ALTERNATİF ÜRETİM TEKNİKLERİYLE ÜRETİLMİŞ DOMATESTE TÜKETİCİLERİN DİKKATE ALDIĞI ÖZELLİKLERİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ *

Transkript

1 ALTERNATİF ÜRETİM TEKNİKLERİYLE ÜRETİLMİŞ DOMATESTE TÜKETİCİLERİN DİKKATE ALDIĞI ÖZELLİKLERİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ * Şule Azak Bülent Miran Cihat Günden Büşra Şimşek sule_azak@hotmail.com bulent.miran@ege.edu.tr cihat.gunden@ege.ed.tr busra_091@windowslive.com Ela Atış ela.atis@ege.edu.tr Ece Salalı ece.salali@ege.edu.tr Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Bornova, İzmir, Türkiye ÖZET Bu çalışmanın amacı, tüketicilerin alternatif üretim teknikleriyle üretilen domates tercihlerini (konvansiyonel, organik, iyi tarım, doğal), ürün özelliklerini (fiyat, lezzet, satıldığı yere güven, sağlık, ulaşılabilirlik, tazelik, risk) dikkate alarak belirlemektir. Çalışmanın verileri, İzmir ilinde, 151 tüketiciden karşılıklı görüşme yoluyla elde edilmiştir. Tüketicilerin, ürün özelliği dikkate alınarak, alternatif üretim tekniği ile üretilen en çok ve en az domates tercihlerinin analizinde Best-Worst yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, tüketicilerin en az konvansiyonel tarım yöntemiyle üretilmiş domatesi, en çok da organik tarım yöntemiyle üretilmiş domatesi tercih ettikleri belirlenmiştir. Ürün özellikleri açısından tüketicilerin domates tercihlerinin yaş, meslek, eğitim ve gelir seviyesine göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Konvansiyonel ürünler, organik ürünler, iyi tarım ürünler, yerel ürünler, domates ürün özellikleri ABSTRACT This study set out to determine consumer preferences for tomato produced four alternative production techniques - conventional, organic, good agricultural practice, natural, along seven attributes price, taste, seller trust, health, accessibility, freshness, and risk. Data were collected from a random sample of 151 consumers via face-to-face survey in Izmir. The study employed Best-Worst method to derive a measure of an individual consumer s best and worst preferences in terms of the selected attributes. The results indicate that consumers prefer tomato in the following order: conventional tomato the least, and organic tomato the most. When considering tomato attributes, consumer preferences for tomato differ between consumers with different age group, job, education and income level. Keywords: Production technique, conventional product, organic product, good agricultural product, local product, tomato attributes * Bu çalışma TUBITAK ın 114O648 numaralı projeden üretilmiştir. 363

2 1.GİRİŞ Dünyada yaygın olarak uygulanan, sentetik gübre ve ilaç kullanılarak yapılan konvansiyonel tarım aynı zamanda geleneksel tarım, entansif tarım, modern tarım veya endüstriyel tarım gibi terimlerle de anılmaktadır. Günümüzde bu uygulamalar doğal dengenin bozulmasına ve besin zinciri yoluyla, insanların yanı sıra tüm canlılara ulaşabilen yaşamsal tehlike yaratma özellikleriyle, sanayi ya da kentsel kirlilikler kadar dikkat çekmeye başlamıştır (Turhan, S., 2005). Bu olumsuz koşullar karşısında bilinçlenerek örgütlenen üretici ve tüketiciler, kirlilik yaratmayan ve canlılarda toksik etki göstermeyen tarımsal ürünleri üretmeye ve tüketmeye yönelmiştir ( Tarım politikalarının oluşturulmasında çevre politikaları yanında, biyolojik denge ve insan sağlığını dikkate alan girdi ve üretim politikalarının izlenmesi gerekliliği ve alternatif tarım uygulamalarının geliştirilmesi gerekmektedir (Rehber, E., 1991). İnsana ve çevreye zararlı sentetik girdi katkı maddesi ve yöntem kullanılmadan üretilen kontrollü ve sertifikalı tarım tekniği olan organik tarım bu üretim tekniklerinden biridir. Konvansiyonel ve organik tarıma alternatif olarak ortaya çıkan iyi tarım uygulamaları, Türkiye de 2004 yılında uygulamaları başlayan EUREGAP (GLOBALGAP) protokolü, Türk yaş meyve ve sebze üreticisi ve ihracatçısını doğrudan etkilemektedir. Bu konuda Tarım Bakanlığı, protokolünün incelenmesi, üreticilerin ve ihracatçıların bilgilendirilmesine yönelik bir teknik komite oluşturmuş, konuyla ilgili bir yönetmelik yayınlanmıştır. İlk olarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik, çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla hazırlanmıştır. GDO kullanımının yasak olması, izlenebilirlik, hayvan refahı ile kontrol ve sertifikasyon aşamaları gibi pek çok ortak yönüyle İTÜ organik tarıma benzerlik göstermektedir. İyi tarım uygulamalarının konvansiyonel tarımdan farkı ise üretimin her aşamasında izlenebilirliğin esas olduğu, sentetik ve kimyasal girdilerin kontrollü olarak kullanılmasına izin verildiği bir üretim tekniği olmasıdır. Son zamanlarda tüketicilerin tercihine sunulan doğal ürün, köy ürünü, yerel ürün vb. herhangi bir sertifikası veya denetimi olmadığı halde, organik ürünlere alternatif olarak pazarlarda, dükkânlarda veya internette vb. satılmaktadır. Oysaki doğal, köy veya yerel ürünlerin organik ürün olup olmadığı tamamen güvene dayalıdır ve herhangi bir mevzuatı yoktur. Ayrıca, yerel üretim tekniği ile atadan kalma yöntemler ve yerli tohum kullanılarak yapılan tarım ürünlerinin de doğal olduğu, hiçbir katkı maddesi içermediği, iddia edilmektedir. Son zamanlarda tüketicilerin tercihine sunulan doğal ürün, köy ürünü, yerel ürün vb. herhangi bir sertifikası veya denetimi olmadığı halde, organik ürünlere alternatif olarak pazarlarda, dükkânlarda veya internette vb. satılmaktadır. Oysaki doğal, köy veya yerel ürünlerin organik ürün olup olmadığı tamamen güvene dayalıdır ve herhangi bir mevzuatı yoktur. Ayrıca, yerel üretim tekniği ile atadan kalma yöntemler ve yerli tohum kullanılarak yapılan tarım ürünlerinin de doğal olduğu, hiçbir katkı maddesi içermediği, iddia edilmektedir. Toplumların gelişim sürecinde gıda tüketim tercihinin değişmesi, üç farklı aşamada gerçekleşmektedir. Konuya ilk olarak gelir ve fiyat etkisi özelinde bakıldığında: Gelişmenin ilk aşamasında, gelir ve fiyatın etkisi büyük olup, tüketici daha çok gıda ürününü tüketme gayretindedir. İkinci aşamada gelir ve fiyatın etkisi azalma seyrine girerken, üçüncü aşamada ise bu etki çok azdır. Toplumsal gelişmenin ikinci aşamasında üç farklı eğilim görülmektedir. Bunlar (i) sağlık; az kalori, daha fazla vitamin ve sağlıklı ürünler, (ii) çeşitlendirme; daha iyi tüketme ve daha çeşitli tüketme, (iii) kolaylık; satın alması, hazırlanması ve tüketimi kolay ürünlerdir. Gelişimin üçüncü aşamasında ise, üründeki kimyasal kalıntılar ve çevreye duyarlılık artmakta, daha farklı koşul ve ortamlarda tüketim ön plana çıkmaktadır (Yurdakul, O. ve Koç, A., 1997) Yukarıda verilen bilgiler ışığında, tüketicilerin farklı üretim yöntemleri kullanılarak üretilen ürünlere yönelik tercihlerinin irdelenmesi önem arz etmektedir. Temel problem, tüketicilerin üretim yöntemi tercihlerinin doğru belirlenmesinde en uygun yaklaşımın seçimidir. 364

3 Bu çalışmanın amacı, tüketicilerin alternatif üretim yöntemleriyle (konvansiyonel tarım, iyi tarım, organik tarım ve yerel tarım) üretilmiş tarımsal ürün tercihlerini belirlemektir. Çalışmada ayrıca, farklı demografik özelliklere sahip tüketicilerin tercihlerini, ürün özellikleri açısından karşılaştırmak, amaçlanmıştır. Çalışmada tüketicilerin domates tercihleri analiz edilmiştir. Çalışma, gerek kullanılan yöntem, gerekse konunun ele alınış biçimi açısından farklı bir yaklaşım sunmaktadır. Çalışmadan elde edilen sonuçların tüketici sağlığını ilgilendiren konularda önleyici tedbirler almak için politika yapıcılara; bu konuda eğitim programları geliştiren sağlık çalışanlarına; tarımsal üretime yön verme açısından tarım teşkilatlarına ve üretici örgütlerine ışık tutması beklenmektedir. Çalışmanın ana hipotezi şu şekilde belirlenmiştir: H1: Tüketicilerin domates tercihleri, alternatif üretim teknikleri arasında farklılık göstermektedir. Farklı demografik özelliklere sahip tüketicilerin, domates özellikleri (fiyat, lezzet, satıldığı yere güven, sağlık, ulaşılabilirlik, tazelik, risk) açısından tercihleri değişebilmektedir. Bu bağlamda çalışmanın alt hipotezi şu şekilde oluşturulmuştur: H1a: Ürün özelliklerine göre domates tercihleri, demografik özelliklere göre farklılık göstermektedir. 2.MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın ana materyalini, İzmir ilindeki tüketicilerden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmaktadır. İzmir ili 2013 yılı toplam nüfusu (TUİK 2013) n : Örnek hacmi N : İzmir ilindeki toplam hanehalkı sayısı ( ) 2 : Varyans σ ˆpx n Np(1 p) 2 ( N 1) px ˆ p(1 p) Araştırmada olası en büyük örnek hacmine ulaşılmak istenmiş ve bu amaçla p=0.50 ve (1 p)=0.50 alınmıştır. Örnek hacmi, %90 güven aralığı ve %5 hata payı kullanılarak belirlenmiştir. Buna göre örnek hacmi 151 olarak hesaplanmıştır. İzmir ili merkez ilçelerinde alışverişten sorumlu tüketicilere 151 anket çalışması yapılmıştır. 76 anket bitkisel üretime örnek olması açısından özelliklerine göre domates üretim teknikleriyle ilgili sorulardan oluşmaktadır (Çizelge 1). Çizelge 1. Alternatif üretim teknikleriyle üretilen özelliklerine göre domates tercihi Özellikler Özellikler Yukarıda numaralandırılmış domates türlerinden en çok tercih ettiğiniz Yukarıda numaralandırılmış domates türlerinden en az tercih ettiğiniz Fiyat açısından en çok tercih ettiğiniz Fiyat açısından en az tercih ettiğiniz Lezzet/aroma açısından en çok tercih ettiğiniz Lezzet/aroma açısından en az tercih ettiğiniz Satıldığı yere güven açısından en çok tercih ettiğiniz Satıldığı yere güven açısından en az tercih ettiğiniz Sağlığa faydalı olma açısından en çok tercih ettiğiniz Sağlığa faydalı olma açısından en az tercih ettiğiniz Tazelik açısından en çok tercih ettiğiniz Tazelik açısından en az tercih ettiğiniz Kolayca ulaşılabilirlik açısından en çok tercih ettiğiniz Kolayca ulaşılabilirlik açısından en az tercih ettiğiniz Gelecekte hastalıklara yakalanma riskini azaltmak açısından en çok tercih ettiğiniz Gelecekte hastalıklara yakalanma riskini azaltmak açısından en az tercih ettiğiniz Türkiye İstatistik Kurumu nun (TUİK) bitkisel üretim istatistiklerine göre domates, ülkemizde en çok üretilen sebzelerden biridir. Ucuz ve bol vitamin kaynağı olan domates besleyici ve lezzetli özelliğinden dolayı dünyanın pek çok ülkesinde en çok üretilen sebzelerdendir. 365

4 TUİK in 2003 yılı gıda maddeleri tüketim harcaması miktarlarına bakıldığında, Türkiye de en çok yaş meyve ve sebzeler içerisinde domatesin tüketildiği de göze çarpmaktadır. Bu çalışmanın materyali, domates üretim teknikleri ile ilgili sorulara cevap veren tüketicilerden oluşmaktadır. Tüketicilerin alternatif üretim teknikleriyle üretilmiş domates tercihlerinin analizinde Best- Worst yöntemi kullanılmıştır. Tercihler belirlenirken ayrıca Çizelge 1 de sunulan özellikler dikkate alınmıştır. Best-Worst yöntemi, ilk defa 1980 li yıllarda, Jordan Louviere tarafından geliştirilen bir ayrık seçim modelidir (Louviere, J. ve ark ) Bu yöntemde katılımcılara, anket çalışmasında, en önemli ve en önemsiz, en çok ve en az, en etkili ve en etkisiz koşulların sorulmasıyla, alınan cevaplar, Best Worst yöntemiyle analiz edilmiştir. Bu yöntem ile katılımcıların uçlardaki (extrem) ifadeler arasındaki farkları orta halli olanlardan daha iyi ayırması nedeniyle önyargılar için fırsat yaratılmamış olmaktadır. 3.BULGULAR Tüketicilerin demografik özellikleri Çizelge 2 de özetlenmiştir. İncelenen tüketicilerin %50 si erkek, %50 si kadınlardan oluşmaktadır. Tüketicilerin yaklaşık %43 ü üniversite, %40 ı lise mezunudur. Yaş ortalaması 41,97 olarak belirlenmiştir. Tüketicilerin %50 sinin aylık geliri 4000 TL nin altındadır. Çizelge 2. İzmir hanehalkının demografik özellikleri Cinsiyet N % Eğitim N % Yaş N % Aile geliri ( も ) N % 1. Erkek İlkokul Kadın Ortaokul/ilköğretim Toplam ,0 3.Lise Lisans Lisansüstü Toplam 100, ve üstü Toplam , ve üstü Toplam ,0 Mevsimlere göre hane halkı haftalık domates tüketim miktarları Çizelge 3 te görülmektedir. Yaz mevsiminde tüketim haftalık ortalama 4,98 kg iken, kış mevsiminde ortalama 1,75 kg olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 3. Tüketicilerin hane halkı haftalık domates tüketimi Ortalama Minimum Maximum Standart sapma Domates Yaz Mevsimi (kg) Domates Kış Mevsimi (kg) Çizelge 4 te, tüketicilerin dört alternatif üretim tekniğiyle üretilmiş domates tercihlerinin birbirinden farklı olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan Best-Worst analizi sonuçları görülmektedir. Çizelgede değişkeni, en çok tercih ettiğini belirten tüketici sayısını; (W) değişkeni ise en az tercih ettiğini ifade eden tüketici sayısını göstermektedir. Değerlendirmeler ise Ortalama B-W (Ort) değeri üzerinden yapılmıştır. Buna göre; en büyük pozitif değere sahip değişken en çok tercih edilen domates üretim tekniğini, en küçük negatif değere sahip değişken ise en az tercih edilen domates üretim tekniğni göstermektedir. Ortalama B-W değeri 0 ise, orta derecede önemli bir değişkenden bahsedilmektedir. 366

5 Çizelge 4 de tüketicilerin alternatif üretim teknikleri ile üretilmiş domates tercihleri görülmektedir. Ortalamalar değerlendirildiğinde, tüketicilerin en az tercih ettiği domatesin konvansiyonel domates, en çok tercih ettiği domatesin ise organik domates olduğu görülmektedir. Organik domatesi sırasıyla iyi tarım uygulamalı domates ve yerel domates takip etmektedir. Çizelge 4. Tüketicilerin alternatif üretim teknikleri ile üretilmiş domates tercihleri AlternatimÜretim teknikleri Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Best Worst Ortalama Çizelge 5 te cinsiyete göre domates tercihleri karşılaştırılmıştır. Erkek ve kadınların ilk tercihi organik tarım domatestir. İkinci tercihlerinde erkekler iyi tarım uygulamaları ile üretilmiş domatesi, kadınlar ise yerel domatesi tercih etmektedirler. Çizelge 5. Cinsiyete göre tüketicilerin alternatif üretim teknikleri ile üretilmiş domates tercihleri Erkek En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Kadın Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Çizelge 6 da eğitim düzeylerine göre tüketicilerin domates tercihleri karşılaştırılmıştır. İlkokul mezunları en çok iyi tarım domatesi, ortaokul mezunları en çok yerel domatesi tercih ederken, lise ve üniversite mezunlarınn ise en çok organik domatesi tercih etmektedirler. İlkokul mezunu tüketiciler en az yerel domatesi, diğer tüketiciler ise konvansiyonel domatesi tercih etmektedirler. Çizelge.6 Farklı eğitim seviyesine sahip tüketicilerin alternatif üretim teknikleri ile üretilmiş domates tercihleri Okuryazar En çok En az (W) Ortalama Lise En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel İlkokul Lisans Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel domates Ortaokul Lisansüstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım domates İyi tarım domates Organik domates Organik domates Yerel domates Yerel domates Çizelge 7 de farklı yaş guruplarından tüketicilerin domates tercihleri karşılaştırılmıştır yaş arası ile 65 yaş ve üstü tüketicilerin iyi tarım uygulamalarıyla üretilmiş domatesi tercih ederken diğer yaş gurubundaki tüketicilerin tercihi organik domatestir. 367

6 Çizelge 7. Farklı yaş guruplarında ki tüketicilerin domates tercihleri yaş En çok En az (W) Ortalama yaş En çok En az W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım domates Organik Organik domates Yerel Yerel domates yaş yaş Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım domates Organik Organik domates Yerel Yerel domates yaş 65 yaş ve üstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım domates Organik Organik domates Yerel Yerel domates Çizelge 8 de ürün özelliklerine göre tüketicilerin farklı tarım teknikleriyle üretilmiş domates tercihlerinin farklı olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan Best-Worst analiz sonuçları verilmiştir. Ortalama değerlere göre bir değerlendirme yapıldığında, tüketicilerin fiyat özelliği açısından domates tercihlerinin ortalama 0,1299 ile en çok iyi tarım domatesi olduğu anlaşılmıştır. Tüketicilere lezzet, tazelik, sağlık ve satıldığı yere güven ile gelecekte hastalıklara yakalanma riskini azaltma açısından en çok tercih ettikleri domates tekniği sorulduğunda ise, organik domates cevabını vermişlerdir. Ulaşılabilirlik açısından ise ortalama 0,4156 ile yerel domates tercih ettikleri tespit edilmiştir. Tüketicilerin tüm ürün özelliklerinde en az tercih ettikleri domatesin ise konvansiyonel domates olduğu saptanmıştır. Çizelge 8. Tüketicilerin özelliklerine göre domates tercihleri Alternatif Üretim teknikleri Özellikler Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Fiyat B W Ort Lezzet/aroma B W Ort Satıdığı yere güven B W Ort Sağlık B W Ort Ulaşılabilirlik B W Ort Tazelik B W Ort Riski azaltma B W Ort

7 Çalışmada ayrıca tüketicilerin demografik özelliklerine göre domates tercihlerini karşılaştırmak için Best Worst analizinde çeşitlendirilmeye gidilmiştir. Buna göre, domates tercih değişikliklerinde fiyat özelliğine etki edecek en önemli değişkenin tüketicilerin geliri olabileceği düşünülmüş, Best-Worst analizinde gelir-fiyat ilişkisini araştırılmıştır. Tüketicilerin aile geliri, yeniden sınıflandırılarak dört kategoriye çevrilmiştir (Çizelge 9). Çizelge 9.Farklı gelire sahip tüketicilerin fiyat özelliği açısından tercih ettikleri domates üretim tekniği 4000TL den az En çok En az (W) Ortalama TL En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel TL 1000TL ve üstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Çizelge 10 da farklı eğitim seviyesine sahip tüketicilerin, satıldığı yere güven özelliği açısından domates tercihleri karşılaştırılmıştır. Buna göre ilkokul ve ortaokul mezunu tüketiciler satıldığı yere güven açısından en çok iyi tarım uygulamalarıyla üretilen domatesi tercih ettikleri; lise ve üniversite mezunlarının ise en çok organik domatesi tercih ettikleri belirlenmiştir. Tüm eğitim kategorilerinde ise satıldığı yere güven açısından en az tercih edilen konvansiyonel domatestir. Çizelge 10.Farklı eğitim düzeyine sahip tüketicilerin satıldığı yere güven açısından tercih ettikleri domates üretim tekniği Okuryazar En çok En az (W) Ortalama Lise En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel İlkokul Lisans Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Ortaokul Lisansüstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Çizelge 11 de tüketicilerin cinsiyete göre tazelik ve lezzet açısından domates tercihleri karşılaştırılmıştır, Tazelik açısından erkekler en çok yerel domatesi, kadınlar ise organik domatesi tercih etmektedirler. Lezzet/aroma açısından ise erkekler ve kadınlar en çok organik domatesi tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Tazelik ve lezzet açısından cinsiyet farkı gözetmeksizin en az tercih edilen konvansiyonel domatestir. 369

8 Çizelge.11 Tüketicilerin tazelik ve lezzet özelliğine göre alternatif üretim teknikleri ile üretilmiş domates tercihleri Tazelik özelliği Lezzet/aroma özelliği Erkek En çok En az (W) Ortalama En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Kadın Konvansiyonel domates İyi tarım domates Organik domates Yerel domates Çizelge 12 tüketicilerin iş durumlarına göre ulaşabilirlik açısından domates tercihleri karşılaştırılmıştır. Ev hanımları ulaşılabilirlik özelliği açısından en çok iyi tarım uygulamalarıyla üretilen domatesi tercih ederken, diğer tüketiciler en çok yerel domatesi daha kolay ulaşılabilir olduğu için tercih ettiklerini belirtmişler. İşveren ve evhanımları ulaşılabilirlik açısından en az konvansiyonel ve yerel domatesi tercih etmişlerdir. Diğer tüketicilerin en az tercihi ise konvansiyonel domatestir. Çizelge 12. Tüketicilerin çalışma durumuna göre kolayca ulaşılabilirlik özelliğine göre domates tercihi Çalışan En çok En az (W) Ortalama Serbest Meslek En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel d İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel İşveren Emekli Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Eğitmen Evhanımı Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Çizelge 13 te, farklı eğitime sahip tüketicilerin sağlık özelliği açısından domates tercihleri görülmektedir. Tüketicilerin en çok organik domatesi, en az ise konvansiyonel domatesi tercih ettikleri görülmüştür. 370

9 Çizelge 13. Farklı eğitime sahip tüketicilerin sağlık özelliği açısından domates tercihleri Okuryazar En çok En az (W) Ortalama Lise En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel İlkokul Lisans Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel Ortaokul Lİsansüstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım domates İyi tarım Organik domates Organik Yerel domates Yerel Çizelge 14 te 65 yaş ve üstü hariç tüm yaş gruplarındaki tüketicilerin, gelecekte hastalık riskine yakalanmama açısından en çok organik domatesi tercih etmektedirler. 65 yaş ve üstü tüketicilerin en çok tercih ettikleri yerel domatestir. Bu özellik için en az tercih edilen ise konvansiyonel domatestir. Çizelge 14. Tüketicilerin gelecekte hastalıklara yakalanma riski açısından domates tercihleri yaş En çok En az (W) Ortalama yaş En çok En az (W) Ortalama Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel yaş yaş Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel yaş 65 yaş ve üstü Konvansiyonel Konvansiyonel İyi tarım İyi tarım Organik Organik Yerel Yerel SONUÇ VE ÖNERİLER İzmir ilinde tüketicilerin domates tercihleri üzerine yapılan bu çalışma genel olrak değerlendirildiğinde, tüketicilerin en çok organik domatesi, en az ise konvansiyonel domatesi tercih ettikleri belirlenmiştir. Farklı demografik özelliklere sahip tüketicilerin, domates tercihleri farklılıklar göstermektedir. Tüketicilerin eğitim düzeyi arttıkça en çok organik domates tercih edilmektedir. Düşük eğitim düzeyine sahip tüketicilerin tercihlerinin en çok yerel ve iyi tarım domatesi yönünde olduğu saptanmıştır. Genç tüketicilerin genel olarak tercihi organik domatestir. Fakat bazı istisnalar dışında orta yaş ve üstü tüketicilerin en çok iyi tarım domatesi tercih ettikleri tespit edilmiştir. Gelecekte hastalıklara yakalanma riskini azaltması açısından 65 yaş ve üstü tüketicilerin en çok yerel domatesi tercih ettikleri, diğer yaş gurubu tüketicilerin ise tercihinin organik domates olduğu görülmüştür.. 371

10 Tüketicilerin domates özelliklerine tercihleri karşılaştırıldığında, fiyat özelliği açısından domates tercihlerinin en çok iyi tarım domates olduğu belirlenmiştir. Özellikle geliri 4000TL den düşük ailelerde iyi tarım domatesin daha çok tercih edildiği saptanmıştır. Bu durum, üretim tekniği açısından oranik ürünlere benzerlik gösteren, kontrollü, izlenebilir ve sertifikalı iyi tarım ürünlerinin piyasada organik domatese göre daha düşük fiyata satılmasının etkisi olabilir. Geliri 4000TL den yüksek tüketiciler ise, fiyat açısından yerel domatesi tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Lezzet, tazelik, sağlık ve satıldığı yere güven ve gelecekte hastalıklara yakalanma riskini azaltma özelliği açısından, tüketiciler en çok organik domatesi tercih etmektedir. Sadece cinsiyete göre bir karşılaştırma yapıldığında tezelik açısından erkeklerin en çok tercihi yerli domatestir. Tüketiciler, sentetik ilaç ve kimyasal gübre kullanılmadan üretilen, çevre dostu, kontrollü ve sertifikalı üretim çeşidi olan organik tarım ürünlerinin, daha lezzetli, taze, güven verici, sağlıklı ve risksiz olduğunu düşünmektedirler. Kolay ulaşılabilirlik özelliği açısından, tüketiciler organik domatese ulaşmanın zor olduğunu düşünmektedirler. Ulaşılabilirlik açısından yerel domates en çok tercih edilendir. Bu konuda sadece ev hanımı tüketicilerin en çok iyi tarım domatesi tercih ettikleri anlaşılmıştır. Çalışma sonuçları ayrıca, farklı gelir, eğitim, yaş ve mesleğe sahip tüketicilerin en az konvansiyonel domatesi tercih ettiklerini göstermiştir. Ancak T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Hal Kayıt Sistemi incelenmiş örnek olması açısından tarihli liste incelenmiştir. Hal kayıtlarına göre ilgili tarihte günlük domates işlem hacmi tondur. İşlem gören domateslerin 379 ton luk kısmı iyi tarım uygulamarı ile üretilmiş, 31 tonluk kısmı yerli domates, 140 kilogramlık kısmı organik domatesdir. Halde ilgili tarihte işlem gören domateslerin tonluk kısmı ise konvansiyonel domatestir. Tüketici tercihlerinden de anlaşılacağı üzere, talep edilen cevre dostu, izlenebilir, sürdürülebilir, kontrollü ve sertifikalı üretim teknikleriyle üretilen ürünlerin uygun fiyatlı ve kolayca ulaşılabilir olması için arzının arttırılması gerekir. Bu üretim tekniklerinin avantajları üreticilere iyi anlatılmalı, yagınlaşması için daha fazla desteklenmelidir. KAYNAKLAR ETO, Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği, Geleneksel Tarım ve Çevre Kirliliği İlişkisi, [Erişim: ] Louviere, J. J., Flynn, T. N., & Marley, A. A. J Best-Worst Scaling: Theory, methods and Applications. Manuscript, University of Technology Sydney. Miran, B Temel İstatistik, s.143 Rehber, E Alternatif Tarım Üzerine Bir Tartısma, U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Bursa, Cilt: 8, s , T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Hal Kayıt Sistemi [Erişim: ] TUİK 2013 Nüfus İstatistikleri [Erişim: } Türkiye İstatistik Kurumu TUİK 2003 yılı Hanehalkı Tüketici Harcama İstatistikleri [Erişim: ) Turhan, S Tarımda Sürdürülebilirlik ve Organik Tarım, Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, BURSA Tarım Ekonomisi Dergisi; 11(1) : Yurdakul, O. ve Koç, A Gıda Ürünleri Pazarlaması Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, Yayın No: 34, Adana. 372