SÜLEYMAN DEMREL ÜNVERSTES D HEKML FAKÜLTESNE BAVURAN HASTALARDA DENTAL KORKU DÜZEYNN NCELENMES

Transkript

1 SÜLEYMAN DEMREL ÜNVERSTES D HEKML FAKÜLTESNE BAVURAN HASTALARDA DENTAL KORKU DÜZEYNN NCELENMES THE ANALYSIS OF THE DENTAL FEAR LEVELS OF THE PATIENTS ATTENDING SULEYMAN DEMIREL UNIVERSITY FACULTY OF DENTISTRY Zuhal Yetkin AY Ye&im ERDEK Mine ÖZTÜRK Gizem KILINÇ Ye&im BOZKURT Ramazan YILMAZ ÖZET Ar dental korku ve geni popülasyonlar etkileyen üniversal bir problemdir. Dental bakm ve tedavilerden kaçnma sebebiyle hastann oral saln olumsuz yönde etkileyen ciddi sonuçlara yol açmaktadr. Bu çalmann amac Süleyman Demirel Üniversitesi Di hekimlii Fakültesi Periodontoloji Kliniine bavuran hastalarda dental korku ve düzeyini etkileyen kiisel faktörlerin belirlenmesidir. Bu çalmada, Süleyman Demirel Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji Kliniine ilk kez bavuran 930 hastaya, muayene ve balangç periodontal tedavi öncesinde kiisel özellikleri belirleyen sorular ile Modifiye Dental Korku Skalas (M-DKS) n içeren bir anket uygulanmtr. Kiisel özellikleri belirlemek amacyla ya, cinsiyet, örenim durumu, dihekimine gitme skl, geçmite ilem sonras komplikasyon gelime hikayesi, oral hijyen alkanlklar, sigara, di skma vb. kötü alkanlklarn varlna yönelik sorular sorulmutur. M-DKS ise 14 sorudan olumaktadr. Yaplan deerlendirmeler sonucunda cinsiyet, ya ve geçmite ilem sonras komplikasyon gelime hikayesi ile düzeyleri arasnda anlaml farkllk olduu belirlenmitir (p<0.05). Eitim düzeyleri, di hekimine gitme ve oral hijyen araçlarnn kullanm skl açsndan benzer M-DKS düzeyleri gözlenmitir (). Kötü alkanlk varl ile düzeyleri arasnda anlaml farkllk belirlenememitir (). Tedavi öncesi uygulanan düzeylerini belirlemeye yönelik skalalar, anksiyetik hastalara yaklamda farkl bir bak açs oluturabilir. Bu durum, hastann kontrolünde ve dental tedavilerin uygulanmasnda kolaylk yaratabilir. Anksiyeteyi oluturan etkenlerin tamam henüz bilinmemektedir. Dolaysyla ye neden olan etkenlerin belirlenmesine yönelik, daha farkl ve ayrntl skalalarn gelitirilmesine ihtiyaç duyulmaktadr. SUMMARY Extreme dental fear and anxiety are the universal problems affecting a large population. They lead to avoidance of dental care and carries with a severe adverse consequences to the patient s oral health. The aim of this study is to determine the dental fear and anxiety levels and predisposing personal characteristics of the patients attending Suleyman Demirel University, Faculty of Dentistry, Department of Periodontology. In this study, 930 patients attending Suleyman Demirel University, Faculty of Dentistry, Department of Periodontology were asked to answer the questions to determine the individual informations before the initial phase of periodontal therapy and complete the Modified Dental Fear Survey (M-DFS). The questions about age, gender, education level, frequency of dental visits, postoperative complications history, oral hygiene status, noxious habits like cigarette consumption and bruxism were asked to determine the personal characteristics. M-DFS consists of 14 questions. The analysis have revealed that there were statistically significant differences between the anxiety levels and gender, age and postoperative complications history (p<0.05). No significant differences between the education levels, frequency of dental visits, oral hygiene status, noxious habits and the anxiety levels were found (). The scales used before the therapy intending to determine the anxiety levels could constitute a new approach to the anxietic patient. This approach could generate facility of the anxiety control and the dental treatment procedures. The factors affecting the anxiety levels have not been completely understood. Various and detailed scales are needed to reveal these factors. Key words: Dental anxiety, anxiety scales, M-DFS Anahtar kelimeler: Dental, skalalar, M-DKS Süleyman Demirel Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dal, ISPARTA Süleyman Demirel Üniversitesi, Tp Fakültesi, Tbbi Biyoloji ve Genetik Anabilim Dal, ISPARTA 12

2 GR Anksiyete, bilinmeyen bir tehlikeye kar bilinçaltnda oluan youn bir huzursuzluk ve endie halidir. 1,2 Dental her yata görülmekle birlikte genel olarak çocuklukta veya adölesan dönemde ortaya çkmaktadr. 3 Genel olarak nin etyolojisinde rol oynayan faktörler, geçmiteki travmatik deneyimler (ilem srasnda oluan ar, uzun süreli ve yorucu tedaviler), çevre (muayene odas, kullanlan aletlerin sesi ve görüntüsü, ortamn kokusu), düük ar eii, hekimin hastaya yaklam (hastann az sal ile ilgili eletiri, duyarszlk, tedaviyi açklamada yetersizlik, eksik veya yanl tedavi), hastann hekime yaklam (güvensizlik, hekimi yetersiz bulma), sosyal etkileimler (ebeveyn, karde ve arkadalarn negatif etkisi, dramatize edilmi çizgi filmler ve televizyon programlar), kötü deneyimlerin ön plana çkmas eklinde sralanabilir. 4 Ciddi dental ile korku arasnda etyoloji, idame ve tedavi açsndan iliki saptanmtr. Yaplan baz çalmalar, dental nin günlük hayat etkiledii gibi, sosyal aktiviteler ve aile ilikilerinde de problemler yarattn göstermitir. 5 Sonuç olarak dental hastann az saln olumsuz yönde etkilemekle birlikte psikolojik bir sorun olarak yaam standardn ve kalitesini düürmektedir. Anksiyetenin belirlenmesinde üphesiz en etkili ve güvenilir yöntem hastadan edinilen bilgilerin yorumlanmasdr. Bu bilgiler geçmi deneyimler, aile hikayesi, di hekimleri hakknda düünce ve yaklamlarn ifadesi, geçmiteki ve halihazrdaki varl ve yaplacak ilemle ilgili beklentilerini de içermelidir. Bu bilgiler sadece sözel olarak elde edilebilecei gibi, sadece yazl olarak anketlerle veya önce anket uygulayp ardndan verilen cevaplar üzerinden sözel olarak derinletirilebilir. Di hekimlii pratiinde karlalan nin belirlenmesinde, en sk kullanlan skalalarn banda Corah n Dental Anksiyete Skalas (DAS) gelmektedir. 6 Ancak DAS, di hekimlii ile ilgili ve di hekiminin özellikleri arasndaki ilikiyi belirleyemez. Bu amaçla, Spielberg ün Durumluk-Sürekli Anksiyete Envanteri (DSAE-State-Trait Anxiety Invantory) tercih edilmektedir. Psikolojik aratrmalarda sklkla kullanlan DSAE, kiisel özelliklere bal (DSAE-T) ve duruma göre deikenlik gösteren (DSAE-S) yi belirleyen iki alt gruba sahiptir. 7 Son yllarda gelitirilen skalalar arasnda Dental Anksiyete Anketi (DAA), Fotorafik Anksiyete Anketi (FAA) ve Dental Anksiyete Envanteri (DAE) yer almaktadr. 8,9 Tek sorudan oluan DAA, di hekimine kar duyulan korkunun belirlenmesinde DAS la uyumlu sonuçlar vermitir. Kolay uygulanabilir ve güvenilir olmas nedeniyle tercih edilmektedir. FAA da bireylere farkl derecelerine bal yüz ifadelerinin olduu 5 fotoraf gösterilir, hastadan kendi durumuna en uygun olan seçmesi istenir. Stouthard ve arkadalarnn gelitirdii bu skala güvenilir sonuçlar vermektedir. 10 Dental Korku Skalas (DKS, Kleinknecht s Dental Fear Survey) ve Dental Güven Skalas (DGS- Getz s Dental Belief Survey) di hekimlii ile ilgili korkunun belirlenmesi için ABD de gelitirilen dier iki skaladr. 11,12 DKS, spesifik di hekimlii ile ilgili tedavi prosedürlerine kar duyulan endie ve korkuyu belirlerken, DGS genel olarak hastann hekime olan güveninin deerlendirilmesini salar. 13 DKS, di hekimine kar duyulan korkuyu birçok açdan deerlendirdii için DAS a göre daha avantajldr. Ayrca yaplan baz çalmalar, DKS nin daha yüksek tutarllk ve güvenilirlie sahip olduunu göstermitir. 4 Bu çalmann amac, Süleyman Demirel Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji Kliniine bavuran hastalarda dental düzeyinin ve düzeyini etkileyen kiisel faktörlerin belirlenmesidir. BREYLER ve YÖNTEM Bu çalmada, Süleyman Demirel Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Periodontoloji Kliniine ilk kez bavuran 930 hastaya, muayene ve balangç periodontal tedavi öncesinde kiisel özellikleri belirleyen sorular ile Modifiye Dental Korku Skalas (M-DKS) n içeren bir anket uyguland (Ek 1). M-DKS, 16 soruluk Dental Tedavi Korku Skalasndan 2 soru çkarlarak ve 5 soru deitirilerek oluturulmutur. DKS temelde 4 alt grup sorudan olumaktadr. Bu gruplar; genel, spesifik, güvensizlik si ve katastrofik olarak ayrlmaktadr. Her alt gruba ait sorular vardr ve bunlara verilen cevaplar Likert-tipi skorlama ile (1 5) deerlendirilmektedir. Bahsedilen dört alt grup u ekilde tanmlanmtr. 14 Genel grubu birbirinden farkl ve fazla saydaki durumu stres oluturucu ve zor bulan hastalar; spesifik korku grubu dental bir ilemle ilgili tolerans gösterememe korkusu olan veya dental ilemle ary ilikilendiren hastalar; güvensizlik grubu kendini çaresiz ve kurban gibi hisseden, di hekimi ve/veya salk çalannn söylediklerinden ve/veya yaptklarndan üphe duyan (genellikle iletiim eksikliinden kaynaklanmaktadr); 13

3 katastrofik grup ise tedavi esnasnda kalp krizi, alerjik reaksiyon gibi kontrolün kaybedilebilecei olaylarn gerçeklemesinden korkan hastalar betimlemektedir 14 (Tablo I). Ya&, cinsiyet : Ö5renim durumu : Sistemik hikaye : 1. Doktor kontrolünde oldu5unuz veya sürekli ilaç kulland:5:n:z bir hastal:5:n:z var m:? 2. laç kullan:yorsan:z isimlerini yaz:n:z. Dental hikaye : 3. Daha önce di& hekimine gittiniz mi? Evet ( ) Hay:r ( ) 4. Hangi i&lemleri yapt:rd:n:z? Çekim ( ) Dolgu ( ) Kanal tedavisi ( ) Protez ( ) Di& ta&: temizli5i ( ) Periodontal cerrahi i&lem ( ) 5. En son ne zaman, ne için gittiniz? Di& hekimine ne s:kl:kta gidersiniz? Hiç gitmedim ( ) ikayet oldukça ( ) Düzenli olarak 6 ayda veya y:lda bir ( ) 7. Yap:lan i&lemler sonras:nda komplikasyon geli&ti mi? Evet ( ) Hay:r ( ) A5r: ( ) i&lik ( ) His kayb: ( ) Kanama ( ) Di5er ( ) 8. Di& f:rçalama al:&kanl:5:n:z var m:? Evet( ) Hay:r ( ) 9. Di& f:rçalama s:kl:5:n:z ne kadar? F:rçalam:yor ( ) Günde 1 ( ) Günde 2 veya daha fazla ( ) 10. Di5er dental hijyen araçlar:n: kullan:yor musunuz? Evet ( ) Hay:r( ) Di& ipi ( ) Arayüz f:rças: ( ) Köprüalt: ipi Di5er ( ) 11. Kötü al:&kanl:klar:n:z var m:? Evet ( ) Hay:r ( ) Sigara ( ) Di& s:kma, g:c:rdatma ( ) T:rnak yeme, kalem :s:rma ( ) Di5er ( ) Modifiye-Dental Korku Skalas: A&a5:daki di& hekimi korkusu ile ilgili sorulara 1 ile 5 aras:nda de5erler veriniz. (1: Hiç 2: Biraz 3: Orta 4: Fazla 5: Çok fazla) 1. Günler öncesinden di& hekimi randevusunu dü&ünerek s:k:nt: duyuyor musunuz? 2. Di& hekiminin can:n:z: yakaca5: konusunda endi&eleniyor musunuz? 3. &lem öncesi di&lerinizin uyu&turulmas: sizi korkutuyor mu? 4. Bay:laca5:n:z: ya da kontrolünüzü kaybedece5inizi dü&ünüyor musunuz? 5. Kullan:lan aletlerin görülmesi sizi korkutuyor mu? 6. Kullan:lan aletlerin sesleri sizi rahats:z ediyor mu? 7. Anestezik i5nenin görüntüsü sizi endi&elendiriyor mu? 8. Anestezik i5nenin batma hissi sizi korkutuyor mu? 9. Di&hekiminizin di&eti hastal:5:n:z oldu5unu söylemesinden veya di& sa5l:5:n:zla ilgili kötü haberler vermesinden çekiniyor musunuz? 10. Di&hekiminizin a5:z bak:m:n:z hakk:ndaki dü&ünceleri sizi endi&elendiriyor mu? 11. Di&hekimine güvensizlik duyuyor musunuz? 12. Dental objeleri yutmaktan korkuyor musunuz? 13. Hekim koltu5undayken ölüm korkusu gibi kötü dü&ünceler akl:n:za geliyor mu? 14. Anestezik maddeye kar&: reaksiyon geli&mesinden korkuyor musunuz? Ek 1. Çalmada kullanlan anket örnei Kiisel özellikleri belirlemek amacyla ya, cinsiyet, örenim durumu, sistemik hastalk varl ve kullanlan ilaçlar, di hekimine gitme skl, geçmite uygulanan dental tedaviler, dental ilemler sonrasnda komplikasyon gelime hikayesi, oral hijyen alkanlklar, sigara, di skma vb. kötü alkanlklarn varlna yönelik sorular soruldu. Elde edilen verilerin deerlendirilmesinde SPSS paket program kullanld. Verilerin analizinde tek yönlü varyans analizi (one-way ANOVA) ve non-parametrik testlerden Mann Whitney-U testlerinden yararlanld. Tablo I. M-DKS alt gruplarna ait sorular Alt gruplar Generalize Spesifik Güvensizlik si Sorular 1. Günler öncesinden di& hekimi randevusunu dü&ünerek s:k:nt: duyuyor musunuz? 2. Di&hekiminin can:n:z: yakaca5: konusunda endi&eleniyor musunuz? 3. &lem öncesi di&lerinizin uyu&turulmas: sizi korkutuyor mu? 4. Bay:laca5:n:z: yada kontrolünüzü kaybedece5inizi dü&ünüyor musunuz? 5. Kullan:lan aletlerin görülmesi sizi korkutuyor mu? 6. Kullan:lan aletlerin sesleri sizi rahats:z ediyor mu? 7. Anestezik i5nenin görüntüsü sizi endi&elendiriyor mu? 8. Anestezik i5nenin batma hissi sizi korkutuyor mu? 9. Di&hekiminizin di&eti hastal:5:n:z oldu5unu söylemesinden veya di& sa5l:5:n:zla ilgili kötü haberler vermesinden çekiniyor musunuz? 10. Di&hekiminizin a5:z bak:m:n:z hakk:ndaki dü&ünceleri sizi endi&elendiriyor mu? 11. Di&hekiminize güvensizlik duyuyor musunuz? 12. Dental objeleri yutmaktan korkuyor musunuz? Katastrofik 13. Hekim koltu5undayken ölüm korkusu gibi kötü dü&ünceler akl:n:za geliyor mu? 14. Anestezik maddeye kar&: reaksiyon geli&mesinden korkuyor musunuz? BULGULAR Örnekleme ait demografik karakteristikler Tablo II. de sunulmutur. Çalmaya katlan bireylerin 384 ü kadn, 546 s erkektir. Cinsiyetler aras karlatrmada toplam skorlar incelendiinde anlaml farkllklar bulunmutur (p=0.0001). Kadnlar erkeklere göre istatistiksel olarak daha yüksek skorlarna sahiptir (p<0.05). Tablo III., farkl cinsiyet, ya ve öretim durumuna göre bireylerin alt gruplarnda sergiledikleri farkllklar göstermektedir. Tüm alt gruplarda cinsiyetler aras anlaml farkllk ve kadnlarda anlaml yükseklikte ortalamalar belirlenmitir (p<0.05). Çalmaya katlan bireyler yalarna göre 1 (<20), 2 (20-29), 3 (30-39), 4(40-49) ve 5 (50U) alt gruplarnda incelenmitir. Genel ve katastrofik gruplarnda yaa göre anlaml farkllk saptanmamtr () (Tablo II). Tüm bireylerin ortalama skorlar göz önüne alndnda 50 ya üzerinde olan grup dier bütün ya gruplarndan anlaml derecede düük skoru sergilemitir (p<0.05). En düük skor ortalamas 50 ya üzeri ya grubunda görülmü, bu grubu srasyla düükten yüksee doru 30 39, 40 49, ve 20 ya alt gruplar izlemitir. 50 ya üstü grupla anlaml farkllk gösteren dier ya gruplar arasnda anlaml bir farklla rastlanmamtr (). 14

4 Örenim durumu deerlendirildiinde genel, spesifik ve katastrofik alt gruplarnda farkl örenim düzeylerine göre anlaml farkllk bulunmazken, güvensizlik si incelendiinde en yüksek düzeyi orta öretim grubunda görülmü (8.12±2.85) ve en düük olan ilköretim grubu (7.29±2.85), orta öretim (8.12±2.85) ve yüksek öretim (8.06±2.70) gruplarndan anlaml farkllk göstermitir (p=0.012 ve p=0.008) (Tablo III). Tablo II. Örnekleme ait demografik özellikler CNSYET ÖRENM DURUMU D HEKMNE GTME SIKLII D FIRÇALAMA SIKLII DER DENTAL HJYEN ARAÇLARI ZARARLI ALIKANLIKLAR N Ortalama Standart sapma Kad:n Erkek lk ö5retim Orta ö5retim Yüksek ö5retim Hiç gitmemi& ikayeti oldukça Düzenli F:rçalam:yor Günde Günde 2 ve daha fazla Kullanm:yor Kullan:yor Yok Sigara Di& s:kma/g:c:rdatma ve t:rnak yeme Sigara, di& s:kma/ g:c:rdatma ve t:rnak yeme p Dental ilemler sonras komplikasyon gelime hikayesine göre komplikasyon yaam grupta spesifik ve güvensizlik si alt gruplarnda anlaml farkllklar saptanmtr (p=0.022 ve p=0.002). Her iki grupta da komplikasyon hikayesi olan bireylerin ortalama skorlar komplikasyon yaamam bireylerden anlaml derecede yüksektir (spesifik grubu: 8.75±4.60 ve 7.87±3.85; güvensizlik si grubu: 8.44±2.91 ve 7.81±2.72). Çalmaya katlan bireyler di hekimine gitme skl, di frçalama alkanl, dier dental hijyen araçlarn kullanma ve zararl alkanlklar (sigara kullanm; di skma/gcrdatma ve trnak yeme; sigara kullanm, di skma/gcrdatma ve trnak yeme alt gruplar oluturularak) yönünden alt gruplarna göre ayrlarak incelendiinde istatistiksel olarak anlaml bir farkllk bulunmamtr (). TARTIMA Dental ve/veya korku hastada oluturduu fizyolojik, düünsel ve davransal farkllklar sebebiyle gerek az sal gerek genel salk üzerinde olumsuz etkiler yaratarak bireyin yaam kalitesini düürmektedir. Dental korku ve nin ortadan kaldrlmasnda veya korkan/anksiyetik hastann tedavisi amacyla gösterilen çabalarda en önemli basamak kukusuz veya korkunun sebebinin belirlenmesidir. 15 Tablo III. Bireylerin ya, cinsiyet ve öretim durumlarna göre alt gruplarna ait düzeylerinin karlatrmas (ortalama±standart sapma). Cinsiyet Ya& Ö5renim Durumu N Genel Spesifik Güvensizlik si Katastrofik 1 (Kad:n) ± ± ± ± (Erkek) ± ± ± ± (20<) ± ± ± ± (20-29) ± ± ±2.65,, 4.89± (30-39) ± ± ±2.87, 4.74± (40-49) ± ± ±2.70, 4.86± (50X) ± ± ± ±2.11,,, 1 (lkö5retim) ± ± ±2.85, 4.89± (Orta ö5retim) ± ± ±2.85, 4.92± (Yüksek ö5retim) ± ± ± ±2.08, N alt gruplarda bulunan birey says, skorlarnda dier alt gruplarla anlaml olmayan istatistiksel farkllk (). skorlarnda 1 numaral alt grup ile anlaml farkllk (p<0.05). skorlarnda 2 numaral alt grup ile anlaml farkllk (p<0.05). skorlarnda 3 numaral alt grup ile anlaml farkllk (p<0.05). skorlarnda 4 numaral alt grup ile anlaml farkllk (p<0.05). skorlarnda 5 numaral alt grup ile anlaml farkllk (p<0.05). Bu sebepleri belirlemeye yönelik olarak kullanlan skalalardan giri ksmnda ksaca bahsedilmitir. Çalmamzda kullandmz M-DKS, DKS nn orijinalinde bulunan baz ifadelerin deitirilmesi ve anlamsal tekrar olmas sebebiyle baz sorularn çkarlmasyla uyumlanm, bu sebeple modifiye (M) ibaresi eklenmitir. Orijinal skalada yer alan dental hygienist olarak anlan ara elemanlar Türkiye de bulunmamaktadr. Türkiye de periodontal tedavi hizmetleri periodontistler tarafndan ve periodontoloji klinikleri haricinde di hekimleri tarafndan verilmektedir. Dolaysyla skaladaki dental hygienist ifadeleri di hekimi olarak deitirilmitir. 15

5 Orijinal skala dörder sorudan oluan 4 alt gruptan olumaktadr. Skalann asl \ngilizce olduu için Türkçeye çevirim aamasnda baz sorular ayn anlam ifade ettii için 2 soru çkarlmtr. Bunlar güvensizlik si alt grubunda yer alan Di hekiminize tam olarak güveniyor musunuz? sorusuyla ayn anlama gelen hekime güvensizlik sebebiyle kontrolümü kaybetme korkum var sorusu ve katastrofik alt grubundaki Hekim koltuundayken ölüm korkusu gibi kötü düünceler aklnza geliyor mu? sorusuyla ayn anlam ifade eden Tedaviden sa salim çkabilme konusunda üphelerim var ifadesidir. Bahsedilen düzeltmeler ve deiiklikler sebebiyle DKS, M-DKS olarak adlandrlmtr. Anksiyete düzeyinin belirlenmesine yönelik olarak kullanlan skalalar farkl kültürel yapya sahip toplumlarda farkl sonuçlar vermektedir. Kültür, tarihsel ve toplumsal gelime sürecinde yaratlan bütün davransal, duygusal ve düünsel deerlerle bunlar yaratmada ve sonraki kuaklara iletmede kullanlan araçlarn tümünü ifade etmektedir. Kültürel ve bunlara bal davransal farkllklara yönelik olarak skalalarn gelitirilmesi gerekmektedir. Kültürel alt yap, oluumuna sebep olan olayn içeriini, bunun yorumlanmasn ve verilen cevab da etkileyebilir. Örnein Ingman ve ark, ayn bölgede yaayan çocuklar açsndan deerlendirmi, Hristiyan grubun Müslüman gruptan daha yüksek deerlerine sahip olduunu rapor etmilerdir. Bu sonucu Müslüman çocuklarn durumunda daha cesur davranmalarn temel alan kültürel farklla, Afrika kültüründeki strese itaat, kiinin kendini kontrolü ve duygusal açdan kendini basklamas ve Amerika veya Avrupa kökenli toplumlarda ise duygularn daha kolaylkla aça vuruluyor olmas ile açklanmaktadr. 16 Çou çalmada ile ilgili kullanlan skalalar kültürel farkllklara göre uyumlanmad için temelde yaplan karlatrmalar ve yorumlar snrllk göstermektedir. Çou çalmasnda olduu gibi çalmamzda da kadnlarn skorlar erkeklere göre daha yüksek bulunmutur. Bu durum alt gruplarn karlatrlmasnda da ayndr. Kadnlarn erkeklerden daha anksiyetik olmas kültürel farkllklara baklmakszn ve temeli ne olursa olsun kadnlarn, korku, endie ve dier kayg ve duygularn erkeklere göre daha rahat ve fazla ifade edebiliyor olmalaryla açklanabilir. 17 Çalmaya katlan bireylerin yalarna göre yaplan gruplama ve incelemelerde en yüksek skorlar 20 ya alt grupta, en düük skorlar ise 50 ya üstü grupta belirlenmitir. Bu durum di hekimi ile karlama saysnn artm olmasna, dier salk sorunlarnn artmasyla birlikte di hekimi korkusunun önemini kaybetmesine balanabilir. Thomson ve ark en yüksek yi çalmamzla paralel bir ekilde ya arasnda belirlemilerdir. 18 \zlanda ve \sveç te yaplan çalmalarda da çalmamzla benzer olarak ya ilerledikçe düzeyinde düü belirlenmitir. 19,20 Eitim düzeyi ile korku/ arasndaki iliki Ragnarsson un çalmasnda negatif yönde bulunmutur. Buna sebep olarak ise disizliin azalmas, azdaki di saysnn daha fazla olmas ve DMF skorlarnn eitimli grupta düük olmas gösterilmitir. Eitim düzeyi ile yaam standard arasndaki ilikiye ve sosyal güvencenin bu bireylerde daha fazla olmasna da dikkat çekilmitir. 19 Çalmamzda genel incelemede (alt gruplara ayrlmakszn) eitim düzeyleri arasnda açsndan fark bulunmamtr. Ancak ilköretim grubu güvensizlik sinde daha düük skorlar sergileyerek orta öretim ve yüksek öretim grubundan farkllk göstermitir. Hastalarn az salklar konusunda hekimden kötü haber duyma endiesi eitim düzeyi arttkça artyor olabilir. Ayrca di hekimine güven duygusu ile ilgili olarak da eitim düzeyi arttkça di hekimine güven azalyor olabilir. Ancak çalmamzda kullanlan skaladaki di hekimine güvensizlik duyuyor musunuz? sorusu negatif yönde artan skorlar açklayamamaktadr. Yaplan çalmalar hekimin ya, cinsiyeti, giyim tarz, tedavi esnasnda, srasnda ve/veya sonrasnda konukan olmas/olmamasnn düzeylerini etkileyebileceini göstermektedir. 21 Di hekimine gitme skl genel olarak incelendiinde ve alt gruplarna ayrldnda düzenli olarak di hekimi kontrolüne giden ve gitmeyen bireyler arasnda düzeyleri açsndan farkllk bulunamamtr. Sohn ve ark ise anksiyetik bireylerin di hekimi ziyaretlerinin düzensiz olduunu ortaya koymaktadr. Ayrca varlnn di hekimi ziyaretlerinin say ve düzenini deitirdii ve anksiyetik hastalarn di hekimi seans saysn azaltmaya yönelik isteklerini bildirdiklerini ortaya koymaktadr. 22 Daha önceki dental tedavilerde komplikasyon hikayesi olan hastalarda yüksek skorlarna rastlanmtr. Bu durum de Jongh ve ark. nn çalmalarnda da travma ile ilikili semptomlar gösteren hastalarda görülen yüksek skorlar ile desteklenmektedir. Yaanm kötü tecrübeler ar ve buna bal olarak hastann kendini yardma muhtaç hissetmesi, di hekiminin negatif davran veya kiiliiyle ilgili problemler, ileri tedavi hatalar (salkl dii dolgu yapma veya çekme) olarak özetlenmitir. 23 Çalmamzda 16

6 ar, ilik, his kayb ve kanama olarak belirtilen komplikasyonlardan en sk ar (%11.3) ve en nadir his kayb (%0.4) olarak belirlenmitir. Ancak de Jongh ve ark.nn çalmasnda analiz edilen geçmi dental deneyimlerde dihekiminin davran ekli, hastaya yaklam gibi parametreler ve hastann geçmi dental deneyimi ile ilgili duygu ve düünceleri M-DKS kapsamna girmediinden deerlendirilememitir. Komplikasyon veya travma hikayesinin bireyin düzeyi ve buna bal kaçnma davranlar üzerine etkili olduundan bu konuda daha geni kapsaml çalmalara ihtiyaç vardr. Çünkü dental si olan bireylerin homojen bir grup olmad ve geni bir psikopatolojik çerçevede deerlendirilmesi gereklilii rapor edilmitir Bireylerin di frçalama skl ve dier dental hijyen araçlarn (di ipi, ara yüz frças, kürdan vb.) kullanma ve kullanmama durumlar düzeylerinde farkllk oluturmamtr. Ulalabilir literatürde oral hijyen alkanlklar ve arasndaki ilikiyi belirlemekten daha çok az sal durumu (düzeyi), çürük di ve di yüzeyi says, DMF skorlar ile arasndaki iliki genelde aratrlmtr. Hagglin ve ark, yüksek si olan bireylerde daha az sayda di olduunu; Schuller ve ark, ileri anksiyetik bireylerde çürük di/di yüzeyi ve eksik di saysnn fazla; restore edilmi di saysnn az olduunu rapor etmilerdir. 27,28 Çalmamzda bahsedilen parametreler deerlendirilmemitir. Norveç ordusunda yaplan bir aratrmada yüksek skorlar sergileyen bireylerde daha fazla oral problem, dental kontrollere düzensiz uyum, daha az sklkta di frçalama rapor edilmitir. 29 Çalmamzda incelenen zararl alkanlklar (trnak yeme, di skma, sigara kullanm) ile düzeyleri arasnda anlaml farkllk bulunmamtr. Stres ve duygusal gerilim ile bruksizm arasnda iliki olduu literatürde rapor edilmitir. Bruksizmin uyku laboratuarlarnda geni örneklemli, uzun dönemli çalmalar snrldr. Çalmamzda da bruksizmin di yüzeyinde anma, elektromyografi, kas palpasyonu vb. parametrelerle deerlendirmesi yaplmamtr. Manfrendini ve ark da çalmalarnda ve bruksizm arasnda iliki belirleyememi, iki durum arasndaki nedensel ilikinin belirlenebilmesi için uzun dönemli çalmalara ihtiyaç olduunu belirtmilerdir. 30 Periodontal hastalklar için kabul edilmi önemli bir risk faktörü olan sigara kullanmnn stres, ve depresyon ile yakn ilikisi belirlenmitir Johannsen ve ark, sigara içen anksiyetik bireylerde periodontal hastalk iddetinin daha fazla olduunu rapor etmilerdir. Ancak tanmlamas ve çeitlendirmesi konusunda ayrntl inceleme yapmamlardr. 34 Çalmamzda da sigara kullanm miktar ve süresi ile ilgili ayrntl deerlendirme yaplmamtr. Dental ve sigara kullanm arasndaki ilikinin belirlenmesinde ayrntlçalmalara gereksinim bulunmaktadr. Örnekleme grubu olarak belirli bir zaman diliminde (Ocak 2005-Austos 2005) Periodontoloji Klinii ne bavuran hastalar seçilmitir. Ulalabilir Türkçe ve \ngilizce literatürde yaplan taramalar sonucunda Türkiye deki dental ve etkileyen faktörlerin belirlendii çalma says kstldr. Öcek ve ark nn çalmalarnda belirttikleri gibi öncü aratrma olmakszn toplumsal tabanl bir çalma uygulanmas kaynaklarn boa harcanmas ile sonuçlanabilir. 35 Bizim çalmamzda da kolay ulalabilen bu popülasyon elde edilebilecek sonuçlarn ve yaplabilecek yorumlarn snrllna ramen seçilmitir. Dental nin Türkiye deki düzey ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacyla kültürel anlamda uyumlanm daha geni ve detayl aratrmalara ihtiyaç vardr. KAYNAKLAR 1. Kvale G, Berggren U, Milgrom P. Dental fear in adults: a meta analysis of behavioral intervention. Community Dent Oral Epidemiol 32: , Chadvick BL. Assessing the anxious patient. Dent Update 29: , Smyth JS. Some problems of dental treatment. Part 1. Patient anxiety: some correlates and sex differences. Aus Dent J 38(5): 354-9, ter Horst G, de Wit CA. Review of behavioral research in dentistry : Dental anxiety, dentist-patient relationship compliance, compliance and dental attendance. Int Dent J 43: , Buchanan H, Niven N. Validation of a facial image scale to assess child dental anxiety. Int J Ped Dent 12: 47-52, Corah NL. Development of dental anxiety scale. J Dent Res 48: 596, Spielberger CD, Gorsuch RL, Lushene RE. STAI manual for the state-trait anxiety inventory. CA, Consulting Psycologist Press, Neverlien PD. Assessment of a single item dental anxiety question. Acta Odontol Scand 48: 365-9, Schuurs AHB, Hoogsraten J. Appraisal of dental anxiety and fear questionnaires: a review. Community Dent Oral Epidemiol 21: , Stouthard MEA, Hoogstraten J. Ratings of fears associated with twelve dental situations. J Dent Res 66: ,

7 11. Kleinknecht RA, Klepac RK, Alexander LD. Origins and characteristics of fear of dentistry. J Am Dent Assoc 86: 842-8, Hakeberg M, Hägglin C, Berggren U, et al. Structural relationships of dental anxiety, mood and general anxiety. Acta Odontol Scand 59: , Kvale G, Berg E, Nilsen CM, et al. Validation of the Dental Fear Scale in a Norwegian sample. Community Dent Oral Epidemiol 25: 160-4, Gadbury-Amyot C, Overman P, Carter-Hanson C, Mayberry W. An Investigation of dental hygiene treatment fear. J Dent Hyg 70:115-21, Berggren U. Psychosocial effects associated with dental fear in adult dental patients with avoidance behaviours. Psychol Health 8:185, Ingman KA, Ollendick TH, Akande A. Cross-cultural aspects of fears in African children and adolescents. Behav Res Ther 37: , Dohrenwend BP, Dohrenwend BS. Social and cultural influence on psychopathology. Ann Rev Psychology 25:417-52, Thomson WM, Stewart JF, Carter KD, Spencer AJ. Dental anxiety among Australians. International Dental Journal 46:320-4, Ragnarsson E. Dental fear and anxiety in an adult Icelandic population. Acta Odontol Scand 56:100-4, Hakeberg M, Berggren U, Carlsson SG. Prevalence of dental anxiety in adult population in a major urban area in Sweden. Community Dent Oral Epidemiol 20:97-101, Wright FA, Giebartowski J, McMurnay NE. Determinants of dentists management of difficult child patients. J Behav Med 13:175-82, Sohn W, Ismail A. Regular dental visits and dental anxiety in an adult dentate population. JADA 136:58-66, De Jongh A, Aartman IHA, Brond N. Trauma related phenomena in anxious dental patients. Community Dent Oral Epidemiol 31:52-8, Moore R, Brødsgaard I, Birn H. Manifestations, acquisition and diagnostic categories of dental fear in a self referred population. Behav Res Ther 36:51-60, Moore R, Brødsgaard I. Differential diagnosis of odontophobic patients using the DSM-IV. Eur J Oral Sci 103:121-6, Aartman IHA, de Jongh A, van der Meulen MJ. Psychological characteristics of patients applying for treatment in a dental fear clinic. Eur J Oral Sci 105:384-8, Hägglin C, Hakeberg M, Ahlqwist M, Sullivan M, Berggren U. Factors associated with dental anxiety and dental attendance in middle aged and elderly women. Community Dent Oral Epidemiol 28:451-60, Schuller AA, Willumsen T, Holst D. Are there differences in oral health and oral health behavior between individuals with high and low dental fear? Community Dent Oral Epidemiol 31:116-21, Wisloff TF, Vassend O, Asmyhr O. Dental anxiety, utilization of dental services, and DMFS status in Norwegian military recruits. Community Dent Health 12 (2):100-3, Manfredini D, Landi N, Fantoni F, Segù M, Bosco M. Anxiety symptoms in clinically diagnosed bruxers. J Oral Rehabil 32:584-8, Genco RJ, Ho AW, Grossi SG, Dunford RG, Tedesco LA. Relationship of stress, distress and inadequate coping behaviors to periodontal diseases. J Periodontol 70:711-23, Glassman AH. Cigarette smoking: implications for psychiatric illness. Am J Psychiatr 150:546 53, Moss ME, Beck JD, Kaplan BH, Offenbacher S, Weintraub JA, Koch GG, Genco JJ, Machtei EE, Tedesco LA. Explanatory casecontrol analysis of psychosocial factors and adult periodontitis. J Periodontol 67: , Johannsen A, Asberg M, Söder P-Ö, Söder B. Anxiety, gingival inflammation and periodontal disease in non-smokers and smokers an epidemiological study. J Clin Periodontol 32:488-91, Öcek ZA, Karababa AO, Türk M, Çiçekliolu M, Kandemir d. Ege Üniversitesi Dihekimlii Fakültesine bavuran hastalarda dental etyolojisinin deerlendirilmesi. EÜ Dihek Fak Derg 22:121-9, Yaz:&ma Adresi: Yrd.Doç.Dr. Zuhal Yetkin AY Süleyman Demirel Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dal Çünür / ISPARTA Tel : Fax :