İZMİR-ALİAĞA KIYI BÖLGESİNDE DENİZ TAŞIMACILIĞI KAYNAKLI KİRLETMELERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ

Transkript

1 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 65 İZMİR-ALİAĞA KIYI BÖLGESİNDE DENİZ TAŞIMACILIĞI KAYNAKLI KİRLETMELERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ Ayşe TAŞ Biyolog Turizm ve Kültür Bakanlığı Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Antalya/Türkiye ÖZET Ege Denizi Çandarlı Körfezi kıyı şeridi üzerinde bulunan Aliağa Kıyı Bölgesi iki rafinerinin ve sekiz iskelenin bulunması nedeniyle yoğun bir gemi trafiğine sahiptir. Gemi trafiğinin her geçen yıl artış göstermesi, buna paralel taşınan petrol yükü gibi tehlikeli maddelerin artması ve gemi tonajlarının büyümesi ile kıyı bölgesinde özellikle kazalar ve kasti petrol boşaltımları ile çok büyük bir kirletme riski oluşturmaktadır. Bunun sonucunda Aliağa Kıyı Bölgesi kaynakları ve bu kaynaklara bağımlı kullanım taleplerinin olumsuz yönde etkilenmesi kaçınılmaz sonuçlar olmaktadır. Bu çalışmada yılları arası toplam 87 veri ile Aliağa Kıyı Bölgesinde meydana gelen kaza ve kasti petrol boşaltımları ile ilgili deniz taşımacılığı kaynaklı olay bilgileri yıllara ve aylara göre ayrıştırılarak ileri bir istatistiksel yöntem olan uygunluk analizi ile incelenmiş ve sonuç olarak olayın nedenleri, olayın türü, olayın olduğu yer, olayın meydana geldiği saat, olaya sebep olan geminin bayrağı, tonajı ve cinsine bağlı olarak sınıflandırılmıştır. GİRİŞ Üç tarafı denizlerle kaplı olan ve 8333 km kıyı uzunluğuna sahip Türkiye nin, deniz taşımacılığı büyük bir artış göstermektedir. Deniz taşımacılığının ülke ekonomisine katkılarının yanı sıra kıyı bölgesi çevresini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Özellikle, tankerler ile yapılan taşımacılıkta, kazalar ve kasti petrol boşaltımlarından ve rafinerilerden kaynaklanan kirlilikler kıyı bölgesi için büyük problemler yaratmaktadır. Buna en tipik örnek iki rafinerinin ve dokuz iskelenin bulunduğu Aliağa kıyı bölgesidir. Bu bölgede yoğun gemi trafiği paralelinde, iskelelerinde yükleme- boşaltma miktarında her yıl artış görülmektedir. 996 yılında toplam 596 Türk ve yabancı bayraklı gemi trafiğine, yılında toplam 356 ve 6 yılında toplam 47 Türk ve yabancı bayraklı gemi trafiğine sahip olmuştur (Denizcilik Müsteşarlığı yılı istatistikleri). Gemi trafiğinin artması, buna paralel taşınan petrol yükü gibi tehlikeli maddelerin artması ve gemi tonajlarının büyümesi kıyı bölgesinde özellikle kazayla veya kasti petrol boşaltımları çok büyük bir kirletme riski oluşturmaktadır. Bu kirletmeler nedeniyle kıyı kaynaklarını ve bu kaynaklara bağımlı kullanım taleplerini olumsuz yönde etkilemesi sonucunda, çatışmalara neden olabilmektedir. Bu gibi çatışmalar, kullanım taleplerinin birinin faaliyetinin tamamıyla ortadan kaldırılmasını gerektirmez. Çözüm sağlanacak her türlü faydanın en çoklandırılması ve doğacak olumsuzlukların en aza indirilmesi temeli üzerine geliştirilmelidir. Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak kıyı bölgelerindeki kullanım taleplerinin çevresel olumsuz etkilerinin bilinmesi ve buna neden olan unsurların belirlenmesi ve ortaya çıkan sonuçların analiz edilerek yeni önlemlerin kararlaştırılması çağdaş kıyı yönetiminin temel ilkelerindendir

2 66 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu (Kapdaşlı, Maktav ve Sunar, 997). Bu bağlamda, olumsuz etkilere neden olan Aliağa Kıyı Bölgesinde, deniz taşımacılığı kullanım faaliyetleri sonucu meydana gelen özellikle kazalar ve kasti petrol boşaltımları ile ilgili kirletme olaylarının önüne geçilebilmesi veya azaltılabilmesi için, bu kirletme olaylarının çeşitli yönlerden analiz edilmesi gerekmektedir. Kirletme olaylarına neden olan etkenlerin azaltılmasına yada yok edilmesine yönelik her türlü düşünce ve yöntem güvenlik önlemi anlamına gelmektedir. Bu nedenle deniz taşımacılığı güvenliğini arttırmak için yapılacak analizlerde ilk adım ilgili alana ait verileri sağlıklı bir şekilde toplamaktır. Olay tespit tutanakları veya kaza kayıt raporlarından sistematik bir şekilde toplanan verileri kategorize etmektir (Koldemir, 6). Verilerin çözümlemesi yapıldıktan sonra da, iyileştirme önceliklerinin tesis edilmesi ile ilgili planlamalar yapmaktır. Çalışmanın amacı, Aliağa Kıyı Bölgesinde meydana gelmiş olan kazalar ve kasti boşaltımlar ile ilgili deniz taşımacılığı kaynaklı kirletme olaylarının genel bir profilini ortaya koymak, deniz taşımacılığı kaynaklı kirletme olaylarının neden, nerede, nasıl, ne zaman, meydan geldiği sorularına cevap aramak, deniz taşımacılığı kaynaklı kirletme olaylarının önüne geçilebilmesi veya azaltılabilmesine yönelik güvenlik tedbirlerini içeren planlamalar için bir veri seti oluşturmak, Aliağa Kıyı bölgesinden sorumlu olanlar için uygun veriler sunularak, karar verme süreçlerine destek sağlamaktır. METOD Uygunluk Analizi yöntemi, iki veya çok değişkenli çapraz tabloların satır ve sütunlarında yer alan kategorik değişkenler arasındaki ilişkiyi analiz etmek amacı ile geliştirilmiş tanımlayıcı bir matematik-grafik tekniktir (Greenacre,99). Çapraz tabloda yer alan kategoriler arasındaki ilişkileri, "haritalar" olarak isimlendirilen grafiksel gösterimlere dönüştürerek araştırır. Bu şekilde elde edilen sonuçlar hızlı ve kolay bir biçimde değerlendirilebilmektedir. Değişken kategorilerinin, grafikler (haritalar) üzerindeki konumlanmasının incelenmesi ile değişkenler arasındaki ilişkinin yorumu yapılmaktadır (Greenacre, ). Uygunluk analizi, iki boyutlu ya da çok boyutlu olarak tablolaştırılabilen kategorik hale getirilmiş sürekli değişkenlerin kategorileri arasındaki birlikte değişimleri, tablo gözelerinin ki-kare değerlerinden ya da değişkenlerin kategorileri arasındaki öklit uzaklıklarından hesaplanan inertia değerleri (değişkenlik, farklılaşma, varyans öğeleri) yardımı ile oluşturulan grafiksel gösterim aracılığı ile incelemeyi amaçlayan bir veri indirgeme yöntemidir (Özdamar,4). Analizin grafik çıktısı karar verme için kullanılabilir zengin bilgiye sahiptir. Uygunluk Analizinden elde edilen grafiklerin yorumu, grafik üzerinde elde edilen noktaların birbirlerine olan uzaklıkları dikkate alınarak yapılmaktadır. İlişkisi önemli olan değişken kategorileri birbirine daha yakın, ilişkisi önemli olmayan değişken kategorileri birbirine daha uzak mesafede yerleşmektedir. Yani değişken kategorileri arasında aynı yönlü bir ilişki var ise aralarındaki mesafe küçük, kategorileri arasında ters yönlü bir ilişki var ise aralarındaki mesafe büyük olmaktadır. İlişkinin önemli olup olmamasına göre kategoriler arasında bu aralığın mesafesi azalıp, çoğalmaktadır (Clausen,998). Uygunluk analizi içerdiği değişken sayısına ve boyut sayısına bağlı olarak Basit Uygunluk Analizi ve Çoklu Uygunluk Analizi adını alır. Uygunluk Analizinin en temel formu basit uygunluk analizi olarak adlandırılan, iki yönlü çapraz tablolara uygulananıdır. Basit Uygunluk Analizi rxc biçiminde gösterilen çapraz tabloların ağırlıklı ana bileşenler analizini yapar. (Sezgin, Kadıoğlu, ). Çoklu uygunluk analizi ise, üç veya daha fazla kategorik değişken için bir genellemedir. Bu analiz rxcxm... biçiminde iç içe değişik biçimlerde çaprazlanmış tablolarda yer alan değişkenlerin alt kategorileri arasındaki birlikteliği ve ilişkileri ortaya koymak için başvurulan bir yöntemdir. Basit uygunluk analizinde her bir değişken herhangi bir boyutta ağırlıklı olarak temsil edilirken, çoklu uygunluk analizinde iki ya da daha fazla değişken bir boyutta yoğunlaşarak gösterilebilir. Bu analizde basit uygunluk analizine göre daha fazla değişkenden bilgi elde edilebilir.

3 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 67 BULGULAR Çalışmada, yılları arası toplam 87 veri ile Aliağa kıyı bölgesinde meydana gelen gemi kaza ve kasti boşaltımlarla ilgili deniz taşımacılığı kaynaklı olay bilgileri frekans dağılımı ile yıllara ve aylara göre ayrıştırılmış, olayın nedeni, olayın olduğu yer, olayın etki şekli, olayın gerçekleştiği saat, olayı gerçekleştiren geminin bayrağı, tonajı ve cinsi olarak değişkenler belirlenmiştir. Uygunluk analizi çözümlemesi için, kategorik olan bu veriler işlem kolaylığı açısından kodlanarak çalışılmıştır. Tonaj değişkeni grt altı (T), -5 grt (T), 5-grt (T3), -grt (T4), - 5 (T5), 5 grt üstü (T6)ve tonaj bilinmiyor (T7) şeklinde 7 kod; saatler -4 (S), 4-8 (S),8-(S3), - 6 (S4), 6- (S5), -4 (S6) ve saati bilinmiyor (S7) şeklinde 7 kod; deniz taşımacılığı kaynaklı olayların meydana gelme nedeni petrol transferi operasyonu (ON), insan hataları (ON), kötü hava koşulları (ON3), yangın (ON4), coğrafik ve topografik koşullar(on4), arıza (ON6), kasti boşaltımla (ON7), yükle ilgili kazalar(on8), nedeni bilinmiyor (ON9), diğer(sürüklenme, su alma)(on) şeklinde kod; deniz taşımacılığı kaynaklı olayları meydana getiren gemi tipi petrol tankeri(gt), kuru yük gemisi(gt), balıkçı gemileri(gt3), yatlar (GT4), diğer (soğutucu gemi, römorkör, hurda gemiler(gt5), bilinmiyor (GT6) şeklinde 6 kod ; deniz taşımacılığı kaynaklı olay tipi yükleme-boşaltma (OT), sintine-balast atığı(ot), çatışma (OT3), batma (OT4), yangın (OT5), karaya oturma(ot6), diğer (sürüklenme, su alma, dokunma) (OT7) şeklinde 7 kod; olay yeri Aliağa Koyu İç Liman (OY), Nemrut Koyu İç Liman(OY), Aliağa Koyu Dış Liman ve Açıkları (OY3), Nemrut Koyu Dış Liman ve Açıkları(OY4) şeklinde 4 kod, Bayrak ülkesi Türkiye (ÜB), Kolay Bayrak ülkeleri (ÜB), Rusya(ÜB3), Yunanistan(ÜB3), Azerbaycan(ÜB4), Mısır(ÜB5), bayrağı bilinmiyor şeklinde 7 kod numarası alarak değerlendirilmiştir. Panama, Liberya, Ukrayna, Bahama, Honduras, Komoros, Bolivya, Jamaika, Malta gibi ülkeler Kolay bayrak ülkeleri ( adı altında kodlanarak grafik yorumlamalarına kolaylık getirilmiştir. Olay etkisi olarak da kirlilik olayı (OE), çok ciddi kaza(oe), ciddi kaza (OE3), deniz olayı(oe4) şeklinde 4 kod numarası alarak değerlendirilmiştir. Uluslararası Denizcilik Sözleşmelerine paralel olarak hazırlanan Deniz Kazalarının İncelenmesine İlişkin Yönetmelik e (Denizcilik Müsteşarlığı, 993) göre olayı etkisi şekli değişkeni oluşturulmuştur. Analizde kullanılan veriler Denizcilik Müsteşarlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Aliağa Sağlık Grup Başkanlığı, Aliağa Liman Başkanlığı istatistik kayıtlarından elde edilmiştir. Tablo Aylara göre kaza ve kasti boşaltım olaylarının frekans dağılımı Tablo Yıllara göre kaza ve kasti boşaltım olaylarının frekans dağılımı AYLAR YILLAR Total Geçerli Kümülatif Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 6 6,9 6,9 6,9 6 6,9 6,9 3,8,3,3 6, 6 6,9 6,9 3, 9,3,3 33,3 9,3,3 43,7,6,6 56,3 9,3,3 66,7 3 4,9 4,9 8,6 3 3,4 3,4 85, 6 6,9 6,9 9, 7 8, 8,, 87,, Total Geçerli Kümülatif Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 3 3,4 3,4 3,4 3 3,4 3,4 6,9 5 5,7 5,7,6 5 5,7 5,7 8,4,5,5 9,9 4 4,6 4,6 34,5 3,8 3,8 48,3 3 3,4 3,4 5,7 3,8 3,8 65,5,5,5 77, 8 9, 9, 86, 3,8 3,8, 87,,

4 68 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Uygunluk analizi öncesinde, aylara ve yıllara göre olayların frekans dağılımı ile yüzdeleri incelenmiştir. Tablo den görüleceği üzere % 4,9 luk bir oranla Eylül ayı olayların en yüksek olduğu aydır. Daha sonra % lik bir oranla Temmuz ayı gelmektedir. %,3 lük oranla Mart ayı en düşük değeri almıştır. Yıllara göre frekans dağılımı ise, tablo den görüleceği üzere %3,8 lik bir oranla, 3, 6 yılları gelmektedir. %3,4 lük bir oranla 995 ve 996 yılları en düşük değeri almıştır Boyut OT OT6 4 OT OT7 OT3 T4 - Boyut OT Olay Tipi Yıllar Şekil Yıllar ve olay tipi değişkenleri arasındaki basit uygunluk analizi Uygunluk analizinde ilk olarak yıllarına ait kazalar ve kasti boşaltımlar ile ilgili deniz taşımacılığı olay tipleri incelenmiştir. Şekil de görüleceği üzere yıllar ve olay tipi değişkenlerinin kategorilerinin dağılımı incelendiğinde, olay tipi olan oturma, en fazla yılında, yangın 998 yılında, batma 3 yılında meydana geldiği görülmektedir. Olay tipi çatışma ise, 3 yılında, diğer (sürüklenme, su alma) 997 yılında ön plana çıkmıştır. En fazla kirletme olay tipi olan sintine+balast atığı olan kasti boşaltımlar da 5, 6 ve yıllarında olmuştur. 999 yılında ise kirletme olay tiplerinden yükleme-boşaltma ön plandadır. 995 yılında ise sadece yükleme-boşaltma kirletme olayı meydana gelmiştir. Boyut OT6 OT3 OT5 OE3 OY OY OY4 OT OE OT7 OT Olay Etkisi - OY3 OE4 Şekli OE Olay Tipi T4 Olay Yeri - - Boyut Şekil Olay etkisi şekli, olay tipi ve olay yeri değişkenleri arasındaki çoklu uygunluk analizi

5 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 69 Şekil de verilen, olay etkileme şekli, olay tipi ve olay yeri değişkenlerinin çoklu uygunluk analizine göre olay tipi olan yükleme-boşaltma ve sintine-balast atığı nedeniyle olay etkisi şekli olan kirlilik olayı Aliağa Koyu İç Liman da meydana geldiği görülmektedir. Daha sonra yükleme-boşaltma ve sintine-balast atığı nedeniyle kirlilik olayı en fazla Nemrut Koyu İç Limanında meydana geldiği görülmektedir. Çatışma, oturma, yangın olay tiplerinden dolayı olay etkisi şekli olan ciddi kazaların en fazla Nemrut Koyu İç Liman da daha sonra Nemrut Koyu Dış Liman ve açıklarında meydana geldiği görülmektedir. Batma olay tipinden dolayı çok ciddi kazaların en fazla Nemrut Koyu Dış Limanı ve açıklarında meydana geldiği, daha sonra Nemrut Koyu İç Liman da meydana geldiği görülmektedir. Diğer (sürüklenme, su alma) olay tiplerinden dolayı deniz olayı, en fazla Nemrut Koyu İç Liman da, daha sonra Nemrut Koyu Dış Liman ve açıklarında meydana geldiği görülmektedir. Deniz Kazalarının İncelenmesine İlişkin Yönetmelik e göre (Denizcilik Müsteşarlığı,993), kirlilik, tehlikeli ve zararlı maddeler ile yük dahil geminin işletilmesinden kaynaklanan katı ve sıvı maddelerin deniz çevresine verdiği zararı; çok ciddi kaza, geminin tamamen kaybı, ölüm veya şiddetli kirlilikle sonuçlanmış kazayı; ciddi kaza, yangın, patlama, çatışma, karaya oturma, dokunma, ağır hava koşullarından dolayı meydana gelen hasar, hasarın geminin su altı kesiminde meydana gelmesi, ana makinenin durması, yaşam mahallinde büyük hasar ve benzeri durumları, miktarına ve niteliğine bakılmaksızın kirlilik gibi durumlarla sonuçlanan kazayı; deniz olayı ise gemi veya herhangi bir kişi/kişileri tehlikeye sokan, gemiye, kıyı ve açık deniz yapılarına veya çevreye ciddi zararlarla sonuçlanabilecek olayları, ifade eder. OT ON GT Boyut - ÜB6 GT6 ÜB3 OT ON7 ON OT3 ÜB ÜB5 OT5 ÜB4 ON5 GT ON4 ÜB7 GT5 ÜB OT6 OT7 ON3 T4 GT4 ON9 ON GT3 ON8 ON6 Bayrak Ülkesi Gemi Tipi Olay Nedeni Olay Tipi - - Boyut Şekil 3 Bayrak ülkesi, gemi tipi, olay nedeni ve olay tipi değişkenleri arasındaki çoklu uygunluk analizi Şekil 3 deki, uygunluk analizine göre, insan hatası nedenlerinden kaynaklanan çatışma olay tipi en çok kolay bayrak ülkelerinin petrol gemileri tarafından meydana getirildiği daha sonra Türk ve Yunan bayraklı petrol ve kuru yük gemileri tarafından meydana getirildiği görülmektedir. Coğrafik koşullar ve insan hatası nedenlerinden kaynaklanan oturma olay tipi en çok kolay bayrak ülkelerinin kuru yük gemileri ve petrol gemileri tarafından daha sonra Türk gemileri tarafından meydana getirildiği görülmektedir. Kötü hava şartları nedenlerinden en çok batma olayı meydana geldiği ve en çok Türk bayraklı, balıkçı gemileri tarafından meydana getirildiği görülmektedir. Daha sonra kötü hava şartları nedenlerinden dolayı Türk bayraklı yatlar, diğer (sürüklenme, su alma) olay tiplerine karışmaktadır. Bayrağı ve türü bilinmeyen (meçhul) gemilerin kasti boşaltımlar nedeniyle sintine-balast atığı kirletme olaylarını meydana getirdiği görülmektedir. kasti boşaltımlar nedeniyle sintine-balast atığı

6 7 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu kirletme olaylarını en çok Türk bayraklı kuru yük ve petrol gemileri, daha sonra kolay bayrak ülke gemilerinin meydana getirdiği görülmektedir. Petrol transferi nedeniyle yüklemeboşaltma kirlilik olaylarını en çok kolay bayraklı ülkelerin ve Türk bayraklı petrol gemileri tarafından meydana getirildiği görülmektedir. Boyut ON5 ON3 S S6 S4 ON T7 5T T4 ON4 T T6 S3 S7 ON ON7 T ON6 ON8 S5 S T3 ON9 -,5 -, -,5,,5 ON, Boyut Şekil 4 Gemi Tonajı, Olay Nedeni ve Olay Saati Değişkenleri Arasındaki Çoklu Uygunluk Analizi Grafiksel Görünümü,5 Gemi Tonaj Olay Nedeni Olay Saati Şekil 4 deki gemi tonajı, olay nedeni ve olay saati değişkenleri arasındaki çoklu uygunluk çözümlemesine göre - grt, -5 grt, 5 grt üstü, gemiler daha çok saati tespit edilmeyen (kayıt altına alınmayan) zamanlarda petrol transferi, illegal deşarjlar nedenlerine bağlı olarak kirletme olaylarına sebep oldukları görülmektedir. - 5grt luk gemiler ağırlıklı olarak 4-8, -4 saatleri arasında yangın nedenine bağlı olarak kirletme olaylarına sebep oldukları görülmektedir. grt altı gemiler ağırlıklı olarak en çok -6, -4 saatleri arasında kötü hava koşullarından dolayı, 4-8 saatleri arasında yangından dolayı, 8- saatleri arasında diğer (çatma, su alma v.b) olaylara neden oldukları görülmektedir. -5 grt luk gemilerin özellikle bir saat ve bir olayla ilişkili olmadığı, yani bir çok nedene bağlı olarak çeşitli saatlerde kirletme olaylarına sebep oldukları saati belli değil, 8-, 6- saatlerinde çeşitli kirletme olaylara neden oldukları görülmektedir. 5- grt luk gemiler 4-4 saatlerinde ağırlıklı olarak insan hatası ve bilinmeyen nedenlerden dolayı kirletme olaylarına sebep oldukları görülmektedir. Olay saati ile gemi tonajı yakın ilişkili olduğu görülmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Yılda ortalama 4 geminin giriş-çıkış yaptığı Aliağa Limanı ve Nemrut bölgesi iskelelerinin bulunduğu Aliağa kıyı bölgesinde, çeşitli nedenlerden dolayı yıllarında 87 deniz kazası ve kasti boşaltımlar olan kirletme olaylarına maruz kalmıştır. Uygunluk analizi bulgularından şu sonuçlar çıkartılabilir. Uygunluk analizi bulgularından şu sonuçlar çıkartılabilir. En fazla kirletme olaylarından olan sintine- balast atıklarının nedeni illegal boşaltımlar, yükleme-boşaltma kirletme olaylarının nedeni petrol transferi sırasında meydana gelen kirletmelerdir. Gemilerden petrol yükleme boşaltması yaparken tank taşması, bağlantı yerlerinden sızıntı, vana patlaması gibi olaylar, petrol transferi sırasında meydana gelen kirletme nedenleridir. Bu kirletme türlerinin meydana geldiği saat, olay kayıt raporlarına kaydedilmediği için ne zaman meydana geldiği üzerine bir fikir edinilememektedir. Yükleme -boşaltma ve sintine- balast boşaltımları sonucunda olay

7 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 7 etkisi şekli olan kirlilik etkisini yaratan büyük tonajlı petrol tankerleridir. Daha sonra kuru yük gemileridir. Aliağa Koyu İç Liman bölgesinde yükleme-boşaltma ve sintine- balast boşaltımı ile en fazla kirlilik etkisini yaratan petrol tankerleridir. Nemrut Koyu İç Liman bölgesinde sintine- balast boşaltımları ile en fazla kirlilik etkisini yaratan kuru yük gemileridir. En fazla kirlilik etkisi Aliağa İç Liman bölgesindedir. Sintine- balast boşaltımı ile kirlilik etkisi yaratan Türk bayraklı gemiler (%44,4) ve Honduras, Panama, Liberya, Ukrayna, Bahama gibi Kolay Bayrak ülkeleri (%,) dir. Kolay Bayrak ülkelerinin en çok yer aldığı olay tipi sintinebalast atığı boşaltım olayları olup daha sonra ağırlıklı olarak petrol transferi nedeniyle yükleme-boşaltma olayları, insan hatası nedeniyle çatışma, yangın olaylarıdır. Tonajı, cinsi, ülke bayrağı tespit edilemeyen bilinmeyen (meçhul) gemilerin karıştığı olay, sintine-balast boşaltımı olaylarıdır. Türk Bayraklı gemiler en çok kötü hava koşulları ve yükle ilgili nedenler den dolayı sebep olduğu olay tipi batma olup, daha sonra ağırlıklı olarak petrol transferi nedeniyle yükleme-boşaltma kirletme olayları, yanma ve sebebi bilinmeyen nedenlerinden dolayı yangın, arıza nedenlerinden diğer (çatma, nedeni bilinmiyor) olay türüdür. Batma olay türünün en büyük nedeni kötü hava koşulları olup en çok meydana geldiği saat -6 dır. Batma olayına en fazla karışan -grt arasında olan Türk bayraklı, balıkçı gemileri dir. Batma olayının kıyı bölgesinde yarattığı etki şekli çok ciddi kazalardır. Geminin tamamen kaybı olan batma sonucunda meydana gelen çok ciddi kazaların meydana geldiği yer en fazla Nemrut koyu dış liman ve açıkları daha sonra Nemrut Koyu İç liman bölgesidir. Çatışma, oturma, yangın olay türlerinin en fazla meydana geldiği yer Nemrut Koyu İç liman ve Nemrut Koyu Dış liman açıklarıdır. Oturma olay türlerinin meydana geldiği yer Aliağa iç liman bölgesidir. Çatışmanın en önemli nedeni insan hatası (% 6) kaynaklıdır. Yangının nedeni elektrik kaçağı, parlama, patlama gibi yanma, bilinmeyen neden kaynaklı olmasının yanı sıra insan hatası kaynaklıdır. Oturmanın nedeni gemi arızası ve coğrafik (topografik dahil) koşullardır. Ciddi kaza etkisi yaratan, çatışma, oturma, yangın olaylarına maruz kalan gemi tipleri kuru yük gemileri olup, bu olaylara en fazla karışan kolay bayrak ülke gemileridir. Arıza ve bilinmeyen nedenlerinden dolayı diğer (sürüklenme, su alma) ve oturma olaylarına en çok maruz kalan gemi tipleri, gezinti gemileri ve yatlardır ve en fazla meydana geldiği en fazla meydana Nemrut koyu açıklarında meydana geldiği görülmüştür. Uygunluk analizi çözümlemeleri sonucunda elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda, deniz taşımacılığı kaynaklı kirlenmeleri minimize edebilmek için aşağıdaki öneriler geliştirilebilir. Liman tesislerinde yükleme-boşaltma işlemleri sırasında denize petrol sızmasını engelleyici tedbirlerin alınmasına dikkat edilmeli, bu yönde liman tesisleri kontrol edilmelidir. Kontrol edilecek gemiler taşıdığı riskler göz önüne alınarak seçilmeli, Liman Devleti olarak limanlara gelen düşük standartlı gemiler olarak bilinen kolay bayrak ülkeleri gemilerinin seyir, can ve mal emniyetiyle, çevre güvenliğine yönelik uluslararası standartlara uygunluğu daha sıkı bir şekilde kontrol edilmeli ve denetimleri yapılmalıdır. Kendi bayrağımızı taşıyan gemiler oldukça yüksek kaza ve kasti boşaltım olaylarına karışmakta bu nedenle, Bayrak Devleti olarak; kendi bayrağımızı taşıyan gemilerin seyir, can ve mal emniyetiyle çevre güvenliği açısından gerekli uluslararası standartlara uygunluğunu sağlanmalıdır. Gemilerin arıza nedeniyle kazalara maruz kalmaları nedeniyle Liman Devleti kontrolü da dahil teknik bakımdan yetersiz gemilerin seyre uygunluğunun kontrol edebilme yöntemleri belirlenmeli ve uygulanmalıdır. Olası bir deniz kazasının etkilerini en aza indirmek için yeterli malzeme, teçhizat ve deneyimli personel bulunduran Acil Müdahale İstasyonları kurulmalıdır. Bu müdahale istasyonları daha çok çok ciddi kaza etkilerinin olduğu riskli bir bölge olan Nemrut Koyu Bölgesinde kurulmalıdır.

8 7 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Kötü hava koşullarından dolayı, batma olayıyla çok ciddi kazalara neden olan balıkçı gemileri kaptanları kötü hava koşullarının olduğu özellikle kış aylarında çok dikkatli olmalıdır. Kötü hava koşullarının -6 saatleri arasında olduğunu göz önüne almalıdırlar. Deniz kazaların birçoğu insan hatasından kaynaklanması nedeniyle bütün gemi kaptan ve personeli eğitilmelidir. Deniz kazalarının, bilinmeyen nedenler de kazaların meydana gelmesinde rol oynamaktadır. Kazaların azaltılmasında bu nedenlerin daha iyi araştırılması ve kaza raporlarında bunların ayrıntılı yazılması gerekir. Gemilerden petrol ve türevi içeren balast suyu, sintine atıklarının alınması işlevi kolaylaştırılmalı, atık alım tesislerinin sayısı arttırılmalıdır. Deniz güvenliği ve seyir emniyetinin arttırılabilmesi amacıyla, gemilerin başka gemiler ve kıyıda bu maksatla tesis edilmiş merkezler tarafından takip edilebilmesi, gemi ve kıyı birimleri arasında gerçek zamana yakın bilgi akışı sağlanarak herhangi bir tehlikeli durumda kazaların meydana gelmeden önlenebilmesi amacıyla Denizcilik Müsteşarlığı Otomatik Tanımlama Sistemi (AIS) projesi oluşturulmuştur. AIS kıyı baz istasyonlarının Aliağa kıyılarında bir an önce kurulmalı, AIS baz istasyonlarının kurulmasına müteakip, kıyılardaki deniz trafiğinin daha etkin bir şekilde kontrol altına alınabilmesi ve bir çok gemi ve deniz aracının izlenmesi amacıyla, Gemilerinde AIS cihazlarıyla donatılması gereklidir. Aliağa kıyı bölgesinde deniz trafiğinin daha etkin kontrol edilerek sintine-balast boşaltımı yapan gemiler takip edilmeli, gerekli işlemler yapılarak caydırıcı etki yaratılmalıdır. Sintine ve balast atıklarını boşaltan gemiler kayıplara karışıp meçhul gemiler olmamalıdır. Bunlar Otomatik Tanımlama Sistemi (AIS) nin devreye girmesi ile önlenebilir. Deniz güvenliği ve deniz kirliliğinin önlenmesine yönelik kanun ve yönetmeliklerin yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Kurallara yeterince uyulmamakta, gemilerin takibi pek fazla yapılmamaktadır. Gemilerin mümkün olan en güvenli şekilde çalıştırılması ve deniz kirliliğine karşı ulaşılabilecek en çok korumayı sağlamak için uluslar arası standartların sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle ve ulusal uluslararası mevzuata uyumda yaptırımların arttırılması için gerekli kurumsal yapının oluşturulması/güçlendirilmesi, personel ve teknolojik alt yapı geliştirilmelidir. KAYNAKLAR Aliağa Liman Yönetmeliği Resmi Gazete Tarihi :6 Ocak 978 Resmi Gazete Sayısı : 67 Clausen S. E. Applied Correspondence Analysis; Sage Publications, Iowa City, 998, p. Aliağa Ekspres Gazetesi, yılları arşiv bilgileri Greenacre M. J., Correspondence Analysis in Practice, Academic Press Harcourt, Brace & Company, New York, 99, p8 Greenacre, M. J. Correspondence Analysis of SquareAsymmetric Matrices, Applied Statistics, New York,, pp 49-5 Kapdaslı, S., Maktav, D., Sunar, F., Kıyı Mühendisliginde Ölçüm Teknikleri ve Uzaktan Algılama Teknolojisi Gereksinimi, 3. Uzaktan Algılama ve Türkiye deki Uygulamaları Semineri, Bursa, 997 Koldemir, B., İstanbul Boğazı Trafiğinde Seyir Güvenliği Sorunu Olan Bölgelerin Belirlenmesi İçin Bir Yöntem, Mühendislik Bilimleri Dergisi, sayfa Özdamar, K, Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi- (Çok Değişkenli Analizler), Kaan Kitabevi, Eskişehir 5. baskı, 4, sayfa Sezgin, F., Kadıoğlu, M. İstanbul Boğazı ndaki Deniz Kazalarının İstatistiksel Analizi, Marmara Denizi Sempozyumu Bildiriler Kitabı,, 5 sayfa T.C.Başbakanlık, Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Kazalarının İncelenmesine İlişkin Yönetmelik, 993, sayı 49 T.C.Başbakanlık, Denizcilik Müsteşarlığı yılları istatistikleri http: 7.