International Journal of Language Academy THE SITUATION OF PROVERBS AND IDIOMS IN TEACHING TURKISH AS A FOREIGN LANGUAGE TO PERSIANS

Transkript

1 ISSN: DOI Number: Volume 6/1 March 2018 p. 337 / 352 THE SITUATION OF PROVERBS AND IDIOMS IN TEACHING TURKISH AS A FOREIGN LANGUAGE TO PERSIANS Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri Fahri TEMİZYÜREK 1 Fahimeh SHIRAZI 2 Abstract Nowadays Turkish language is educated worldwide, whether it be academic and in universities or officially held in enstitutes; and this shows a recent improving trend regardingly. In Iran which is a neighbour to Turkey the demand for learning Turkish is increasing on a daily basis. Due to this reason, different methods and techniques are used in order to reach a perfect level of education. Iranian poeple encounter lots of difficulties while learning Turkish as a foreign language. Especially it is difficult for Iranian people whose mother language is Persian and know nothing about Turkish to go beyond difficulties and comperhend the Turkish language. These are not only grammar and vocabulary difficulties, at the same time it contains the difficulties of learning the cultural factors and using the stereotypes. The main problems faced by Irainian people and especially by Persians who study Tukish as a foreign language are comperhending and proper using of the proverbs and idioms. The aim of this study is to discuss the place of proverbs and idioms in learning Turkish as a foreign language, indicate the difficulties of learning them by Persians and to provide recommendations to eliminate the aforementined difficulties. Key Words: Teaching Turkish, proverbs, idioms, methods of teaching, Persion Özet Türkçe öğretimi, ister üniversitelerde akademik biçimde ister dil merkezlerinde resmî biçimde dünyanın birçok yerinde yapılmaktadır. Bu, Türk dili öğretiminin son zamanlarda yaygın hȃle gelmiş olduğunu göstermektedir. Türkiye nin komşu ülkesi olan İran da, Türkçeye gösterilen rağbet gün geçtikçe artmaktadır. Dolayısıyla, Türkçenin iyi bir şekilde öğretilmesi için çeşitli yöntemler ve teknikler kullanılmaktadır. İranlılar, yabancı dil olarak Türkçe öğrenirken birçok zorluk ile karşı karşıya gelmektedirler. Özellikle İran da Farslar için bu zorlukları aşmak ve Türkçeyi öğrenmek güçtür. Söz konusu zorluklar sadece dil bilgisinin öğrenilmesinde ve sözcük dağarcığının geliştirilmesinde değil, kültürel unsurlar ve kalıplaşmış ifadelerin öğrenilmesinde de göze çarpmaktadır. Farsların yabancı dil olarak Türkçe öğreniminde yaşadıkları zorluklardan biri, atasözlerini ve deyimleri doğru kavramak ve onları yerinde ve zamanında kullanmaktır. Bu araştırmanın amacı, yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde atasözleri ve deyimlerin yerinden bahsetmek, onların Farslar tarafından öğrenilmesinde yaşanılan zorlukları bildirmek ve söz konusu zorlukların ortadan kaldırılmasına yönelik öneriler sunmaktır. Anahtar Kelimeler: Türkçe öğretimi, atasözleri, deyimler, öğretim yöntemleri, Farslar. Article History: Received 03/03/2018 Received in revised form 03/03/2018 Accepted 19/03/2018 Available online 20/03/ Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara. E- mail: fahri@gazi.edu.tr 2 Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi, Yüksek Lisans Öğrencisi. shirazifahime72@gmail.com

2 338 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI GİRİŞ Dil, insanların yaşamlarına devam edebilmeleri için en çok ihtiyaç duyduğu unsurdur. İnsanları bir araya getirebilen dil, aynı zamanda milletlerin kimliği ve onları dünyaya tanıtan unsurlardan biridir. İnsanlar eğitim, seyahat ve iş icabı gibi çeşitli sebepler ile yabancı dil öğrenme ihtiyacı duymaktadır. Dolayısıyla yabancı dil öğrenimi önem arz etmektedir. Aykaç (2015: 163) bir araştırmasında, yabancı dil öğreniminin genel tarihçesinden bahsederken yabancı dil öğreniminin ilk önce hangi ihtiyaçlar doğrultusunda ortaya çıktığına ilişkin şu şekilde bir açıklama yapmaktadır: Yabancı bir dili öğrenme ihtiyacı daha çok dinî ve ticari etkenlere dayanmaktadır. Farklı bir milletten öğrenilen dini anlayıp uygulamak için o dini temsil eden milletin dilini öğrenmeye gereksinim duyulmuştur. Aynı şekilde bir milletle ticari ilişkiler kurabilmek için de o milletin dilinin öğrenilmesi gereklidir. Türk dili ise, Hun İmparatorluğu (M.Ö. III yy. - M.S. I. y.y.) döneminden beri bilindiği, Kök-Türkler (M.S. VI. yy. - VIII. y.y.) döneminden beri de yazılı metinler ile izlenebildiği halde Türkçenin öğretimi çok sonraki tarihlerde görülmektedir (Ağar, 2006, aktaran: Aykaç, 2015: 164). Durmuş ve Okur un (2013, aktaran: Aykaç, 2015: 164) çalışmasından anlaşıldığı üzere; Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin resmî olarak köklü bir tarihi olmasa da yabancılara Türkçe öğretiminin tarihini Türklerin tarih sahnesine çıkışına kadar dayandırabiliriz. Türk dili, farklı toplumlar tarafından konuşulan bir dildir. Bu konuyu, Uzun (2012: 132) bir çalışmasında Kökeni, coğrafyası ve nüfusu bakımından Türkçe, dünyanın diğer dillerine göre nicel ortalamaların biraz üstünde yer alan bir dildir diye belirtmektedir. Dolayısıyla Türk dili sürekli olarak diğer milletlerin ilgisini kendi üzerine çekmektedir, diyebiliriz. Türkiye nin sınır komşusu İran da da gün geçtikçe Türkçenin öğrenilmesine yönelik rağbet artmaktadır. İran da Türkçe öğretiminin tarihî üzerine araştırma yapan Temizyürek ve Boylu nun (2015:102) çalışmalarına göre; İran da resmî olarak Türkçe öğretimi, 1993 yılında Türkiye Cumhuriyeti nin Tahran Büyükelçiliğinde Türkçe Öğretim Merkezinin kurulmasıyla başlamış daha sonra yaygın duruma gelmiştir. Hȃlihazırda da Türkçeyi akademik bir şekilde öğreten resmȋ kurumlar (Allame Tabatabai Üniversitesi ve Urmia Üniversitesi) ve Yunus Emre Enstitüsü Tahran Türk Kültür Merkezinin yanı sıra özel dil kursları da Türkçe öğretimine yönelik faaliyetler göstermektedir Problem Durumu Bir yabancı dili etkili bir şekilde kullanabilmek için onu dili bütün incelikleri ile kavramak gerekmektedir. Bu nedenle Demircan ın (1990:26) da belirttiği gibi yabancı dil öğrenen kişi hedef dilin iletişim açısından gerekli olan kültürel verilerini öğrenmeli, iletişim becerilerini edinmelidir. Yılmaz ve Ertürk Şenden in (2014: 54) çalışmasına göre Dil sadece sözcüklerden ve belirli yapılardan oluşmuş bir iletişim vasıtası değildir. Dil bir milletin aynası olan kültürü geçmişten günümüze aktaran bir köprü, yaşam tarzı, hayata baktığı ve diğer milletlere açılan penceresidir. Buradan yola çıkarak yabancı dil öğretiminde kültürü dilden ayrı tutmak öğretimi soyutlaştırmaktan öteye götürmez. Bölükbaş ve Keskin (2010: 222) ise bu konuda, Dil, en yalın biçimde insanlar arasında iletişim sağlayan bir araç olarak tanımlanmaktadır. İletişimin gerçekleşmesi için de bir bağlam gerekmektedir. Her bağlamın içinde bir kültür ögesi bulunduğundan, dil kültürden ayrı düşünülmez. diye bir açıklama vermektedir. Bu da dil eğitiminde kültür aktarımının önemli rolü olduğunu göstermektedir. Kimi zaman dildeki bir sözcük bile ulusun inançları, gelenekleri, bireylerin kendi aralarındaki davranış ve ilişkileri, maddi ve manevi kültürü üzerinde fikir verebilir. (Aksan, 1995, aktaran: Bölükbaş ve Keskin, 2010: 222). Jiang (2000: 328) dil ile kültür arasındaki ilişki için şöyle bir örnek vermektedir: Dil beden, kültür ise kandır. Kültür olmazsa dil ölür, dil olmazsa kültür şekillenemez. Tomalin ve Stempleski (1993, aktaran: Okur ve Keskin, 2013: 1624) kültür ögelerinin aktarılması için yedi amaç belirlemektedirler:

3 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 339 Öğrenicilerin her insan davranışında kültürün etkisi olduğunu anlamalarına yardımcı olmak. İnsanların konuşmalarında ve davranışlarında etkisi olduğunu anlamalarına yardımcı olmak. Öğrenicilerin hedef kültürdeki ortak durumlarda gösterilen ortak davranışların farkına varmalarına yardımcı olmak. Öğrenicilerin, bazı kelime ve cümleciklerin, kültürün bir sonucu olarak, hep aynı şekilde birbiri ardına geldiğinin farkına varmalarına yardımcı olmak. Öğrenicilerin hedef kültürle ilgili genellemeleri objektif gözle değerlendirmelerine yardımcı olmak. Öğrenicilerin hedef kültürle ilgili bilgi toplama becerilerinin gelişmesine yardımcı olmak. Öğrenicilerde hedef kültürle ilgili merak uyandırmak ve onların o kültürdeki insanlara empati duymalarını sağlamak. Kültür ögelerinin öğretilmesi öğreniciye yeni bakış açıları kazandırır ve onu yepyeni bir dünya ile tanıştırır. Bazen bir kelime veya küçük bir resim, bazen bir atasözü, bazen de bir deyim veya bir kalıplaşmış ifade, öğreniciyi bir veya birkaç kültür ögesi ile karşı karşıya getirebilir. Eğitim sırasında, yeni dil öğrenen kişi kȃh farkındayken, kȃh bilinçsiz bir şekilde ve farkında olmadan hedef dilin kültürel unsurlarını öğrenir. Burada öğrenicinin onları doğru kavraması önemli bir meseledir. Ozil in (1999, aktaran: Kılınç ve Şahin, 2011: 5) bir çalışmasından da anlaşılacağı üzere, kültür ögelerinin gerektiği biçimde aktarılmadığı durumlarda iletişimde sıkıntılar doğmaktadır. Bu sıkıntılar gülünç durumlara yol açabileceği gibi ciddi problemleri de gündeme getirebilir. Bu çalışmada, kültürü aktaran dil ögelerinden, atasözleri ve deyimler üzerinde durulmaktadır İlgili Araştırmalar Şimdiye kadar, yabancı dil öğretiminde atasözleri ve deyimlerin yeri ve kullanışı hakkında birçok çalışma yapılmış ve bu konunun çeşitli boyutları farklı yazarlar tarafından ele alınmıştır. Bu bölümde, yapılan çalışmaların birkaçına değinilecektir. Esin (2015) tarafından yapılan Dil Eğitiminde Bir Araç Olarak Atasözü adlı çalışmada, dil eğitiminde atasözlerinden yararlanmanın faydalarını belirtmiş ve bahse konu ögeler ile dil eğitiminin daha kalıcı olacağını vurgulamıştır. Tüm ve Sarkmaz (2012) hazırladıkları bir çalışmada, Türkçe Öğretim Merkezi (TÖMER) Yeni Hitit kitaplarının, Türkçeyi yabancı dil olarak öğreten ders kitaplarının arasından en çok kullanılan kitaplar olduklarını bildirerek onlarda bulunan okuma metinlerini taramış ve çeşitli ünitelerin metinlerinde geçen kültür ögelerini ölçmüşler. Onlar çalışmanın sonucunda verilerin, kültürel ögelerin ünitelere dengeli bir şekilde dağıtılmadığını gösterdiğini belirtmişlerdir. Ökten ve Kavanoz (2014) tarafından hazırlanan Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında Kültür Aktarımı adlı çalışma, yabancı dil öğretiminde kültür ve dilin birbirinden ayrı olmadıklarını belirterek yabancı dil öğretimi için kullanılan ders kitaplarında kültürel ögelerin nasıl aktarıldığını incelemeye çalışmıştır. Çalışmada, çözümleme modeli olarak Byram ın (1997) kültürlerarası yetkinlik öğretimi için geliştirdiği kültürel içerik çözümleme ölçütleri, temel örnek alınmıştır. İncelemelerden sonra, kitaplarda sunulan Türk kültürüne ait ögelerin kültürlerarası öğrenmeyi desteklemede yetersiz kaldığını sonucuna ulaşılmıştır.

4 340 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Yavuz (2010) bir çalışmasında, yabancı dil deyimlerinin öğretimine yer vermiştir. Yazar çalışmasında, deyim öğretiminin sözcük öğretiminden farklı olması gerektiğini belirterek deyim öğretimi için araç geliştirmiştir. Söz konusu araştırmada, öğrenenlerin kendi kültürünü hedef kültür ile karşılaştırarak benzerlik ve farklılıkların ayrımına varmaları hedeflenmiştir. Çünkü böylece öğrenenlerde kültürel farkındalık oluşturulacaktır. Kalenderoğlu (2015) ise, Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kullanılan Temel Düzey (A1, A2) Ders Kitaplarında Kültür Aktarımı başlıklı çalışmasında, özellikle temel düzeyde (A1, A2) olan öğrenciler için hazırlanan ders kitaplarındaki kültürel unsurları tespit edip onları çeşitli yönleri ile değerlendirmiştir. Zikredilen çalışmada, Gazi Üniversitesi TÖMER in Yabancılar İçin Türkçe ve İstanbul Üniversitesi Dil Merkezinin İstanbul Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarını incelemiştir. Sonuç bölümünde aktarılan bilgilere göre, temel düzeye seçilen metinlerde sınırlı sayıda kelime kullanıldığı için söz konusu kitaplarda kültür unsurlarına rastlamak pek güçtür. Bu nedenle yazar, çalışmanın sonunda eksikliklerin giderilmesine yönelik birkaç öneride bulunmaktadır. Ataylı (2010) da, hazırladığı araştırmasında deyimler ile atasözlerin arasında bulunan farklılıklar hakkında bilgi vermiştir, ancak içindeki örnekler Azerbaycan Türkçesinde kullanılan atasözleri ve deyimlerdir. Bu çalışmada atasözleri ve deyimler ayrı ayrı bölümlerde tanıtılmış, sonraki bölümde ise onların arasındaki farklılıklar ortaya konmuştur. Akbulut ve Başar (2016) tarafından hazırlanan Dil ve Kültür İlişkisi Bağlamında Gürcülere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Ortak Dil Unsurlarından Yararlanma başlıklı çalışmada Türkçe ve Gürcüce arasındaki ortak kelime, deyim ve atasözleri tablolar halinde sıralanarak bu unsurlardan öğretim sürecinde nasıl faydalanacağı üzerinde durulmuştur. Görüldüğü üzere, dilin kültürel unsurları olan atasözleri ve deyimler üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Her biri atasözleri ve deyimlerin farklı boyutlarını ele alan bu çalışmalar, kültür değerlerinin doğru aktarılmasına yardımcı olmalarının yanı sıra, çeşitli çıkarımlar yapılarak daha iyi tanınmaları, yer ve önemlerinin daha iyi idrak edilmesi için de günümüze ışık tutmaktadır Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın amacı, ana dili Farsça olanların Türkçe atasözleri ve deyimlerin öğrenilmesinde yaşadıkları zorlukları belirlemek ve bu zorlukların giderilmesine yönelik öneriler sunmaktır. Ayrıca, amaca ulaşmak için aşağıdaki alt problemlere cevap aranmıştır: Atasözleri ve deyimler arasındaki farklar nelerdir? Türkçe ile Farsça arasında bulunan ortak dil unsurlarının sebepleri nelerdir? Türkçe atasözleri ve deyimlerinin Farslara öğretimi sırasında vurgulanması gerekenler ve üzerinde durulması gereken noktalar nelerdir? Yabancılara Türkçe öğretiminde, atasözlerin ve deyimlerin seçiminde hangi hususlara dikkat etmek gerekmektedir? Uzun bir müddetten beri komşuluk ilişkilerine sahip İran ve Türkiye arasında bu komşuluk ilişkilerinin doğal bir sonucu olarak çeşitli kültürel bağlar mevcuttur. Kültürün yansıdığı önemli unsurlardan biri sayılan dil komşu kültürle olan ilişkileri oldukça iyi gösteren bir aynadır. Bu bağlamda Türkçe ve Farsça incelendiğinde söz konusu iki dilde binlerce müşterek kelimenin yanında neredeyse birbirinin tercümesi olan yüzlerce ortak

5 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 341 dil unsuru göze çarpacaktır. Bu çerçevede Boylu (2014: 27) bu konuya şu açıklamalarda bulunmaktadır: Türk ve Fars toplumunun tarihin en eski dönemlerinden günümüze kadar devam eden ilişkisine baktığımızda karşımıza ciddi bir kültür müşterekliğinin çıktığını görürüz. Öyle ki Türkçenin diğer diller ile ilişkisine baktığımızda Farsça ile olan ilişkisinin daha ağır bastığını söyleyebiliriz. Çünkü Türkler ile Farslar arasında yüzyıllardır devam eden ilişkiler çok ilerilere gitmiş ve birbirini her alanda çok etkilemiştir. Bu alanlardan biri de dildir. Bu müşterek kültürün en önemli ispatı ise kullanılan deyim ve atasözleridir. Bu çalışmada da ana dili Farsça olanlara yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde, atasözleri ve deyimlerin öğretimi üzerinde durulmaktadır. Bilindiği üzere, atasözleri ve deyimler, tarih boyunca nesilden nesile ve ağızdan ağıza aktarılan dil unsurlarıdır. Aksoy (1981: 47) atasözleri ve deyimleri şu şekilde tanımlamaktadır: Kişilerin anlık duygu ve düşüncelerini, içlerinden geldiği gibi saf ve doğal bir şekilde yansıttıkları en eski halk kültürü mahsulleri, atasözleri ve deyimlerdir. Tanıma göre söz konusu dil unsurları hem tarih hem de kültür hakkında bilgi vermektedir. Atasözü ve deyimler yabancı dil öğretiminde kültürel boyutu nedeniyle öğretilmesi zor dil unsurları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Türkçe ve Farsça arasındaki ortak atasözü ve deyimlerden bir kesit tablolar şeklinde verilecektir. Dolayısıyla çalışmanın İran da yabancı dil olarak Türkçe öğreten okutmanların öğretim sürecini yapılandırması bakımından kolaylık sağlaması ve tespit edilen ortak deyim ve atasözlerinin orta ve uzun vadede Fars dilliler için hazırlanacak Türkçe öğretim materyallerinde işe koşulması öngörülmektedir. 2. Yöntem 2.1. Araştırmanın Modeli ve Evreni Bu araştırma tarama modelinde yapılmış ve nitel yöntemine göre hazırlanmıştır. Ayrıca araştırmanın evrenini, atasözleri ve deyimler ve onların yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlere öğretimi konusu ile yazılmış ve yayımlanmış eserler ve araştırmalar oluşturmuştur Veri Toplama Yöntemi ve Analizi Alanyazın araştırması olan bu araştırmada kullanılan veri toplama yöntemi, doküman analizi yöntemidir. Verilerin analizi de kaynak taranması ve incelenmesi ile yapılmıştır. 3. Atasözleri ve Deyimler TDK nin (2005:140) tanımına göre atasözü, uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz dür. Acaroğlu (1992: 7) ise atasözlerinin en kısa tanımını ve onun açıklamasını şu şekilde belirtmektedir: Atasözünün en kısa tanımı budur: hikmet-ül avam, yani halk felsefesi; çünkü yüzyıllar boyunca halkın türlü-çeşitli olaylar karşısında sonuca bağladığı, gözlem ve deneyimden çıkardığı eski sözlerdir.. Pala (2013: v-vii) da bir eserinin önsözünde atasözlerinin kullanım özelliklerinden bahsetmektedir. Bahse konu eserde zikredilen özellikleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Atasözlerinin en önemli özelliği dilin anlatım ve kullanım imkânlarını geliştirmektir. Onlar söyleyişte güzel, anlatımda güçlü, kavramda önemli unsurlar içeren kalıplaşmış sözlerdir. Atasözleri bir hükmü ifade ediyor. Onlar bir öğüt ve nasihat sözü olmakla birlikte tek başına bir öğüt gibi söylenmeyip söz sırasında ve gerekli durumlarda kullanılır.

6 342 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Atasözleri aracılığı ile öğüt vermekle, aynı zamanda kendi sözlerimizin değerini artırırız. Uzun anlatılması gereken bir şeyi atasözleri ile kısa ve etkili bir biçimde aktarabiliriz. TDK (2005: 517) deyimleri genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği şeklinde tanımlamaktadır. İmer, Kocaman ve Özsoy (2011: 85) ise, deyimlerin tanıtımı için şöyle bir açıklama vermektedirler: Kendisini oluşturan sözcüklerin anlamından ayrı bir anlam içeren kalıplaşmış söz kümesi. Yapısal olarak deyimdeki sözcük sıralaması çokça değiştirilmez; bu nedenle deyimler çoğu kez kalıplaşmış, hazır sözce olarak da adlandırılır.. Deyimlerin kullanım özellikleri için de aşağıdaki açıklamalar yapılmaktadır: Deyimler, ülkelerin, kültür ve yaşam tarzlarının aynasıdır. (Tesintsabadze, 2016:15) Deyimler kısa ve etkili bir anlatım aracıdır. (Turrini ve diğerleri, 1995) Günlük konuşmalarda insanlar, anlatım gücünü artırmak, hem kendisini daha iyi dinletmek hem de duygu ve düşüncelerini daha iyi aktarma olanağına kavuşmak için deyim kullanırlar. (Çotuksöken, 1988:16) Yazılı basında bir fikir, bir olguyu kısa zamanda, kısa ve öz, az yer kaplayacak ve güçlü bir şekilde ifade etmek için deyimlerden yararlanırlar (Topçu, 2001). Atasözleri ve deyimler birbirlerine çok benzeyen dil unsurları oldukları halde aralarında, onları birbirlerinden ayıran farklılıklar da bulunmaktadır. Aksoy un (1953: ) atasözleri ve deyimler hakkında yazdığı eserinden çıkarılabilen önemli ve belirgin benzerlikler ve farklılıklar aşağıdaki gibi özetlenebilir; Atasözleri ve deyimler arasındaki genel benzerlikler: Atasözleri ve deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Atasözleri ve deyimler kısa ve özlü anlatım araçlarıdır. Atasözleri ve deyimlerin bünyesinde bulunan herhangi bir kelime çıkarılamaz veya o kelimenin yerine başka bir kelime kullanılamaz. Atasözleri ve deyimler aralarındaki genel farklılıklar: Deyim, bir kavramı veya anlayışı ifade etmek üzere kullanılan bir anlatım kalıbıdır, genel kural niteliğinde bir söz değildir. Oysa atasözleri atalarımızın uzun süren deneyimlerinin sonucu ortaya çıktığı için, genel kural niteliğindedir. Deyimlerin amacı bir kavramı ya özel kalıp içinde ya da çekici bir anlatımla belirtmektir. Atasözlerinin amacı ise yol göstermek, ders ve öğüt vermek, ibret almamız için gerçekleri bildirmektir. 4. Farslara Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Öğretimi Yukarıda da zikredildiği gibi dil öğretiminde kültür aktarımı önemli ve vazgeçilmez bir konumdadır. Yabancı dil öğretiminde kültürel unsurların aktarılması için çeşitli araç gereçler ile çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu çalışmada, çoğu cümle uzunluğunda olan atasözleri ve deyimlerin Farslara öğretimini ele alınacaktır. İranlı hedef kitle arasından yalnızca Farsların seçilmesinin sebebi onların Türkçeyi kavramakta Türk olanlara nazaran daha çok zorlanmalarıdır. Fars dilliler, Farsçada yapısal olarak bulunmayan gramatikal unsurları (işteşlik, dönüşlülük, katmerli ettirgen, birden çok çatılı fiiller vb. ) öğrenmekte zorluk yaşamaktadır (Temizyürek, Başar ve Boylu, 2016).

7 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 343 Atasözleri ve deyimler, cümlelerden farklı özellikler taşıyan, mecaz niteliğinde kalıplaşmış ifadelerdir. Bu ifadeler, uzunca anlatılması gerekenlerin kısa, öz ve mecazlı bir şekilde iletilmesine yardımcı oldukları için konuşma sırasında çok sık tercih edilmektedir. Dolayısıyla yabancı dil öğretiminde atasözü ve deyim öğretimi, hedef kitlenin iletişim becerisinin geliştirilmesine yardımcı olmaktadır. Fakat anlatımı kolaylaştıran bu ögelerin kavranması genellikle pek kolay değildir. Bunun nedeni de barındıkları kelimelerin, çoğu zaman farklı anlamlar taşımaları ve sıkça içerdikleri yan anlamlardır. Örneğin, ağzında bakla ıslanmamak deyimi sır saklamamak anlamındadır ve bu sır saklama teması; ağız, bakla ve ıslanmak kelimelerinin asıl anlamından uzaktır. Yahut Acı patlıcanı kırağı çalmamak atasözü Hayatta birçok problemlerle karşılaşıp bunlardan başarı ile çıkmış olanlar, bundan sonra karşılaşacakları zorlukları da atlatıp başarıyla çıkarlar. anlamında bir sözdür. Ancak görüldüğü üzere atasözünün mesaj içerikli manası, yapılışında bulunan kelimelerin temel sözlük anlamından çıkarılamaz. Sağlam (2004: 33) atasözleri ve deyimlerin kavranması hakkında şöyle bir açıklamada bulunmaktadır: Atasözlerini anlamak ve doğru yorumlamak hiç de kolay değildir. Atasözleri her ne kadar bütün bir cümleden oluşuyorlarsa da yan anlamlarını kavrayabilmek, başka bir deyişle hangi amaçla kullanıldıklarını saptayabilmek için onların bir söylem ya da metin içinde geçiyor olmaları gerekmektedir. Yazar, aynı çalışmanın devamında, Ana dili Türkçe olan kişiler dahi, atasözlerinin doğru yerde kullanımı konusunda ya da başkaları kullandığında, onları anlamakta zorluk çekebilirler. Bunun da nedeni, gösterilen den başka bir de kastedilen in bulunuyor olmasıdır. diye belirtmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, onların kavranması ana dili Farsça olanlar için de zordur. Dolayısıyla, öğretmenlerin onların öğretiminde dikkat etmesi gereken iki husus vardır: Atasözleri ve deyimlerin öğretimi için onlar hakkında doğru ve net açıklamalar vermek ve onların taşıdığı yan anlamları bildirmek. Söz konusu dil unsurlarının ne zamanda ve hangi durumlarda kullanılması gerektiği hakkında bilgi vermek. Bahse konu dil unsurları hakkında öğrenicilere açık bilgiler verilmediği takdirde öğrenici onları yanlış anlamda, yanlış zamanda ve yanlış durumda kullanabilir. Dil öğretiminin yaklaşım, yöntem ve ilkelerine göre yabancı dil öğretiminde basit ve somut konu ve kavramlardan başlayarak zor ve soyut konu ve kavramlara geçmek çok önemli bir ilkedir. Böylelikle, ana dili Farsça olanlara Türkçe öğretiminde de aynı kural ve mantığı yürütmek, eğitimi kolaylaştırmaktadır. Söz varlığı öğretiminde ve atasözleri ve deyimlerin öğretiminde dikkat edilmesi gereken başka bir husus, öğretilen şeylerin güncel olmaları ve günlük hayatta sıklıkla kullanılmalarıdır. Aşağıda gösterilen Barın ve Aksan ın ifadeleri bu konunun önemini açıkça ortaya koymaktadır. Temel söz varlığını belirlerken öncelikle, organ ve akrabalık adlarının, sayıların, günlük hayatta sıkça kullanılan isim ve fiiller ile onlarla ilişkisi olan kelimelerin, sıkça kullanılan deyimler, atasözleri ve iletişimde önemli bir yeri olan kalıplaşmış sözlerin ele alınması gerekmektedir. (Barın 2003: 311). Ana dili ve yabancı dil öğretiminde, öğretilecek dilin en sık geçen, en gerekli sözcüklerinin saptanması, bu öğretimden alınacak sonucun başarılı olup olmamasında rol oynamakta, öğrenen kişiye en gerekli sözcüklerin belirlenmesi konusunda, özellikle sıklık sayımlarına dayanan çalışmalar yapılmaktadır. (Aksan, 1990, aktaran: Barın, 2003: 312). Başta da zikredildiği gibi, Farsça ile Türkçe arasında birçok ortak atasözü ve deyim bulunmaktadır. Bu nedenle, Farslara Türkçenin atasözleri ve deyimlerinin öğrenilmesini

8 344 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI kolaylaştırmak için onların öğretiminde, ortak ve basit olanlardan başlayıp daha sonra zor ve farklı olanlara geçmek gerekmektedir. Boylu (2014: 27) bu konunun önemini şu şekilde beyan etmektedir: [ ] Farslara Türkçe öğretiminde ilk olarak ortak kültürün ürünü olan ortak deyim ve atasözlerinin öğretilmesi farkındalık oluşturulması- dil öğretiminin daha etkili olmasını sağlayacaktır. [ ]. Farslara Türkçe öğretiminde temel olarak kültürden yararlanmak dil öğretimini daha başarılı kılacaktır. Öğrencilere iki kültür ve dil arasındaki ortaklığın hissettirilmesi ve bu ortaklığın somut göstergesi olan kelime, deyim ve atasözlerinin Türkçe öğretiminde ön planda tutulması onların motivasyonunu artırmakla birlikte Türkçeye ve Türk kültürüne karşı ön yargıları da en aza indirecektir. Bu bağlamdan hareketle İran da Türkçe öğretiminde bu ortaklıklardan en iyi şekilde yararlanılmalıdır. Diller için Avrupa Ortak Başvuru Metni (Avrupa konseyi/modern diller bölümü, 2013) de deyimler ve günlük ifadelere değinmektedir. Bahis konusu kaynakta, öğrenicilerin çeşitli seviyelerde sözcük bilgisi boyutunu gösteren bir ölçek sunmaktadır. Orada gösterilen ölçeklere göre, öğrenicilerin sahip olmaları gereken sözcük dağarcığını özetle göstermek için onu aşağıdaki gibi üç genel düzey içerisinde kısa bir şekilde aktarabiliriz: Temel Düzey: Basit günlük gereksinimler için yeterli sözcük dağarcığına sahiptir. Orta Düzey: Kendi alanı ve genel konular ile ilgili geniş bir sözcük dağarcığına sahiptir. İleri Düzey: Oldukça geniş bir sözcük bilgisine sahiptir; sözcükleri yan anlamları ile birlikte bilmektedir; deyim ve günlük ifadelerde yetkindir. Buna dayanarak, ana dili Farsça olanlara Türkçe atasözleri ve deyimlerin öğretimi, öğrenicilerin dil seviyesine göre aşağıdaki gibi çeşitli düzeylerde yapılabilir: Temel Düzey: Basit, kısa ve ortak atasözleri ve deyimler. Orta Düzey: Çok da basit olmayan ortak atasözleri ve deyimler; ortak olmayan basit atasözleri ve deyimler. İleri Düzey: Farklı ve zor atasözleri ve deyimler. 5. Bulgular Aşağıda iki tablo halinde çalışmaya örnek oluşturması açısından Türk ve Farsça arasındaki ortak atasözleri ve deyimler verilmiştir: Tablo 1. Türkçe ve Farsça Arasındaki Ortak Atasözleri Türkçe Farsça Telaffuzu Adı çıkacağına canı çıksın گمنامی به که بدنامی Gomnȃmî béh ké bednȃmî Acele işe şeytan karışır عجله کار شیطان است ʿEcelé kȃr-é şeyṭȃn est Acı patlıcanı kırağı çalmaz بادنجان بم آفت ندارد Badéncȃn-é Bem ȃfet nedȃred Aç adamın dini imanı olmaz آدم گرسنه ایمان ندارد Âdem-é gorosné imȃn nedȃred Aç adam taşı bile yer آدم گرسنه سنگ را هم می- خورد Âdem-é gorosné seng rȃ hem miḫored Aç horoz kendini mısır ambarında sanır Açlıktan ölen babacığım, vardı da yemedin mi? شتر در خواب بیند پنبه دانه گهی لف لف خورد گه دانه دانه به یکی گفتند: بابات از گرسنگی مرد. گفت: داشت و نخورد Şotor der ḫȃb bined penbé dȃné gehî lof lof ḫored geh dȃné dȃné Bé yéki goftend: babat ez gorosnégî mord. Goft: dȃşt o neḫord?

9 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 345 Türkçe Farsça Telaffuzu Aç ölmektense tok ölmek به سیری مردن به که به Bé sîrî morden béh ké bé yeğdir گرسنگی جان سپردن gorosnégî cȃn séporden Aç yaşamaktansa tok ölmek به سیری مردن به که به Bé sîrî morden béh ké bé yeğdir گرسنگی زیستن gorosnégî zisten Ağaca balta vurmuşlar, sapı bedenimden demiş درخت گفت اگر دسته ء تبر از خودم نبود کسی نمی توانست مرا سرنگون کند Déreḥt goft eger destéʾé teber ez ḫodem nebûd kesî némîtevȃnést merȃ sernégûn koned Ağacın kurdu içinde olur کرم از خود درخت است Kérm ez ḫodé déreḫt est Ağaç yaşken eğilir تا نهال تر است باید راست کرد Tȃ nehȃl ter est bȃyed rȃst kerd Ağlamayan çocuğa meme سری که درد نمی کند را Serî ké derd némîkoned rȃ vermezler دستمال نمی بندند némîbendend Ağrısız baş mezarda gerek شادی بی غم در این بازار Şȃdî-yé bî-ġem der in bȃzȃr nîst Ak akçe kara gün içindir Âkil isen açma sırrını dostuna; dostun dostu vardır, o da söyler dostuna نیست زر سفید برای روز سیاه است / چراغ از بهر تاریکی نگهدار راز خود را با دوست مگوی شاید که آن دوست را نیز دوستان دگری باشد Zer-é séfîd berȃy-é rûz-é siyȃh est/ çérȃġ ez behr-é tȃrîkî négehdȃr Rȃz-é ḫod rȃ bȃ dûst megûy, şȃyed ké ȃn dûst rȃ dûstȃn-é dîgerî bȃşed Akıl akıldan üstündür عقل قوت گیرد از عقل دگر ʿEḳl ḳovvet gîred ez ʿeḳl-é déger Akıllı adam onun bunun ipiyle kuyuya inmez آدم عاقل با طناب )ریسمان( کسی به درون چاه نمی رود Âdem-é ʿȃḳél bȃ ṭenȃb-é (rîsmȃn) kesî bé derûn-é çȃh némîreved Akılsız başın cezasını ayaklar çeker عقل در بدن نباشد جان در عذاب است ʿAḳl der beden nebȃşed cȃn der ʿeẕȃb est Akıl yaşta değil baştadır بزرگی به عقل است نه به (sén) Bozorgî bé ʿeḳl est ne bé sȃl سال )سن( Alet işler, el övünür زر کار کند مرد الف زند Zer kȃr koned, merd lȃf zened Alışmış, kudurmuştan خوگیری بدتر از عاشقی Ḫûgîrî bedter ez ʿaşéḳî est beterdir است Allah bir kapıyı kapatırsa خدا گر ز حکمت ببندد دری Ḫodȃ ger ze ḫékmet bébended ötekini açar/ Allah gümüş kapıyı kaparsa altın kapıyı açar ز رحمت گشاید در دیگری derî, ze reḥmet goşȃyed der-é dîgerî Allah dağına göre kar verir Allah herkesin gönlüne göre verir Allah ın bildiği kuldan saklanmaz Allah sağ gözü sol göze muhtaç etmesin Allah sevdiğine dert verir Allah tan korkmayandan kork هر که بامش بیش برفش بیشتر خدا به قدر قلب هرکس می دهد/ هرکس نان دلش )نیتش( را می خورد چیزی که از خدا پنهان نیست از بنده چه پنهان خدا چشم راست )این چشم( را به چشم چپ )آن چشم( محتاج نکند خدا هرکه را دوست بدارد سختی اش می دهد بترس از آنکه از خدا نمی ترسد Her ké bȃmeş bîş berfeş bîşter Ḫodȃ bé ḳedr-é ḳelb-é her kes mîdehed/ Her kes nȃn-é déleş (niyeteş rȃ mîḫored Çîzî ké ez Ḫodȃ penhȃn nîst ez bendé çé penhȃn Ḫoda çéşm-é rȃst (în çéşm) rȃ bé çéşm-é çep (ȃn çéşm) moḥtȃc nekoned Ḫoda herké rȃ dûst bédȃred seḫtîeş mîdehed Béters ez ȃnké ez Ḫoda némîtersed

10 346 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Türkçe Farsça Telaffuzu Altının kıymetini sarraf bilir قدر زر زرگر شناسد قدر گوهر گوهری ḳedr-é zer zerger şénȃsed, ḳedr-é goher goherî Amelsiz ȃlim, yemişsiz ağaç gibidir عالم بی عمل مانند درخت بی ثمر است ʿAlém-é bî-ʿemel mȃnend-é déreḫté bî-s emer est Anasına bak kızını al مادر را ببین دختر را بگیر Mȃder rȃ bébîn doḫter rȃ bégîr Anlayana sivrisinek saz عاقالن را یک اشارت بس ʿAḳélȃn rȃ yék éşȃret bes boved بود Aptallar olmasa gözüaçıklar açlıktan ölür تا ابله در جهان است مفلس درنمی ماند Tȃ ebleh der cehȃn est moflés dernémîmȃned Arayan bulur جوینده یابنده بود )عاقبت( (ʿAḳébet) Cûyendé yȃbendé boved Armudun iyisini ayılar yer میوه خوب نصیب شغال می Mîvé-yé ḫûb neṣîb-é şoġȃl شود/ خربزه شیرین نصیب کفتار mîşeved/ ḫerbozé-yé şîrîn neṣîb-é keftȃr می شود mîşeved Aşağı tükürsen sakal, yukarı پایین تف کنی ریش است باال Pȃyîn tof konî rîş est bȃlȃ sibîl tükürsen bıyık سبیل Aşığın gözü kördür/ عاشق کور است ʿAşéḳ kûr est Âşık kördür Atarlar seng-i ta rîzi dıraht-ı mîvedȃr üzre/ Meyveli ağaç taşlanır درخت پربار سنگ می خورد Déreḫt-é porbȃr seng mîḫored Ateş alevlenince yaşı da yakar kuruyu da آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک/ آتش که به بیشه بیفتد تر و خشک نداند Ateş ateşle söndürülmez آتش را با آتش نتوان کشت Âteş rȃ bȃ ȃteş netvȃn koşt Âteş ço berefrûḫt bésûzed ter o ḫoşk/ Âteş ké bé bîşé biyofted ter o ḫoşk nedȃned Ateş demekle ağız yanmaz به گفتن آتش زبان نسوزد Bé goften-é ȃteş zebȃn nesûzed Bugünkü tavuk yarınki سیلی نقد به از حلوای نسیه Sîlî neḳd béh ez helvȃy-é nésiyé kazdan iyidir Bugünün işini yarına bırakma کار امروز را به فردا مسپار Kȃr-é emrûz rȃ bé ferdȃ mespȃr Bükemediğin eli öp دستی که نمی توان برید را باید بوسید Destî ké némîtevȃn borîd rȃ bȃyed bûsîd Bülbülün çektiği dil belasıdır زبان سرخ می دهد سر سبز بر باد Zebȃn-é sorḫ mîdehed ser-é sebz ber bȃd Hasta yatan değil, eceli gelen اجل گشته میرد نه بیمار Ecel geşté mîred ne bîmȃr-é seḫt ölür سخت Cahilin dostluğundan ȃlimin düşmanlığı yeğdir دشمن دانا به از نادان دوست Doşmen-é dȃnȃ béh ez nȃdȃn-é dûst Çıkmadık candan umut تا جان در بدن هست امید هم Tȃ cȃn der beden hest omîd hem kesilmez هست hest Çocuktan al haberi حرف راست را از بچه بشنو Ḥerf-é rȃst rȃ ez beççé béşno Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur کوه به کوه نمی رسد آدم به آدم می رسد Kûh bé kûh némîrésed, ȃdem bé ȃdem mîrésed Damlaya damlaya göl olur قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود Ḳetré ḳetré cemʿ gerded vȃngehî deryȃ şeved Davulun sesi uzaktan hoş صدای دهل از دور خوش Ṣédȃy-é dohol ez dûr ḫoş est gelir است Deli deliden hoşlanır, iman ölüden دیوانه چو دیوانه ببیند خوشش آید Dîvȃné ço dîvȃné bébîned ḫoşeş ȃyéd

11 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 347 Türkçe Farsça Telaffuzu El için kuyu kazan evvela kendi düşer چاه مکن بهر کسی اول خودت دوم کسی Çȃh meken behr-é kesî evvel ḫodet dovom kesî Emek olmadan yemek olmaz نابرده رنچ گنج میسر نمی Nȃbordé renc genc moyesser شود némîşeved Gözden ırak gönülden de ırak olur از دل برود هر آنکه از دیده رود Ez dél béreved her ȃnké ez dîdé reved Gülme komşuna gelir başına به هرچه بخندی سرت می Bé herçé béḫendî seret mîȃyed آید Hak yerde kalmaz حق به حقدار می رسد Ḥeḳ bé ḥeḳdȃr mîrésed Her inişin bir yokuşu vardır هر سر باالیی سرازیری دارد Her ser bȃlȃyî serȃzîrî dȃred İğneyi kendine çuvaldızı یک سوزن به خودت یک Yék sûzen bé ḫodet bézen yék başkasına batır جوالدوز به دیگران covȃldûz bé dîgerȃn Kalpten kalbe yol var دل به دل راه دارد Dél bé dél rȃh dȃred Kelin ilacı olsa başına sürer کچل اگر کاله داشت سر کچل خودش می گذاشت Keçel eger kolȃh dȃşt ser-é keçel-é ḫodéş mîzȃşt Ne ekersen onu biçersin هرچه بکاری همان را درو Herçé békȃrî hemȃn rȃ déro می کنی mîkonî Pınar baştan bulanır/ آب از چشمه گل آلود است Âb ez çéşme gél ȃlûd est Balık baştan kokar Sabırla koruk helva olur گر صبر کنی ز غوره حلوا Ger ṣebr konî zé ġûré helvȃ sȃzî سازی Son pişmanlık fayda etmez پشیمانی سودی ندارد Peşîmȃnî sûdî nedȃred Söz gümüşse sükut altındır اگر سخن گفتن نقره باشد سکوت طالست Eger soḫen goften noḳré bȃşed, sokût telȃst Sütten ağzı yanan ayranı مار گزیده از ریسمان سیاه و Mȃr gezîdé ez rîsmȃn-é siyȃh o üfleyerek içer سفید می ترسد séfîd mîtersed Tatlı dil yılanı deliğinden زبان خوش مار را از Zebȃn-é ḫoş mȃr rȃ ez sûrȃḫ bîrûn çıkarır سوراخ بیرون می کشد mîkéşed Ya olduğun gibi görün ya da göründüğün gibi ol یا چنان نمای که هستی یا چنان باش که می نمایی Yȃ çénȃn nemȃy ké hestî yȃ çénȃn bȃş ké mînemȃyî Ye kürküm ye آستین نو بخور پلو Âstîn-é no boḫor polo Yerin kulağı var دیوار موش دارد موش هم گوش دارد Dîvȃr mûş dȃred mûş hem gûş dȃred Yılanın sevmediği ot deliğinin ağzında biter مار از پونه بدش می آید دم النه اش سبز می شود Mȃr ez pûné bedeş mîȃyed, dem-é lȃnéeş sebz mîşeved Zararın neresinden dönersen kardır جلوی ضرر را هر وقت بگیری نفع است Céloy-é żerer rȃ her veḳt bégîrî nefʿ est Tablo 1 e bakıldığında Türkçe ve Farsça arasındaki 75 adet atasözünün sıralandığı görülecektir. Söz konusu atasözleri neredeyse birbirinin tercümesi gibidir. Örneğin, Aç adam taşı bile yer. هم را س نگ گ ر س نه آدم.), (خورد یم Dağ dağa kavuşur insan insana همان یب کار هرچه.) biçersin. Ne ekersen onu, (ر سد یم آدم ب ه آدم ر سد ین م ک وه ب ه ک وه.) kavuşmaz. vb. Söz konusu atasözleri her iki dilde de hemen hemen aynı bağlam (یک ن یم درو را içerisinde ve durumda kullanılmaktadır. Bu durum Türkçe ve Farsça arasındaki kültürel yakınlığa işaret etmektedir. Her ne kadar ortak atasözlerinde hangi dilin verici olduğunu tespit etmek oldukça güç görünse de bu ortak dil unsurlarının öğretim esnasında işe koşulması hedef kitlenin yabancı dil olarak Türkçe öğrenmesi sürecini hem kolaylaştırma hem de hedef kitle motivasyonunu arttırmaktadır.

12 348 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Tablo 2. Türkçe ve Farsça Arasındaki Ortak Deyimler Türkçe Farsça Telaffuzu Abuk sabuk konuşmak پرت و پال گفتن / چرت و چرت گفتن Pert o pelȃ goften/ Çért o pért goften Acı çekmek درد کشیدن/ غصه خوردن Derd kéşiden/ Ġoṣṣé ḫorden Acısını tazelemek داغ دل کسی را تازه کردن Daġ-é dél-é kesî rȃ tȃzé kerden Açık açık konuşmak رک و راست حرف زدن Rok ve rȃst ḥerf zeden Ağzı bozuk (pis) olmak بد دهن/ دهن دریده بودن Bed dehen/ dehen derîdé bûden Ağzı gevşek olmak دهن لق بودن Dehen leḳ bûden Ağzı kulaklarına varmak نیش کسی تا بناگوشش باز Niş-é kesî tȃ benȃgûşeş bȃz şoden شدن Ağzına bir parmak bal çalmak سر کسی شیره مالیدن Ser-é kesî şîre mȃlîden Ağzına geleni söylemek پاشنه دهان خود را کشیدن Pȃşné-yé dehȃn-é ḫod rȃ kéşiden Ağzında bakla ıslanmamak نخود در دهان کسی خیس Noḫod der dehȃn-é kesî ḫîs نخوردن/ حرف توی دهن کسی بند نشدن neḫorden/ Ḥerf tûy-é dehen-é kesî bend neşoden Ağzından çıkanı kulağın حرف دهن خود را فهمیدن Ḥerf-é dehenet ḫod rȃ fehmîden duymak Ağzından kaçırmak Ağzını açıp gözünü yummak Ağzını açmamak Ağzının suyu akmak/ Ağzı sulanmak لو دادن/ حرف از دهن کسی پریدن )در رفتن( چشم بستن و دهان باز نکردن/ لب از لب برنداشتن آب از دهان کسی جاری شدن/ آب دهان کسی راه افتادن Lo dȃden/ Ḥerf ez dehen-é kesî periden (der reften) دهان باز کردن Çeşm besten ve dehȃn bȃz kerden Dehȃn bȃz nekerden/ Leb ez leb bernedȃşten Âb ez dehȃn-é kesî cȃrî şoden/ Âb-é dehȃn-é kesî rȃh oftȃden Ağzını sulandırmak دهان کسی را آب انداختن Dehȃn-é kesî rȃ ȃb endȃḫten Ağzı sıkı olmak دهان کسی قرص بودن Dehȃn-é kesî ḳorṣ bûden Ağzı süt kokmak دهان کسی بوی شیر دادن Dehȃn-é kesî bû-yé şîr dȃden Akıntıya kürek çekmek آب در هاون کوفتن Âb der hȃven kûften Aklı başından gitmek هوش از سر کسی پریدن Hûş ez ser-é kesî perîden Aklı bokuna karışmak دستپاچه شدن/ از ترس به خود ریدن Destpȃçé şoden/ Ez terd bé ḫod rîden Aklına esmek )چیزی / فکری( به سر کسی زدن/ )چیزی / فکری( به ذهن (Çîzî / fékrî) bé ser-é kesî zeden/ (Çîzî / fékrî) bé ẕehn-é kesî ḫoṭûr kerden کسی خطور کردن Aklını başına toplamak حواس خود را جمع کردن Ḥevȃs-é ḫod rȃ cemʿ kerden Alaya almak سر به سر گذاشتن/ به بازی گرفتن Ser bé ser-é goẕȃşten/ Bé bȃzî géréften Anası ağlamak/ پدر کسی درآمدن Péder-é kesî derȃmeden Anasından emdiği süt burnundan gelmek Türkçe Farsça Telaffuzu Anasını ağlatmak پدر کسی را درآوردن Péder-é kesî rȃ derȃverden Ana kuzusu بچه ننه Beççé nené Ananın ak sütü gibi helal olmak از شیر مادر حاللتر بودن Ez şîr-é mȃder ḥelȃl-ter bûden

13 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri 349 Aptal numarası yapmak خود را به خریت زدن Ḫod rȃ bé ḫeriyyet zeden Araları limoni olmak/ میانه دو یا چند نفر شکراب Miyȃné-yé do yȃ çend nefer Araları açık olmak )خراب( بودن şékerȃb (ḫerȃb) bûden Arası bozulmak میانه دو یا چند نفر بهم خوردن Miyȃné do yȃ çend nefer béhem ḫorden Arası iyi olmak میانه خوبی داشتن Miyȃné ḫûbî dȃşten Arabozuculuk yapmak دو به هم زنی کردن/ میانه بهم زدن Do bé hem zenî kerden/ Miyȃné béhem zeden Ar damarı çatlamak چشم دریده / چشم سفید بودن Çéşm derîdé/ çéşm séfîd bûden Arkasından konuşmak پشت سر کسی حرف زدن Poşt-é ser-é kesî ḥerf zeden (Birinin) Armut piş ağzıma düş هلو برو تو گلو Hulû boro tû gélû Aslan kesilmek شیر شدن Şîr şoden Aslan yürekli olmak شیر دل بودن Şîr dél bûden Aşı pişmiş, ekmeği hazır نان کسی پخته بودن Nȃn-é kesî poḫté bûden olmak Başı belaya girmek توی درد سر افتادن Tûyé derd-é ser oftȃden Birinin aklını çalmak (çelmek) عقل کسی را دزدیدن ʿEḳl-é kesî rȃ dozdîden Birinin baş belası olmak مایه ء درد سر کسی شدن Mȃyéʾé derd-é ser-é kesî şoden Dilinde tüy bitmek زبان کسی مو درآوردن zebȃn-é kesî mû derȃverden Dillere destan olmak زبان زد خاص و عام شدن Zebȃn-zed-é ḫȃṣ o ʿȃm şoden Diz çökmek زانو زدن Zȃnû zeden Dize getirmek به زانو درآوردن Bé zȃnû derȃverden Düşünüp taşınmak دو دو تا چهار تا کردن/ حساب کتاب کردن Do do tȃ çehȃr tȃ kerden/ Ḥésȃb kétȃb kerden Ekmeğinden etmek نان کسی را آجر کردن/ کسی را از نان خوردن Nȃn-é kesî rȃ ȃcor kerden/ Kesî rȃ ez nȃn ḫorden endȃḫten انداختن Ekmeğini taştan çıkarmak آب از آتش )آهن( بیرون Âb ez ȃteş (ȃhen) bîrûn kéşîden کشیدن Eteğine yapışmak دست به دامن کسی شدن Dest bé dȃmen-é kesî şoden Evde kalmak ترشیدن Torşîden Felsefe yapmak فلسفه بافی کردن Felsefé bȃfî kerden Göğsü kabarmak افتخار کردن Éftéḫȃr kerden Göğüs germek سینه سپر کردن Sîné séper kerden Gözdağı vermek زهر چشم گرفتن Zehr-é çéşm géréften Göz yummak چشم پوشی کردن Çeşm pûşî kerden Haddini bilmek حد خود را دانستن Ḥedd-é ḫod rȃ dȃnésten Hakkını yemek حق کسی را خوردن Ḥeḳḳ-é kesî rȃ ḫorden Hangi rüzgȃr attı? آفتاب از کدام طرف درآمده Âftȃb ez kodȃm ṭeref derȃmedé? Jetonu düşmek دوهزاری کسی افتادن Do hézȃrî-yé kesî oftȃden Jetonu düşmemek دوهزاری کسی کج بودن Do hézȃrî kesî kec bûden Kaf dağından kar bağışlamak از کیسه ی خلیفه بخشیدن/ آب از دریا بخشیدن Ez kîsé-yé ḫelîfé beḫşîden/ Âb ez deryȃ beḫşîden Meteliğe kurşun atmak به پیسی خوردن Bé pîsî ḫorden Nara atmak نعره زدن Neʾré zeden Türkçe Farsça Telaffuzu Nutku tutulmak زبان کسی بند آمدن/ به تته پته افتادن Paçaları sıvamak آستین باال زدن Âstîn bȃlȃ zeden Pusu kurmak کمین گرفتن Kemîn géréften Zebȃn-é kesî bend ȃmeden/ Bé tété pété oftȃden

14 350 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Rast gelmek رو به رو شدن/ مواجه شدن Rû bé rû şoden/ Movȃcéh şoden Saman altından su yürütmek زیر زیرکی کاری انجام دادن/ آب زیر کاه Zîr zîrekî kȃrî encȃm dȃden/ Âb zîr-é kȃh Söz dinlemek حرف گوش کردن Ḥerf gûş kerden Tadı damağında kalmak مزه چیزی زیر زبان بودن Mezé çîzî zîr-é zebȃn bûden Ters tarafından kalkmak از دنده ء چپ بلند شدن Ez dendéʾé çep bolend şoden Utancından yere geçmek از خجالت آب شدن )و به زمین فرو رفتن( Ez ḫécȃlet ȃb şoden (ve bé zemîn forû reften) Yan gözle bakmak زیر چشمی نگاه کردن Zîr çéşmî négȃh kerden Yaprak kıpırdamamak آب از آب تکان نخوردن Âb ez ȃb tékȃn neḫorden Tablo 2 incelendiğinde Türkçe ve Farsça arasında ortak 75 deyimin sıralandığı görülecektir. Atasözleri gibi deyimlerinde bir kısmı birbirinin tercümesi şeklindedir. Örneğin [ağzı süt kokmak کسی بوی شیر دادن),(دهان söz dinlemek گوش کردن) (حرف vb.] bazı deyimlerin de her iki dilde benzer kelimelerde kurulduğu görülmektedir. Örneğin, [haddini bilmek خود را دانستن),(حد meteliğe kurşun atmak پیسی خوردن) (به vb. Taşıdıkları mecaz anlam nedeniyle atasözü ve deyimlerin verilmesi yabancı dil öğretiminde genellikle orta ve yüksek seviyeye bırakılmaktadır. Ancak aynı coğrafyada uzun bir müddetten beri yaşayan ve derin kültürel-dilsel ilişkilere sahip iki millet konumunda olan Türkler ve Farslar arasındaki dil düzeyinde görülen ortaklıklar dikkate değer düzeydedir. Türkçe ve Farsça arasındaki sayısı binleri bulan ortak kelimeler bir tarafa yukarıda tablolar halinde verilen ortak deyim ve atasözleri Türkçe ve Farsçanın birbirini ne denli etkilediğinin en önemli kanıtlarındandır. Bu bağlamda ortak deyim ve atasözlerinin Fars dillerinin yabancı dil olarak Türkçe öğrenme sürecinde işe koşulması ve bu ortak unsurlardan faydalanılması öğretim sürecini kolaylaştıracağı gibi hedef kitlenin motivasyon düzeyini de yükseltecektir. Sonuç ve Öneriler Atasözleri ve deyimler, diğer söz gruplarından farklı özellikler gösterdiğinden yabancı dil öğretiminde de atasözü ve deyim öğretimi için farklı yöntemler kullanmak gerekmektedir. Atasözleri ve deyimlerdeki sözcükler bazen gerçek anlamını korumakta bazen de gerçek anlamından uzaklaşmaktadır. Dolayısıyla dil öğretiminde normal sözcükler ve ifadeler gibi öğrenicilere öğretilmemelidir. Ayrıca atasözleri ve deyimler günlük hayatta sıkça kullanılan unsurlardır. Neticede zikredilen dil unsurlarını öğrenmeyen öğrenici, onları duyduğunda hiçbir şey anlamayabilir, anlam çıkarmaya çalışsa da yanlış bir anlam çıkarabilir. Üstelik yabancı dil öğretiminde atasözleri ve deyimlerin öğretimini ihmal eden öğretmen, sadece dil öğretimini değil, aynı zamanda kültürün öğretimini de ihmal etmiş olacaktır. Bu nedenle öğretmenler yabancı dil öğretiminde mutlaka atasözleri ve deyimlerin öğretimine yer vererek etkili bir anlatımda dilin bu kalıp sözlerinden istifade edilmesi gerektiğini vurgulamalıdır. Aşağıda, Farslara daha kaliteli bir dil öğretimi sunulması ve atasözleri ve deyimlerin daha iyi bir şekilde öğretilmesine yönelik öneriler sunulmaktadır: 1. Derste daha temel seviyede, öğrenicilerin seviyesine uygun olan atasözleri ve deyimler öğretilebilir. 2. Basit ve kolay olan atasözleri ve deyimlerden başlayarak daha sonra zor olanların öğretimine geçilebilir.

15 Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri Temel düzeyde daha çok Türkçe ile Farsça arasında ortak olan atasözleri ve deyimleri öğretip orta ve ileri düzeylerde farklı ve zor olanların öğretimine geçilebilir. Yaygın ve güncel, günlük hayatta sıklıkla kullanılan ve sık duyulan atasözleri ve deyimler öğretilebilir. Atasözleri ve deyimleri öğretmek için sadece ders kitabına bağlı kalmayıp yaratıcı olmayı tercih edip medya, televizyon, internet gibi çeşitli görsel ve işitsel araç ve gereçlerden yararlanılabilir. Atasözleri ve deyimlerin doğru anlaşılması için çeşitli örnekler verilebilir. Ayrıca öğrenicilerin konuyu doğru kavramış olup olmadıklarını öğrenmek için onlardan öğrendikleri atasözleri ve deyimlerin kullanışını bir örnek veya kısa bir oyun içerisinde göstermeleri istenilebilir. Ortak atasözü ve deyimlere dikkat çekilerek hedef kitlenin motivasyonu arttırılabilir. Kaynakça Acaroğlu, T. (1992). Türk atasözleri. İstanbul: İletişim Yayınları. Ağar, M. E. (2006). Türkçe Öğretiminin Tarihçesi. Aktaran: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Genel Tarihçesi ve Bu Alanda Kullanılan Yöntemler. Türkoloji Araştırmaları Dergisi [Turkish Studies Journal], 10(3), Akbulut, E. ve Başar, U. (2015,Ekim). Yurt Dışında Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenlerin Yazılı Anlatımlarındaki Dil Bilgisi Hataları: Gürcistan Örneği, VIII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Aksan, D. (1990). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Aktaran: Barın, E. (2003). Yabancılara Türkçenin Öğretiminde Temel Söz Varlığının Önemi. Türklük Bilim Araştırmaları, XIII, Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Aktaran: Bölükbaş, F. & Keskin F. (2010). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Metinlerin Kültür Aktarımındaki İşlevi. Türkoloji Araştırmaları Dergisi [Turkish Studies Journal], 5(4), Aksoy, Ö. A. (1953). Atasözleri ve Deyimler Hakkında III. Türk Dili Dergisi, 2(16) Aksoy, Ö. A. (1981). Atasözleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Ataylı, S. (2010). Atasözü ve Deyimler Arasındaki Farklar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 25, Avrupa Konseyi/Modern Diller Bölümü (2013). Diller İçin Avrupa Ortak Öneriler Çerçevesi Öğrenim, Öğretim ve Değerlendirme (ikinci baskı). Almanya: Telc GmbH. Aykaç, N. (2015). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Genel Tarihçesi ve Bu Alanda Kullanılan Yöntemler. Turkish Studies Dergisi, 10(3), Barın, E. (2003). Yabancılara Türkçenin Öğretiminde Temel Söz Varlığının Önemi. Türklük Bilim Araştırmaları, XIII, Boylu, E. (2014). Dil-Kültür İlişkisi ve İran da Türkçe Öğretimine Etkisi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(II), Bölükbaş, F. & Keskin F. (2010). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Metinlerin Kültür Aktarımındaki İşlevi. Türkoloji Araştırmaları Dergisi [Turkish Studies Journal], 5(4), Çotuksöken, Y. (1988). Deyimlerimiz. İstanbul: Varlık Yayınları. Demircan, Ö. (1990). Yabancı Dil Öğretimi Yöntemleri. İstanbul: Ekin Eğitim Yayınları.

16 352 Fahri TEMİZYÜREK & Fahimeh SHIRAZI Durmuş M. ve Okur, A. (2013). Yabancılara Türkçe Öğretimi El Kitabı. Aktaran: Aykaç, N. (2015). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Genel Tarihçesi ve Bu Alanda Kullanılan Yöntemler. Turkish Studies Dergisi, 10(3), Esin, B. (2015). Dil Eğitiminde Bir Araç Olarak Atasözü. MEB Dergisi, 166, İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Jiang, W. (2000). The Relationship Between Culture And Language. Aktaran: Bölükbaş, F. & Keskin F. (2010). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Metinlerin Kültür Aktarımındaki İşlevi. Türkoloji Araştırmaları Dergisi [Turkish Studies Journal], 5(4), Kalenderoğlu, İ. (2015). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kullanılan Temel Düzey (A1,A2) Ders Kitaplarında Kültür Aktarımı. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Sempozyum Kitabı, Ozil, Ş. (1999). Aktaran: Kılınç, A. & Şahin A. (Ed.). (2011). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi (YDTÖ). Ankara: Pegem Akademi. Ökten, C. E. ve Kavanoz, S. (2014). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimini Hedefleyen Ders Kitaplarında Kültür Aktarımı. Turkish Studies Dergisi, 9(3), Pala, İ. (2013). Sözün Özünden Dünden Bugüne Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları. Sağlam, M. Y. (2004). Atasözleri Kaybolan Kültür Mirasımız. Ankara: Ürün Yayınları. Temizyürek, F., Başar, U. ve Boylu, E. (2016). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenen İranlılara Birden Fazla (Çok) Çatılı Fiilerin Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 4(7), Temizyürek, F. ve Boylu E. (2015). İran da Türkçenin Dünün ve Bugünü. Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi, 2, Tomalin, B. ve Stempleksi S. (1993). Cultural Awareness. Aktaran: Okur A. ve Keskin F. (2013). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kültürel Ögelerin Aktarımı: İstanbul Yabancılar İçin Türkçe Öğretim Seti Örneği. The Journal of Academic Social Science, 6(2), Topçu, N. (2001). Fransızca ve Türkçe Renk İsimleri İçeren Deyimlerin Karşılaştırmalı İncelemesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, Tsintsabadze, K. (2016). Türkçede Üst ve Ön Sözcükleriyle Kullanılan Deyimlerin Yabancılara Öğretimi. (Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Turrini, G., Alberti, C. Santullo, M. S. ve Zanchi, G. (1995). Capire I Antifona: Dizionario dei Modi di Dire Con Esempi d Autore. Bologna: Zanichelli. Tüm, G. ve Sarkmaz, Ö. (2012). Yabancı Dil Türkçe Ders Kitaplarında Kültürel Ögelerin Yeri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları. Uzun, N. E. (2012). Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri Üzerine. Ankara Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19(2), Yavuz, N. (2010). Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi İçin Bir Araç Geliştirme Denemesi. Dil Dergisi (ocak, şubat, mart), 147. Yılmaz, F. ve Ertürk Şenden, Y. (2014). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kalıp Sözlerin Etkinliklerle Öğretimi. Asya Öğretim Dergisi, 2(1),