Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s Hüseyin GÜRBÜZ 1 Hajdina ĠBRAKOVĠģ 2 ĠġLETMELERDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ, GÜVENLĠK PERFORMANSI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ KÜLTÜRÜ Özet İş kazaları, çalışma hayatında karşılaşılan en önemli sorun alanlarından biridir. İş yerinde kazalar, dikkatsiz davranış, uygun olmayan eğitim, motivasyon eksikliği, kötü görev tasarımı ve uygun olmayan güvenlik önlemleri gibi birçok nedenden dolayı herhangi bir departmanda olabilir. Güvenlik kültürü, iş kazalarının önlenmesi konusunda son yıllarda üzerinde önemle durulan bir kavramdır. Bu çalışmada güvenlik kültürünün, iş güvenliği ve güvenlik performansı üzerine etkisi gösterilmektedir. Yöntem: Slovenya bulunan bir firma bünyesinde 98 çalışana bir anket uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, güvenlik kültürü değişkenleri ile güvenlik performans değişkenleri arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Ayrıca, cinsiyet, iş tecrübesi ve çalışma yılı gibi demografik değişkenlerle güvenlik kültürü değişkenleri arasında anlamlı ilişkiler elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Güvenlik Kültürü, Güvenlik Performansı, İş Kazası, İş Güvenliği, t ve F Testi, Çoklu Regresyon Analizi. WORK SAFETY, SAFETY PERFORMANCE AND SAFETY CULTURE IN BUSINESSES Abstract Accidents at work are one of the most important problems encountered in the working life. They can occur at any department for many reasons, such as careless behaviour, inappropriate training, lack of motivation, poor task design and 1 Yrd.Doç.Dr.,Eskisehir Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Eskişehir. hgurbuz2002@gmail.com 2 Eskisehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. ibrakovic.hajdina@gmail.com

2 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković inappropriate safety measures. Safety culture is a concept that has been emphasized in the recent years on the prevention of occupational accidents. This paper presents the effects of safety culture on work safety and safety performance. Method: A survey has been applied on 98 workers at a Slovenian company. According to the results a positively significant relationship between the safety culture variables and safety performance variables has been found. Furthermore, a significant difference between demographic variables such as gender, work experience and years of work has been obtained. Keywords: Safety Culture, Safety Performance, Work Accident, Work Safety, t and F test, Multiply Regressions Analysis. 1. GIRIġ İş kazaları, çalışma hayatında karşılaşılan en önemli sorun alanlarından biridir. Güvenlik kültürü, iş kazalarının önlenmesi konusunda son yıllarda üzerinde önemle durulan bir kavramdır. İş kazaları, çalışanların geçici ya da daimi olarak yokluğuna (hatta ölüm), endüstriyel süreçlerde aksamalara, teknoloji imhası gibi birçok olumsuz etkiye neden olur ve kurumun itibarına zarar verebilir. Organizasyonların ve ülkelerin rekabet gücü ve ekonomik potansiyeli üzerindeki olumsuz etkileri, bu olumsuz etkileri önlemek veya en azından yumuşatmak için stratejilerin oluşturulmasının önemi konusunda daha büyük bir farkındalığa katkıda bulunmuştur. İş yerinde kazalar, dikkatsiz davranış, uygun olmayan eğitim, motivasyon eksikliği, kötü görev tasarımı ve uygun olmayan güvenlik önlemleri gibi birçok nedenden dolayı herhangi bir departmanda olabilir. İhmaller sebebiyle oluşabilecek kazalar ön uyarı olarak düşünülebilir, bu nedenle iş güvenliği çok önemli bir faaliyettir. Şirketler bu risklerin farkında olmalı ve herhangi bir olayın önüne geçmek veya en azından etkilerini en aza indirgemek için yönetim bu ihmal ve kazalar hakkında teftişler yapmalıdır. Teftişler yoluyla şirketlerin olayların temel nedenlerini bulması ve kayıpların önüne geçmesi mümkündür. 443 Şirket genelinde güvenli bir ortamda çalışmanın önemi konusunda farkındalık yaratmak için bir güvenlik kültürü oluşturulmalıdır. Yöneticiler, güvenlik faaliyetlerine aktif olarak dahil olmalı, güvenli bir ortamın oluşturulmasına ve olumlu bir güvenlik kültürünün oluşmasına katkıda bulunmalı çalışma koşullarına ve benzeri diğer faaliyetlere daha fazla ilgi göstermelidirler. Kazaların olasılığını azaltacak veya ortadan kaldıracak herhangi bir uygulama veya prosedürle olumlu güvenlik kültürüne katkıda bulunmalıdır. Bu, çalışanların kurumları için emniyetin önemi hakkında bilgi sahibi olmalarını ve sonuçta kendilerinin bu gibi alışkanlıkları kazanmalarını sağlar. Buna ek olarak, çalışanların emniyet performansı, yöneticilerin etkili bir emniyet kültürü oluşturma yolundaki katkıları ile geliştirilebilir Literatür Taraması Son zamanlarda, güvenlik literatüründe kaza ve olayların (güvenlik prosedürlerine uyulmaması gibi) güvenlik iklimi gibi örgütsel faktörlere karşı sorumlu olabilecek bireysel düzey faktörlerinden uzak tutulması konusunda bazı değişiklikler yapılmıştır. İnsan faktörleri ile ilişkili olarak, güvenlik kültürü literatürdeki çalışmalardan ortaya çıkmaktadır (Bknz. Cox and Flin, 1998). Örneğin, yönetim taahhüdünün önemi ve özellikle de güvenlik konusuna göre algılanan öncelik defalarca vurgulanmıştır. Bir dizi çalışma (Bknz. Flin et al., 1996), yalnızca temel organizasyonel faktörleri değil aynı zamanda güvenlik performansıyla ilgili temel etkiler Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

3 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü olarak risklerin kişisel takdirleri ve güvenlik kültürü ile ilgili kararlara dahil olma gibi bireysel faktörleri de dikkate almayı gerekli kılmaktadır. Güvenlik kültürü ve iklim literatürüne yapılan bir gözden geçirme, yazarların çoğunun kendi kültürel yapılarında kültürel olmayan faktörleri, çalışma durumu, bilgi/yetkinlik ve iş doyumu gibi faktörleri içerdiğini göstermektedir (Bknz. Glendon and Litherland, 2001; Lee and Harrison, 2000; Mearns et al., 2000; Håvold, 2005). Güvenlik kültürünün güvenlik performansı üzerindeki etkisi hakkında da benzer bir araştırma Dursun (2011) tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışmada güvenlik kültürü ve güvenlik performansını ölçmek için anket kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini imalat sektöründe faaliyette bulunan iki farklı firmada çalışan toplam 358 kişi oluşturmaktadır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre kadercilik dışındaki güvenlik kültürü faktörleri (yöneticilerin tutumları, yöneticilerin davranışları, güvenlik önceliği, güvenlik eğitimi, güvenlik iletişimi, çalışanların katılımı, güvenlik farkındalığı ve yetkinlik, raporlama kültürü) güvenlik performansı üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkide bulunmaktadır. Kaderciliğin güvenlik performansı üzerine etkisi ise negatif yönlü olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, cinsiyet, iş tecrübesi, işteki konum gibi demografik değişkenlerle güvenlik kültürü değişkenleri arasında anlamlı ilişkiler elde edilmiştir (Dursun, 2011). 2. AraĢtırmanın Konusu Araştırma, güvenlik iklimi veya kültürün kavramsallaştırılması ve operasyonelleştirilmesi gibi konularda yoğunlaştığı için, araştırmadaki boşluklar halen mevcut kalmaktadır. Örneğin, literatür güvenlik iklimi önlemlerinin faktör yapısına ve güvenlik iklimi ile güvenlik kültürü arasındaki farklılıklara (Bknz. Flin ve diğ. 2000; Hale 2000) odaklanmıştır. Güvenlik kültürünün güvenlik davranışını ve bu yapılar ile diğer değişkenler arasındaki ilişkiyi etkileyen mekanizmaları anlamada daha az ilerleme kaydedilmiştir. Güvenli çalışma iklimleri yaratan faktörler ve bu iklimlerin bireysel davranış, güvenlik performansı ve iş güvenliği üzerindeki etkisi hakkında pek az gerçek vardır. Bu çalışmada, iki şirkette güvenlik kültürü düzeylerini ve çalışanların güvenlik performansı üzerindeki etkilerini inceleyen bir araştırma yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmada emniyet kültürü ile diğer demografik değişkenler (yaş, cinsiyet, çalışma yılı, iş deneyimi) arasındaki ilişki incelenmiştir ĠĢ Kazası Ve ĠĢ Güvenliği Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ise, iş kazasını "belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay" şeklinde tanımlamaktadır (Özkılıç, 2005: 8). Tanımda da iş kazası, beklenmeyen veya planlanmayan, sonucunda insana ve üretim sürecine zarar veren bir olay olarak belirtilmiştir (Dursun, 2011: 3). İş kazalarının çoğunlukla çalışanların güvensiz davranışlarından kaynaklandığı ifade edilmekte, çalışma ortamının güvenli hale getirilmesinde güvenlik kültürünün önemi sıklıkla vurgulanmaktadır. İş kazalarının önlenebilmesi için güvenli çalışma koşulları ve güvenli davranışların oluşturulması konularına daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. Güvenlik kültürünün oluşturulması, çalışanlara benimsetilmesi ve yaygınlaştırılması konusunda işletmeler kendilerini sorumlu ve zorunlu hissetmeye başlamışlardır (Özkan ve Arpat, 2015: 205). İş kazaları, işçinin sağlığı ve güvenliği ile işletmenin üretim sürecini doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği gibi, sonuçları bakımından toplumu da etkilemektedir. Bunun nedeni, iş Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

4 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković kazalarının işçi, işveren, ülke ekonomisi ve toplum açısından önemli sosyal ve ekonomik maliyetler yaratmasıdır (Demirbilek ve Pazarlıoğlu, 2006: 82). Anayasada düzenlenen sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşama hakkı nın çalışma hayatındaki yansıması, iş sağlığı ve güvenliği hakkı dır. İşverenin temel sorumluluklarından biri olan çalışanı koruma borcu nun kapsamını da öncelikli olarak çalışanın yaşamı ve sağlığının korunması oluşturmaktadır. Çalışanın yaşamını ve/veya sağlığını tehdit eden önemli meselelerden biri iş kazalarıdır. Her yıl dünyada ve Türkiye de pek çok çalışan iş kazalarına maruz kalmaktadır (Özkan ve Arpat, 2015: 206). Türkiye de iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi 1945 yılında kurulan Çalışma Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmiştir (Gürcanlı, 2006: 39). 4. Güvenlik Kültürü Günümüzde güvenlik kültürü, kuruluşun faaliyetlerinin güvenliği ile ilgili unsurları yönetme yeteneğinin temel bir unsuru olarak görülüyor (Glendon ve Stanton, 2000). Güvenlik kültürünün öneminin farkına varılması, onu çeşitli kuruluşlarda tanımlamak ve analiz etmek için sayısız çabaya yol açmıştır (Cooper, 2000; Glendon ve Stanton, 2000; Grote ve Künzler, 2000; Guldenmund, 2000; Hurst, 1997; Kennedy ve Kirwan, 1998; Mearns ve diğ., 2003). Güvenlik kültürü, örgüt kültürünün bir alt kümesidir. Bir örgütün üyelerinin tutum ve güvenlikle ilgili davranışlarını etkilediği düşünülmektedir (Cooper, 2000). Birçok yazar, güvenlik kültürünün boyut yapısını ve güvenlik performansı üzerindeki etkisini ele almış olmakla birlikte, olumlu bir güvenlik kültürü üreten koşullarla ilgili çok az tartışma olmuştur (DeJoy ve diğ. 2004). Ampirik araştırmaların (Barling ve diğ. 2002; Clarke ve Ward, 2006; Wu ve diğ. 2008; Zohar, 2002; Zohar ve Tenne-Gazit, 2008) büyük bir kısmı güvenlik liderliğinin güvenlik kültürü üzerinde olumlu etkisi olduğu tezini desteklemektedir. Wu ve diğ. (2009), emniyet kültürünü tanımlamak için yorumlayıcı ve işlevsel görüşleri de uygulamaktadır. Güvenlik kültürü "Çalışanların Çalışma Ortamında Güvenlik Koşullarının Görüntülenmesi; Hangi görüntüler daha sonra örgütsel güvenlik faaliyetlerini ve güvenlik sonuçlarını etkiliyor?" (Wu ve diğ. 2009). Çalışanların iş kazasına maruz kalma risklerinin azaltılması, örgütün her seviyesinde uygulanması ve kaza ve hastalıkları önleyici bağlılıkla ilgili politika, uygulama ve prosedürler setidir. Pozitif güvenlik kültürü çalışanların güvenli olmayan eylemlerden sakındığı bir çalışma atmosferi yaratır (Muniz, Peon ve Ordas, 2007: ). Türkiye de güvenlik kültürü konusu son yıllarda kısıtlı da olsa çalışmalara konu olmaya başlamıştır. Türkiye deki mevcut literatüre katkı sağlamayı amaçlayan bu çalışmada, güvenlik kültürünün güvenlik performansı üzerine etkisi farklı güvenlik performansı kriterleri açısından incelenmiştir (Dursun, 2011). Bu çalışmada, yalnızca mevcut güvenlik kültürü düzeyi tespit edilmemiş, ayrıca bu kültür düzeyinin çalışanların güvenli davranışları ve iş kazaları üzerine etkisi de ele alınmıştır. 5. Güvenlik Performansı Güvenlik kültürü, kuruluş kültürünün bir alt kümesidir, benzer şekilde, güvenlik performansı, örgütsel performansın bir alt kümesidir. Neal ve Griffn (1997) mevcut iş 445 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

5 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü teorilerine dayanan bir güvenlik performansı modeli önermişlerdir. Bu model performans bileşenleri, performans belirleyicileri ve performans öncülleri arasında ayrım yapar. Performans bileşenleri belirli bir işle ilgili görevle ilgili davranışların ana boyutlarını temsil eder. Model güvenlik performansının iki boyutunu içermektedir: Uyumluluk ve Katılım. Güvenlik uyumu, güvenlik prosedürlerine uymayı ve işi güvenli bir şekilde yürütmeyi gerektirir. Güvenlik katılımı ise, iş arkadaşlarınıza yardımcı olmak, iş yerinde güvenlik programını teşvik etmek, girişim göstermek ve iş yerinde güvenliği artırmak için çaba sarf etmektir. Güvenlik performansının belirleyicileri, uyum ve katılımdaki bireysel farklılıklardan doğrudan sorumlu faktörleri temsil eder. Campbell ve diğ. (1993), performansdaki bireysel farkın yalnızca üç belirleyicisinin olduğunu iddia etmektedir: Bilgi, Beceri ve Motivasyon. Bu nedenle genel organizasyon kültürü ve güvenlik kültürü, güvenlik performansının öncülerinden biri olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca, bu belirleyicilerin öncüllerle güvenlik performansı bileşenleri arasındaki ilişkiye aracılık etmesi gerektiğini düşünmüşlerdir. Örneğin; Griffin ve Neal ın (2000) sağlık sektöründe yapmış olduğu çalışmada güvenlik ikliminin güvenlik performansını doğrudan etkileyen bir faktör olduğu bulgusu elde edilmiştir. Cooper ve Philips'in (2004) bir paketleme fabrikasında çalışanlar üzerinde yapmış olduğu çalışmalarda güvenlik ikliminin, iş kazasına maruz kalma ve kalmama durumu ve çalışanların güvenli davranışı üzerine etkisini ortaya koyması açısından önemli bulgular elde etmiştir. 6. Uygulama 6.1. ÇalıĢmanın Amacı Ve Önemi Güvenlik kültürünün iş kazalarına etkilerinin önemini anladıktan sonra iş güvenliği literatürde çeşitli yönlerden incelenmiş ve tartışılmıştır. 446 Bu araştırmanın amacı, iki şirkette güvenlik kültürü düzeylerini ve çalışanların güvenlik performansı üzerindeki etkilerini incelemektir. Ayrıca bu çalışmada emniyet kültürü ile diğer demografik değişkenler (yaş, cinsiyet, çalışma yılı, iş deneyimi) arasındaki ilişki incelenmiştir. Sonuçları elde ettikten sonra, işçiler arasında güvenlik bilincini geliştirerek sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak hedeflemektedir AraĢtırmanın Modeli Ve Hipotezleri Ölçeklerin güvenlik kültürünü temsil ettiği konusunda birleşik fikirler bulunmamakla birlikte, bu araştırmada mevcut güvenlik kültürü çalışmaları incelenmiştir. Bu alandaki çalışmaların gözden geçirilmesi sonucunda, yönetimin bağlılığı (Demirbilek, 2005; Wills, Watson ve Biggs, 2006; Muniz, Peon ve Ordas, 2007; Çavuş ve Yule), güvenlik önceliği (Cox ve diğerleri, 2000, Pousette, Larsson ve Törner, 2008; Sonderstrup-Andersen ve diğerleri, 2011), güvenlik iletişimi (Neal, Griffin ve Hart, 2000; Kao ve diğerleri), güvenlik eğitimi (Cabrera, 1998; Neal, Griffin ve Hart, 2000; Grau ve diğerleri, 2002; Zhou, Fang ve Mohamed, 2011), güvenlik farkındalığı (Fung Ve diğerleri, 2005; Lin ve diğerleri, 2008), çalışanların katılımı (Muniz, Peon ve Ordas, 2007; Smith ve Wardsworth, 2009; Ali ve diğerleri, 2009), raporlama kültürü 107 (Havold ve Nesset, 2009) ve kadercilik (Williamson, Feyer ve Biancotti, 1997; Rundmo ve Hale, 1999; Rundmo, 2000; Yücebilgiç, 2007; Havold, 2010) bu araştırmada kullanılmıştır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

6 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković Güvenlik kültürü ile güvenlik performansı arasındaki ilişkiyi de içeren çok sayıda çalışma yapılmış ve farklı güvenlik performans kriterleri kullanılmıştır (örneğin, Fung ve arkadaşlar, 2005; Muniz, Peon ve Ordas, 2007). Bu ve bunun gibi diğer çalışmalarda güvenlik kültürü ve cinsiyet, yaş, medeni hal, eğitim durumu, iş durumu, deneyim yılı ve çalışma yılları gibi demografik değişkenler arasındaki ilişki dahil edilmiştir (Hayes ve diğerleri, 1998; Garcia, Boix ve Canosa, 2004, Wu, Liu ve Lu, 2007; Idrus ve diğerleri, 2009; Yang ve diğerleri, 2010). Araştırma modeli çerçevesinde, demografik faktörlerle güvenlik kültürü değişkenleri arasında kurulan hipotezler şu şekildedir: H 1 : Erkek ve kadın çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. H 2 : Evli ve bekâr çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. H 3 : Eğitim durumu düşük olan çalışanlar ile yüksek olan çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. H 4 : Yönetici ve çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. H 5 : İş tecrübesi düşük olan çalışanlar ile iş tecrübesi yüksek olan çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. H 6 : İşyerinde çalışma yılı düşük olan çalışanlar ile çalışma yılı yüksek olan çalışanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. Çalışmada güvenlik kültürü değişkenleri ile güvenlik performansı değişkenleri arasında kurulan hipotezler şu şekildedir: H 7 : Güvenlik kültürü ile iş kazasına maruz kalma arasında farklılıklar bulunmaktadır. H 8 : Güvenlik kültürü değişkenleri ile çalışanların güvenliğe uyma davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 9 : Güvenlik kültürü değişkenleri ile çalışanların güvenliğe katılma davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır Evren, Örneklem Ve Veri Toplama Aracı Bu araştırma için evren, Slovenya da bulunan firmanın tüm çalışanlarından oluşmaktadır. Slovenya da bulunan firma çalışmanın devamında 'ABA olarak adlandırılmaktadır. ABA olarak adlandırılan firma bünyesinde toplam 450 çalışan bulunmaktadır. Basit tesadüfi örnekleme metoduyla 120 çalışana anket uygulanmıştır. Ancak toplanan anketlerin birçoğunda bazı önemli verilerin olmaması sebebiyle sadece 98 anketin verileri kayıt altına alınmıştır. Verilerin toplanması Ocak 2017 yapılmıştır. Bu çalışmada 11 ölçek olmak üzere toplam 58 madde kullanılmıştır. 58 madde üç alt gruba ayrılmaktadır; Demografik özellikler (10), Güvenlik kültürü (42) ve Güvenlik performansı (6). Kullanılan 58 maddede yaş, cinsiyet, medeni hal, eğitim, çalışma süresi, çalışma deneyimi yılları, pozisyon, işe yerleştirme, önceki çalışmalardaki kazalara karışma gibi demografik değişkenlerle ilgili de 10 soru yer almaktadır. 447 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

7 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Güvenlik kültürü alt grubu 8 ölçekten oluşmaktadır. Ölçekler aynı sırayla ankette listelenmiştir. (Anket çevirisi Dursun (2011: ) çalışmasından alınmıştır.) 1-Yönetimin Bağlılığı: İşletme yönetiminin çalışanların güvenliğiyle ilgili bağlılığını ifade eden bu boyutun değerlendirilmesinde Muniz, Peon ve Ordas (2007) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Dursun'un anketine göre bu ölçeğe ek bir soru eklenmiştir. Toplam 10 sorudan oluşan ölçek yöneticilerin tutumları ve yöneticilerin davranışları olmak üzere iki alt gruptan oluşmaktadır. 2-Güvenlik önceliği: 4 sorudan oluşan ölçek Cox ve Cheyne nin (2000) çalışmasından alınmıştır. Ölçek, firma açısından iş güvenliğinin taşıdığı önem düzeyinin çalışanlar tarafından nasıl algılandığını değerlendirmektedir. Ölçeğin bir sorusu olumsuz anlam içermesi nedeniyle ters kodlanmıştır. 3-Güvenlik İletişimi: Neal, Griffin ve Hart (2000) tarafından geliştirilen ölçek 5 sorudan oluşmakta ve çalışan ve yönetim arasında güvenlikle ilgili iletişim hakkında çalışanların algılarını değerlendirmektedir. 4-Güvenlik eğitimi: Neal, Griffin ve Hart (2000) tarafından geliştirilen ölçek 4 sorudan oluşmakta ve firma tarafından çalışanlara sağlanan güvenlik eğitimi ile ilgili çalışanların algılarını ölçmektedir. 5-Güvenlik farkındalığı ve yetkinlik: Lin, Tang, Miao, Wang ve Wang (2008) tarafından geliştirilen ölçek 5 sorudan oluşmakta ve çalışanların güvenlik farkındalığı ve güvenlik sorunlarıyla başa çıkabilme yetkinliğini değerlendirmektedir. 6-Çalışanların Katılımı: Muniz, Peon ve Ordas (2007) tarafından geliştirilen ve 4 sorudan oluşan ölçek, çalışanların güvenlik prosedürlerine uyma davranışları ile güvenlik ile ilgili çalışma koşullarının iyileştirilmesine katılımlarını ölçmektedir. 7-Kadercilik: Håvold ve Nesset (2009) çalışmasından alınan ölçek 6 sorudan oluşmakta ve çalışanların iş kazalarıyla ilgili kaderci inançlarını değerlendirmektedir. 8-Raporlama Kültürü: Håvold ve Nesset (2009) tarafından geliştirilen ve 5 sorudan oluşan ölçek, iş kazalarının, ramak kala olayların ve güvensiz davranışların raporlanmasını ölçmektedir. Yönetimin bağlılığı, Güvenlik önceliği, Güvenlik iletişimi, Güvenlik eğitimi, Güvenlik farkındalığı ve yetkinlik ve Çalışanların Katılımı ölçekler 'tamamen katılmıyorum ve tamamen katılıyorum' arasında 5 cevap seçeneği sunmakta, Kadercilik ve Raporlama kültürü ölçekler ise 6 cevap seçeneği sunmaktadır. Güvenlik performansı alt grubu ise üç ölçekten oluşmaktadır. 1-İş Kazasına Maruz Kalma: Çalışanlara çalışmış oldukları işyerinde daha önce iş kazasına maruz kalıp kalmadıkları tek bir soru ile sorulmuştur. 2-Güvenli Davranış Ölçeği: Neal, Griffin ve Hart (2000) tarafından geliştirilen ölçek, çalışanların işlerini güvenli bir şekilde yürütmeleri ile ilgili davranışlarını değerlendirmektedir. 3-Düşük İş Kazası Oranlarına Sahip Firmalarla Yüksek İş Kazasına Sahip Firmaların Karşılaştırılması: Çalışmada ele alınan bir diğer güvenlik performansı değerlendirme yöntemide 448 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

8 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković düşük iş kazası oranlarına sahip firmalarla, yüksek iş kazası oranlarına sahip firmaların güvenlik kültürü açısından karşılaştırılmasıdır (Cox & Flin, 1998, s. 195) Bulgular Verilerin analizi için SPSS 20.0 (Statistical Package for Social Sciences) istatistik programı kullanılmıştır. Verilerin değerlendirmesinde; frekans dağılımı, güvenirlik analizi, Kikare testi, t-testi, varyans analizi, korelasyon ve regresyon analizi kullanılmıştır Demografik Bulgular Katılımcıların cinsiyeti, yaşı, medeni hal ve eğitim durumları, çalışma yılı, iş tecrübesi yılı ve iş konumu hakkında sorular sorulmuştur. Ayrıca çalışma hayatında ve işyerinde kazaya maruz kalma konusunda sorular sorulmuştur. Tablo 1. AraĢtırmaya Katılanların Demografik Özelliklere Göre Dağılımları Demografik Özellikleri N % Erkek 51 52,0 Cinsiyet Kadın 47 48,0 YaĢ Grubu Eğitim Durumu , , , ,1 Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 2 İlkokul/Ortaokul 3 3,1 Lise 54 55,1 Üniversite 33 33,7 Lisansüstü 6 6,1 449 Evli Medeni Bekar 44 44,9 Durumu Boşanmış/Eşi ölmüş 7 7,1 Toplam Tablo 1 araştırmaya katılanlara ilişkin cinsiyet, yaş grubu, eğitim durumları ve medeni durumları gibi demografik özelliklerinin dağılımını göstermektedir. Tablo 1'de görüldüğü üzere katılımcıların %52,0'si erkeklerden ve %48,0'i kadınlardan oluşmaktadır. Araştırmaya katılanların %6,1'i, yaş grubunda, %39,8'i yaş grubunda, %46,9'u yaş grubunda ve %7,1'i ise 45 ve üstü yaş grubunda yer almaktadır. Buna göre araştırmaya katılanların önemli bir oranının genç ve orta yaş çalışanlardan oluştuğu söylenebilir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

9 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Tablo 2. AraĢtırmaya Katılanların ĠĢyerinde ÇalıĢma Yılı, ĠĢ Tecrübeleri ve ĠĢteki Konumlarına Göre Dağılımları Değişken N % 1-5 Yıl 22 22,4 ÇalıĢma Yılı 5-10 Yıl 47 48, Yıl 16 16,3 15 Yıl ve Üstü 13 13,3 1-5 Yıl 25 25,5 ĠĢ Tecrübesi 5-10 Yıl 41 41, Yıl 20 20,4 15 Yıl ve Üstü 12 12,2 ĠĢteki Konumu Yönetici 9 9,2 Çalışan 89 90,8 450 Toplam Tablo 2 araştırmaya katılanların işyerinde çalışma yılı, iş tecrübeleri ve iş yerindeki konumlarına göre ve iş tecrübelerine göre dağılımını göstermektedir. Buna göre, katılımcıların %22,4 ü 5 yıl ve daha az süredir, %48,0 i 6 ile 10 yıl arası, %16,3'ü 11 ile 15 yıl arası ve 13,3'ü 15 yıl ve daha uzun süredir mevcut işyerinde çalıştıklarını ifade etmişlerdir. İş tecrübelerine göre ise, katılımcıların %25,5 i 5 yıl ve daha az, %41,8 i 6 ile 10 yıl arası, 20,4'ü 11 ile 15 yıl arası ve %12,2 si 15 yıl ve üstü iş tecrübesine sahiptir. Çalışmaya katılanların %90,8 i çalışanlardan ve %9,2'si yöneticilerden oluşmaktadır. Tablo 3. AraĢtırmaya Katılanların ÇalıĢma Hayatı Boyunca ve ĠĢyerinde ĠĢ Kazasına Uğrama Durumlarına Göre Dağılımları Değişken N % Hayat Evet 59 60,2 Boyunca ĠĢ Kazası Hayır 39 39,8 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

10 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković ĠĢyerinde ĠĢ Kazası Evet 26 26,5 Hayır 72 73,5 Toplam Tablo 3 araştırmaya katılanların çalışma hayatı boyunca iş kazasına maruz kalma oranlarını ve çalıştıkları işyerinde daha önce iş kazasına uğrama durumları göstermektedir. Buna göre araştırmaya katılanların %60,2'si önemli bir oranı çalışma hayatı boyunca en az bir kez iş kazasına maruz kaldığını ifade etmiştir. İş kazasına maruz kalmayanların oranı ise, %39,8 dir. Buna göre katılımcıların %60,2 si daha önce iş kazasına uğradıklarını belirtirken, %39,8 i iş kazasına uğramadıklarını belirtmişlerdir. İş kazasına uğrama durumunun cinsiyete göre değişip değişmediğini tespit etmek amacıyla ki-kare testi yapılmıştır ve bu duruma göre yapılan analiz sonuçları tablo 4 te görüldüğü gibidir. Tablo 4. ÇalıĢma Hayatında ĠĢ Kazasına Uğrama Durumu ve Cinsiyet Arasındaki ĠliĢki Cinsiyet Evet Hayır Toplam N Erkek Satır % 58,8 41,2 100 Sütün % 50,8 53,8 52,0 N Kadın Satır % 61,7 38,3 100 Sütün % 49,2 46,2 48 N Toplam Satır % 60,2 39,8 100 Sütün Ki-kare: 0,085; p=0, Tablo 4'e göre çalışma hayatında iş kazasına uğrama ile cinsiyet değişkeni arasındaki anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05) Kullanılan Ölçeklerle Ġlgili Tanımlayıcı Ġstatistikler Ve Güvenirlik Analizi Sonuçları Çalışmanın bu kısmında araştırmada kullanılan ölçeklerle ilgili tanımlayıcı istatistikler (ortalama, standart sapma, minimum değer, maksimum değer) ile ilgili sonuçlara yer verilmiştir. Tablo 18, bu faktörlerle ilgili elde edilen değerleri göstermektedir. Tablo 5. Ölçek Sorularına Verilen Cevaplarla Ġlgili Tanımlayıcı Ġstatistikler ve Cronbach Alpha Değerleri Değişken N Madde Sayısı Ortalama Standart Sapma Aralık C.Alpha Yoneticilerin tutumları ,0918 2, ,896 Yoneticilerin ,4490 2, ,905 davranıģları Güvenlik önceliği ,0408 2, ,819 Güvenlik iletiģimi ,0918 2, ,817 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

11 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Güvenlik eğitimi ,2347 1, ,715 Güvenlik farkındalığı ,3776 2, ,840 ve yetkinlik ÇalıĢanların katılımı ,9388 1, ,657 Kadercilik ,9796 5, ,924 Raporlama kültürü ,9898 4, ,936 Güvenlik Uyumu ,4796 1, ,758 Güvenlik Katılımı ,5918 2, ,838 Tablo 5'e göre, bütün ölçeklerden elde edilen güvenirlik değerlerinin, sosyal bilimlerde kabul edilen sınırlar içinde olduğu ve 0,66 ile 0,94 arasında değiştiği gözlenmektedir Demografik DeğiĢkenler Ġle Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢkiler Çalışmanın bu bölümünde, ele alınan demografik değişkenler ile güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Elde edilen sonuçlarla ilgili tablolar aşağıda yer almaktadır. Tablo 6. Cinsiyet ve Güvenlik Kültürü Arasındaki İlişkiler Değişken Erkek Kadın N M SS N M SS t p Yoneticilerin tutumları 51 3,897 0, ,638 0,737 1,877,064 Yoneticilerin davranıģları 51 3,995 0, ,718 0,727 1,875,064 Güvenlik önceliği 51 3,824 0, ,692 0,593 1,132,260 Güvenlik iletiģimi 51 3,757 0, ,468 0,467 2,794,006 Güvenlik eğitimi 51 3,706 0, ,399 0,438 3,343,001 Güvenlik farkındalığı ve yetkinlik 51 3,753 0, ,592 0,555 1,459,148 ÇalıĢanların katılımı 51 3,559 0, ,410 0,385 1,633,106 Kadercilik 51 4,585 0, ,401 0,860 1,074,285 Raporlama kültürü 51 4,455 0, ,336 0,910 0,663,509 Tablo 6, cinsiyet değişkeni ile güvenlik kültürü değişkenlerinde farklılık olup olmadığını göstermektedir. Varyansların eşit olduğu varsayım altında t-testi yapılmıştır. Buna göre, erkek çalışanların güvenlik kültürü değişkenlerine göre ortalamaları, her boyutta kadın işçilere göre daha yüksek olarak bulunmuştur. Bu kıyaslamaya göre güvenlik eğitimi ve güvenlik iletişimi değişkenleri açısından kadın ve erkek çalışanlarda istatistiksel olarak %5 anlamlılık düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Güvenlik iletişimi ve güvenlik eğitimi konularında erkek çalışanlar kadın çalışanlara göre daha yüksek (olumlu) bir algı düzeyine sahiptir. Diğer değişkenler açısından ise cinsiyete göre anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. Tablo 7. ÇalıĢanların Medeni Durumu ve Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki Farklılıklar Değişken Medeni Durumları N M SS F p Yöneticilerin 1. Evli 47 3,71,71 1,584, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

12 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković Tutumları 2. Bekar 44 3,89,62 3. Boşanmış/Eşi Ölmüş 7 3,46,93 1. Evli 47 3,80,77 Yöneticilerin 2. Bekar 44 3,97,72 DavranıĢları 3. Boşanmış/Eşi Ölmüş 7 3,61,69 1. Evli 47 3,77,62 Güvenlik 2. Bekar 44 3,80,55 Önceliği 3. Boşanmış/Eşi Ölmüş 7 3,50,43 1. Evli 47 3,63,58 Güvenlik 2. Bekar 44 3,65,48 ĠletiĢimi 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 3,37,47 1. Evli 47 3,54,54 Güvenlik 2. Bekar 44 3,59,41 Eğitimi 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 3,50,48 Güvenlik 1. Evli 47 3,63,55 Farkındalığı 2. Bekar 44 3,75,54 ve Yetkinlik 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 3,49,59 1. Evli 47 3,45,45 ÇalıĢan 2. Bekar 44 3,53,39 Katılımı 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 3,43,64 1. Evli 47 4,45,89 Raporlama 2. Bekar 44 4,56,82 Kültürü 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 4,43,80 1. Evli 47 4,31,95 Kadercilik 2. Bekar 44 4,54,82 3. Boşanmış/Eşi ölmüş 7 4,28,76,997,373,791,456,843,433,145,865,951,390,501,607,200,819,986,377 Tablo 7 çalışanların medeni durumlarına göre, güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, katılımcıların medeni durumlarına göre güvenlik kültürü faktörleri açısından anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). Tablo 8. Katılımcıların Eğitim Durumları Ġle Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki Farklılıklar Değişken Medeni Durumları N M SS F p 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,88,18 Yöneticilerin 2. İlkokul 3 3,33,58 Tutumları 3. Lise 54 3,81,63,381, Üniversite 33 3,73,78 5. Lisansüstü 6 3,79,98 Yöneticilerin DavranıĢları 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,63,18 2. İlkokul 3 3,00,66 3. Lise 54 3,92,71 1,153, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

13 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Güvenlik Önceliği Güvenlik ĠletiĢimi Güvenlik Eğitimi Güvenlik Farkındalığı ve Yetkinlik ÇalıĢan Katılımı Raporlama Kültürü Kadercilik 4. Üniversite 33 3,87,81 5. Lisansüstü 6 3,83,70 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,75,00 2. İlkokul 3 3,50,25 3. Lise 54 3,80,53 4. Üniversite 33 3,73,68 5. Lisansüstü 6 3,67,58 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,30,42 2. İlkokul 3 3,53,42 3. Lise 54 3,67,52 4. Üniversite 33 3,56,56 5. Lisansüstü 6 3,57,59 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,75,00 2. İlkokul 3 3,33,76 3. Lise 54 3,65,45 4. Üniversite 33 3,44,46 5. Lisansüstü 6 3,46,62 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,60,00 2. İlkokul 3 3,40,35 3. Lise 54 3,72,50 4. Üniversite 33 3,64,59 5. Lisansüstü 6 3,63,91 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,88,18 2. İlkokul 3 3,42,14 3. Lise 54 3,53,41 4. Üniversite 33 3,38,46 5. Lisansüstü 6 3,54,71 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,70,14 2. İlkokul 3 3,60,20 3. Lise 54 4,40,89 4. Üniversite 33 4,50,94 5. Lisansüstü 6 4,47,55 1. Herhangi Bir Okul Bitirmedi 2 3,67,00 2. İlkokul 3 4,11,59 3. Lise 54 4,45,88 4. Üniversite 33 4,62,85 5. Lisansüstü 6 4,72,66,266,899,443,777 1,321,268,309,871 1,072,375 1,040,391,940, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

14 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković Tablo 8 çalışanların eğitim durumları açısından, güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, katılımcıların eğitim durumlarına göre güvenlik kültürü faktörleri açısından anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). Tablo 9. ÇalıĢanların ĠĢteki Konumu ve Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢki Pozisyon Yönetici Çalışan N M SS N M SS t p Yöneticilerin tutumları 7 4,00 0, ,75 0,71 0,9020 0,369 Yöneticilerin davranıģları 7 4,21 0, ,83 0,75 1,3156 0,191 Güvenlik önceliği 7 3,86 0, ,74 0,59 0,5103 0,611 Guvenlik ĠletiĢimi 7 3,80 0, ,60 0,53 0,9441 0,348 Güvenlik eğitimi 7 3,57 0, ,55 0,49 0,1102 0,912 Güvenlik Farkındalığı Ve 7 3,49 0, ,68 0,56-0,9025 0,369 Yetkinlik ÇalıĢanların katılımı 7 3,39 0, ,48 0,45-0,5056 0,614 Kadercilik 7 4,55 0, ,49 0,85 0,1705 0,865 Raporlama kültürü 7 4,34 0, ,41 0,91-0,1888 0,851 Tablo 9 çalışanların işteki konumuna göre, güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, katılımcıların pozisyonlarına göre güvenlik kültürü faktörleri açısından anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). 455 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

15 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Tablo 10. Katılımcıların ĠĢ Tecrübeleri Ġle Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢki Değişken İş Tecrübeleri N M SS Yöneticilerin Tutumları Yöneticilerin DavranıĢları Güvenlik Önceliği Güvenlik ĠletiĢimi Güvenlik Eğitimi Güvenlik Farkındalığı ve Yetkinlik ÇalıĢan Katılımı Raporlama Kültürü Kadercilik Yıl 25 3,54, Yıl 41 3,87, Yıl 20 4,00, Yıl ve Üstü 12 3,56, Yıl 25 3,52, Yıl 41 3,99, Yıl 20 4,13, Yıl ve Üstü 12 3,69, Yıl 25 3,48, Yıl 41 3,95, Yıl 20 3,89, Yıl ve Üstü 12 3,48, Yıl 25 3,48, Yıl 41 3,69, Yıl 20 3,77, Yıl ve Üstü 12 3,40, Yıl 25 3,43, Yıl 41 3,73, Yıl 20 3,54, Yıl ve Üstü 12 3,29, Yıl 25 3,64, Yıl 41 3,76, Yıl 20 3,75, Yıl ve Üstü 12 3,33, Yıl 25 3,46, Yıl 41 3,52, Yıl 20 3,29, Yıl ve Üstü 12 3,48, Yıl 25 4,05, Yıl 41 4,54, Yıl 20 4,66, Yıl ve Üstü 12 4,22, Yıl 25 4,13, Yıl 41 4,59, Yıl 20 4,91, Yıl ve Üstü 12 4,26,97 F p Post Hoc *Tukey 2,386,074 Anlamsız 3,534,018 5,364, ,144,100 Anlamsız 3,855, ,100,105 Anlamsız 1,052,374 Anlamsız 2,517,063 Anlamsız 3,858, Tablo 10 katılımcıların iş tecrübelerine göre, güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Yöneticilerin davranışları değişkeni ile iş tecrübeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir (p<0,05). Bu farklılık ise, iş yerlerinde 1- Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

16 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković 5 yıl arası çalışanların algı düzeyi, 6-10 yıl arası ve yıl arası firmada çalışanlara göre anlamlı bir şekilde daha düşüktür. Güvenlik kültürü değişkenlerinden güvenlik önceliğine baktığımızda, 1-5 yıl arası algı düzeyi, 6-10 yıl arası çalışanlara göre ve 6-10 yıl arası algı düzeyi, 15 yıl ve üstü çalışanlara göre anlamlı bir şekilde daha olumlu olduğu görülmektedir. Güvenlik eğitimi değişkeni açısından, işyerlerinde 6-10 yıl arası çalışanların algı düzeyi, 15 yıl ve üstü yıldır firmada çalışanlara göre anlamlı bir şekilde daha düşüktür. Kadercilik değişkeni açısından baktığımızda, 1-5 yıl arası çalışanlar ile yıl arası çalışanlar arasında anlamlı bir farklılık gözlenmektedir. Diğer taraftan, yöneticilerin davranışları, güvenlik iletişimi, güvenlik farkındalığı, çalışan katılımı ve raporlama kültürü değişkenleri açısından işyerlerinde iş tecrübesine göre yapılan analizlerde anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). Tablo 11. Katılımcıların ĠĢyerinde ÇalıĢma Yılı Ġle Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢki Değişken Yöneticilerin Tutumları Yöneticilerin DavranıĢları Güvenlik Önceliği Güvenlik ĠletiĢimi Güvenlik Eğitimi Güvenlik Farkındalığı ve Yetkinlik ÇalıĢan Katılımı İşyerinde Çalışma Yılı N M SS Yıl 22 3,63, Yıl 47 3,86, Yıl 16 4,02, Yıl ve Üstü 13 3,40, Yıl 22 3,58, Yıl 47 4,01, Yıl 16 4,22, Yıl ve Üstü 13 3,38, Yıl 22 3,64, Yıl 47 3,87, Yıl 16 3,90, Yıl ve Üstü 13 3,40, Yıl 22 3,46, Yıl 47 3,73, Yıl 16 3,68, Yıl ve Üstü 13 3,42, Yıl 22 3,51, Yıl 47 3,73, Yıl 16 3,68, Yıl ve Üstü 13 3,42, Yıl 22 3,69, Yıl 47 3,74, Yıl 16 3,74, Yıl ve Üstü 13 3,35, Yıl 22 3,58, Yıl 47 3,49, Yıl 16 3,47, Yıl ve Üstü 13 3,32,47 F p Post Hoc *Tukey 2,616,056 Anlamsız 5,325, ,044, ,062,111 Anlamsız 2,603, ,785,155 Anlamsız,900,444 Anlamsız 457 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

17 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Raporlama Kültürü Kadercilik Yıl 22 4,27, Yıl 47 4,52, Yıl 16 4,55, Yıl ve Üstü 13 3,97, Yıl 22 4,36, Yıl 47 4,54, Yıl 16 4,94, Yıl ve Üstü 13 4,01,79 1,679,177 Anlamsız 3,290, Tablo 11 çalışanların işyerlerinde çalışma yılı ile güvenlik kültürü değişkenleri arasında ilişkileri göstermektedir. Yöneticilerin tutumları değişkeni açısından, işyerlerinde 1-5 yıl arası çalışanların algı düzeyi, yıl arası firmada çalışanlara göre anlamlı bir şekilde daha düşüktür (p<0,05). Buna göre yıl arası firmada çalışanlar, 1-5 yıl arası çalışanlara göre, yöneticilerin tutumları değişkeni açısından daha olumlu bir algı düzeyine sahiptir. İşyerlerinde 6-10 yıl arası çalışanlar ile 15 yıl ve üstü çalışanlar arasında anlamlı bir farklılık gözlenmektedir yıl arası çalışanlar ile 15 yıl ve üstü çalışanlar arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Bunlara göre, 15 yıl ve üstü çalışanlar 6-10 yıl arası çalışanlara göre ve 15 yıl ve üstü çalışanlar yıl arası çalışanlara göre daha olumlu bir algı düzeyine sahiptir. Güvenlik önceliği değişkeni açısından, 6-10 yıl arası çalışanlar 15 yıl ve üstü çalışanlar arasında anlamlı bir farklılık gözlenmektedir. Kadercilik açısından da yıl arası çalışanlar 15 yıl ve üstü çalışanlar arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Güvenlik eğitimi değişkeni açısından, işyerlerinde 6-10 yıl arası çalışanların algı düzeyi, 15 yıl ve üstü yıldır firmada çalışanlar arasında anlamlı bir şekilde daha düşüktür (p<0,05). Diğer taraftan, yöneticilerin tutumları, güvenlik iletişimi, güvenlik farkındalığı, çalışan katılımı ve raporlama kültürü değişkenleri açısından işyerlerinde çalışma yılına göre yapılan analizlerde anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05) Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Ġle Güvenlik Performansı DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢkiler Çalışmanın bundan sonraki kısmında güvenlik kültürü değişkenleri ile çalışmada ele alınan güvenlik performansı değişkenleri arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Tablo 12. Çalışma Hayatında İş Kazasına Uğrama ve Güvenlik Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişkiler Hayatında ĠĢ Kazasına Uğrama Evet Hayır N M SS N M SS t p Yöneticilerin tutumları 59 3,82 0, ,70 0,64 0,8641 0,390 Yöneticilerin davranıģları 59 3,94 0, ,74 0,69 1,2948 0,199 Güvenlik önceliği 59 3,79 0, ,71 0,59 0,6762 0,501 Guvenlik ĠletiĢimi 59 3,65 0, ,56 0,51 0,8245 0,412 Güvenlik eğitimi 59 3,60 0, ,50 0,42 0,9892 0,325 Güvenlik Farkındalığı Ve Yetkinlik 59 3,75 0, ,57 0,55 1,5653 0,121 ÇalıĢanların katılımı 59 3,49 0, ,48 0,41 0,0713 0,943 Kadercilik 59 4,61 0, ,33 0,87 1,6014 0,113 Raporlama kültürü 59 4,52 0, ,22 0,86 1,6320 0, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

18 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković Tablo 12 çalışma hayatında iş kazasına uğrama ve uğramama durumuna göre güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Tablo 12'ye göre çalışma hayatında iş kazasına maruz kalan çalışanlar ile güvenlik kültürü değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). Tablo 13. ĠĢyerinde ĠĢ Kazasına Uğrama ve Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Arasındaki Farklılıklar ĠĢyerinde ĠĢ Kazasına Uğrama Evet Hayır N M SS N M SS t p Yöneticilerin tutumları 26 3,77 0, ,77 0,70-0,0320 0,975 Yöneticilerin davranıģları 26 3,88 0, ,85 0,74 0,1789 0,858 Güvenlik önceliği 26 3,66 0, ,80 0,59 0,9963 0,322 Guvenlik ĠletiĢimi 26 3,68 0, ,59 0,53 0,7435 0,459 Güvenlik eğitimi 26 3,59 0, ,55 0,45 0,3457 0,730 Güvenlik Farkındalığı Ve Yetkinlik 26 3,75 0, ,65 0,56 0,8452 0,400 ÇalıĢanların katılımı 26 3,36 0, ,53 0,45-1,7584 0,082 Kadercilik 26 4,42 0, ,53 0,84-0,5582 0,578 Raporlama kültürü 26 4,34 0, ,42 0,90-0,3993 0,691 Tablo 13 mevcut işyerinde iş kazasına uğrama ve uğramama durumuna göre güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkileri göstermektedir. Tablo 13'e göre mevcut işyerinde iş kazasına maruz kalan çalışanlar ile güvenlik kültürü değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık elde edilememiştir (p>0,05). 459 Tablo 14. Güvenlik Kültürü DeğiĢkenleri Ġle ÇalıĢanların Güvenli DavranıĢları Arasındaki Korelasyon Analizi Sonuçları Yöneticilerin Tutumları 1 2. Yöneticilerin DavranıĢları,765** 1 3. Güvenlik Önceliği,628**,706** 1 4. Güvenlik ĠletiĢimi,411**,474**,560** 1 5. Güvenlik Eğitimi,414**,433**,425**,592** 1 6. Güvenlik Farkındalığı,345**,390**,293**,450**,593** 1 ve Yetkinlik 7. ÇalıĢanların Katılımı,403**,355*,373**,432**,647**,576** 1 8. Kadercilik,740**,601**,522*,283**,373**,248*,348** 1 9. Raporlama Kültürü,688**,626**,516**,206*,326**,235*,367**,862** Güvenlik Uyumu,720**,601**,446**,228*,311**,356**,363**,772**,767** Güvenlik Katılımı,623**,555**,416** 0,12,249*,209*,294**,695**,766**,788** ** p<0,01 * p<0,05 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

19 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Tablo 14 güvenlik kültürü değişkenleri ile güvenlik performansı değişkenlerinden güvenli davranış ölçekleri arasında yapılan korelasyon analizi sonuçlarını göstermektedir. Güvenlik kültürü boyutlarının kendi içlerindeki korelasyon değerlerine baktığımızda, yöneticilerin tutumları değişkeninin diğer tüm değişkenlerle güçlü ve pozitif(olumlu) yönde anlamlı bir ilişki içinde olduğu gözlenmektedir. Yöneticilerin tutumları değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, yöneticilerin davranışları değişkenidir (r=,765; p<0,01). En zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, güvenlik farkındalığı ve yetkinlik'tir (r=,345; p<0,01). Yöneticilerin davranışları değişkeni tüm değişkenlerle güçlü ve pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Yöneticilerin davranışları değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, yöneticilerin tutumları değişkeni iken (r=,765; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, çalışanların katılımı'dır (r=,355; p<0,05). Güvenlik önceliği değişkeni tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki gösterdiği görülmektedir. Güvenlik önceliği değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, yöneticilerin davranışları değişkeni iken (r=,740; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, güvenlik farkındalığı ve yetkinlik değişkenidir (r=,293; p<0,01). Güvenlik iletişimi değişkeni tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Güvenlik iletişimi değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, güvenlik eğitimi değişkeni iken (r=,592; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, raporlama kültürüdür (r=,206; p<0,05). Güvenlik eğitimi değişkeni ise tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Güvenlik eğitimi değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, çalışanların katılımı değişkeni iken (r=,647; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, raporlama kültürüdür (r=,326; p<0,01). 460 Güvenlik farkındalığı ve yetkinlik değişkeni tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Güvenlik farkındalığı değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, güvenlik eğitimi iken (r=,593; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken ise, raporlama kültürüdür (r=,235; p<0,05). Çalışanların katılımı değişkeni tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Çalışanların katılımı değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, güvenlik eğitimi iken (r=,647; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken, kaderciliktir (r=,248; p<0,05). Raporlama kültürü değişkeni ise değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Raporlama kültürü değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, kadercilik iken (r=,862; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken, güvenlik iletişimidir (r=,206; p<0,05). Son olarak kadercilik ile diğer güvenlik kültürü değişkenleri arasında da anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (p>0,05). Kadercilik değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, raporlama kültürü iken (r=,862; p<0,01), en zayıf ilişki içinde olduğu değişken, güvenlik farkındalığı ve yetkinliktir (r=,248; p<0,05). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

20 Hüseyin Gürbüz _ Hajdina İbraković Güvenlik kültürü değişkenleri ile çalışanların güvenli davranışları değişkenleri arasındaki korelasyon analizi sonuçlarına baktığımızda ise (Tablo 14), güvenli davranış değişkenlerinden güvenliğe uyma değişkeni tüm değişkenlerle pozitif yönlü anlamlı bir ilişki göstermektedir. Güvenliğe uyma değişkeninin en güçlü ilişki içinde olduğu değişken, kadercilik değişkenidir (r=,772; p<0,01). Buna göre, çalışanlarda kadercilik arttıkça, daha fazla güvenliğe uyma davranışları sergilemektedirler. Aynı şekilde, yöneticilerin tutum ve davranışları, güvenlik önceliği, güvenlik iletişimi, güvenlik eğitimi, güvenlik farkındalığı, çalışanların katılımı ve raporlama kültüründeki olumlu artışlar, çalışanların güvenliğe uyma davranışlarını arttırmaktadır. Bir diğer güvenlik performansı değişkeni olan güvenlik katılımı değişkeni ile güvenlik kültürü değişkenleri arasındaki ilişkilere baktığımızda ise, güvenlik katılımı değişkenin güvenlik iletişimi dışında tüm güvenlik kültürü değişkenleri ile pozitif yönlü anlamlı bir ilişki içinde olduğu görülmektedir (p<0,01). Güvenlik katılımı ile yöneticilerin tutumları, yöneticilerin davranışları, güvenlik önceliği, kadercilik ve raporlama kültürü arasındaki ilişki, diğer güvenlik kültürü değişkenlerine göre daha güçlüdür. Buna göre, yöneticilerin tutum ve davranışları, güvenlik önceliği, güvenlik iletişimi, güvenlik eğitimi, çalışanların katılımı, güvenlik farkındalığı, kadercilik ve raporlama kültüründeki olumlu artışlar, çalışanların güvenliğe katılma davranışlarını arttırmaktadır. Diğer taraftan, güvenlik katılımı ile güvenli iletişim arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (p>0,05). Çalışmanın bu aşamasında güvenlik kültürü değişkenlerinin güvenlik performansı üzerine etkisini incelemek amacıyla regresyon analizi yapılmıştır. Tablo 21. Güvenlik Kültürü DeğiĢkenlerinin Güvenliğe Uyma Üzerine Etkisine Yönelik Regresyon Analizi Sonuçları Bağımsız Değişkenler: Güvenlik Kültürü Bağımlı Değişken Güvenliğe Uyma Beta t Sabit,709 2,655* Yöneticilerin Tutumları,210 2,736* Güvenlik Farkındalığı Ve,134 2,018** Yetkinlik Kadercilik,189 2,180** Raporlama Kültürü,223 2,887* R 2 0,687 DüzeltilmiĢ R 2 0,674 F 51, *p<0,01 **p<0,05 Tablo 21 güvenlik kültürü değişkenlerinin güvenliğe uyma davranışı üzerine etkisini göstermektedir. F testine göre kurulan model 0,01 düzeyinde anlamlıdır (F=51,084). Güvenlik uyumu davranışındaki (bağımlı değişken) değişmenin %67,4'ünün kullanılan bağımsız Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

21 İşletmelerde İş Güvenliği, Güvenlik Performansı ve İş Güvenliği Kültürü değişkenler tarafından açıklandığı görülmektedir (Düzeltilmiş R 2 =%67,4). Regresyon analizi sonucuna göre, güvenlik farkındalığı, kadercilik (p<0,05), yöneticilerin tutumları ve raporlama kültürü üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu (p<0,01) tespit edilmiştir. Buna göre, tüm diğer değişkenler sabit iken kadercilikte ki 1 birim artışın güvenlik uyumunu 0,189 arttırdığını söylebiliriz. Tablo 22. Güvenlik Kültürü DeğiĢkenlerinin Güvenlik Katılımı Üzerine Etkisine Yönelik Regresyon Analizi Sonuçları *p<0,01 **p<0,05 Bağımsız Değişkenler: Güvenlik Kültürü Bağımlı Değişken Güvenlik Katılımı Beta t Sabit,741 2,651* Yöneticilerin Tutumları,197 2,049** Raporlama Kültürü,541 7,194* R 2 0,604 DüzeltilmiĢ R 2 0,596 F 72,476 Tablo 22 güvenlik kültürü değişkenlerinin güvenlik katılımı üzerine etkisini göstermektedir. F testine göre kurulan model 0,01 düzeyinde anlamlıdır (F=72,476). Güvenlik katılımındaki (bağımlı değişken) değişmenin %59,6'sının kullanılan bağımsız değişkenler tarafından açıklandığı görülmektedir (Düzeltilmiş R 2 =%59,6). Regresyon analizi sonucuna göre, yöneticilerin tutumları (p<0,05) ve raporlama kültürü üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu (p<0,01) tespit edilmiştir. Diğer değişkenler sabit iken yöneticilerin tutumlarının 1 birim artması güvenlik katılımını 0,197 arttırdığını söylebiliriz ve diğer değişkenler sabit iken raporlama kültürünün 1 birim artması güvenlik katılımını 0,541 arttırdığını söyleyebiliriz. 7. Genel Değerlendirme Tarih boyunca olası kazaları önlemek ve çalışanlar için sağlıklı bir ortam yaratmak amacıyla birçok kanun ve kurumsal kurallar düzenlenmiştir. Bu kurallar ve önlemler mevcut olmakla birlikte, işyerinde hala birçok kaza meydana gelmektedir. Bu, yalnızca teknik prosedürlere bağlı olmadığını, ancak burada önemli bir faktörün "kişi" olduğunu ve bu nedenle güvenlik kültürü kavramının önemini ortaya koyduğunu göstermektedir. Güvenlik kültürünü ifade eden ve çalışanların ortak olan değerleri, algıları, inançları ve tutumları, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamını yaratmak için önemlidir. Bu nedenle kazaların meydana gelmesini önleyen düzenlemeler ve faaliyetler yapılmalıdır. Bu çalışma bir Sloven şirketinde güvenlik kültürü algılamalarını, demografik değişkenleri ve güvenlik performansını incelemiştir. Araştırmanın sonuçları aşağıda özetlenmiştir. H 1 : Erkek ve kadın çalıģanlar arasında güvenlik kültürü algı düzeyleri açısından farklılıklar bulunmaktadır. 462 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s