ÜNİVERSİTE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNDE ÇEVRE BİLİNCİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 64, p , Winter III 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date ÜNİVERSİTE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNDE ÇEVRE BİLİNCİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION OF ENVIRONMENTAL AWARENESS THE LAST STUDENT STUDENTS OF UNIVERSITY Doç. Dr. Gülşad Uslu Şenel ORCID ID: Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Nilüfer Nacar Koçer ORCID ID: Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü? Erdal Öbek ORCID ID: Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Biyomühendislik Bölümü Öz Bu araştırma; Fırat Üniversitesi nde Biyoloji, Sağlık Memurluğu, Sosyoloji ve Çevre Mühendisliği Bölümlerinde okuyan son sınıf öğrencilerini kapsamaktadır. Yapılan araştırma her bölümden ortalama 25, toplamda 100 öğrencinin 83 ünün (% 83) katılımıyla gerçekleşmiştir. Anket çalışması 9 bölümden ve toplam 53 sorudan oluşmaktadır. Çalışma formu çevre bilincini geliştirmek amacıyla gözlem altına alınmıştır. Çevre bilinci ile ilgili yapılan bu anket çalışması sonucunda Çevre Mühendisliği Bölümü öğrencilerinin diğer bölümlerde okuyan öğrencilerden daha bilinçli olduğu saptanmıştır. Diğer bölümlerde okuyan öğrencilerde ise çevre bilincinin yeterli düzeyde gelişmediği gözlemlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Çevre Bilinci, Fırat Üniversitesi, Anket Çalışması, Bilinç Düzeyi Abstract This research; It includes senior students studying at the Departments of Biology, Health Officer, Sociology and Environmental Engineering at Firat University. The survey was carried out with an average of 25 students from each department and 83 students (83%) of 100 students in total. The questionnaire consists of 9 parts and a total of 53 questions. The study form was monitored to improve environmental awareness.

2 212 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek As a result of this questionnaire about environmental awareness, it was determined that the students of Environmental Engineering Department are more conscious than the students studying in other departments. It was observed that environmental consciousness did not develop adequately in the students who read in other sections. Keywords: Environmental Awareness, Firat University, Survey Study, Awareness Level 1.GİRİŞ Çevre; insanın içyapısı ve toplumsal ilişkilerinden kaynaklanan bir takım ihtiyaçları karşılayabilmek amacıyla ve çoğunlukla bilinçsizce kullanılarak değişime uğratılan, artan ve hızla gelişen teknolojiler sayesinde gittikçe küçülen dünyanın kendisidir. Canlıları, özellikle de insanı etkileyen ve ondan etkilenen dış şartların tamamı şeklinde tanımlanan çevre, insanın ilgilendiği, ilişki kurduğu, yaşadığı yer, toprak, iklim, kaynak, inanç, örf ve adetlerin tamamıdır (Erdönmez, 2003; Kavruk, 2002). Değişime uğratılan çevrede bu sebeple oluşan kirlenme canlı ekosisteminin yok olmasına, enerji kaynaklarının azalmasına, kullanılabilir tarım alanlarının azalarak önemli çevresel sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Borden, 1985). Çevre duyarlılığı ve çevre bilincinin toplumun tüm kesimlerine yayılmasını sağlamak ancak bilinçli çevre eğitimcileri tarafından gerçekleştirilebilir. Bilinçli eğitimciler okul öncesi dönemden başlayarak geçekleştirilecekleri çevre eğitimini zihinlere ansiklopedik bilgileri yüklemeye değil, çevresel tehditlerin farkına varılmasını sağlamaya, çözüm yolu düşünmeye ve üretmeye, nitelikli bir hayat için temiz, dengeli ve sağlıklı bir çevrenin gerekli olduğu düşüncesinin ve bilincinin kazandırılmasına yönelik çalışmalar yapmaya yönelmelidir (Çelen vd., 2002). Eğitimin amacı, araştıran, geliştiren, bulduklarını uygulayan ve uygun davranışlarla elde ettiği birikimleri kullanan, yorumlayan ve üstüne ilave şeyler koyabilen insan yetiştirmek olmalıdır. Eğitim, her konuda ve insan hayatının her aşamasında yeri olan bir yaşam sürecidir. Kişiler, yaşama süresince, çeşitli davranış değişikliği kazanabiliyor ve bunları kendilerinden sonra gelen kuşaklara aktarabiliyorlarsa eğitilmiş olarak kabul edilebilirler. Eğitimin amacı, kişiye sadece belirli konularda davranış değişikliği kazandırmak değil, aynı zamanda belirli sorunlar karşısında kişilerde mücadele bilincini uyandıracak ve çözüme ulaştıracak davranışı kazandırmak olmalıdır. Günümüzde Çevre Eğitimi verilerek çevre bilincinin sağlanması, öncelikle Milli sonrasında ise Evrensel bir sorumluluk halini almıştır. Bu nedenle Çevre Eğitimi programları, eğitim kademesinin başlangıcından itibaren şekillendirilmeli ve bilinçli olarak kişiye kazandırılmalıdır (Yücel ve Morgil, 1999). İnsanların hayatını etkileyen çevre sorunları karşısında toplumda bulunan tüm bireylerin önemle üzerinde durması gerekmektedir (Kant ve Sharma, 2013). Çevre eğitimi açısından aktif öğrenmenin en fazla olduğu birimler okullardan başlayarak okul sonrası veya okul dışında yaygın eğitim ve hizmet içi eğitimlerle devam etmektedir. Ancak, ülkemizde de olduğu gibi, çevre kavramı genel anlamda çevreyi kirletmeme, atıkları değerlendirme gibi algılanması çevre koruma ile sürekli gelişme ve kalkınma için yetmemektedir. Çevreye olan duyarlılığın artırılabilmesi için değişik bir hayat felsefesinin eğitimin her kademesine uygulanması gereklidir (Uğulu, 2011). Ülkemizin çevre sorunlarının tek tek ve yüzeysel olarak alınması yerine bütünsel, bilinçli ve bilimsel olarak değerlendirilmesi gereklidir. Güncel çevre sorunlarının nedenleri ve çözüm yolları ile birlikte ele alınması için çaba gösterilmelidir. Bu amaçla da, toplumun tüm kesimlerinde önemli olmakla birlikte, çok yönlü toplumsal faaliyetlerle iç içe olan üniversite gençliğinin

3 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 213 daha öncelikli ve özellikli olarak değerlendirilmesi gereklidir (Çelen ve diğ., 2002). Bu araştırma; farklı disiplinlerde yetişmiş olan öğrencilerin çevre bilincine ne kadar sahip olduklarını ve bu öğrencilerin çevre bilinci konusunda bilgi, tutum ve davranışlarının ortaya konulması amacıyla yapılmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Bu çalışma; Fırat Üniversitesi nde Biyoloji, Sosyoloji, Sağlık Memurluğu ve Çevre Mühendisliği Bölümlerinin son sınıf öğrencilerinden 100 öğrencinin 83 ünün ( % 83 ) katılımıyla gerçekleşmiştir. Anket formu öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ile ilgili 9 bölümden (toplam 53 soru) oluşmaktadır. Çalışma formu çevre bilincini geliştirmek amacıyla yapılan anket çalışması ile gözlem altına alınmıştır. Birinci ve ikici bölümde öğrencilerin kişisel ve aile özelliklerine ilişkin sorular, üçüncü bölümde çevre sorunları konusundaki bazı önermelere katılmaları, dördüncü bölümde bireylerin çevresel sorunlar konusundaki tutum ve davranışları, beşinci bölümde çevre sorunları konusunda duygu ve düşünceleri, altıncı bölümde çevre sorunları konusundaki bilgileri, yedinci bölümde çevre sorunlarıyla ilgili bazı öngörüleri, sekizinci bölümde çevre sorunları ile ilgili çalışma yapan kuruluşlar hakkındaki bilgileri ve dokuzuncu bölümde ise günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturacağını düşündükleri çevre sorunları hakkındaki bilgilerini almaya yönelik sorulara yer verilmiştir (Nacar Koçer, vd., 2017). 3. BULGULAR Fırat Üniversitesi nde Biyoloji, Sağlık Memurluğu, Sosyoloji ve Çevre Mühendisliği Bölümlerinde okuyan öğrencilerin çevre bilinci konusundaki duyarlılıklarını tespit etmeye yönelik yapılan anket çalışmasında öğrencilerin yaş ortalaması 23 tür. Şekil 1 den de görüldüğü gibi bu öğrencilerin % 37,4 ü kadın ve % 62,6 sı erkektir ERKEK KADIN % 62,6 37,4 Şekil 1. Öğrencilerin Bazı Sosyo-Demografik Özelliklerinin % Dağılımı Şekil 2 den de görüldüğü gibi yapılan anket çalışmasında araştırmaya katılan öğrencilerin annelerinin % 12,1 i, babalarının ise % 18 i yüksekokul/üniversite mezunudur. Ankete katılan öğrencilerin annelerinin % 18 i ise okuryazar değildir. Öğrencilerin anne ve ba-

4 214 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek balarının öğrenim durumlarına göre dağılımında en yüksek oranı % 24,1 ile ilkokul mezunu olan anneler % 24,1 ile lise mezunu olan babalar oluşturmaktadır Okuryaz ar değil Okuryaz ar Ġlkokul Ortaokul Lise Yük. Ok / üniv. Baba 4,8 14,5 18,1 20,5 24,1 18 Anne 18 15,7 24,1 16,9 13,2 12,1 Şekil 2. Ankete Katılan Öğrencilerin Anne ve Babalarının Öğrenim Durumlarına Göre % Dağılımı Anketin üçüncü bölümünde öğrencilerin çevre sorunları konusundaki bazı önermelere katılma durumları araştırılmıştır. Bu bölümde hazırlanan anket soruları Tablo 1 de, sorulara verdikleri cevaplar ise Şekil 3 te görülmektedir. Tablo 1. Öğrencilerin Çevre Sorunları Konusundaki Bazı Önermelere Katılma Durumları ÇEVRE SORUNLARI KONUSUNDAKİ BAZI ÖNERMELER Yanlış Doğru Fikrim Yok Hava kirliliği ile ilgili sorunlarla karşılaşmamak için toplu taşıma araçlarını kullanırım Çevremde çevre sorunları ile ilgili problemle karşılaşmamak , ,8 için bu konuda çalışan bir derneğe üye olmak isterim Hava kirliliğini azaltmak için demiryollarını tercih 15 18, , ,6 ederim Hava kirliliği tehlike boyutuna ulaştığında araba ,2 8 9,5 kullanmaktan vazgeçerim Çevre sorunları ile uğraşacak zamanım yok çünkü 12 14, bu yetkili mercilerin işidir Çevre sorunlarını azaltmak için çevre ile ilgili bir vakfa bağışta bulunmak isterim Çevreyi koruma adına çevreyi kirleten ürünleri almayı tercih etmem Çevre sorunlarını azaltmak için yetkili mercilerle

5 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 215 iletişime geçmek isterim Çevreyi koruma adına çevre ile ilgili hazırlanan broşürleri dağıtmak isterim Hava kirliliğini azaltmak için vergi vermek gerekirse bu uygulamaya katılırım 36 43, , , , , YANLIġ DOĞRU Fikrim yok , Şekil 3. Öğrencilerin Çevre Sorunları Konusundaki Bazı Önermelere Katılma Durumları Şekil 3 ten de görüldüğü gibi ankete katılan öğrencilerin % 80 i çevre sorunları ile uğraşacak zamanım yok çünkü bu yetkili mercilerin işidir diyerek doğru seçeneğini işaretlemiştir. Çevreyi koruma adına çevreyi kirleten ürünleri almayı tercih etmem önermesinde doğru seçeneğini işaretleyen öğrenci oranı % 76 dır. Hava kirliliği ile ilgili sorunlarla karşılaşmamak için toplu taşıma araçlarını kullanırım önermesinde doğru seçeneğini işaretleyen öğrenci oranı ise % 65 dir. Öğrencilerin % 40 ı çevre sorunlarını azaltmak için çevre ile ilgili bir vakfa bağışta bulunmak istemem yanıtını verirken, öğrencilerin % 43,4 ü de çevreyi koruma adına çevre ile ilgili hazırlanan broşürleri dağıtmak istemediğini belirtmiştir ( Tablo 1). Öğrencilerin çevre sorunları konusunda tutum ve davranışlarının dağılımına ait hazırlanan anket soruları Tablo 2 de görülmektedir. Tablo 2. Öğrencilerin Çevre Sorunları Konusunda Tutum ve Davranışlarının Dağılımı ÇEVRE SORUNLARI KONUSUNDAKİ TUTUM VE DAVRANIŞLAR Yanlış Doğru Ürün alırken çevre dostu olmasına dikkat ederim 25 30, ,9 Seçimlerde oyumu kullanırken adayların çevre ile ilgili taahhütlerini dikkate alırım 27 32, ,5

6 216 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek Çevre sorunlarıyla ilgili yetkili mercilerle iletişime geçerim Çevre kirliliği konusunda alınacak önlemleri öğrenmek için resmi kuruluşa başvurdum Geri dönüşümlü kutularda satılan ürünleri almak için özel bir çaba harcarım Bir kuruluşun çevrenin gelişmesine yönelik toplantısına katıldım Çevremde düzenlenen çevre temizliği konusundaki etkinliğe katıldım Çevre ilgili düzenlenen hiçbir toplantıya katılmadım 48 57, ,2 Çevre ile ilgili çıkarılan süreli yayınlara aboneyim 80 96,4 3 3,6 Eski alışkanlıklarımdan vazgeçerek çevre dostu ürünler almaya başladım 51 61, ,6 Tablo 2 den de görüldüğü gibi öğrencilerin ürün alırken çevreye dostu olmasına dikkat ederim önermesine doğru yanıtını veren öğrenci oranı % 69,9 iken öğrencilerin % 47 sinin de geri dönüşümlü kutularda satılan ürünleri almak için özel bir çaba harcadıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin çevre kirliliği konusunda yetkili mercilerle iletişime geçerim sorusuna yanlış seçeneğini işaretleyen öğrenci oranı % 94 olduğu görülmüştür. Öğrencilerin çevre kirliliği konusunda alınacak önlemleri öğrenmek için resmi kuruluşa başvurdum önermesine % 90 ı yanlış cevap vermiştir. Eski alışkanlıklarımdan vazgeçerek çevre dostu ürünler almaya başladım önermesinde yanlış seçeneğini işaretleyen öğrenci oranı 61,4 tür. Görüldüğü gibi çevre sorunları ile ilgili tutum ve davranışları belirlemek için hazırlanan bu bölümde oranın çok yüksek olması öğrencilerin çevre konusunda çok duyarsız olduklarını göstermektedir (Şekil 4) YANLIġ DOĞRU ,6 39 Şekil 4. Öğrencilerin Çevre Sorunları Karşısındaki Tutum ve Davranışlarının % Dağılımı

7 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 217 Öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki duygu ve düşüncelerinin dağılımını belirlemek için hazırlanan sorular Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3 te verilen sorulardan öğrencilerin gıda maddelerinde tarım ilacı kalıntısı olduğunu düşünmek insanları gereğinden fazla endişelendirdiği kanısındayım önermesinde doğru seçeneğini işaretleyenlerin oranı % 54,2 dir. Endüstrinin çevre ekosistemine vereceği zararları düşündüğümde çaresizlik benim sinirlerimi bozuyor önermesinde % 89 doğru seçeneğini işaretlerken, günlük yaşantımda gürültü kirliliği beni rahatsız etmiyor önermesinde doğru seçeneğini işaretleyenlerin oranının % 94 oranında gerçekleştiği görülmüştür. Tablo 3. Öğrencilerin Çevre Sorunları Karşısındaki Duygu ve Düşüncelerinin Dağılımı ÇEVRE SORUNLARI KARŞISINDAKİ DUYGU VE DÜŞÜNCELERİ Yanlış Doğru Gıda maddelerinde tarım ilacı kalıntısı olduğunu düşünmek insanları gereğinden fazla endişelendirdiği kanısındayım Günlük hayatta tükettiğim yiyeceklerde tarım ilacı kalıntısı olduğunu düşünmek beni korkutuyor Aslında çevreyi rehabilite etmezsek dünya önümüzdeki yıllarda yok olacak yargısı beni fazla ilgilendirmiyor Çevre kirliliğinin ekosisteme verdiği zararları düşündüğümde çok öfkeleniyorum Gürültü kirliliği günlük yaşantımda beni rahatsız etmiyor Endüstrinin çevre ekosistemine vereceği zararları düşündüğümde çaresizlik benim sinirlerimi bozuyor Günlük hayatta çevre kirliliği ile ilgili sorunlar beni rahatsız etmiyor, çünkü sorunların abartıldığını düşünüyorum Hava kirliliğinin insanlar üzerindeki etkileri beni tedirgin ediyor Yetkili mercilerin çevre kirliliği konusunda duyarsız kalması beni çileden çıkarıyor 38 45, , , ,5 7 8, , , , , ,5 Şekil 5 te de görüldüğü gibi öğrencilerin büyük çoğunluğunun çevre sorunları karşısındaki duygu ve düşüncelerinin dağılımında doğru seçeneğini belirtenlerin oranı çok yüksek oranlarda gerçekleşmiştir. Bunun yanında gürültü kirliliğinin günlük yaşantıda öğrencileri rahatsız etmediği, çevre kirliliğinin ekosisteme verdiği zararlar karşısında duyarsız kaldıkları ve günlük hayatta çevre kirliliği ile ilgili sorunların abartıldığını düşünmeleri ankete katılan öğrencilerin çevre sorunları karşısında duyarsız kaldıklarını göstermektedir (Şekil 5).

8 218 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek YANLIġ , DOĞRU Şekil 5. Öğrencilerin Çevre Sorunları Karşısındaki Duygu ve Düşüncelerinin % Dağılımı Çalışmanın altıncı bölümünde öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki düşüncelerini belirlemek için Tablo 4 teki hazırlanan sorulara cevap vermeleri istenmiştir. Tablo 4. Öğrencilerin Çevre Sorunları Konusundaki Bilgilerinin Dağılımı ÖĞRENCİLERİN ÇEVRE SORUNLARI KARŞISIN- DAKİ DÜŞÜNCELERİ Boş - Yanlış Doğru Toprak kirliliğinin kaynakları 22 26, ,5 Yerleşim merkezlerinde hava kirliliğine neden olan 20 24, ,9 kaynaklar Civanın kritik seviyelerde bulunduğu gıda maddeleri 57 68, ,2 Otomobillerin neden olduğu kirliliği azaltmak için 35 42, ,8 alınan önlemler Günlük yaşantımızda kullandığımız su kaynaklarını en fazla kirleten maddeler Doğada parçalanması en uzun süren maddeler 30 36, ,8 Okyanuslarda kalıcı kirliliğe neden olan madde 62 74, ,3 Fosfatların deniz ekosistemine verdiği zarar 52 62, ,3 Atmosferdeki bulunan kurşunun kaynağı 56 67, ,5 DDT nin doğadaki parçalanma süresi 64 77, ,9 Klorlanmış hidrokarbon atıklarının çevreye etkisi 67 80, ,3 Ekolojinin çalışma alanı 41 49, ,6 Ekosistemdeki kuşlar ve balıkların zehirlenmesine neden olan maddeler 43 51, ,2 Tablo 4 te öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki genel bilgilerini ölçmek için sorulan sorulara verilen cevaplar incelendiğinde; Araştırmaya katılan öğrencilerin % 73,5 i toprak kirliliğinin kaynaklarının; bilinçsiz gübreleme, yanlış tarım ilaçlarının kullanımı, kimyasal atıklar, yanlış sulama, sıvı ve katı atıklar, asit yağmurları, pestisidler, kur-

9 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 219 şun olarak değerlendirmiştir. Bu öğrencilerin % 26,5 i ise yanlış cevap vermiş veya boş bırakmışlardır. Yerleşim merkezlerinde hava kirliliğine neden olan kaynaklar sorusuna öğrencilerin yaklaşık % 76 sı kalitesiz yakıt, eksoz emisyonları ve sanayi faaliyetleri, fosil yakıtlar diyerek doğru cevaplandırmıştır. Bu öğrencilerin % 24 ü de soruya yanlış cevap vermiş ya da boş bırakarak yanıtlamıştır. Civanın kritik seviyelerde bulunduğu gıda maddeleri sorusuna % 31,2 si deniz ürünleri diyerek doğru cevap vermişler geri kalan % 68,8 lik kısmı ise boş bırakmış veya yanlış cevaplar vermişlerdir. Otomobillerin neden olduğu kirliliği azaltmak için alınan önlemler sorusuna öğrencilerin % 57,8 i eksoz filtrelerinin geliştirilmesi (katalizörlü susturucular takılması), toplu taşıma araçlarının kullanılması, kaliteli yakıt kullanması olduğunu belirterek doğru yanıtlamışlardır. Ankete katılan öğrencilerin geri kalan kısmı bu soruya % 42,2 lik bir oranda yanlış cevap vermiş ya da boş bırakarak değerlendirme yapmışlardır. Günlük yaşantımızda kullandığımız su kaynaklarını en fazla kirleten maddeler sorusuna ankete katılan öğrencilerin % 59 u yaklaşık ve farklı sebepler sunmuş olmasına rağmen hepside su kirliliğine neden olabilecek kirleticileri cevaplamışlardır. Bu öğrencilerden % 41 lik kısmı ise boş bırakmıştır. Doğada parçalanması en uzun süren maddeler sorusuna öğrencilerin % 63,8 i alüminyum ve diğerleri (plastik, cam, kurşun, pil, PVC) cevabını vererek doğru yanıtlamışlardır. Geri kalan % 36,2 lik kısmı ise bu soruyu boş bırakmıştır. Okyanuslarda kalıcı kirliliğe neden olan madde sorusuna öğrencilerin % 25,3 ü cevap vermiştir. Bu cevaplar; plastik cam, metal, petrol atıkları, deterjanlar olarak sıralanmıştır. Bu öğrenci grubunun % 74,7 lik kısmı bu soruyu boş bırakmıştır. Fosfatların deniz ekosistemine verdiği zarar sorusuna öğrencilerin sadece % 37,3 ü alg patlaması ve deniz canlılarının ölmesi, ekolojik dengenin bozulması diyerek doğru cevap vermişlerdir. % 62,7 si bu soruyu boş bırakmıştır. Atmosferdeki bulunan kurşunun kaynağı sorusuna öğrencilerin % 32,5 i benzin, eksoz gazları ve metal sanayi gibi cevaplar vererek doğru cevaplamıştır. Geri kalan % 67,5 lik kısmı ise bu soruyu boş bırakmıştır. DDT nin doğadaki parçalanma süresi sorusuna öğrencilerin ancak % 23 ü cevap vermiştir. Geri kalan % 77 lik kısmı boş bırakmıştır. Klorlanmış hidrokarbon atıklarının çevreye etkisi sorusuna sadece % 19,3 lük öğrenci grubu hava kirliliğine neden olur cevabını vermiş, geri kalan % 80,7 lik kısım ise boş bırakmıştır. Ekolojinin çalışma alanının canlı ve çevresi olarak cevaplayan öğrenci grubu % 50,6 lık kısmı oluştururken geri kalan % 49,4 lük bölümü boş bırakmıştır. Ekosistemdeki kuşlar ve balıkların zehirlenmesine neden olan maddeler sorusuna % 48,7 lik kısım pestisit ve diğer muhtemel cevapları vererek doğru cevaplarken, geri kalan % 51,8 lik kısmı boş bırakarak yanıt vermişlerdir. Çalışmanın altıncı bölümünde öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki düşüncelerini belirlemek için hazırlanan sorulara cevap veren öğrenci grubunun önemli bir bölümünü Çevre Mühendisliği Bölümü öğrencileri olduğu görülmüştür. Şekil 6 da da görüldüğü gibi bu bölümde sorulara verilen cevaplarda yanlış seçeneğini seçen öğrenci grubunun daha fazla olduğu görülmektedir.

10 220 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek YANLIġ DOĞRU Şekil 6. Öğrencilerin Çevre Sorunları Karşısındaki Bilgilerinin % Dağılımı Çalışmanın yedinci bölümünde çevre sorunlarıyla ilgili bazı öngörülerden oluşan bir anket çalışması hazırlanmıştır. Hazırlanan anket çalışması Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Öğrencilerin Çevre Sorunları İle İlgili Bazı Öngörüler Konusundaki Bilgi Seviyelerinin Belirlenmesi ÇEVRE SORUNLARI İLE İLGİLİ BAZI ÖN- GÖRÜLER EL NİNO okyanus sularının sıcaklığındaki büyük salınımlar ve bunların yol açtığı atmosferik olaylardır Yeryüzüne ulaşan morötesi ışık miktarının artması sonucu oluşan ozon incelmesi ilkbaharda görülen mevsimlik bir olaydır Denizlerin yükselmesi sonucunda su altında kalacak alanlar olacaktır Atmosferde sıcaklık artışlarının yaşanması sonucu küresel ısınma oluşmaktadır Dioxin, çevrede son derece kalıcı özellik gösteren hava, su ve toprağı önemli derecede kirleterek kanser oluşumuna yol açan toksik bir maddedir Çevreyi korumak ve barışı desteklemek için faaliyet gösteren bir Gren Peace bağımsız küresel bir örgüttür Yanlış Doğru Fikrim yok , ,2 7 8, ,6 3 3, , , , , , , ,6 Dünya nüfusu yaklaşık 8 milyar civarındadır 38 45, , ,3 Araştırmaya katılan öğrencilerin çevre sorunları ile ilgili bazı öngörüler konusundaki bilgi seviyelerinin belirlenmesinde; yeryüzüne ulaşan morötesi ışık miktarının artması sonucu oluşan ozon incelmesi ilkbaharda görülen mevsimlik bir olaydır öngörüsü % 59 luk öğrenci grubu tarafından doğru olarak işaretlenmiştir.

11 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 221 Atmosferde sıcaklık artışlarının yaşanması sonucu küresel ısınma oluşmaktadır öngörüsünü doğru cevaplayan öğrenci oranı % 88 dir. Bu soruya % 3,6 lık kısım yanlış, % 8,4 lük kısım ise fikrinin olmadığını belirtmiştir. Çevre sorunları ile ilgili bilgi seviyelerinin belirlenmesinde; en çok fikirlerinin bulunmadığı öngörü ise, EL NINO okyanus sularının sıcaklığındaki büyük salınımlar ve bunların yol açtığı atmosferik olaylardır öngörüsüdür. Bu öngörüye ise % 60 lik kısım fikrinin olmadığını belirtirken % 6 lık kısım ise yanlış cevaplamıştır. Bu öngörüyü bilen öğrenci grubunun oranı ise % 34 dür. Dioxin, çevrede son derece kalıcı özellik gösteren hava, su ve toprağı önemli derecede kirleterek kanser oluşumuna yol açan toksik bir maddedir öngörüsünü doğru cevaplayanların oranı % 45,8 iken % 42,1 lik kısmı ise fikirlerinin olmadığını belirtmiştir (Şekil 7) YANLIġ 6 10,8 8,4 3,6 12,1 30,1 45,8 DOĞRU ,8 31,3 28,9 Fikrim yok 60 30,2 9,6 8,4 42,1 38,6 25,3 Şekil 7. Öğrencilerin Çevre Sorunları İle İlgili Bazı Öngörüler Konusundaki Bilgi Seviyelerinin Belirlenmesinin % Dağılımı Tablo 5 teki öngörülere verilen cevaplara göre dağılımı verilen Şekil 7 de de görüldüğü gibi bu grupta en fazla doğru cevap verilen öngörüler denizlerin yükselmesi sonucunda su altında kalacak alanlar olacaktır ve atmosferde sıcaklık artışlarının yaşanması sonucu küresel ısınma oluşmaktadır öngörüleridir. Çalışmanın sekizinci bölümünde çevre sorunlarıyla ilgili bazı öngörülerden oluşan bir anket çalışması hazırlanmıştır. Hazırlanan anket çalışması Tablo 6 da verilmiştir.

12 222 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek Tablo 6. Öğrencilerin Çevre Sorunlarıyla İlgilenen ve Bu Konuda Çalışma Yaptıklarını Bildikleri Kuruluşlar ve Dağılımı ÇEVRE SORUNLARI İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI OL- DUĞU BİLİNEN KURULUŞLAR Çevreyi korumak ve barışı desteklemek için faaliyet gösteren 18 21,7 bağımsız küresel bir örgüt (Green Peace) Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal 15 18,1 Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 5 6 Çevre Mühendisleri Odası (Ç.M.O) 3 3,6 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 3 3,6 İl Sağlık Müdürlüğü 2 2,4 Boş 27 32,2 Çevre bilinci araştırma anketinde öğrencilerin çevre sorunlarıyla ilgilenen ve bu konuda çalışma yaptıklarını bildikleri 3 kuruluşun ismini yazmaları istenmiştir. Öğrencilerin % 21,7 si çevreyi korumak ve barışı desteklemek için faaliyet gösteren bağımsız küresel bir örgüt (Green Peace), %18,1 i Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA), % 12 si Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO), % 6 sı Dünya Sağlık Örgütü (WHO), % 3,6 sı Çevre Mühendisleri Odası (Ç.M.O), % 3,6 sı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, % 2,4 ü İl Sağlık Müdürlüğü, % 32,2 si de boş bırakmıştır. Çevre bilinci araştırma anketinde öğrencilerin çevre sorunlarıyla ilgilenen ve bu konuda çalışma yaptıklarını bilmedikleri kuruluşlar ise; Tablo 6 da görüldüğü gibi Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Çevre Mühendisleri Odası (Ç.M.O), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İl Sağlık Müdürlüğü olduğu tespit edilmiştir. Bu durum öğrencilerin çevre sorunlarıyla ilgili çalışma yapan kuruluşlarla ilgili hiç bilgilerinin olmadığını ortaya koymuştur ki bu durum da dikkat çekicidir. Çalışmanın dokuzuncu bölümünde ise günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturacağını düşünülen çevre sorunları hakkındaki bilgilerini almaya yönelik sorulara yer verilmiştir. Hazırlanan anket çalışması Tablo 7 de verilmiştir.

13 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 223 Tablo 7. Öğrencilerin Günümüzde ve Gelecekte Ciddi Sorun Oluşturacağını Düşündükleri Çevre Sorunları Başlıkları ÇEVRE SORUNLARI Ormansızlaşma 31 7,5 Hava kirliliği Nüfus patlaması 11 2,8 Nükleer silahlar 29 7 Endüstri atıkları 27 6,5 Ozon incelmesi 22 5,3 Çölleşme 12 3,4 Küresel ısınma 51 12,3 Açlık ve yoksulluk 11 2,8 Deniz kirliliği 6 1,5 Enerji problemi 5 1,2 İşsizlik 15 3,6 Gıda kaynaklarının azalması 4 0,9 Ekonomik krizler 10 2,4 Asit yağmurları 10 2,4 Genetik etki 7 1,7 Politik istikrarsızlık 15 1,2 Göç problemi 0 0 Terörizm ve sabotajın yarattığı çevre felaketleri 8 1,9 Dinsel çatışmalar 7 1,7 Sömürgecilik 8 1,9 Toprak kirliliği 14 3,4 Irk ayrımı 6 1,5 Etnik çatışmalar 4 0,9 Artan suç oranı 3 0,7 Anormal hava koşulları 2 0,5 Yanlış tedavi ve ilaçların neden olduğu zarar 1 0,3 Hormonlu sebze ve meyveler 12 3,4 Kaçak avcılık 0 0 Mayın tarlaları 2 0,5 Akarsu kirliliği 8 1,9 Kuzey-güney problemleri 0 0 Cinsiyet ayırımcılığı 0 0 Nüfusun yaşlanması 1 0,3 Hiçbiri 30 7,2 Toplam

14 224 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek Bu bölümde öğrencilere günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturacağını düşünülen çevre sorunlarından 5 tanesini seçmeleri istenmiştir. Öğrencilerin günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturan çevre sorunlarından en fazla bilgi sahibi oldukları sırasıyla % 13 lük oranla hava kirliliği, % 12,7 ile küresel ısınma, % 7,5 ile ormansızlaşma, % 7,2 ile hiçbir yani boş bırakılmış, % 7 ile nükleer silahlar seçilmiştir. Öğrencilerin günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturan çevre sorunlarından en az bilgi sahibi oldukları ise sırasıyla nüfusun yaşlanması % 0,3, yanlış tedavi ve ilaçların neden olduğu zarar % 0,3, anormal hava koşulları % 0,5 ve etnik çatışmalar % 0,9 dur. Öğrencilerin günümüzde ve gelecekte ciddi sorun oluşturan çevre sorunlarından en az bilgi sahibi oldukları ise göç problemi, kaçak avcılık ve cinsiyet ayırımcılığı olduğu görülmüştür. 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Çevre konusunda insanları bilinçlendirmek ve gerekli eğitimi vermek, gelecek açısından yaşantımızın her kademesinde gereklidir. Bu çalışmada Fırat Üniversitesi Biyoloji, Sosyoloji, Sağlık Memurluğu ve Çevre Mühendisliği Bölümü öğrencileri arasında yapılmış olan anket çalışması ile bilinçlendirme ve bilgilendirme açısından ankete katılan öğrencilere katkı sağlanması amaçlanmıştır. Günlük hayatımızda insanların çevre sorunlarına karşı duyarlı ve çevre açısından bilinçli birer birey olmaları önemlidir. Ancak bu konuda yapılan araştırmalara katılım eğilimlerinin az olması bu konuya verilen önemin az olduğunu göstermektedir. Araştırmaya Fırat Üniversitesi Biyoloji, Sosyoloji, Sağlık Memurluğu ve Çevre Mühendisliği Bölümü öğrencilerinden oluşan toplam 100 öğrencinin genel olarak çevre konusunda duyarlı oldukları ancak çevre ile ilgili etkinliklere katılmadıkları ve bunun için özel bir çaba göstermedikleri gözlenmiştir. Bu nedenle çevre bilinci ve çevre duyarlılığının öneminin bilinmesi için çevre eğitimine daha çok önem verilmesi gerektiği tespit edilmiştir. Çünkü öğrencilerin çevre açısından bilgilerini belirten sorular karşısında yetersiz kaldıkları görülmüştür. Öğrencilerin bu şekilde davranması; anne, babaların ve eğitimcilerin çevre konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmamaları veya çevre konusunun gündeme getirilmemesinden kaynaklanabilir. Öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki düşüncelerini belirlemek için hazırlanan sorulara verilen cevaplar incelendiğinde; doğru cevap veren öğrenci grubunun önemli bir bölümünü Çevre Mühendisliği Bölümü öğrencileri oluşturmaktadır. Bu öğrencilerin de bu konuda bilgi sahibi olmaları doğal olarak aldıkları eğitimden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle diğer bölüm öğrencileri ve hatta toplumun diğer bireyleri için çevre konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yapılarak; gerekli seminerler, konferanslar düzenlenmesi gereklidir. Yapılan araştırmada öğrencilerin çevre sorunları karşısındaki duyarsız kalmalarına rağmen, gıda maddelerinde tarım ilacı kalıntısı bulunması, endüstrinin çevre ekosistemine vereceği zararlar göz önüne alındığında insanların gelecek açısından kaygılarının bulunduğunu da ortaya çıkmaktadır. İnsanların gelecek kaygısını ortadan kaldırmak için doğal çevrenin tahrip edilmemesi, çevre bilincinin kazandırılması ve çevre korumada her kitledeki insana çevre eğitiminin verilerek toplumların çevre sorunlarına daha fazla önem vermeleri gereklidir. KAYNAKÇA Erdönmez C., 1993, Toplumsal Gelişim, Toplumsal Değişim ve Çevre Bilinci, İstanbul Üniversitesi Orman Mühendisliği Ana Bilim Dalı Yüksek Lisan Tezi, İstanbul. Kavruk, S. B. (2002). Türkiye de Çevre Duyarlılığının Arttırılmasında Çevre Eğitiminin Rolü ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Borden, R. J. (1985). Personality and ecoloji-

15 Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinde Çevrebilincinin Değerlendirilmesi 225 cal concerns. Ecolojical beliefes and ehaviour. Greenwood, Westport Yücel, A. S. ve Morgil F İ Çevre Eğitiminin Geliştirilmesi, Balıkesir Üniversitesi, Fen Bil. Enstitüsü Dergisi (1999). 1 (1) Ankara Kant, S., Sharma, Y. (2013), The Environmental Awareness of Secondar School Students with Reference to Their İntelligence. BPR Technologia: A Journal of Science Technology and Management, Vol:2, Iss.1, Uğulu, I., Erkol, S. (2013). Biyoloji öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları ve çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. NWSA-Education Sciences 8(1), Çelen Ü., Yıldız A., Nazlı A., Tabak R. S., Arısoy M., 2002, Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Duyarlılığı Ve İlişkili Faktörler, Ankara. Nacar Koçer, N., Öbek E., Uslu Şenel G., Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Çevre Bilinci ve Duyarlılığının Araştırılması, Tunceli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi.(İncelemede).

16 226 Gülşad Uslu Şenel & Nilüfer Nacar Koçer & Erdal Öbek