AIZ CERRAHS VE ANKSYETE ORAL SURGERY AND ANXIETY

Transkript

1 AIZ CERRAHS VE ANKSYETE ORAL SURGERY AND ANXIETY Mehtap MULALI* Nurgül KÖMERK** ÖZET Amaç: Bu çalmada az cerrahisi yaplan hastalarda ilem öncesi kayg seviyesinin ve anksiyeteye etkili faktörlerin deerlendirilmesi amaçlanmtr. Çal()ma yöntemi: Minör az cerrahisi giriiminde bulunulan 133 hasta çalmann temelini oluturdu. Cerrahi ilem gerçekletirilmeden önce, hastalarn anksiyete seviyelerinin tespitinde Spielberg Süreklilik-Anlk Anksiyete Skalas ve Corah Dental Anksiyete Skalas kullanld. Yaplan ilemin hangi yönlerinin hastalarda kaygya neden olduu Görsel Analog Skalas ile tespit edildi. Hastalarn lokal anestezi ve yaplan ilemle ilgili ar beklentileri de Görsel Analog Skalas kullanlarak kaydedildi. Bulgular: Hastalarn % 30 unda hafif seviyede, %40 nda orta seviyede, %14 ünde yüksek seviyede ve %11 inde ise çok yüksek seviyede kayg mevcut olduu tespit edildi. Kadn hastalar ilemin spesifik yönleriyle ilgili olarak benzer seviyede kayg hissederken erkek hastalar en çok azlarnda sv toplanmas ve çenelerinin yorulmasndan kayg duyduklarn belirttiler. Hastalarn planlanan ilemle ilgili olarak ortalama ar beklentileri (5±3), lokal anestezi ar beklentilerinden (4±3) anlaml olarak yüksek bulundu (p=0.0001). Hastalarn kayg seviyeleri ile lokal anestezi ve ilemden bekledikleri ar seviyeleri arasnda pozitif iliki mevcuttu. Kadn hastalarn cerrahi ilemle ilgili olarak ar beklentileri ve kayg seviyelerinin erkek hastalardan daha yüksek olduu gözlendi. Hastalarn ya ve eitim durumuyla ar beklentileri veya kayg seviyeleri arasnda bir iliki gözlenmezken, daha önceki di tedavi tecrübeleriyle anksiyete ve ar skorlar arasnda balant saptand. Ayrca, hastalarn süreklilik kayg seviyeleri ile ar beklentileri ve ilemle ilgili kayg seviyeleri arasnda da iliki tespit edildi. Sonuç: Az cerrahisi giriimlerinden önce hastalarn yüksek seviyede kayg duyduklar ve kayg seviyesinin cinsiyet, geçmi dental tedavi tecrübesi ve kiilik durumuyla balantl olduu belirlendi. Hastalarn minimum anksiyete seviyesinde tutulmas ilemin hekim ve hasta için daha rahat gerçekletirilmesini salayacaktr. Anahtar kelimeler: Dental korku, anksiyete, minör cerrahi SUMMARY Aim: The aim of this study was to determine the anxiety levels of patients prior to minor oral surgery and to determine factors that can influence anxiety. Study design: One hundred and thirty three patients who were to undergo minor oral surgical procedures formed the basis of the study. Before the procedure, Spielberg State-Trait Anxiety Inventory and Corah Dental Anxiety Scale were used to measure the anxiety levels of the patients. Specific parts of the procedure which would cause anxiety were determined using Visual Analogue Scale. Pain expectation of the patients related to local anaesthetics and to the procedure was recorded by Visual Analogue Scale. Results: Thirty percent of the patients had mild, 40% had moderate, 14% had high and 11% had very high level of anxiety. Female patients had similar levels of anxiety in regarding to various parts of the procedure whereas male patients stated that collection of fluid in their mouth and their jaw getting tired were the highest causes of anxiety. The mean pain expectation (5±3) related to the procedure was found to be higher than pain expectation (4±3) related to the local anaesthesia (p=0.0001). There was a positive relation between anxiety and pain expectation in regarding to local anaesthesia and intervention. Female patients had higher levels of anxiety and pain expectation than male patients. No correlation was found between age and educational level of patients with pain expectation and anxiety levels while past dental experience was correlated with pain and anxiety scores. Moreover, state anxiety levels of patients were related to pain expectations and anxiety levels. Conclusion: It was found that patients have high levels of anxiety before oral surgical procedures and the anxiety level was related to gender, past dental experiences and personality of the patients. Maintaining minimum levels of anxiety provides procedures to be more comfortable both for the patient and for the surgeon. Key words: Dental fear, anxiety, minor surgery *Ondokuz Mays Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Az Di Çene Hastalklar ve Cerrahisi Anabilim Dal, SAMSUN. **Süleyman Demirel Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Az Di Çene Hastalklar ve Cerrahisi Anabilim Dal, ISPARTA. 83

2 GR5 Etkin lokal anesteziklerin ve analjeziklerin kullanlmasna ramen, halen birçok hasta di hekimi korkusu tamaktadr. Bu korku nedeniyle uzun yllar di hekimine gitmeyi ihmal eden hasta says oldukça fazladr. Dental anksiyeteye neden olan faktörler arasnda lokal anestezi, ar, dönen alet korkusu saylabilir. 13 Dental anksiyete farkl komponentleri olan kompleks bir olgudur. Hastann kiilik özellii, 30 cinsiyeti, ya, eitim durumu ve geçmite travmatik dental tecrübe yaanm olunmas 19 gibi birçok faktör hastalarn dental kayg seviyelerini etkileyebilir. Dier ilemlerle karlatrldnda az cerrahisi giriimlerinin hastalar için en büyük kayg nedeni olduu bildirilmitir. 10,29,33 Yüksek derecelerde anksiyeteye sahip olan hastalarn dental ilemlerinin gerçeklemesi hem hekim hem de hasta için güçlük yaratr ve klinik olarak zaman kaybna neden olur. Az cerrahisi giriimlerinde öncelikle hastalarn anksiyete seviyelerinin kontrol altna alnmas önemlidir. Endieli hastalarn dental ilemler srasnda ve post-operatif dönemde daha iddetli ve uzun sureli ar hissedildii bildirilmitir. 31 Bu çalmann amac, minör az cerrahisi yaplan hastalarda ilem öncesi kayg seviyelerinin saptanmasdr. Ayrca, bu çalmada hastayla; ilemle ve hekimle balantl olabilecek deiik faktörlerin hastalarmzda anksiyete ile balants incelenmitir. tecrübeleri ve yaplan ilemin türü gibi demografik bilgiler kaydedildi. Yaplan ölçümler, hastalarn kendilerine verilen formlar doldurulmasyla saland. Hastalara veri deerlendirilmesinin bireysel deil; toplu olarak yaplaca hatrlatlarak hastalardan formlar olabildiince samimi yantlamalar istendi. Sonuçlar; SPSS istatistik program uygulanarak analiz edildi ve sklk ve yüzde olarak sunuldu. Gruplarn karlatrlmas için Student t testi kullanld. Cinsiyet, daha önceki di hekimi tecrübesi, ya, eitim gibi durumlarnn ar beklentisi ve kayg seviyelerine etkileri Ki-kare testi ile deerlendirildi. BULGULAR Çalmaya dahil edilen hastalarla ilgili demografik bilgiler Tablo I de sunulmutur. Tablo I. Hastalarn demografik bilgileri Ya) Ortalama Min.-Maks. EIitim durumu lk/orta Lise Kad(n n=91 (%68) 27,20 (±9,36) (%31) 21 (%23) Erkek n=42 (%32) 30,50 (±12,09) (%29) 12 (%29) Toplam n=113 (%100) (±10,37) (%30) 33 (%25) ÇALI5MA YÖNTEM Üniversite Geçmi) di) hekimi tecrübesi 42 (%46) 18 (%42) 60 (%45) Minör az cerrahisi giriiminde bulunulan ve herhangi bir belirgin psikolojik rahatszl mevcut olmayan 133 hasta çalma materyalini oluturdu. Hastalarn 68 i Ondokuz Mays Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesinde, 65 i ise Süleyman Demirel Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesinde tedavi gördü. Cerrahi ilem gerçekletirilmeden önce, hastalarn anksiyete seviyelerinin tayini için çeitli anksiyete skalalar kullanld. Hastalarn genel anksiyete seviyeleri Spielberg Süreklilik Anksiyete Skalas; 23,28 dental ilemlerle ilgili genel anksiyete seviyeleri Corah Dental Anksiyete Skalas; 7,34 anlk anksiyete seviyeleri ise Spielberg Anlk Anksiyete Skalas uygulanarak ölçüldü. 23,28 Ayrca, yaplan ilemin özellikle hangi yönlerinin hastalarda kaygya neden olduunun deerlendirilmesi amacyla Görsel Analog Skalas 27 kullanld. Hastalarn lokal anestezi ve yaplan ilemle ilgili ar beklentileri yine Görsel Analog Skalas kullanlarak kaydedildi. Ayrca, hazrlanan formlara hastalarn ya, cinsiyet, eitim durumu, dental ilemlerle ilgili önceki Yok yi Orta Kötü AIr( hikayesi Var Yok 5 (%6) 47 (%52) 20 (%22) 19 (%20) 54 (%59) 37 (%41) 2 (%5) 20 (%48) 11 (%26) 9 (%21) 27 (%64) 15 (%36) 7 (%5) 67 (%50) 31 (%24) 28 (%21) 81 (%61) 52 (%39) Tablo II de hastalarn lokal anestezi ve ilemle ilgili olarak ortalama ar beklentileri sunulmutur. Hastalarn yaplmas planlanan ilemle ilgili olarak ortalama ar beklentileri (5±3), lokal anestezi ar beklentisinden (4±3) anlaml olarak yüksek bulundu (p=0.0001). Tablo II. Hastalarn lokal anestezi enjeksiyonu ve cerrahi ilemden bekledikleri ortalama ar deerleri Kad(n Erkek Toplam P deieri Lokal anestezi air(s( 4,79 (±3,09) 2,88 (±2,70) 4,18 (±3,09) 0,0001 )lem air(s( 5,10 (±3,23) 3,76 (±3,06) 4,67 (±3,23) 0,024 84

3 Cilt:8 Say: Corah Dental Anksiyete Skalas kullanlarak yaplan kayg seviyesi tespitinde hastalarn %5 inde di hekimi kaygs bulunmazken, %30 unda hafif seviyede, %40 nda orta seviyede, %14 ünde yüksek seviyede ve %11 inde ise çok yüksek seviyede kayg mevcut olduu tespit edildi (Tablo III). Corah snflamasna göre kadnlarda erkeklere göre daha yüksek deerlerde kayg seviyesi saptand (p=0.001). Benzer farkllk Spielberg Anlk Anksiyete Skalas kullanlarak yaplan kayg seviyelerinde de izlendi (Tablo IV). Bununla birlikte hastalarn süreklilik anksiyete seviyeleri her iki cinsiyette de benzer seviyelerde kaydedildi. Tablo III. Hastalarn Corah Dental Anksiyete Skalasna göre dalm Kad(n Erkek Toplam Kayg( yok 2 (%2) 4 (%10) 6 (%5) Hafif-kayg( 25 (%28) 15 (%36) 40 (%30) Orta-kayg( 34 (%37) 19 (%45) 53 (%40) 5iddetli-kayg( 16 (%18) 3 (%7) 19 (%14) Çok )iddetli-kayg( 14 (%15) 1 (%2) 15 (%11) arasnda bir iliki saptanamad. Cinsiyet ile süreklilik ve doktor kaygs arasnda bir iliki bulunamazken dier skalalarda (p=0.024) iliki mevcuttu. Eitimli hastalarda süreklilik kayg seviyesi eitimsiz hastalara göre daha düük görüldü (p=0.018). Geçmi di tecrübesi kötü olan hastalarda, dental kayg (p=0.016), sürekli kayg (p=0.001), anlk kayg seviyeleri (p=0.016); ilemden ar duyma beklentisi (p=0.004) ve ilemin spesifik yönleriyle ilgili kayglar (p=0.007) arasnda bir iliki saptand. Hastann ar hikayesi ile dental kayg (p=0.035), anlk kayg (p=0.016) ve ilemin spesifik yönleriyle ilgili kayglar arasnda bir iliki mevcuttu. Tablo V. Hastalarn ilemin spesifik yönlerine göre ortalama anksiyete dalm Kad(n Erkek Toplam P deieri Enjeksiyon 4,59 (±3,47) 2,33 (±2,88) 3,88 (±3,45) 0,0001 Bölgenin yeterince uyu)mamas( 4,59 (±3,62) 3,45 (±3,36) 4,23 (±3,57) N/S Uyu)ukluk hissini sevmemek 3,81 (±3,41) 2,67 (±3,22) 3,45 (±3,38) N/S Aletlerin sesi veya vibrasyonu 4,53 (±3,57) 2,50 (±3,01) 3,89 (±3,52) 0,001 AI(zda s(v( toplanmas( 4,92 (±3,65) 3,64 (±3,75) 4,52 (±3,71) N/S Çenenin yorulmas( 5,29 (±3,54) 4,07 (±3,49) 4,90 (±3,56) N/S Çekim yap(lmas( 4,89 (±3,67) 3,48 (±3,51) 4,44 (±3,67) 0,038 AIz(na zarar verilecek olmas( 4,54 (±3,62) 3,38 (±3,67) 4,17 (±3,66) N/S Tablo IV. Hastalarn Spielberg Süreklilik (SSAS) ve Anlk Anksiyete (SAAS) Skalas deerleri Kad(n Erkek Toplam P deieri SSAS 43,49 (±8,09) 40,57 (±7,62) 42,57 (±8,03) 0,051 SAAS 44,02 (±10,12) 39,00 (±8,90) 42,44 (±9,99) 0,005 Yeterince bilgi verilmemesi 4,57 (±3,93) 3,36 (±3,81) 4,19 (±3,92) N/S Hekimi durduramamak 3,02 (±3,28) 3,21 (±3,98) 3,08 (±3,50) N/S Soru soramamak 3,05 (±3,14) 2,50 (±3,44) 2,88 (±3,23) N/S Dinlenmemek/ciddiye al(nmamak 2,76 (±3,36) 2,38 (±3,23) 2,64 (±3,32) N/S Azarlanmak 2,97 (±3,89) 1,79 (±3,33) 2,59 (±3,75) N/S Vücut kontrolünün kaybedilmesi 3,63 (±3,51) 2,71 (±3,33) 3,34 (±3,47) N/S Toplam 57,36 (±30,14) 41,48 (±36,06) 52,35 (±32,83) 0,015 Genel olarak hastalar hasta-hekim ilikileri ve vücut kontrollerinin bir bakasnda olmas konularnda, ilemin yapl ile ilgili yönlerden daha az kayg duymaktadrlar. Mlemle ilgili olarak kadn hastalarda kayg seviyesi erkek hastalara göre anlaml olarak yüksekti (p=0.003). Ancak, hekimin hastaya yaklam konularnda her iki grup arasnda anlaml bir fark bulunmad. Kadnlarn en kayg duyduklar durumlar enjeksiyon, bölgenin yeterince uyumamas, aletlerin ses ve vibrasyonu, azda sv toplanmas, çenelerinin yorulmas, çekim yaplmas ve ilem hakknda yeterince bilgi verilmemesi olarak saptand. Erkek hastalarn ise ilemle ilgili olarak en çok azlarnda sv toplanmas ve çenelerinin yorulmasndan kayg duyduklar gözlendi (Tablo V). Kullanlan tüm kayg ve ar skalalar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki mevcuttu (p=0.01). Hastann ya ile kullanlan ar beklentileri ve kayg ölçekleri arasnda bir balant bulunamad. Hastann cinsiyeti, eitimi, geçmi di hekimi tecrübesi, ar TARTI5MA Dental anksiyetenin belirlenmesinde, sonuçlarn güvenirlii açsndan birden fazla skalann kombine olarak kullanlmas önerilmitir. 26 Az cerrahisi ilemleri ile balantl anksiyetenin ölçümünde deiik skalalar kullanlmaktadr. Bunlar içinde en sk olarak Spielberg Anlk Anksiyete Skalas, 4,16,18,35 Corah Dental Anksiyete Skalas 4,11,12,16,18-20,29 ve Görsel Analog Skalas kullanmtr. 8 Çalmamzda deiik skalalar kullanlarak elde edilen anksiyete deerleri birbiriyle korelasyon göstermektedir. Çalmamzda Corah Dental Anksiyete Skalas kullanlarak yaplan ölçümlerle hastalarn %14 ünde yüksek seviyede ve %11 inde ise çok yüksek seviyede anksiyete tespit edildi. Sri Lankallar üzerinde yaplan çalmada benzer sonuçlar alnrken (iddetli anksiyete oran %12), 10 Kanada da yaplan bir çalmada iddetli veya çok iddetli dental anksiyeteye sahip hastalarn oran %15 olarak belirlenmitir. 20 Bu durumun, ülkelerin 85

4 eitim ve sosyokültürel düzeylerindeki farkllktan ileri geldii sanlmaktadr. Anksiyete örenilmi negatif deneyimlerden kaynan alabilir. Daha önceki ilemlerde hastann ar ve/veya rahatszlk hissetmi olmas, tedavisinin baarsz olmas, post-operatif komplikasyonlar veya negatif hasta-hekim ilikisinin yaanmas hastalarda anksiyetenin yükselmesine neden olabilir. Elter ve ark. 12 ve Vassend 32 geçmi dental tecrübe ile anksiyete arasnda bir iliki olduunu rapor etmi; Stabholz ve Peretz 29 balant saptamamtr. Thomson ve ark. 30 ise dental anksiyetenin daha önce hiç di hekimine gitmeyen kiilerde en yüksek, düzenli olarak di hekimine gidenlerde ise oldukça düük olduunu bildirmitir. Çalmamzda, hastalarn hekimlerine güvenmelerine ramen, önceki di tecrübeleriyle anksiyete ve ar skorlar arasnda korelasyon saptanm olmas nedeniyle anksiyetenin edinilmi negatif tecrübeye veya yaplacak ilem hakknda bilgi sahibi olmadan belirsizlik duygusuna bal olarak artabilecei kansna varlmtr. Bu nedenle hastalara ilemin arsz geçecei anlatlarak rahatlatlmal ve arsz bir ilem için tam ve derin bir anestezi salandndan emin olunmaldr. Kiinin genel anksiyete seviyesi ilemle ilgili spesifik anksiyete seviyesini etkileyebilir; süreklilik anksiyete seviyesi yüksek hastalarn dental anksiyete seviyelerinin de genel olarak yüksek olduu bildirmitir. 9,21,35 Çalmamzda da hastalarn süreklilik anksiyete seviyesi ile anlk anksiyete seviyesi, dental anksiyete seviyesi ve ilemin spesifik yönleriyle ilgili anksiyete seviyeleri arasnda pozitif bir iliki bulunmutur. Ayrca, hastalarn süreklilik anksiyete seviyesi ile ar beklentisi arasnda iliki tespit edilmitir. Bu durum, hastann kiilik yapsyla ar ve anksiyete seviyelerinin ilikili olduunu göstermektedir. Genel anksiyete seviyesi yüksek hasta grubunun ilemle ilgili kayg seviyesinin de yüksek olaca göz önünde bulundurularak bu grup hastalarda hastalarn ilem öncesi rahatlatlmas yönünde önlemler alnabilir. Deiik ülkelerde yaplan çalmalar kadnlarn dental anksiyete seviyelerinin ve ar beklentilerinin ortaya erkeklerden daha yüksek olduunu koymutur. 10,24,30,35 Paralel olarak, çalmamza dahil edilen kadn hastalarn ilemle ilgili olarak anksiyete seviyeleri ve ar beklentileri erkek hastalara göre daha yüksek bulunmutur. Bununla birlikte kadn hastalarn ilemle ilgili olarak ar beklentileri ve anksiyete seviyeleri benzer deerlerde olmakla birlikte erkek hastalarn ilemle ilgili anksiyete seviyelerinin ar beklentilerinden düük olduu gözlenmitir. Süreklilik anksiyete seviyesi ile ilemle ilgili anksiyete seviyeleri arasnda genel olarak pozitif bir balant olmakla birlikte süreklilik anksiyetesinin her iki cinsiyette de benzer seviyelerde olduu saptanmtr. Ayrca, kadn hastalar ilemin spesifik yönleri tek tek incelendiinde genel olarak benzer deerler kaydetmi erkek hastalar ise ilemle ilgili olarak en çok kayglandklar durumun azlarnda sv toplanmas ve çenelerinin yorulmas olduunu bildirmilerdir. Bu faktörler göz önüne alnarak, erkeklerde dental anksiyetenin daha düük olmasnn sosyokültürel nedenlerden kaynakland, toplumumuzda erkeklerin daha dayankl ve korkusuz olmalar gerektii gibi bir önyargnn olmas nedeniyle erkeklerin dental anksiyete seviyelerini aça vurmak istemeyebilecekleri kansna varlmtr. Çalmamzda hastalarn ya ve eitim durumuyla ar beklentileri veya anksiyete seviyeleri arasnda bir iliki gözlenmemitir. Kimi aratrmaclar eitim seviyesi yüksek kiilerin dental anksiyetesinin yüksek olduunu 10,25,33 bildirirlerken, kimi aratrclar ise düük sosyoekonomik statüdeki kiilerde ve eitim seviyesi düük olan kiilerde dental anksiyete seviyesinin daha yüksek olduunu rapor etmilerdir. 12,19 Ya ile ilgili olarak ise, genel olarak genç hastalarn dental anksiyetesinin daha yüksek olduu bildirilmitir. 12,15,19 Çalmamzda hastalarn ya ile anksiyete seviyeleri arasnda bir iliki tespit edilmemesi gerçekletirilen cerrahi ilemlerin daha çok gömülü yirmi ya dilerine yönelik olup, hastalarn ya ortalamasnn 28 (±10) olmas ve daha ileri ya gruplarnn deerlendirilememesine baland. Çalmamza katlan hastalarn anksiyete seviyeleri ile lokal anestezi ve ilemden bekledikleri ar seviyeleri arasnda pozitif bir iliki bulunmutur. Paralel olarak, Arntz ve ark. 3 yüksek seviyede dental anksiyetesi olan hastalarn ilemden bekledikleri ar seviyesinin yüksek olduu bildirilmitir. Ar duyusu veya beklentisi, hastann duygusal hali ve anksiyete seviyesi ile yakndan ilikilidir; anksiyete ar beklentisini artrmakla beraber 17 ar beklentisi anksiyete kaynadr. 11,20 Bir grup aratrmac enjeksiyonun anksiyeteye neden olan en yüksek faktör olduunu belirtmitir. 6,15 Ancak çalmamzda, hastalar cerrahi ilemin lokal anestezi yaplmasndan daha 86

5 Cilt:8 Say: çok ar yaratacan düünmektedirler ve ilem, anestezi yaplmasndan daha çok anksiyete uyandrmaktadr. Maggirias ve Locker, 20 cerrahi ilem srasnda hastalarn %23 ünün çok az veya hiç ar hissetmemekle beraber %31 inin az cerrahisi ilemleri ile ilgili olarak en korktuklar faktörün ar olduunu belirtmilerdir. Anestezi sayesinde ilem srasnda ar hissinin ortadan kaybolacann açklanarak hastalarn rahatlatlmas preoperatif anksiyetenin azaltlmasnda önemli rol oynayabilir. Hastalarn anksiyete seviyelerini minimuma indirmek için birçok çalma yaplmtr. Dental korku, tam olarak tedavi edilememekle birlikte, oral cerrahi ilemleri ile balantl anksiyetenin azaltlmasnda davran terapisi 1,2,5 ve/veya sedasyon gibi farmakolojik yöntemlerin 22 etkili olduu belirtilmitir. Ng ve ark. 21 operasyon öncesi ilemle ilgili olarak bilgilendirilmelerinin anksiyete düzeyini düürmede etkili olduunu bildirmitir. Hastalarn tedavi öncesi kendilerine uygulanacak ilemler hakknda bilgilendirilmesinin hasta-hekim ilikisinde çada ve etik bir yaklam olduu ve hastalarn anksiyetesinin azaltlmasnda etkili olaca kanaatine varlmtr. KAYNAKLAR 1. Aartman I.H.A, de Jongh A, Makkes P.C, Hoogstraten J: Dental anxiety reduction and dental attendance after treatment in a dental fear clinic: a follow-up study. Community Dent Oral Epidemiol,28: , Abrahamsson K.H, Berggren U, Hakeberg M, Carlsson S.G: Phobic avoidance and regular dental care in fearfuldental patients: a comparative study. Acta Odontol Scand,59: , Arntz A, van Eck M, Heijmans M: Predictions of dental pain: the fear of any expected evil, is worse that the evil itself. Behav Res Ther, 28: 29 41, Auerbach S.M, Kendall P.C, Cuttler H.F, Levitt N.R: Anxiety, locus of control, type of preparatory information, and adjustment to dental surgery. J Consult Clin Psychol, 44: , Berggren U: Reduction of fear and anxiety in adult fearful patients. Int Dent J, 37: , Blomqvist J.E, Isaksson S, Lundberg T: Patients' assessment of surgical removal of mandibular third molars. An inquiry study. Swed Dent J, 21:93-99, Corah N.L, Gale E.N, Illig S.J: Assesment of a dental anxiety scale. J Am Dent Assoc,97: , Earl P: Patients' anxieties with third molar surgery. Br J Oral Maxillofac Surg,32: , Economou G.C: Dental anxiety and personality: investigating the relationship between dental anxiety and selfconsciousness. J Dent Educ,67: , Ekanayake L, Dharmawardena D: Dental anxiety in patients seeking care at the University Dental hospital in Sri Lanka. Community Dent Health, 20: , Eli I, Schwartz-Arad D, Baht R, Ben-Tuvim H: Effect of anxiety on the experience of pain in implant insertion. Clin Oral Implants Res, 14: , Elter J.R, Strauss R.P, Beck J.D: Assessing dental anxiety, dental care use and oral status in older adults. J Am Dent Assoc, 128: , Freeman R.E: Dental anxiety: a multifactorial aetiology. Br Dent J, 159: , Hill C.M, Walker R.V: Salivary cortisol determinations and selfrating scales in the assessment of stress in patients undergoing the extraction of wisdom teeth. Br Dent J, 191: , Humphris G.M, Freeman R, Campbell J, Tuutti H, D Souza V. :Further evidence for the reliability and validity of the Modified Dental Anxiety Scale. Int Dent J, 50: , KaakkoT, Murtomaa H: Factors predictive of anxity before oral surgery: Efficacy of various subject screening measures. Anesth Prog, 46:3-9, Klepac R.K, Dowling J, Hauge G: Characterisitics of clients seeking therapy for the reduction of dental avoidance:reactions to pain. J Behav Ther Exp Psychiat, 13: , Kvale G, Berg E, Raadal M: The ability of Corah's Dental Anxiety Scale and Spielberger's State Anxiety Inventory to distinguish between fearful and regular Norwegian dental patients. Acta Odontol Scand, 56: , Locker D, Thomson W.M, Poulton R: Psychological disorder, conditioning experiences, and the onset of dental anxiety in early adulthood. J Dent Res, 80: , Maggirias J, Locker D: Psychological factors and perceptions of pain associated with dental treatment. Community Dent Oral Epidemiol, 30: , Ng S.K.S, Chau A.W.L, Leung W.K: The effect of preoperative information in relieving anxiety in oral surgery patients. Community Dent Oral Epidemiol, 32: , Osborn T.M, Sandler N.A: The effect of preoperative anxiety on intravenous sedation. Anesth Prog, 51:46-51,

6 23. Öner N, Le Compte A: Durumluluk-süreklilik kayg envanteri el kitab. Boaziçi Üniversitesi, Mstanbul, Ragnarsson B, Arnlaugsson S, Karlsson K.O, Magnusson TE, Arnarson EO: Dental anxiety in Iceland: an epidemiologic postal survey. Acta Odontol Scand, 61: , Ragnarsson E: Dental fear and anxiety in an adult Icelandic population. Acta Odontol Scand, 56: , Schuurs A.H, Hoogstraten J: Appraisal of dental anxiety and fear questionnaires: a review. Community Dent Oral Epidemiol, 21: , Seymour R.A, Simpson J.M, Charlton J.E, Phillips M.E: An evaluation of length and end-phrase of visual analogue scales in dental pain. Pain,21: , Spielberg C.D, Gorsuch R.L, Lushene R.E: Manuel for state and trait anxiety inventory. Consulting Psychologists Pres, California, Stabholz A, Peretz B: Dental anxiety among patients prior to different dental treatments. Int Dent J, 49:90 94, Thomson W.M, Locker D, Poulton R: Incidence of dental anxiety in young adults in relation to dental treatment experience. Community Dent Oral Epidemiol, 28: , Vallerand W.P, Vallerand A.H, Heft M: The effects of postoperative preparatory information on the clinical course following third molar extraction. J Oral Maxillofac Surg, 52: , Vassend O: Anxiety, pain and discomfort associated with dental treatment. Behav Res Ther, 31: , Wong M, Lytle W.R: A comparison of anxiety levels associated with root canal therapy and oral surgery treatment. J Endod, 17: , Yavuz G.E, Karaca M.R: Postoperatif dental arnn ölçümü: Anksiyete ve analjeziklerin etkisi. GÜ Di Hek Fak Derg, 7: Yusa H, Onizawa K, Hori M, Takeda H, Fukushima S, Yoshida H: Anxiety measurements in university students undergoing third molar extraction. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 98:23 27, Yaz()ma Adresi: Yrd.Doç.Dr. Mehtap MUVLALI Ondokuz Mays Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Az Di Çene Hastalklar ve Cerrahisi Anabilim Dal Kurupelit / SAMSUN Tel : / 3004 Fax : E-posta : mehtapm@gmail.com 88