Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı, Kapsamı ve Önemi

Transkript

1 Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı, Kapsamı ve Önemi

2 Amaç: Katılımcıların sağlığın geliştirilmesi kavramı, önemi ve müdahale alanları hakkında bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. 2

3 Öğrenim Hedefleri: Bu oturumun sonunda katılımcılar; Sağlığın geliştirilmesi kavramı konusunda bilgi verebilmeli ve önemini tartışabilmeli Precede ve Procede yaklaşımını tartışabilmeli Toplumun sağlığın geliştirilmesi çerçevesinde gereksinimlerinin belirlenmesini vurgulayabilmeli Sağlığı geliştirme müdahale alanlarını belirleme yöntemini tartışabilmelidirler. 3

4 Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı Sizce Nedir?

5 Sağlık ve Korunma İnsanlık tarihince kanıtlar mevcut Gılgamış Destanı- İÖ 3000 yıllarının ilk yarısında Mezopotamya daki Uruk kentinde hüküm süren Kral Gılgamış ın ölümsüzlük isteği ile yaşananlar

6 Sağlığı Algılama Aşamaları 1. Bulgusal ( Semptomatik ) Dönem- XIX. YY a kadar sürme Neden - Sonuç ilişkisi bilinmiyor. 2. Laboratuvar Dönemi 19. yy sonları / L. Pasteur Hasta yok hastalık var 3. Klinik Dönem 1950 lere kadar süren dönem Mikroorganizmalar farklı bireylerde farklı tablolar ile seyretmesinin fark edilmesi ve yaşam umudu Hastalık yok hasta var 6

7 Sağlığı Algılama Aşamaları 4. Halk Sağlığı Dönemi 1950 lerden sonrası / 1948 DSÖ kuruluşu yaşanılan ortam / topluluk / aile önemi 5. Yeni Halk Sağlığı Dönemi Toplumsal iyilik 7

8 Tarihsel Çerçeve 1974 Lalonde Raporu 1977 DSÖ Herkes İçin Sağlık 1978 Alma Ata 1981 Avrupa Herkes İçin Sağlık 1986 Ottawa Sözleşmesi 8

9 Tarihsel Çerçeve 1986 Ottawa Sözleşmesi 1988 Adelaide 1991 Sundsvall 1997 Jakarta 2000 Mexico City 2005 Bangkok 2009 Nairobi 9

10 Alma-Ata Temel Sağlık Hizmetleri 1. Toplumsal Eşitlik 2. Çevreyle Bütünlük 3. Yaşamın Bütünlüğü 4. Toplumsal Etmenler 5. Hizmetin Boyutu 6. Korumaya Öncelik 7. Risk Gruplarına Öncelik 9. Entegre Hizmet 10. Multisektörel - Ekip Hizmeti 11. Sağlık - Kalkınma İlişkisi 12. Öz Sorumluluk 13. Halkın Katılımı 14. Evrensellik 15. Koşullara Uygunluk 8. Önemli Hastalıklara Öncelik 10

11 Etkinlikler Olarak TSH / En Az Bakım 1. Halkın sağlık eğitimi 2. Beslenme durumunun geliştirilmesi 3. Temiz su sağlanması ve sanitasyon 4. AÇS ve AP 5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama 6. Endemik hastalıkların kontrolü 7. Sık görülen hastalık ve yaralanmaların tedavisi 8. Temel ilaçların sağlanması

12 2000 Yılında Herkes için Sağlık Hedefleri Herkes İçin Sağlık ( Hedef 1-12 ) 1. Sağlıkta Hakkaniyet 2. Yıllara yaşam katmak 3. Özürlüler için daha iyi olanaklar 4. Hastalıkları ve sakatlıkları azaltmak 5. Kızamık, polio, neonatal tetanoz, difteri kongenital kızamıkçık, kongenital sifiliz ve yerel sıtmayı elimine etmek 12

13 Herkes İçin Sağlık ( Hedef 1-12 ) 6. Doğuşta beklenen yaşam umudunu artırmak 7. Bebek mortalitesini azaltmak 8. Maternal mortaliteyi azaltmak 9. Dolaşım sistemi hastalıklarıyla savaşmak 10. Kanserle savaşmak 11. Kazaları azaltmak 12. İntiharlardaki artışı durdurmak 13

14 Herkes İçin Sağlığa Yardım Eden Yaşam Biçimleri ( Hedef ) 13. Sağlıklı kamu politikaları geliştirme 14. Sosyal destek sistemleri 15. Sağlıklı davranışlar için bilgi ve motivasyonu artırma 16. Olumlu sağlık davranışlarını destekleme - geliştirme 17. Sağlığa zarar veren davranışları azaltma 14

15 Sağlıklı Çevreler Üretme ( Hedef ) 18. Sağlıklı çevrelere yönelik politikalar 19. Çevresel risklerin incelenmesi 20. Su kirliliğinin kontrolü 21. Hava kirliliğine karşı korunma 22. Gıda güvenliğinin geliştirilmesi 23. Zararlı atıklara karşı korunma 24. Konut koşullarının geliştirilmesi 25. İşle ilgili sağlık risklerine karşı korunma 15

16 Uygun Bakım Sunma ( Hedef ) 26. TSH ne dayanan bir sağlık bakım sistemi 27. Kaynakların gereksinime göre dağıtımı 28. Birincil tıbbi bakımı yeniden düzenleme 29. Ekip çalışmasını geliştirme 30. Hizmetleri eşgüdümleme 31. Hizmetlerin kalitesini sağlama 16

17 Sağlığın Gelişmesine Destek (Hedef ) 32. HİS için araştırma temeli oluşturma 33. HİS için politikalar uygulama 34. Kaynak sunumu ve yönetimi 35. Sağlık enformasyon sistemleri ( SES ) 36. Personelin eğitimi ve yayılması 37. Sağlık sektörü dışındakilerin eğitimi 38. Sağlık teknolojilerinin değerlendirilmesi 17

18 Ottawa Sözleşmesi 1. Uluslararası Sağlığı Geliştirme Konferansı Sözleşme yayınlamanın amacı 2000 YHİS etkinliklerinin gerçekleştirilebilmesi. Alma Ata ruhunu daha da ileri götürülüyor. 18

19 Ottawa Sözleşmesi Sağlığın temel koşulları ve kaynakları Barış Barınma Eğitim Gıda Gelir Stabil bir ekosistem Sürekliliği olan kaynaklar Sosyal adalet ( Social Justice ) Hakkaniyet ( equity ) 1986 TSM Çalışanlarına Yönelik Sağlığın Geliştirilmesi 19

20 Ottawa Sözleşmesi SAVUN ( Advocate ) KOLAYLAŞTIR ( Enable ) ARACI OL ( Mediate )

21 SAVUN ( Advocate ) Sağlığın iyi olması / sosyal / ekonomik / bireysel gelişme için temel kaynak. Yaşam kalitesinin önemli öğesi Politik / ekonomik / sosyal / kültürel / çevresel / davranışsal / biyolojik faktörler. Sağlık için iyi ya da zararlı olabilir. Sağlığı Geliştirme savunma ile bu faktörlerin iyi / uygun / olumlu olmasını amaçlar. Ottawa 21

22 KOLAYLAŞTIR ( Enable ) Sağlığı Geliştirme sağlıkta hakkaniyete odaklanır. Sağlığı Geliştirme etkinlikleri farklılıkları ( mevcut sağ. durumunda ) / tüm insanlara eşit olanaklar ve kaynaklar sağlama sağlık potansiyellerini tamamıyla gerçekleştirebilmeleri için. Destekleyici çevreler / bilgiye ulaşabilme / yaşam becerileri ve sağlıklı seçim yapabilme olanakları. Ottawa 22

23 ARACI OL ( Mediate ) Ön koşullar ve beklentiler yalnızca sağlık sektörünce gerçekleştirilemez. Daha da önemlisi Sağlığı Geliştirme bütün ilgili tarafların koordine - eşgüdümlü etkinliğini gereksinir Hükümetler / Sağlık ve diğer sosyal ve ekonomik sektörler / hükümet dışı ve gönüllü kuruluşlar / yerel otoriteler / endüstri ve medya / insanlar birey - kişi olarak / profesyonel ve sosyal gruplar. Ottawa 23

24 Sağlığı geliştirme, insanları sağlıklarını geliştirme ve daha çok kontrol etme konusunda yetkinleştirme işlemi / süreci Sağlık, fiziksel kapasitelere olduğu kadar; sosyal ve kişisel kaynaklara da önem veren pozitif bir kavram. Bundan ötürü sağlığı geliştirme yalnızca sağlık sektörünün sorumluluğu değil sağlıklı yaşam biçimleri ile iyiliğin ötesinde. Sağlığı geliştirme herkes için sağlığın bir yolu olarak görülüyor. Sağlık da bir sonuç olmaktan çok gündelik yaşam için bir kaynak olarak görülüyor. Ottawa 24

25 Ottawa Sözleşmesi Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri 1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluştur 2. Destekleyici Çevreler Yarat 3. Toplum Etkinliklerini Güçlendir 4. Kişisel Becerileri Geliştir 5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenle

26 Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri 1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluştur Amaç; daha sağlıklı seçimi, daha kolay seçim yapmak Politika yapıcılar için de! 2. Destekleyici Çevreler Yarat Sağlıklı/ güvenli / sitümüle eden / doyuran doyum sağlayan ve zevklendiren ( eğlendirici ) yaşam & çevre koşulları. 3. Toplum Etkinliklerini Güçlendir Bilgi verme / sağlık eğitimi / yaşam becerilerini güçlendirme yoluyla kişisel ve sosyal gelişme. Ottawa 26

27 Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri 4. Kişisel Becerileri Geliştir Okulda / evde / işte / yerleşimlerde kronik hastalıklar ve yaralanmalarla başa çıkma toplam etkinliğini gerektirir. 5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenle Bireylerin ve toplulukların daha sağlıklı yaşam gereksinimlerini dikkate alan kucaklayan sağlık sektörü ile daha geniş sosyal - politik - ekonomik ve fizik çevre bileşenleri arasında açık kanallar oluşturan biçimde yapılanması. Ottawa 27

28 Adelaide Konferansı Sağlıklı Kamu Politikaları Ottawa nın etkinlikleri birbirinden bağımsızdır ancak sağlıklı kamu politikaları diğer dört etkinliği olanaklı kılar

29 Adelaide Konferansı Sağlıklı Kamu Politikası Sağlığın değeri Hakkaniyet, ulaşılabilirlik ve gelişme Sağlığın tanınması (accountability) Sağlık bakımı (daha öteye) Politika sürecinin ortakları Eylem alanları

30 Adelaide Konferansı Sağlıklı kamu politikaları için anahtar eylem alanları : Kadınların sağlığının desteklenmesi Gıda ve beslenme Tütün ve alkol Destekleyici çevreler yaratmak

31 Sundsvall Konferansı 3. Sağlığı Geliştirme Konferansı Sağlık ve fizik çevre Destekleyici Çevreler Yaratmak- sosyal, kültürel, ekonomik, ruhsal, politik ve ideolojik boyutları Altı ayrı alan- eğitim, gıda ve beslenme, konut ve yakın çevre, iş, ulaşım, sosyal destek ve bakım

32 Jakarta Bildirgesi 4. Sağlığı Geliştirme Konferansı Yeni Bir Alan için Yeni Oyuncular 21.Yüzyılda Sağlığı Geliştirme Sürdürme Toplantısı Sağlığın ön koşulları barış, barınma, eğitim, sosyal güvenlik, sosyal ilişkiler, gıda, gelir, kadının güçlenmesi, sürdürülebilir bir ekosistem, sürdürülebilir kaynak kullanımı, sosyal adalet, insan haklarına saygı ve hakkaniyettir

33 Jakarta Bildirgesi Yoksulluk sağlık için en büyük tehdittir. Kentleşme, Yaşlı insanların sayısındaki artış, Kronik hastalıkların artan prevalansı tüm ülkelerde yeni sorunlar yaratmaktadır

34 Jakarta Bildirgesi 21.Yüzyılda Sağlığı Geliştirme için öncelikler: 1. Sağlık için sosyal sorumluluğu geliştirmek, 2. Sağlığın gelişimi için yatırımları artırmak, 3. Sağlık için ortaklığı sağlamlaştırmak ve genişletmek, 4. Toplumun kapasitesini artırmak ve bireyi güçlendirmek

35 Bangkok Sözleşmesi 6. Sağlığı Geliştirme Konferansı Ottawa dan bu yana Sağlığı Geliştirme açısından küresel sorunlar belirgin bir şekilde değişmiştir

36 Bangkok Sözleşmesi Sağlığı etkileyen kritik etmenler: Ülkelerde ve ülkeler arasında artan eşitsizlikler Yeni tüketim ve iletişim örüntüleri Ticarileşme Küresel ve çevresel değişim Kentleşme

37 Nairobi Konferansı- Yedinci Küresel Sağlığı Geliştirme Konferansı Toplumun güçlendirilmesi, Sağlık okur-yazarlığı ve sağlığı geliştirme, Sağlığı geliştiren sağlık sistemleri, Sağlıkta hakkaniyet için harekete geçme, Sağlığı geliştirme için kapasite oluşturma konularına vurgu yapılmıştır

38 38

39 Türkiye?

40 40

41 Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, 2000, Türkiye) 41

42 Sağlığın Geliştirilmesi Müdahale Alanları Sağlık Durumu Kronik hastalıklar Genel sağlık durumu algısı Sağlık hizmeti kullanımı Sağlığı geliştirme davranışları Kadınlarda sağlığın geliştirilmesi Erkeklerde sağlığın geliştirilmesi Çocuklarda sağlığın geliştirilmesi Ağız diş sağlığı Sağlığı geliştirme programları Kan basıncı kontrolü Ruh sağlığı Fiziksel aktivite Beslenme Tütün kullanım Alkol kullanımı Madde kullanımı Yol güvenliği, Ev ve iş kazaları İlkyardım bilinci Hijyen Akılcı ilaç kullanımı Çevre sağlığı (şehir ergonomisi, sağlığı geliştiren şehirler vb.) Toplumdaki öncelikli gruplar (engelli, yaşlı, işsiz, düşük sosyoekonomik düzeyi olanlar, okuryazar olmayanlar, kırsal alanda yaşayanlar vb.) Okullarda sağlığın geliştirilmesi İşyerlerinin sağlığı geliştirme durumu Üreme sağlığı Sosyal ilişkiler Afet bilinci 42

43 Bölgelere Göre Antropometrik Ölçümler (-2 SD Altı)(%) (2003) Kaynak: HÜNNE 43

44 Sağlığı Geliştirme Korumanın Ötesinde Temel koruma Primer koruma Sekonder koruma Tersiyer koruma 44

45 PRECEDE Predisposing, (Hazırlayıcılar) Reinforcing, (Güçlendiriciler) Enabling (Etkinleştirmek) Constructs (Yapılar) Educational/Environmental Diagnosis and Evaluation. (Eğitsel ve Çevresel Tanı ve Değerlendirme) 45

46 PROCEED Policy, (Politika oluşturma) Regulatory, and (düzenlemeler) Organizational Constructs (Organizasyonel yapılar) Educational and Environmental Development. Eğitsel ve çevresel gelişim) 46

47 Precede Proceed 47

48 Sağlığın Geliştirilmesi Programlarının Planlanması, Uygulanması ve Değerlendirilmesi 1. Sosyal değerlendirme Sorunun önemi Toplumun bakış açısı Sorunun önceliği Precede 48

49 2. Aşama: Epidemiyolojik Değerlendirme Toplumda sağlıkla ilgili sorunların dağılımını ve sıklığının analizinde kullanılır. Bu aşamada sağlık sorununun yaşam kalitesi ile olan ilişkisi de değerlendirilir. Değerlendirme sırasında ölümlülük, hastalık, sakatlık, doğurganlık, insidans ve prevalans verisi değerlendirilir. Elde edilen sorunların ne kadar önemli bir halk sağlığı sorunu olduğuna karar verilir. Precede 49

50 3.Aşama: Davranış ve Çevrenin Tanısı İkinci aşamada elde edilen sağlık sorunlarının davranış ve çevreyle olan ilişkisi irdelenir. Risk durumlarının belirleyici olan sağlık ve çevre etmenlerinin müdahalelere ne kadar yanıt vereceği incelenmelidir. ( önemli ve değiştirilebileceği ) Davranış ve çevreye yönelik planlanan müdahalelerin sonuçları ne kadar etkileyebileceği mutlaka çalışılmalıdır. Bu müdahaleler için kim ne kadar biliyor ya da inanıyor? ne kadar ve ne zaman başarabilir? Bu iş için mevcut kaynaklar nelerdir? Precede 50

51 4. Aşama: Eğitim ve Organizasyon Nedensel etmenleri belirledikten sonra davranış ve çevreye yönelik müdahaleleri yapılması gerekmektedir ohazırlayıcı etmenler, bilgi, tutum, değer, inanç ve algılamalardır. oolanak sağlayıcı etmenler çevre ve kişi kaynakları, ulaşılabilirlik, karşılanabilirlik gibi durumlardır. Yani program, para, zaman, olanak ve yasalar değerlendirilir. ogüçlendirici etmenler ise pozitif ve negatif etkileyebilecek akran, aile, medya ve yasalardır. Precede 51

52 5. Aşama: Yönetsel ve Politik Tanılar Bütçe, işbirliği, zaman tablosu, örgüt yapısı, koordinasyon Politika, kaynaklar, çevresel etmenlerin analizi sağlık programlarının gelişmesini destekleyebilir ya da engelleyebilir. Sınırlılıklar ve engeller hakkında görüş oluşturulmalı, yöntem ve stratejiler konusunda en iyi ortak görüş sağlanmalı, kaynaklar da eylemlere göre tanımlanmalıdır. Precede 52

53 6. Aşama: Uygulama Bu adımda sağlığı geliştirme müdahalesi olarak planlamada belirlenen sağlık eğimi müdahalesi ile yönetsel ve yasal düzenlemeler hayata geçirilir. Kaynak: Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi,2011 Proceed 53

54 7. Aşama:Değerlendirme Yapılan müdahalelerle hedeflenen sağlık davranışlarını hazırlayıcı, olanak sağlayıcı, güçlendirici faktörler sürecine nasıl etki edildiği ortaya konur. Kaynak: Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi,2011 Proceed 54

55 8. Aşama: Etkileri değerlendirme Yapılan müdahalelerle Hazırlayıcı, olanak sağlayıcı, güçlendirici faktörlerin hedeflenen sağlık davranışlarına, yaşam biçimlerine ve çevresel faktörlere etkisi değerlendirilir. Kaynak: Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi,2011 Proceed 55

56 9. Aşama: Değerlendirme çıktıları Son adımda değerlendirme çıktısı olarak, müdahalelerin uzun dönemde sağlıkta ve yaşam kalitesinde yarattığı etki ortaya konur. Kaynak: Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi,2011 Proceed 56

57 PRECEDE ve PROCEED modeli; Sonuçta, birbirini tamamlayan süreçlerdir. Birinin bıraktığı yerden diğeri devam etmektedir. 57

58 Sağlığı Geliştirme açısından Ottawa dan bu yana küresel sorunlar belirgin bir şekilde değişmiştir. Sağlığın ön koşulları hala pek çok ülkede yerine getirilememektedir. Küresel önceliğimiz sağlığın ön koşullarını sağlamaktır. 58

59 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ İşyeri;İnsanın fiziksel,ruhsal ve sosyal yönlerini karşılamalıdır.

60 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN Fiziksel yönler; GELİŞTİRİLMESİ Sağlıklı çalışma ortamının sağlanması -Gürültü, ışık, toz, havalandırma. -Doğru beslenme ( yemek içeriği, kalori hesaplamaları ) -Yaşam boyu egzersiz (günlük işyerindeki yapılabilecek aktiviteler )

61 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Sigara ve madde kullanımının azaltılmasına yönelik çalışmalar. Stresle baş etme yöntemleri

62 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ STRES;Kelime anlamı gerginlik. BELİRTİLERİ; Fiziksel belirtiler;tansiyon yükselmesi,sürekli vücut ağırısı,baş ağrısı, yorgunluk, halsizlik, kabızlık. Psikolojik belirtiler;uykusuzluk,uyuma isteği, iştahsızlık, iştah açılması, alkol, sigara Davranışsal belirtiler; sinirlilik,uyumsuzluk..

63 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ STRES NEDENLERİ; Genel yaşam olayları(mali durum,ölümler) Kimyasal ve fiziksel etkenler(ortam fak.) İş sorunları(işten çıkarılma,iş arkadaşları.)

64 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Stresle baş etme yolları; Bedensel Hareket (Egzersiz) Yapmak Solunum Egzersizi Meditasyon Gevşeme (Relaxasyon) Beslenme Toplumsal Destek

65 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Sosyal, Kültürel, Sportif Etkinliklere Katılma Masaj Dua ve İbadet Zaman Yönetimi, planlama Hayal Kurma Mizah.

66 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Teşekkürler