ELIAS CANETTI (D Ö ) Elias Canetti Rusçuk ta (Bulgaristan) doğdu, üç erkek kardeşin en büyüğüydü. Ailesi 15.

Transkript

1 ELIAS CANETTI (D Ö ) Elias Canetti Rusçuk ta (Bulgaristan) doğdu, üç erkek kardeşin en büyüğüydü. Ailesi 15. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu na sığınan İspanyol Yahudilerindendi. İlk olarak eski İspanyolca ve Bulgarca öğrendi. Tuna nehri üzerindeki önemli limanlardan biri olan Rusçuk ta o yıllarda 7-8 ayrı dil konuşulmaktaydı. Canetti nin dile olan duyarlılığı böyle başladı. Canetti 1911 yılında ailesiyle birlikte İngiltere ye yerleşti. Orada İngilizce ve Fransızca öğrendi. Babasının ani ölümü üzerine 1912 yılında Viyana ya göç ettiler. Bu arada birkaç ay Lozan da kaldılar. Annesi orada Canetti ye zora dayalı bir yöntemle Almanca öğretti. Aile yıllarını Zürih te, yıllarını ise Frankfurt ta geçirdikten sonra yeniden Viyana ya döndü. Canetti, annesinin isteği üzerine kimya öğrenimi gördü ve 1929 yılında doktorasını tamamladı. Ama bu arada edebiyat, sanat, felsefe gibi alanlarla da ilgilenmekteydi. Üniversitede Karl Kraus un derslerini izledi. Canetti 1925 yılında kitle olgusuyla ilgilenmeye karar verdi yılında Hitler in Almanya da iktidara gelmesi, onu kitle ve iktidar arasındaki ilişkileri sorgulamaya yöneltti yılında tek romanı olan Körleşme yi yayımladı. Nazilerin 1938 yılında Avusturya yı işgal etmelerinden birkaç ay önce Paris e, sonra Londra ya gidip çalışmalarını orada sürdürdü. Canetti Kitle ve İktidar ı 1949 yılında yazmaya başladı. Kitap 1960 yılında yayımlandı. İngiltere, Amerika ve Fransa da ilgiyle karşılanmasına rağmen ilk baskıları Almanya da pek ilgi görmeyen Körleşme, 1963 yılında Almanya da üçüncü kez yayımlanınca Canetti birbiri ardına ödüller almaya başladı de Büchner, 1981 de Franz Kafka ve Nobel edebiyat ödüllerini aldı. Yaşamının son yıllarını Londra ve Zürih te geçiren Canetti, 1994 yılında Zürih te öldü ve vasiyeti üzerine James Joyce un yanına gömüldü. YAPITLARI: Roman: Die Blendung, 1935 [Körleşme, Çev. Ahmet Cemal, Payel Y., 1981]. Oyunlar: Hochzeit, Komodie der Eitelkeit, Die Befristeten, Araştırmalar, Denemeler, Notlar: Masse und Macht, 1960 [Kitle ve İktidar, 1998]; Die Stimmen von Marrakesch, 1968 [Marakeş te Sesler, Çev. Kamuran Şipal, Cem Y., 1960]; Der andere Prozess, Di Provinz des Menschen, 1973 [İnsanın Sılası, Çev. Ahmet Cemal, İyi Şeyler Y., 1996]; Der Ohrenzeuge, 1974 [Kulakmisafiri, Elli Karakter, Çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 1994]; Das Gewissen der Worte, 1975 [Sözcüklerin Bilinci, Çev. Ahmet Cemal, Payel Y., 1984]; Das Geheimherz der Uhr, 1987; Die Fliegenpein, 1992; Nachträge aus Hampstead, Anılar: Die gerettete Zunge, 1977 [Kurtarılmış Dil, Çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 1995]; Die Fackel im Ohr, 1980 [Kulaktaki Meşale, Çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 1997]; Das Augenspiel, 1985 [Gözlerin Oyunu, Çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 2000].

2 Ayrıntı: 200 Ağır Kitaplar Dizisi: 1 Kitle ve İktidar Elias Canetti Kitabın Özgün Adı Masse und Macht Çeviren Gülşat Aygen Yayıma Hazırlayanlar Ender Ateşman-Tamer Tosun Çeviride Kullanılan Metinler Crowds and Power, Penguin Books, 1992, Çev. Carol Stewart (İngilizce çeviri Canetti nin gözetiminde yapılmıştır.) Masse und Macht, Claassen Verlag, 1992 Claassen Verlag Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Resmi Hatice Öcal Kapak Düzeni Orhan Deliorman Arka Kapak Fotoğrafı Jerry Bauer Düzelti Mehmet Celep Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 1998 İkinci Basım 2003 Üçüncü Basım 2006 Dördüncü Basım 2010 Beşinci Basım 2012 Altıncı Basım 2014 Yedinci Basım 2016 Sekizinci Basım 2017 Baskı adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No:3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Kitle ve İktidar Elias Canetti

4 AĞIR KİTAPLAR DİZİSİ İNSANLIĞIN MAHREM TARİHİ Theodore Zeldin RUJ LEKESİ Yirminci Yüzyılın Gizli Tarihi Greil Marcus BİZİ 'BİZ' YAPAN HİKÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKSİZM, AHLAK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer İMPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri DİSİPLİN Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLAKİ PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcılık James M. Jasper KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ Richard Sennett CAZ KİTABI Ragtime'dan Fusion ve Sonrasına Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOŞAN KADINLAR Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés CİNSELLİĞİN TARİHİ Michel Foucault SEKS İSYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Başkaldırı ve Rock'n'roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Bağ Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri BİR AHLAK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlak Felsefesi & Bir Kişilik Etiği Agnes Heller MUTFAK SAVAŞI Damak Zevkinin Jeopolitiği Christian Boudan İKTİSADİ ADALET VE DEMOKRASİ Rekabetten İşbirliğine Robin Hahnel TARİH BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott METİN ÇÖZÜMLEMELERİ Yasemin G. İnceoğlu & Nebahat A. Çomak Dişillik, Güzellik ve Şiddet Sarmalında KADIN VE BEDENİ Yasemin G. İnceoğlu & A. Kar AVRUPA FİKRİ Anthony Pagden ÇİÇEKLERİN KÜLTÜRÜ Jack Goody ORTAK ZENGİNLİK Michael Hardt & Antonio Negri KÜRESEL DÜNYA George Ritzer KARANLIĞIN KÜLTÜRLERİ Bryan D. Palmer SİYASAL BİLİNÇDIŞI Fredric Jameson TATLI ŞİDDET Trajik Kavramı Terry Eagleton ELEŞTİREL PSİKOLOJİ Dennis Fox & Isaac Prilleltensky & Stephanie Austin FAŞİST İDEOLOJİNİN DOĞUŞU Zeev Sternhell MEDYAYA KARŞI George Gerbner DİYALEKTİK İMGELEM Martin Jay SÖMÜRGE VE KÖLELİK Öteki Üzerine Seçme Yazılar Alexis de Tocqueville

5 Veza Canetti ye

6

7 İçindekiler Kitle DOKUNULMA KORKUSU...13 AÇIK VE KAPALI KİTLE...14 DEŞARJ...16 YIKICILIK...18 PATLAMA...19 ZULÜM...22 DÜNYA DİNLERİNDE KİTLELERİN EVCİLLEŞTİRİLMESİ...23 PANİK...25 BİR ÇEMBER OLARAK KİTLE...27 KİTLENİN NİTELİKLERİ...28 RİTİM...30 DURGUNLUK...34 YAVAŞLIK YA DA HEDEFİN UZAKLIĞI...39 GÖRÜNMEZ KİTLELER...42 EGEMEN DUYGULARINA GÖRE KİTLELERİN SINIFLANDIRILIŞI...49 MÜTECAVİZ KİTLELER...50 KAÇIŞ KİTLELERİ...55 YASAK KİTLELERİ...58 KARŞITINA DÖNME KİTLELERİ...60 ŞÖLEN KİTLELERİ...66 ÇİFTE KİTLE: KADINLAR VE ERKEKLER. CANLILAR VE ÖLÜLER...67 ÇİFTE KİTLE: SAVAŞ...72 KİTLE KRİSTALLERİ...79 KİTLE SİMGELERİ...81 Ateş Deniz Yağmur Nehir

8 Kitle ve İktidar Orman Ekin Rüzgâr Kum Yığın Taş yığınları Hazine Sürü SÜRÜ: SÜRÜ TÜRLERİ AVCI SÜRÜSÜ SAVAŞ SÜRÜSÜ AĞIT SÜRÜSÜ ARTIŞ SÜRÜSÜ KOMÜNYON İÇE DÖNÜK VE SESSİZ SÜRÜLER SÜRÜNÜN BELİRLİLİĞİ. SÜRÜLERİN TARİHSEL SÜREKLİLİĞİ ARANDALARIN ATALARINA İLİŞKİN EFSANELERDEKİ SÜRÜLER ARANDALARDA GEÇİCİ OLUŞUMLAR Sürü ve Din SÜRÜLERİN BAŞKALAŞIMI KASAİ LELELERİNDE AVCILIK VE ORMAN JİVAROLARIN SAVAŞ GANİMETİ PUEBLO KIZILDERİLİLERİNİN YAĞMUR DANSLARI SAVAŞIN DİNAMİKLERİ ÜZERİNE: İLK ÖLÜM. ZAFER BİR SAVAŞ DİNİ OLARAK İSLAM AĞIT DİNLERİ ŞİİLERİN MUHARREM TÖRENLERİ KATOLİSİZM VE KİTLE KUDÜS TEKİ KUTSAL ATEŞ Tarihte Kitle ULUSAL KİTLE SİMGELERİ İngilizler Hollandalılar Almanlar Fransızlar İsviçreliler İspanyollar İtalyanlar Yahudiler ALMANYA VE VERSAILLES ENFLASYON VE KİTLE PARLAMENTER SİSTEMİN DOĞASI PAYLAŞIM VE ARTIŞ. SOSYALİZM VE ÜRETİM ZOSALARIN KENDİ KENDİLERİNİ YOK ETMELERİ

9 9 Elias Canetti İktidarın İç Organları ELE GEÇİRME VE İÇE ALMA EL Elin Sabrı Maymunların Parmak Alıştırmaları Eller ve Nesnelerin Doğumu Maymunlarda ve İnsanlarda Yıkıcılık Öldürenler Her Zaman Güçlüdür YEMENİN PSİKOLOJİSİ ÜZERİNE Hayatta Kalan HAYATTA KALAN HAYATTA KALMA VE YARALANMAZLIK BİR TUTKU OLARAK HAYATTA KALMA HAYATTA KALAN OLARAK YÖNETİCİ JOSEPHUS UN * KURTULUŞU DESPOTUN HAYATTA KALANLARA DÜŞMANLIĞI. HÜKÜMDARLAR VE ARDILLARI HAYATTA KALMA BİÇİMLERİ İLKEL İNANÇTA HAYATTA KALAN ÖLÜLERİN HINCI SALGIN HASTALIKLAR MEZARLIKLAR ÖLÜMSÜZLÜK İktidarın Unsurları GÜÇ VE İKTİDAR İKTİDAR VE HIZ SORU VE CEVAP GİZLİLİK YARGILAMA VE MAHKÛM ETME AFFETME İKTİDARI. MERHAMET Emir EMİR. KAÇIŞ VE SIZI EMRİN EVCİLLEŞTİRİLMESİ GERİ TEPME. EMİR VERME KAYGISI BİRDEN FAZLA BİREYE YÖNELTİLEN EMİRLER EMİR BEKLENTİSİ ARAFAT TAKİ HACILARIN EMİR BEKLENTİSİ DİSİPLİN VE EMRİN NEDEN OLDUĞU SIZI MOĞOLLAR. AT VE OK DİNİ HADIMLAŞTIRMA. SKOPSİLER ŞİZOFRENİDEKİ NEGATİVİZM KARŞITINA DÖNME SIZININ KAYBOLUŞU EMİR VE İDAM. HOŞNUT CELLAT EMİRLER VE SORUMSUZLUK...358

10 Dönüşüm BUŞMANLAR ARASINDA ÖNSEZİ VE DÖNÜŞÜM KAÇIŞ DÖNÜŞÜMLERİ. HİSTERİ, MANİ VE MELANKOLİ KENDİNİ ARTIRMA VE KENDİNİ TÜKETME. TOTEMİN İKİLİ YAPISI DELİRİUM TREMENS TE DÖNÜŞÜM VE KİTLELER TAKLİT VE SİMÜLASYON FİGÜR VE MASKE MASKE DÜŞÜRME İKTİDARI DÖNÜŞÜM YASAKLARI KÖLELİK İktidarın Özellikleri İNSANIN DURUŞ BİÇİMLERİ VE BUNLARIN İKTİDARLA İLİŞKİSİ Ayakta Durma Oturma Yatma Yere Oturma Diz Çökme ORKESTRA YÖNETİCİSİ ŞÖHRET ZAMANIN DÜZENLENMESİ SARAY BİZANS İMPARATORU NUN YÜKSELEN TAHTI GENEL PARALİTİKLER VE BÜYÜKLÜK NOSYONLARI Yöneticiler ve Paranoyaklar AFRİKALI KRALLAR BİR DELHİ SULTANI: MUHAMMED TUĞLUK SCHREBER VAKASI: I SCHREBER VAKASI: II Sonsöz HAYATTA KALANIN SONU Kaynakça Dizin

11 Kitle

12

13 DOKUNULMA KORKUSU İ nsanı, bilinmeyenin dokunuşundan daha çok korkutan hiçbir şey yoktur. İnsan kendisine değen şeyi görmek ve tanımak, hiç değilse sınıflandırmak ister. Yabancı herhangi bir şeyle fiziksel temastan her zaman kaçınma eğilimindedir. Karanlıkta beklenmedik bir dokunuşun sebep olduğu korku, paniğe kadar varabilir. Üzerine giydikleri bile yeterli bir güvenlik duygusu vermez; giysileri yırtmak ve kurbanın çıplak, yumuşak, savunmasız etini delmek kolaydır. İnsanların etraflarında yarattıkları bütün mesafelerin nedeni bu korkudur. Kendilerini başka hiç kimsenin giremeyeceği evlere kapatırlar ve ancak orada bir dereceye kadar güvende hissederler. Hırsız korkusu yalnızca soyulma korkusu değildir, aynı zamanda karanlığın içinden aniden uzanan beklenmedik bir elden duyulan korkudur. Dokunulma karşısında duyduğumuz tiksinti insanların arasına karıştığımızda da bizimle birliktedir; kalabalık bir sokak, lokanta, tren ya da bir otobüs içindeki hareketlerimiz bu duygu tarafından yönlendirilir. İnsanların yanı başlarında durup, onları yakından gözlemleyebilir ve inceleyebiliriz. Bu durumda bile elimizden geldiği kadar gerçek bir temastan kaçınırız. Eğer kaçınmıyorsak bu, birisinden hoşlandığımız içindir; o zaman da yaklaşan biz oluruz. 13

14 Kitle ve İktidar İstenmedik bir temas için dilenen özrün çabukluğu, bu özür beklenirken yaşanan gerilim, derhal özür dilenmediğinde gösterdiğimiz şiddetli ve hatta kimi zaman fiziksel tepki, bunu yapanın kim olduğundan emin olmadığımız zaman bile mütecavize duyduğumuz antipati ve nefret zor bir durum karşısında gösterdiğimiz bütün farklı tavırlar ve yabancı bir dokunuşa gösterdiğimiz fevkalade duyarlı tepkiler burada uyanık ve sinsi olduğu kadar, derine yerleşmiş bir insan eğilimiyle, bir kez kişiliğinin sınırlarını belirledikten sonra insanı asla terk etmeyecek olan bir şeyle uğraştığımızı kanıtlar. İnsan uykuda, çok daha savunmasızken, bir dokunuşla bile kolayca rahatsız edilebilir. İnsan, bu dokunulma korkusundan yalnızca kitle içinde kurtulabilir. Korkunun karşıtına dönüştüğü tek durum budur. Bunun için insan yoğun bir kitleye gereksinme duyar; kendisine yaslananın kim olduğunu artık fark etmemesi için bu kitle fiziksel bakımdan da yoğun ve sıkışık olmalıdır. İnsan kendini kitleye bırakır bırakmaz, artık kitlenin dokunuşundan korkmaz olur. İdeal durumda, kitle içinde herkes eşittir; kitle içinde cinsiyet dahil hiçbir ayrımın önemi yoktur. Kitlenin içinde kendisini iten her kimse, o da kendisi gibi biridir. Onu, kendisini duyumsuyormuş gibi duyumsar. Birdenbire her şey tek ve aynı bedende oluyormuş gibi olur. Belki de kitlenin yoğunlaşmaya çalışmasının nedenlerinden biri budur: Kitle, her bireyi dokunulma korkusundan, mümkün olduğu kadar bütünüyle kurtarmak ister. İnsanlar birbirlerine ne kadar kuvvetli yaslanırlarsa, birbirlerinden korkmadıklarından o kadar emin olurlar. Dokunulma korkusunun bu karşıtına dönüşü kitlelerin doğasında vardır. Rahatlama hissi, kitle yoğunluğunun en çok olduğu yerde en çarpıcıdır. AÇIK VE KAPALI KİTLE Daha önce hiçbir şeyin bulunmadığı yerde aniden beliriveren kitle, gizemli ve evrensel bir olgudur. Birkaç kişi bir arada duruyor olabilir; beş, on ya da en fazla on iki kişi; onlara hiçbir şey duyurulmamıştır, hiçbir şey beklemezler. Birdenbire her yer insan kalabalığıyla kararır ve sanki sokakların yalnızca tek yönü varmışçasına her taraftan daha çok insan nehir gibi akarak gelir. Çoğu ne olduğunu bilmez ve sorulacak olsa buna verecekleri bir cevapları yoktur; ancak diğer insanların çoğunun bulunduğu yerde olmak için acele ederler. Hareketlerinde, sıradan bir merak 14

15 15 Elias Canetti ifadesinden oldukça farklı bir kararlılık vardır. Sanki kimilerinin hareketi diğerlerine bir şey iletir gibidir. Ama iş bu kadarla kalmaz; onlar bunu dile getirecek sözcükleri bulamadan önce var olmuş bir hedefleri vardır. Bu hedef insanların yoğun olarak bulunduğu en karanlık noktadır. Kendiliğinden kitlenin bu en uç biçimi üzerinde ileride daha çok duracağız. Kitlenin en iç çekirdeği, sanıldığı kadar kendiliğinden değildir ama aslında kitlenin kaynağını oluşturan bu beş, on ya da on iki insan hariç tutulursa, her yerde kendiliğindendir. Bir kez var olur olmaz daha çok insanı kapsamak ister: Büyüme isteği kitlenin ilk ve en önemli niteliğidir. Erişebileceği herkesi içine almak ister; insan yapısına sahip herkes kitleye katılabilir. Doğal kitle açık kitledir; açık kitlenin büyümesinin hiçbir sınırı yoktur; evleri, kapıları ya da kilitleri tanımaz ve kendilerini evlerine kapatanlar zan altında kalır. Açık burada kelimenin bütün anlamlarıyla anlaşılmalıdır; her yerde ve her yöne açık anlamına gelir. Açık kitle büyüdüğü sürece vardır; büyümesi durur durmaz dağılır. Çünkü kitle, ortaya çıktığı kadar ani bir biçimde dağılır. Kendiliğindenlik özelliğine sahip bu şekliyle kitle çok hassas bir yapıdır. Büyümesini sağlayan açıklık aynı zamanda onun için tehlikedir de. Korkutucu dağılma sezgisi kitlede her zaman canlıdır. Hızlı büyüme yoluyla, elinden geldiğince uzun bir süre dağılmaktan kaçınmaya çabalar; herkesi emer ve bunu yaptığı için de eninde sonunda bozulmak zorundadır. Sınırsız bir biçimde büyüyebilen ve herhangi bir yerde baş gösterebileceği için evrensel bir bakışla incelenmesi gereken açık kitlenin tersine, bir de kapalı kitle vardır. Kapalı kitle büyümekten feragat eder ve kalıcılığa önem verir. Kapalı kitlede göze çarpan ilk şey bir sınırının olmasıdır. Kendi sınırlarını kabul etmek suretiyle kalıcılaşır. Kendisine içini dolduracağı bir uzam yaratır. Bu uzam, içine sıvı akan ve hacmi bilinen bir kapla karşılaştırılabilir. Bu uzama giriş kapıları sayılıdır ve yalnızca bu girişler kullanılabilir; taştan, sağlam duvardan yapılmış da olsa, özel bir kabul edimi ya da giriş ücretinden de oluşsa, bu sınıra riayet edilir. Uzam bir kez tamamıyla dolunca başka hiç kimsenin girmesine izin verilmez. Taşma söz konusu olsa bile, önemli olan her zaman kapalı yerdeki yoğun kitledir; dışarıdakiler gerçekten kitleye ait değillerdir.

16 Kitle ve İktidar Bu sınır düzensiz artışı önler ama aynı zamanda kitlenin dağılmasını çok daha zorlaştırır ve böylelikle de çözülmeyi erteler. Bu yolla kitle kendi büyüme olanağını kurban etme karşılığında dayanıklılık kazanır. Düşmanca ve tehlikeli olabilecek dış etkilerden korunur; umudunu yineleme üzerine kurar. Kitle üyelerinin dağılmayı her defasında kabullenmesini sağlayan şey, yeniden bir araya gelme beklentisidir. Bina onları beklemektedir; onlar için vardır ve bina orada olduğu sürece aynı şekilde bir araya gelebileceklerdir. Uzam, gelgit sırasında sular çekildiğinde dahi onlara aittir ve boş olması onlara suların yükselmesini anımsatır. DEŞARJ Kitle içinde meydana gelen en önemli olay deşarjdır. Deşarj olmadan kitle gerçek anlamda mevcut değildir; kitleyi yaratan deşarjdır. Deşarj anı, kitleye dahil olan herkesin farklılıklarından kurtulduğu ve kendilerini diğerleriyle eşit hissettiği andır. Esas olarak dışarıdan dayatılan farklılıklar mevki, sosyal konum ve mülkiyet ayrımlarıdır. İnsanlar birey olarak her zaman bu ayrımların bilincindedirler; bunlar üzerinde derin derin düşünür ve bu ayrımlarıın her birini diğerinden ayrı tutarlar. Bir insan güvenli ve belirlenmiş bir noktada tek başına durur, her jesti öteki insanları belirli bir mesafede tutma hakkını ifade eder. İnsan orada, devasa bir düzlükte, son derecede etkileyici bir yeldeğirmeni gibi durur; kendisiyle bir sonraki yel değirmeni arasında hiçbir şey yoktur. Bildiği kadarıyla, bütün hayat mesafe üzerine kuruludur: Kendisini ve sahip olduklarını içine kapattığı ev, bulunduğu konum, arzuladığı mevki, bunların hepsi mesafeler yaratmaya, mesafeleri korumaya ve genişletmeye hizmet eder. Başka bir insana yönelik serbest ya da rahat her hareket baskılanmıştır. Etki ve tepki çölde olduğu gibi giderek kaybolur. Kimse bir başkasının yanına veya seviyesine ulaşamaz. Yaşamın her alanında, sıkı sıkıya kurulmuş hiyerarşiler insanın bir üstüne dokunmasını veya bir astının seviyesine inmesini engeller; tabii görünüşte böyle davranılan durumlar hariç. Farklı toplumlarda mesafeler farklı biçimde ayarlanmıştır; mesafeleri yaratan, kimi toplumlarda doğumla edinilen payeler, kimilerinde meslek ya da mülkiyettir. 16