İşletme İktisatı. Piyasa Dengesi. Tam rekabetçi firma. Tam Rekabetçi Firma. Piyasa dengesi

Transkript

1 Piyasa Dengesi Tanım: Piyasa dengesiarzla talebin bir birine eşit olduğu noktada oluşur. İşletme İktisatı Murat A. Mercan, Piyasa dengesi Price Demand Supply $ $ $ $9 4 6 $8 5 5 $7 6 4 $6 7 3 $5 8 2 $4 9 1 Anekdot: Good to Great 2001 de, İyi'den Mükemmel ŞirketeKalıcı Başarıya Ulaşmanın Yolları, adlı eserjim Collin tarafından yayınlandı.bu kitap 11 şirketin hangi işletme kurallarını kullanarak iyiden mükemmele ulaştıklarını anlatıyor dan önce o şirketlerin bir çoğu iflas etti (Fannie Mae, Circuit City vs.) Bay Colliniki tane ölümcül hata yapıyor İlşkiyi nedensellikle karıştırma Başarılı firmalarının hareketleri başarının nedeni olmayabilir Uzun dönem güçler karı törpüler. Rekabet ortalama üstü karı törpüler Tam Rekabetçi Firma Tanım: Tam rekabetçi firma fiyatı etkiliyemeyen firmadır. Çok fazla firma vardır Endüstriye giriş ve çıkış serbestir. Tam rekabetçi firmalar, Fiyatı etkiliyemez; sadece ne kadar üreticeğine karar veriyor Rekabetçi fiyattan istediği kadar çok mal satabilir bu yüzden MR=P. ( fiyat alıcı ). Tam rekabetçi firmalar için MR=P (ve MR=MC) dir, öyleyse, eğerp>mcise daha fazla üret ve eğer P<MCise daha az üret Tam rekabetçi firma Tam rekabetçi firma teoride vardır. Fakat bir çok endüstri ona yakındır Kısa dönemde tam rekabetçi firma pozitif veya negatif kar elde edebilir. Uzun dönemde ise: Pozitifkar(P>AC) girişe neden olur, bu fiyatı ve karı düşürür Negatifkar(P<AC) çıkışa neden olur, bu fiyatı ve karı artırır Uzun dönemde, firmalar sadece getirinin ortalama oranını kazanabilirler. 1

2 Karın Ortalamaya dönüşü Varlık akışı, fiyatı AC ye eşit olmasına zorlar (0 kar). Buna karın ortalmaya dönüşü denir. Düşük kar, firmalar piyasadan çıktıkça yükselecektir. Çalışmalara göre dönüş hızı 38% dır. Eğer kar bir yılda ortalamının 20% ü üstündeyse, gelecek yıl sadece ortalamının 12.4% üstünde olacaktır. 20-(0.38*20)=12.4 Karın ortalamaya dönüşü Farksızlık kuralı Tanım: Eğer bir varlık hareketliyse, uzun dönemde varlığın nerde kullanıldığı fark etmez. Bu demektir ki aynı karı nereye giderse gitsin alacaktır. Tartış: Varsayalım ki Kocaeli, Diyarbakır dan çok daha cazip bir yerdir. Bu durumda, ne olur? Finans: risk vs. getiri Tanım: Dengede, getiri oranları arasındaki fark yatırımın riskliliğidir (risk primi) Beklenengetiri= (E[P t+1 ] -P t )/P t Riskli hisse senedinin daha yüksek getiriye sahip olmasına risk primi denir. Hisse senedi ve getiriler Tartış: VIX dalgalanmayı ölçer. Neden yüksek dalgalanma düşük hisse senedi fiyatı demektir? Tarihi risk primi Hükümet tahvilleri risksiz kabul edilir. ABD için getirisi 1.7% iken hisse senetlerinin getirisi 6.9% dır. Bu fark risk primidir. Daha riskli hisseleri tutmanın telafisidir. Tartış: Neden da risk pirimi çok düşüktü? 2

3 Monopoli Tanım: Monopoli aşağı doğru eğimli talep eğrisine sahiptir. Yakın ikamesi olmayan ürünler üretirler. Rakipleri yoktur ve piyasaya girişte engeller vardır. Tanım: Çok uzun dönemde, monopoli karı sıfıra yaklaşır. Girişler talebi daha elastik yapar (P-MC)/P=1/ e. Bu demektirki P=MC olacaktır. Örnek: 1983 demacintosh ın fiyatı ilk piyasaya çıktığında çok yüksekti. Zamanla, Windows OS ı kopyalıyabildi ve fiyat aşağı gitti. Anekdot 1924 de, Kleenex mendil,kremleri silmek için icat edildi. Tüketicilerin kullanım amaçlarını araştırdıktan sonra, üretici firma (Kimberly-Clark) bir çok tüketicinin ürünü atılabilir mendil olarak kullandığını fark edince reklam yaklaşımını değiştirdi. Satışlar ikiye katlandı. Kimberly-Clark lider pozisyona sahip oldu. Anekdot Diğerleri bu piyasada karı görünce piyasaya girdi. Şirketin yöneticileri sürekli yeniliklerle (icatlarla) ve reklamlarla karlılığı korudular Baskılı mendiller 1930 ler Gözlük mendilleri 1940 ler Losyonlu mendiller 1980 ler. Bu yenillikler olmasa, firmanın karı rekabet yüzden sıfıra yaklaşırdı. Özet Stratejibasittir ekonomik performansı artırmak ( P yi (fiyat) artırıp C yi (maliyet) azltan yollar bulmak.) Endüstriyel organizasyon(io), uzun dönem karlılığın en önemli belirliyicisinin endüstri yapısı olduğunu varsayar. Beş güç modeli, bir endüstrinin cazibe seviyesini belirlemeye yarar. Cazipendüstridüşük tedarikçi gücü, düşük alıcı gücü, yüksek giriş bariyerleri, düşük ikame ihtimali ve düşük rekabet beşlisine sahiptir. Hisse senedi ve getiriler Tartış: VIX dalgalanmayı ölçer. Neden yüksek dalgalanma düşük hisse senedi fiyatı demektir? Monopoli Tanım: Monopoli aşağı doğru eğimli talep eğrisine sahiptir. Yakın ikamesi olmayan ürünler üretirler. Rakipleri yoktur ve piyasaya girişte engeller vardır. Tanım: Çok uzun dönemde, monopoli karı sıfıra yaklaşır. Girişler talebi daha elastik yapar (P-MC)/P=1/ e. Bu demektirki P=MC olacaktır. Örnek: 1983 demacintosh ın fiyatı ilk piyasaya çıktığında çok yüksekti. Zamanla, Windows OS ı kopyalıyabildi ve fiyat aşağı gitti. 3

4 Özet Stratejibasittir ekonomik performansı artırmak ( P yi (fiyat) artırıp C yi (maliyet) azaltan yollar bulmak.) Endüstriyel organizasyon(io), uzun dönem karlılığın en önemli belirliyicisinin endüstri yapısı olduğunu varsayar. Beş güç modeli, bir endüstrinin cazibe seviyesini belirlemeye yarar. Cazipendüstridüşük tedarikçi gücü, düşük alıcı gücü, yüksek giriş bariyerleri, düşük ikame ihtimali ve düşük rekabet beşlisine sahiptir. Ve tamamlıyıcılarla işbirliği Özet Kaynak temelli görüşe (RBV) göre, firmalar devamlı performans avantajı sergiliyebilirler eğer üstün kaynaklara sahiplerse. Devamlı rekabetçi avantajın kaynağı olabilmesi için, kaynakların değerli, zor bulunur ve taklit edilmesi zor olmalıdır. Strateji bir sanattır ve firmanın kaynaklarını ve yapabileceklerini, fırsatlar ve dış çevredeki risklerle eşleştirebilmektir. Amaç ise devamlı rekabetçi avantaj geliştirmektir. Özet Rekabetin güçlerinden bir adım uzak durabilmek için, firma üç strateji uyguluyabilir: maliyeti azaltma, ürün çeşitlendirme veya rekabetin yoğunluğunu azaltma Anekdot 1964 de, birmit profesörübir teknolojişirketi kurdu. Bir yıl sonra, şirket ilk ürününü piyasaya sürdü bir mükemmel performanslı hoparlör. Fakat kimse ürünü beğenmedi ve tam bir fiyasko oldu. Dört yıl sonra, şirket bir başka hoparlör üretti. Müşterileri kaliteli bir ürün olduğuna ikna edebilmek için kapı-kapı dolaşmaya başladılar. Kötü başlangıca karşın, şirket yenilikci ürünler üretmeye devam etti. Bugün yıllık gelirleri $2 milyarve9,000 in üstünde çalışanı var. Bose Corporation Devamlı Rekabetçi Avantaj(SCA) Rekabetçi piyasada başarı için şirket bir avantaj bulup onu korumalıdır. Warren Buffett ın en önemli yatırım kriteri: devamlı rekabetçi avantaj." SCA şirketin etrafında bir hendek oluşturupfirmanın karını rekabetin güçlerinden korumaya yardımcı olur. Bir firmanın refahını, onun rekabetçi avantajlarının ne kadar güçlü ve dayanıklı olduğu yönlendirir. Hisse senedi fiyatı= gelecekteki kar akışının iskontosudur. Zorluk karın erimesi önlemektir Strateji Erimeyi yavaşlatmaya çalışmak Firma rekabetçi avantaja sahiptir, eğer Rakiplerinden daha düşük fiyat koyabiliyorsa Veya daha üstün ürünü rakipleriyle aynı fiyata satabiliyorsa Strateji ya fiyatı artırmak ya da maliyeti düşürmektir. Gerçekten başarılı firmalar her ikisini de yapmayı başarırlar. 4

5 Strateji Ekonomik karın kaynağı Rekabetçi avantaj ve pozitif ekonomik karın anahtarı nedir? İki düşünce okulu Endüstriyel organizasyon (IO) iktisadı doğru endüstriyi seç. Kaynak temelli görüş (RBV) doğru firmayı kur. Stratejinin endüstri(io) bakışı Endüstri anahtar konudur dış çevreye odaklanır. Endüstri yapısı firmanın yürütmesini belirler. O da firmanın performansını belirler. IO ekonomistleri şu yapısal karekteristiklerle ilgilenir: girişe olan engeller, firmalar arası ürün çeşitlendirmesi ve firma büyüklüğü ve sayısı. Stratejinin endüstri(io) bakışı Ekonomik kar üretmenin anahtarı endüstri seçimidir. Michael Porter ın beş güç modeline göre, en iyi endüstiriler: Girişe yüksek engeller Düşük alıcı gücü Düşük tedarikçi gücü İkamelerden düşük tehdit Var olan firmalar arasında düşük rekabet (Tamamlayıcı mallar tarafından işbirliği) Öyleyse, tavsiyemiz iyi bir endüstri seç ve onu daha cazip hale getirmek için çalış. Beş gücü kullanmak Tanım: Birendüstri bir grup firmanın birbirine çok yakın ikame mallar ürettiği özel bir piyasadır. Not: Çok ürünlü bir firmanın endüstri analizi üründen ürüne yapılmalıdır. Beş güç modelini kullanmak için, yakalanmış değeri göz önüne almalıyız. Firmalar olabildiğince çok yaratılmış değere sahip olmak için yarışırlar. Beş Güç: Alıcılar ve Tedarikciler Tedarikciler Herhangi bir girdinin sağlayıcısıdırlar Gücü yüksektir eğer girdi kritik öneme sahipse veya yüksek derecede farklılaşmışsa Tedarikciler arasında yoğunlaşma tedarikcilere güç verir çünkü firma daha az pazarlık gücüne sahip olacaktır. Eğer tedarikçiler arasındaki değişim yüksek maliyete sahipse, çok tedarikci olsa bile, güç hala yüksek olacaktır. Alıcılar Eğer alıcılar yoğunlaşmış veya alıcı için firma değiştirmek kolay ise, alıcının gücü yüksek olacaktır. Daha yüksek güç alıcılar kolaylıkla değeri yakalayacak demektir (yani firmadan alacaktır.) 5

6 Beş Güç: Girenler Ekonomik kar yeni girenleri çeker Girenler endüstrideki karı azaltırlar. O yüzden engeller konur. Bazı engeller: Devlet koruması (ör: patentler) Güçlü markalar Yüksek sermaye şartı İkame mallar, giriş bariyerleri yüksek olsa bile, firmanın yakalanmış değer kazanma yeteneğini azaltır. Beş Güç: Rekabet Eğer çok sayıda firma bir endüstri için yarışıyorsa, sabit maliyetler yüksek ve endüstri büyümesi yavaş ise, rekabet yüksek olmalıdır. Ayrıca ürünler fazla farklılaşmamış ve alıcılar kolayca üründen ürüne geçebiliyorsa rekabet yüksektir. IO yaklaşımına destek Endüstriler arası karlılık farkları Beş Gücün Limitleri Bu yaklaşım endüstrileri sıfır-toplam oyunu olarak gösteriyor. Şirketler diğer endüstri katılımcılarıyla birlikte pastayı büyütmek için birlikte çalışabilir. Daha büyük pasta ile herkes daha büyük dilim elde edebilir. Porter ın unuttuğu güç Preston McAfee, Michael Porter un meşhur endüstri analizinde çok önemli bir gücün eksik olduğunu fark eden ilk kişiydi: tamamlayıcılardan işbirliği. Bir firma mutlaka hangisinin peşine düşeceğine karar vermesi lazım: ürün" veya"platform" strateji: Basitçe, bir ürün çoğu zaman özeldir ve bir firmanın kontrolü altındadır, halbuki endüstri platformu... faydalı olmak için tamamlayıcı icatlar gerektirir ve artık firmanın tam kontrolü altında değildir. Bir firmanın yapabileceği en büyük hatalardan biri ürün stratejisini seçip platform strateji seçip elde edeceği kazancı görememesidir Örneğin, 1983 Macintosh ürünlerine yüksek fiyat biçip; Macintosh platformun değerini unuttu. Microsoft ise DOS platformun değerini anladı. Platform stratejisi Eğer platform stratejisinde karar kılarsanız, iki tane tavsiye edilen strateji vardır Temel çeşitli teknikler kullanarak bir platform yaratmaktır. Bunu yaparken bir teknoloji sistemi ve piyasada teknolojiyi temel yapmaktır. Örneğin Internet aramasında Google Inc. ve wireless teknolojisinde Qualcomm Inc. İpucu çeşitli aktiviteler sayesinde şirket piyasaya ipucu" vererek kendi platformunun diğerlerinden daha iyi olduğunu piyasaya bildirir. Örneğin Linux un Websunucu operasyon sistemi olarak piyasada büyümesi 6

7 Özet Kaynak temelli görüşe (RBV) göre, firmalar devamlı performans avantajı sergiliyebilirler eğer üstün kaynaklara sahiplerse. Devamlı rekabetçi avantajın kaynağı olabilmesi için, kaynakların değerli, zor bulunur ve taklit edilmesi zor olmalıdır. Strateji bir sanattır ve firmanın kaynaklarını ve yapabileceklerini, fırsatlar ve dış çevredeki risklerle eşleştirebilmektir. Amaç ise devamlı rekabetçi avantaj geliştirmektir. Özet Rekabetin güçlerinden bir adım uzak durabilmek için, firma üç strateji uyguluyabilir: maliyeti azaltma, ürün çeşitlendirme veya rekabetin yoğunluğunu azaltma Kaynak temelli görüş (RBV) Kaynak temelli görüşe (RBV) göre, firmalar devamlı performans avantajı sergiliyebilirler eğer üstün kaynaklara sahiplerse. (İçe Odaklı) Kaynaklar firmanın stratejileri kavramak ve uygulamak için kullandığı soyut ve somut varlıklardır diye tanımlanır. İki temel varsayım RBV nin temelini oluşturur: kaynakheterogeneity (firmalar farklı kaynak destelerine sahiptir); Kaynak hareketsizliği (kaynaklar hareketsiz olabiliceğine göre, bu kaynak farklılıkları sürekli olabilir). Kaynak temelli görüş (RBV) Eğer bir kaynak hem değerli hem de az bulunur ise, o en azından rakipler üzerinde geçici bir rekabetçi avantaj sağlar. Bir değerli kaynak mutlaka bir işletmeye stratejileri kavramaya ve uygulamaya izin vermelidir. Bu stratejiler verimliliği ve etkinliği artıracaktır. Örnekler: kaynaklar firmaya rakiplerinden düşük maliyete üretmek veya müşterilerine yüksek fiyatlara satabilmek. Bir kaynağın ender olması için onun aynı anda çok fazla rakip için ulaşılabilir olmaması gerekir. Kaynak temelli görüş (RBV) Geçici rekabetçi kaynaklar her zaman devamlı rekabetçi avantaj (SCA) sağlamayabilir. SCA kaynakların mutlaka zor taklit edilebilir veya ikame edilebilir olmasını gerektirir. Kaynakları taklit etmeyi zor kılan bazı şartlar, Firmanın eşsiz tarihinden gelen ve rakiplerin eşleştirmesinin zor olduğu kaynaklar. Eğer kaynaklar ve avantaj arasındaki ilişki belirsiz ise rakipler avantajı yeniden yaratmakta zorlanacaktır. Eğer kaynak toplumsal olarak kompleks (Ör:organizasyon kültürü) ise rakipler kaynağı tekrarlamayı zor bulacaktır. Kaynak temelli görüş (RBV) Öyleyse RBV bakışında değerli, ender bulunan ve taklit/ikame etmesi zor kaynaklarve kapasiteler mükemmel firma performasının temelidir. Bu kaynaklar ve kapasiteler şunları içerir: Teknoloji Fiziksel sermaye Entellektüel varlıklar Beşeri sermaye Finansal kaynaklar Mükemmel organizasyon 7

8 Takip edebileceğiniz bir tavsiye Herkesin ulaşabileceği bir bilgi rekabetçi avantaj yaratmada işe yaramaz. Örneğin siz şirketinizde CMEO (Baş İşletme İktisadı Görevlisi)olması rekabetçi avantaj yaratıyor diye okudunuz. Siz de bir CMEO işe aldınız ama onu rekabetçi avantaj izlemedi. Ne oldu? Çünkü sizin rakipleriniz de CMEO "sırrını" duyup bir tane işe aldı. Rekabetçi avantaj rakiplerin kolayca taklit edemiyeceği şeylerden gelir. Genel Stratejiler Daha iyi ekonomik performans ve rakipleri uzak tutmak için firmanın takip edebileceği üç temel strateji vardır. Maliyetleri düşürmek Rekabet Yoğunluğunu azaltmak Ürünü farklılaştırmak Örnek: Perdue Chicken başarılı farklılaştırma 8