CHİ C A G O O K U L U V E E K O L O J İ K YA K L A Ş I M

Transkript

1 ÇAĞCIL KURAMLAR CHİ C A G O O K U L U V E E K O L O J İ K YA K L A Ş I M D Ö N Ü Ş Ü M, S Ü Z Ü L M E, S O Y L U L A Ş T I R M A, F A R K L I L A Ş M A, A Y R I Ş M A, Ö T E K İ L E Ş T İ R M E, B Ü T Ü N L E Ş M E

2 CHICAGO OKULUNUN ORTAYA ÇIKMASINDA ETKİLİ OLAN DİNAMİKLER

3 CHICAGO KENTİ İLHAM KAYNAĞI BÜYÜME HIZI 1830 da nüfus 100 kişi köy karakterinde 1930 da nüfusu 3 milyondan fazla BÜYÜME NEDENİ Kentin ticaret, finans, üretim ve taşımacılık merkezi olması Demiryollarının kesişim noktası ABD nin ikinci büyük kenti BU SÜREÇTE KENTTE MEYDANA GELEN OLAYLAR Toplumsal yapı dönüşmüş Kente göçler olmaya başlamış (Güneyli Siyahiler) Etnik çatışmalar İşsizlik Çeteler Yüksek suç oranı Fakirlik, evsizlik, salgın hastalıklar Göçmenlerin yaşam bölgeleri Ucuz emek, sağlıksız yaşam koşulları 1886 Haymarket İsyanı

4 ARAŞTIRMA ALANI NEDEN ŞİKAGO? XIX. Yüzyılın ikinci yarısından başlayarak, büyük Amerikan kentleri çok hızla büyüyordu. Bu büyüme sürecinde kentin hem fiziksel (makroformu; arazi kullanımı) hem de toplumsal nitelikleri değişmekteydi da 10,000 nüfuslu bir kasabaydı. Başlangıçta, Chicago temiz bir kentti; fiziksel çevresi boştu yangınından sonra çok hızlı bir büyüme yaşandı da nüfus iki milyonu aşmıştı.

5 1893 Chicago Columbian Exposition

6 H?V=WNVR0AJ0HGS 1909 Plan of Chicago

7 (FİZİKSEL) KÖHNEME YOKSULLUK DÜŞÜK YAŞAM KALİTESİ Evsizlik sorunu başlamıştı. Barınma koşulları çok kötüydü;

8 THE HARLEM RENAİSSANCE 1920 LERDE HARLEM-NEWYORK TA BAŞLAMIŞ Negro Movement Büyük Siyah göçü

9

10 Çalışma koşulları çok kötüydü; Ücretler azdı; Çalışma saatleri çoktu. Toplumsal kurumlar ve yasalar bazı kümelerin çıkarına işletiliyordu. Çalışma yaşamını düzenleyen kurumlar, yasalar büyük girişimcinin denetimindeydi. Bazı kurumlar toplumun tüm bireyleri için eşit biçimde işlemiyordu. Farklı etnik kümeler ve ırklar eşit vatandaşlık haklarından yararlanamıyordu.

11 THE HARLEM RENAİSSANCE 1920 LERDE HARLEM-NEWYORK TA BAŞLAMIŞ History Brief: The Harlem Renaissance Harlem Renaissance in 1920's

12 chicagodaki 'haymarket meydani'nda Haymarket Olayı, 1 Mayıs 1886'da Luizvil'de başlayan işçi grevleri sonucu 4 Mayıs'ta yine aynı şehirdeki Haymarket Alanında meydana gelen olay.

13 ENFORMEL ÖRGÜTLER NEDEN ORTAYA ÇIKAR? VARLIKLARINI NASIL VE NEDEN SÜRDÜREBİLİRLER? Yoksulluk; eğitimsizlik; Kentsel kurumlara erişememe; Kolluk (polis) hizmeti eksiği; kentin güvenli olmaması; Sosyal güvence eksiği; Dayanışma eksikliği; Fırsat eşitsizliği;

14 SUBURB ALTKENT KENT MERKEZİ Fiziksel köhneme ALT KENT Toplu taşıma - Raylı sistem Araç sahipliliği SUBURB

15 ALTKENTLEŞME

16 Louis Wirth Ernest Burgess Robert E. Park CHİCAGO OKULU Robert PARK Louis WIRTH Ernest BURGESS Ebory Bogardus Homer HOYT Homer Hoyt C. Harris E. Ullman A. Hawley Kentteki bireylerin davranışlarını gözlemlemek Kentin sorunlarını anlamak, sınıflandırmak, çözmek İnsan topluluklarının çevreye uyumun sorguluyorlar KENTİ AÇIKLAMAK Getto Çöküntü alanları Lüks konut vd.

17 EVRİMCİ POZİTİVİST CHICAGO OKULU ŞEHİR SOSYOLOJİSİ ORGANİZMACI BAKIŞ AÇISI EKOLOJİST Robert PARK, Louis WIRTH, Ernest BURGESS Ebory Bogardus, Homer HOYT, Homer Hoyt, C. Harris, E. Ullman, A. Hawley

18 ARKA PLANDAKİ DÜŞÜNÜRLER Comte, Spencer, Darwin, Durkheim VARSAYIMLAR EVRİMCİ: Doğal ayıklama, İşbölümü, farklılaşma, uzmanlaşma [Darwin, Durkheim] ORGANİZMACI: En iyinin hayatta kalması, uyum, kaynaşma Biyolojik organizmalarla toplumun örgütlenme ilkeleri arasında benzerlik vardır. İnsan toplulukları, doğal dünyayı yöneten yasalar gibi yasalarla yönetilir ve bu şekilde toplumsal olguları tahmin etmek mümkündür. [Comte, Spencer]. Kent insan doğasının tüm özelliklerine sahiptir. Kent canlı bir varlıktır. Uyum, kaynaşma POZİTİVİST; Bireysel ve toplumsal olguları açıklamak için verileri toplar ve çözümler, Doğa bilimlerinin tekniklerini kullanır EKOLOJİST; İnsan davranışlarını, toplumsal yapıların ve fiziksel çevre etmenlerinin belirlediği olgular olarak açıklar, Topluluğun içinde yaşadığı doğal çevre (kentin fiziksel özellikleri; ekonomik çevre, toplumsal çevre) birey davranışlarını biçimlendiren en önemli faktördür.

19 EKOLOJİK YAKLAŞIMIN (İNSAN EKOLOJİSİ) TEMELLERİ ATILIYOR Kuramsal çerçeve Chicago kenti ölçeğinde özelleştirilmiş Kapitalizmin Chicago üzerinde yarattığı tüm çelişki ve eşitsizlikler açıklanmaya çalışılmıştır

20 ROBERT E. PARK Gazetecilik 1904 de Almanya da Doktorasını yaptı. Simmel ile çalıştı. Çalışmalarının arasında Afrikan Amerikalılar, Pozitivist, işlevselci 1914 de Chicago ya gelmiş

21 ROBERT E. PARK A GÖRE KENT KENT AYIKLAYAN VE SINIFLANDIRAN BİR MEKANİZMAYA BENZER KENT, SADECE FİZİKSEL BİR OLUŞUM DEĞİLDİR, DOĞANIN ÖZELLİKLE DE İNSAN DOĞASININ ÜRÜNÜDÜR. SEMT VE MAHALLELER KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE BÖLGELERE AYRILIR Bu ayrışmaya göre, şehir merkezinde ticari kuruluşlar, iş ve eğlence yerleri yoğun bir şekilde bulunmaktadır. Çevrede ise, daha çok ucuz daire ve kiralık odalardan oluşan sağlıksız yerleşim alanları vardır. Bu yerleşim alanlarının ötesinde ise orta sınıf, kenar mahallelerinin yer aldığı işçi sınıfına ait bölgeler bulunmaktadır

22 ROBERT E. PARK A GÖRE KENT ARAŞTIRMALARINDA ELE ALINMASI GEREKEN KONULAR NÜFUS Nüfusun artmasının nedeni? Nüfusun mekansal dağılımı, yaşam alanları Nüfusun hareketi, göçler NÜFUSUN SOSYO- EKONOMİK ÖZELLİKLERİ TOPLUMSAL İLİŞKİLERDE DEĞİŞİM Etnik yapı, ırk Meslek grupları Paranın duyguların yerine, çıkarların geçmesinin temel aracı Para, insanlara hareket imkanı sağlar Birincil ilişkilerin (yüzyüze, samimi, karşılıklı güvene dayanan) yerini ikincil ilişki alıyor (rasyonel, çıkarcı) Kentlerde suç oranının artması

23 ROBERT PARK Amerikan kentlerinin aldıkları yoğun göçe rağmen varlıklarını nasıl sürdürdüklerini ve kente gelen göçmenlerin kente nasıl uyum sağladıklarını ve çok sayıdaki etnik grup ve ırkın Amerikan hayat tarzı içinde eriyerek nasıl başarılı bir şekilde geliştiklerini açıklamaya çalışmıştır. Kentler nasıl gelişir? Mahalle ve çevreleri nasıl oluşur? Kentleşme sürecini doğal ayıklanma, rekabet ve hayatta kalma mücadelesi gibi Darwinci ilkelerle açıklamaya çalışmaktadır.

24 EKOLOJİK YAKLAŞIMIN DAYANDIĞI ÜÇ KAVRAM ORGANİK BÜYÜME Kentler, doğal olarak, merkezden dışarıya doğru büyür. BÖLGELEME Nüfus doğal bir süreçle, farklı kümeler ve topluluklara bölünür Farklı mahalleler AYRIŞMA

25 ETKİLEŞİM DÖNGÜSÜ REKABET ÇATIŞMA UYUM AYIKLAMA BİREYLER VE GRUPLAR ARASINDA ÇATIŞMAYI ENGELLEYEN DÜZENLEMELER RAKİBİN MAĞLUP EDİLMESİ EGEMENLİK YAYILMA ELE GEÇİRME- YERİNE GEÇME İŞGAL

26 SÜZÜLME Üst gelir gruplarının bir konut alanını, yapıların yaşlanmış ve köhnemiş olması nedeniyle terk etmesi sonrasında; onların yerine bu alana alt gelir gruplarının gelmesi. Bu süreçte eski konutların fiyatlarının düşmesi alt gelir gruplarının konut sorununa iyileştirici yanıt olabilir. SOYLULAŞTIRMA Süzülmenin tersi. Üst gelir gruplarının kentin merkezindeki konut alanlarına girerek buralardaki fiyatların yükselmesine neden olması. Bu süreç sonucunda alt gelir grupları kentin merkezindeki bu alanları terk etmektedir.

27 ERNEST BURGESS Kanada da doğdu Ailesi, Amerika ya göç etti 1916 da Chicago Üniversitesi nde ders vermeye başladı Robert Park ile birlikte çalışmalar yaptı Asıl ilgi alanı aile Aile: karşılıklı etkileşim içinde bulunan kişilerin birliği Aile Araştırmaları Merkezinin

28 ERNEST BURGESS KENTTEKİ GRUPLARIN FARKLILAŞMASI BÖLGELEME Rekabet, ele geçirme, işgal süreçleriyle ORTAK MERKEZLİ DAİRELER KURAMI

29 KENTSEL BÜYÜMEYİ AÇIKLAYAN ORTAK MERKEZLİ DAİRELER KURAMI İş merkezleri, bankalar, dükkanlar, oteller, işhanları, Arazi değerleri yüksek Çevresindeki yerleşim bölgelerine doğru genişlemek ister Çöküntü alanları İşçi konutları Göçmenler, dar gelirli insanlar Merkez buraya doğru geliştikçe, bölgenin eski kullanıcıları taşınmak zorunda kalır, bu durum arazi ve konut fiyatlarında değişikliğe neden olur Yaşam standartları daha yüksek Mavi yakalı sanayi işçileri İşyerine yakın ama geçiş bölgesinden de uzak Orta ve üst sınıf yerleşimi, lüks konutlar Banliyö Bölgesi, uydu kentler Merkezdeki iş bölgesinden oldukça uzak

30 Burgess Her bir iç bölgenin bir sonraki dış bölgeyi işgal ederek, alanını genişletme eğilimi Bu ele geçirme, sürekli genişleme süreci Her bölgedeki gruplar banliyölere ulaşana dek eş merkezli olarak genişlemeyi sürdürürler. Zone 2 de öncelikle göçmenlerin yaşadığı, gecekondular ve yoksulluğun olduğu bir bozulma alanıdır. Bölge II ye göçmenlerin hızlı bir şekilde yerleşmesi mevcut bölge sakinlerinin III. Bölgeye ve III. Bölge sakinlerinin IV. Bölgeye doğru hareket etmelerine neden olmaktadır.

31 Devinim (mobilite), belki de kent metabolizmasının durumunun en iyi göstergesidir İnsan vücudunun nabzı gibi, [kentte] toplulukta meydana gelen tüm değişiklikleri yansıtan bir süreçtir.

32 LOUIS WIRTH 1928 da Chicago Üniversite sinde dersler vermiş Robert Park ve Ernest W. Burgess ile birlikte çalışmalar yapmış 1938 de Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme adlı makalesini kaleme alır

33 WİRTH KURAMININ ÖZGÜN YANI, kentsel yaşamın ayrı bir inceleme konusu olarak ele alınmasıdır Wirh e göre kent yalnızca yaşanan bir mekan değil, aynı zamanda, insanları etkileyen, onlardan etkilenen toplumsal, kültürel ve ekonomik bileşenleri içeren bir bütündür. Ona göre kentleşme, hayat tarzında ve dünya görüşünde meydana gelen değişikliklerle ile ilgilidir.

34 LOUIS WIRTH E GÖRE KENT Kent nüfusu büyük, yoğun, toplumsal ve kültürel olarak heterojen bir yerleşimdir. Kenti kırdan ayıran ve kenti anlamayı sağlayan üç faktör: NÜFUSUN BÜYÜKLÜĞÜ KENT NÜFUSUN YOĞUNLUĞU NÜFUSUN HETEROJENLİĞİ

35 NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ KARŞILAŞMALAR FARKLI KÜLTÜRLERİN BİRARADA OLMASI BENZER TOPLULUKLARIN BİRARAYA GELME EĞİLİMİNDE OLMASI KARMAŞIK UZMANLAŞMALARA DAYALI İŞBÖLÜMÜ DERİNLEŞİR BELİRLİ YASAL DÜZENLEMELER KISA SÜRELİ, GEÇİCİ İLİŞKİLER İNSAN İLİŞKİLERİ ÇIKAR TEMELİNDE ÖRGÜTLENİR İNSANLAR ARASINDA AYRIM KAYITSIZLIK TOPLUMSAL MESAFE

36 NÜFUS YOĞUNLUĞU NÜFUSUN BELLİ BİR MEKANDA YIĞILMASI OLARAK NÜFUS YOĞUNLUĞUNU AÇIKLAR BENZER GRUPLAR, AYNI YERDE YAŞAMA EĞİLİMİNDE YOĞUNLUK, BELİRLİ ROLLER YARDIMIYLA İNSANLARIN BİRBİRİYLE İLİŞKİ KURMASINI SAĞLAR, ROLLERİN GERÇEKLEŞMESİ RESMİ DÜZENLEMELERLE OLUR

37 NÜFUSUN HETEROJENLİĞİ KENTTE FARKLI VE DEĞİŞKEN STATÜLERE SAHİP OLAN İNSANLARIN VARLIĞI, FARKLI TOPLUMSAL ÇEVRELERİN VARLIĞI Çok sayıda farklı kişilik tipinin etkileşmesi sonucu Sınıflar arasındaki sınırlar kırılır FARKLI KÜLTÜRLERDEN İNSANLAR BİRARAYA GELİR KARŞILIKLI ETKİLEŞİM Sınıf yapısı karmaşıklaşır- STATÜ FARKLILIKLARI ARTAR Toplumsal hareketlilik artar- TOPLUMSAL TABAKALAŞMA SİSTEMİ İÇİNDE TOPLUMSAL HAREKETLİLİK ARTAR Toplumsal hareketliliğe bağlı olarak, Coğrafi hareketlilik artar; Farklılıklar daha da çeşitlenir ve sınırlı bir coğrafyada yığılır- KÜÇÜK BÖLGELERDE BİR ARADA YAŞAMA

38 WIRTH EKOLOJİK YAKLAŞIM KALABALIK VE YOĞUNLUĞUN FAZLA OLDUĞU BİR KENTTE, BENZER ÖZELLİKLER GÖSTEREN BİREYLERİN BİRARAYA GELMESİYLE, BİRBİRİNDEN AYRILAN HOMOJEN ALT BÖLGELERİN OLUŞMASI KAÇINILMAZ BİR SONDUR. KENTTE ÇOK SAYIDA İNSAN, BİRBİRİNE YAKIN MESAFEDE YAŞAMASINA RAĞMEN, BİRBİRLERİNİ TANIMAMAKTADIR. KENTLERDE FİZİKSEL BAĞLAR YAKIN, SOSYAL BAĞLAR UZAKTIR. REKABET İŞBİRLİĞİNDEN DAHA ÇOK ÖNE ÇIKMAKTADIR.

39 POLİTİK EKONOMİ PERSPEKTİFİNDEN MODERN KENTLERİ AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR Henry Lefebre ( ) Toplumsal ürün olarak mekan Manuel Castelss (1942- ) hareketlerin mekanı olarak kent David Harvey ( ) Kollektif tüketim ve toplumsal Sermaye birikimi olarak kent

40 CHICAGO OKULUNUN ŞEHİR PLANLAMAYA KATKISI NEDİR?

41 CHICAGO OKULUNA YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER Fiziki çevre ve mekan neredeyse hiç göz önüne alınmamış Topoğrafya, ulaşım gibi fiziksel faktörler dikkate alınmadan kent modelleri geliştirilmiş İndirgemeci olarak Lefebre eleştirmiş Aşırı basitleştirilmiş kent tanımı Wirth in kent için ortaya koyduğu kriterler (büyüklük, yoğunluk, heterojenlik)- Teoriyi destekleyen kanıt bulunamamıştır Çalışma alanı ve zaman aralığına ilişkin eleştiriler Sadece Amerikan kentleri Chicago Zaman aralığı da sadece sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan kentlere yöneliktir. Tarihsel derinlik araştırmalarda yoktur. Sürece bakmıyor Chicago Okulu yönteminin turizm kentleri, dini kentlerde kent tipolojisinde başarılı olmayacağı Kent tipolojisi yaparken, tarihsel süreçi ele almamak büyük eksikliktir.

42 CHICAGO OKULUNA YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER Kapitalizmi Ekonomik sınıfsal hareketleri dikkate almamış Kentteki eşitsiz gelişmeler doğal kabul edildiği, güçlünün zayıfı ezebileceği kabulü,nden dolayı çözüm üretme gereğini ortadan kaldırmaktadır Artık sorun bir mahalledeki toplumsal yaşamı, hakim kültür karşısında nasıl örgütlendiği değildir, sorun çıkarları doğrultusunda yapısal olarak belirlenen toplumsal grupların arasındaki güç ilişkileridir (Castells, 1997) Kent içindeki çöküntü alanları ve gettolar kent içindeki doğal işleyişin bir sonucu olarak görülür ve doğal görüldüğü içinde değiştirilemez mekânlar olarak algılanmaktadır. kent gelişimini doğal bir süreç olarak gördüğü için, bilinçli düzenleme ve planlamanın üzerinde durmamaktadır.

43 II. ÇAĞCIL KURAMLAR Louis WIRTH Robert PARK Ernest BURGESS Ebory Bogardus Homer HOYT Homer Hoyt C. Harris E. Ullman A. Hawley Chicago Okulu Henri Lefebvre Manuel Castells David Harvey Doreen Massey Bob Jessop Neil Brenner Mike Savage Alan Ward Kevin Ward Çatışmacı Okul Allen J Scott Michael Storper Anthony Giddens Los Angeles Okulu ve Diğerleri

44 Required readings Wirth, Louis. "Urbanism as a Way of Life." The American Journal of Sociology 44, no. 1 (1938): (Also available in The City Reader, pp ) (PDF) Park, Robert E. "The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the City Environment." The American Journal of Sociology 20, no. 5 (1915): Park, Robert E. "Human Ecology." The American Journal of Sociology 42, no. 1 (1936): Burgess, Ernest W. "The Growth of the City: An Introduction to a Research Project." In The City. Chicago, IL: University Of Chicago Press, 1984, pp ISBN: McKenzie, Roderick. "The Ecological Approach to the Study of the Human Community." In The City. Chicago, IL: University Of Chicago Press, 1984, pp ISBN: Milgram, Stanley. "The Experience of Living in Cities." Science 167 (1970): Additional core readings LaFarge, Albert. The Essential William H. Whyte. New York, NY: Fordham University Press, ISBN: Maier, Richard. "The Civic Bond." Chapter 2 in A Communications Theory of Urban Growth. Cambridge, MA: The MIT Press, ISBN: Additional suggested readings Harris, Chauncy D., and Edward L. Ullman. "The Nature of Cities." Annals of the American Academy of Political and Social Science 242 (1945): Hoyt, Homer. The Structure and Growth of Residential Neighbourhoods in American Cities. Washington, DC: U.S. Federal Housing Administration, 1939.

45 KENT TOPLUMBİLİMCİSİNİN ANA SORUNU, YOĞUN NÜFUSLU YERLEŞMELERDE GÖZLEMLER YAPMAK VE GÖRELİ SÜREKLİLİĞİ OLAN TOPLUMSAL EYLEMLERİN VE ÖRGÜTLERİN BİÇİMLERİNİ KEŞFETMEK OLMALIDIR. BİR TOPLULUK NE KADAR DAHA GENİŞ, DAHA YOĞUN NÜFUSLU VE DAHA DEĞİŞİK NİTELİKTEKİ İNSANLARDAN OLUŞURSA KENTLİLEŞMENİN TEMEL NİTELİKLERİNİ DE O KAD AR GÜÇLÜ BİR BİÇİMDE VURGULAMIŞ OLACAKTIR. Kentte kurulan ilişkiler gerçekten yüz yüze olabilir, ama bu ilişkiler yine de kişisel, yapay, geçici ve parçacıldır. Kentlilerin ilişkilerindeki soğukluk ve kayıtsızlık, diğerlerinin istek ve beklentilerine karşı koymak için bir araç olarak görülebilir. Kentte yaşayanlar, diğer bireyleri kendi amaçlarına ulaşmada bir araç olarak görerek, çıkara dayalı ilişkiler kurma eğilimindedirler.