ÜNİVERSİTE KAMPUSLARI FİZİKSEL GELİŞİM PLANLAMASI VE TASARIMI: YOZGAT BOZOK ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 ÜNİVERSİTE KAMPUSLARI FİZİKSEL GELİŞİM PLANLAMASI VE TASARIMI: YOZGAT BOZOK ÜNİVERSİTESİ ERDOĞAN AKDAĞ KAMPUSU ÖRNEĞİ Ahu Nur IRGATOĞLU Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Şubat 2011

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÜNİVERSİTE KAMPUSLARI FİZİKSEL GELİŞİM PLANLAMASI VE TASARIMI: YOZGAT BOZOK ÜNİVERSİTESİ ERDOĞAN AKDAĞ KAMPUSU ÖRNEĞİ Ahu Nur IRGATOĞLU PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ANKARA 2011 Her hakkı saklıdır

3 TEZ ONAYI Ahu Nur IRGATOĞLU tarafından hazırlanan Üniversite Kampusları Fiziksel Gelişim Planlaması ve Tasarımı: Yozgat Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Örneği adlı tez çalışması tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof. Dr. Hayran ÇELEM Jüri Üyeleri : Başkan : Prof. Dr. Hayran ÇELEM Ankara Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Üye : Prof. Dr. Elmas ERDOĞAN Ankara Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Üye : Prof.Dr. Güzin DEMİRKAN TÜREL Bozok Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Özer KOLSARICI Enstitü Müdürü

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ÜNİVERSİTE KAMPUSLARI FİZİKSEL GELİŞİM PLANLAMASI VE TASARIMI: YOZGAT BOZOK ÜNİVERSİTESİ ERDOĞAN AKDAĞ KAMPUSU ÖRNEĞİ Ahu Nur IRGATOĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Hayran ÇELEM Kalkınmakta olan toplumların Dünyaya egemen olan toplumsal ve ekonomik değişim sürecine dahil olma çabalarına paralel olarak, bilime verdikleri önem günden güne artmaktadır. Bu süreçte eğitimde gerçekleri arayan, bilim üreten ve onu topluma yayan üniversitelerin, toplumsal kurumlar arasındaki yeri ve önemi açıkça görülebilmektedir. Araştırmada öncelikle araştırma evresini oluşturan kampus üniversitelerinin iklim, topografya, coğrafi konum ve çevre ilişkileri ile ilgili yapılan literatür taraması sonuçları ile tanımlanmasına çalışılmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasında üniversite ve üniversite kampusu kavramı, Dünya da ve Türkiye de üniversitelerin tarihi, üniversitenin işlevleri, üniversitenin toplumdaki yeri ve rolü, üniversite-kent ilişkileri, kampus fiziksel planlama ve tasarımında planlama ve tasarım ilkeleri, kentsel tasarım alanlarındaki gelişimi ve bu gelişimin evreleri, Dünya dan ve Türkiye den üniversite kampus örnekleri ele alınmıştır; zaman içerisinde üniversitelerin yerleşim kararlarının kent üniversitesinden, üniversite kentine geçişi ile yerleşim modelleri, büyüme ve yer seçimi gibi tasarım kriterlerine etkisi irdelenmiştir. Araştırmanın üçüncü aşamasında Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusunun planlamasında ve tasarımında etkili olan genel özellikleri ve kampus alan kullanımları analiz edilmiştir. Kampusun kuruluşundan günümüze kadar geçen süreç irdelenmiş, eldeki veriler doğrultusunda kendi içinde bütünlüğü olan, önceden belirlenemeyen gelişmelere açık, çevreye ve araziye uyumlu öneri planlama kararları verilmiştir. Araştırmanın sonucunda varılmak istenen nokta, Türkiye de üniversite kampuslarının planlamasında dikkate alınması gereken kriterler vurgulanarak, Bozok Üniversitesi kampus planlaması bu kriterler doğrultusunda değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonuçlarının gelecek yıllarda kurulması düşünülen yeni üniversite kampusları planlaması için kaynak olarak kullanılması önerilmektedir. Mart 2011, 240 sayfa Anahtar Kelimeler: Üniversiteler, kampus, kampus planlaması, fiziksel planlama i

5 ABSTRACT Master Thesis PHYSICAL DEVELOPMENT PLANNING AND DESIGN OF UNIVERSITY CAMPUSES: CASE OF YOZGAT BOZOK UNIVERSITY ERDOĞAN AKDAĞ CAMPUS Ahu Nur IRGATOĞLU Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Landscape Architecture Supervisor: Prof. Dr. Hayran ÇELEM The developing countries are trying to reach the same level as the world s leading powers and are indeed trying their best to keep with them not only on a social and economical level but also scientific. Therefore we can see the increasing importance of universities the leaders of this shift in the scientific world. First of all this study defines the campus universities by the literature and observational investigations on the climate, topography, geographical location and environmental relations. The second part of this study the concept of university and university campus, the history of universities in our country and in the world, functions of university, the role of universities in society, the relations between university and city, some planning and design criteria on campus physical planning and design, the development of the urban areas in the city and the phases of this development, university campus examples from World and Turkey was investigated. The decision of the campus settling plans due to the change in concept from the city university to university cities settling plans were evaluated according to various criteria such as, populations, expensions and location. The third part of this study, the analysis of general features affecting the planning and designing of the Yozgat, Bozok University, Erdoğan Akdağ Campus and the uses of areas in the campus was made. The progress from the foundation of the university up to date was investigated. Consequently, the proposal that was self sufficient, open to unforeseeable developments and in union with the surrounding nature was chosen. The conclusion of this study emphasizes the criteria need to be considered in the planning of the university campus. The planning of Bozok University campus were evaluated in accordance with criteria mentioned above. The conclusions obtained from these evaluations are suggested of the new campus plans in the upcoming years. March 2011, 240 pages Key Words: Universities, campus, campus planning, physical planning ii

6 ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Üniversite Kampusları Fiziksel Gelişim Planlaması ve Tasarımı: Yozgat Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Örneği isimli bu araştırma yılları arasında hazırlanarak Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne Yüksek Lisans Tezi olarak sunulmuştur. Tez araştırmam boyunca her aşamada benden katkılarını ve yönlendirici bilgilerini esirgemeyen değerli tez danışman hocam Prof. Dr. Hayran ÇELEM (A.Ü.) e, yine değerli tecrübelerinden faydalandığım hocam Prof. Dr. Murat E. YAZGAN (A.Ü) a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca araştırmalarım süresince her konuda bana yol gösteren, derin bilgisi, yapıcı eleştirileri, yorumlarıyla çalışmamın daha geniş bir perspektife sahip olmasında katkısı yadsınamayacak olan ve aynı zamanda aynı kurumda çalışmaktan gurur duyduğum değerli hocam Prof. Dr. Güzin DEMİRKAN TÜREL (B.Ü.) e bana ve tezime verdiği emekten dolayı teşekkürlerimi sunarım. Tez süresince bıkmadan beni dinleyen, yardımcı olan ve motive olmamı sağlayan arkadaşlarıma, özellikle Öncel GENÇ ve Ümit TAŞDEMİR e teşekkürü bir borç bilirim. Son olarak, hayatımın her aşamasında yanımda olan, maddi ve manevi desteklerini benden esirgemeyen, ilgi ve sabırlarıyla bana en büyük destek olan aileme sonsuz teşekkür ediyorum. Ahu Nur IRGATOĞLU Ankara, Mart 2011 iii

7 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... iii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... viii ŞEKİLLER DİZİNİ... x ÇİZELGELER DİZİNİ... xiii 1. GİRİŞ Araştırmanın Amacı Araştırmanın Kapsamı Literatür Özeti KURAMSAL TEMELLER Araştırma Konusuna Ait Genel Bilgiler Üniversite kavramı Üniversitelerin tarihsel gelişimi Üniversitelerin Dünya daki tarihsel gelişimi Üniversitelerin Türkiye deki tarihsel gelişimi Üniversitenin işlevleri Üniversitelerin toplumdaki yeri ve rolü Üniversite-kent toplumu ilişkileri Üniversitelerin yer seçimi ölçütleri ve bunların irdelenmesi Kent İçi-Kent Dışı Üniversite Kampuslarının Fiziksel Oluşum Şemaları Kent üniversiteleri ve üniversite kentleri (Kampuslar) Kent içindeki üniversitelerin oluşum şemaları Organik kentsel doku içinde gelişen üniversiteler Yapı adalarında gelişen üniversiteler Ağ örgüsü biçiminde gelişen üniversiteler Doğrusal biçimde gelişen üniversiteler Kent dışındaki üniversitelerin oluşum şemaları Dağınık planlı üniversiteler Merkezi planlı üniversiteler Doğrusal planlı üniversiteler Işınsal planlı üniversiteler Yığınsal planlı üniversiteler iv

8 Ağ örgüsü planlı üniversiteler Çok kutuplu üniversiteler Üniversite Kampuslarının Nüfus, Büyüklük ve Mekansal Gereksinimler aaaaçısından Değerlendirilmesi Kampuslarda Dolaşım Sistemi ve Yaya Ölçeği Girişler Yollar Meydanlar Otoparklar Yaya sirkülasyonu Üniversite Kampuslarında Bölgeleme (Zoning) Kavramı Kampusun üç bölgede ele alınması Kampusun iki bölgede ele alınması Kampusun tek bölgede ele alınması Üniversite Kampuslarında Ulaşım Kavramı Kampus içi ulaşım sistemi Taşıt ulaşım düzeni Yaya ulaşım düzeni Kampus çevre ulaşım sistemi Üniversite Kampuslarında Uygulanan Yerleşim Modelleri Yaygın tip yerleşim modeli Merkezi tip yerleşim modeli Moleküler tip yerleşim modeli Ağ tipi yerleşim modeli Haç tipi yerleşim modeli Lineer tip yerleşim modeli Üniversite Kampuslarında Uygulanan Büyüme Modelleri Üniversite kampuslarının büyüme nedenleri Üniversite kampuslarında büyüme ve gelişmenin planlanması Kampuslarda büyüme modelleri Tek merkezli büyüme modeli Kendiliğinden büyüme modeli Moleküler büyüme modeli Lineer (Doğrusal) büyüme modeli Üniversite Kampuslarında Peyzaj Tasarımına İlişkin Çalışmalar Mevcut arazi yapısı (topografya) üzerine yapılan çalışmalar v

9 2.9.2 Bitkilendirme ve yeşil alanlar Açık ve yeşil alanların işlevleri Bitki türü seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Kampus içi alle çalışması Yönlendirici ve dekoratif yeşil alanlar Bitkisel üretim çalışmaları Rekreasyon alanları Donatı elemanları Dünya da ve Türkiye de Üniversite Kampus Modeli Örnekleri Dünya da üniversite kampus modeli örnekleri Bath Üniversitesi (Bath, İngiltere) Twente Üniversitesi (Enschede, Hollanda) Stirling Üniversitesi (Stirling, İskoçya) Lancaster Üniversitesi (Lancaster, İngiltere) Loughborough Üniversitesi (Loughborough, İngiltere) Surrey Üniversitesi (Surrey, İngiltere) Cornell Üniversitesi (New York, A.B.D.) Sonoma State Üniversitesi (California, A.B.D.) East Anglia Üniversitesi (Norwich, İngiltere) Bochum Üniversitesi (Ruhr, Almanya) Türkiye de üniversite kampus modeli örnekleri ODTÜ (Ankara, Türkiye) Bilkent Üniversitesi (Ankara, Türkiye) Çukurova Üniversitesi (Adana, Türkiye) Uludağ Üniversitesi (Bursa, Türkiye) Gaziantep Üniversitesi (Gaziantep, Türkiye) Erciyes Üniversitesi (Kayseri, Türkiye) Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş, Türkiye) Mustafa Kemal Üniversitesi (Hatay, Türkiye) Mersin Üniversitesi (Mersin, Türkiye) Niğde Üniversitesi (Niğde, Türkiye) MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırma Alanına Ait Doğal Veriler vi

10 4.1.1 Coğrafi konum ve çevre ilişkileri Topografik yapı Jeolojik durum Toprak yapısı Su varlığı İklimsel veriler Bitki örtüsü Fauna Tarihi yapılar ve korunması gereken doğal oluşumlar Yozgat İli ve Araştırma Alanının Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Özellikleri Tarihsel gelişimi Nüfus Ulaşım Ekonomik durum Altyapı Turizm Araştırma Alanında Yapılan Gözlem, Etüt ve İncelemeler Sonucunda Elde aaaedilen Bulgular Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusunun kuruluş ve gelişimi Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu alan kullanımı Erdoğan Akdağ Kampusu nun peyzaj planlama ve tasarım aşaması Bozok Üniversitesinin organizasyonu, kurulma gerekçesi ve hedefi Araştırma alanı ve çevresinin analizi İhtiyaç programı Planlama ve tasarım SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK 1 Üniversite Kampuslarında Uygulanan Yerleşim Modelleri EK 2 Türkiye Jeoloji Haritası EK3 Yozgat İli ve Bozok Üniversitesi Kampus Alanı Jeoloji Haritası EK4 Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Vaziyet Planı EK 5 Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Mevcut Durumu ÖZGEÇMİŞ vii

11 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ AKKS A.Ü. B.Ü. Bz Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı Ankara Üniversitesi Bozok Üniversitesi Bazalt Cº Santigrad derece CBS CH CIAM cm da D.P.T. Gbr GC Gr GM ha hm³ Kçt km km² KSÜ m Coğrafi Bilgi Sistemi Yüksek plastisiteli inorganik kil Uluslararası Modern Mimarlar Kongresi Santimetre Dekar Devlet Planlama Teşkilatı Gabro Killi çakıl Granit Siltli çakıl Hektar Hektometreküp Kireçtaşı Kilometre Kilometrekare Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Metre m² Metrekare m³ Metreküp MH mm Yüksek plastisiteli inorganik silt Milimetre viii

12 MTA sn SC SM SYM TMMOB ODTÜ YÖK Maden Teknik Arama Saniye Killi kum Siltli kum Sayısal Yükseklik Modeli Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birliği Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yüksek Öğretim Kurulu ix

13 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1 II. Bayazıd Külliyesi Edirne, Şekil 2.2 Fatih Külliyesi, İstanbul, Şekil 2.3 Süleymaniye Külliyesi, İstanbul, 1557, Mimar Sinan Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin bölgesel dağılımı Şekil 2.10 Oxford Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.11 Oxford Üniversitesi yerleşim planı Şekil 2.12 Cambridge Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.13 Cambridge Üniversitesi yerleşim planı Şekil 2.14 Churchill Koleji yerleşim planı Şekil 2.15 Harvard Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.16 Harvard Üniversitesi yerleşim planı Şekil 2.17 Columbia Üniversitesi yerleşim planı Şekil 2.18 Columbia Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.19 Freie Üniversitesi yerleşim planı Şekil 2.20 Freie Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.21 Mimar Sinan Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.22 Picardie Üniversite bölgesi genel görünümü Şekil 2.23 Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, A.B.D. vaziyet planı Şekil 2.24 California Üniversitesi, Los Angeles kampusu genel görünümü Şekil 2.25 Simon Fraser Üniversitesi, Vancouver, Kanada 1965, şematik planı Şekil 2.26 Simon Fraser Üniversitesi hava fotoğrafı Şekil 2.27 California Üniversitesi, Irvine kampusu hava fotoğrafı Şekil 2.28 California Üniversitesi, Irvine kampusu vaziyet planı Şekil 2.29 East Anglia Üniversitesi, Norwich, İngiltere, 1963, vaziyet planı Şekil 2.30 Essex Üniversitesi, Colchester, İngiltere, 1961, vaziyet planı Şekil 2.31 Ahmedabad Üniversite Koleji, Gujarat, Hindistan, vaziyet planı Şekil 2.32 Ulm Üniversitesi, Baden-Württemberg, Almanya vaziyet planı Şekil 2.33 California Üniversitesi, Santa Cruz kampusu hava fotoğrafı Şekil 2.34 Kampusun üç bölge olarak ele alındığı yerleşim modelleri Şekil 2.35 Kampusun iki bölge olarak ele alındığı yerleşim modeli Şekil 2.36 Kampusun tek bölge olarak ele alındığı yerleşim modeli Şekil 2.37 Radburn de uygulanan yaya-taşıt ulaşımı sistemini gösteren yerleşim aaaaaaaaaaplanı Şekil 2.38 Radburn de uygulanan yaya-taşıt ulaşımı sistemini gösteren grafik Şekil 2.39 Yaygın tip yerleşim modeli Şekil 2.40 Yaygın tip yerleşim modeli üniversite örneği, Twente Üniversitesi, aaaaaaaaaahollanda Şekil 2.41 Merkezi tip yerleşim modeli Şekil 2.42 Merkezi tip yerleşim modeli üniversite örneği, Stirling Üniversitesi x

14 Şekil 2.43 Moleküler tip yerleşim modeli Şekilı2.44 Moleküler tip yerleşim modeli üniversite örneği, San Diego Üniversitesi, aaaaaaaaaacalifornia Şekil 2.45 Ağ tipi yerleşim modeli Şekil 2.46 Ağ tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Essex Üniversitesi, İngiltere Şekil 2.47 Ağ tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Manchester Üniversitesi, aaaaaaaaaaingiltere Şekil 2.48 Haç tipi yerleşim modeli Şekil 2.49 Haç tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Resenburg Üniversitesi Şekil 2.50 Lineer tip yerleşim modeli Şekil 2.51 Lineer tip yerleşim modeli üniversite örneği, Bath Üniversitesi, aaaaaaaaaaingiltere Şekil 2.52 Lineer tip yerleşim modeli üniversite örneği, Surrey Üniversitesi, aaaaaaaaaaingiltere Şekil 2.53 Tek (Aynı) merkezli büyüme modeli Şekil 2.54 Kendiliğinden büyüme modeli Şekil 2.55 Moleküler büyüme modeli Şekil 2.56 Lineer (Doğrusal) büyüme modeli Şekil 2.57 Bath Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.58 Twente Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.59 Stirling Üniversitesi kampus şeması Şekil 2.60 Stirling Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.61 Lancaster Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.62 Loughborough Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.63 Surrey Üniversitesi kampusu vaziyet planı Şekil 2.64 Cornell Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.65 Sonoma State Üniversitesi kampus görünümü Şekil 2.66 East Anglia Üniversitesi kampusu vaziyet planı Şekil 2.67 Bochum Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.68 ODTÜ kampus vaziyet planı Şekil 2.69 Bilkent Üniversitesi kampus yerleşim planı Şekil 2.70 Çukurova Üniversitesi kampus yerleşim planı Şekil 2.71 Uludağ Üniversitesi kampus görünümü Şekil 2.72 Gaziantep Üniversitesi kampus görünümü Şekil 2.73 Erciyes Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 2.74 Sütçü İmam Üniversitesi Avşar Kampusu vaziyet planı Şekil 2.75 Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfun Sökmen Kampusu vaziyet planı Şekil 2.76 Mersin Üniversitesi Çiftlikköy kampusu vaziyet planı Şekil 2.77 Niğde Üniversitesi kampus vaziyet planı Şekil 3.1 Araştırma alanının Türkiye haritası üzerindeki konumu ve vaziyet planı Şekil 3.2 Araştırma alanının değerlendirilmesinde uygulanacak yöntem Şekil 3.3 Araştırma yönteminin şematik olarak ifade edilmesi Şekil 4.1 Yozgat İli nin Türkiye haritasındaki konumu Şekil 4.2 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu vaziyet planı Şekil 4.3 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu topografik haritası Şekil 4.4 Yozgat İli jeolojik haritası Şekil 4.5 Yozgat İli nin Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ndaki durumu xi

15 Şekil 4.6 Yozgat İli toprak haritasından sayısallaştırılan arazi kullanım kabiliyet aaaaaaaaaasınıfları Şekil 4.7 Yozgat İli sayısal yükselti modelinden oluşturulan aydınlanma modeli Şekil 4.8 Aydınlanma modeli ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları karma aaaaaaaaaagörüntüsü Şekil 4.9 Yozgat İli nin iklim diyagramı Şekil 4.10 Kampus alanında bulunan tarihi köprü Şekil 4.11 Erdoğan Akdağ Kampusu kent ve yakın çevre ile ilişki şeması Şekil 4.12 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu hava fotoğrafı Şekil 4.13 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu 3 boyutlu hava fotoğrafı Şekil 4.14 Erdoğan Akdağ Kampusu aktivite organizasyon şeması Şekil 4.15 ıerdoğan Akdağ Kampusu mevcut durum planı ve büyüme ve gelişme aaaaaaaaaaıimkanları şeması Şekil 4.16 Kampusta eski yerleşim birimlerinin bulunduğu A kısmı Şekil 4.17 Kampus gelişme bölgesinin bulunduğu B kısmı Şekil 4.18 Kampus ana giriş kapısı (inşaat halinde) Şekil 4.19 Kampus alanı mevcut giriş kapısı Şekil 4.20 Erdoğan Akdağ Kampusu iç ulaşım ağı şeması Şekil 4.21 Kampus içi yaya ve araç ulaşım aksı Şekil 4.22 Erozyonu önlemek amacıyla uygulanan şev blokları Şekil 4.23 Çevre Orman İl Müdürlüğü tarafından kampus alanında yapılan aaaaaaaaaııçalışmalar Şekil 4.24 Bozok Üniversitesi organizasyon şeması Şekil 4.25 Kampusların fiziksel planlamasında peyzaj planlama süreci xii

16 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge yılından 2010 yılına kadar kurulan üniversite, fakülte, yüksekokul aaaaaaaaaaaave enstitü sayıları Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan devlet üniversiteleri (102) Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan vakıf üniversiteleri (52) Çizelgeı2.4aıYükseköğretim kurumlarına tahsis edilen çeşitli alanların karşılaştırmalı aaaaaaaaaaaııtablosu Çizelge 2.5 Üniversite kampuslarında büyümenin boyutları Çizelge 4.1 Araştırma alanına ait toprak örneklerinin bazı fizikokimyasal aaaaaaaaaaaaözellikleri Çizelge 4.2 Yararlanılan içme ve kullanma suyu kaynakları Çizelge yılı Yozgat İli iklim verileri Çizelge yılı Yozgat İli için sıcaklık normalleri Çizelge 4.5 Bozok Üniversitesi kampus alanında dikimi yapılan bitki türleri Çizelge 4.6 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu faunası Çizelge 4.7 Yozgat İli nin yıllarındaki nüfus artış hızı Çizelgeı4.8aıYozgat İli nin yılları arasındaki nüfusunda meydana gelen aaaaaaaaaaaadeğişmeler Çizelge 4.9 ayozgat İli nde yılları arasındaki nüfusun yaş grupları ve aaaaaaaaaaaacinsiyete göre dağılımı Çizelge 4.10 Erdoğan Akdağ Kampusundaki kapalı alan kullanımları xiii

17 1. GİRİŞ Ülkelerin sosyal ve ekonomik açıdan gelişebilmesi ve ülkelerarası ilişkilerde geri kalınmaması için üniversiteler büyük önem taşımaktadır. Ülkenin ihtiyaç duyduğu hizmet alanlarında uzman işgücü yetiştiren üniversiteler, toplumun ihtiyacına uygun yeni bilgiyi üretip, bunu gelecek kuşaklara aktarırken aynı zamanda toplumun ufkunu açarak sürekli gelişmesini sağlamaktadırlar. Ülkelerin sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan gelişebilmesinde ve uluslararası ilişkilerdeki verimliliğinde, üniversitelere büyük görevler düşmektedir. Üniversiteler eğitim, öğretim ve araştırma çalışmalarında bilimsel yaklaşımların öncelikli olduğu, ilgi ve uğraşı alanlarında uzmanlaşmanın belirginleştiği, bilginin en tarafsız ve akışkan olarak bulunduğu, çok sesliliğin dinamik yapı kazandırdığı ortamlardır (Bodur vd. 2005). Türkiye de hızlı nüfus artışı ve buna paralel bilimsel araştırma ve mesleki eğitim faaliyetlerine olan talep artışını karşılamak için, üniversitelerimizin artan bir ivmeyle büyüme ve gelişme göstermesi gerekmektedir. Bununla birlikte üniversiteler sadece eğitim yapıları olmaktan çıkmakta, sosyal faaliyetleri ve barınma ihtiyacını da karşılayan küçük yerleşimleri oluşturmaktadırlar. Kent merkezindeki yüksek öğretim yapıları hem artan nüfusu hem de sosyal beklentileri karşılamakta zorlanmaktadır. İhtiyaca cevap verebilmek, bu büyüme ve gelişmeyi karşılayabilmek için yeni binalara duyulan ihtiyacı kent içinde yer bulunamaması veya gelecek yıllardaki büyümeyi karşılayacak alanın kent içinde olmaması; üniversiteleri, istenilen gelişimi kolaylıkla sağlanmaları bakımından kent dışında kampus oluşumuna yöneltmiştir. Türkiye de ilk gerçek anlamda üniversite olan Darülfünun-i Osmani 1863 yılında İstanbul da kurulmuş, 1933 yılında İstanbul Üniversitesi nin kuruluşuna kadar üniversite sözcüğü gerici zihniyetin etkisiyle kullanılmamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Ankara da devletin ihtiyaç duyduğu hizmet alanlarında uzman işgücü yetiştirmek için okullar açılmıştır. Bu okullar daha sonra 1946 yılında çıkan bir kanunla Ankara Üniversitesi adı altında toplanmışlardır. Bu anlayış Türkiye de üniversite 1

18 kuruluşunun ana modelini teşkil etmektedir. Gelişmekte olan kentlerde ilk önce fakülte düzeyinde bir yükseköğretim kurumu açılmış, bu kurum kentin bulunduğu coğrafi bölgedeki uygun bir üniversiteye bağlanmış, daha sonra aynı kentte bir kaç kurum daha açılarak yeni bir üniversite oluşumuna gidilmiştir li yıllarda yükseköğretim kurumlarının yurt düzeyine yayılması politikası benimsenerek iki büyük kent dışında, bölge üniversiteleri kurulması düşüncesi ağırlık kazanmıştır. Bunun sonucunda yurdun dört bir tarafında üniversiteler açılmaya başlamıştır. Devlet Planlama Teşkilatı, 1968 de yaptığı Yüksek Öğrenim Araştırması ile yurdun hangi yörelerinde üniversite açılabileceğini gerekçeli olarak, kriterlerini belirleyerek ortaya koymuş, buna karşın politik etki ve görüşler her defasında ağır basmıştır (Korkut 1983) ten 1981 e kadar Anadolu nun çeşitli yerlerinde kurulan 10 adet yeni üniversite 1973 yılında yürürlüğe giren 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu nun dayandığı ilkeler ışığında kurulmuştur (Üniversiteler Kanun Tasarısı 1972, Korkut 1983). Benimsenen bu ilkeler: Yükseköğretimin bütünlüğünün ve ortaöğretimle ilişkisinin sağlanması, Yükseköğretimin toplum gereksinimlerine yönelmesi, Yükseköğretimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması, Kaynakların etkin bir biçimde kullanılması, Yükseköğretim planlamasının örgütlenmesi, Öğretim ve öğrenim özgürlüklerinin güvenlik altında bulundurulmasıdır. Yükseköğretim planlaması doğrultusunda toplumsal kalkınmaya katkıda bulunmak amacıyla kurulan üniversitelerin sayıları hızla artmıştır. Yükseköğretim kurumu sayısı bugün Türkiye de 154 e ulaşmıştır. Bunlardan 102 si devlet üniversitesi, 52 si ise vakıf üniversitesidir. 2

19 Modern yaşantının vazgeçilmez bir gereği olan planlı gelişme ve doğal kaynakların planlı kullanımı, üniversite kampuslarının kuruluşunda da dikkate alınmalıdır. Bilimsel araştırma ve öğretim merkezleri olan üniversiteler de üzerinde bulundukları kampuslardan planlı olarak ve dolayısıyla en uygun şekilde yararlanmayı amaç edinen örnek kurumlardır. Öğrencilere ve araştırmacılara uygun ortamlar sunarak yaşam kalitesini ve böylece başarı düzeyini arttırmak, kampus planlama konusunda üniversite yönetimleri tarafından göz önünde bulundurulan en önemli ilkelerdir (Baytorun 2005). Sönmez (2003) e göre üniversite kampusları, bünyelerindeki eğitim yapıları ve diğer kapalı mekanları kadar dış mekanlarıyla da büyük bir öneme sahiptir ve aynı zamanda farklı dış mekanları bünyesinde barındırmakla birlikte, bütün olarak ele alındığında da öğrenci ve öğretim elemanlarının yanı sıra kent halkına da hizmet veren bir kamusal dış mekan niteliği taşımaktadır. Yıldızoğlu ve Kelkit (2005) in vurguladığı gibi; kampusun ayrılmaz birer parçası olan rekreasyonel alanlar; diğer kampus alan kullanım gereksinimleriyle birlikte düşünülmeli, kampus planlama ve tasarım çalışmalarında bütünlük içinde ele alınmalıdır. Kampus üniversiteleri, tüm kullanıcılarının akademik, sosyal, sanatsal, kültürel ve sportif gereksinimlerinin büyük bir bölümünü kendi içinde karşılamak zorundadır. Bu nedenle de uygun yerleşim planlarına, özgün yapılara ve çevre düzenleme çözümlerine gerek duyulmaktadır. Üniversitelerdeki eğitim süresince kampus yaşam biçimini özümsemiş genç insanlar, burada elde etmiş oldukları olumlu deneyim ve tecrübeleri, üniversite hayatından sonra bulunacakları ortamlara model olarak taşımaktadırlar. Bu bakımdan, kampuslardaki rekreasyonel olanaklar ve bunlara dayanan yaşam biçiminin zenginliği ve kalitesi en az üniversitelerde verilen uzmanlık eğitimi kadar önemlidir (Küçükbay 2003). Gürün (2003) e göre; üniversite kampus alanlarının planlanması, diğer kentsel alanlarda yapılan planlamalar gibi kentsel tasarım ölçeğinde ele alınması gereken önemli bir konudur. Bugün tasarlanan üniversite kampuslarında düzenli yerleşimlerin görülememesi önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Üniversiteye ait akademik 3

20 ve sosyal birimler arasındaki kopukluk öğrenciler için büyük önem taşıyan bu ortamı kimliksiz hale getirmektedir. Fiziksel çevreye zarar vermeyen aksine katkı sağlayabilecek yeni üretim biçimleri araştırılmakta ve yeni kalkınma modelleri üzerinde çalışılmaktadır. Eğitimin tüm aşamaları için bütün dünya ülkeleri daha çağdaş ve verimli bir sistem arayışı içindedirler. Çünkü her ülke kalkınmanın yolunun eğitim, öğretim ve araştırmadan geçtiğini bilmektedir. Üniversitelerin de üç ana görevi eğitim, öğretim ve araştırmadır (Çınar 1998). Çınar (1998) a göre Türkiye, hızla artan genç nüfusun yükseköğretimini karşılayabilmek için çok sayıda üniversiteye gereksinim duyan bir ülkedir. Buna göre; genellikle Türkiye de bir yükseköğretim kurumu kurulmasına, önce bina ve tesislerin yapımıyla başlanılmaktadır. Ancak bu binaların amaca ne derece uygun olduğu ve geleceğe ne derece uyarlanabilecekleri, gelişme olanakları olup olmadığı, gerçekçi kullanılıp kullanılmadıkları tartışma konusu olabilmektedir. Bu konudaki yatırımlar giderek büyük boyutlara ulaştığından, yatırımların daha verimli kullanılması, daha yararlı ve daha kullanışlı bina ve tesisler yapılabilmesi için konu üzerinde araştırma yapılmasının gereği doğmaktadır. Bu araştırma ile üniversite kavramı ve işlevleri, üniversitenin tarihsel gelişimi, üniversite-kent ilişkileri, üniversite kampusu kavramı, üniversite kampusları alan kullanımları, üniversite kampuslarının fiziksel planlama ve tasarım süreci, yeni kampusların kurulması, kampus planlama yöntemi, ekoloji öncelikli kampus tasarımı, kampus yerleşim modelleri, üniversite kampuslarında büyüme ve gelişme, kampus fiziksel planlama ve tasarımında bazı planlama ve tasarım ilkeleri ile Dünya dan ve Türkiye den üniversite kampus örnekleri incelenmiştir. Bu araştırmada Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus planlamasında ve tasarımında etkili olan genel özellikleri ve kampus alan kullanımları analiz edilmiştir. Ayrıca, kampusun kuruluşundan itibaren kadar geçen süreç irdelenmiş, elde edilen 4

21 veriler de dikkate alınarak Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus una yönelik fiziksel planlama ve tasarım önerileri verilmiştir. 1.1 Araştırmanın Amacı Üniversiteler ülkelerin kalkınmasında ve geleceğinde önemli rol oynamaktadır. Bu kalkınma sürecinde Türkiye de üniversitelerin büyümeleri ve yeni üniversitelerin kurulması teşvik edilmiştir. Üniversitelerin hepsi tarihsel geçmişi ile kendi içinde bütünlüğü olan kurumlar değillerdir. Farklı kuruluş amaçları ve temel birikimleri olan yükseköğrenim kurumlarının bir araya getirilmesiyle oluşturulan üniversite modelinin ilk örneklerinden biri Ankara Üniversitesi dir. Güvenç e göre İstanbul ve Ankara Üniversiteleri, kendileri üniversite gibi özerk olan fakülteler federasyonundan meydana gelmiştir. Üniversitelerin kuruluşundaki bu özellik, yani önce fakülteleri açıp sonra bunları bir üniversite adı altına toplamak, Türkiye de üniversitelerin kuruluş biçimleri ile ilgili bir geleneğin başlamasına neden olmuştur. Üniversite eğitiminin toplumun tüm katmanlarındaki gençlere yaygınlaştırılması sanayinin gelişimi ve ülkenin kalkınmasıyla direkt ilişkili olduğundan yaygın ve çok sayıdaki öğrenim kurumu uygun görülmektedir (Özbay 1990). İdeal bir üniversite kampusunun ve peyzaj tasarımının nasıl olması gerektiğinin anlatıldığı bu araştırmada öncelikle planlama aşaması sırasında yapılması gereken çalışmalar açıklanmıştır. Bunlar doğal verilerin değerlendirmesinin yapılması, kampus kapasitesinin belirlenmesi, kampusta bulunması gereken birimlerin yerleşim sisteminin belirlenmesi ve yerleşiminin yapılması, peyzaj tasarımının yapılması ve kampus tasarımının sürekliliğinin korunması için gerekli olan minimum çalışan sayılarının belirlenmesi olarak sıralanabilmektedir. Türkiye deki üniversitelerin kuruluş biçimlerine bırakıldığında, gerekli fiziki yapısı tamamlanmış bulunan Bozok Üniversitesi, 01 Mart 2006 tarih ve 5467 sayılı kanunla kurulmuştur. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından, daha önce Erciyes 5

22 Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Fen-Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Sağlık Yüksek Okulu, Meslek Yüksek Okulu ile Cumhuriyet Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Akdağmadeni Meslek Yüksek Okulu Bozok Üniversitesi ne bağlanmıştır. Üniversitenin ana kampusu, Atatürk Yolu 7. km de bulunan 400 hektarlık bir gelişme alanına sahip Erdoğan Akdağ Kampusu dur. Kuruluş ve yapılanma çalışmalarını hızla sürdürmekte olan Bozok Üniversitesi, şu anda 3 Fakülte, 1 Yüksekokul, 2 Meslek Yüksekokulu, 2 Enstitü ve yeni açılacak olan Tıp Fakültesi, Ziraat Fakültesi, Eğitim Fakültesi, İlahiyat Fakültesi ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü ile eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu tasarımı, 2006 yılında mimari projeler ve kampus vaziyet planı olarak hazırlanmıştır. Bu projeler yapılmadan önce yapılması gereken ön çalışmaların sadece bazıları gerçekleştirilmiştir. Örneğin doğal verilerden sadece topografya, jeolojik durum ve yeraltı suyu seviyesi kısmen araştırılmış, büyük önemi olan toprak bilgileri, iklimsel bilgiler, flora ve fauna varlıkları gibi konular araştırma dışı bırakılmıştır. Araştırma aşamasındaki bu eksikliğin yanında kampus birimlerinin belirlenmesi aşamasında da eksiklikler olduğu görülmüştür. Kampus tasarımı sadece eğitim amaçlı yapılmış, kullanıcıların rekreasyon ihtiyaçlarını karşılayacak kullanımlar ikinci planda kalmıştır. Bu tez araştırmasında, yakın bir geçmişte üniversite statüsü kazanan Bozok Üniversitesi kampus planı peyzaj mimarlığı açısından irdelenmiş, öneri fiziksel gelişim planı hazırlanmış ve bunun için gerekli inceleme ve araştırmaları yapılmış, araştırma kapsamına alınmayan bu çalışmaların ne gibi sorunlarla karşı karşıya kalmamıza neden oldukları açıklanmış, eksik bırakılan bu noktalar tamamlanmış ve genel değerlendirme sonucu ulaşılan veriler doğrultusunda peyzaj tasarımı yapılmıştır. 6

23 1.2 Araştırmanın Kapsamı Bu araştırma kapsamında öncelikle literatür taraması yapılarak üniversitelerin Dünya ve Türkiye deki tarihsel gelişimi, üniversite kampuslarının oluşum şemaları, üniversite kampuslarında bölgeleme (zoning), doku ve ulaşım kavramları, yerleşim ve gelişim modelleri ile alan kullanımları incelenmiştir. Türkiye de kampus üniversitelerinin çoğu yerleşim modelinden kentte ki konumuna, yer seçiminden ulaşımına, alt yapısına kadar pek çok planlama sorunuyla karşı karşıyadır. Bu sorunların ana başlıklarını oluşturmak ve çözüm aramak için yapılacak araştırmada, Dünya dan ve Türkiye den 20 adet üniversite; kapasite, yerleşim modeli, kampus içi ulaşım ve büyüme sistemi açısından irdelenmiştir. Daha sonra araştırma alanının doğal ve sosyo-kültürel özellikleri analiz edilerek planlama önerileri verilmiştir. 1.3 Literatür Özeti Üniversite kampus planlaması ile ilgili araştırmalar, bu tezin dispozisyon sırası dahilinde ele alınarak özetlenmiştir yılında CIAM ın (Congres Internationaux d Architecture Moderne-Uluslararası Modern Mimarlar Kongresi) Atina da yapılan toplantısında, planlama kararı olarak bölgelemenin öncülüğünü yapan Tony Garnier in Endüstri Kenti Projesi örneği ve Modern Hareket in en önemli yapıtlardan biri olan Le Corbusier e ait Işıklı Kent Projesi örneği ile benimsenmiştir. Garnier, çağdaş kent planlaması örneği ile kenti, çalışma, barınma, sosyal faaliyetler ve ulaşım gibi kentin çağdaş gereksinimlerine başarılı çözümler getirmiştir. Le Corbusier ise, çağdaş kent projesi tasarımında belirlediği dört ilke ile yola çıkmaktadır. Bunlar; Kent merkezindeki tıkanıklığı gidermek, Yoğunluğu arttırmak, Dolaşım ortamını arttırmak, Parkları ve açık alanları arttırmaktır. 7

24 CIAM de alınan kararlar doğrultusunda kenti ve üniversite kentini oluşturan dört ana işlevi: Akademik bölge, Ortak kullanım alanları, Barınma bölgesi, Ulaşım düzeni olarak sınıflandırarak her biri kendi dokusunda incelendiğinde içlerinde barındırdıkları fonksiyonlar net bir biçimde tanımlanabilmektedir. İngiltere de Matthew vd. nin 1962 de projesini yaptığı Bath Üniversitesi nde kampus iki bölge halinde (akademik ve sosyal kullanımlar) ele alınarak lineer yerleşim modeli uygulanmıştır. Kampus yayalar ölçeğinde olup, yayalar ve araçlar seviye farklarıyla düşeyde birbirlerinden ayrılmışlardır. Makro büyümeler lineer aks boyunca, mikro büyümeler aksa dik olarak gerçekleşmektedir (Matthew ve Marshall 1965, Brawne 1967, Kortan 1981) yılında Lasdun tarafından projelendirilen East Anglia Üniversitesi nde (İngiltere) bölgeleme ilkeleri doğrultusunda lineer-konsantrik yerleşim modeli uygulanmıştır. Yayalar ve araçlar düşey düzenleme ile üç boyutlu olarak, kot farkı ile birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Yayalar için ulaşım mesafesi bir baştan bir başa 5 dakika olup, her üç bölgedeki kullanımlar birbirlerini engellemeden büyüyebilmektedir (Lasdun 1967, Schmertz 1972, Karaaslan 1979, Kortan 1981). Hentrich and Petchings in 1962 de tasarladığı Bochum Üniversitesi nde (Almanya) akademik, ortak kullanımlar ve barınma bölgelerinin yer aldığı lineer-konsantrik yerleşim modeli uygulanmıştır. Yaya ve araçlar düşeyde birbirlerinden ayrılmış olup, yayalar 8 10 dakikalık süre içinde kampustaki tüm kullanışlara ulaşılabilmektedir. Kampus, yerleşim modelinden dolayı büyüme ve gelişmelere açık bir konumda bulunmaktadır (Karaaslan 1979, Kortan 1981). İngiltere de 1963 de Epstein in tasarladığı Lancaster Üniversitesi nde akademik, ortak kullanımlar ve barınma bölgesi, yoğun ve bütün olarak, tek bölge halinde 8

25 düzenlenmiştir. Lineer yerleşim modelinin uygulandığı bu kampusta yayalar ile araçlar aynı düzlemde birbirlerinden ayrılmaktadırlar (Epstein 1967, Brawne 1967, Karaaslan 1979) yılında Almanya da Candius vd. un projesini hazırladığı Serbest Berlin Üniversitesi nde tüm kullanışlar tek bir bölge olarak düzenlenmişlerdir. Şebeke yerleşim modeline sahip üniversite her yönde büyüme potansiyeline sahip bulunmaktadır. Yayalar ölçeğinde tasarlanan kampusta yaya ve motorlu araçlar birbirlerinden düşeyde kot farkı ile ayrılmaktadırlar (Karaaslan 1979, Kortan 1981). Dober (1964), Campus Planning konulu araştırmasında; kampus yerleşim modellerinden, alan kullanımlarından bahsetmiş ve Dünya daki üniversite kampuslarından örnekler vermiştir. Araştırmasında ayrıca üniversitelerdeki gelişme ve büyümeleri, fiziksel büyüme ölçeklerine göre: Yeniden düzenlemek, Eklentiler yapmak, Yeni yapılar yapmak, Yeni kullanım alanları sağlamak, Uydu kampuslar kurmak, Yeni kampuslar kurmak şeklinde altı kategoride değerlendirilmiştir yılında Arup Associates in projesini hazırladığı Loughborough Üniversitesi (İngiltere) akademik ve sosyal kullanımlar bölgesi olmak üzere iki bölge halinde düzenlenmiştir. Moleküler yerleşim modelinin uygulandığı bir kampusta yaya ve araçlar düşey düzenleme ile kot farkıyla birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Kampus sahip olduğu moleküler yerleşim modelinden dolayı her yöne doğru büyüyebilme potansiyeline sahip bulunmaktadır (Arup 1967, Brawne 1967, Karaaslan 1979, Kortan 1981). Baines tarafından 1964 yılında tasarlanan Surrey Üniversitesi nde (İngiltere) bölgeleme ilkeleri kullanılmış ve kampus; akademik bölge, ortak kullanımlar bölgesi ve barınma bölgesi olarak üç bölgeden oluşmaktadır. Lineer yerleşim modelinin uygulandığı bu 9

26 kampusta yayalar ile araçlar aynı düzlemde birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Yaya ulaşımı kullanımlar arasında 5 dakikadır. Kampus, yerleşim modelinden dolayı her zaman büyüme potansiyeline sahip bulunmaktadır (Leggett 1967, Karaaslan 1979, Kortan 1981). İskoçya da 1967 yılında Matthew ve Marshall ın tasarladığı Stirling Üniversitesi nde, bölgeleme ilkeleri kullanılmış olup merkezi yerleşim modeli uygulanmıştır. Yayalar ile araçlar yatay düzenleme ile iki boyutlu olarak birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Kampus yayalar ölçeğinde olup, büyüme dışa doğru gerçekleşmektedir (Matthew ve Marshall 1968, Karaaslan 1979). Akdoğan (1971), Hacettepe Üniversitesi Beytepe kampusu için, tüm alan kullanımlarını içeren ve en az 50 yıllık bir gelişmeye de olanak sağlayabilen yerleşim planı hazırlamıştır. Linde (1971), üniversite kampuslarında uygulanan yerleşim ve buna bağlı büyüme modellerini: Yaygın yerleşim modeli, Merkezi yerleşim modeli, Moleküler yerleşim modeli, Şebeke yerleşim modeli, Haç tipi yerleşim modeli, Lineer yerleşim modeli olmak üzere 6 başlık altında toplamaktadır (Erkman 1990). Tekeli (1972), Üniversitelerin yer seçimi kararlarına esas teşkil edecek politik düzeydeki kararları: Üniversitelerin merkezileşmesi (büyük kent merkezlerinde kurulması) veya çevreselleşmesi (bölge merkezi şehirlerde kurulması) kararlarının belirlenmesi, Üniversitelerin yerleşme kademelenmesinde, kurulacağı şehrin kademe ve temel ekonomisinin belirlenmesi, 10

27 Üniversitelerin yer seçimi kriterlerinin, bölgelerarası dengesizliğe etkisinin belirlenmesi, Üniversitelerin kurulduğu bölgeye değişim ve kalkınma açısından getirilerinin belirlenmesi olarak dört madde ile açıklamaktadır. Tekeli (1972), Üniversitelerin yer seçiminde sosyal sistemin seçmelerine göre çeşitli hedefler konulduğu, belirlenen hedef doğrultusunda yer seçimi kararlarında değişim olabileceğini vurgulamaktadır. Yer seçimi kriterlerinin ülkeler arası farklılık göstermesinin tek sebebi belirlenen hedeflerin farklılığı değil; sınır faktörlerinin gösterdiği farklılıklar olarak tanımlamaktadır. Kortan ın 1973 de tasarladığı Gaziantep Üniversitesi nde bölgeleme ilkeleri kullanılmış olup, kampus üç bölge halinde düzenlenmiştir. Lineer-konsantrik yerleşim modelinin uygulandığı kampusta yayalar ile araçlar aynı düzlemde, Radburn sistemine göre birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Yayalar ölçeğinde tasarlanan kampus, 1000 metre çapında dairesel bir alan içinde çözülmektedir. Genel yerleşim modeli açısından büyüyebilir, dinamik bir yapıya sahip bulunmaktadır (Karaaslan 1979, Kortan 1981). Aygen in 1975 de projelendirdiği Uludağ Üniversitesi nde kampus üç bölge olarak ele alınmış ve lineer-konsantrik yerleşim modeli uygulanmıştır. Kampus bütününde yaya ve araçlar kimi bölgelerde aynı düzlemde ayrılırken kimi bölgelerde kesişmektedir. Yerleşim modeli açısından büyüme ve gelişmeye açık bir konumda bulunmaktadır (Karaaslan 1979). Yılmaz vd. (1976), Çukurova Üniversitesi kampusu Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama ve Üretim Çiftliği için çok yönlü alan kullanımını içeren bir araştırma yapmışlar ve öneri alan kullanım planını ortaya koymaktadırlar. Tanrıverdi (1976), Atatürk Üniversitesi Yerleşkesi Peyzaj Planlama ve Uygulama Prensipleri Üzerine Bir Araştırma konulu araştırmasında; kampusun yerleşim, alt yapı ve peyzaj planlarının hazırlanması ve uygulanmasında ortaya çıkan problemleri 11

28 inceleyerek, kampus içinde ve çevresinde çeşitli kullanışlar için planlanan yeşil alanların fonksiyon, estetik ve ölçü bakımından yeterli olduğunu tespit etmektedir. Karaaslan (1979), üniversiteleri kampuslarda bulunan işlevlerin oluşturduğu bölgeler (akademik, ortak kullanımlar, barınma ve ulaşım) açısından incelemiş ve bu bölgeleri birbirleriyle ilişkilerine göre: Kampusun üç bölge olarak ele alınması (akademik, ortak kullanımlar ve barınma), Kampusun iki bölge olarak ele alınması (akademik ve sosyal kullanımlar), Kampusun tek bölge olarak ele alınması (akademik, ortak kullanımlar ve barınma bölgesinin tek bir bölge olarak çözümü) 3 temel gruba ayırmaktadır. Todd a göre ulaşım sistemi, lineer, gridal, ışınsal ve organik yapılı olarak adlandırılmıştır. Bu konuda bir başka araştırmacı Lynch ise ulaşım sistemini üç başlık olarak kabul etmiş ve bunları, gridal, ışınsal ve lineer olarak tanımlamaktadır. Karaaslan (1979), üniversite kampuslarında uygulanan büyüme modellerini kampusların yerleşim biçimlerine göre: Aynı merkezli büyüme modeli, Kendiliğinden büyüme modeli, Moleküler büyüme modeli, Lineer büyüme modeli, olarak 4 farklı şekilde ele almaktadır. Erpi (1980), üniversite kampuslarındaki yaya ve motorlu araç ulaşımlarının birbirlerini kesmeyecek mekanlar şeklinde düzenlenmesinde: Yatay düzenleme ile iki boyutlu ayırım (Radburn sistemi), Düşey düzenleme ile üç boyutlu ayırım, Zaman düzenlemesi ile dördüncü boyutta ayırım, şeklinde üç ana yaklaşım ortaya koymaktadır. 12

29 Kortan (1981), Çağdaş Üniversite Kampusları Tasarımı konulu araştırmasında, gerek söz konusu kuramların zaman boyutu içindeki değişimi ve gelişimlerini, gerekse üniversitenin kendi içyapısındaki değişmelerin sonuçlarının üniversitelerin fiziksel yapılarındaki yansımalarını incelemiştir. Altan vd. (1982), Çukurova Üniversitesi Kampusu Peyzaj Planlama Esasları Üzerine Bir Araştırma konulu araştırmasında; kampus alanı içerisindeki mevcut problemleri ve alınması gereken bir dizi önlemleri tespit etmişlerdir. Kampusta bina elemanlarının bir sisteme bağlanamayan yerleşim düzensizlikleri ve alt yapı yetersizliklerinin yanı sıra otopark yerleri, yaya ve oto sirkülasyon sistemleri, elektrik ve içme suyu yetersizliklerinin olduğu belirlenmiştir. Tanrıverdi ve Güçlü (1984), Cumhuriyet Üniversitesi kampusuna örnek bir fiziksel planlama çalışması yapmışlardır. Yapılan peyzaj analizleri sonucunda doğal ve kültürel veriler saptanarak planlama çalışmalarını beş büyük dokuda yoğunlaştırmışlardır. Bu dokular: Eğitim ve Yönetim Dokusu, Konut Dokusu, Yurt Dokusu, Yeşil Yapı ve Üretim Dokusu, Sosyal ve Kültürel Rekreasyon Tesisleridir. Walker (1990), araştırmasında kampuslarda zamanla meydana gelen yeşil alan problemlerinin kent peyzaj problemleri ile benzerlik göstermesine rağmen daha küçük ölçeklerde olmaları nedeniyle bunların daha hassas planlanmasının gerekliliğini vurgulamaktadır. Thomas (1991), The Campus as a Work of Art konulu araştırmasında; başarılı bir kampus için neler yapılması gerektiğini, kampus bileşenlerini, kentsel kampus özelliklerini, çağdaş kampus kavramını, bir sanat çalışması olarak kampusu ve örnek olarak verilebilecek ilk 50 üniversite kampusunu incelemiştir. 13

30 Dober (1992), Campus Design başlıklı araştırmasında, bir kampus tasarımının nasıl yapılacağını ve nelere dikkat edileceğini aşama, aşama açıklamaktadır. Buna göre; kampus alan kullanımlarının, yaya ve araç trafiğinin, yapısal yerleşimin ve fonksiyonel açık alanların düzenlenmesi, kampus ve çevresi arasındaki ilişkinin irdelenmesi ve kampus sınırlarının belirlenmesi konularında bilgiler vermektedir. Gorbon (1995), bir kampus özelliği gösteren Darüşşafaka Koleji nin, yatılı okul yaşantısının bilinen problemlerini azaltmak için Kent Gibi Yaşayan kenti anımsatan bir okul tasarımına yönelmiştir. Bu amaçla yaptığı araştırmada, kent benzeri problemlerin yaşanmaması için de kampusun öğrenci yurtları ve spor tesisleri ile kafeterya ve açık dinlenme alanları, araç trafiğine kapalı olarak planlanmıştır. Kaplan (1996), Atatürk Üniversitesi Peyzaj Planlamasında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Yolları Üzerine Bir Araştırma konulu araştırmasında; otuz beş yıl önce hazırlanan Atatürk Üniversitesi Peyzaj Projesinin bugün yetersiz kalması üzerine kampusda görülen problemlere çözüm amacıyla gözlem, analiz, sentez, değerlendirme yöntemi kullanılarak kampusa yönelik çözüm önerileri getirilmiştir. Ayrıca araştırmanın sosyal yönleriyle önemli olması düşüncesiyle bir anket çalışması da gerçekleştirilmiştir. Kara (1996), yaptığı araştırmada, yeni kurulmuş olan Mersin Üniversitesi kampusu için alan kullanımını etkileyen faktörleri incelemiştir. Ayrıca modern üniversite kampuslarının getirdiği özellikleri belirleyerek uygun bir alan kullanım planlama önerisi hazırlamıştır. Benli (1998), A Comparative Study for Univerity Campus Planning konulu araştırmasında; 20. yüzyıldaki kampus tasarımındaki gelişmeleri, ABD, Avrupa, Büyük Britanya, Rusya ve Türkiye örneğinde incelemiştir. Kampus tasarımının kullanıcı gereksinimlerini, kampus tasarımı için fiziksel ilkeleri, kampus tasarımı için görsel ilkeleri, kampus tasarımına bazı yaklaşımları incelemiştir. Araştırmanın sonunda ise, İzmir Teknoloji Enstitüsü için tasarım değerlendirmesini yaparak çeşitli önerilerde bulunmuştur. 14

31 Çınar (1998), üniversite kampus planlaması ve tasarımı üzerine bir araştırma yapmış ve kampus kavramının tarihsel süreç içindeki gelişimini incelemiştir. Araştırmasında ayrıca, kampus planlamaları ile kent planlamaları arasındaki ortak noktalara değinirken, planlamacı ve tasarımcılara yardımcı olabilecek kavramlara ışık tutmuştur. Araştırmada önemle vurgulanan bir diğer konu ise; üniversite kurumlarının planlamasını ve tasarımını etkileyen faktörlerin değişken bir yapıya sahip olması nedeniyle, büyüyebilirlik ve esneklik kavramları üzerinde titizlikle durulması gereğidir. Abu-ghazzaeh (1999), Ürdün Üniversitesi nin Dış Mekan Alanlarının Algılanmasını Etkileyen Faktörler konulu araştırmasında; insan ve çevre arasındaki bazı kesişmelerde algılanabilirlik açısından etkili olabilecek niteliksel yaklaşım kullanmıştır. Bu amaçla; öğrenci, akademisyen ve idari personelden oluşan toplam 140 katılımcıya dış mekan alan kullanımlarına yönelik olarak anket çalışması yapılmıştır. Anket sonuçları ve yapılan görüşmeler sonucunda üniversite binaları ile dış mekanlar arasında öğrenci açısından odak noktaları bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Tasarımcıların bu bilgiler ışığında çevresel davranış ve algılama konularına yönelik olarak çeşitli tasarım önerilerini geliştirmeleri gerektiğini vurgulamaktadır. Karakaş (1999), Üniversite Kampusları Fiziksel Gelişim Planlama Süreci: Bartın Orman Fakültesi Örneği, konulu araştırmasında, üniversitelerin Dünya ve Türkiye deki tarihsel gelişimini, üniversite kampuslarının oluşum sürecini, yerleşim modellerini, kampus alan kullanımlarını incelemiş, Dünya ve Türkiye den farklı kampus örneklerini yerleşim modeli, ulaşım ve büyüyebilirlik kavramlarıyla irdelemiştir. Araştırmanın ana temasını, Bartın Orman Fakültesi kampusunun doğal ve kültürel varlığının analizi ve bu bilgiler ışığında hazırlanan öneri gelişim planlaması oluşturmaktadır. Öner (1999), Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Merkez Kampus Alanı Peyzaj Planlaması başlıklı araştırmasında, üniversite oluşumlarının büyük maliyetler tutan yapılanmalar olduğu için, üniversite fiziksel planlamasında iyi bir sistematiğin kurulması gerektiğine değinmiştir. Bu bağlamda kampus fiziksel gelişim sürecini incelemiş ve bu bilgiler ışığında yeni kurulmakta olan Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi Merkez kampusu için peyzaj planlama önerileri sunmaktadır. 15

32 Serez vd. (1999) araştırmalarında, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi alanına ait arazi kullanımı, türler ve ekosistemler, hava-su ve toprak özellikleri, sosyo-ekonomik özellikler, koruma alanları, orman alanları, peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyonel alanlar ile hazine arazileri konularında incelemeler yapmışlardır. Ayrıca projenin çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler, alternatif projeler üzerinde durmuşlardır. Savanick ve Perry (2001), araştırmalarında Minnesota Üniversitesinin öğrencisi ve çalışanı ile ABD nin en geniş üniversitelerinden biri olduğunu, öğrenci ve çalışan nüfusunun toplamının içinde bulunduğu Hennegin Kasabası nüfusundan daha fazla olduğunu belirtmektedirler. Üniversitenin yerel halka yönelik çevresel konularda eğitim faaliyetlerinde bulunduklarını, bu amaçla da kampus içerisinde ekolojik temelli projeler, sulak alan restorasyon çalışmalarının yapıldığını vurgulamaktadırlar. Araştırmada ayrıca çevresel etkilerin en aza indirgendiği, sürdürülebilir bir kampus tasarımına yönelik öneriler sunulmuştur. Aksoy (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında İnönü Üniversitesinin gelişim sürecini resim ve slaytlarla göstererek tanıtımını yapmış ve kampusun çevre düzenlemesi ile ilgili detaylı bilgiler vermiştir. Atmaca (2003), Mustafa Kemal Üniversitesinin tanıtımına yer verdiği araştırmada, Tayfur Sökmen Park kampusu için Harran Üniversitesinin yerleşim ve mimari planlarının kullanılmasıyla ortaya çıkan sorunların yeni bir alan kullanım planıyla giderilmeye çalışıldığını aktarmıştır. Anket çalışmasıyla öğrenciler, öğretim üyeleri ve idari personelin de düşünceleri alınarak hazırlanan projede yerleşmenin dolaşım ağı, otopark alanları, rekereasyonel alanlar ve diğer kullanım birimleri de yeniden ele alınmış ve projede botanik bahçesi için de bir yer ayrılmıştır. Aydın (2003), araştırmasında Yıldız Teknik Üniversitesi Davutpaşa Kampusunun vaziyet planına ve alan kullanımlarının dağılımına yer vererek yerleşmenin tanıtımını yapmıştır. Yerleşmenin gelişim sürecini de aktardığı araştırmada, mevcut tarihi binaların aynen korunduğuna da dikkat çekilmektedir. 16

33 Çağlan (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasını temsilen sunmuş olduğu araştırmada, yerleşim yeri seçimlerinde yapılan jeolojik-jeoteknik etütlerin önemine dikkat çekerek, yerleşime uygun ve uygun olmayan alanlar konusunda bilgi vermektedir. Ekinci (2003), üniversitelerin topluma karşı olan sorumluluğunu ön plana çıkardığı Üniversite Yerleşkelerinin Konumu isimli araştırmasında, kampusların çağdaşlığa ulaşabilmeleri için demokratiklik, açıklık ve katılımcılık kavramlarının gelişmesine katkı sağlamaları gerektiğini vurgulamıştır. Ekinci bu araştırmasında ayrıca kampusta yer alan binaların mimarı yapısının bulunduğu kentin tarihi ve kültürünü yansıtması gereğinden de bahsetmiştir. Erdem (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında Ege Üniversitesi nin Tanıtımı konulu araştırmasında, üniversitenin kuruluş aşamasından ve tanıtımından bahsederek, özellikle yanlış yer seçimi nedeniyle Bornova Ovasının yok edildiğine dikkat çekmektedir. Üniversite kampuslarının gerek yer seçiminde gerekse kuruluşundan sonra ekolojik değerlerin dikkate alınmasının bir zorunluluk olduğunu, planlamalarda kampusların kendi çevre dokusuyla birlikte dış çevre dokusunun da ele alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Geray (2003), Toplumsal İlişkiler Açısından Üniversite Yerleşkeleri adlı makalesinde üniversitenin genel tanımı ve işlevleri üzerinde durmaktadır. Üniversite kampusları ile bulunduğu kent arasındaki ilişkinin sağlamlığında kampus kullanıcılarının üzerine düşen sorumluluklardan söz etmektedir. Gürün (2003), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Avşar Kampusunun üniversite kampus biçimleri içindeki yerini saptayarak, çağdaş üniversite kampuslarıyla birlikte irdelemiştir. Kara (2003), Osmanbey ve Yenişehir Yerleşkeleriyle Harran Üniversitesi nin tanıtımını yaparak kampuslardaki kullanım alanları ile ilgili detaylı bilgiler vermektedir. 17

34 Yapılanmada yaşanan zorluklardan da bahsettiği araştırmada, Harran üniversitesinde kent kültürünün yeterince yansıtılamadığı konusuna da değinmektedir. Oruçkaptan (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında TMMOB Peyzaj Mimarları Odası adına yapmış olduğu konuşmada; kampus planlama sürecinde hedefin, doğal ve kültürel peyzajların düzen ve çeşitlilik birliği olduğuna değinerek planlamanın ilk olarak yerel, bölgesel, ulusal ve hatta küresel hedefler doğrultusunda farklı disiplinlerin katılımıyla ele alınması gerekliğini vurgulamaktadır. Soyyanmaz (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında Trakya Üniversitesinin Tanıtımı konulu araştırmasında üniversitenin gelişim süreciyle ilgili bilgiler vermektedir. Sönmez (2003), Kentsel Kamusal Dış Mekanlara Yönelik Mastır Plan Oluşturma Çalışmalarının Ege Üniversitesi Yerleşkesi Örneğinde Ortaya Konması başlıklı araştırmasında; öncelikle üniversite ile ilgili kavramların tanımlamasını yapmaktadır. Kampusların fiziksel gelişiminde ileriye dönük en az yıllık mastır planın hazırlanması gerekliliğini, yurt dışı ve yurt içi kampus mastır plan örnekleri ile irdelemektedir. Mastır planının ne şekilde ve hangi süreçler izlenerek hazırlanacağı konusunda bilgiler vermektedir. Kampusların fiziksel gelişim planlamasına ilişkin ilkelerinde sunulduğu araştırmada, Ege Üniversitesi Kampusu yerleşim planı bölümlenerek incelenmiş ve öneriler getirilmiştir. Sönmezer (2003), Modern Mimarinin Kentsel Deney Alanı: Üniversite Tasarımı konulu araştırmasında, üniversite kuruluş amaçlarını ve planlama yöntemlerini tarihsel süreç içinde irdeleyerek özellikle A.B.D., Fransa, İngiltere ve Almanya da üniversite planlama yöntemlerindeki farklılıklara değinmektedir. Ayrıca farklı devlet politikalarıyla birlikte değişim gösteren yerleşim modelleri üzerinde de durmaktadır. 18

35 Ünver (2003), kendi tarihsel süreçleri içinde üniversite kampuslarını karşılaştırdığı araştırmada, kampuslardaki altyapı eksikliklerine değinmektedir. Ayrıca yerleşime uygun arazi sınıfları ile ilgili bilgilerde vermektedir. Yılmaz (2003), Üniversite Kampus Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayında Atatürk Üniversitesi nin tanıtımına yer verdiği araştırmasında, üniversitenin açık ve kapalı alan kullanımlarını; konut dokusu, yurt dokusu, sosyal doku ve yeşil dokusu olmak üzere bölümleyerek anlatmıştır. Ayrıca üniversitenin yeşil alan sisteminin Erzurum un kentsel dokusuna olan katkısından da söz etmektedir. Oktay (2004), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öneri Botanik Bahçesi Örneğinde Botanik Bahçeleri Planlama ve Tasarım İlkelerinin Ortaya Konulması Üzerinde Araştırmalar konulu araştırmasında; botanik bahçelerine ilişkin literatür bilgilerini, tanım, önem, tarihsel gelişimi, sınıflandırılması planlama ve tasarım ilkelerini, Dünya dan ve Türkiye den örnekler ile irdelemiştir. Araştırma alanı ile ilgili doğal peyzaj özelliklerini ve botanik bahçesi peyzaj tasarımı ilkelerini inceleyerek yapısal ve açık alan kullanımları için öneriler getirmektedir. Akçın ve Büyüksalih (2005), kampuslardaki zamansal gelişimin uydu görüntüleri ve CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ile analizi konulu araştırmalarında, kampus dokusu içindeki bazı nesne gruplarının, örneğin yapıların, yolların, fiilen zeminde bulunan ağaç ve yeşil alanların varlığının kayıt altına alınması, arazi yüzeyi üzerinde kapladığı alan miktarının belirlenmesi ve zamansal değişim analizlerinin yapılmasının önemi üzerinde durulmuştur. Bu yönde bir araştırma için hızlı ve etkin yöntemler arasında, uydu görüntülerinden yaralanarak coğrafi tabanlı bir bilgi sistemi altında uygulamaların gerçekleştirilebileceği anlatılmaktadır. CBS in geçmişe dayalı ileriye dönük planlamalar ve kararlar için iyi bir destek sistemi olduğu vurgulanmaktadır Bodur vd. (2005), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Avşar Kampusunda Fiziksel Yapılanma Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Geleceği konulu araştırmaları üç bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde KSÜ nün gelişimi ve mevcut yapısı üzerine genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde Avşar kampusunun yapılanma 19

36 süreci ve bu süreçte elde edilen deneyimler üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise deneyimler ve bilimsel gerekler doğrultusunda kampus planlama kriterleri ve ideal bir kampustan beklenen özellikler tartışılmıştır. Bodur vd. (2005), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Yerleşkelerinin Kahramanmaraş Kenti Genelinde Fonksiyon Bütünlüğü Bakımından İncelenmesi adlı araştırmalarında, öncelikle kent ile üniversite arasındaki genel ilişki üzerinde durulmuş ve kent gelişimi ile üniversite gelişimin birbirine bağlı olarak ele alınması gerektiğini vurgulamışlardır. Araştırmanın sonuç kısmında ise KSÜ kampuslarının mevcut ve gelecekteki konumları bakımından kentle daha sağlıklı bir ilişki kurulması adına bir dizi önerilere yer verilmiştir. Çetinkaya (2005), Eğimli Alanlarda Peyzaj Onarım Tekniğinin Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Terzioğlu Yerleşkesi Örneğinde İrdelenmesi konulu araştırmada; erozyonun tanımı, önemi, nedenleri, etkileri ve eğimli alanlarda peyzaj onarım teknikleri incelenmiştir. Araştırma alanındaki erozyonun nedenleri ile mevcut erozyon durumunu irdelemiş ve yapılabilecek onarım çalışmalarına yönelik öneriler ortaya konmuştur. Doğan (2005), Evrenkent Yerleşkeleri ve Kent Yaşamındaki Önemi: İnönü Üniversitesi adlı araştırmasında, kent ve evrenkent kavramlarının genel tanımları üzerinde vurgulamalar yapılmış ve tarihsel gelişim süreçleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ayrıca kent ile üniversite arasındaki ilişkinin daha verimli olabilmesi için bazı öneriler sunulmuş, kampusların bulundukları kentin yerel ve tarihsel özelliklerini yansıtmaları konusunda vurgulama yapılmıştır. Kelkit ve Oktay (2005), Sosyo-Kültürel Açıdan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Dardanos Yerleşkesi-Çanakkale Kenti İlişkisi isimli makalede; Dardanos Kampusunun mevcut alan kullanımları analiz edilmiş ve bu kullanımların birbiriyle ilişkileri, üniversite- kent ilişkisi bağlamında kentli insanın özellikle rekreasyonel gereksinimlerine sağladığı katkılar araştırılmıştır. 20

37 Korkut ve Çelik (2005), Üniversite Yerleşkeleri Peyzaj Planlama İlkeleri konulu araştırmalarında öncelikli olarak üniversite kampuslarının tarihsel gelişimden ve sonrasında kampus planlama sistemlerinden bahsedilmiştir. Kampus planlama ilkelerine de değinilen araştırmada, iç ve dış mekan kullanım tipleri detaylı bir şekilde verilmiştir. Ayrıca yurt dışı ve yurt içi üniversite kampuslarından örnekler verilerek planlama açısından karşılaştırmalar yapılmıştır. Salıcı vd. (2005), Çukurova Üniversitesi Örneğinde Yerleşke Alan Kullanımlarının Peyzaj Tasarlama İlkelerine Göre Değerlendirilmesi konulu araştırmalarında, kullanım alanlarındaki etkinliği kısıtlayıcı unsurlar saptanarak peyzaj tasarım ilkeleri doğrultusunda çözümler üretilmeye çalışılmıştır. Ayrıca yerleşmenin tasarım kararlarıyla kaynak değerleri arasındaki ilişki değerlendirilerek, yerleşmenin gelişmesini yönlendirici tasarı önerileri sunulmuştur. Sönmez ve Küçükerbaş (2005), Üniversite Yerleşkeleri İçin Bütüncül Bir Gelişim Önerisi: Yerleşke Master Planları konulu araştırmalarında, kampusların fiziksel gelişimi için yol gösterici bir rehber olma özelliği taşıyan mastır planının önemi vurgulanmıştır. Yurt dışı üniversitelerin mastır planlama çalışmalarından örnekler verilerek ülkemiz üniversite kampuslarının gelişimine yönelik öneriler sunulmuştur. Sözen (2005), Üniversite Yerleşke Alanlarının Ülke Bütünündeki Öncelikli Yeri isimli makalesinde, üniversite kampus planlama ilkelerinin sadece kent coğrafyasında değil ülke coğrafyasında da etkili olduğunu vurgulayarak konu yaklaşımına daha geniş bir bakış açısı oluşturmuştur. Üniversite kampuslarındaki tüm dinamiklerin öncelikle kent ölçeğinde sonrasında da ülke ölçeğinde ele alınması ve birbirini tamamlayıcı özellikte olmaları gerektiğini vurgulamıştır. Ayrıca üniversite kampuslarının doğru yer seçimi için, Türkiye de çok fazla toprak kalmadığına da değinmiştir. Yılmaz vd. (2005), Yerleşke Tasarımının Ekolojik Boyutu üzerine bir araştırma hazırlamışlar ve bu araştırmada, ekolojik koşulların kampuslarda peyzaj tasarımlarını nasıl yönlendirebileceği ortaya konulmuştur. Ayrıca üniversite kampuslarının yakın çevreye veya yöreye olan ekolojik etkileri üzerinde durulmuştur. 21

38 Yılmaz ve Yılmaz (2005), ABD den Örnek Bir Üniversite Yerleşkesi: Cornell Üniversitesi adlı araştırmalarında, özellikle yeni kurulan üniversitelerin planlama ve fiziki gelişmelerine yön verebilecek örnek bir model oluşturması yönünde New York taki Cornell Üniversitesi kampusunun tanıtımına yer verilmiştir. Kampus planlama sürecinde üniversite ve çevre ilişkisi üzerinde durularak alan kullanımları ve fiziki donatıları değerlendirilmiştir. Kwang-young (2006), Landscape Architect konulu kitabında; Doowon Technical College Master Plan araştırmasını detaylı olarak vermiş, ayrıca kampus sirkülasyon sistemini, topografik yapıyı ve akslar arasındaki ilişkileri grafiksel olarak incelemiştir. Planlanan aksların bitkisel tasarım açısından gelecekte alabileceği görünümler üzerinde değerlendirmelerde bulunmuştur. Kampus açık alanlarında fıskiyeler ve bitkilendirmelerle düzenlenen küçük ölçekli dinlenme alanları oluşturulduğunu ve bu alanların da ekolojik temelli donatılarla kullanıcılara sunulduğu belirtilmiştir. 22

39 2. KURAMSAL TEMELLER 2.1 Araştırma Konusuna Ait Genel Bilgiler Üniversite kavramı Üniversite sözcüğü Latince universitas tan (bütün, hep, hepsi) batı dillerine, Fransızca üniversite den (toplum bütününe açık, bütün bilgilerin öğretildiği kurum) Türk Dili ne geçmiştir. Osmanlıca külliye (küiy bütün, genel den), Arapça cami (toplayan, içeren) ile anlam benzerliği içermektedir. Latince universum (evren, bütün), universal (genel), universas (topluca) kelimelerinin türevi olan üniversitas sözcüğü, bağımsız tüzel kişiliğe sahip ve ortak çıkarları olan kişiler topluluğu (lonca) anlamına gelmektedir (Eyüboğlu 1998). Bugün üniversite sözcüğü, bünyesinde, değişik konularda, en yüksek seviyede araştırma ve öğretimin yapıldığı fakülte, yüksek okul ve enstitüleri barındıran, araştırmacıları ödüllendirme ve derecelendirme yetkisine sahip yüksek öğretim kurumu anlamındadır. Üniversite sözcük anlamı aynı zamanda binaları, üyeleri, çalışanları da içine almaktadır. Üniversite kelimesinin kökeni, Fransızca üniversite ; ortaçağ Latincesinde üniversitas, yani topluluk anlamındadır. Güncel kullanımları ise: Yüksek düzeyde eğitim, bilimsel araştırma, yayın yapan fakülte, enstitü, yüksekokul gibi aynı rektörlüğe bağlı birimlerden oluşan öğretim kurumu, Bu tür eğitim, öğretim araştırma yapılan ve üniversiteye bağlı diğer bölümlerin bulunduğu yapı ya da yapıların tümü, Üniversitede eğitim ya da yönetimle görevli kişilerin tümü şeklindedir (Eyüboğlu 1998). Fakülte sözcüğü (Mimarlık, Mühendislik, İşletme Fakültesi gibi), bir üniversitenin belirli bir konuda eğitim veren okulu anlamındadır. Latince mümkün olma, yapabilecek 23

40 güce sahip olma, bolluk anlamlarında facultas tan (facilis); Fransızca faculte den okunduğu gibi dilimize geçmiştir. Kampus sözcüğü Latince, açık alan, düzlük anlamındaki campus ten, Fransızca campus ten okunduğu gibi dilimize geçmiştir; bir üniversiteyi oluşturan binaların içinde bulunduğu arazi (alan ve bütün yapıları), kent içinde veya dışında bir yeşil alan içerisinde kurulmuş akademik köy veya akademik ideallerin fiziksel planlamaya yansıması olarak tanımlanmaktadır. Yüksek öğretimde kampus sözcüğünün ilk olarak, 18. yüzyılın ikinci yarısında, Amerika da Princeton Üniversitesi için kullanıldığı tahmin edilmektedir (Langenscheidt Latin Dictionary 1966, Turner 1990) Kortan (1981) a göre üniversiteler; başlangıçta öğretmenler ile öğrencilerin birliği anlamına gelen, üniversitas magistrorum et scholarium olarak adlandırılan ve uğraşıları bilim alanlarını kapsayan grubun yaşadığı bir yer olarak tanımlanmaktadır. Bugün ise üniversite, Bilimlerin Birliği (Universitas Literarum) anlamındadır (Çınar 1998). Keleş (1972), Birkan (1972) ve Köroğlu (1988), üniversite kavramına benzer yönlerden yaklaşmışlardır. Buna göre; eğitim sisteminin en üst kademesinde yer alan üniversiteler, bir taraftan toplumun ihtiyaç duyduğu üst seviyede insan gücünün yetiştirildiği, diğer taraftan bilimsel araştırmalar yaparak hizmetlerini toplum ve kişi yararına sunan kuruluşlardır. Sermayesini devletin, vakıfların veya özel sektörün sağladığı, hammaddesini ülke geneline dağılmış liselerin oluşturduğu, emek unsurunu ise yine öğrencilerle öğretim üyelerinin temsil ettiği üniversitelerin ürünü ise, belli sayı ve kalitedeki mezunlarıdır(çınar 1998, Karakaş 1999). Üniversiteler; yeni düşünce normları geliştirerek topluma aktarma görevlerinin yanı sıra, gerçeklerin bekçisi ve yeni gerçeklerin devamlı arayıcısı olma sorumluluklarını da taşımaktadırlar. Aynı zamanda üniversiteler; dogmanın karşıtı, toplum değerlerinin koruyucusu, gençliğin şekillendiricisi ve geleceğe yol göstericidir. Bu sebeple üniversiteler sadece öğrencilere bilgi aktarıp, onları meslek sahibi yaparak, sosyal adalet ve fırsat eşitliği sağlayan bir sistem değil, aynı zamanda bilim, kültür ve ideoloji üretip, 24

41 topluma aktararak, kitlelerin biçimlendirilmesine ön ayak olan bir sistemdir. Üniversiteler bu bakımdan kuruldukları yerlerde toplumu geliştirici güç görevini üstlenmektedirler (Öner 1999). Meray (1971) e göre, çağdaş üniversiteler belli başlı işlevlerine bağlı olarak: Bir yetişme (formasyon) ortamı olarak üniversite, Araştırmacılar topluluğu olarak üniversite, Topluma hizmet kurumu, bir ilerleme ocağı olarak üniversite, Entelektüel bir kalıp olarak üniversite, Bir üretim etmeni olarak üniversite şeklinde beş ana başlıkta toplanabilmektedir. Bilgi üretiminin bilgi aktarımından çok daha pahalıya mal olması kimi ülkelerde bu işleri yapan kişi ve kurumların ayrılmasına neden olmaktadır. Örneğin, Amerika ve Avrupa da sadece bilimsel araştırma yapan kurumlar yaygınlaşarak akademi, enstitü, araştırma merkezi çatısı altında toplanırken, bilgi aktaran kurumlar ise üniversiteler olmaktadır. Ayrıca Amerika da bilgi aktaran kadro ile bilgi üreten kadro birbirinden ayrılmakta, eğitim yapanlarla araştırma yapanlar farklı konumlarda çalışmakta ve aralarındaki ilişki yok denecek kadar az bulunmaktadır (Özbay 1990) Üniversitelerin tarihsel gelişimi Bu bölümde Dünya da üniversitenin köklerine inilerek, ortaçağda bulundukları kentin adıyla anılan ve Avrupa da ilk üniversitelerin prototiplerini oluşturan ortaçağ üniversitelerinden bahsedilmektedir. Ayrıca Türkiye deki üniversitelerin ilk dayandıkları eğitim kurumlarından bugüne kadarki gelişimi kısaca özetlenmektedir Üniversitelerin Dünya daki tarihsel gelişimi Bugünün üniversite kavramı ile örtüşen ilk yapılara Yunan Dönemi nde rastlanmaktadır. Bu yapılardan Gymnasyon adı verilen devlete ait eğitim kurumları avlular etrafında derslikler ve ortada spor alanlarının bulunduğu, halka açık merkezlerdir (Şuben 1980). 25

42 Yunan Dönemi nde Gymnasyon lardan daha üst düzeyde öğretim yapan akademiler ise devlet memuru yetiştiren yüksek öğrenim kurumlarıdır (Yekrek 1999). Ortaçağ da üniversite kuruluşunu hazırlayan tarihsel gelişim sürecinin bir parçası olan kültür birikimi başlangıçta Akdeniz bölgesinde yoğunlaşmış sonrasında bu bölgede egemenlik kuran Roma İmparatorluğu nda kendisini göstermiştir. Daha sonra Hıristiyanlığın resmî din olarak kabul edilmesi ile imparatorluğun bütün bölgelerinde dinî eğitim kanalı ile yayılmıştır (Aydemir 1975). 6. yy başlarında ileride üniversite kuruluşlarına kadar uzanacak olan dini eğitimin canlanması sonucu rahip yetiştirilmesi amacı ile birçok yeni okul açılmıştır. 8. ve 9. yüzyılda pedagojik reformlar devam etmiştir. En tanınmışlarının Fransa ve sonrasında Almanya ile İngiltere de kurulduğu bilinen bu okullar; kiliseler veya katedrallerin etrafında konumlanmıştır. Bu sayede Hıristiyan skolastiği, beraberinde Yunan felsefesi ve Roma Hukuku ile Avrupa da yerleşme imkanı bulmuştur (Sönmezler 2003). Batı da yaygın olan görüş üniversitelerin Ortaçağ da bir şehir örgütü olarak, feodal bir statü içinde doğdukları şeklindedir. Haçlı Seferleri nin yarattığı sosyal hareketlilik ortamında, katedral okullarında öğretmen ve öğrenci birikiminin artması nedeniyle, bir kısım öğretmenin katedral dışında yer kiralayarak eğitimi oraya taşımaları sonucunda ortaya çıkmışlardır. Avrupa da günümüz Batı üniversitesinin prototipleri sayılan ilk üniversitelerinin kurulması 11.yy sonları ile 12.yy başlarına rastlamaktadır. Birer kent unsuru olarak değerlendirilebileceğimiz ilk Ortaçağ Avrupa üniversiteleri, bulundukları kentin adı ile anılmaktaydı. Avrupa nın bilinen en eski üniversiteleri (kuruluş sırasıyla) Bologna ve Paris üniversiteleridir yılında Bologna da kurulan ilkokul, sivil ve askeri hukuk alanında büyük itibara sahip bir üniversite haline gelmiştir (Sönmezler 2003). Bologna Üniversitesi, meslekî öğrenim görmek isteyen öğrenciler tarafından finanse edilmekle beraber, laik ve pazar taleplerine duyarlı bir kurum kimliğiyle ortaya çıkmaktadır (Sönmezler 2003) yılında kurulan, çekirdeğini Notre Dame Piskoposluk Okulu nun oluşturduğu ve Katolik Kilisesi nin finanse ettiği Paris Üniversitesi nde ise yönetim öğretmenlerin elindeydi. Başlangıçta dört fakülteden oluşan bu üniversitede en fazla öğrenci Liberal Sanatlar (Artes Liberales) Fakültesi nde 26

43 bulunmaktadır ve bu fakültenin öğrencileri, bugün ki doğa bilimleri ve felsefe bölümlerine karşılık gelen bazı disiplinler ile tanışmakta; o zamanın bilim dili olan Latinceyi öğrenmektedirler. Buradan mezun olup Baccalareus (gelişmiş öğrenci) derecesi alan öğrenciler, eğitimlerini Roma Hukuku (facultas descretistarum), Tıp (facultas medicorum) veya ilahiyat (facultas theologorum) disiplinlerinde sürdürebilmektedirler. Paris Üniversitesi nde fakülteler özerk olup yöneticilere onay veren, terfi işlemlerini gerçekleştiren ve gerektiğinde onların uygulamalarına karşı koyan meclisleri bulunmaktadır. Başlangıçta rektör öğrenci temsilcisi olmuş, tek başına bütün üniversiteyi temsil etmiyordu. 13. yy ın ikinci yarısından itibaren felsefe fakültesinin en yüksek konumunda olmuş, 14. yy ile birlikte diğer fakülteler tarafından da tanınmış, bütün üniversitenin yöneticisi konumuna getirmiştir (Sönmezler 2003). Bologna ve Paris Üniversiteleri yapısal olarak paralellik göstermektedir. En önemli fark Paris Üniversitesi nde fakülteler ile kolejlerin bağlanışıdır. (Şuben 1980) Paris Üniversitesi, kendisinden kısa bir süre sonra kurulan Oxford (1167) ve Cambridge (1209) Üniversiteleri tarafından, gerek işleyiş metotları, gerekse öğretim programları bakımından model alınmıştır (Sönmezler 1995). Zaman içerisinde Oxford ve Cambridge Üniversiteleri kuruldukları kenti birer üniversite kenti haline getirmişlerdir. Bu iki üniversite başlangıçta sadece profesörler için konaklama imkanı sağlamış, manastırlarda kalanların dışındaki öğrencileri serbest bırakmıştır. Önceleri kasaba halkıyla birlikte ikamet eden öğrenciler, daha sonra binalar kiralamış ve birlikte konaklamaya başlamışlardır. Bu durum, 1379 yılında, Oxford da, Wykeham tarafından planlanan ve içinde profesörlerle öğrencilere birlikte konaklama olanağı sağlayan New College ile değişime uğramıştır. New College kuruluşunu izleyen 200 yıl süresince, çeşitli kolej fonksiyon alanları ve binaların orta avlulu (quardrangle) bir araya gelişi bakımından, Oxford ve Cambridge de kurulan 18 yeni koleje örnek teşkil etmiştir (Sönmezler 1995). İspanya ya kadar yayılan Arap kültürünün de büyük ölçüde etki ettiği Rönesans Hareketleri ile birlikte üniversiteler laikleşme yönünde adımlar atmaya başlamıştır (Şuben 1980). Din adamı yerine, her yönüyle gelişmiş toplumsal insan yetiştirme amacının öne geçtiği üniversiteler içinde, Latince, Yunanca ve İbranice dersleri veren kolejler kurulmuştur. Paris Üniversitesi ne bağlı kolejlerde dahi, Rönesans fikirleri 27

44 serbestçe yayılıyor ve bu kolejlerin üniversiteyi geride bırakmasına neden oluyordu. İtalya üniversitelerinde ise bu etkiler, hümanizma fikrinin ve Rönesans hareketlerinin kabulüyle 15.yy da görülmektedir (Aydemir 1975). Matbaanın icadı ile birlikte Venedik Üniversitesi kendi bünyesinde bir matbaa atölyesi kurmuştur. Venedik i, 1470 te Paris Üniversitesi takip etmiş, 1472 de Louvain Üniversitesi topograf okulu açmıştır (Aydemir 1975). Bu kapsamda, Rönesans hareketleri ve matbaa eğitimin Avrupa geneline yayılmasını sağlarken, hümanist dünya görüşü de İncil e bağlı dünya görüşünü geride bırakmış ve reform hareketlerinin doğmasına sebep olmuştur (Aydemir 1975, Sönmezler 2003). İlk kurulan üniversiteler ve tarihleri şöyledir: İtalya da; Salerno IX. yy, Bologna 1000, Revanna 1076, Padua 1212, Piacenza 1248, Pavia 1361, Roma 1303, Perugia 1308, Piza 1343, Floransa 1349, Siena 1241, Turin Fransa da; Paris , Paris Üniversitesine bağlı en gelişmiş kolejlerden Sorbonne 1257, Toulouse 1219, Orlean, XIII. yy, Angers, Cahors, Grenoblle, Aix-en- Provence İngiltere de; Paris Üniversitesinden gelen öğretim üyeleri ve öğrenciler Oxford Üniversitesini kurmuştur. Oxford lu öğrenciler de 1231 de Cambridge Üniversitesini kurmuştur. Paris Üniversitesi gibi bu okullar da kolejler halinde gelişim göstermiştir. Peterhouse 1248, Michaelhouse 1324 ve Trinity Koleji XVI. yy. İskoçya da; St. Andrews 1410, Glascow Orta Avrupa da; Prag XIII. yy Cracow 1364, Viyana 1365, Heidelberg 1386, Köln 1388, Erfurt 1349, Leipzing 1409, Rostock 1419, Freiburg 1453, Tubingen 1477, Lowain 1425, Budape6te 1465, Basel 1490, İngolstadt 1459, Upsala 1477, Kopenhag 1479 Wittenberg 1502 (Kortan 1981). 28

45 Başlangıçta üniversiteler genellikle kiliseye bağlı bir çevrede yer almış olup, öğrenciler manastır hayatı yaşamışlardır. 14. yüzyıl sonlarına doğru insanı temel alan dünya görüşünü yansıtan hümanizm akımının etkisi ve Avrupa da Rönesans sürecinin başlaması ile kilisenin toplumsal yapı ve yönetim üzerindeki gücü ve baskısı giderek azalmış, bunun etkisi ile eğitimde ilahiyat konusunun önemi azalarak insanı ele alan tarih ve felsefe gibi konulara yönelinmiştir. Rönesans ile birlikte bazilika plan tipine doğru bir yaklaşım görülmektedir (Çınar 1998). Üniversite Reform Hareketi ile kilisenin üniversite üzerindeki etkisinin azalmasına karşılık devletin etkisi artmaya başlamıştır. Buna bağlı olarak teoloji ve dini hukuk önemini kaybetmiş, kamu yöneticilerinin yetiştirilmesi önem kazanmıştır. Bilginin matbaa aracılığıyla halka ulaşmaya başlaması zamanla dini öğretilerin tartışılmasına ve Reform Hareketlerinin doğmasına sebep olmuştur (Özer 1978). 16. yy da başlayan Reform Hareketleri ve dini doktrinlerin sebep teşkil ettiği tartışmalar üniversitelerin gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. Üniversitelerin bölgesel özerkliği, üniversitenin bulunduğu bölgeye ait siyasi ve politik doktrinler ile üniversite yöneticilerinin görüşlerini benimsemesine ve böylece bu doktrinlerin merkezi olmasına yol açmıştır. Özellikle Almanya daki üniversitelerde gördüğümüz bu sonuçlar akademilerin güçlenmesine ve bilimin buralarda gelişmesine sebep olmuştur (Aydemir 1975, Şen 1987). Tüm bunlar gelişirken diğer yandan milli devletlerin kuruluşu, milli devletlerin Latinceden daha fazla önem kazanması ve öğrenimin milli kurumlar haline dönüşü ile bilim ve tekniğin ilerlemesi yeni fakülte ve okulların açılmasına ortam hazırlamıştır (Özer 1978). Kontre-Reform da ise bazilika ve manastır şemasından uzak insan ölçülerine uygun kilise mimarisi örneklerinin hakimiyeti görülmektedir. Ancak üniversiteler hala kentlerden ayrı olarak düzenlendikleri görülmektedir (Çınar 1998). 17. ve 18. yüzyılda Galileo ve Newton gibi büyük bilim adamlarının yaptığı buluşlar Avrupa da yeni bir dünya görüşü doğmasına neden olmuştur. Bu dünya görüşü, nedenlerin araştırılmasının, deneyler ile doğrulanmasının gerçeği öğrenmenin en doğru yolu olduğudur. 17. ve 18. yüzyılda bütün bu değişimlerin ışığında Avrupa da ve Yeni Dünya da yaşanan bu döneme Rasyonalizm ya da Aydınlanma Çağı adı verilmiştir lü yıllara kadar üniversite içerisinde araştırma faaliyetlerinin kurumsal bir yapıya 29

46 kavuşmamış olması nedeniyle, bilimsel gelişmeler, Fibonacci, Copernicus, Kepler, Galileo ve Newton gibi üniversite dışından araştırmacıların bireysel çabalarıyla gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, üniversite dışında bazı bilimsel dernekler kurulmuştur. Bu derneklerin ilk örnekleri, Roma da 1600 yılında kurulan Academia del Lincei, Floransa da 1657 yılında kurulan Academia del Cimento, Londra da 1660 yılında kurulan The Royal Society of London ve 1666 yılında kurulup faaliyetlerini halen sürdüren Academia des Sciences olarak gösterilebilmektedir. Bu dernekler aynı zamanda günümüz bilim akademilerinin de temelini oluşturmaktadırlar (Türeyen 1999). Sanayi devrimi sonrasında bilim ve teknolojideki gelişmeler, üniversite eğitiminde yeni düzenlemelerin yapılmasına zemin hazırlamış, fen ve mühendislik eğitimini zorunlu kılarak Avrupa nın birçok yerinde teknik okullar açılmasına neden olmuştur (Sönmezler 1995, Türeyen 1999). Fen ve mühendislik eğitimi ancak bu gelişmeler sonrasında üniversite eğitim programlarında yerini almıştır yılında Fransa da, ilk kez programında fen bilimlerine ağırlık veren Ecole Normale Superievre Polytechnique kurulmuştur. Fransa böylece 19. yüzyıl ortalarına kadar dünyanın bilim merkezi haline gelmiştir. Eğitimde fen bilimlerinin ağırlıklı olarak yerini alması ile armatör ve gezginlerden oluşan bilim adamları yerlerini profesyonel araştırmacı ve öğretim üyelerine bırakmışlardır. Bu gelişmeleri izleyen yıllarda 1799 da İngiltere de The Royal Institute kurulmuş, bilgiyi yaymak, yararlı mekanik buluş ve gelişmelerin kullanılabilir hale gelmesini kolaylaştırmak, felsefi konferans ve deneylerle bilimin, günlük ihtiyaçların karşılanmasına yönelik olarak öğretilmesini sağlamak doğrultusunda önemli katkılarda bulunmuştur. XIX. yüzyılda Endüstri Devrimi ile üniversiteler değişime uğramış ve yüksek öğrenime olan ilgide bir artma olmuştur (Şen 1987). Bunun sebeplerini; önceden eğitim hakkına sahip olmayan gruplara ve farklı dini gruplara eğitim hakkının tanınması, bunun yanında araştırmaların yeni bilim dallarını içermeye başlaması olarak ifade etmektedir yılında Napoleon yönetimindeki Fransa da bütün yüksek öğretim kurumları, Merkezi İmparatorluk Üniversitesi adı altında toplanarak devletin birer organı haline 30

47 getirilmişlerdir. Fransız işgal bölgesi dahilindeki yirmi iki Alman Üniversitesi de kapatılmıştır. Kapatılan Alman Üniversitelerinin ardından, üniversite yetkililerinin talepleriyle Wilhelm Von Humboldt Prusya eğitim sistemini yeniden organize etmek ve Berlin Üniversitesi ni kurmakla görevlendirilmiştir. Humboldt un yaklaşık bir yıllık görev süresi içinde ortaya koyduğu ilkeler, modern üniversitenin kurumsal yapısının oluşmasındaki en önemli aşamalardan biri olarak kabul edilmektedir. Humboldt, yükseköğretim reformunu 1809 yılında hazırladığı Berlin deki Yüksek Bilim Kurumlarının İç ve Dış Organizasyonu Üzerine başlıklı raporuyla ortaya koymuştur. Humboldt un yeni Berlin Üniversitesi nin kuruluş esasları dört başlıkta toplanabilmektedir (Aytaç 1992): Bilim olarak felsefe yoluyla öğretim: Felsefe, böylece saf ilim fikri kavramıyla eş anlamlı kılınmaktadır. Saf ilim, yani felsefe, pratik hayata yönelik, faydacılığa yönelik, faydacılığa hizmet eden ve uygulamalı olan ihtisaslaşmış bir ilim dalı değil, bütün disiplinlerin üzerine dayanması gereken bir ana bilimdir. Pratik hayattan uzak kalma: Bu ilkeye göre, ilmî faaliyet, ekmek parası kazanmak için değil, yaratıcı bir zihni üretim için olmalıdır. Araştırma ile öğretimin (teorinin) birliği: Üniversitelerde yapılacak öğretim, ilmi araştırmalara dayanmalıdır. Devlete ve kiliseye karşı bağımsız olma: Bu ilkeye göre üniversiteler, ilmî araştırmaları ve buna dayalı öğretim faaliyetlerinde devlete ve kiliseye karşı özerk kuruluşlar olmalıdır. Humboldt un bilim, araştırma, öğretme ve öğrenme özgürlüklerinin modern üniversiteye kalıcı bir temel oluşturacak biçimde ortaya koyması üniversite tarihinde bir dönüm noktası oluşturmaktadır (Aytaç 1992). Bu dönemde aydınlanma düşüncesi Amerikan üniversitelerini de etkisi altına almıştır. Kökeni koloniyel dönemde kurulan Püriten kilise okullarına dayanan ve sıkı bir dinsel yapıya sahip ilk Amerikan üniversitelerinin, öğrenciyi pratik hayata hazırlamak ve dolayısıyla sivil toplumu biçimlendirmek amacıyla birlikte yaşama ve öğrenme 31

48 modelini benimsedikleri bilinmektedir. Ancak, Aydınlanma nın etkisiyle laiklik ve liberalleşme kavramları Amerikan üniversitesine girmiş ve eğitimin klasik Avrupa formasyonuna uyumu gerçekleşmiştir. Birçok yeni kolejin ve büyük özel üniversitelerin kurulması bu döneme rastlamaktadır. Humboldt Üniversitesinin etkisiyle, 1880 yılında Baltimore daki Johns Hopkins Üniversitesi nde ilk mezuniyet sonrası okul faaliyete geçmiş ve bu şekilde araştırma üniversitesi adı altında yeni bir üniversite türü ortaya çıkmıştır. Üniversitelerin 19.yüzyıl boyunca yaşadıkları önemli değişimlerin bir başka boyutu da İngiltere de gerçekleşmiştir. Oxford ve Cambridge Üniversitelerinin 19.yüzyıl sonlarına kadar uygulamaya dönük araştırmalara ve teknolojiye kayıtsız kalmış olmaları dikkat çekicidir. Ancak, ivme kazanan Sanayi Devrimi nin artan teknolojik ihtiyaçlarının bilimsel alt yapısını kurmak ve üretimin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücünü sağlamak gereği sonucunda İngiltere de üniversitelerin, Oxford ve Cambridge in dışında, iki yönden gelişmesi söz konusu olmuştur. Bunlardan birincisi, Londra da 1820 lerde kurulan iki kolejin 1836 yılında Londra Üniversitesi adı altında birleştirilmesiyle gerçekleşmiştir, ikincisi ise, ilk örneğini 1851 yılında kurulan Manchester Üniversitesi nin oluşturduğu, kent üniversiteleri olarak tanımlayabileceğimiz Civics Üniversiteleri dir. Üniversiteler ile bilim ve teknolojik gelişmeler arasındaki bağı gerçekleştiren bu üniversiteler, ivme kazanan sanayi devrimine paralel bir gelişme içinde 19.yüzyılın sonlarına kadar çoğalmışlardır. Diğer taraftan, İngiltere nin geleneksel üniversiteleri Oxford ve Cambridge, zaman içinde aynı süreci yaşamışlar, ancak bu süreçte özerkliklerini de kaybetmemişlerdir (Timur 2000). 19. yüzyılın ikinci yarısı, Batı Dünyası nda endüstri devrimini müteakip kapitalizmin hızla gelişmesine ve Avrupa nın hemen hemen tümüne şekil veren üretim biçimi haline gelmesine tanık olmuştur. Üniversiteler de, ulusal birliklerin kurulduğu ve milliyetçiliğin yükseldiği bu evrimin bir parçası olmuşlardır. XIX. yüzyılda endüstrileşme nedeni ile hızlı bir şehirleşme başlamıştır. Yaşanan ekonomik gelişme ve göçler üniversitenin şehirde bulunmasını zorlaştıracak yeni koşulları da beraberinde getirmiş ve şehrin içinde bulunan üniversiteler açısından büyük 32

49 sorunlar oluşmuştur. Üniversitelerin ihtiyaç duydukları alanları şehrin içinde elde etmeleri giderek zorlaşmıştır. Bu durum, özellikle bu dönemde yapılan üniversitelerin hem alan olarak küçük olmalarına, hem de şehir içinde kısmi yerleşmelerine ve dağılmalarına neden olmuştur (Aydıncık 1982). XIX. yy başlarında üniversitelerin re-organizasyonu gerçekleştirilmiş, araştırma ve eğitim arasındaki birlik fikri ortaya çıkmıştır. Üniversitelerin akademik ve hiyerarşik bünyesi devlet adamlarının ve hakim sınıf temsilcilerinin katılımı ile sağlanmıştır. Endüstrideki gelişimler, sosyal yapının değişimi, bilimlerin gelişmesi üniversiteleri ve özellikle de mimarisini etkilemiştir. Bilimlerin bir arada çalışmasının gereği olarak Amerika da ve Sovyetler Birliği nde yeni bir eğitim şekli gelişmeye başlamıştır (Aydemir 1975). XIX. yüzyılın son yarısında artık tamamen Batı Dünyası tarafından başı çekilen bilim, teknoloji ve üniversite eğitimi dünyanın diğer gelişmekte olan ülkeleri tarafından örnek alınmaya başlanmıştır. XIX yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başından itibaren üniversitelerde temel ve uygulamalı araştırmalara, fen bilimlerine, mesleki eğitime ve özellikle mühendislik eğitimine verilen önem artmıştır. Üniversite, küreselleşmeye başlayıp aynı zamanda topluma karşı sorumlu hale gelmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası, üniversite eğitiminin önem kazanmasının yanında üniversiteler, geleneksel yapılarını çok aşan büyüme oranları, eğitim programlarının çeşitlenmesi ve karmaşıklaşması ile karşı karşıya kalmışlardır (Sönmezler 2003) Üniversitelerin Türkiye deki tarihsel gelişimi İslam ülkelerinde önceleri cami ve mescitlerde verilen eğitim, temel bilimlerin önem kazanmasıyla, XI. yüzyıldan sonra medrese adlı kurumlarda verilmeye başlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul un fethinden sonra pek çok kilise ve manastır medreseye dönüştürülmüştür. Medreselerde ilahiyat, tıp, hukuk, edebiyat ve matematik okutulmaktadır. Beylikler ve Selçuklunun devamı olarak Osmanlıda da 33

50 medreseler açılmıştır. İlk Osmanlı medresesi 1331 yılında Orhan Gazi tarafından İznik te medrese haline getirilen bir kilisede eğitime başlamıştır. Daha sonraları Bursa, Edirne ve İstanbul da medreseler açılmaya başlanmıştır. En ünlüleri; İstanbul da Fatih Külliyesi (hukuk, ilahiyat, edebiyat, riyaziye ve tıp), Sahn-i Seman, Süleymaniye Medresesi (fen ve tıp), Bursa da Yeşil Cami Medresesi, Amasya da Kapı Ağası Medresesi, Fatih Medresesi, Edirne de Saatli Medrese dir (Aydemir 1975). Türkiye de üniversite kampuslarının tarihine bakıldığında bazı külliyelerin taşıdığı özellikler nedeniyle kent içinde konumlanmış kampus kavramı ile çok benzer özellikler taşıdıkları belirlenmiştir. II. Bayazıd Külliyesi Edirne de 1400 lerde kurulmuş olan Bayazıd II. Külliyesi nin kendi içinde yeterli bir kompleks oluşturduğu söylenebilmektedir. Kortan (1981) söz konusu kompleksin çağdaş bir üniversite kampusunun başlangıç şeması olarak gösterilebilineceğini ifade etmektedir (Şekil 2.1). Şekil12.1 II. Bayazıd Külliyesi Edirne,

51 Fatih Külliyesi, 1470 Simetri ekseni üzerine yerleşen cami ve etrafındaki külliyede, o devirdeki İslam eğitim anlayışının mimari plana yansıması görülmektedir. İlimlerin kaynağı kabul edilen İslam dini felsefesi, bütün medreselerin etrafında toplandığı cami ile sembolleştirilmiştir. Fatih Külliyesinde ilahiyat, hukuk, edebiyat ve riyaziye okutulmakta, ayrıca yetmiş koğuşlu bir darüşşifada tıp dersleri verilmekteydi. O günlerdeki yapı tekniği, geleneksel yapı malzemelerinin verdiği dar imkanlar, plan şekillenmesinin önemli bir etkenidir. Medreselerin içindeki eğitim eylemlerine cevap veren; orta avlu ve etrafındaki revaklı kısım boyunca devam eden mahallerin ortaya çıkardığı klasik plan çözümünün ve medrese ünitelerinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan kompleksin plan oluşumunun, son derece modern ve rasyonel bir mimarinin güzel bir örneği olduğu ifade edilmektedir (Kortan 1981), (Şekil 2.2). Şekil22.2 Fatih Külliyesi, İstanbul, 1470 (Ayverdi 1953) 35

52 Süleymaniye Camii ve Medresesi (Mimar Sinan, 1557) Osmanlı Dönemi nin en büyük külliyesidir. Bir okul, onun yanında sokak ile ayrılmış bulunan evvel ve sani medreseleri, bir tıp medresesi, çift avlulu bimarhane, külliyeye hizmet eden bir imaret, bir tabhane ve kervansaray, Haliç e bakan doğu yanında, arazi eğimine uyan kademeler üzerinde bir darül hadis, bir hamam, Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem türbeleriyle, sosyal amaçlı büyük bir eylem merkezidir (Şekil 2.3). Şekil32.3 Süleymaniye Külliyesi, İstanbul, 1557, Mimar Sinan (Ayverdi 1953) Yeni bilimlerin okutulduğu medreseler zamanla felsefe, matematik ve tıp gibi derslerin programdan çıkarılmasıyla, Şer i İlimlerin okutulduğu birer dini öğrenim kurumu halini almışlardır. XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren medreselerde görülen bu bozulma ve gerileme nedeniyle, mühendislik, fizik, kimya ve tıp alanlarında doğan eğitim boşluğunu doldurmak ve devletin ihtiyaç duyduğu elemanları yetiştirmek üzere XVIII. yüzyıldan başlayarak yeni yükseköğrenim kurumları açılmaya başlamıştır. Bu dönemde açılan yükseköğretim kurumları Deniz Mühendisliği (Mühendishane-i Bahr-i Hümayun, 1773), Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berr-i Hümayun, 1974), Tıbbiye 36

53 (Tıphane-i Amire, 1828) ve Harbiye (Mekteb-i Harbiye, 1834) dir (Karaaslan 1979, Çadırcı ve Süslü 1982). Modern anlamda ilk üniversite olan Darülfünun un kurulması fikri 1846 yılında ortaya atılmış, gecikmeler nedeniyle Ocak 1863 te Darülfünun-ı Osmaniye adıyla İstanbul da eğitime başlamıştır. Bulunduğu ahşap bina 1865 yılında yanınca eğitime bir süre ara vererek, 1870 yılında ilk üniversite yasası sayılabilecek düzenlemelerle eğitim dili Türkçe olarak ikinci kez eğitime açılmıştır. Dini çevrelerin baskısıyla 1871 yılında kapatılmış, üç yıl aradan sonra 1874 yılında Darülfünun-ı Sultani adıyla açılmış, 1882 yılında tekrar kapatılmıştır. Üç kez kapatılan Darülfünun kalıcı olarak ancak 1900 yılında Darülfünun-ı Şahane adıyla açılmıştır. II. Meşrutiyetin ilanından sonra kurulma yasasında ıslahatlar yapılarak adı İstanbul Darülfünunu olmuştur (Çadırcı ve Süslü 1982) te İsviçreli Profesör A. Malche nin hazırladığı rapora dayanarak hazırlanan Üniversite Reformu uyarınca İstanbul Darülfünunu, bilimsel ve yönetsel açıdan özerk bir kurum olmakla birlikte, ülkedeki gelişim ve değişimlere ayak uyduramadığından kapatılmış, yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur (Heper 1997). Bu dönemde Ankara da çeşitli yüksekokul ve fakülteler açılmış olup daha sonra kurulacak olan Ankara Üniversitesinin temelini oluşturmuşlardır. (1925 yılında Hukuk Mektebi, 1930 yılında Ziraat Enstitüsü, 1935 yılında Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, 1943 yılında Fen Fakültesi ve 1945 yılında Tıp Fakültesi) te Deniz ve Kara Mühendishaneleri kapatılarak yerine İstanbul Teknik Üniversitesi kurulmuştur (Korkut 1983, Özbay 1990), (Şekil 2.4). 37

54 Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı (Sargın 2007) Üniversiteler ancak 1946 yılında çıkarılan Üniversite Kanunu ile birlikte büyük ölçüde siyasallaşmışlar, özerklik ve tüzel kişilikleri güvence altına alınmıştır. Bu dönemde Ankara da Ankara Üniversitesi (1946), Trabzon da Karadeniz Teknik Üniversitesi (1955), İzmir de Ege Üniversitesi (1955), Ankara da Orta Doğu Teknik Üniversitesi (1956) ve Erzurum da Atatürk Üniversitesi (1957) kurulmuştur (Heper 1997) da planlı dönemin başlamasıyla, yüksek öğretimin dengeli bir şekilde yurt çapında yayılması fikri önem kazanmıştır Anayasasıyla üniversitelere yeniden idari ve bilimsel özerklik verilmiştir yılında Ankara da Hacettepe Üniversitesi, 1971 yılında İstanbul da Boğaziçi Üniversitesi kuruldu ten 1981 e kadar Anadolu nun çeşitli yerlerinde 10 adet daha yeni üniversite kurulmuştur. Bunlar Eskişehir de Anadolu Üniversitesi (1973), Adana da Çukurova Üniversitesi (1973), Diyarbakır da Dicle Üniversitesi (1973), Konya da Selçuk Üniversitesi (1975), Sivas ta Cumhuriyet Üniversitesi (1974), Elazığ da Fırat Üniversitesi (1975), Malatya da İnönü Üniversitesi (1975), Samsun da Ondokuzmayıs Üniversitesi (1975), Bursa da Uludağ Üniversitesi (1975) ve Kayseri de Erciyes Üniversitesi (1978) dir (Sargın 2007), (Şekil 2.5). 38

55 Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı 1981 de bilimsel ve yönetsel anlamda özerkliği kaldıran Yükseköğretim Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu kanunla bütün akademik ve bunlara bağlı yüksek okullar üniversite durumuna getirilerek YÖK (Yüksek Öğretim Kurulu) adını taşıyan merkezi organın denetimine alınmıştır (Sargın 2007). YÖK kurulduğu zaman toplam üniversite sayısı 19 du. Daha sonra, 1982 yılında 8 üniversite daha kurularak sayı 27 e yükselmiştir. Antalya da Akdeniz Üniversitesi (1982), İzmir de Dokuz Eylül Üniversitesi (1982), Ankara da Gazi Üniversitesi (1982), İstanbul da Marmara Üniversitesi (1982), Van da Yüzüncü Yıl Üniversitesi (1982) ve Edirne de Trakya Üniversitesi (1982) kurulmuştur (Sargın 2007), (Şekil 2.6). 39

56 Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı (Sargın, 2007) 1984 te Ankara da ilk vakıf üniversitesi olarak kurulan Bilkent Üniversitesi ve 1987 de Gaziantep te kurulan Gaziantep Üniversitesi ile üniversitelerin toplam sayısı 29 a ulaşmıştır. Daha sonra 1992 yılında yeni bir kanunla biri vakıf üniversitesi olmak üzere 22 yeni üniversite ile 2 Yüksek Teknoloji Enstitüsü kurularak üniversite sayısı 53 e yükselmiştir. Bu dönemde Afyon, Aydın, Balıkesir, Bolu, Çanakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, İzmir, Kahramanmaraş, Kırıkkale, Kocaeli, Kütahya, Manisa, Mersin, Muğla, Niğde, Sakarya, Şanlıurfa, Tokat ve Zonguldak illerimizde kurulan üniversiteler ile yükseköğretim tam anlamı ile Anadolu ya yayılmıştır te Eskişehir de Osmangazi Üniversitesi, 1994 de Ankara da üçüncü vakıf üniversitesi olan Başkent Üniversitesi ile İstanbul da Galatasaray Üniversitesi kurulmuş, 1996 da 5, 1997 de ise 2 vakıf üniversitesinin kurulması ile sayı 71 e yükselmiştir (Sargın 2007), (Şekil 2.7). 40

57 Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı (Sargın 2007) 1992 yılından sonra 2006 yılı da üniversiteleşme açısından önem taşıyan bir yıl olarak önem kazanmaktadır. Zira 2006 yılı 1992 yılı gibi yeni üniversitelerin bir anda kurulduğu bir yıldır. Nitekim gün ve 5467 Sayılı Yasa ile Türkiye nin farklı bölgelerinde 15 üniversite kurulmuştur. Her ne kadar bu üniversitelerin kurulduğu şehirlerde başka üniversitelere bağlı fakülte ve yüksek okullar bulunsa da, bu çekirdek nüve üzerine gelişmenin çok daha hızlı ve kapsamlı olacağını, diğer üniversitelerin gelişim süreçlerine bakarak iddia edebilmektedir yılında kurulan bu 15 üniversite ile birlikte Türkiye deki üniversite sayısı 93 e yükselmiştir (Şekil 2.8). Yeni kurulan üniversiteleri kuruldukları şehirler açısından değerlendirildiğinde; hepsinin ile arasında nüfusa sahip olan orta büyüklükteki şehirlerde olduğu görülmektedir. Hatta neredeyse yarısını ile arası nüfusa sahip olan şehirler oluşturmaktadır. Bu şehirlerde bölgesel dağılım açısından dikkat çeken nokta ise, yeni kurulan bu 15 üniversitenin 8 inin Karadeniz Bölgesinde yer alan şehirlerde kurulmuş olmasıdır. Kalan 7 üniversitenin ise 2 si İç Anadolu Bölgesi ndedir. Bunlar dışında her bir bölgeye 1 üniversite kurulmuştur (Sargın 2007), (Şekil 2.9). 41

58 Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin dağılışı (Sargın 2007) Şekil yılında Türkiye de üniversitelerin bölgesel dağılımı (Sargın 2007) 2007 yılında yayımlanan 5662 Sayılı Yasa ile 17 adet devlet üniversitesi kurulmuştur. Bunlar; Karaman da Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Ağrı da Ağrı Dağı Üniversitesi, Sinop ta Sinop Üniversitesi, Siirt te Siirt Üniversitesi, Nevşehir de Nevşehir Üniversitesi, Karabük de Karabük Üniversitesi, Kilis de Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Çankırı da Çankırı Karatekin Üniversitesi, Artvin de Artvin Çoruh Üniversitesi, Bilecik de Bilecik Üniversitesi, Bitlis de Bitlis Eren Üniversitesi, 42

59 Kırklareli nde Kırklareli Üniversitesi, Osmaniye de Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Bingöl de Bingöl Üniversitesi, Muş da Muş Alparslan Üniversitesi, Mardin de Mardin Artuklu Üniversitesi ve Batman da Batman Üniversitesi dir yılında kurulan 5 yeni vakıf üniversitesiyle birlikte Türkiye deki üniversite sayısı 115 e yükselmiştir (Sargın 2007) yılında yayımlanan 2809 Sayılı Yasa ile 9 adet devlet üniversitesi kurulmuştur. Bunlar; Ardahan da Ardahan Üniversitesi, Bartın da Bartın Üniversitesi, Bayburt ta Bayburt Üniversitesi, Gümüşhane de Gümüşhane Üniversitesi, Hakkari de Hakkari Üniversitesi, Iğdır da Iğdır Üniversitesi, Şırnak ta Şırnak Üniversitesi, Tunceli de Tunceli Üniversitesi ve Yalova da Yalova Üniversitesi dir yılında kurulan 6 yeni vakıf üniversitesiyle birlikte Türkiye deki üniversite sayısı 130 a yükselmiştir yılında kurulan 9 yeni vakıf üniversitesi ve 2010 yılında kurulan 8 devlet üniversitesi ve 7 vakıf üniversitesi ile birlikte Türkiye deki toplam üniversite sayısı 154 a yükselmiştir (Anonim 2009a), (Çizelge ). Çizelge yılından 2010 yılına kadar kurulan üniversite, fakülte, yüksekokul ve aaaaaaaaaaııenstitü sayıları (Anonim 2010a) YILI Ünivers ite Fakülte Yüks ekokul Ens titü GENEL TPL. TPL. TPL. TPL. Devlet Vakıf Devlet Vakıf Devlet Vakıf Devlet Vakıf TPL TOP

60 Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan devlet üniversiteleri (102) aaaaaaaaaa (Anonim 2010a) İstanbul Üniversitesi İstanbul İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Ankara Üniversitesi Ankara Ege Üniversitesi İzmir m² Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon m² Atatürk Üniversitesi Erzurum m² Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara m² Hacettepe Üniversitesi Ankara m² Boğaziçi Üniversitesi İstanbul Anadolu Üniversitesi Eskişehir Çukurova Üniversitesi Adana m² Dicle Üniversitesi Diyarbakır Cumhuriyet Üniversitesi Sivas m² Fırat Üniversitesi Elazığ m² İnönü Üniversitesi Malatya m² On Dokuz Mayıs Üniversitesi Samsun m² Selçuk Üniversitesi Konya m² Uludağ Üniversitesi Bursa m² Erciyes Üniversitesi Kayseri m² Akdeniz Üniversitesi Antalya Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir Gazi Üniversitesi Ankara Marmara Üniversitesi İstanbul Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul m² Trakya Üniversitesi Edirne Yıldız Teknik Üniversitesi İstanbul Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van m² Gaziantep Üniversitesi Gaziantep m² Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu m² Adnan Menderes Üniversitesi Aydın Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Balıkesir Üniversitesi Balıkesir m² Celal Bayar Üniversitesi Manisa m² Çanakkale On Sekiz Mart Üni. Çanakkale Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat m² Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gebze m² Harran Üniversitesi Şanlıurfa m² 44

61 Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan devlet üniversiteleri (devam) İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İzmir m² Kafkas Üniversitesi Kars m² Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni. Kahramanmaraş m² Kırıkkale Üniversitesi Kırıkkale m² Kocaeli Üniversitesi Kocaeli m² Mersin Üniversitesi İçel m² Muğla Üniversitesi Muğla m² Mustafa Kemal Üniversitesi Hatay Niğde Üniversitesi Niğde m² Pamukkale Üniversitesi Denizli m² Sakarya Üniversitesi Sakarya m² Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Zonguldak Osmangazi Üniversitesi Eskişehir Galatasaray Üniversitesi İstanbul Adıyaman Üniversitesi Adıyaman Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Aksaray Üniversitesi Aksaray Amasya Üniversitesi Amasya Bozok Üniversitesi Yozgat m² Düzce Üniversitesi Düzce Erzincan Üniversitesi Erzincan Giresun Üniversitesi Giresun Hitit Üniversitesi Çorum Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Burdur Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ordu Üniversitesi Ordu Rize Üniversitesi Rize Uşak Üniversitesi Uşak Artvin Çoruh Üniversitesi Artvin Bartın Üniversitesi Bartın Batman Üniversitesi Batman Bilecik Üniversitesi Bilecik Bingöl Üniversitesi Bingöl Bitlis Eren Üniversitesi Bitlis Çankırı Karatekin Üniversitesi Çankırı Karabük Üniversitesi Karabük Karamanoğlu Mehmet Bey Üni. Karaman Kırklareli Üniversitesi Kırklareli

62 Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan devlet üniversiteleri (devam) Kilis 7 Aralık Üniversitesi Kilis Mardin Artuklu Üniversitesi Mardin Muş Alparslan Üniversitesi Muş Nevşehir Üniversitesi Nevşehir Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Osmaniye Siirt Üniversitesi Siirt Sinop Üniversitesi Sinop Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Ağrı Ardahan Üniversitesi Ardahan Bayburt Üniversitesi Bayburt Gümüşhane Üniversitesi Gümüşhane Hakkari Üniversitesi Hakkari Iğdır üniversitesi Iğdır Şırnak Üniversitesi Şırnak Tunceli Üniversitesi Tunceli Yalova Üniversitesi Yalova İstanbul Medeniyet Üniversitesi İstanbul 2010 Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Ankara 2010 Bursa Teknik Üniversitesi Bursa 2010 Erzurum Teknik Üniversitesi Erzurum 2010 İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İzmir 2010 Kayseri Abdullah Gül Üniversitesi Kayseri 2010 Konya Üniversitesi Konya 2010 Türk-Alman Üniversitesi İzmir 2010 Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan vakıf üniversiteleri (52) aaaaaaaaaaıı(anonim 2010a) Bilkent Üniversitesi Ankara Koç Üniversitesi İstanbul Pri Reis Üniversitesi İstanbul Başkent Üniversitesi Ankara m² Fatih Üniversitesi İstanbul m² Işık Üniversitesi İstanbul İstanbul Bilgi Üniversitesi İstanbul m² Sabancı Üniversitesi İstanbul Yeditepe Üniversitesi İstanbul m² Atılım Üniversitesi Ankara Beykent Üniversitesi İstanbul Çağ Üniversitesi Tarsus

63 Çizelge yılı itibariyle Türkiye de kurulan vakıf üniversiteleri (52) (devam) Çankaya Üniversitesi Ankara Doğuş Üniversitesi İstanbul İstanbul Kültür Üniversitesi İstanbul m² Kadir Has Üniversitesi İstanbul Maltepe Üniversitesi İstanbul m² Bahçeşehir Üniversitesi İstanbul Haliç Üniversitesi İstanbul Okan Üniversitesi İstanbul İzmir Ekonomi Üniversitesi İzmir Yaşar Üniversitesi İzmir TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üni. Ankara Ufuk Üniversitesi Ankara İstanbul Bilim Üniversitesi İstanbul Acıbadem Üniversitesi İstanbul İstanbul Arel Üniversitesi İstanbul İstanbul Aydın Üniversitesi İstanbul İstanbul Ticaret Üniversitesi İstanbul İzmir Üniversitesi İzmir Özyeğin Üniversitesi İstanbul Gazikent Üniversitesi Gaziantep Gediz Üniversitesi İzmir İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi İstanbul İstanbul Şehir Üniversitesi İstanbul Melikşah Üniversitesi Kayseri İstanbul Medipol Üniversitesi İstanbul 2009 KTO-Karatay Üniversitesi Konya 2009 Mevlana Üniversitesi Konya Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Kayseri TED Üniversitesi Ankara Toros Üniversitesi Mersin Turgut Özal Üniversitesi Ankara Yeni Yüzyıl Üniversitesi İstanbul Zirve Üniversitesi Gaziantep Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi İstanbul Bezm-i Alem Vakıf Üniversitesi İstanbul Canik Başarı Üniversitesi Samsun İstanbul Sebahattin Zaim Üni. İstanbul 2010 Ted Üniversitesi Ankara 2010 Uluslararası Antalya Üniversitesi Antalya 2010 İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi İstanbul

64 2.1.3 Üniversitenin işlevleri Üniversiteler, her ülkede içinde bulundukları toplumun ekonomik ve sosyal yapısını, siyasal ve kültürel özlemlerini yansıttıklarından tek bir kavramdan söz etmek zordur. Bununla beraber, üniversitelerin işlevlerini beş ana başlık altında incelemek mümkündür (Meray 1971, Karaaslan 1979). Bilgi üretme işlevi: Üniversite bir araştırmacılar topluluğudur. Dolayısıyla, temel bilim çoğunlukla üniversitede üretilip Dünya ya yayılma özelliği taşımaktadır. Ülkeler için gerekli ve önemli olan bilimin üretimi, özel sektörün henüz yeterli bilgi ve deneyim birikimine ulaşmamış Türkiye de, hemen hemen tümüyle kamuya, yani üniversitelere ve kamu araştırma kurumlarına bırakılmalıdır. Türkiye de kamu araştırma kurumlarının sınırlılığı da dikkate alınacak olursa üniversitelerimizin bilim üretimi açısından topluma karşı olan son derece önemli görev ve sorumlulukları ortaya çıkmaktadır (Pak 1997). Bilgi yayma işlevi: Başlıca görevi öğretim olan üniversite, bilgi ve deneyim birikimini geliştiren ve gelecek kuşaklara aktaran bir kurumdur. Üniversitelerde yapılan araştırmalarla üretilen bilginin yayılarak, toplum yararına kullanılmasının sağlanması, Yükseköğrenim Politikalarının evrensel bir kuralıdır (Meray 1971). Mesleki öğretim işlevi: Üniversite üretim faktörü olarak dikkate alınırsa, bu açıdan kişilerin bilgi, beceri ve yeteneklerini geliştirerek, yüksek düzeyde yetişmiş uzman işgücü gereksinimini karşılayan kurumlar olarak tanımlanabilmektedir. Bu amaç doğrultusunda, ülkenin ihtiyaç duyduğu sayıda ve nitelikte insan yetiştirmektedir (Ozankaya 1990). Toplumu yönlendirme işlevi: Üniversiteler öğrenen, araştıran, buldukları bilimsel gerçekleri topluma sunarak toplumun gelişmesine, değişmesine ve kalkınmasına öncülük eden hizmet kurumlarıdır. Bu bağlamda bilimi bilim için yapmak yerine sorunlarına eğilip bunlara çözümler üreten kurumlar olarak da tanımlanabilmektedirler (Velidedeoğlu 1990). Mezunların değerlendirilmesi işlevi: Eğitim sisteminden çıkan kişilerin toplum içindeki kullanılma yerlerinin belirlenmesi, toplumsal hedeflerle eğitim 48

65 sistemi çıktıları arasındaki dengenin sağlanması Yükseköğrenim politikasının diğer bir görevidir (Karaaslan 1979). Üniversitelerin farklı amaç ve fonksiyonları olduğunu söyleyen ve bunları ana başlıklarıyla tanımlayan bilim adamlarının birkaçı örneklendirilecek olursa; Wilson, üniversiteleri öğretim ve araştırma merkezi dir; kamu liderliğinden sorumlu kurumdur olarak değerlendirmektedir (Turcan 1996). Üniversiteyi tanımlayan, taşıdığı fonksiyonları farklı başlıklar altında açan pek çok görüş bulunmaktadır. Bu görüşler doğrultusunda varılacak olan sonuç, üniversitenin değişmeyen temel fonksiyonları; öğrenim, öğretim ve araştırma-geliştirme olmasıdır. Öğrenim fonksiyonu; kişinin çeşitli meslek ve hizmet alanlarında öğrenim yapması olanağıdır; bilgi, beceri ve yetenekleri geliştirme, öğrenim gördüğü alanda uzman olma ve uzman işgücü gereksinimine karşılık ihtiyaç duyulan nitelikli eleman yetiştirme; öğrenim sonunda kişinin toplum içindeki kullanılma yerlerinin belirlenmesi, yine üniversitelerin işlevidir. Öğretim fonksiyonu kapsamında; topluma öğrenen, araştıran ve bilimsel çalışmalar sonucu varılan gerçekleri sunan, gelişme, değişme ve kalkınmada topluma öncü kurum olan üniversite, toplumu yönlendirme işlevini de üstlenmektedir. Araştırma-geliştirme fonksiyonu, ortaya konulan probleme çözüm bulduğu gibi, açıkça görülmeyen problemleri de ortaya koyar. Araştırma-geliştirme projeleri ile yeni teknoloji üretimi sağlanır. Yeni teknoloji için gerekli olan yetişmiş insan gücü ve bilgi birikimi üniversitelerden sağlanmaktadır. Özetle, üniversiteler, ülkelerin kalkınması için gerekli insan gücünü yetiştirmek, bilim ve teknolojinin ilerlemesi için gerekli araştırmaları yapmak, yapılan araştırmaların sonucunu yaymak, bu sonuçlar doğrultusunda yeni araştırma konuları saptamak, doğal 49

66 zenginlikleri ortaya çıkarmak, ülkenin sosyal ve ekonomik canlılığını sağlamak ve sürdürmekle görevlidir Üniversitelerin toplumdaki yeri ve rolü Bilim doğduktan sonra, kendi mantığı içinde ilerler ve yeni bilgiler üretmektedir. Bu yeni bilgiler üretimde kullanılarak yeni teknikler ortaya çıkmaktadır. Bilim ortaya çıktıktan sonra kökünün üretimde olmasına ve üretimde kullanılmasına rağmen, zamanla, bilim adamı denilen uzmanların yarattığı, üretimden ayrı bağımsız bir faaliyet alanı haline gelmiştir. Bağımsız olan bilim, üretimle ilişkisi olmadığı için toplum tarafından desteklenmez, ilerleyemez ve çürümeye başlamaktadır. Üretimle bütünleşen bilim ise gelişerek toplum tarafından desteklenmektedir (Kortan 1981). Bilimsel araştırmaları yapan kişiler, bilimin genç kuşaklara öğretmek işini de üstlenerek, örgütlenmişler, böylece yüksek eğitim kurumları doğmuştur. Ortaçağ da geçerli olan feodal üretim tarzı bilim ve tekniğe gereksinim duymamış bu dönemde bilim adamı yetiştiren okullar ön plana çıkmıştır. Ortaçağ kentlerinin en büyük avantajı üniversitelerin kent içinde kurulu olmasıdır. Bu o dönemin olumlu ve önemli bir özelliğidir. Halka açık üniversite anlayışının bu dönemde uygulanması; üniversitede yapılacak tartışmalarda halkında katılım hakkı olması ve bugün ki seminer anlayışının o çağın şartlarında da uygulanıyor olması, üniversitenin ortaçağ dönemi toplumu üzerindeki etkisini apaçık gözler önüne sermektedir. Halk yapılan tartışmalarda tartışma konusu dışında da çeşitli bilim alanlarından merak ettiklerini sorabilmekte, bilgi alışverişinde bulunabilmekte ve bilgi dağarcığını üniversite sayesinde geliştirebilmektedir (Kortan 1981). XI. yüzyıldan itibaren Avrupa da canlanan şehir ve ticaret hayatı toplumun yapısını da değiştirmiş, ticaretin geliştiği İtalya da hukuk öğrenmek isteyen öğrenciler Bolonya Üniversitesini kurmuşlardır. 50

67 XV. yüzyılın ortalarında İtalya da kurulan yeni üniversiteler (Pavia, Ferrara, Piza) Rönesans kültürüne büyük katkıda bulunmuşlar ve bu dönemde üniversiteler meslek eğitimini terk ederek, entelektüel çalışmaların merkezi olmuşlardır. XVI. yüzyılda İtalya üniversiteleri bilimsel araştırma merkezleri olarak temel bilimler konusunda çalışmışlardır. XVII. yüzyılın sonlarına doğru bilime ilgi azalırken, üniversitelerin başta gelen fonksiyonu eğitim olmuş, araştırma ikinci plana atılmıştır. Buna rağmen teknik gelişme durmamış, İskoç üniversiteleri pratikle teori arasında güçlü ilişkiler kuran önemli bilim merkezleri olmuştur. XVII. yüzyılda sanayi gelişmiş ve üretim teknolojisinde endüstri devrimi diye adlandırılan köklü değişmeler olmuştur. XIX. yüzyılda bilim ve teknik birbirini sürekli etkilemiş ve bilim üreten kurumlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu da bilimsel çalışmaların artmasına neden olmuştur. Bu yüzyılın sonunda üniversiteler araştırma merkezi haline gelmişler ve endüstri ile olan ilişkileri güçlenmiştir. Bu kısa özetten anlaşıldığı gibi, bilimin üretilip öğretildiği kurum olan üniversite ile toplum daima iç içe var olmuş, birbirlerini etkilemişlerdir. Üretimle bütünleşen bilim ve üniversite toplum tarafından desteklenmiştir. Bilim ve üretim arasında organik bağın kurulamadığı toplumlarda ise üniversite aksesuar görevi yapan bir kurum olarak kalmıştır (Omay 1990). Daniel Bell, üniversitelerin toplumdaki önemini şöyle dile getirmektedir:...artık endüstri ya da ticaret girişimlerinin değil, üniversite ve araştırma örgütlerinin anahtar kurumlar olacağı bir endüstri-sonrası toplumuna doğru gidiyoruz (Kortan 1981). Atilla Sönmez in ifadesiyle, bir üretim tarzının temel unsuru olmayan kurumlar yaşayabilmek için içinde bulundukları toplumda egemen güçlerin işine yaramak, yani 51

68 onlara mümkün olduğu kadar etkili ve kusursuz bir şekilde hizmet etmek, bu güçler açısından etken üretim teknikleri kullanmak zorundadır. Yine Sönmez e göre üniversitenin toplumdaki rolünü hem niceliksel hem de niteliksel olarak değerlendirmek gerekir. Üniversitenin niceliksel görevi, toplumun ihtiyaç duyduğu insan gücünü sağlamak, bilgi stokunu genişletmek ve bunu gelecek nesillere aktarmak iken uzun vadede daha önemli olan niteliksel görevi de yeni değerler teklif ederek toplumun ufkunu açmak ve genişletmektir (Sönmez 2003). Keleş e göre, üniversite kurulacak kentlerde, kitaplık, tiyatro, konser salonları, seminer ve konferans yerleri, eğlence olanakları ve benzerlerinden oluşan bir kültür ve bilim ortamından başka üniversitenin, bir değiştirici güç rolü oynayabileceği asgari bir ruhbilimsel ortamın da aranması gerekmektedir. Aksi halde, halk-üniversite yabancılaşması kaçınılmaz olacaktır. (Anonim 1979) Yine Keleş in ifadesiyle, üniversite-kent ilişkilerinde asıl önemli olan, kentin üniversiteye verdiği değil; fakat ondan aldığı, daha doğrusu alabildiği, almayı reddetmediği fikir, düşünce ve araştırma ürünleridir. Bunlar, üniversite topluluğunun bir tüketiciler grubu olarak kentte ve bölgesinde yarattığı talep, gereksinme duyduğu çeşitli hizmetlerin arzını özendirici etkileri, kente getirilen kültürel canlılık, üniversite ile kent arasındaki temasların dolaylı ve dolaysız etkileridir. Yüksek öğrenime gereksinme duyan kent ve bölge insanının, bu hizmete yakınlarında sahip olmanın sağladığı fırsat eşitliği de bunlara eklenebilmektedir (Anonim 1979). Üniversitenin tarım, hayvancılık, tıp ve mühendislik gibi alanlarda, bulunduğu kentin ve bölgenin bir ihtiyaç giderme merkezi olduğu da unutulmamalıdır. Daha da önemlisi, bunlara, özellikle az gelişmiş ülkelerde, üniversiteden bir değiştirici güç (change of agent) rolü oynamasının beklendiğini de eklemek gerekmektedir (Anonim 1979). Üniversiteler yalnız meslek eğitimi veren kurumlar olarak tanımlandırılmamalıdır; üniversite bilimin araştırıldığı, kişiye düşünmeyi, farklı konularda kendi başına karar vermeyi, fikir sahibi olmayı öğretmektedir (Velidedeoğlu 1990). 52

69 2.1.5 Üniversite-kent toplumu ilişkileri Üniversiteler tarih boyunca, ürettikleri bilimle içinde bulundukları topluma yarar sağlamışlardır. Her türlü bilginin üretilip paylaşıldığı üniversiteler, bu özellikleri nedeniyle toplumla sıkı bir ilişki içersindedir. Bilimin üretimsel yanıyla üniversitelerle toplum arasında karşılıklı bir etkileşim söz konusudur. Bu nedenle de üniversiteler toplum tarafından daima destek görmüştür. Bilimin sağlıklı bir şekilde üretime yönlendirilemediği toplumlarda ise üniversite aksesuar görevi yapan bir kurum olarak kalmıştır (Omay 1990). Türkiye de üniversitelerin kent toplumu ile olan ilişkilerine bakıldığında, önümüzde duran ilk örnek Darülfünun dur. Bu kurumun kapatılma nedenlerinden biri toplumdan tamamen kopuk bir düzen içinde işleyişi ve toplumla ilişkiye girmeyişidir. Darülfünun un yerine kurulan İstanbul Üniversitesi ile bu eksiklik giderilmeye çalışılmış, ilk olarak Anadolu ya konferans turneleri düzenlenmiştir (Özbay 1990). Üniversitenin toplumdaki rolünü hem niceliksel hem de niteliksel olarak değerlendirmek gerekmektedir. Üniversitenin niceliksel görevi, toplumun ihtiyaç duyduğu insan gücünü sağlamak, bilgi stokunu genişletmek ve bunu gelecek nesillere aktarmak iken uzun vadede daha önemli olan niteliksel görevi de yeni değerler teklif ederek toplumun ufkunu açmak ve genişletmektir (Sönmez 2003). Geray (2003) e göre; üniversitelerin toplumla ilişkileri, gerçekte üniversitelerin toplumdaki işlevleriyle yakından bağlantılıdır. Çünkü üniversiteler; bir yandan öğretim işleviyle toplumun, bilimsel verilere dayalı bilgi ve kültürel birikimini yeni kuşaklara aktararak bireyin toplumsallaşmasını sağlarken, bir yandan da; toplumdaki kültürel, ekonomik, siyasal ve teknolojik değişiklikleri, toplum yapısındaki sorunları, sahip olduğu işlevsel özellikleriyle incelemek, geliştirmek ve çözümlemek zorundadır. Üniversite kampusları ile kent arasındaki etkileşim, bir anlamda sahip oldukları fonksiyonel zenginliklerin yanı sıra, ulaşım ve iletişim olanaklarına göre de çeşitlilik kazanmaktadır. Zamana bağlı olarak yapısal gelişmelerden kaynaklanan mekan 53

70 daralmasının sonucunda bu etkileşim daha çok ekonomik, sosyal ve kültürel yönleri ile farklılık göstermekte ve ön plana çıkmaktadır (Taşova 2001). Fiziksel açıdan büyüme eğiliminde olan üniversiteler, fonksiyonel yapılarından dolayı, farklı alan kullanımlarını iç içe ya da yan yana barındıran eğitim kurumlarıdır. Ulaşım, barınma, dinlenme ve çalışma gibi temel kent fonksiyonlarını küçük ölçeklerde bünyelerinde barındırmaktadırlar. Kentler de fiziksel, demografik, sosyal, ekonomik ve ekolojik yapıları ile çevrelerinden farklılık gösteren mekanlardır. Bu benzerlikler nedeniyle kent ve üniversite arasındaki organik bağ ortaya çıkmakta ve kent-kampus arasındaki ilişkilerin planlanması zorunluluğu önem kazanmaktadır (Dober 2000). Kent ve kampus arasındaki mekansal ilişkide ise göz önünde bulundurulması gereken en önemli nokta, söz konusu kentin fiziksel, ekonomik ve sosyal bakımdan gelişmişlik düzeyidir. Kentin gelişmişlik düzeyi özellikle yeni kurulan üniversite kampuslarının konumlandırılmasında yönlendirici bir faktördür. Bu nedenle, kent ve kampus ilişkilerinin mekansal organizasyonunda, kentin genel yapısı ve ihtiyaçlarının analiz edilmesi zorunlu hale gelmekte ve kampus yerinin seçiminde standart yaklaşımlarda bulunulmaması gereği öne çıkmaktadır (Bodur vd. 2005). Kentle olan mekansal ilişkisi zengin bir kampustaki akademik ortamın ve üretimin, o kente ait kültürel değerler ile toplumsal gereksinimleri beslemesi de zengin olmaktadır. Benzer şekilde kentsel değerler de buna koşut kazanımları üniversiteye sağlamaktadırlar. Kentle ilişkisi zayıf olan kampuslardaki üniversitelerin kentle karşılıklı etkileşimi de zayıf olmakta ve sonucunda sorunlar ortaya çıkmaktadır (Ekinci 2005). Sözen (2003) e göre; içi doldurulmamış fiziksel mekanda kalmış bir eğitim gibi gözükmek manasından öteye gidememektedir. Yeni kurulan üniversitelerdeki fiziksel gelişim çok önemlidir. Öncelikle kentin içinde bir tarihsel kimliğin çekirdek noktasının alınarak tasarıma başlanılması, o kentin o bölgenin üniversitesi olma yönünde atılan en önemli adımlardan biridir. 54

71 2.1.6 Üniversitelerin yer seçimi ölçütleri ve bunların irdelenmesi Hızla artan genç nüfusun yükseköğretime olan talebi yükseköğrenim hizmetlerinin kapasitesinin hızla artırılması gereğini ortaya koymuş, bu da mevcut üniversiteler mi büyütülsün, yeni üniversiteler mi kurulsun tercihini gündeme getirmiştir. İlk yıllarda hem mevcut kurumların büyütülmesi hem de yeni üniversitelerin açılması yoluna gidilmiştir. Daha sonraki eğitim planlamalarında ise kapasite artırımı yeni üniversitelerin kurulması şeklinde olmuştur (Keleş 1972, Karaaslan 1979). Okullaşma oranının artırılması için kurulması zorunlu yeni üniversitelerin yer seçimi kriterlerinde etkin olan politik kararlar alınırken: Ülke genelinde yerleşme politikası kapsamında üniversitelerin merkezde yani büyük kent te mi yer alması yoksa bölge merkezi özelliğindeki şehirlerde mi yer almasının daha uygun olacağının saptanması, Üniversitelerin yerleşme kademelenmesinde hangi özelliklere sahip şehirlerde kurulacağının saptanması, Bölgelerarası dengesizliğin ortadan kaldırılması için üniversite yer seçimlerinin nasıl bir rol üstlendiğinin saptanması, Kurulduğu kentin ve bölgenin kalkınmasında üniversitenin katkılarının saptanması gerekmektedir (Tekeli 1972). Bu kararları verirken de üniversitenin hangi fakülte ve birimlerden oluşacağının, üretimle nasıl bütünleşeceğinin ve toplumun ihtiyaçlarına nasıl cevap vereceğinin belirlenmesi gerekmektedir. Yer seçimi kriterlerinden ana hedefler ise: Maliyetlerin kamu ve öğrenci harcaması açısından minimuma çekilmesi, Üniversitenin işleyiş verimliliğinin en üst düzeye çıkarılması, Üniversitenin çevresine olan etkisinin en üst düzeye çıkarılması, 55

72 Ülke çapında dengeli dağılarak fırsat eşitliğinin sağlanması olmalıdır (Tekeli 1972). Yer seçimindeki kısıtlamaları sıralanacak olursa: Gelecekte gerekli iş gücü talebi ve öğrencilerin tercih ettikleri dallar nedeniyle oluşan arz, talep dengesinin hem bölgesel düzeyde hem de ülkesel düzeyde sağlanması, Öğretim üyelerinin arzından doğan sınırlamanın eğitimde neden olduğu eşitsizlikler, Bütçe harcamalarından doğan sınırlamanın sabit olmayıp değişken olması, Üniversitenin yer alacağı çevre koşullarının üniversitenin fiziksel oluşumu açısından sınırlayıcı olması, Üniversitenin işlevini yerine getirebilmesi için belirli bir büyüklük ve organizasyona ulaşması gerekliliği şeklindedir (Tekeli 1972, Karaaslan 1979). Yer seçimini etkileyen en önemli kriterlerden biri de üniversitenin genel karakterinin belirlenmesidir. Bunun için: Öğretim ve araştırmanın amaçlarının belirlenip, üniversitenin tip, kapasite ve kompozisyonu saptanmalıdır, Değişen ve gelişen dinamik toplum paralelinde üniversitenin esnek bir yapıya sahip olması gereği dikkate alınmalı ve daha sonra yapılabilecek çeşitli planlamalar için rezerv alanlar ayrılmalıdır, Üniversite içindeki aktivitelerin belirlenip bunlar için gerekli mekan gereksinimleri saptanmalıdır, Üniversite nüfusunun belirlenip gelecekteki nüfusu saptanmalıdır, Kampusun çeşitli bölgeleri için arsa kullanım yoğunlukları belirlenmelidir (Ersoy 1981, Erkman 1990). Bu kriterler ışığında yer seçimi yapılırken alanın özellikleri ile arazi maliyeti dikkate alınmalıdır. 56

73 Alanın özellikleri: Doğal özellikler; Coğrafi konumu (büyüklük ve biçimi), çevre ile ilişkisi, topografik yapısı, jeolojik yapısı, toprak yapısı, hidrolojik yapı, iklim durumu, bitki örtüsü, Ulaşım durumu, teknik altyapısı, Gelişme olanakları (rezerv alanlar), Çevresinin fiziksel durumu (gürültü, koku, duman, manzara vb.) (Erkman 1990). Arazi maliyeti: Öncelikle bu alan üzerine üniversite kurulmasının uygun olup olmayacağına karar verilmesi, Arsa fiyatlarının bilinmesi, maliyet hesabının çıkartılması gereklidir (Ersoy 1981, Erkman 1990). 2.2 Kent İçi-Kent Dışı Üniversite Kampuslarının Fiziksel Oluşum Şemaları Kent üniversiteleri ve üniversite kentleri (Kampuslar) Kent üniversiteleri ve üniversite kentleri veya kent dışı üniversiteleri (kampuslar) birbirinden farklı amaçlara hizmet eden kurumlar değildir. Genel olarak bunları birbirinden ayıran faktörlerin bazı fiziksel ve yapısal özellikler olduğu söylenebilmektedir. Türkiye deki üniversiteler 1950 li yıllara kadar kent içinde yerleşik bulunmaktadır. Bugün dahi kent içindeki varlıklarını sürdüren birçok değerli üniversiteler bulunmaktadır. Bunun yanında, bir üniversiteye bağlı birçok müstakil birim (fakülte ve yüksekokullar) gelişimlerini kent içinde sürdürmektedirler. Bu birimlere ait yıpranmış birçok yapı yenilenmekte ve birçok birimler için arsa bulunabildiği oranda, yeni binalar yapılmaktadır (Türeyen 1999). Üniversitelerin şehir içlerinde yer almasının ve iç içe düşünülmesinin en önemli nedeni kentin ve üniversitenin sosyal yapılarıdır. Bu dönemlerde kentler henüz bu kadar yoğun 57

74 bir yapılaşmaya sahip olmadığından üniversiteler ihtiyaç duydukları alanları rahatça bulabilmekte ve böylece büyüme ve gelişimlerini sürdürebilmekteydiler (Erkman 1990, Aydıncık 1982). Avrupa nın eski üniversite formları, şehrin içinden çıkmış ve onun strüktürünü almışlardır. Şehirle birlikte yaşayan bu üniversitelerin, şehirle sıkı sıkıya ilişki içinde olduğu gözlemlenmektedir. Üniversitenin şehir ve bölgenin kişiler ve mekanizmaları arasında karşılıklı aktiviteleri bulunmaktadır. İngiliz kolej üniversiteleri ise kendi içine kapalı bir yaşama ve öğretim alanı teşkil etmektedir (Aydıncık 1982). Ancak, özellikle 1960 lı yıllarda Avrupa da ve daha sonra Türkiye de, üniversitelerin yavaş yavaş kent dışına yöneldikleri görülmektedir. Bu yönelme Erkman (1990) a göre başlıca üç temel nedene dayanmaktadır; Gelişmenin kent içinde sınırlı hale gelmesi: Yeni fakülte ve yüksek okulların açılmasıyla ve öğrenci sayılarındaki artışla birlikte söz konusu olan büyüme ve gelişme için üniversitelerin ihtiyacına cevap verebilecek yeni alanlara kent içinde yer bulunamaması, üniversitelerin kent dışına yönelmelerinin en önemli sebeplerinden biridir. İletişim ve ulaşım araçlarında gelişmeler: Kent ile kent dışında konumlanmış üniversite arasındaki ulaşım sorununun ulaşım araçları ve yol şebekelerinin gelişmesiyle; iletişim ve haberleşme sorunlarının ise gelişen teknolojik olanaklar ile çözümlenmesi aradaki mesafeden kaynaklanabilecek olumsuzlukları ortadan kaldırmıştır. Kampusların Prestij Sembolü Haline Gelmesi: Kampusların geniş araziler üzerinde kurulması ve en son teknoloji ile donatılmış şekilde inşa edilmeye başlanması, yöneticiler tarafından kampusların bir prestij sembolü olarak görülmesine ve teşvikine neden olmuştur. Bu da kampusların doğuşunda etken olmuştur (Erkman 1990). Kent dışı üniversiteler, esas fonksiyonları olan eğitim-öğretim, araştırma ve uygulamayı korumak kaydıyla, kullanıcıları için gerekli yaşam koşullarını (barınma, eğlence, alışveriş, spor, sağlık ve rekreasyon) sağlamak görevini yerine getirmeye çalışan, kendi kendine yeterli üniversite kentleri yani kampuslardır (Türeyen 1999). 58

75 Kampus, şehirlerin günlük yaşam trafiğinden geriye çekilerek doğaya yakınlaşan, kendi iç komününü oluşturmaya çalışan ve aynı zamanda da sosyal ideallerin fiziksel planlamaya yansıdığı mikrokosm kent olarak ifade edilebilmektedir (Sönmezler 1995). Aydemir (1975) kampus fikrinin, Ortaçağ ın Castrum larından (kalelerinden) etkilenilerek, bir ortak düzen üzerinde tekrarlanan üniteler ve bunların gelişmesi düşünülerek, temel fikrin bozulmayacağı bir bütün teşkili ve üniversitelerin o tarihlerde Amerika da devam eden milliyetçilik, din farklılıkları ve sivil savaşlar sırasında kaynaştırıcı ve uzlaştırıcı bir etkisi olacağı düşünülerek Amerika Birleşik Devletleri nde ortaya çıktığını ifade etmektedir. Kampusların bugün dahi, kentlerin sağladığı çeşitli olanaklardan yararlanma yönünden, kent-içi üniversitelere oranla bazı dezavantajlarından söz edilmektedir. Üniversitelerin, toplum için var olduğu ve toplumdan soyutlanamayacağı göz önünde bulundurulursa, kent ve üniversitelerin sağladığı ortak kullanım alanlarından karşılıklı olarak yararlanabilme imkanları açısından, kent-içi üniversitelerde kent dışı kampuslardan daha fazla olabilmektedir. Diğer yandan, kentin sağladığı bu ortak kullanım alanlarının tümünün kampuslarda da sağlanabilmesi için çeşitli olanakların sağlanması gerekmektedir. Çeşitli kültür ve sanat eylemlerinin yer aldığı kültür tesisleri, alışveriş merkezleri, spor ve rekreasyon alanları, kütüphaneler, eğlence yerleri bu ortak kullanım olanaklarından bazılarıdır. Ancak, kent ve kampus arasında kurulacak etkin bir ulaşım sistemi ile söz konusu dezavantaj minimum düzeye indirilebilmektedir. Gelecekte kurulacak üniversitelerin artık kent içinde yer almaları, bir başka deyişle, bu denli karmaşık fonksiyonları barındıran üniversite tesislerinin yerleşimine müsait alanların kent içinde sağlanması mümkün görünmemektedir (Türeyen 1999). Türeyen (1999), Devlet Planlama Teşkilatının bölgesel üniversitelerin yaygınlaştırılmasına ilişkin kararlarına uygun olarak yapımı tasarlanan üniversitelerin tümünün kampus üniversitesi olarak geliştiğinin görüldüğünü ifade etmektedir. 59

76 Bununla birlikte, 1990 lı yıllarda gerçekleştirilen yasal düzenlemelerle üniversite sayısında kayda değer bir artış yaşanmış, bölge üniversitelerine ek olarak onlarca vakıf üniversitesi açılmıştır. Başlangıçta yeni açılan her iki grup için de belli birer kampus alanı tespit ve tahsis edilememesi gerekçesi ile, bu kurumlar birbirinden kopuk, geçici kent-içi binalarında eğitime başlamışlardır. Geçici olarak da olsa zorunluluktan kaynaklanan bu uygulamalar kullanıcılarına önemli mekansal sıkışıklık sorunları yaşatmıştır. Diğer yandan, bunun tersine, kampus alanı tahsis edilerek açılmış üniversitelerin bazılarında da bu alanlar gereğinden fazla tutulmuş, böylesine büyük alanlar üzerinde kurulan oran dışı tesislerin kent içi üniversitelerden daha etkin eğitim ortamı oluşturup oluşturmadıkları tartışma konusu olmuştur. Tekeli ye göre, bölgesel merkezlerde açılması kararlaştırılan bu yeni nesil üniversite kurma çabaları, cumhuriyet döneminin küçük şehirlerde kurduğu büyük devlet fabrikalarında izlenen tutumun bir devamı gibi gözükmektedir (Tekeli 1972). Bu fabrikalar zamanla, kuruluş amaçlarından uzaklaşarak, şehir ve şehir halkıyla bütünleşmek yerine, kendi içine dönük kampuslar haline gelmişlerdir (Türeyen 1999). Görülmektedir ki, kent dışı üniversite kampuslarının yer seçiminde gerçek ihtiyaçlardan kaynaklanan ölçütlerin göz ardı edilmemesi önemli bir konudur. Bu ölçütleri dışsal ve içsel olmak üzere iki kategoriye ayırmak mümkündür. Dışsal ölçütler kampus alanının yakın çevresi ile olması gereken ilişkilerini düzenlemekte önemli katkısı olan ölçütlerdir ve özetle (Türeyen 1999); Kampus alanı kentle ve kent toplumu ile ortak kullanım alanlarından maksimum yararın sağlanabilmesi için, yakın bir mesafe ve ilişki içinde konuşlanmış olmalıdır. Kampus ile kent arasında etkin bir ulaşım sisteminin kurulmuş olması veya ekonomik koşullarla ve kolay bir şekilde kurulabilmesi gereklidir. Kampus alanı, eğitim ve araştırma konularında işbirliği yapılması gereken kurumlar ve kaynaklarla (endüstriyel kuruluşlar, etkin iş alanları, doğal kaynaklar vb.) etkin ulaşım ve iletişim kurabilecek bir konumda seçilmelidir. 60

77 Kampus alanı, kentsel alt yapı olanaklarından (ulaşım sistemi, enerji kaynakları, temiz su ve kanalizasyon sistemleri, arıtma tesisleri vb.) maksimum yararı sağlayabilecek bir konumda olmalıdır. İçsel ölçütler ise, seçilen alanın kampus tesislerinin konuşlandırılması ve yapımına katkıda bulunacak arazi özelliklerini kapsar. Bu özellikler özetle şu şekilde sıralanabilmektedir: Kampus alanı olarak seçilen arazi, üniversitenin mevcut ve gelecekteki gereksinimlerini karşılayacak büyüklükte ve boyutlarda olmalıdır. Seçilen alanın, jeolojik ve topografik yapısının, tesislerin ve dolaşım sisteminin etkin bir şekilde yerleşimine ve yapılaşmasına olanak sağlayacak özelliklere sahip olması gereklidir. Toprak kalitesi her türlü, bitki, ağaç ve nebat ın yetiştirilmesine uygun olmalıdır. Yeraltı suyunun ekonomik ve kolay elde edilebilmesine olanak sağlaması gereklidir. Üniversitelerin kentten uzaklaşmaları, beraberinde, daha sonraları fark edilen bazı olumsuz sonuçlar getirmiştir; üniversite işlevleri, mesleki eğitimin yanı sıra, genel kültür yayma ortamı, olarak belirtilirken, çevresinden izole edilmiş bir üniversitede bu ortamı yaratmanın mümkün olamayacağı; bir bilgi üretim ve iletim merkezi olarak üniversitenin teknik eğitim, araştırma ve üretimi teşvik yönleriyle toplumun gelişmesine olumlu etki yapan bir görünüm kazanacağı; ancak toplum ve üniversite arasındaki ilişkilerin zayıflamasının, aslında bütünleşmiş olması gereken bu ilişkilerin amacına aykırı düşeceği unutulmamalıdır (İnceoğlu 1982). Kampusların, kentten kopuk ve içine kapanık adalar haline dönüşme olgusu, onları tehdit eden önemli bir tehlikedir, hatta bazı kampuslar modern kışlalar olarak tanımlanmaktadır. Üniversite, kitaplıkları, konferans, seminer ve kongreleriyle, müze, sergi ve enstitüleriyle kültürel imkanlar sağlarken, gerçek toplum yaşantısını tanımak, aydın-halk ilişkisini kurmak, kentin sosyal ve kültürel aktivitelerinden yararlanması açısından, kentle ilişkisini yoğun bir şekilde kurmak zorundadır (İnceoğlu 1982). 61

78 Yukarıda değinilen sakıncalı yönlerinin yanı sıra, üniversitelerin kent dışına taşınması olumlu yönler de içermektedir. Bunlar başlıca; Yeni ve teknolojik bakımdan ileri mekanlarda öğretim ve araştırma yapabilme imkanları, Gelişebilme, büyüyebilme imkanları, Bilim dalları ve disiplinler arası iletişim kolaylığı, Kampus içinde ulaşım kolaylığı, Ortak tesisleri yoğun kullanabilme imkanları olarak belirtilebilmektedir. Üniversitelerin kent dışına yönelmelerinin kaçınılmazlığı karşısında, bu yönelmenin olumlu ve olumsuz yönlerinin ışığında: Mevcut kent içi üniversiteleri gözden çıkarmadan, bilimsel bir şekilde reorganizasyonunu sağlayarak onlardan yararlanmayı sürdürmek, Kent dışı kampusların yer seçiminde ve planlamasında gerekli titizlik ve özeni göstererek ve gerekli süreçlerden geçerek, yukarıda sözü edilen sakıncaları minimize etmek şeklinde, iki yol gözükmektedir (Erkman 1990). Sonuç olarak kent dışı kampuslaşmanın kaçınılmaz göründüğü bugün, üniversite kent ilişkilerinin önemi bazı plancı ve mimarlar tarafından şu şekilde vurgulanmaktadır: Keleş e göre, üniversite topluluğunun, bir tüketici grubu olarak, kent bölgesinde yarattığı talep, gereksinim duyduğu çeşitli hizmetlerin arzını özendirir, kente getirilen sosyo-kültürel canlılık, üniversite ile kent arasındaki ilişkilerin etkisidir (Keleş 1972). Kent halkı da üniversite halkı da, kentte ve üniversite bünyesinde bulunan toplumsal kullanımlara yönelik imkanlardan birlikte faydalanabilmelidir. Üniversite, bir kentin en önemli kültür merkezi olarak, kent halkına düzeyli bir kültür aktarımına katkıda bulunabilmelidir. 62

79 Tekeli (1972), üniversitede yer alacak kitaplık, tiyatro, konser salonları, seminer ve konferans salonları eğlence ve alışveriş yerlerinden kent halkının da yararlanabileceğini ifade etmektedir. Erkman a göre, üniversite topluluğunun kuruluşla beraber başlayan yatırım ve tüketim harcamaları kent ekonomisinde bir canlanma yaratmaktadır (Erkman 1990). Bütün bunların yanında üniversiteler, kentte meydana gelebilecek sağlık sorunları, doğal afetler, çevresel sorunlar gibi acil çözüm gerektiren konularda yardımcı olabilmeli ve yöresel üretim ve kaynakların değerlendirilmesine katkıda bulunabilmelidir. Üniversite kampuslarının oluşum şemaları kent içi ve kent dışında konumlanışlarına göre farklılıklar göstermektedir. Kampusların kente göre bulundukları konum yerleşim sistemi, tasarım kriterleri ve büyüme ve gelişme olanakları gibi birçok açıdan etkilemektedir. Bu farklılıkların daha iyi anlaşılabilmesi için kent içi ve kent dışı üniversiteler başlıkları altında seçilen örnekler irdelenecektir Kent içindeki üniversitelerin oluşum şemaları Organik kentsel doku içinde gelişen üniversiteler Oxford Üniversitesi, Oxford, İngiltere Oxford daki kolej binaları, New College (1379) ile başlayan, orta avlulu plan şemasının çeşitlemelerinden oluşan bir mimari gelenekle, değişik dönemlerin mimari üsluplarını yansıtmalarına rağmen güçlü bir birliktelik oluşturarak günümüze kadar hayatta kalabilmişlerdir. Orta avlulu plan şeması binaların arazi çevresince inşa edilmesi ile oluşturulduğundan azami arazi kullanımı sağlanabilmekteydi. Kolej binalarından meydana gelen organik kentsel dokunun oluşturduğu Oxford Üniversitesi ne üniversite şehri tanısı koyabilmemizi sağlayan en önemli veri sokaklar ve avluların adeta üniversitenin ortak alanları gibi kullanılıyor olmalarıdır (Turner 1990), (Şekil 2.10). Oxford kampusunun en belirgin mimari öğelerinden biri kalabalık sokaklardan sessiz orta avlulara belirli noktalardan geçit veren avlu kapılarıdır (Şekil 2.11). 63

80 Şekil Oxford Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009a) Şekil Oxford Üniversitesi yerleşim planı (Anonim 2009b) 64

81 Cambridge Üniversitesi, Cambridge, İngiltere Cambridge deki mimari oluşum birçok bakımdan Oxford dakine benzemektedir. Orta avlulu kolej formunun, Camridge de de uygulandığı görülmekle birlikte, bu form 16. yüzyıldan itibaren dışa açılmaya başlamıştır. Şehrin iki yanından akan Cam nehri doğal bir sınır oluşturmaktadır. Kolejlerin Oxford dakilere göre farklılık teşkil eden yönü genellikle, dar sokak cepheleri ve Cam Nehri kıyısında son bulan uzun arka bahçeleridir. Cambridge de, üniversite açık alanlarını oluşturan öğelerden en belirginlerinin, binaların arasında kalan boşluklar, su ve onun ötesindeki yoğun yeşil doku olduğu ifade edilmektedir (Şekil 2.12). İngiltere de, 1950 li yılların sonunda Cambridge Oxford un aksine, mimari ilerlemelerin beşiği olmuştur yılında Cambridge Mimarlık Fakültesi nin başkanlığına getirilen Sir Leslie Martin Cambridge de yapılan birçok binanın seçiminde etkili olmuştur. Sonrasında yeni üniversitelerin tasarımında da bu etki gözlemlenmektedir. Martin, bir nevi koruma imar planı niteliği taşıyan, bunun yanında kentte birçok yeni binanın yapımına imkan sağlayan Cambridge üniversite kentinin 30 yıllık gelişim planlamasını yapmıştır (Şekil 2.13). Şekil Cambridge Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009a) 65

82 Şekil Cambridge Üniversitesi yerleşim planı (Anonim 2009c) 66

83 Çok sayıda yeni eklerin yapımının ardından, kent içinde daha kapsamlı binalar için yeterli alan bulunmadığı için, 1958 yılında kentin hemen dışında konumlanması düşünülen Churchill Koleji Mimari proje yarışması düzenlenmiştir (Şekil 2.14). Bu yarışmaya katılımda bulunan mimarların çoğunluğunun sonrasında İngiliz Üniversite planlamasına katkıları söz konusu olmuştur (Sönmezler 1995). Şekil Churchill Koleji yerleşim planı (Anonim 2009d) 67

84 Eichstatt Katolik Üniversitesi, Eichstatt, Almanya Eichstatt, Almanya da, kuzey Bavyera da Altmühl Nehri kıyısında kurulmuş küçük bir şehirdir. Eichstadt, Katolik Üniversitesi, 1957 yılında üç yüz öğrencilik bir ilahiyat ve pedagoji fakültesi olarak açılmıştır; daha sonra üç bin öğrencilik Katolik Üniversitesi ne dönüştürülmüştür. Yirmibeş yıl süreyle üniversitenin inşaat bölümünü yöneten Karljosef Schattner, Katolik Üniversitesi nin Eichstatt içindeki tarihi dokuya uyumlu gelişimini planlamıştır. Schattner, üniversitenin ihtiyaç duyduğu alanların tasarımım, üniversite ve şehir strüktürlerini birlikte çözümleyerek gerçekleştirmiştir. Bu tasarımlar arasında mevcut okulların yeniden organizasyonu, tarihi yapılara yeni işlevler kazandırılması, onların restorasyonu ve ilave binalar ile genişletilmesi işleri bulunmaktadır. Eichstatt tarihi dokusu içinde, şehir merkezine bağlanan Ostenstrasse, adeta Katolik Üniversitesi nin omurgası durumundadır. Üniversite, bu omurga üzerindeki tarihi ve yeni binalarda işlevini görmekte ve şehir ile bütünleşmektedir Yapı adalarında gelişen üniversiteler Bu tip üniversiteler, genellikle şehir içindeki yapı adalarında, şehrin bir parçası gibi oluşmasının yanında, kentsel kullanıma açık durumdadır. Şehrin bütün hizmetlerinden faydalanmalarının yanında, imar kanunlarına da uymaları gerekliliği söz konusudur. Harvard Üniversitesi, Massachusetts Hall Cambridge, A.B.D yılında A.B.D. nin ilk üniversitelerinden biri olarak kurulan Harvard Üniversitesi Boston şehrinin yakınında, Cambridge de kurulduğunda yerleşim bölgesinin hemen yanında konumlanmaktaydı. Ancak zaman içinde bu yerleşim bölgesinin içinde kalarak bir şehir içi üniversitesi halini almıştır (Şekil 2.15). Harvard ı diğer şehir içi üniversitelerinden ayıran en önemli unsur, daha 1672 yılında ilk mastır planının yapılmış olması ve bir park alanı içinde bulunmasıdır. Harvard Üniversitesi binalarının 68

85 kendi aralarında mimari kurgulara sahip olduğundan söz edilebilmektedir ancak üniversite bütününde bir kurgu yoktur, ancak gelişme yönleri bulunmaktadır (Şekil 2.16). Şekil Harvard Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009e) Şekil Harvard Üniversitesi yerleşim planı (Anonim 2009f) 69

86 Columbia Üniversitesi, New York, Manhattan, A.B.D. Masterplanı 1894 yılında McKim Mead ve White firması tarafından yapılan Columbia Üniversitesi, şehir içinde bir yapı adasını merkez almış, çevredeki yapı adalarına yayılmıştır. New York, Manhattan da bulunan üniversite çok yoğun bir dokunun içinde sıkışmış olmasına karşın, kentle bütünleşebilmiştir (Şekil 2.17). Low kütüphanesi, neoklasik üslupta anıtsal görüntüsüyle merkez bina durumundadır ve tıpkı Virginia Üniversitesi ndeki rotanda gibi sembolleşmiştir (Turner 1990). Manhattan da çok yoğun bir dokunun içinde sıkışmış bir üniversite olmasına karşın kentle bütünleştiği görülmektedir (Şekil 2.18). Şekil Columbia Üniversitesi yerleşim planı (Anonim 2009g) 70

87 Şekil Columbia Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009h) Ağ örgüsü biçiminde gelişen üniversiteler Freie Üniversitesi, Berlin, Almanya 1962 yılında düzenlenen yarışma sonucu birinci olan Candilis, Jossic ve Woods projesi uygulanmıştır. Taşıt trafiği için zemin kotu ayrılmış olmakla birlikte üstte yatay gelişen, ağ örgüsü biçiminde kurgulanmış üniversite inşa edilmiştir (Şekil ). 71

88 Şekil Freie Üniversitesi yerleşim planı (Anonim 2009ı) Şekil Freie Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009ı) 72

89 Doğrusal biçimde gelişen üniversiteler Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul, Türkiye Mimar Sinan Üniversitesi tarihi binaların yenilenmesi ve ilaveler yapılmasıyla oluşan doğrusal gelişimli bir üniversitedir. Bir yanında Boğaziçi, diğer yanında yol ile sınırlanmıştır (Şekil 2.21). Şekil Mimar Sinan Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009i) Picardie Üniversitesi, Amiens in Saint Leu, Fransa Henri ve Bruno Gaudin tarafından tasarlanan üniversite Amiens in Saint Leu semtinde inşa edilmiştir. Üniversitenin doğrusal formunun başlıca gerekçesini inşa edildiği arsayı sınırlayan iki paralel su kanalı teşkil etmektedir. Üniversitenin 3500 öğrencisi bulunmaktadır (Şekil 2.22). 73

90 Şekil Picardie Üniversite bölgesi genel görünümü (Anonim 2009j) Kent dışındaki üniversitelerin oluşum şemaları Dağınık planlı üniversiteler Dağınık planlı üniversitelerin belirleyici özelliği düşük yapı yoğunluklarına sahip olmaları, yapı veya yapı gruplarının kampus içindeki rastgele konumlarıdır. Bu üniversitelerde hacimsel büyüme boşlukların doldurulmasıyla gerçekleştirilmektedir. Merkez kütüphane, merkez yemekhane, idari merkez, konferans ve toplantı merkezi gibi ortak işlev alanları genellikle bir merkezde toplanmaktadırlar. Dağınık planlı üniversitelerde yapı veya yapı grupları arasındaki ilişkiler zordur; ancak yapım aşamalandırması kolaydır. Bu tip üniversite kampuslarında arazi geniş, binalar arası mesafe de fazla olduğundan ulaşım ağı daha çok önem kazanmaktadır (Şekil ). 74

91 Massachusetts Instıtute Of Technology, Cambridge, A.B.D. Şekil Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, A.B.D. vaziyet planı (Anonim 2009k)aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaı 75

92 California Üniversitesi, Los Angeles, A.B.D. Şekil 2.24 California Üniversitesi, aaaaaaaaaaaa(anonim 2009l) 24 Los Angeles kampusu genel görünümü Merkezi planlı üniversiteler Merkezi planlı üniversitelerin başlıca özelliği, yönetim alanları ve sosyal alanların oluşturduğu, yapı yoğunluğu yüksek bir çekirdek etrafında gelişmesidir. Bu orta çekirdek, yaya ve taşıt yollarıyla ışınsal olarak diğer kısımlara başlanmaktadır. Bu plan şemasının getirdiği dezavantaj ise, gelişme imkanlarının çekirdekten uzaklaştıkça azalmasıdır (Şekil ). 76

93 Simon Fraser Üniversitesi, Vancouver, Kanada Şekil Simon Fraser Üniversitesi, Vancouver, Kanada 1965, şematik planı aaaaaaaaaaıı(anonim 2009m) Şekil Simon Fraser Üniversitesi hava fotoğrafı (Anonim 2009n) 77

94 California Üniversitesi, Irvine, A.B.D. Şekil California Üniversitesi, Irvine kampusu hava fotoğrafı (Sönmezler 1995) Şekil California Üniversitesi, Irvine kampusu vaziyet planı (Sönmezler 1995) 78

95 Doğrusal planlı üniversiteler Doğrusal plan şemasının en önemli öğesi, omurga olarak da tanımlanabilecek doğrusal dolaşım hattıdır. İşlev alanları bu omurganın her iki yanında dizilmektedirler (Şekil 2.29). East Anglia Üniversitesi, Norwich, İngiltere Şekil East Anglia Üniversitesi, Norwich, İngiltere, 1963, vaziyet planı aaaaaaaaaaaı(anonim 2009o) 79

96 Işınsal planlı üniversiteler Işınsal plan şemasına sahip üniversitelerde, yaya dolaşım kurgusu öne çıkmakta, trafik üniversite çevresince dolaşmaktadır. İnşaatı aşamalı yapılan durumlarda iyi sonuç verebilecek bir çözüm olarak sunulmaktadır. Essex Üniversitesi, Colchester, İngiltere Essex Üniversitesi, prefabrike betonarme elemanlar ile yatayda genişleme ve iç mekanların esnek kullanımı öngörülerek tasarlanmıştır (Şekil 2.30). Şekil Essex Üniversitesi, Colchester, İngiltere, 1961, vaziyet planı aaaaaaaaaaaıı(anonim 2009p) 80

97 Yığınsal planlı üniversiteler Yığınsal plan şemasına sahip üniversitelerde, genellikle yaya dolaşım kurgusu en önemli tasarım etkenlerden biridir. Yöntem, suni bir kentsel çevrede güçlü bir sosyal hayat, 24 saat kullanılan iç ve dış mekanlar yaratmayı amaçlamaktadır (Şekil 2.31). Ahmedabad Üniversite Koleji, Gujarat, Hindistan Şekil Ahmedabad Üniversite Koleji, Gujarat, Hindistan, vaziyet planı aaaaaaaaaaaa(anonim 2009r) Ağ örgüsü planlı üniversiteler Ağ örgüsü plan şemasına sahip üniversitelerde, yaya dolaşım kurgusu bir üst kota yükseltilerek zemin araç trafiği, servisler için kullanılmaktadır. İç koridor sistemi de ağ örgüsü plan şemasına sahiptir ve düşey dolaşım üniversite koridorlarının kesişim noktalarında çözümlenmektedir. Bu tip kampuslar yatayda, merkezden dışa doğru gelişme eğilimi göstermektedirler (Şekil 2.32). 81

98 Ulm Üniversitesi, Baden-Württemberg, Almanya Şekil Ulm Üniversitesi, Baden-Württemberg, Almanya vaziyet planı aaaaaaaaaaaıaaı(anonim 2009s) Çok kutuplu üniversiteler Çok kutuplu üniversiteler, genellikle çok nüfuslu ve geniş arazilere sahip üniversitelerdir. Bazen de California Üniversitesi, Santa Cruz kampusunda olduğu gibi doğal çevre şartları çok kutupluluğu gerekli kılmaktadır (Şekil 2.33). 82

99 California Üniversitesi, Santa Cruz, A.B.D. Şekil California Üniversitesi, Santa Cruz kampusu hava fotoğrafı (Anonim 2009t) Örneklerden de anlaşılacağı üzere üniversite kampusları kent dışında daha büyük ölçekte tasarlanabilmekte ve çağın gereği farklı fonksiyonlara kampus bünyesinde yer verebilme şansı bulabilmektedir. Kent içinde konumlanmış kampuslarda alan kısıtlılığı sonucu üniversitelerin sahip olmaları gereken birçok özellik imkanlar dahilinde yerine getirilebilmektedir. 83

100 2.3 Üniversite Kampuslarının Nüfus, Büyüklük ve Mekansal Gereksinimler aaaaaçısından Değerlendirilmesi Üniversite kampuslarının büyüklükleri ve nüfusları konusunda kesin ölçütler belirlemeye çalışmak doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Ancak bir yerleşimin işlevini maksimum yerine getirebileceği büyüklükler belirli sınırlar içinde bulunmaktadır. Kampusun büyüklüğü her şeyden önce üzerinde yer alacak akademik birimlere (fakülte, yüksekokul ve enstitülerin), bunların her birinin içereceği bölümlere ve bu bölümlerin barındıracağı öğrenci, öğretim elemanı ve personel kapasitelerine bağlıdır. Eğitim amaçlarına ve öğretim sistemlerine göre ihtiyaç duyulacak mekanların sayıları, türleri ve alanları kampusun büyüklüğünü belirleyen diğer etmenler arasındadır. Yeterli kampus alanının elde edilebilirliği, bu kampus üzerindeki kullanıma uygun alanların (engebeler, korunması gerekli bitki örtüsü ve jeolojik özellikler nedeniyle) yeterliliği de kampus büyüklüğünü sınırlayan diğer faktörlerdir (Türeyen 1999). Bu konuyla ilgili olarak üniversite kampuslarını küçük bir kentle kıyaslayarak bazı yararlı sonuçlar elde etmek olasıdır. Otis Dudley Duncan, kentlerin optimum ölçüsünün bağlı olduğunu kriterleri şöyle açıklamaktadır: Kentin fiziki planı: Kentler, doğaya kolayca çıkmayı mümkün kılacak ve işe gitmek için kabul edilebilir bir yolculuk gerektirecek kadar küçük olmalıdır nüfuslu bir kentin yarıçapı 800 m. olmalıdır. Psikolojik ve sosyal karakteristikler: Kent sevgisi, dostluk, ortaklaşa hareket, standartlaşma, birlik oluşturma, içten hareket, başkalarını sevme ve egoizm, az kültürlü ve dar görüşlü olma gibi arzu edilen veya edilmeyen bir takım psikolojik ve sosyolojik kriterler optimum kent ölçüsünü belirlemede önemli faktörler olmalıdır (Kortan 1981). İlk kriter yaya ölçeği kavramı başlığında irdelenen büyüklük ve uzaklıkları desteklemektedir. Nüfus ve yoğunluk ise ikinci kriterde belirtilen kampus kullanıcıları arasındaki psiko-sosyolojik etmenlere göre belirlenmelidir (Yürekli 1983). 84

101 Türkiye de üniversiteler maksimum kapasite olarak kişilik düşünülmektedir. D.P.T. tarafından optimum büyüklük kişi olarak belirlenmiştir (Karaaslan 1979). Dünya daki üniversitelerin nüfusları 5000 kişiden kişiye kadar değişiklik göstermektedir. Bütün bunlarla birlikte, bir kampus üniversitesinin öğrenci sayısının minimum 5000, maksimum civarlarında olmasının eğitim kalitesi, ekonomiklik ve yönetim etkinliği açılarından ideal olduğu kabul edilmektedir. Bu sınırın altında, eğitim kalitesi ve yönetim etkinliğinin artmasına karşın, maliyet yükselmekte, üstünde ise, maliyetin düşmesine karşın, eğitim kalitesi ve yönetim etkinliği azalmaktadır. Şüphesiz belirtilen bu rakamlar ağırlıklı öğretim sistemlerine, eğitim amaçlarına ve gerekli donanıma (derslik, laboratuar, eğitim araçları vb.) göre değişiklik gösterebilmektedir (Türeyen 1999). Bu genel önerilerin yanında, ülkelere göre farklılıklar gösteren bazı alansal değerlendirmelerin karşılaştırmalı sonuçlarını veren çalışmalara da rastlanmaktadır. Bu çalışmalarda yükseköğretim kurumları kampuslarının sağladıkları fiziki olanaklar, kullanıcı başına düşen m² alan miktarı cinsinden bir değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Kullanıcılar, öğretim elemanları, öğrenciler ve personelden oluşmaktadır. Öğretim elemanları ve personel için değerlendirilmeye tabi tutulan alanlar ve mekanlar kendilerine ait özel çalışma alanları, yani bürolarıdır. Öğrenciler için bu alanlar ve mekanlar, toplam kampus alanı, kullanılan kampus alanı, park alanları, rekreasyon alanları, kapalı alanlar, laboratuarlar, derslikler, kütüphane ve diğer faaliyet alanlarıdır. Ayrıca, kullanılan alanların (kapalı alanlar, araba park alanları, rekreasyon alanları vb.) ve bunların toplam alan içindeki oranları kampusların değerlendirilmesinde önemli birer ölçüt olarak kabul edilmektedir. Yükseköğretim kurumlarında kullanıcı başına tahsis edilen alanların miktarı, hiç şüphesiz, bu kurumların niteliklerini etkileyen önemli bir faktörlerden biridir. Bunun yanı sıra, miktarı ne olursa olsun niteliksel bir önem taşımayan, kullanılmayan alanlar; zaman zaman ekonomik olmayan ve çevre kalitesi açısından zararlı hale bile dönüşebilmektedir. Tahsis edilen alanların her m² sinin etkin bir şekilde düzenlenerek 85

102 amaçlarına uygun şekilde kullanıma arz edilmeleri, hizmet ettikleri kurumların niteliğini artıracaktır. Bazı kaynaklarda (Yükseköğretim Gelişme Planı, ; Türk Yüksek Öğretiminde On Yıl, ; Comparative Studies in Costs and Resource Requirements for Universities OECD, 1971) yükseköğretim kurumlarına tahsis edilen çeşitli alanlar karşılaştırmalı olarak çizelge 2.4 de gösterilmiştir. Çizelge42.4 Yükseköğretim kurumlarına tahsis edilen çeşitli alanların karşılaştırmalı aaaaaaaaaaaııtablosu (Yükseköğretim Gelişme Planı, ; Türk Yüksek aaaaaaaaaaaaöğretiminde On Yıl, ; Comparative Studies in Costs and aaaaaaaaaaaııresource Requirements for Universities OECD, 1971) İNGİLTERE KUZEY AVRUPA TÜRKİYE AMERİKA Öğrenci başına düşen toplam kampus alanı Öğrenci başına kullanılan kampus alanı Kişi başına araba parkı alanı Öğrenci başına reaksiyon alanı Akademik personel başına kapalı alan Öğrenci başına kapalı Alan Kapalı alanların toplam kampus içindeki payı Rekreasyon alanının toplam kampus alanı içindeki payı Araba parkı alanının toplam kampus içindeki payı Öğrenci başına laboratuar alanı 256 m² 4196 m² 80 m² - 83 m² 51 m² 23 m² m² 9.22 m² 2.75 m² m² m² 3.30 m² 1.39 m² 420 m² 121 m² 159 m² m² m² m² 8.80 m² %49 %39 %67 - %44 %32 %18 - %7 %29 % m² 6.70 m² 4.20 m² - 86

103 Çizelge 2.4 Yükseköğretim kurumlarına tahsis edilen çeşitli alanların aaaaaaaaaaaaaakarşılaştırmalı tablosu (devam) Öğrenci başına sınıf alanı Öğrenci başına kütüphane alanı Öğrenci başına faaliyet alanları Akademik personel başına büro alanı İdari personel başına büro alanı 1.40 m² 2 m² 2.90 m² m² 1.70 m² 0.80 m² m² m² 7.90 m² 3.90 m² m² m² m² m² m² m² Kampuslarda Dolaşım Sistemi ve Yaya Ölçeği Sirkülasyonun ana öğesi harekettir. Kampus içinde dolaşımın en iyi şekilde sağlanabilmesi ve çevresinin de iyi algılanabilmesi, sirkülasyonun en elverişli şekilde planlanması ile mümkün olabilecektir. Başarılı bir yerleşim planı, kampusu oluşturan bölge ve birimlerin işlevsel ilişkileri bağlamında etkin bir şekilde gruplanmalarına ve aralarında etkin bir dolaşım sisteminin kurulmasına bağlıdır. Kampuslarda dolaşım sistemini oluşturan elemanlar; girişler, yollar, meydanlar ve otoparklar şeklinde başlıca dört grupta ele alınabilmektedir Girişler Girişleri, ana girişler, tali girişler ve servis girişleri olmak üzere üç grupta toplamak mümkündür. Ana girişler kampus ulaşım sisteminin başlangıcı ve kontrol noktasıdır. Tüm birimlere dağılım bu noktadan başlamakta ve sonuçta bu noktada toplanmaktadır. Tali girişler ise kullanıcıların ve özellikle kamu kullanıcılarının, tüm kampusu kat etmeden veya diğer birimlerin işlevlerini aksatmadan, direkt olarak ulaşmak istedikleri birimlere ulaşabilmelerini sağlayan, ikinci derecede önem taşıyan ana girişlerdir. Bu bağlamda konaklama ve spor faaliyetleri merkezleri gibi birimlerin ana girişleri, kampus ana girişine göre, tali girişlerdir. Tali girişler de, benzer şekilde, belli bir kontrol sistemi içerisinde çalıştırılmaktadırlar. Servis girişleri, servis gerektiren birimlere 87

104 sağlanan servis yollarının başlangıç noktasını oluşturmaktadırlar. Güvenliğin sağlanabilmesi açısından, kampusta mümkün olduğu oranda ana, tali ve servis girişlerinin az sayıda olması olumlu olacaktır (Türeyen 1999) Yollar Dolaşım sistemini oluşturan yollar, taşıt ve yaya yolları olarak ikiye ayrılmaktadır. Taşıt yolları ana yollar, tali yollar ve servis yolları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bunlardan ana yollar tanımlanmış bölgeleri, tali yollar ise bu bölgeleri oluşturan birimleri sınırlayan yollardır. Servis yolları, dolaşım sisteminin birer uzantısı şeklinde, servis gerektiren her birimin servis girişine ulaşım sağlayan yollardır. Yaya yolları ise bazen ana ve tali yolların iki yanlarındaki tretuvarlardan, bazen de bunlardan soyut olarak farklı peyzaj elemanları arasında uzanan patikalardan oluşmaktadır. Birçok kampusta yaya ve bisiklet yollarının aynı yol olduğu gözlemlenmektedir (Türeyen 1999) Meydanlar Dolaşım sisteminin önemli bir elemanı olan meydanlar, işlevsel ilişkilerine göre gruplandırılan bina komplekslerinin sınırladığı alanlardır. Bunların en önemli işlevleri kendini sınırlayan birimleri birbirine bağlamak ve bu suretle kompleksin bütünlüğünü vurgulamak, kendinden uzanan tali yollar aracılığı ile kompleksi (binalar grubunu) oluşturan birimlerin ana girişlerine ulaşım sağlamaktır. Meydanların görkemi, havuzlar, çim alanlar ve heykeller gibi peyzaj elemanları aracılığı ile güçlendirilmektedir (Türeyen 1999) Otoparklar Otoparklar da dolaşım sisteminin en önemli elemanlarıdır. Giriş meydanlarının uygun noktalarında konuşlandırılan protokol otoparkları, birimlerin tali girişleri ile bağlantılı olarak uygun noktalarda konuşlandırılan ana otoparklar ve servis girişleri ile bağlantılı servis otoparkları olmak üzere üç kategoride ve konumda düzenlenmektedirler (Türeyen 1999). 88

105 2.4.5 Yaya sirkülasyonu Kampus dolaşımı başlığı altında irdelenmesi gereken kavramlardan biri de yaya sirkülasyonu kavramıdır. Kişi yaya olduğu konumda çevresi ile ilişkisi daha yoğundur. Mesafeler yaya olarak kat edilirken çevredeki objelerle ve diğer insanlarla daha iyi bir iletişim kurulmaktadır. İnsan yürümeleri ile ilgili olarak, M. Skrzypczak- Spak şu bulguları vermektedir: Maksimum elverişli yürüme zamanı 30 dakikadır, Yürüme hızı: işçiler için 5 km/saat; yetişkinler için 4 km/saat; yaşlılar, anne ve çocuklar için 2.5 km/saat tir (Özdeş 1962). Bu veriler ışığında yaklaşık 15 dakikalık yürüme mesafesinde kullanıcı kentteki hizmetlerden maksimum düzeyde yaralanabilme imkanı bulmaktadır. Bu konuyu üniversite kampuslarında ele alırsak, kampus içinde öğrenciler iki ders arasındaki süre içinde (10 15 dakika) kampusun bir ucundan diğer ucuna ulaşabilmelidir. Bu da yaklaşık m lik bir uzaklığa karşılık gelmektedir. Topografya, arazi sınırları, nüfus gibi kriterler buna imkan vermiyorsa, belirtilen süre içinde en azından kampusun en uzak noktasından merkeze yaya olarak ulaşılabilmesi imkanın sağlanması olumlu olacaktır. Bu ilkenin dayandığı temel üniversite kampusu gibi bir bütün oluşturan kent parçasının ulaşımının yaya olarak sağlanmasının en geçerli, gerçekçi ve ekonomik çözüm oluşudur. Fakat bu gerçekleştirilirken çevre verilerinin yeterince irdelenmesinin gerekliliği de göz ardı edilmemelidir. Her ne kadar bu ölçüler içerisinde olsa da, iklim ve topografik şartların gerekleri yerine getirilmediği durumlarda olumlu sonuçların alınması son derece güç olabilmektedir. Erişebilirlik gibi üniversite kampuslarını oluşturan önemli bir kriterin yapılacak büyüme ve gelişmeler esnasında ortadan kaldırılmaması önemli bir gerekliliktir. Bir dizi kararla sağlanabilecek veya sürdürülebilecek olan bu durum, üniversite kampuslarının diğer birçok önemli kriterlerinin yanında küçümsenemeyecek bir değere sahip olmalıdır (Türeyen 1999). 89

106 2.5 Üniversite Kampuslarında Bölgeleme (Zoning) Kavramı Kentin farklı işlevlerini, bir arada, farklı bölgelerde toplamış; böylelikle kenti bölgelere ayırmış ve kentin büyümesinde önem kazanmış olan bölgeleme zoning kavramı, önemli bir planlama kararıdır. Bu kavram, 1933 yılında CIAM ın (Congres Internationaux d Architecture Moderne-Uluslararası Modern Mimarlar Kongresi) Atina da yapılan toplantısında, planlama kararı olarak bölgelemenin öncülüğünü yapan Tony Garnier in Endüstri Kenti Projesi örneği ve Modern Hareket in en önemli yapıtlardan biri olan Le Corbusier e ait Işıklı Kent Projesi örneği ile benimsenmiştir. Bölgeleme ilkesiyle oluşturulmuş olan bu iki projede de kent bölgelere net bir biçimde ayrılmaktadır. Garnier, çağdaş kent planlaması örneği ile kenti, çalışma, barınma, sosyal faaliyetler ve ulaşım gibi kentin çağdaş gereksinimlerine başarılı çözümler getirmiş; kenti bölgelerin birbirini etkilemeden gelecekte olabilecek gelişmelerini de projesinde tasarlamıştır. Le Corbusier ise, çağdaş kent projesi tasarımında belirlediği dört ilke ile yola çıkmıştır. Bunlar; Kent merkezindeki tıkanıklığı gidermek, Yoğunluğu arttırmak, Dolaşım ortamını arttırmak, Parkları ve açık alanları artırmak olarak sıralanabilmektedir. Kentin işlevlerini belirleyen bu dört ana fonksiyon; barınma, çalışma, sosyal faaliyetler ve ulaşım dır. Kentlerin farklılıklarına göre bu fonksiyonların hepsi her kentte bulunmayabilmektedir. Üniversite kentlerinde, bölgeleme ilkelerini ilk olarak yine Le Corbusier geliştirmiş, 1936 yılında tasarlamış olduğu Brezilya Üniversitesi Kenti ile bu planlama kararlarını üniversite tasarımı için kullanmıştır. Bu araştırmanın ardından hemen hemen tüm dünya ülkeleri bu ilkeleri benimsemiş ve bu ilkeler geçerliliğini sürdürmüştür. CIAM ilkeleri olarak adlandırılan ve 95 maddeden oluşan bu kararların en önemli özelliği olarak, başlıca dört farklı ana işlevi birbirinden ayıran ilkeler oluşu kabul edilmiştir. Kent ve Üniversite Kentleri için benzer bölgeler belirlenmiştir. Bunlar; 90

107 Akademik Bölge: Çalışma, eğitim ve öğretim işlevine cevap veren fakülteler, laboratuarlar, anfi ve yönetim binalarını kapsamaktadır. Ortak Kullanımlar Bölgesi: Kampusta yaşayanların birlikte kullandıkları mekanlar olup rektörlük, bilgi işlem, kütüphane, yemekhane, spor tesisleri vb. binaları kapsamaktadır. Barınma Bölgesi: Yurtlar ve lojmanlar bu bölgede yer almaktadır. Ulaşım Bölgesi: Ulaşım kentlerde olduğu gibi kampuslarda da önemli bir bölge oluşturmaktadır. Bu konu kapsamı nedeniyle ayrı bir başlık altında, (bölüm 2.6) incelenmiştir Kampusun üç bölgede ele alınması Kampusta bulunan üç bölge şekil 2.34 de gösterildiği gibi, yerleşim açısından birbirleriyle ilişkilerine göre merkezi, lineer ve lineer-merkezi olmak üzere üç farklı şekilde ele alınmaktadır. Merkezi yerleşim modeli: Ortak kullanımlar bölgesi, akademik ve barınma bölgeleri arasında konsantrik bir biçimde yer alırsa merkezi yerleşmeden söz edilebilmektedir (Şekil 2.34.a). Merkez, çekirdek içinde yaya hareketi makul ve kabul edilebilirdir. Lineer yerleşme dinamik yapısına uygun olan merkezi yerleşme, ortak kullanım alanının oluşturduğu merkezin büyüme gösterememesi nedeniyle büyüme açısından dinamiktir. Planlamada alınacak olan yerleşme kararlarında bu durum göz önüne alınmalı ve gelecekte merkezde ihtiyaç duyulacak büyümenin henüz planlama çalışması sırasında rezerve alanlarla çözümüne gidilmelidir. Lineer yerleşim modeli: Lineer yerleşim sistemi, akademik bölge ve barınma bölgesi, onları ayıran ortak kullanım alanının iki yanında konumlandırılmaktadır. Birbirlerine paralel olan bu üç bölge şematize edildiğinde çizgisel bir biçim ortaya çıkmaktadır (Şekil 2.34.b). Yerleşimin her yönünden büyüme olanağının olması üniversiteyi dinamik yapmaktadır. Bu tip planlamaya gidilen üniversite kampusların da büyüme modüler olarak gerçekleştirilebilmektedir. Her bir modül kendi içinde 3 bölgeden oluşacağı için kendi kendine yeterlidir. Açık uçlu 91

108 sistem olmasıyla da büyüme ihtiyacına her zaman cevap verebilecek bir sistemdir. Büyümenin getirdiği olumsuzluksa zaten var olan fonksiyonlar arası mesafenin artışıdır. Bu nedenledir ki, daha çok küçük üniversite kampusların da tercih edilen bir organizasyon sistemidir. Lineer-Merkezi yerleşim modeli: Her iki yerleşim modelinden faydalanarak oluşturulan lineer-merkezi (kompakt) yerleşim modeli incelendiğinde, ortak kullanım alanının iki yanına akademik birimlerin paralel olarak yerleştirildiği görülmektedir. Barınma bölgesi de ortak kullanım alanlarından kolaylıkla faydalanabilecek bir biçimde yerleştirilmiştir (Şekil 2.34.c). İki yerleşim modelinden oluşan ve her biri ayrı incelendiğinde kullanım veya büyümede çıkan sorunlarından bu yerleşme biçiminde arındıkları görülmektedir. Büyüme de lineer yerleşimin dinamik etkisi ve ulaşım da merkezi yerleşimin kolaylığı bu bölgenin kullanıcıya sunduğu konfor olarak değerlendirilebilmektedir. Bu modelde, üniversite kampusu kompakt, toplu bir biçim almalıdır. Amaç, eylemlerin birbirine karışması ve bunun kullanıcıya bütünle özdeşleşme imkanı sağlamasıdır Kampusun iki bölgede ele alınması İki bölgede ele alınan kampus planlamasında, tanımlanan bölgeler birbiri içinde değerlendirmiştir. Bu tip kampus yapısında akademik ve ortak kullanım bölgesi bulunmaktadır. Planlama kararlarına bakıldığında kampus yapılarının tek kopuk bir doku yaratması yerine, bütünleşmiş birbirini tamamlar bir doku oluşturması gerekliliğinin bütünde tutarlılığı sağlama kaygısını gidereceği düşünülerek barınma işlevini, ortak kullanım bölgesi içerisinde çözümlenmiştir (Şekil 2.35). 92

109 (a) Merkezi yerleşim modeli (b) Lineer yerleşim modeli (c) Lineer-merkezi yerleşim modeli Şekil Kampusun üç bölge olarak ele alındığı yerleşim modelleri (Karaaslan 1979) 93

110 Şekil Kampusun iki bölge olarak ele alındığı yerleşim modeli (Karaaslan 1979) Kampusun tek bölgede ele alınması Tek bir bölge olarak tasarlanan üniversite kampusların da ise asıl hedef üniversite toplumuna azami olanaklar sunarak üniversitenin iletişim kabiliyetini arttırmaktır. Bahsettiğimiz diğer iki bölgeleme modelinden farklı olarak tek bölgede homojen dağılım söz konusudur. Yani ortak bölge üniversiteni merkezini oluşturmamakta akademik, barınma ve sosyal alanlar iç içe konumlandırılmakta ve böylelikle hem homojen hem de sürekli yaşayan bir üniversite kampusu elde edilmektedir. Bu modeli dinamik bir sistem yapan ise lineer çalışmaktır (Şekil 2.36). Şekil Kampusun tek bölge olarak ele alındığı yerleşim modeli (Karaaslan 1979) 94

111 2.6 Üniversite Kampuslarında Ulaşım Kavramı Kentle kurulacak ulaşım ağı ve kampusun kendi içindeki yaya, taşıt ulaşımının planlanması, üniversitenin fonksiyonlarını eksiksiz yerine getirebilmesi için üzerinde önemle durulması gereken bir konudur Kampus içi ulaşım sistemi Kampus içi ulaşım sistemi taşıt ulaşımı ve yaya ulaşımı olmak üzere başlıca iki kategoride ele alınmıştır Taşıt ulaşım düzeni Kampuslarda motorlu taşıt ulaşımı için bazı ilkelerin benimsendiği görülmektedir. Genel olarak, taşıt ulaşımı akademik bölge ile ortak kullanımlar bölgesini çevreleyerek bu bölgelerin işlevlerini dışarıdan beslemektedir. Bazı örneklerde barınma bölgesi için de bu yaklaşım geçerlidir. Bu tür bir çözümün amacının, kampus içi yaya sirkülasyonunun mümkün olduğunca özgür bırakılabilmesi ve öğretim ve araştırma yapılan mekanların, taşıtların istenmeyen etkilerinden mümkün olduğunca izole edilebilmesi olduğu ifade edilmektedir. Taşıt trafiğinin akademik ve ortak kullanım bölgelerine girmesinin zorunlu olduğu durumlarda ise, yaya trafiği ile kesişmesinin önlenebilmesi için, taşıt yollarının zemin kotu altında çözümlendiği ya da bazı belli noktalarda üst geçitlerin inşa edildiği örneklerden söz edilebilmektedir. Otoparkların akademik ve ortak kullanımlar bölgelerini çevreleyen taşıt yolları üzerinde, bu yollarla bölge merkezlerini birleştiren yaya yollarının uygun noktalarında konuşlandırılmaları gerekli olup; uygulamaları açık, kapalı, yeraltı vb. gibi çeşitli şekillerde yapılabilmektedir. Ancak dikkat edilmesi gereken, otoparkla ulaşılacak nokta arasındaki açık alan mesafesini minimum boyutlarda tutulabilmesidir. Geniş alanlara yayılan kampuslarda; kampus içi ulaşımın foil-oil yakıtlarla çalışan araçlar yerine pv pillerle çalışan araçlarla sağlanması enerji tasarrufu sağlayacaktır. 95

112 Kampus ulaşım sistemi sadece ulaşım elemanlarıyla kısıtlı değildir. Sirkülasyonu doğru olarak sağlamak için geliştirilen üç formül, yaya-taşıt ulaşımını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirilmiş sistemlerle çözümlemektedir (Şekil 2.37). Yatay düzenleme ile iki boyutlu ayırım; diğer adı ile Radburn sistemi, yaya ve taşıtların aynı düzlemde hareketine olanak tanımaktadır. Taşıtlar, ana arter ve ona bağlı tali yollardan merkeze ulaşmaktadır. Böylelikle kampus merkezinde yayalara, taşıtlardan arındırılmış, düzenli ve güvenli hareket sağlayan sirkülasyon alanları rezerv edilmiş olmaktadır (Şekil 2.38). Şekil Radburn de uygulanan yaya-taşıt ulaşımı sistemini gösteren yerleşim planı aaaaaaaaaaı(lynch 1990) 96

113 Şekil Radburn de uygulanan yaya-taşıt ulaşımı sistemini gösteren grafik aaaaaaaaaaaı(lynch 1990) Sistemin Radburn olarak adlandırılması, ilk olarak uygulandığı kasabanın New Jersey eyaletine bağlı Radburn Kasabası olmasından ileri gelmektedir. Kasaba yerleşim planı incelendiğinde, konut bölgesine birbirleriyle kesişmeyen yaya ve taşıt akslarıyla ulaşıldığı, konutların ön ve arka cephelerinden ulaşımın sağlandığı görülmektedir; parkların ön cepheden, cul-de-sac adı verilen servis mekanlarının da arka cepheden çözümlendiği görülmektedir (Erpi 1980, Karakaş 1999) Yaya ulaşım düzeni Kampuslarda yaya ulaşımı sistemi birincil ve ikincil yaya bağlantıları olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. Birincil yaya yolları, daha çok kampus bölgelerini birbirine bağlayan ve kampus bütününde yaya akışını sağlayan bir şema oluşturmaktadır. İkincil olanlar ise birimleri ve açık alanların birincil yollara bağlantısını sağlayan, tali yaya yollarıdır. Her ikisinde de önemli olan, taşıt yolları ile olabildiğince kesişmeden hedefe ulaşabilmek olmalıdır. Bu yolların oluşturduğu şemanın biçimlenmesini etkileyen bir başka önemli faktörün de, yayaların ulaşmak istedikleri hedeflere en kısa yoldan ulaşmalarını sağlamak olduğu ifade edilmektedir. Kampusun her noktasını bir ağ gibi 97

114 saran yollar sayesinde, tüm kampusu yaya olarak dolaşma imkanı sağlanabilmesinin yanı sıra maksimum yürüme mesafelerinin metreyi geçmemesine özen gösterilmelidir. Yollar, estetik yönden de, iyi tanımlanmış, ölçülendirilmiş ve yapım kalitesi ile her an hatırlanabilecek ve üzerinde zevkle yürünebilecek özelliklere sahip olmalıdır. Kampustaki öğrenciler, meydanlardan, üstü kapalı yollardan ve diğer ikincil yollardan kolay bir şekilde iç mekanlardan dış mekanlara ulaşabilmeli, rekreasyon alanlarına gidebilmeli, aynı zamanda da akademik binalar ile yurtlar ve lojmanlar arasındaki mimari karakter ve ölçekleri hissedebilmelidir. Bu bağlantılar yayalara kolaylıkla hatırlanabilir, hoş, zevkli ve engellenmemiş kanallara yönlendirebilmelidir. İklim koşullarına göre birincil yaya yollarının üstü kapalı da olabilmektedir. Bu kapalılık bitkilerle veya çeşitli mimari elemanlarla sağlanabilmektedir. Bu sayede, kullanımın yoğun olduğu saatlerde çok sayıdaki kullanıcının rahatça akışına yardımcı olacaktır (Çınar 1998). Kampus alanlarının yaya sirkülasyonun planlamasında: Bina alanlarından yaya yolu sistemine bağlantı sistemi, Büyük yaya yolları, Kavşak alanları, Küçük yaya yolları şeklinde bir kademelenmeye gidilebilmektedir. Kortan (1981), kampuslarda, iki ders arasındaki dakikalık sürede, bir öğrencinin yaya olarak birbirine zıt en uç noktalarda konumlanmış iki birim arasını kat edebilmesi olanağının sağlanmasının esas alınmasının gerekliliğini belirtmektedir. Bu süre zarfında kat edilen mesafe yaklaşık m. arasında değişmekte olup akademik bölgenin ölçülerinin ne olması gerektiği hakkında genel bir fikir vermektedir. Bu ölçünün, akademik bölgeyi oluşturan birimlerin yerleşim yoğunluklarına etki eden önemli bir ölçüt olduğu unutulmamalıdır (Türeyen 1999). 98

115 Zengel (1998) bir üniversite kampusunda ana işlevler arasındaki ilişkilerin kurulmasında etkili olan kriterleri şu şekilde sıralamaktadır; Aralıksız yürüyüş mesafesi 5 dakikadır ve bu sürede yürüyerek ortalama 450 metre kat edilebilmektedir. Bu nedenle, kampus üzerindeki yürüyüş rotası 450 metrelik aralıklarla, meydanlar ve sosyalizasyon alanları gibi elemanlarla bölünmelidir. Kampusun ortasında duran bir öğrenci, ana işlev grubunun olduğu en uzak noktaya 10 dakikalık yürüyüşle ulaşabilmelidir. Yine ayni yürüyüş süresine bağlı olarak her gelişim aksı tekrarı 1800 metre, ya da trafik ayrımında 2700 metre çapını geçmemelidir. Bu çap ayni zamanda her yeni kampus ana merkezinin tekrarıdır. Ders aralarının süresi genellikle 15 dakikadır. İç mekandan dışarıya en fazla 2.5 dakikada çıkılması gerektiği kabul edildiğinden, binadan çıkış ve ders arası sonunda geri dönüş toplam 5 dakika almaktadır. Bu nedenle, dışarıda kalabilme süresi en fazla 10 dakika olmaktadır. Bu süre içinde kat edilebilen ortalama uzaklık 900 metre olduğundan, ayni eğitim programına bağlı kampus yapıları arasında da en fazla 900 metrelik mesafe olması uygun olacaktır. Eğer bir öğrenci 15 dakikalık ara içinde 5 dakika süre ile beslenme vb. aktivitelerde bulunacaksa, bina içindeki 5 dakikalık hareketi de göz önüne alındığında, bu aktivitenin yer aldığı mekana gidip dönebilmesi için 5 dakikalık süresi kalmaktadır. Sadece gidiş için gereken süre ise 5 dakikanın yarısı olan 2.5 dakikadır. Bu süre içinde kat edilebilecek ortalama mesafe ise 225 metre olduğundan, derslik ve beslenme-sosyalleşme mekanları arasında da en fazla 225 metre bulunmalıdır Kampus çevre ulaşım sistemi Ulaşım açısından kampus yerinin çevre ve demir yolları ağına yakın seçilmesi, çevre bağlantısının çözümünde işlevsel ve ekonomik yönden avantajlar sağlayacaktır. Kampus içi taşıt ulaşımının çevre yollarıyla bağlantısının kavşaklı bir sistemle yapılması çevre yolu akışının kesilmesine ve kaza riskinin artmasına neden 99

116 olabilmektedir. Bu nedenle, kampus ve çevre yolu bağlantısının, üst ve alt yollarla kavşaksız olarak çözümü üzerinde durulması olumlu olabilecektir. Trafik yolu sistemi: Bölgesel hız yolu, Büyük ana cadde, Kampus girişi, Ana kampus yolu, Küçük kampus yolları, Terminal noktaları, Servis yolları şeklinde kademelendirilmektedir. 2.7 Üniversite Kampuslarında Uygulanan Yerleşim Modelleri Kampus planlamasını etkileyen ve değiştiren eğitimsel amaçlar, tasarımcıların yaklaşımları, iklimsel veriler, kültürel gelişim içerisinde oluşmuş mimari karakteristikler, yapı teknolojisindeki gelişmeler, kullanıcı istekleri, yerleşim alanı fiziksel özellikleri, vb. pek çok farklı faktör bulunmaktadır. Bu sebepledir ki, uluslararası ortamda, üniversite kampus yerleşim planları incelendiğinde, birbirinden tamamen farklı pek çok örnekle karşılaşmak mümkündür. Farklılıklara sebep olan pek çok faktörün varyasyonlarıyla oluşan kampus yerleşimleri, gelişim ve biçimlenme yönünden sınıflandırılmıştır. Kampus büyüme biçimi ve yönlerini belirleyen yerleşim modelleri gelişmiştir (Erkman 1990). Üniversite kampuslarının gelişiminde bu modellerin oluşmasında esas olan planlı büyümeyi gerçekleştirebilmektir. Planlama evresinde, sirkülasyon, alt yapı, ulaşım, taşıyıcı sistem gibi temel kararların ele alınmış olduğu bu yerleşim modelleri, binaları oluşturan sistemlerin temel özelliklerini ve işlerliğinin bozulmasını önlemek amaçlı düşünülmüştür. Üniversite kampuslarının, sebep ne olursa olsun çeşitli alanlarda gelişim göstereceği açıktır. Bu gelişim neticesi olarak meydana gelecek olan fiziksel büyümeler 100

117 kaçınılmazdır. Bu gelişime gerektiğinde yeni işlevlerle uyabilme yeteneğine sahip kampuslar oluşturulmalıdır. Bu bölümde incelenecek kampus yerleşim modelleri: Yaygın tip yerleşim modeli (Dispersed type), Merkezi tip yerleşim modeli (Centralised type), Moleküler tip yerleşim modeli (Molecular type), Ağ tipi yerleşim modeli (Network type), Haç tipi yerleşim modeli (Cruciform type), Lineer tip yerleşim modeli (Lineer type) şeklinde sıralanmaktadır (Linde, 1979; Erkman, 1990), (EK 1) Yaygın tip yerleşim modeli Dağınık yerleşim sistemi ile planlanan üniversite kampuslarının en belirgin özelliği, seyrek bir bina yoğunluğuna hakim tekil bina gruplarının doğal bir peyzaj içerisinde rastlantısal bir biçimde dağılımını öngörmesidir. Burada merkezileştirilmiş organizasyon şeması karakteristik bir özellik olarak görülmektedir. Ortak tesisler bir merkez oluşturacak şekilde konuşlandırılmışlardır. Akademik birimler ve barınma bölgesi, bu ortak tesislerin çevresinde bırakılan boşluk aracılığı ile merkezden ayrılmaktadırlar. Bu tür yerleşimlerde normal şartlarda yoğunluk düşüktür. Fazla nüfus barındırılması söz konusu olduğunda ikinci bir merkezin oluşturulması mümkün olabilmektedir. Merkezi tesisleri oluşturan birimler, kütüphane, merkezi yönetim ve konferans salonları gibi ortak kullanım alanlarıdır. Yaygın tip yerleşim sisteminde düşük bina yoğunluğu arsa alanının büyük olması ihtiyacını doğurmaktadır. Bu nedenle müstakil binalar olarak konuşlandırılmış kampus birimleri arasındaki ilişkilerin kuvvetli kurulamaması gibi sorunlar doğabilmektedir. Arazi topografyasından fazla etkilenmeyen bu tip yerleşmelerde, yaygın yerleşim nedeniyle, alt yapı maliyetleri artabilmektedir. Ortak tesislerin merkezde toplanmasına 101

118 rağmen, arazinin büyüklüğü ve yapı gruplarının arasındaki uzaklık, iç ulaşım ağının iyi çözülmesini ve doğru bir peyzaj planlaması yapılmasını gerektirmektedir. Yaygın yerleşim nedeniyle, yaya ulaşım öngörüldüğünde max öğrencilik kapasite düşünülmesi olumlu olacaktır. Taşıt ulaşımı düşünülüyorsa bu kapasite artırılabilmektedir. Büyüme, birimler arasında bırakılan boşlukların doldurulması şeklinde gerçekleşmektedir. Bu boşluklar aracılığı ile makro ve mikro ölçekteki büyüme, tüm yapı grupları için, kolaylıkla sağlanabilmektedir. Yapım aşamasında arsanın değişik yönlerinde aynı anda inşaat sürdürülebilmektedir (Şekil 2.39). Arazi topografyasının fazla etkisinin olmadığı bu yerleşme de geniş alana yayılmanın getirisi olarak alt yapı maliyetleri yüksektir. Boşlukların doldurulması uzun bir sürece yayılabileceğinden mekansal bütünlüğe uzun bir süreç sonunda ulaşılabilmektedir. Ulaşım ağının doğru çözümü önemlidir. Hollanda daki Twente Üniversitesi bu sisteme örnek olarak verilebilmektedir (Linde, 1971, Erkman 1990, Yekrek 1999, Türeyen 1999), (Şekil 2.40). Şekil Yaygın tip yerleşim modeli (Erkman 1990) 102

119 Şekil Yaygın tip yerleşim modeli üniversite örneği, Twente Üniversitesi, Hollanda (Linde 1971, Turcan 1996)aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaı Merkezi tip yerleşim modeli Bu tür yerleşim sisteminde akademik bölgeyi oluşturan birimler radyal bir şekilde, merkezi kitaplık, konferans merkezi ve sosyal tesisler gibi ortak kullanım birimlerinin kompakt bir şekilde konuşlandırıldığı üniversite merkezinin çevresinde, yüksek yoğunlukta yerleştirilmişlerdir. Bu merkezle akademik birimler arasındaki mesafeler de oldukça kısadır. Kampus içi yaya ulaşımı, taşıt ulaşımı ve altyapı (kanalizasyon, su, elektrik, klima) tesisi daha kolay ve ekonomik çözülebilmektedir. Yapısal yoğunluk ve akademik bölgeyi oluşturan binaların radyal yerleşimi nedeniyle, fakülte ve bölümlerin merkezle ve birbirleriyle ilişkileri kuvvetli kurulabilmektedir. Ancak yüksek yoğunluk ve kompakt yerleşimin ortak kullanım birimlerinin gelişme ve genişlemelerini zorlaştırıcı faktörler olduğu ifade edilmektedir (Türeyen 1999). 103

120 Kentsel alanlara mekansal ve fonksiyonel geçiş, dışa kapalılık ve ortak kullanımlar bölgesinin merkezi konumu nedeniyle zordur ki bu zorluk yapılar şehir içinde olsa bile söz konusu olmaktadır. Merkezi yerleşimin konsantrasyonu diğer bölümlere geçiş kademelenmesini güçleştirmektedir (Çınar 1998). Genellikle içe dönük bir sistem olduğundan çevreyle bağlantılarının zayıflığından söz edilebilmektedir (Erkman 1990). Bunların yanında, yoğunluğun yüksek oluşu ve merkez çevresinin kuşatılmış olması, merkezin gelişme ve büyümesini kısıtlayabilmektedir. Bırakılacak boş alanlarla bunun önüne geçilebilecektir. Çevre yapılar dışa doğru büyüme göstermektedirler (Şekil 2.41). Ancak akademik birimlerin, merkezden dışa doğru aşırı büyüme eğilimi göstermeleri durumunda, merkezde konumlanmış ortak kullanım birimleri ile ilişkileri zayıflamaktadır. Erkman (1990), bu nedenlere bağlı olarak merkezi tip yerleşim sisteminin, öğrenci sayısı den fazla olan üniversiteler için uygun olmadığının öne sürüldüğünü ifade etmektedir. Merkezin ilk aşamalarda inşa edilmesi ilk yatırım maliyetini yükseltmektedir. Bu aşamada, merkez kısmen kapasitesinin altında kullanılmaktadır. Bu dezavantajı üniversite lehine çevirebilmek için bazı bölümler bir süreliğine tasarlanan amaçtan farklı amaçlarla kullanılabilmektedir (Erkman 1990). Bu tip yerleşim modeline örnek olarak İskoçya daki Stirling Üniversitesi gösterilmektedir (Şekil 2.42). Şekil Merkezi tip yerleşim modeli (Erkman 1990) 104

121 Şekil Merkezi tip yerleşim modeli üniversite örneği, Stirling Üniversitesi aaaaaaaaaaıı(linde 1971, Turcan 1996) Moleküler tip yerleşim modeli Moleküler tip yerleşim sisteminin karakteristik özelliği, kendi içinde fonksiyonel bütünlüğü olan birimlerden oluşmasıdır. Burada, tüm üniversite için gerekli olan ortak birimler desantralize olmuş şubeler halinde, kendi kendine yeterli moleküllerin merkezi tesislerini oluşturmaktadırlar (Türeyen 1999). Yüksek öğrenim birimlerinde organizasyonel ve yapısal bir dallanma söz konusudur. Bu birimler yüksek okul donanımının fonksiyonel otonom teçhizatına sahiptir (Çınar 1998). Planlama sistemleri farklı olabilen, değişik strüktürel ve organizasyonel çekirdeklerden oluşmaktadırlar. Her bir çekirdek derslikten kütüphaneye, konferans salonlarından sosyal tesislere, hatta konaklama birimlerine kadar gereksinim duyulan tüm mekanlarla donatılmışlardır. Organizasyonel anlamda düşünüldüğünde ortak tesislerin değişik merkezler oluşturması söz konusudur, ancak bunlara hizmet verecek ana merkezler de planlanabilmektedir (kitaplık, yemek hazırlama, vb.). Çekirdeklerin kentsel bölgelerle ilişkilerini genel bir 105

122 merkez sağlamaktadır. Çekirdeklerin yüksek yoğunlukta olmalarına karşın, dağınık yerleşme söz konusu olduğundan genel yoğunluk düşüktür (Erkman 1990). Moleküller, merkezden moleküller arası bırakılan geniş boşluklara doğru genişleyebilmekte ve bu sayede mikro büyümelerini gerçekleştirmektedirler. Makro büyüme ise, her seferinde yeni bir molekül (fakülte veya yüksekokul) eklenmek suretiyle gerçekleşmektedir. Bu kendi kendine yeterli birimler arasındaki ilişkiler etkin bir dolaşım ağının kurulmasıyla mümkün olmaktadır (Türeyen 1999), (Şekil 2.43). Yoğunluk nedeniyle çekirdekler içinde yaya ulaşımı, çekirdekler arasında ise etkin bir araç trafiği planlanması gerekmektedir (Erkman 1990). Üniversite, gelişmesinin her aşamasında tam kapasiteyle ve bitmiş durumda çalışabilme imkanına sahiptir. Üniversiteler için önerilen bu sistemde minimum öğrenci sayısı dir (Erkman 1990). Moleküler tip yerleşim sistemine örnek olarak İngiltere de York Üniversitesi, Karlsruhe Üniversitesi, Dortmund Üniversitesi için çeşitli yarışma projeleri, Kaliforniya Üniversitesi San Diego kampusu verilmektedir (Türeyen 1999), (Şekil 2.44). Şekil Moleküler tip yerleşim modeli (Erkman 1990) 106

123 Şekil Moleküler tip yerleşim modeli üniversite örneği, San Diego Üniversitesi, aaaaaaaaaaıcalifornia (Linde 1971, Turcan 1996) Ağ tipi yerleşim modeli Ağ tipi genel ihtiyaç donanımlarının (ortak kullanımlar) veya konut donanımının akademik birimleri ağ gibi sarmasının yanında, tüm üniversite fonksiyonlarının yapılaşma bölgesindeki yüksek yoğunluğuyla tanımlanmaktadır. Tüm ortak kullanım birimleri, konaklama birimleri ve diğer yardımcı mekanlar, akademik birimleri bir ağ gibi sarmaktadır ve birbirlerini dik açılarla kesen bantlar oluşturmaktadırlar. Bir başka deyişle, kampusu oluşturan tüm aktiviteler bir ızgara sistemi içinde konuşlandırılmışlardır. Yoğunluk nedeniyle kampus içi yaya ulaşımı kolay sağlanırken, otoparklardan iç kısımlara yürüme mesafeleri artmaktadır (Çınar 1998). Sistemin tümüyle birbirine bağlı avlulardan oluşması, arazinin oldukça düz, engebesiz olmasını gerektirmektedir (Erkman 1990). 107

124 Belli yapı grupları ile tanımlanan ana birimlerin mikro büyümeleri bu grupları oluşturan binaların aralarında bırakılan iç avlulara yapılan eklemelerle sağlanabilmekle birlikte bu yapı gruplarının yoğunluğu oldukça yüksektir. Bu yüksek yapısal yoğunluk iç kısımlarda yalnızca sabit iç avlulara imkan verirken, geniş yeşil alanlar ancak yapı gruplarının dışında kalan bölgelerde düzenlenebilmektedir. Erkman (1990), iç kısımlarda düşük yoğunluk planlanmasının, gelişme imkanlarını artıracağını ifade etmektedir. Mikro büyüme esnasında inşaatın rahatsızlık vermesi söz konusu olabilmektedir (Şekil 2.45). Bu sistemde makro büyüme her defada yeni yapı gruplarının (birimlerin) oluşturulması şeklinde gerçekleşmektedir. Yoğunluğu çok olan yapılaşmada bu büyüme ancak dışa doğru olmaktadır. Ağ tipi yerleşim sisteminde dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardan biri inşaat safhalarının ve yatırımın iyi planlanmasıdır. Bu yapılamadığı takdirde, kampus bütünlüğü sağlanamamaktadır. Birimler arası bağlantı kopar ve şebeke sistemi aksar. Ağ tipi yerleşme sistemine örnek olarak Colchester deki Essex Üniversitesi (İngiltere), Manchester Eğitim Okulu ve Berlin deki Freie Üniversitesi gösterilmektedir (Linde 1971, Türeyen 1999, Çınar 1998), (Şekil ). Şekil Ağ tipi yerleşim modeli (Erkman 1990) 108

125 Şekil Ağ tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Essex Üniversitesi, İngiltere aaaaaaaaaaı(linde 1971, Turcan 1996) Şekil Ağ tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Manchester Üniversitesi, İngiltere aaaaaaaaaa(linde 1971, Turcan 1996) 109

126 2.7.5 Haç tipi yerleşim modeli Bu yerleşim sisteminde, akademik bölgeyi oluşturan birimlerle ortak kullanım birimleri, kampusun merkezinde birbirini dik açıyla kesen iki ayrı bant oluşturmaktadır (Türeyen 1999), (Şekil 2.48). Organizasyonel olarak Ortak tesislerin merkezi bir durumda konuşlandığı söylenebilmektedir. Kampusun kentsel alanlarla bağlantısı, bulunduğu yöne bağlı olarak bu bantlardan biri aracılığı ile sağlanmaktadır. Bu ulaşım hattı, kampusun kentle olan ilişkisini kolaylaştırmaktadır. Yüksek okul merkezi hem akademik bölgeden hem de kentsel alanlardan rahatlıkla ulaşılabilecek mesafede konuşlanmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; eğer kampusun tüm bölümlerine 7 10 dakikada yaya ulaşımı ile ulaşılması isteniyorsa okulun kapasitesinin öğrenciyi aşmamasının sağlanmasıdır (Çınar 1998). Büyüme imkanları açısından değerlendirdiğimizde araştırma alanlarının mikro büyümeleri ana bantların arasında kalan bölümlerde gerçekleştirdiği görülmektedir. Makro büyüme ise yerleşimin kolları arasında kalan alanlarda, kampusu oluşturan çeşitli birimler üzerinde merkezden dışa doğru gerçekleşmektedir. Ortak tesisler bunlardan bağımsız olarak ana bantlar üzerinde büyüyebilme imkanına sahip olmakla birlikte, bütünlüklerini uzun bir süre sonunda elde edeceklerdir (Erkman 1990). Çınar mikro büyüme oluşumunun akademik bölge için ancak tersine bir kademelenmeyle mümkün olabildiğini ve makro büyüme aşamalarında dışa doğru her yönde yapılacak büyümelerle, büyük alanlar inşa edilebileceğini belirtmektedir. Ortak kullanım binalarının merkezi organizasyon formu nedeniyle, bu tipte uzun süreli bir planlama hedefine göre kapasite hesaplaması yapılmalıdır. Bu demek oluyor ki; ilk yapım aşamalarında bunlar eksik olabilmekte ve haçvari tipli bina bütünlüğü uzun vadede bitmiş hale gelebilmektedir. Eğer bu sonradan kullanılacak bölümler fonksiyonel nedenlerle ilk yapım aşamasında yapılırsa, bu hatırı sayılır bir ön yatırımı gerektirmektedir. Bu durumda da sonraki aşamaya kadarki zaman aralığında bu bölümler farklı amaçla kullanılabilmektedir (Çınar 1998). Haç tipin örneğini, Bochum Ruhr Üniversitesi, Bremen Üniversitesi yarışması birincilik ödülü alan Günter Behnisch in projesi ve Regensburg Üniversitesi modelinde görülmektedir (Çınar 1998), (Şekil 2.49). 110

127 Şekil Haç tipi yerleşim modeli (Linde 1971, Kortan 1981) Şekil Haç tipi yerleşim modeli üniversite örneği, Resenburg Üniversitesi aaaaaaaaaaaı(linde 1971, Turcan 1996) 111

128 2.7.6 Lineer tip yerleşim modeli Lineer tip yerleşim modelinin en belirleyici özelliği, ortak kullanım birimlerinin ve diğer fonksiyonların lineer uzanan bir bant oluşturmasıdır. Akademik birimlerin bu bandın bir veya iki yanında, bu bant a dik yönde gelişme gösterecek şekilde, konuşlandırılmış olmalarıdır. Organizasyonel olarak merkez olarak adlandırılan bu bantta tüm ticari ve sosyal aktiviteler yer almakta ve bu yönüyle küçük çaplı bir kentin ana caddesi ile kıyaslanabilmektedir. Çınar bu alan içerisinde ortak kullanımların tekil alanlarda, tekil binalarda lokalize edilmiş merkez organizasyonunun mümkün olabileceğini ifade etmektedir (Çınar 1998). Bu sistemin bir diğer önemli özelliği, yüksek bir yapı yoğunluğuna sahip olmasıdır. İç ana caddenin devamı ile veya kampus konut alanlarının kentsel konut alanlarına bitişik inşasıyla; şehirsel alanlarla ve sosyal veya kültürel merkezlerle bağlantısı mümkün kılınmaktadır. Mikro büyümeler, merkezi etkilemeden ana banda dik yönde gelişebilmektedir. Bunun yanında makro büyümeler de lineer bant boyunca planlanmaktadır. Sistem, uzun bir süre içinde, bütünlüğünü her aşamada koruyarak büyüyebilme imkanına sahiptir (Erkman 1990). Lineer tipin optimum çözümü yaya ulaşımı öngörüldüğünde max kişi olmakla birlikte eğer bir ulaşım aracı düşünülüyorsa bu kapasite arttırılabilmektedir (Erkman 1990). Tek taraflı lineer tipin konumu nedeniyle kentsel mekanlara fonksiyonel ve mekansal bağlantı açısından, özel bir avantaj taşıdığı ifade edilmektedir. Özelliği; ortak kullanım alanlarının, akademik birimlerin kıyısında yer almasıdır ve daha önce bahsedilen kampus konut alanlarıyla veya kentsel aktivitelerle koordine edilebiliyor olmasıdır. Tek taraflı lineer tip için de çekirdek zonunun haddinden fazla uzaması tehlikesi söz konusu olabilmektedir (Şekil 2.50). Akademik bölgenin mikro büyümesi de sadece tek taraflı olacaktır. Bu yüzden tek taraflı lineer tipin sadece öğrencilik kampus planlaması için tercih edilmesi uygun olacaktır (Çınar 1998). Yüksek yapı yoğunluğuna sahip olan bu modelde, orta bant yaya ulaşımı için uygundur. Kampus büyüklüğü yaya ölçeğini aşmamalıdır. Kent ile bütünlüğü yine lineer bant sağlamaktadır. İngiltere de Bath ve Surrey Üniversiteleri örnek olarak gösterilebilmektedir (Şekil ). 112

129 Şekil Lineer tip yerleşim modeli (Erkman 1990) Şekil Lineer tip yerleşim modeli üniversite örneği, Bath Üniversitesi, İngiltere aaaaaaaaaaı(linde 1971, Kortan 1981) 113

130 Şekil Lineer tip yerleşim modeli üniversite örneği, Surrey Üniversitesi, İngiltere aaaaaaaaaıı(linde 1971, Kortan 1981) 2.8 Üniversite Kampuslarında Uygulanan Büyüme Modelleri Bir kent gibi olan ve çok hızlı değişen ve gelişen bir yapıya sahip olan üniversite kampusunun çok uzun yıllar hizmet vermesi beklenmektedir. Bu nedenle üniversite kampusları büyüme, gelişme ve esneklik ihtiyaçlarını karşılayabilecek niteliklere sahip olmalıdır. Günümüzün hızla gelişen şartlarına binaların uyum sağlayabilmesi, ancak onların bir takım yeteneklerle donatılmasıyla mümkündür. Zaman içinde ekonomik, siyasi, kültürel ve bilimsel alanlarda yaşanacak gelişmeler ve değişimler kaçınılmazdır. Üniversite kampuslarının değişime ayak uydurabilir nitelikte olması birbirleriyle çok yakın ilişki içinde olduğu bilinen esneklik ve büyüyebilirlik kavramlarının hayata geçirilmesiyle mümkün olabilecektir. Planlama aşamasında gelecekteki değişim ve gelişmeleri düşünülmeyen üniversite kampusları uzun süre görevlerini eksiksiz yapamadıkları gibi, kuruluşları çok büyük 114

131 mali kaynaklar gerektiren bu kurumlar, ülke ekonomisine de büyük zararlar getirebilecektir. Büyüme ve gelişme olanaklarını üniversiteye sağlayacak hesap ve tahminler bilimsel olarak yapılmalıdır. Yapılan tahminler hiçbir zaman kesin olamayacağı için, gereksinimlere en yüksek oranda cevap verebilmek hedeflenmelidir (Erkman 1990, Çınar 1999). Bu konuyla ilgili olarak Erkman (1990), kampustaki geleceğe ait ihtiyaçların kontrol edilebilir ve belirlenebilir olması da tasarımcıya yardımcı olacaktır. Elbette kampus gelişmesinde belirlenebilen gelişme ve değişmelerin yanında, belirsiz olanlar da olacaktır. Amaç belirlenebilenlerle belirsiz olanlar arasındaki dengeyi, birinci grup lehine bozabilmektir açıklamasını yapmaktadır. Gelecekte olabilecek değişme ve gelişmelerin tamamının tasarımcılar tarafından tahmin edilmesi ve tasarımın esnekliğinin bu tahminler üzerine kurulması çok mümkün değildir. Bu nedenle değişme ve gelişmelerin belirlenebilen ve tasarıma yardımcı olacak kısmının tasarımcıya önceden sunulması tasarımcıya yardımcı olacaktır Üniversite kampuslarının büyüme nedenleri Kampusların büyüme nedenlerini iki başlık altında değerlendirilebilmektedir (Karaaslan 1979): Kullanışların kendi içinde yeni ve daha fazla mekana gereksinim duyması (Mikro Büyüme): Üniversite nüfusunun artmasıyla birlikte mevcut kullanışların kapasiteleri yetersiz kalmaktadır. Örneğin daha fazla barınma mekanına gereksinim duyulurken, daha büyük yemekhane gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Bu durum kapasite artırımı olarak da tanımlanabilmektedir. Ayrıca mevcut bilim dallarının gelişmesi, kapasite artırımı yanında yeni mekanların oluşumunu da beraberinde getirecektir. Yeni kullanışlara gereksinim duyulması (Makro Büyüme): Dinamik yapıya sahip üniversitelerde, zaman süreci içindeki gelişmelerde önceden belirlenemeyen yeni kullanışlar ortaya çıkabilmektedir. Bilim ve teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan yeni bilim dalları için yeni mekanlar gerekmektedir. 115

132 Büyümedeki bu fiziksel düzenlemeleri kapladıkları alan ve gerçekleştirilme sürelerine göre tanımlarsa: Mikro büyüme, Makro büyüme, Kısmen yeniden yerleşme, Yeni kuruluşlar olarak gruplandırılmaktadır (Linde 1971). Çizelge 2.5 de üniversite kampuslarında fiziksel büyümenin boyutları, zaman ve kapladıkları alan olarak verilmiştir. Çizelge52.5 Üniversite kampuslarında büyümenin boyutları (Linde 1971) FİZİKSEL DÜZENLEME KAPLADIKLARI ALAN (m²) GERÇEKLEŞME SÜRESİ Mikro Büyüme Min / Max. 5 yıla kadar Makro Büyüme yıla kadar Kısmen Yeniden Yerleşme yıla kadar Yeni kuruluşlar yıl ve daha uzun Üniversite kampuslarında büyüme ve gelişmenin planlanması Kampuslar ihtiyaçları doğrultusunda gelişip, büyürlerken yeni yapıların, mevcut ve gelecekte yapılacak olanlarla bütünlüğü sağlanmalıdır. Sağlıklı bir gelişmenin olabilmesi için gelişme planı hazırlanmalı ve bunu mevcut kampus ile koordinasyonu kurulmalıdır (Dober 1992). Gelişme planı yapılırken; üniversitenin gelecekteki fiziksel gelişmesinin tanım ve boyutlarının genel olarak belirlenerek, tahmini maliyet hesapları yapılmalıdır (Dober 1992). Bunun için öncelikle; 116

133 Akademik planın, Eğitim hedeflerinin, Yer alacak fonksiyonların bilinmesi gerekir. Bunların yanı sıra; Kampus alanının, dolaşım sisteminin, altyapının ve kampusta yer alan yapıların gelişme olanaklarını belirlemek, Gelişmelerin nasıl düzenleneceğine ait tasarım planı yapmak, Uygulanacak gelişmelerin hangi sırayla yapılacağını belirlemek Uygulama için tahmini maliyet hesaplarını yapmak, Farklı önerileri destekleyen dokümanlar hazırlamaktır (Dober 1963). Gelişme planı hazırlanmasındaki aşamalar ise Dober (1963) tarafından 5 başlık altında toplanmıştır: Planlama için organizasyon yapmak: İlk olarak üniversitenin amaç ve hedeflerinin saptanarak, planlama stratejisi belirlenmelidir. Sörvey ve analiz yapmak: Uzun vadede uygun çözümler üretebilmek için kampus ve çevresi iyice incelenmeli, tanımlanmalıdır. Böylece gelişim planında daha sağlıklı ve verimli seçenekler sunulmalıdır. Gelecekteki gelişmeleri planlamak: Bunun için kurumun eğitim hedeflerinin net olarak belirlenmesi gerekir. Daha sonra bu hedefleri karşılayan hizmet türleri ve kullanıcı sayısı belirlenmeli, fonksiyon listeleri yapılmalıdır. Plan biçimleri: Önceden saptanan hedefler ve sörvey verileri neticesinde planlamada bir karara varılmalıdır. Bu aşamada kampusun fiziksel bileşenleri (altyapı, alan kullanımı, yapılar, ulaşım sistemi) önceden hazırlanan program doğrultusunda plan biçimini oluşturmalıdır. Uygulama: Yapılan planın uygulanması olup, gelişme planının işlerlik kazanması bakımından önem taşımaktadır. 117

134 2.8.3 Kampuslarda büyüme modelleri Kampuslarda yerleşim sistemlerine göre 4 farklı büyüme modeli bulunmaktadır. Bunlar (Karaaslan 1979): Tek merkezli büyüme modeli, Kendiliğindenn büyüme modeli (Amerikan tarzı) ), Moleküler büyüme modeli, Lineer (Doğrusal) büyüme modelidir Tek merkezli büyüme modeli Merkez bölge, ortadaki en küçükk daire alanıyla tanımlanan ve dışa doğru gelişen iç içe geçmiş halkaların çevrelemesiyle, oluşan kapalı alandır (Şekil 2.53). Bu modelde, merkezin dışında kısmen de olsa mikro büyüme sağlanabilmekte; ancak makro büyümeyi sağlamak imkansızdır (Karaaslan 1979). Merkezden dışa doğru büyüme gösteren bu modele Stirling Üniversitesi örnek gösterilmektedir. Şekil Tek (Aynı) merkezli büyüme modeli (Karaaslan 1979, Karakaş 1999) 118

135 Kendiliğinden büyüme modeli Kullanım alanlarının birbirinden kopuk olarak düzenlendiği yerleşimlerde, bu kullanım alanlarının büyüme istediği doğrultusunda aralarda kalan geniş boşluklara ek yerleşimler, çevredeki boş alanlara ise yeni kullanım alanları yerleşimi yapılmaktadır (Şekil 2.54). Bu büyüme modelinde de mikro ve makro büyüme imkanı bulunmakta; ancak buradaki imkanlar bununla kısıtlı kalmaktadır. Kopuk yerleşimlerden dolayı üniversite içi hiyerarşi sağlanamamakta, ulaşım mesafeleri artmaktadır. Bu modele Meksika Üniversitesi örnek olarak verilebilmektedir (Karaaslan 1979, Karakaş 1999). Şekil Kendiliğinden büyüme modeli (Karaaslan 1979, Karakaş 1999) Moleküler büyüme modeli Üniversite gelişimini, sonradan eklenebilen moleküllerle sağlar. Büyüme için gerekli moleküller, mevcut üniversiteyi oluşturan kütleler arasında bırakılan boşluklara eklenmektedir. Üniversite yerleşiminde, moleküller için kütleler arası boşluk yeterli olmadığı zaman üniversitenin herhangi bir yönüne doğru istenilen gelişim sağlanmaktadır (Şekil 2.55). Bu büyüme modelinde makro ve mikro büyüme sağlanabilmektedir. San Diego Üniversitesi ve Loughborough Üniversiteleri bu modele örnek olarak gösterilebilmektedir (Karaaslan 1979, Karakaş 1999). 119

136 Şekil Moleküler büyüme modeli (Karaaslan 1979, Karakaş 1999) Lineer (Doğrusal) büyüme modeli Ana aksın her iki tarafına paralel olarak dizili kullanım alanları ile yaya allesini tanımlayan ve açık uçlu olan model de büyüme, yaya aksının açık olan iki ucunda istenilen yönde gerçekleşebilmektedir (Şekil 2.56). Bu büyüme makro büyümedir. Yaya aksına dik olarak da gerçekleştirilebilecek olan büyüme ise mikro büyümedir. Bath Üniversitesi, bu modele örnek olarak gösterilebilmektedir (Karaaslan 1979, Karakaş 1999). Şekil Lineer (Doğrusal) büyüme modeli (Karaaslan 1979, Karakaş 1999) 120

137 2.9 Üniversite Kampuslarında Peyzaj Tasarımına İlişkin Çalışmalar Üniversite kampuslarında yapılar dışında kalan açık alanların önemli bir bölümü yeşil alanlara ayrılmıştır. Kampuslardaki yeşil alanlar; kampusun ulaşım sistemini, sınırlarını, giriş kapılarını, bahçeleri, arboretumları, açık hava oturma alanlarını, anıt, çeşme ve işaret levhalarını, kampus mobilyaları ile kampus alanının doğal özelliklerini (kayalıklar, ormanlık alanlar, küçük göller) içermektedir (Dober 1992). DOBER (1992), üniversite kampuslarındaki yeşil alanlarda yer alan elemanlar: Kampusun sınırları, Sınırlamalar, Girişler, Açık tören alanları, Aktif açık rekreasyon alanları, Pasif açık rekreasyon alanları, Bahçe ve arboretumlar, Bina yerleşim alanları, Taşıt dolaşım yolları, Yaya dolaşım yolları, Kavşaklar, Plastikler (heykel, çeşme ve anıtlar), Dış mekan mobilyaları, Aydınlatma, İşaretlemeler, Bitkilendirme, Vurgular (odak noktaları), Özel uygulamalar (özel etkiler) şeklinde sınıflandırılmıştır. Bugün birçok uygulamada peyzaj proje çalışmaları tüm inşaat işleri bittikten sonra uygulanmaktadır. Bu durum sonucu genellikle geri dönülmez ya da pahalı hatalar yapılmakta, yapılan uygulamalar sürekliliğini koruyamamaktadır. Bazı uygulamalarda ise peyzaj proje çalışmaları ilk planlama aşamasında yapılmış olmasına rağmen; peyzaj 121

138 tasarımları üniversitenin faaliyete geçmesi ile birlikte yapılmaktadır. Bu nedenle üniversite kampusu olgun bitkisel dokusuna ulaşana kadar çorak bir görüntüye sahip olmaktadır. Bu durumun önüne geçebilmek için inşaat aşamasında ağaçlandırma uygulaması başlatılmalı ve üniversite faaliyete geçtiğinde genç de olsa yetişmiş bir bitkisel dokuya sahip olması sağlanmalıdır. Yapılacak peyzaj proje çalışmaları sırasında mevcut veriler (topografya, toprak özellikleri, iklimsel koşullar, fauna, su potansiyeli ve doğal bitki örtüsünde bulunan bitkiler, korunması gereken doğal veya arkeolojik bir oluşum) mutlaka dikkate alınmalıdır. Peyzaj tasarımı ve uygulaması aşamalarında dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde açıklanmıştır: Mevcut arazi yapısı (topografya) üzerine yapılan çalışmalar Kampus alanının topografyası gerek uygulanacak kullanımlar, gerekse bu kullanımların konumlandırması ve büyüklüğü konusunda doğrudan belirleyici özellik taşımaktadır. Arazi eğimine bağlı olarak yapılar inşaat yapımına elverişli alanlara yerleştirilmeli, bu özellikte alan yoksa oluşturulmalıdır. Yapılacak kazı işlerinde açığa çıkacak malzeme dolgu yapılacak alanlara sevk edilmelidir. Yapı yerleşimlerinin dışında araç ve yaya yolları da uygun eğimli alanlardan geçirilmelidir. Araç yolları için %10 15, yaya yolları için %5 7 eğimli alanlar ideal olmaktadır. Kampus içindeki yapısal uygulamaların yanı sıra peyzaj planlama çalışmalarında da arazi yapısı üzerinde değişiklikler yapılabilmektedir. Topografya eğimi düz ya da düze yakın bir durumdaysa, peyzaj tasarımlarında farklılıklar yaratmak ve dinamik bir yapı oluşturmak için yapay tepeler, kayalıklar, dereler, göletler oluşturulabilmektedir. Yapay olarak oluşturulmuş bu unsurlar, sınırlayıcı özelliklerinden dolayı açık alanda mekan oluşturmak ve tanımlanmasını kolaylaştırmak için çok uygundurlar. Böylelikle farklı kullanımlara da yer verilebilmektedir Bitkilendirme ve yeşil alanlar Kampuslarda açık ve yeşil alanların büyüklüğünü, oluşumunu ve kalitesini etkileyen faktörler: 122

139 İklimdeki değişiklikler, Güneşlenme ve gölge durumu, Toprak yapısı, Nem, Topografik yapı, Bitkilerin seçimi ve yerleştirilmeleri olarak sıralanabilmektedir (Dober 1992). İdeal bir üniversite kampusunda bitkilendirme çalışmalarında ilk öncelik fonksiyona daha sonra estetiğe verilmelidir. İsteğe göre fonksiyonel ya da estetik amaçlı düzenlenen bitkiler, kampuslarda, gürültüyü azaltır, tozu kontrol eder, trafiği yönlendirir, kampusun sınırlarını tanımlayarak güvenliğini sağlamakta, özel kullanım alanlarında gizlilik sağlamaktadır. Bunun için kampus alanına ait mevcut doğal veriler çok iyi irdelenmelidir. Aynı zamanda bitkiler sahip oldukları renk ve doku özellikleriyle olduğu kadar aynı türlerin yoğun kullanımıyla da kampuslara anlam ve kimlik kazandırmaktadırlar. Bowdoin Kolejindeki çam ağaçları, Arizona Eyalet Üniversitesinde kullanılan kaktüsler, Miami Üniversitesindeki palmiyeler ve Colorado Fort Lewis Kolejindeki yaban elma ağaçları kampuslara kattıkları simgesel anlam bakımından önemlidir. Üniversite kampusları kapladıkları alan bakımından kent ekolojisini önemli ölçüde etkilemektedir. Mikroklima oluşturma açısından büyük önemi bulunmaktadır. Bu nedenle kampus içi bitkilendirme çalışmalarını bu hususları dikkate alarak yapmak gerekmektedir. Kampus içerisine yapılmış ağaçlandırma ve orman çalışmalarına bu açıdan bakıldığında önemli bir sorumluluk yüklenmiştir. Bu kadar önem taşıyan bir çalışmada mutlaka doğal bitki örtüsünde bulunan bitki türleri seçilmelidir. Bu, bakım çalışmalarını da kolaylaştırmakta ve daha ekonomik olmasını sağlamaktadır Açık ve yeşil alanların işlevleri Öztan (1968), kentlerdeki açık ve yeşil alanların işlevlerini şu şekilde sıralamıştır: Bir kentin fiziksel yönden dengesini sağlamaktadır, 123

140 Işık, hava, gürültü ve yaya emniyeti için önemli rolü bulunmaktadır, Dolaşım için kolaylık sağlamaktadır, Rekreasyonel amaçlar için düzenlenmiş dış mekanı oluşturmaktadır, Kent içindeki bir insanla çevresi arasında ölçü yönünden denge kurmaktadır, Mimari elemanlar için yerleşim alanı sağlamaktadır, Kente estetik yönden hizmet etmektedir. Üniversite kenti olarak tanımladığımız kampuslarda ise açık ve yeşil alanların işlevleri şu şekilde sıralanabilmektedir: Kampusun yapılarla olan dengesini sağlamaktadır, Dolaşım sistemi için gerekli alanı sağlamaktadır, Kampusta rekreasyonel ihtiyaçlara cevap verecek dış mekanı oluşturmaktadır, Kampusun sınırları içinde insanla çevresi arasında denge kurmaktadır, Kampusun fiziksel gelişimi için rezerv alanlar sağlamaktadır, Kampusa estetik açıdan katkıda bulunmaktadır Bitki türü seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Kampus bitkilendirme çalışmalarında dikkat edilecek diğer bir husus ise seçilen bitkilerin olgun hallerine ulaştıklarında alacakları boyutları olmalıdır. Gerek toprak üst, gerekse kök kısımlarının yaklaşık da olsa alacakları boyutları bilerek seçim yapmak gerekmektedir. Kök sistemi çok gelişen bitki türlerinin kanalizasyon, elektrik ve su tesisat kanallarının üzerine veya yakınlarına dikmemek gerektiği proje aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalardan sadece biridir. Bitki dikim aralıkları da bitkilerin toprak üstü kısımlarının alacakları son hal düşünülerek belirlenmesi gerekmektedir. Aynı şekilde birbiri ile yakın konumda dikilecek bitkilerin uyum içinde yaşayabilirlikleri dikkate alınmalı birbiri üzerinde baskın olacak bitkiler bir arada kullanılmamalıdır. Bitkilerin dikilecekleri alanlardaki toprak özellikleri yetişmesine uygun özellikte olmalıdır. Toprak özellikleri bitki türlerinin yetişmesi için uygun değilse iyileştirme çalışmaları yapılmalı veya bu durum mümkün değilse toprak türüne 124

141 göre bitki seçimi yapılmalıdır. Toprak özellikleri gibi seçilecek bitki türleri iklimsel koşullara da (güneşlenme, yağış, rüzgar, sıcaklık) uygun olmalıdır Kampus içi alle çalışması Kampus içerisinde en çok göz önünde olan bitkilendirme çalışması, yol ve alle ağaçlandırmasıdır. Doğru seçilmiş bitki türleri ile uzun yıllar etkili, estetik ve fonksiyonel ağaçlandırma çalışmaları yapılabilmektedir. Yol ağaçlandırmasında seçilecek bitki türlerinin, araç yükseklikleri dikkate alınarak, yukardan dallanan, dikensiz ve meyvelerinin araçlara zarar vermeyecek türleri seçmek gerekmektedir. Bina aralarında, meydanlarda, yürüme yollarında ve özellikli noktalarda renk ve doku özellikleri bakımından, dört mevsim farklı etki yaratabilecek bitki türlerine yer verilmelidir Yönlendirici ve dekoratif yeşil alanlar Kampus içinde ayrılması gereken ya da yönlendirme amaçlı olarak da olsa ahşap veya metal malzemeden yapılmış çit kullanmak yerine bitkiler ile bir düzenlemeye gidilmelidir. Böylesi daha doğal ve estetik bir görüntü sergilemektedir. Bitkisel düzenleme saksılı bitkiler kullanılarak da yapılabilmektedir. Geniş sert zeminler üzerinde, bina avlularında, yapı girişlerinde saksılı bitki kullanımı sık görülen bir uygulamadır ve çok güzel örnekleri bulunmaktadır. Bu bitkisel tasarım içinde yer yer plastik elemanlar (heykeller, havuzlar, gibi) da kullanılarak yaratılmak istenen etki arttırılabilmektedir. Kullanılacak bu plastik elemanlar ölçek olarak kolay algılanabilir, dikkat çekici olmalı ancak bulundukları alanda baskın duruma geçmemelidir. Bu tür yapay elemanların siluetleri doğada bulunan objelere benzetilirse daha doğal bir görüntü sağlanmış olmaktadır. Meydanlar ve ana yollar üzerinde genellikle formal şekilli unsurlara yer verilmekle beraber diğer alanlarda doğal siluetli uygulamalar yapmak daha estetik görüntüler sergilemektedir. Mevsimlik çiçeklerin kullanımı da şık mekanlar yaratmaktadır. Renk, doku ve ölçek olarak birbirine kontrast olan bitkilerden seçilerek yapılmış tasarımlar birer çekim 125

142 noktası oluşturmaktadır. Otoparklara, yol üzerindeki oturma elemanlarına ve farklı etkiler yaratmak için gölge yapan bitkiler de kullanılmalıdır Bitkisel üretim çalışmaları Bir üniversite kampusu içerisinde tüm bitkisel ihtiyaçlarını karşılayabilecek kapasitede bir serası bulunması hem ekonomik olmakta hem de zamandan tasarruf sağlamaktadır. Mevsimlik çiçek, çalı ve çim alanlar için hazır çim üretimi bu ekonomik katkıdaki en büyük paya sahiptir. Ağaç üretimi ise yeni gelişim alanlarının bitkilendirme çalışmalarında kullanılmak üzere yapılması gerekmektedir. Üretim fazlasının ise ekonomik katkı sağlaması açısından halka satışı da yapılabilmektedir Rekreasyon alanları Kampus kullanıcılarının büyük çoğunluğunu öğrenciler oluşturmaktadır ve boş vakitlerinin büyük kısmını hava durumu elverdiği sürece açık spor sahalarında, yürüyüş parkurlarında veya kampus bahçesinde geçirmektedirler. Yapılan araştırmalar sonucu öğrencilerin en çok eksikliğini hissettikleri konu çimler üzerinde oturabilmektir. Esas kullanıcı olan öğrencilerin istek ve ihtiyaçları dikkate alınarak tasarım yapılmalıdır. Geniş çim alanlar günlük kullanımın yanı sıra kullanıcıları bir bakıma rekreasyon ihtiyaçlarını karşılayabildikleri alanlardır. Bu alanlar aynı zamanda çeşitli etkinlikler (festivaller, konserler, kokteyller vb.) için de kullanılabilmektedir. Bu nedenle özellikle çim alanlar kullanım dışı bırakılmamalıdır Donatı elemanları Donatı elemanları, döşemeler, oturma yerleri, aydınlatma elemanları, plastik elemanlar, çöp kutuları, ilan panoları, yönlendirme levhaları, çiçeklikler vb. elemanlardan oluşmaktadır (Subaşıoğlu 1991). 126

143 Oturma elemanları toplanma alanlarında, gezinti yolu kenarında, alışveriş merkezlerinde, duraklarda bulunmaktadır. Ahşap, beton, metal, plastik gibi malzemelerden yapılmış olabilmektedir (Subaşıoğlu 1991). Aydınlatma elemanları ise yüksek ve alçak aydınlatma olarak ikiye ayrılmaktadır. Yüksek olanlar araç yolları ve otoparklarda, alçak olanları ise yeşil alanlarda, bitki ve yapıların aydınlatılması için ve yaya yollarının aydınlatılması için kullanılmaktadır. Aydınlatma elemanları güvenlik ve estetik yönden önemli yarar sağlamaktadır (Subaşıoğlu 1991). Yönlendirme levhaları özellikle araç trafiğini düzenlemek ve hızını belirlemek için araç yolları üzerinde görülebilecek bir konumda ve iklimsel koşullardan kolaylıkla etkilenmeyecek malzemelerden yapılmış olmalıdır. Kavşaklarda bulunan yapılara hangi yönden gidileceğini gösteren levhalar daha net görülebilmesi için özel olarak aydınlatılmalıdır. Aranan bir yapının rahatça bulunmasını dolayısıyla yaya akışını düzenlemek içinse ana yaya aksı üzerinde kullanılırlar ve diğer yönlendirme levhaları gibi dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. Donatı elemanlarından çöp kutuları, oturma elemanları miktarı kullanıcı sayısı ile orantılı olarak belirlenmelidir. Dikkat edilmesi gereken ikinci nokta ise donatı elemanlarının malzemesinin seçimidir. Yoğun kullanıma maruz kalacağı ve açık alanlarda bulundukları için dayanıklı malzemeler seçilmelidir. İklimsel koşullardan kolayca etkilenecek yapıda olmamalıdır. Kampuslarda vandalizme en çok maruz kalan eşyalar donatı elemanlarıdır. Seçilen malzeme türü ne olursa olsun vandalizmden etkilenecektir, ancak bu malzemeler kolay yenilenebilir ve ekonomik malzemeler olursa maddi olarak verilen zarar en alt noktada tutulmalıdır. Donatı elemanlarının seçiminde dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da renk ve doku seçimidir. Özellikle açık alanlarda kullanılacak yer döşemesi seçiminde parlak yüzeyli ve açık renkli malzemeler kullanılmamalıdır. Yozgat koşullarında kış şartları dikkate alındığında bu özelliklerde malzeme kullanımı buzlanma ve ışık yansıması ile gözleri rahatsız etme durumu yaratmaktadır. Açık alanlara seçilecek döşeme kaplaması aynı 127

144 zamanda delikli, parçalı da olmamalıdır. Kullanıcıların yaklaşık yarısının kadın olduğu göz önüne alınırsa, özellikle kadınlar için, buralarda yürümek zorlaşmaktadır. Döşemelerden sonra en sık kullanılan donatı elemanları bank ve çöp kutularıdır. Her iki donatı elemanı türü de kolay temizlenebilir, iklimsel şartlara ve vandalizme karşı dayanabilecek yapıda olmalıdır. Yürüme yollarındaki ve bina önlerindeki küçük çöp kutularının yanı sıra çöp dökmek için özel yapılmış alanlarda büyük çöp kutuları da bulunmalıdır. Kampus içerisinde, yapılardan uzak ve mümkün olduğunca servis girişlerine yakın bir yerde bulunmalıdır. Kampus içinde kullanılacak aydınlatma elemanları bulundukları yere göre farklı özellikte olmalıdır. Ana araç ve yaya yolu üzerinde, otoparklarda, meydanlarda ve bina ana girişleri önünde yüksek aydınlatma kullanılmaktadır. Diğer yerlerde (ara yürüme yolları, bahçe içi aydınlatma, spor alanları gibi) kullanılacakları alanın özelliğine göre değişik boy ve aydınlatma özelliğindeki aydınlatma elemanları kullanılmaktadır. Örnek olarak ara yürüme yollarında alçak aydınlatma veya spor alanlarında spot ışıkları ile aydınlatma verilebilmektedir Dünya da ve Türkiye de Üniversite Kampus Modeli Örnekleri Bu bölümde, Dünya dan; Bath Üniversitesi (İngiltere), Twente Üniversitesi (Hollanda), Stirling Üniversitesi (İskoçya), Lancaster Üniversitesi (İngiltere), Kenyon Üniversitesi (A.B.D.), Iowa Üniversitesi (A.B.D.), Cornell Üniversitesi (A.B.D.), Sonoma State Üniversitesi (California), East Anglia Üniversitesi (İngiltere), Bochum Üniversitesi (Almanya) ile Türkiye den; ODTÜ (Ankara), Hacettepe Üniversitesi (Ankara), Çukurova Üniversitesi (Adana), Uludağ Üniversitesi (Bursa), Gaziantep Üniversitesi (Gaziantep), Erciyes Üniversitesi (Kayseri), Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş), Mustafa Kemal Üniversitesi (Hatay), Mersin Üniversitesi (Mersin), Niğde Üniversitesi (Niğde) Kampusları kuruldukları kente olan yakınlıkları, kapasiteleri, yerleşim modelleri, kampus içi ulaşım sistemleri ve büyüme olanakları açısından incelenmişlerdir. 128

145 Dünya da üniversite kampus modeli örnekleri Bath Üniversitesi (Bath, İngiltere) Bath Üniversitesi kampusu, tarihi ve turistik bir kent olan Bath kent merkezine yaklaşık 2 km uzaklıkta, 76 hektarlık bir alan üzerine kurulmuştur (Brawne 1967), (Şekil 2.57). Kente olan yakınlığı göz önüne alınarak, kampustaki sosyal kullanışların kent tarafından kullanılabileceği gibi, kampustaki barınma ihtiyacının bir kısmının da kentte çözülebileceği düşünülmüştür (Matthew ve Marshall, 1965) öğrenci için tasarlanan kampus nüfusu akademik ve idari personelle birlikte 7200 olacağı öngörülmüştür (Kortan 1981). Bath Üniversitesi, kısmen lineer yerleşim sistemi özelliğini gösteren bir yerleşim modeli sergilemektedir. Kampusta yaya allesiyle bir ana aks oluşturulmuştur. Akademik birimler bu ana aksa dik açılarla bağlanan yollar arasında yer almaktadır. Ortak kullanımlar, ana aks üzerinde oluşturulan alle üzerinde dağılım gösterirken, barınma birimleri ise hem kampusun merkezi noktasında hem de kampusun dış sınırlarına doğru konumlandırılmıştır. Akademik ve barınma birimlerinin ortak kullanım alanlarına yakın olması, ortak kullanım alanını daha etkin kılmıştır. Kampusun ana aksının oluşturan yaya allesi ile küçük bir kent merkezinin özellikleri yaratılmaya çalışılırken, bölgeleme fikrine karşı bir tutumla bu lineer merkezde günün her saati yaşayan bir kent atmosferi gerçekleştirilmek istenmiştir (Kortan 1981). Kampus planı yaklaşık 700 m çapında dairesel bir alana oturtulmuş olup, iki uç arasındaki yürüme mesafesi 10 dakikadan azdır (Kortan 1981). Yayalar ve araçlar birbirinden ayrılmış olup, yayalar, kampusun belkemiği olan ana aks üzerinde, motorlu taşıtlar ise bu aksın bir alt seviyesinde yer almışlardır (Karaaslan 1979). 129

146 Şekil Bath Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010b) Twente Üniversitesi (Enschede, Hollanda) Twente Üniversitesi, Enschede şehrinden 7 km uzaklıktadır ve Enschede Hengelo bağlantı yoluyla ulaşılmaktadır. Ayrıca bir otoban yapımı tasarlanmaktadır. Yapı planlaması 2000 öğrenci için yapılmıştır ve etrafı konut alanları ile sınırlandırılmıştır. Genişleme 4000 kişi için planlanmıştır (Çınar 1998). Twente Üniversitesinin yerleşim biçimi yaygın tip yerleşim modelinde tasarlanmıştır (Şekil 2.58). Seyrek bir bina yoğunluğu içeren doğal bir park içersinde tekil bina gruplarının rastlantısal bir biçimde dağılımı en belirgin özelliğidir. Akademik bölge ve barınma bölgesi, ortak kullanımlar bölgesi etrafında bir dağılım göstermektedir. Ortak kullanım bölgesini merkez olarak kabul edildiği dolaşım sisteminde yayılım bu noktadan başlayıp, akademik ve barınma bölgesine doğru dağılım göstermektedir. 130

147 Kampus içersinde ortak kullanım bölgesinden en uzak bölgeye mesafe dakikada yürünebilecek tarzda tasarlanmıştır. Şekil Twente Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010c) Stirling Üniversitesi (Stirling, İskoçya) Karaaslan (1979) a göre; 1967 yılında, Airthey Şatosu nun arazisi üzerine kurulan üniversitenin kapasitesi 6000 kişi olarak belirlenmiş ancak ilk aşamada 3500 kişi için planlanmıştır. Kent merkezine yaklaşık 3.5 km uzaklıkta olan kampus, Stirling kentinin hemen yakınında yer aldığından, üniversite-kent ilişkisi yoğundur. Barınma sorununun bir kısmının kentte çözüleceği düşünülmüştür (Karakaş 1999), (Şekil 2.59). Üniversite yerleşim planlamasında bölgeleme ilkeleri kullanılmış olup, konsantrik yerleşme biçimi uygulanmıştır. Akademik birimler ile barınma birimleri işlevsel farklılıkları nedeniyle farklı alanlarda konumlandırılmışlardır. Bu bölgeler arasında yer yer doğal elemanlar kullanılarak, etkileyici bir çevre oluşturulmuştur. Akademik ve barınma bölgesinde bulunan binaların, arazi topografyası ile olan uyumu, arazi eğimi ile birlikte yükselmeleri ve merkezde gölün bulunduğu ortak kullanım bölgesine yönelmeleri, yerleşmenin doğa ile bütünleşmesini sağlamıştır (Karakaş 1999), (Şekil 2.60). 131

148 Yerleşmenin bölgelere ayrılması nedeni ile oluşan ulaşım sorunu, bölgelerin birbirlerine yakın düzenlenmeleri ve yerleşmenin yaya ölçeği sınırlarında tasarlanmasıyla çözümlenmiştir. Konutlardan üniversite merkezine 5 dakikada, akademik bölgenin en uzak yerine ise 10 dakikada ulaşılabilmektedir. Çevre yolu, bölgelerin büyüme olasılığını engellememek için dışta değil içte tasarlanmıştır. Motorlu taşıt ulaşımının yaya ile kesiştiği yerlerde arazinin eğimi yardımıyla köprüler düzenlenmiştir (Karakaş 1999). Ortak kullanımların bulunduğu merkez alanda olası gelişmeler için sınırlı da olsa rezerv alanlar ayrılmıştır. Kampusun yapımına merkez bölgeden başlanmış, diğer bölgelerinde merkeze yakın kısımları öncelikle bitirilerek kampusun işlerliği sağlanmıştır. Büyümenin dışa doğru devam ediyor olması ve buna bağlı olarak süren inşaat çalışmaları, iç bölgeyi olumsuz anlamda etkilemektedir (Karakaş 1999). Şekil Stirling Üniversitesi kampus şeması (Anonim 2010d) 132

149 Şekil Stirling Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010e) Lancaster Üniversitesi (Lancaster, İngiltere) Lancaster Üniversitesi, kent merkezinden yaklaşık 5 km uzaklıkta, 142 hektarlık bir alan üzerine kurulmuştur. Kültürel ve rekreasyonel kullanımların paylaşımı konusunda, bulunduğu kent ile yoğun ilişkiler içindedir öğrenci kapasitesine göre planlanmıştır (Epstein 1967). Karakaş (1999) a göre; üniversitenin proje mimarı Epstein in kampus tasarımına etkin olan ana planlama ilkeleri; Üniversite ile büyüyebilecek, yer üstü kapalı ulaşım aksı, Üniversitenin bütün ve yoğun olması, Motorlu araçların yayaları kesmeyecek şekilde birimlere ulaşabilmesi, Önceden belirlenemeyen büyüme ve gelişmelerin üniversite planlamasının temel ilkelerini bozmayacak şekilde olmasıdır. Bu planlama ilkeleri doğrultusunda kampus, Kuzey-güney doğrultusundaki lineer yaya ulaşım aksı etrafında, tüm kullanışların tek bir doku oluşturacakları şekilde 133

150 tasarlanmıştır (Şekil 2.61). Her ne kadar barınma blokları kampusa homojen olarak dağılıp, genellikle 3 4 katlı olacak şekilde tasarlanmışlarsa da, yerleşmenin merkezinde bulunan 14 katlı barınma bloğu, aynı zamanda yerleşmenin odak noktasını oluşturmaktadır. Ana aks boyunca yüksek bir yapının karşısına daima daha alçak bir yapı yerleştirilmiştir. Ortak kullanımların, ana yaya ulaşım aksı üzerinde yer almaları daha canlı bir atmosferin oluşmasını sağlamaktadır. Alexandra meydanının bulunduğu merkez bölgesi ise, yerleşmenin en canlı bölgelerinden birisidir (Karakaş 1999). Yayalar bütün kampustaki kullanımlara üzeri kapalı yaya yollarıyla ana aks boyunca ulaşabilmektedirler. Yaya aksı yer yer açıldığı meydanların çevresinde üzeri kapalı olarak dolaştığı gibi, binaların iç avlularında da aynı düzende ulaşım sağlanmaktadır. Yayalarla motorlu taşıtlar aynı düzlemde birbirinden ayrılmış olup, binalara ulaşmak için çıkmaz sokaklar kullanılmıştır. Yaya ulaşımının altında, binalara ulaşım sağlayan servis yolları mevcuttur. Ortaya konulan yoğun doku, her yönde büyüme potansiyeli taşımaktadır (Karakaş 1999). Şekil Lancaster Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010f) 134

151 Loughborough Üniversitesi (Loughborough, İngiltere) 1964 yılında projesi hazırlanan kampus, Loughborough yu Birmingham a bağlayan yol üzerinde ve etrafı konut alanlarıyla çevrili bir alanda yer almaktadır. Kent merkezine yaklaşık 1.5 km uzaklıkta, kent ile bütünleşmiş durumdadır (Brawne 1967) yılında 1500 olan öğrenci kapasitesinin 5000 e çıkacağı öngörülmüştür (Arup 1967). Kampus eskiden var olan mevcut üniversitenin yanında, yeni bir dokuya göre planlanmıştır (Şekil 2.62). Genel yerleşmede, tüm kampus kullanışları tek bir bölgede yoğun olarak tasarlanmışlardır. Akademik kullanımlar, barınma ve ortak kullanımların yer aldığı bölgenin her iki tarafında düzenlenmişlerdir. Ortak kullanımlar yurtlar ile birlikte lineer olarak yayılmakta ve merkeze doğru yoğunlaşarak canlılığın artmasına neden olmaktadır (Karaaslan 1979). Öğrencilerin tümünün kampusta yaşayacağı varsayılarak 24 saat yaşayan kampus modeli uygulanmıştır (Arup 1967). Arazi eğiminden de yararlanarak, yayalar ve motorlu araçlar birbirinden tamamen bağımsız farklı düzlemlerde çözümlenmişlerdir. Motorlu taşıtlar toprak seviyesinde olup, yayalar topraktan yükseltilmiş platformlar üzerine alınmışlardır (Kortan 1981). Tüm kampusun aynı modülden oluşması ve ortaya konulan yerleşme şeması, olağanüstü bir büyüme ve gelişme potansiyeli taşımakta, kullanışlar her yöne çizgisel olabildiği gibi modüler olarak da büyüyebilmektedir (Karaaslan 1979). 135

152 Şekil Loughborough Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010g) Surrey Üniversitesi (Surrey, İngiltere) 1964 yılında planlanan Surrey Üniversitesi Kampusu 152 hektarlık bir alan kaplayıp, Guiloford kasabası ile yakın ilişki içerisindedir (Brawne 1967), (Şekil 2.63). Bu üniversitenin temelleri 1894 yılında kurulan Battersa Politeknik Enstitüsü ne dayanmaktadır (Leggett 1967) lerde tamamlanması öngörülen üniversite, 5000 öğrenci kapasitesine göre tasarlanmıştır. 136

153 Kampus tasarımı bölgeleme ilkeleri çerçevesinde yapılmış olup, kampus üç bölgeden (akademik bölge, ortak kullanımlar bölgesi, barınma bölgesi) oluşmaktadır. Lineer yerleşme düzeninin uygulandığı bu kampusta, arsanın kuzeyinde yer alan akademik bölgenin kapladığı alan yaklaşık olarak 600x90 m olup, doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Ortak kullanımlar bölgesi ise akademik bölge ile barınma bölgesi arasında yaklaşık 570x50 m lik bir alan kaplamaktadır. Arsanın güneyinde yer alan barınma bölgesi de çizgisel olarak yaklaşık 630x90 m lik bir alan kaplayıp diğer iki bölgeye paraleldir. Ulaşım sistemi motorlu araç yollarının, yaya yollarından ayrılması ilkesine dayanmaktadır. Bölgelerin birbirleriyle organik ilişkiler içinde bulunduğu bu sistemde yaya ulaşımı gerek bölgeler arasında gerekse bölge içi alanlarda 5 dakikadır. Yaklaşık 630 m boyunda, 250 m enindeki bu üniversite kampusu açık uçlu bir sistem olup her zaman büyümeye elverişlidir (Kortan 1981). Şekil Surrey Üniversitesi kampusu vaziyet planı (Anonim 2010h) 137

154 Cornell Üniversitesi (New York, A.B.D.) Cornell Üniversitesi 1865 li yıllarda ileri düzeydeki bir üniversite ve bir enstitünün birleşimi ile Ezra Cornell tarafından kurulmuştur. New York un Finger Lake bölgesinde kurulmuş olağan üstü gölleri, şelaleleri, tarım alanları, parkları, Cayuga Gölünün yanında ülkenin en etkileyici yerleşiklerinden birisidir (Şekil 2.64). Kampus, Ithaca da bütün manzaraya hakim bir konumda 745 dönümlük bir alana yayılmıştır. Son yıllarda yerleşmenin çevreye doğru genişlemesi durdurulmuştur. Kampus dışındaki fakülteleri, yakın alanlarındaki meslek yüksek okulları benzer enstitüleri ile öğrenci sayısı yaklaşık civarında bulunmaktadır. Sadece Tıp Fakültesi Ithaca ya otobüsle 4 saat uzaklıktaki New York merkezinde yer almaktadır (Yılmaz ve Yılmaz 2005). Cornell Üniversitesi Kampusu ana alan kullanımlarını; eğitim dokusu, ulaşım ve otopark dokusu, sosyo-kültürel doku, park ve rekreasyon dokusu botanik ve arberetum ve diğer açık yeşil alanlar oluşturmaktadır. Eğitim dokusu kampusa bütün ve eşsiz manzaraya hakim olacak şekilde konumlandırılmıştır. Mevcut yeşil alan sistemi içerisinde bütün binalar uygun olarak konumlandırılmıştır (Yılmaz ve Yılmaz 2005). Kampus ulaşım sistemi 3 ana yoldan sağlanmaktadır. Üniversite Kampusuna merkezden her 10 dakikada bir otobüs seferleri yapılmaktadır. Otoparklar genel olarak kampus dışında toplanmıştır. Burada arabasını parkeden öğrenciler için kampus içinde 5 er dakika ara ile ring servisi hizmet vermektedir. Çok geniş yeşil alanlara sahip olmasına rağmen kampus içindeki otoparklar çok sınırlı sayıda bulunmaktadır. (Yılmaz ve Yılmaz 2005). Kampus alanının büyük çoğunluğunu açık yeşil alanlar oluşturmaktadır. Özellikle sonbaharda kampusta ve çevresinde ki ağaçlar değişik yaprak renkleri ile eşsiz doğal güzellikler sunmaktadır. Yapı kitleleri dışında kalan bütün alanlar bakımlı çim alanlarına dönüştürülmüştür. Yaz aylarında da sürekli yağmurlu bir iklime sahip olan Ithaca da çim alanlar için sulama sistemi oluşturulmamıştır. 138

155 Cornell Üniversitesi Kampusu, alan kullanımı, eğitimi, çevreye duyarlı fiziksel yapılanma süreci ile ABD nin önde gelen üniversitelerinden biridir. Kampus kentle bütünleşmiş ve Ithaca nın simgesi durumundadır. Bütün Dünya dan gelen çok sayıda öğrenciye hizmet veren kampus, yeni bir yapılanma sürecindeki ülkemiz üniversite kampuslarına bir model oluşturmaktadır (Yılmaz ve Yılmaz 2005). Şekil Cornell Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010ı) Sonoma State Üniversitesi (California, A.B.D.) Sonoma State Üniversitesi Kampusu ana planı 1962 yılında hazırlanmış ve 1966 yılında da uygulanmaya konulmuştur. Bu planda kampus içinde değişik yerlerde oluşmuş büyük park alanları ve orta yükseklikte bir çok ikametgah kulelerini de kapsayan üç adet uydu ev bölgesi mevcuttur. Yine bu planda hem güney hem kuzey kampus girişleri ve akademik bölgeyi çevreleyen bir çevre yolu mevcuttur. Bu plan öğrenciyi barındıracak büyük bir kampus için tasarlanmıştır (Anonim 2010i). 139

156 1969 yılında, yönetimle ilgili binaları da içeren yeni akademik binalara gereksinim duyulması üzerine ana plan revize edilerek geliştirilmiştir. Öncelikle öğrenci sayısı e düşürülmüştür. Bu tasarımda daha alçak ve daha az resmi görünümlü bina tipleri öngörülmektedir. Park bölgesi, güney ve kampusun güney batısına doğru genişletilmiş ve çevre yolu da öğrenci yatakhanelerinin arkasından daha batıya çekilmiş ve böylece barınma özellikli ve akademik özellikli yerler arasında daha iyi bir entegrasyon sağlanılması düşünülmüştür (Şekil 2.65). Böylece plan ve düşünülen binalar daha az resmi ve daha az sıklıkta bir görünüm kazanmakta ve daha detaylı bir kampus kavramını içermektedir. Hala planda yer alan kuzey girişi daha sade şekle girmiş ve bugün diploma törenlerinin düzenlendiği yeşil alan halini almış resmi bir giriş bölgesi olmuştur (Anonim 2010i). Sonoma State Üniversite Kampusunun yerleşim planı son olarak yılları arasında tekrar ele alınmış ve akademik binaların yerleri ve kapasitelerini değiştirilerek, yeni yatakhane binalarının ve yeni danışma merkezinin yerleri belirlenerek geliştirilmiştir. Otopark alanları daha çok kampusun güney kısmında merkezi bir halde konumlandırılmış ve yeni inşaatların otopark gereksinimi de karşılayacak şekilde rezerv alanlar ayrılmıştır. Kampus çevre yolu projeden çıkarılmış ve gelecekteki kuzey girişi biraz daha batıya, fiziksel eğitim kompleksinin biraz daha batısına kaydırılmıştır (Anonim 2010i). Şekil Sonoma State Üniversitesi kampus görünümü (Anonim 2010i) 140

157 East Anglia Üniversitesi (Norwich, İngiltere) 1962 yılında kurulan üniversite kampusu, 110 hektarlık güneye bakan bir yamaç üzerinde, Norwich kentinin merkezine yaklaşık 3.5 km uzaklıkta bulunmaktadır (Brawne 1967). İlk olarak 3000 öğrenci için planlanan üniversitenin kapasitesi 6000 kişi olarak düşünülmüştür (Schmertz 1972). Proje mimarı Lasdun un tasarımına etkin olan üç temel ilkeden birincisi, eylemlerin birbirine karıştığı yoğun ve toplu üniversitedir. Kampus yayaların tüm kullanışlara 5 dakikada ulaşabileceği şekilde, üç bölgede, yoğun ilişkiler içinde tasarlanmıştır. Akademik mekanlar, yüksekliği 4 ila 6 kat arasında değişen, 440 m boyunda, 15 m enindeki lineer blok ile çözümlenmiştir (Şekil 2.66). Barınma bölgesi ise kısmen ana bloğa paralel ve yakın olarak tasarlanmıştır. Arazi eğiminden yararlanarak vadiye ve nehre yönlendirilen bu bölge, doğa ile bütünleşmiştir (Schmertz 1972). Planlamanın ikinci temel ilkesi ise, yayalar ile motorlu taşıtları birbirinden ayırmaktadır. Arazi topografyasının olumlu kullanılmasıyla bu ayırım seviye farklılıkları ile sağlanmıştır. Motorlu taşıtlar ve bisikletler toprak seviyesinde serbestçe dolaşırken, yayalar yükseltilmiş platformlarla bir üst seviyeye alınmışlardır. Kampusta ulaşım mesafesi bir baştan bir başa 5 dakikadır (Schmertz 1972). Planlamanın üçüncü temel ilkesi ise, gelecekteki değişim ve gelişmelere uyabilecek esnek bir üniversite kampusu olmasıdır. Gerek barınma gerekse akademik bölge lineer bir şekilde planlandığından, bunlar birbirlerine paralel olarak beraber gelişebilmekte, her üç bölgedeki kullanımlar birbirlerini engellemeden büyüyebilmektedirler (Schmertz 1972). 141

158 Şekil East Anglia Üniversitesi kampusu vaziyet planı (Anonim 2009o) Bochum Üniversitesi (Ruhr, Almanya) Kampus projesi 1962 yılında açılan bir yarışma sonucunda elde edilmiştir. Ruhr bölgesinin merkezinde bulunan Bochum Üniversite Kampusu kent merkezine 3.5 km uzaklıkta olup, kapladığı alan yaklaşık 52 hektardır. Bunun 175 hektarlık kısmı üniversite yapılarına ayrılmıştır (Kortan 1981), (Şekil 2.67). Başlangıçta 6000 öğrenci için düşünülen üniversite kampusu öğrenci kapasitesine göre tasarlanmıştır (Kortan 1981). Hem merkezi hem lineer bir şemanın uygulandığı Bochum Üniversitesi Kampusunun tasarımında bölgeleme ilkesi açık olarak görülmektedir. Üniversite akademik, barınma ve ortak kullanımlar bölgesi olmak üzere üç bölgeden oluşmaktadır. 142

159 En uçlardaki iki eğitim binası arasındaki uzaklık yaklaşık 800 m olup, 8-10 dakikalık düre içinde kampustaki tüm kullanımlara ulaşılabilmektedir. Yayalar ile motorlu taşıtlar birbirlerinden tamamen ayrılmışlardır. Akademik bölgeden merkezdeki ortak kullanımlara ulaşım rahat ve kısa sürede olabilmektedir. Ortak kullanımlar bölgesi barınma bölgesine merkezi bir yerden yaya köprüsü ile bağlanmıştır. Araçlar ve yayalar düşeyde birbirlerinden ayrılmışlardır. Lineer konsantrik yerleşim şemasına sahip olan Bochum Üniversite Kampusu büyüme ve gelişmelere açık bir planlamaya sahiptir (Karaaslan 1979). Şekil Bochum Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010j) 143

160 Türkiye de üniversite kampus modeli örnekleri ODTÜ (Ankara, Türkiye) 1963 yılında bugünkü yerine taşınan ve Türkiye nin ilk kampus olma özelliğine sahip Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), yaklaşık öğrenciye eğitim veren bir üniversitedir. Kampus alanı şehir merkezinden 7 km uzaklıkta bulunmaktadır. Kampusta, kullanımlar arasında geniş çim alanlar ve bitkisel doku dışında, Eymir Gölü ve ODTÜ Ormanı adı verilen geniş ağaçlandırılmış alanlar da bulunmaktadır. Bunlar bir bozkır görüntüsünde olan dekarlık bu alanda ODTÜ kampusunun kurulmasına karar verilmesiyle beraber başlayan arazi kullanım projelendirme sürecinde; bölgenin yıllık yağış ortalamaları, yıllık nem ortalamaları, hakim rüzgarlar ve yönleri, topografik yapı, toprak horizonları klasifikasyonu ve doğal vejetatif örtüsü incelemeye alınmış, dekarlık arazide, dekarının ağaçlandırmaya uygun olduğuna, 3000 dekarının gelir getirebilecek tarım alanı olarak değerlendirilebileceğine ve 5000 dekarının da kayalık saha olduğu için doğal olarak korunmasına karar verilmiştir (Yılmaz 2005). Arazi koşullarına uygun olarak, lineer-doğrusal yerleşim modeli esas alınarak tasarlanmış olan ODTÜ de, akademik bölge ve yönetim birimleri bir arada bulunmaktadır. Rektörlük kampus alanının merkezine yerleştirilmiş, birimler arasındaki mesafelerin rektörlüğe eşit olması sağlanmıştır (Şekil 2.68). Barınma bölgeleri ve Sosyal alanlar bölgeleri rektörlüğe göre güneydoğuda bulunmaktadır. Bir ana girişi ve iki adet de yan girişi bulunan kampus içerisinde birimler arasında ring servisi yapılmaktadır (Yılmaz 2005). Arazinin büyük olması, su kaynaklarının azlığı, yıllık yağış/nem ortalamalarının düşüklüğü ve dikilecek milyonlarca fidanın tek tek sulanmasının imkansız olması nedeniyle yapılacak plantasyon çalışmasında susuz plantasyon tekniği benimsenmiştir. Ağaçlandırma çalışmaları başlatılmadan önce ciddi anlamda erozyon ile baş başa olan tüm arazinin eş yükselti eğrilerine göre banket-teras yöntemi ile kademelendirilmesi ve 144

161 bu teraslarda çeşitli cins ve türde tohumlar ile toprak yüzeyini su ve rüzgar erozyonundan koruyacak bir yer örtücü tabaka oluşturulması hedeflenmiştir. Ayrıca dış mekan süs bitkileri üretim (tohum ve çelik ile) faaliyetleri, Eymir Gölü fidanlığı ve Merkez fidanlığı olmak üzere 2 yerde yürütülmektedir (Yılmaz 2005). Öğrencilerin barınma gereksinimi kampus içinde yer alan 18 adet yurt binası ile sağlanmaktadır. Kampusta akademik ve idari personelin ve öğrencilerin yararlanabileceği bir çok sayıda alışveriş merkezleri, kantin, restoran, banka ve PTT şubeleri, eczane, fotoğrafçı, butik, kitapevi ve kırtasiye bulunmaktadır. Kampustaki sportif faaliyetler için 3 adet kapalı spor salonu, açık ve kapalı yüzme havuzları, açık voleybol ve basketbol sahaları, tenis kortları, masa tenisi salonları, Yalıncak ve Çamlıkta olmak üzere yaklaşık 8 km lik koşu parkuru vb. spor alanları bulunmaktadır. Kampus içinde, yaklaşık dekarlık ODTÜ Ormanı dışında, kullanım alanlarının arasında ve çevresinde geniş çim alanlar ve açık yeşil alanlar bırakılmıştır (Anonim 2010k). Şekil ODTÜ kampus vaziyet planı (Yılmaz 2005) 145

162 Bilkent Üniversitesi (Ankara, Türkiye) 1986 yılında kurulan ve 386 öğrenciyle eğitime başlayan Bilkent Üniversitesi bugün; 9 fakültesi, 2 lisans düzeyinde yüksek okulu, 3 meslek yüksek okulu ve 6 enstitüsü ile öğrenciye eğitim vermektedir (Anonim 2010l). Bilkent Kampusu yerleşim modeli olarak, moleküler yerleşim biçimini temsil etmektedir. Kendi içinde işlevsel bütünlüğe sahip birimlerin oluşturduğu üç ayrı çekirdek alandan oluşmaktadır ve her bir çekirdek farklı bir kampus olarak değerlendirilmiştir (Şekil 2.69). Bunlar merkez, orta ve doğu kampuslarıdır. Orta kampus kuzeyinde bulunan gölet ve vadisiyle, Bilkent Üniversitesinin görsel açıdan en etkili kampuslarından birisidir. Farklı hizmetler sunan her birim kaplamış olduğu alanla, fakülteler arasındaki yaya ilişkisinin de oluşmasına hizmet etmiştir. Kampusun ana çizgisini ve farklı mekan kullanımlarının genel çerçevesini bu dolaşım ağı belirlemektedir. Dolaşım ağı üzerinde kampusun yapısal peyzajına olanak sağlayan geniş açık alanlara da yer verilmiştir (Arkun ve Özkal 2005). Bilkent Üniversitesi peyzaj tasarımının en dikkat çekici yanı bitki seçiminde mevsimsel özelliklerin ön planda tutulmasıdır. Bilkent Kampusunda her mevsimin kendine özgü renklerini bitkilerle görebilmek mümkündür. Güzel Sanatlar Fakültesinden başlayıp kütüphane binasına kadar uzanan yol ağaçlandırması Bilkent Kampusunun en önemli yeşil alanlarından birisidir. İşletme Fakültesi ve İktisat Fakültesi önündeki meydan ve havuzla devam eden bu yaya yolu üzerinde oluşturulan ceplerde farklı tasarım önerileri yer almaktadır. Ayrıca Bilkent Üniversitesi, yaklaşık m² lik bir alana yayılan Bilkent Ormanına sahiptir (Arkun ve Özkal 2005). 146

163 Şekil Bilkent Üniversitesi kampus yerleşim planı (Anonim 2010l) Çukurova Üniversitesi (Adana, Türkiye) Çukurova Üniversitesi, Seyhan Baraj Gölü nün doğu yakasında yer alan Balcalı Kampusu, dekar arazi üzerine kurulu ve Adana şehir merkezine 7 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Çukurova Üniversitesi 1969 yılında Ankara Üniversitesi ne bağlı olarak kurulan Adana Ziraat Fakültesi ile 1972 yılında Atatürk Üniversitesi ne bağlı olarak kurulan Çukurova Tıp Fakültesi nin yeni bir üniversitenin çatısı altında bir araya getirilmesi ile 1973 yılında kurulmuştur. Üniversitenin planlamasında hakim üç bölge bulunmaktadır. Ancak gelişi güzel konumlandırılmış, rastlantısal gelişmiş fakülte binalarının oluşturduğu akademik bölgenin arasına sıkışmış ortak kullanım alanlarının bir bölümünü oluşturan rektörlük, merkezi kütüphane ve merkezi kafeteryadan başka, akademik bölgeyle yaya ölçeğinden taşan bir mesafede konumlandırılmış öğrenci yurtları ve kendi içinde barınma bölgesi 147

164 oluşturan ancak akademik bölgeye yaya ölçeği mesafesinde bulunmayan lojmanlar birer kampus planlama hatasıdır. Akademik bölge, esas olarak bir modül yapının belli bir düzen içerisinde, aynı fonksiyonları karşılayan yapılar olduğu düşünülerek tekrarlanmasından oluşan tek tip dokuya sahiptir (Şekil 2.70). Ortak kullanım alanlarının birbirlerine ve fakülte binalarına olan yürüme mesafesi maksimum 15 dakikadır. Ulaşım sistemi, Radburn sistemine uyum sağlayan ve motorlu araçlarla yayaları aynı düzlem üzerinde birbirinden ayıran sistem uygulanmıştır. Kampusun merkezinde başarılı olan bu çözüm, merkezin etrafında başarılı olamamıştır. Yaya yolları, motorlu taşıtların paralelinde ilerlemektedir. Şekil Çukurova Üniversitesi kampus yerleşim planı (Anonim 2010m) 148

165 Uludağ Üniversitesi (Bursa, Türkiye) Uludağ Üniversitesinin yerleşim alanı, il merkezinden 20 km uzaklıkta, 1600 hektar büyüklüğündeki Görele Kampusudur yılında kurulan Bursa Üniversitesi nin adı, 1982 yılında kanun hükmünde kararname ile Uludağ Üniversitesi olarak değiştirilmiştir (Anonim 2010n). Kampus öğrenci kapasitesine ulaşacak şekilde tasarlanmıştır. Lineer-konsantrik yerleşim modelinin uygulandığı kampusta, ortak kullanımlar ortada olmak üzere, kampus üç bölge halinde düzenlenmiştir. Akademik bölge, yaya ve araçların bulunduğu bir arter üzerinde yer almıştır. İç taraftan dış çevre yoluna uzanan akslarda akademik kullanımlar bulunmaktadır. Ortak kullanımlar bölgesi kampusun odak noktası olarak ele alınmıştır. Simgesel rektörlük yapısı direkt etkisi ile bu bölgede yer almaktadır. Barınma bölgesi ayrı bir bölge olarak ele alınmasına rağmen akademik bölge dokusu gibi mekanik bir biçimde planlanmış, kendine özgü mekansal bir oluşum yaratılmamıştır (Şekil 2.71). Kampus bütününde bir yaya ulaşım sisteminden söz etmek biraz güçtür. Ortak kullanımlar bölgesinde ayrılan yaya ve araç trafiği bölgeler arasında kesişmektedir. Oluşturulan dokunun büyüyebilme, değişebilme olanaklarını sağlayacağının düşünülmesine karşın, özellikle mikro büyüme olanağının sınırlı olduğu görülmektedir (Karaaslan 1979). 149

166 Şekil Uludağ Üniversitesi kampus görünümü (Anonim 2010n) Gaziantep Üniversitesi (Gaziantep, Türkiye) Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep-Kilis Karayolu üzerinde kent merkezine yaklaşık 7 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yerleşim alanı toplam 230 hektar olup, 84 hektarlık Yelligedik İl Ormanı üniversite içindedir. Kampus, kentin konut alanının gelişmesiyle kent ile bütünleşmiştir (Kortan 1981). İlk planlama kararlarında kampus nüfusu 8000 öğrenci kapasiteli olarak düşünülmüştür. Üniversite; akademik, ortak kullanımlar ve barınma olmak üzere 3 bölgeden oluşmaktadır: Akademik bölge, m² lik bir alan kaplamakta ve 12 adet yapı bloğu içermektedir. Ortak kullanımlar bölgesi, akademik bölgenin tam ortasında merkezde yer almakta ve 160x48 m.lik çizgisel bir alan kaplamaktadır. Konut bölgesi, ayrı bir bölge olarak tasarlanmış, rahat ve sakin bir bölge yaratılmaya çalışılmıştır. 150

167 Yerleşmenin tasarlanışında toplu (compact) biçimdeki modelin avantajları öncelikle ele alınarak, merkezi bir planlamaya gidilmiş, tüm yerleşmenin yaklaşık 1000 m çapında dairesel bir alanda tasarlanması düşünülmüştür. Akademik bölgenin dokusuna bakıldığında, tasarlamada alınan ana kararların benzerliğinden yola çıkılarak özdeş, anonim karaktere sahip tek tip yapı modelinin tekrarlanarak kampus akademik bölgesinin oluşturulduğu söylenebilmektedir. Tasarımdaki ana ilke, yaya ve taşıt trafiğinin birbirinden kesin hatlarla ayrılmasıdır. Araç yaya ayrımı Radburn sistemine göre yapılmış olup, çıkmaz sokaklar düzenlenmiştir. Ortak kullanımların bulunduğu alan en yoğun bölge olup (Şekil 2.72), yerleşmenin en uzak noktasından 10 dakikalık yürüme mesafesindedir (Karakaş 1999). Şekil Gaziantep Üniversitesi kampus görünümü (Anonim 2010o) 151

168 Erciyes Üniversitesi (Kayseri, Türkiye) Erciyes Üniversitesi, Türkiye nin genç üniversitelerinden biridir. Hızlı gelişim gösteren üniversite, çekirdeğini, 1969 yılında Hacettepe Üniversitesi ne bağlı olarak kurulan Kayseri Gevher Nesibe Tıp Fakültesi ve İşletme Fakültesi ile oluşturmuştur. Bu fakülteler 1978 yılında kurulan Kayseri Üniversitesi ni oluşturmuştur yılında Kayseri Üniversitesi adını Erciyes Üniversitesi olarak değiştirilmiştir. Üniversite, adını, şehrin 15 km. güney batısında yer alan 3916 m yükseklikteki Erciyes Dağı ndan almaktadır. İlk planlama kararlarında kampus nüfusu öğrenci kapasiteli olarak düşünülmüştür yılı itibariyle kampus nüfusu i aşmıştır. Kampusta bölgeleme kavramı mevcuttur. Adanın esas gövdesini oluşturan akademik bölgedir. Kuzeydoğu kısmında barınma bölgesi, batıda ortak kullanım bölgesi mevcuttur. Akademik bölgeyi oluşturan fakülte binalarının belirli bir kritere göre düzenlenmesine rağmen bir doku sağlanamamıştır. Fakülteler geleneksel biçimde tek binalar olarak tasarlanmış, tekrarlanan bir model yerine her yapının kimliğine uygun farklı tip planlama örnekleri uygulanmıştır. Ortak kullanım bölgesi, rektörlük, merkezi kütüphane, medikososyal, merkezi kafeteryadan oluşmuştur. Ancak yaygın yerleşim modeline uygun planlamaya gidilmiş oluşu, bölge içerisinde de mesafelerin oldukça fazla olmasına nedendir. Barınma bölgesi, olması gerekenin aksine diğer iki bölgeden de uzakta konumlandırılmıştır. Barınma bölgesinin merkeze yakın bir yerde konumlandırılmasını öngören yerleşme modeline karşın bölge yaya ölçeğini aşan bir mesafededir (Şekil 2.73). Ulaşım sistemi, kampus içerisindeki ulaşım ağı, geleneksel bir biçimde çözümlenmiştir. Yayalar ve motorlu araçlar birbirleri paralelinde hareket etmektedir. Motorlu araç 152

169 yollarının iki yanında yaya yürüme bantları bulunmaktadır. Kampusu uzunlamasınaa kesen 2 ana yol, ulaşım ağının ana arterlerini oluşturmaktadır; ikinci derece yollarda bu ana arterlere dik olarak ayrılmaktadır. Şekil Erciyes Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010p) Sütçü İmamm Üniversitesi (Kahramanmaraş, Türkiye) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 1992 yılında kurulan yeni üniversitelerimizden birisidir. Kahramanmaraş kentinin yaklaşık 15 km batısındaa bulunan kampus kuzeyinde ve batısında tarım alanları, güneyinde ise Sır barajı baraj gölüyle çevrelenmektedir. Kamulaştırma çalışmaları tamamlandığında toplam 7000 da araziye sahip olması öngörülen yerleşmeninn mevcut genişliği 2470 da dır. Yeni kurulan üniversitelerin hemen hepsinde olduğu gibi Sütçü İmam üniversitesinde de alt yapı ve diğer eğitim-öğretim konularındaa eksiklikler bulunmaktadır (Bodur vd. 2005) ). 153

170 Kampusun güneybatı-kuzeydoğu ekseni üzerine yerleştirilmiş olan bulvar, kampusun omurgası niteliğindedir ve buna dik yönde ikinci derecede ulaşım yolları bulunmaktadır. Akademik bölge, kampus alanının doğusunda; ortak kullanım alanı olarak henüz inşa edilmiş olan spor salonları ise kampus alanının batısında yer almaktadır. Gelişimin ve büyümenin de bu yönde olacağı barınma alanı ile akademik alan arasına ortak kullanım alanlarının konumlandırılacağı tahmin edilmektedir. Ancak gelecek yıllardaki planlama kararları mevcut projede belirtilmemiştir (Şekil 2.74). Üniversite yapılarının oluşturduğu dokuya bakıldığında simgesel kimlikli yapı çabasının olduğu görülmektedir. Akademik bölgeyi oluşturan yapılar arasında da benzer fonksiyonların karşılanmasına rağmen farklılık yaratılmaya çalışıldığı gözlenmektedir. Ulaşım düzeni, Kampus içerisindeki ulaşım ağı, geleneksel bir biçimde çözümlenmiştir. Yayalar ve motorlu araçlar birbirleri paralelinde hareket etmektedir. Motorlu araç yollarının iki yanında yaya yürüme bantları bulunmaktadır. Henüz fakültelerin tamamının taşınmadığı kampus alanı için yaya ölçeğinden bahsetmenin ve bu konuyu değerlendirmeye dahil etmenin doğru olmayacağı düşünülmektedir. Avşar Kampusunda ağaçlandırma ve çevre düzenleme çalışmaları, mimari yapılanmadan ve kampus fonksiyonlarının bütününden ayrı tutulmayarak planlamış ve uygulanmaktadır. Açık ve yeşil alan düzenlemesi çalışmalarına kampus mevcut arazisinin %40 ını oluşturan 100 ha alan ayrılmıştır. Kampus yeşil dokusunu oluşturmaya yönelik en önemli uygulama, kampus çevresinde yeşil kuşak oluşturulmasını amaçlayan ve Kahramanmaraş İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ile birlikte yürütülen ağaçlandırma çalışmasıdır. Çevre düzenlemesi yapılan alanların tamamında düzenli sulama yapılmasını, işçilik ve zaman tasarrufunu sağlayan merkezi sulama sistemleri tesis edilmiştir. Ayrıca yerleşmenin güneybatısında rezerv gelişme alanı ile birlikte toplam 18,5 ha alana sahip olan yerli ve yabancı orijinli bitki türlerine yer verilen arberetum bulunmaktadır (Bodur vd. 2005). 154

171 Şekil Sütçü İmam Üniversitesi Avşar Kampusu vaziyet planı (Bodur vd. 2005) Mustafa Kemal Üniversitesi (Hatay, Türkiye) Hatay sahip olduğu yüksek sosyal, ekonomik, kültürel ve eğitsel seviyeye rağmen ancak 1992 yılında üniversiteye kavuşmuş, Mustafa Kemal Üniversitesi resmen Ekim 1994 yılında 5 fakülte, 8 yüksekokul ve 6000 e yakın öğrenci nüfusuyla eğitime başlamıştır. Akademik bölgeyi oluşturan birimlerin konuşlandırıldığı, kuzey- güney istikametinde Antakya İskenderun yolu ile doğu yönünde gelişmenin sınırlandırıldığı arazide kampus girişi bu yönden sağlanmaktadır. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Sökmen kampusu yeni kurulan, üniversitenin bünyesindeki fakültelerin hepsini bu kampusta toplamayı planlayan, ancak henüz hepsini bir araya getirememiş, barınma ve ortak kullanım alanlarının plana 155

172 yansıtılmadığı, gelecekteki uygulamaların, etapların tasarıya dahil edilmediği bir kampustur (Şekil 2.75). Kampus planlamasının bugünkü haliyle bölgeleme ilkelerinden söz etmek pek mümkün değildir. Yerleşim modeli olarak arazi şeklinden ötürü gelişimin, büyümenin lineer biçimde olacağı söylenebilmektedir. Birbirinin tekrarından oluşan fakülte binaları cephelerinde yapılmaya çalışılan farklılıklarla tekdüzelikten kurtarılmaya çalışılmıştır. Mustafa Kemal Üniversitesi, yaya ölçeği ile değerlendirildiğinde, olması gereken yürüme mesafesinin 2 ders arası ulaşılmak istenen en uzak mesafeye en fazla 15 dakikalık sürede varılması koşulunu henüz kampus bütünü ile tamamlanmamasına rağmen sağlamamaktadır. Şekil Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfun Sökmen Kampusu vaziyet planı 156

173 Mersin Üniversitesi (Mersin, Türkiye) Mersin Üniversitesi, 1992 yılında kurulmuş, öğretim yılında eğitim öğretim hayatına Çiftlik köyü merkezinde yer alan kampusunda başlamıştır. Kent merkezine 14 kilometre uzaklıktaki Çiftlikköy Merkez Kampusu, toplam üç yüz yirmi beş bin metrekare alan üzerine kurulmuştur (Şekil 2.76). Çiftlikköy kampus planlaması, bölgeleme ilkelerine uygun olarak tasarlanmıştır. Kampus yerleşimi kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundadır. Etaplamaya çok uygun olan bu yerleşim modeli, kendi kendine yetebilen, açık uçlu sistemdir. Bu özelliği büyümeye her zaman imkan vermektedir. Akademik bölge, çizgisel biçimde tasarlanmış olup, güneybatı-kuzeydoğu istikametinde iki ana kısma merkez-ortak kullanımlar bölgesi ile ayrılmaktadır. Akademik bölgenin kuzeybatı- güneydoğu ekseni üzerinde yaya yolları mevcuttur. Akademik bölgeyi oluşturan yapıların oluşturduğu dokuya bakıldığında, her fakültenin kendine özgü bir çizgide planlandığı görülmektedir. Çiftlikköy kampusu tek tip plan şemasının uygulanmadığı nadir kampuslardan biridir. Ortak kullanımlar bölgesi, akademik bölgenin ortasında yer alan ortak kullanım bölgesi, kampus içinde farklı nicelik ve nitelikleriyle dikkat çeken, ön plan yapıları olarak simgesel etki veren binaların oluşturduğu bölgedir. Barınma bölgesi, çizgisel biçimde tasarlanmış olup, güneybatı-kuzeydoğu istikametinde planlanmıştır. Akademik bölge ve ortak kullanım bölgesiyle arasında köprü vazifesi gören yeşil vadi projesi bulunmaktadır. Öğretim üyeleri lojmanları, kreş ve ilkokul binası, sosyal tesisler, açık spor sahaları, öğrenci yurtları, misafirhane bu bölgede belirli bir hiyerarşik düzenle konumlandırılmıştır. 157

174 Ulaşım sistemi, lineer yerleşim modeli uygulanmış kampus planlamasında, bölgeler arası ilişkilerde yaya ve motorlu araçları birbirinden ayıran bir sistem uygulanmıştır. Radburn sistemi ile uygunluk göstermektedir. Yaya ölçeğiyle bakıldığında; lineer yerleşim modeline uygunluk göstermesine rağmen kampus yaya yürüme mesafesini muhafaza eder durumdadır. Akademik bölge ve ortak kullanım alanlarının yaya yürüme mesafesindedir. Şekil Mersin Üniversitesi Çiftlikköy kampusu vaziyet planı 158

175 Niğde Üniversitesi (Niğde, Türkiye) Niğde Üniversitesi 1992 yılında kurulmuş olup, eğitim-öğretim yapılan toplam kapılı alanı m² dir (Şekil 2.77). Niğde üniversitesi, barınma sorununu kampus dışında, kent merkezine yakın yerlerde kurulmuş olan yurtlarla sağlamaktadır. Akademik bölge, esas olarak bir modül yapının belli bir düzen içerisinde, aynı fonksiyonları karşılayan yapılar olduğu düşünülerek tekrarlanmasından oluşan tek tip dokuya sahiptir; ancak bina cephelerinde yapılan küçük hareketlerle bu monotonluk bozulmaya çalışılmıştır. Ulaşım düzenine bakıldığında, kampus içerisindeki ulaşım ağı, geleneksel bir biçimde çözümlenmiştir. Yayalar ve motorlu araçlar birbirleri paralelinde, aynı düzlem üzerinde hareket etmektedir. Motorlu araç yollarının iki yanında yaya yürüme bantları bulunmaktadır. Henüz fakültelerin tamamının taşınmadığı kampus alanı için yaya ölçeğinden bahsetmenin ve bu konuyu değerlendirmeye dahil etmenin doğru olmayacağı düşünülmektedir. Şekil Niğde Üniversitesi kampus vaziyet planı (Anonim 2010r) 159

176 3. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma kapsamında kullanılan materyal ve izlenen yöntem bu bölümde ele alınmıştır. 3.1 Materyal Bu araştırmanın ana materyalini; Yozgat İli, Merkez İlçesinin güney doğusunda, Yozgat-Boğazlıyan-Kayseri Yolu, Atatürk Yolu 7. km de bulunan 400 ha lık inşaatları halen devam etmekte olan Erdoğan Akdağ Kampusu ve bu alanda bulunan doğal ve kültürel tüm kaynaklar oluşturmaktadır. Araştırma süresince kampus alanında yapılan inceleme ve gözlemler sonucu alınan notlar, çeşitli kişi ve kurumlarla yapılmış olan görüşmeler, çeşitli kurum ve kuruluşlardan ve üniversitenin ilgili bölümlerinden konuyla ilgili alınan görsel ve yazılı kaynaklar ile çekilen fotoğraflar da yardımcı materyal olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca kampus alanlarına yönelik olarak yapılan yurt içi ve yurt dışı taramalarla, kampus peyzaj planlama ve tasarımı, alan kullanımı gibi konularda bilgiler elde edilmiştir. Dünya üniversitelerinin durumunu, plan şemalarını örnek olarak incelemek için mevcut üniversitelerin web sitelerinden yararlanılmış, yurt içi ve yurt dışı kampus planları ve fotoğrafları materyal olarak değerlendirilmiştir. Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu Araştırma Alanı na ait etütlerin yapılabilmesi için: 1: Ölçekli Topografya ve Halihazır Durum Haritası, 1: Ölçekli Jeoloji Haritası, 1: Ölçekli Toprak Haritası, 1: Ölçekli Halihazır Haritalar, 1: Ölçekli Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası, Yozgat Meteoroloji Müdürlüğü nden elde edilen iklim verilerinden yararlanılmıştır. 160

177 Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu kapalı ve açık alan kullanımlarına ait veriler için Yapı İşleri Teknik Daire Başkanlığı ile Ağaçlandırma ve Çevre Düzenleme Biriminden elde edilen vaziyet planlarından yararlanılmıştır (Şekil 3.1). Ayrıca bu tez araştırmasında mevcut Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus alanı yerleşim planı çiziminde AUTOCAD yazılımı kullanılmıştır. 161

178 Şekil783.1 Araştırma alanının Türkiye haritası üzerindeki konumu ve vaziyet planı 162

179 3.2 Yöntem Araştırmanın kuramsal boyutunu, çerçevesini, üniversite, kampus, kampus planı, fiziksel planlama, tasarım gibi anahtar sözcükler kullanarak yapılan literatür taraması, internet bilgi ağı web siteleri taraması, kütüphane katalogları, konuya ilişkin makaleler, Türkçe ve yabancı kaynaklı kitapların indeksleri, kaynakçaları oluşturmaktadır. Araştırmada öncelikle üniversite kavramı ve işlevleri, üniversitenin tarihsel gelişimi, üniversite-kent ilişkileri, üniversite kampusu kavramı, üniversite kampusları alan kullanımları, üniversite kampuslarının fiziksel planlama ve tasarım süreci, yeni kampusların kurulması, kampus planlama yöntemi, kampus yerleşim modelleri, üniversite kampuslarında büyüme ve gelişme, kampus fiziksel planlama ve tasarımında bazı planlama ve tasarım ilkeleri ile Dünya dan ve Türkiye den kampus örnekleri incelenmiştir (Şekil 3.2). Araştırma alanının doğal, sosyo-kültürel özelliklerinin incelenmesi aşamasında topografya, jeoloji, toprak, hidroloji, iklim, bitki örtüsü, fauna, arkeolojik varlıklar, tarihsel gelişim, nüfus, ulaşım, ekonomik durum, altyapı, turizm, alan etüd-analiz çalışmaları ve mevcut duruma ilişkin veriler ortaya konmuştur (Şekil 3.3). Son olarak ilk iki aşamadaki veriler değerlendirilip yorumlanarak, Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusuna yönelik alan kullanımı, fiziksel planlama ve tasarım önerileri sunulmuştur. Ayrıca Bozok Üniversitesi örneğinde incelenen hususlar doğrultusunda yeni kurulmakta ve kurulacak olan üniversiteler için peyzaj planlama ve tasarım konusunda temel noktaları teşkil edecek genel önerilere de ulaşılması amaçlanmıştır. 163

180 Bilgi Toplama Ön araştırmada yapılan literatür taraması, yerinde gözlem, yazılı resmi evrakların incelenmesi, ilgili kurumlarda konuya hakim kişilerden edinilen bilgiler Girdiler Yapılan ön araştırmanın sonucunda değerlendirmede kullanılacak çalışma alanıyla ilgili bilgilerin ortaya konması Konuyla İlgili Örnekler İlk üniversitelerin oluşum şemaları, tarihsel süreç içerisinde üniversitelerin Dünya da ve Türkiye deki artışını sayısal değerlerle gösteren şemalar; araştırma evreninin kampus büyüme tiplerini, yerleşim modellerini gösteren şemalar; üniversite kampuslarının mekansal analiz tabloları Araştırma Alanını Tanımlayan Materyaller Vaziyet planları, topografyası, iklimsel verileri, çevresel verileri, ulaşım ağları, mevcut alan analizi Problemin Belirlenmesi Kullanım sonrasında ortaya çıkan tasarım hatalarının konuyla ilgili edilen bilgiler doğrultusunda ortaya konulması, araştırma alanına ait etüd-analiz çalışmaları yapılarak mevcut durumun ortaya konulması Değerlendirmede Kullanılan Yöntem Nicesel özelliklerin değerlendirilmesi, Fiziki ölçümler Çevresel ve işlevsel performans analizi Çıktılar Değerlendirme sonuçları ve öneriler Şekil793.2 Araştırma alanının değerlendirilmesinde uygulanacak yöntem 164

181 Araştırma amacının saptanması Araştırma konusu ile ilgili yerli ve yabancı literatür taranması Araştırma alanı ile ilgili doğal, sosyo-kültürel verilerin elde edilmesi ve çalışmada kullanımı Araştırma alanının sınırlarının belirlenmesi ve analizi Elde edilen verilerin araştırmada amaç doğrultusunda kullanılması Araştırma alanına yönelik fiziksel planlama ve tasarım önerilerinin geliştirilmesi Şekil803.3 Araştırma yönteminin şematik olarak ifade edilmesi 165

182 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu ile Gelişme Alanı bu tez kapsamındaki Araştırma Alanı nı oluşturmaktadır. Bu bölümde, kampus planını irdelemek için araştırma alanının doğal özellikleri ve bu alanın içinde yer aldığı Yozgat Kenti nin kültürel ve sosyo-ekonomik yapısı incelenmiştir. 4.1 Araştırma Alanına Ait Doğal Veriler Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus planının irdelenmesinde önemli yer tutan coğrafi konum ve çevre ilişkileri, topografik yapı, jeolojik durum, toprak yapısı, su varlığı, iklimsel veriler, bitki örtüsü, fauna ve arkeolojik varlıklar ve korunması gereken doğal oluşumlar bu bölümde ele alınmıştır Coğrafi konum ve çevre ilişkileri Araştırma Alanı nın içinde yer aldığı Yozgat İli, doğudan Sivas; güneyden Kayseri, Nevşehir, Kırşehir; batıdan Kırıkkale; kuzeyden ise Amasya, Çorum ve Tokat illeri ile çevrili olup, 34º 05-36º 10 doğu meridyenleri ile 38º 40-40º 18 kuzey paralelleri arasında yer alır (Şekil 4.1). Deniz seviyesinden yaklaşık 1300 metre yükseklikte olup hektar toprağa sahiptir. 81 il arasında toprak genişliği bakımından 15. sırayı alır. İlin doğudan batıya gidildikçe yüksekliği azalmaktadır. Yozgat arazisinin yüzey şekillerini platolar veya yaylalar, dağlar ve tepeler, ovalar olmak üzere üç ana grup oluşturmaktadır. İç Anadolu Bölgesi platolarının Yozgat ta kalan bölümüne Bozok Platosu denmektedir. İlin akarsuları; Delice Irmak, Kızılırmak ve Çekerek Irmağı ile onlara bağlı küçük dere ve ırmaklar bölgenin akarsu ağını oluşturmaktadırlar. İl içinde bulunan baslıca akarsular Çekerek Irmağı, Delice Irmak, Eriöz Suyu, Karacaali Suyu, Bişeközüdür. 166

183 Yozgat İli ni %18,34 nu teşkil eden ormanlık alan ,5 hektardır. Türkiye genelinin %26 olduğu dikkate alındığında Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bunun nedeni ilimizin yeterli miktarda yağış almamasıdır. Yıllık toplam yağış miktarı 544 mm dir. Orman sahasını hektar verimli koru ormanı, hektar verimsiz koru ormanı, hektar verimli baltalık ormanı ve 86726,5 hektar verimsiz baltalık ormanı oluşturmaktadır. Yozgat İli nin komsu illere olan uzaklığı; Yozgat-Kırıkkale Yozgat-Çorum Yozgat-Amasya Yozgat-Kayseri Yozgat-Kırşehir Yozgat-Sivas Yozgat-Tokat Yozgat-Nevşehir 142 km 104 km 196 km 197 km 112 km 224 km 207 km 202 km dir. Araştırma alanı, Yozgat İli, Merkez İlçesi nin güney doğusunda, Yozgat-Boğazlıyan- Kayseri Yolu, Atatürk Caddesi 7. km de bulunan 400 ha lık bir alan içinde bulunmaktadır (Şekil 4.2). Şekil814.1 Yozgat İli nin Türkiye haritasındaki konumu 167

184 Şekil824.2 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu vaziyet planı Topografik yapı Yozgat arazisinin yüzey şekillerini platolar veya yaylalar, dağlar ve tepeler, ovalar olmak üzere üç ana grup oluşturmaktadır. İç Anadolu Bölgesi platolarının Yozgat ta kalan bölümüne Bozok Platosu denmektedir. Güney bölümünde ortalama yüksekliği m arasında değişen lav yaylası özelliğindedir. Dağlık alanlar, ilin kenar kısımlarında yer almaktadır. Kuzeydoğu ve doğu kenar bolumu çok dağlık, hem de Yozgat yöresinin en yüksek yeridir. Genel olarak ilin ortalama yüksekliği çok fazla olup 1500 m yi geçmektedir. Yörede görülen en dikkate değer dağlardan olan Akdağlar, kıvrımlı sıradağlar şeklindedir. Yörede ikinci önemli dağ sırası olarak Akdağ ın devamı durumundaki Gevencik ve Keklicek dağları, önemli dağlarındandır. Çamlık Tepesi 1525 m, Nohutlu Tepesi 1530 m yüksekliktedir. 168

185 Ülke topraklarının %1.82 sini oluşturan Yozgat İli, yer şekilleri bakımından genelde sade bir yapıya sahiptir. Yer şekillerinin büyük bölümünü platolar kaplamaktadır. Platoların üzerinde yüksekliği fazla olmayan dağ ve tepeler bulunmaktadır. Plato yüzeyini parçalayan vadi tabanlarında ve çukur yerlerde alüvyal ovalar oluşmuştur. İl topraklarının yeryüzü şekillerine oranları aşağıda görüldüğü gibidir: %51.4: PLATOLAR %37.7: DAĞLAR %10.9: OVALAR Kampus tasarımında topografik durumun incelenmesi ve uygulamaya yönelik değerlendirilmesi konusunda yapılması gereken çalışmalar eksik yapılmıştır. Yapılar konumlandırılırken arazi kullanımındaki uygun eğim göz ardı edilmiştir. Kazı dolgu yapılacak alanların miktarları birbirini dengelememekte, böylelikle yapım maliyetleri olabildiğince yükselmiştir. Bugün kampus içinde bulunan yapıların inşaatları halen devam etmektedir ve binaların yerleri mevcut vaziyet planından sapmalar göstermektedir. Topografik haritanın incelenmesi sonucunda, araştırma alanında yüksekliğin batıdan doğuya doğru gidildikçe arttığı görülmektedir. Haritada gözlenen en düşük kot m ve en yüksek kot m dir (Şekil 4.3). Alanda doğuya doğru gittikçe artan eğim, %5 ile %20 arasında değişmektedir. Planlama yapılacak arazinin, eğim, form ve görünürlük analizlerinin yapılması, arazinin alan kullanımlarıyla, yapılanma yoğunluğuyla ve ulaşım sistemi ile doğrudan ilgilidir. Arazinin estetik açıdan değerlendirilmesi, çeşitli uzaklıktaki noktalardan nasıl algılandığının belirlenmesi, yapılan planlama çalışmasının çevresine katacağı olumlu özellikler açısından ayrıca önemlidir. Yerleşimin odak noktalarının tespiti, görsel kirlilik yaratan öğelerin tespiti araştırma alanının görünüm analizi ile elde edilmektedir. Kampus alanında topoğrafyanın gözardı edilerek yapılan mevcut yapılaşma sonucunda 169

186 ortaya doğayla uyumsuz yüksek istinad duvarları çıkmış ve bunlar bitkilendirme çalışmalarıyla kamufle edilmeye çalışılmaktadır. Planlama çalışması yapılacak alanın eğimi, yapılaşma maliyetini (yapı, altyapı maliyeti) etkilemesi açısından önemlidir. Yapılaşma maliyeti en düşük araziler, eğimi %10 dan az olan arazilerdir. Arazi eğimi arttıkça yapım maliyeti artmaktadır. Binaların yerleşimi açısından %20 den az eğimli araziler sorun yaratmaktadır (Aydemir 1999). Kampus alanı içinde arazi eğimi %5 ile %20 arasında değişmektedir. Kampus içindeki tüm yapılar genelde %15 lik eğime sahip alanlara yerleştirilmiştir. Kampus içinde dolaşan yaya yollarının büyük bir kısmı aynı şekilde %5 eğime sahip yerlerden geçirildiği için merdiven çözümlemesi kullanılmamıştır. %20 eğime sahip alanlardan geçen yaya yolları merdiven çözümlemesi ile %5 eğime sahip yollar haline getirilmiştir. Kampus alanında eğim çoğu yerde %20 yi geçtiği için bina yerleşimleri, dolaşım sistemi ve altyapı maliyetleri açısından sorunlar bulunmaktadır. Şekil834.3 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu topografik haritası 170

187 4.1.3 Jeolojik durum İç Anadolu bölgesinin kuzeydoğusunda yer alan araştırma alanında, tektonostratigrafik olarak en altta, Paleozoyik yaşlı Kırşehir masifine ait mermerlerden oluşan Bozçaldağ formasyonu yer almaktadır (EK 2). Araştırma alanında granit, granodiyorit, kuvarsmonzonit, kuvarssiyenit ve bunların porfirlerinden oluşan kayaç grubu, Orta Anadolu Granitoyiti olarak tanımlanmıştır. MTA 1/ ölçekli YOZGAT-İ33 Jeoloji Haritası, 1/ ölçekli olarak EK 3 de verilmiştir (Şekil 4.4). Erdoğan Akdağ Kampus alanında EK 3 de yer alan 1/25000 ölçekli jeoloji haritasında görülen Orta Anadolu Granitoyidleri (Gr-Granit), Karaboğazdere Gabrosu (Gbr-Gabro) ile çok lokal bir alanda Alimpınar Volkanit Üyesi (Bz-Bazalt) ve Boğazköy Formasyonu Kireçtaşı Üyesi (Kçt-Kireçtaşı) görülmektedir (Anonim 2010s). Şekil844.4 Yozgat İli jeolojik haritası (Anonim 2010s) 171

188 Araştırma alanı granitik kayaçları başlıca açık renkli granitlerden löko granitlerden oluşmaktadır. Erdoğan Akdağ Kampus alanının tamamına yakınında granitik kayaçlar yüzlek vermektedir. Açık renkli granitler, minerolojik bileşimleri ve dokusal özelliklerine göre kendi içerisinde 3 ayrı alt gruba ayrılmıştır. Bunlar iri taneli biyotit muskovit granitler, ince taneli muskovit granitler ve iri kuvarslı muskovit granitlerdir. Kampus alanının da üzerinde bulunduğu ince taneli muskovit granitler alkali feldispatça oldukça zengindir (Akçe ve Kadıoğlu 2005). Gabro birimi yoğun olarak ekli haritadan da görüleceği gibi kampus ana ulaşım ağında bulunmaktadır. Birim, koyu yeşil, siyah renkli, alt kesimlerde iri, üst kesimlerde mikro taneli gabrolardan oluşmaktadır. Bazaltlar araştırma alanının batısı ile Yozgat-Ankara Karayolunun kuzeyinde çok geniş alanda yüzlek vermesine rağmen kampus alanında yoğun bir şekilde görülmemektedir. Bazalt ve bazaltik bileşimli piroklastiklerden oluşan birim, denizaltı volkanizmasını belirleyen taban yapılarını göstermektedir. Kampus alanındaki bazaltlar oldukça kırıklı ve çatlaklı bir yapıda bulunmaktadır. Kireçtaşı Yozgat İl merkezi civarında ve Sanayi Bölgesi civarında bulunmaktadır. Birim, gri renkli, orta-kalın katmanlı, kumlu siltli kireçtaşı ve masif kireçtaşlarından oluşmaktadır. Kampus alanında kireçtaşına rastlanmamıştır. Kampus alanında yeraltı suyu seviyesi yüzeye yakın değildir. Genelde çatlaklara bağlı olarak gelişen kaynaklar mevcuttur. Kaynakların debisi yağışlara bağlı olarak değişmektedir. Yozgat İli, tarih ve 96/8109 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası nda 3. derece deprem bölgesi olarak belirlenmiştir (Şekil 4.5). 172

189 Şekil854.5 Yozgat İli nin Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ndaki durumu aaaaaaaaaaa(anonim 2010s) Toprak yapısı Bilindiği gibi toprak, yer yüzeyindeki gevşek kayaç ve mineral malzemelerinin üzerinde etkiyen doğal, fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçler sonucunda oluşmakta ve kara parçalarının yüzeyini örtmektedir. En önemli işlevlerinden biri, bitkiler için bir alt katman oluşturması ve böylece hayvanlar dünyasının besin zincirine temel sağlamasıdır. Toprak oluşum süreçleri sonucunda biyolojik ve kimyasal açılardan birbirinden farklı dört ayrı katmandan (horizon) oluşan bir toprak profili ortaya çıkmaktadır. Bunlar geleneksel olarak, yüzeyden aşağıya doğru çeşitli derinliklerdeki A, B ve C katmanları ile pekişmemiş kayaçtan oluşan R katmanı olarak tanımlanmaktadır. Yozgat ta yer alan tarım topraklarının %9,9 u az kireç, %15,6 sı kireçli, %36,2 si fazla kireçli ve %38,3 ü de fazla kireçlidir. Saturasyon yüzdesine göre sınıflandırmada; tarım toprakları tuzsuz, %97,6 sı fazla tuzlu, %0,543 ü orta tuzlu, %0,1 i ise çok tuzludur. Toprak reaksiyonuna göre sınıflandırmada; %11,6 sı nötr (ph 6,6-2,5), %88,3 alkali (ph>7), %0,01 i asit reaksiyona sahiptir (Çizelge 4.1). 173

190 Çizelge64.1 Araştırma alanına ait toprak örneklerinin bazı fizikokimyasal özellikleri Örnek No Toprağın Yapısı Derinlik (cm) Su ile doymuşluk (%) Toplam Tuz (%) ph (Su ile doymuş toprak) 1 Killi tınlı (Orta derecede asit) 2 Killi tınlı (Hafif asit) 3 Killi tınlı (Hafif asit) 4 Killi tınlı (Hafif asit) 5 Killi tınlı (Hafif asit) Kireç Fosfor Organik (%) P O 2 5 Madde CaCO 3 Kg/Dekar Orta Anadolu Bölgesi nde yer alan Yozgat İli, karasal bir iklime sahiptir. Yağışlar kış mevsiminde kar ve yağmur şeklindedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 538,9 mm.dir. Yaz aylarında sulanmaya gerek duyulmaktadır. İl topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon, sığlık, taslık, kayalık, drenaj, tuzluluk gibi etkinlik dereceleri az veya çok olan problemler bulunmaktadır. İlde daha çok rüzgar ve su erozyonuna maruz kalmaktadır. Şefaatli ve Yerköy ilçelerinde hissedilir derecede rüzgar erozyonu olmaktadır. Araştırma alanındaki problemler; toprak sığlığı, taşlık ve kayalık drenaj ve tuzluluk gibi problemlerdir. Yozgat İli için hazırlanan toprak poligonlarının işaretli olduğu haritalar, bilgisayara bağlı sayısallaştırıcı tablası üzerine serilerek her bir toprak poligonunun sınırları vektör veri olarak sayısallaştırılmıştır. Poligonların özelliklerinden birisi olan AKKS (Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıf) değeri ise poligonların içinin doldurarak her birini benzer veya farklı değişik renge boyamak için kullanılmıştır. Böylece, Yozgat İl inin AKKS durumunu gösteren sayısal bir harita bilgisayar ortamında hazır olmuştur. AKKS bir arazinin tarım amaçlı olarak kullanılabilirliğini göstermektedir. 1 ve 2 numaralı sınıfların iyi tarım arazileri olmasına karşılık 3 ve 4 numaralı arazilerde tarım 174

191 ancak bazı tahditlerle yapılabilmektedir. Düz, derin, iyi drene verimli ve kolay işlenir arazilerin AKKS si 1 dir. 2. sınıf olanlar ise her çeşit bitki yetiştirmeye 1 den daha az elverişli arazilerdir. Toprak, topografya, yüzey akımı olarak şiddetli tahditli tarım yapılabilen 3. sınıfın yanı sıra, 4. sınıf derinlik, taşlılık, yaşlık/meyil olarak çok şiddetli tahditli tarım yapılabilen arazileri simgelemektedir. Tarım arazisi olarak değerlendirilemeyen arazilerden, 6. sınıf sürüm yapılamayan, ancak mera ve ağaçlık saha olarak kullanılabilen arazileri, 7. sınıf ise, tarıma elverişsiz, zayıf mera veya orman ağacı dikilebilen arazileri temsil etmektedir. Bu verilere göre araştırma alanı 3., 4. ve 7. nci sınıf tarım arazilerinden oluşmaktadır (Anonim 2010t), (Şekil 4.6). SYM (Sayısal Yükseklik Modeli), bir arazi yüzeyini en iyi temsil eden düzenli/düzensiz aralıklarla yapılmış bir sürü yükseklik ölçümünden oluşmaktadır. SYM nin uygulamaları arasında, bir arazinin eğim, eğim yönü, yansıma açısı, drenaj ağları, havza sınırları, akış yolları ve görüş alanı içindeki noktaların belirlenmesi, stereo görüntü çiftlerinin üretilmesi ve yeryüzünün üç boyutlu ağ yapısının yaratılması sayılabilmektedir. SYM den türetilen aydınlanma görüntüsü arazinin kuzeybatıda yapay bir aydınlatma kaynağından yüzeye ışık yansıtarak yansıma değerlerinden gölgeli bir kabartma görüntüdür. Bu görüntüden vadiler ve yükseklikler belirgin olarak gözlenmektedir. Şekil 4.7 de Yozgat İli için oluşturulan aydınlanma görüntüsü yer almaktadır. Aydınlanma görüntüsünün AKKS haritasıyla birleştirilmesi veri karma yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. AKKS haritası temsil edilen AKKS değerlerine göre 1 turuncu, 2 toprak, 3 kirli sarı, 4 haki, 6 kahve, 7 sütlü kahve olmak üzere 6 renge boyanmıştır. Konumsal çözünürlüğünü aydınlanma görüntüsünden, renk çözünürlüğünü ise AKKS haritasından alan üç boyutlu hissi veren bir görüntü elde edilmektedir (Şekil 4.8). 175

192 Şekil864.6 Yozgat İli toprak haritasından sayısallaştırılan arazi kullanım kabiliyet aaaaaaaaaaısınıfları (Anonim 2010t) Şekil874.7 Yozgat İli sayısal yükselti modelinden oluşturulan aydınlanma modeli aaaaaaaaaa(anonim 2010t) 176

193 Şekil884.8 Aydınlanma modeli ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları karma görüntüsü aaaaaaaaaı(anonim 2010t) Su varlığı 1298 m rakımlı ve 408,2 mm yıllık ortalama yağış alan Yozgat İli nde emniyetle kullanılabilecek yer altı suyu rezervi toplam 92 hm³/yıl dır. Yer altı suyunun 3,68 hm³ ü sulamaya, 26,83 hm³ ü içme suyuna olmak üzere yıllık toplam 30,51 hm³ ü tahsis edilmiştir. Yararlanılan içme ve kullanma suyu kaynakları ile yıllar itibariyle içme ve kullanma suyu kaynakları çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge74.2 Yararlanılan içme ve kullanma suyu kaynakları (Anonim 2010u) İçme ve Kullanma Suyunun Kaynağı Kuyu ve Sondaj Kullanım Amacı(İçme- Kullanma- Sulama) İçme ve Kullanma Safhası (İsletme/ İnşaat Kurulu Güç (Ton/Yıl/ m³/yıl) İşletmeye Açılış Tarihi Üzerinde Kurulduğu Akarsu Adı Yerleşim Biriminin Adı Uzaklık (km,m) İşletme Arapseyfi Yozgat 33 km Göletler İçme ve İşletme Kirazlı Çayı Yozgat 2 km Kullanma TOPLAM

194 Yozgat İli nin Su Kaynakları Potansiyeli: Yerüstü Suyu Yeraltı Suyu Toplam Su Potansiyeli Yeraltı Suyu Fiili Tahsis Miktarı hm³/yıl 92 hm³/yıl 1,125 hm³/yıl 30,51 hm³/yıl Yerüstü suyunun 572 hm³/yıl lık miktarını Delice Irmağı 461 hm³/yıl lık kısmını da Çekerek Irmağı karşılamaktadır. İlde toplam su yüzeyi ha dır. Bunun ha ı baraj rezervuar yüzleri olup bunun da 275 ha ı Uzunlu Barajı na, 158 ha ı Yahyasaray Barajı na ve ha ı da Gelingullu Barajı na aittir. 754 ha ı gölet rezervuarları yüzeyleri olup bunun 210 ha ı DSİ Göletlerine, 192 ha ı Fehimli Gölet ine, 12 ha ı Kanlıdere Gölet ine, 6 ha ı Kirazlıdere Gölet ine ve 544 ha ı KHGM Göletlerine (16 Adet) aittir. 1,019 ha ı akarsu yüzeyleri olup bunun 350 ha ı Çekerek Irmağı na, 576 ha ı Delice Irmağı na, 93 ha lık kısmı da diğer yan derelerinin yüzeylerine aittir. Kalan 2,788 ha lık kısım ise doğal göl yüzeylerine aittir (Anonim 2010u). Yozgat İli nin tarıma elverişli arazisi ha, çayır ve meralar ha, orman fundalıklar ha, diğer arazi ha olup sulanabilir arazi potansiyeli ha dır (Anonim 2010u). Doğal göllerin bulunmadığı ilde akarsu yataklarının yapısı uygun olduğu için çok sayıda sulama, içme suyu ve taşkın koruma amaçlı barajlar yapılmıştır. Barajların gerisindeki göletlerde toplanan sular yöresel olarak küçük çapta iklim yumuşamalarına da yol açmıştır. Kampus alanının ilk içmesuyu ihtiyacı kampus alanının doğusunda yaklaşık 1 km mesafedeki drenajdan temin edilen Q=2,00 lt/sn suyun m kotundaki mevcut V=100 m3 lük gömme depoya terfi edilerek iletilmesi ile sağlanmıştır (Anonim 2010s). 178

195 Üniversite sahasında bulunan personel ve öğrenci sayısının artmasıyla içmesuyu ihtiyacı artmış ve bu sebeple İller Bankası nca tasdik edilmiş olan Yozgat (Merkez) Bahçeşehir Konut Yapı Kooperatifi projesinde belirtilen V=600 m3 lük depodan Q=12,00 lt/sn debi Ø150 mm borular ile L=9782 m depolar arası bağlantı hattı ile mevcut depolarına iletilmiştir (Anonim 2010s). Bozok Üniversitesi kampus alanının içmesuyu şebekesi 2008 yılında tamamlanarak kullanıma sunulmuştur. Şebeke Ø mm çaplı PVC borulardan teşkil edilmiştir. Kampus alanındaki çim ve ağaçlandırma alanlarının sulanması için; arazi üzerinde farklı noktalarda bulunan 2 adet doğal su kaynağı ve 2 adet artezyen kuyuları kullanılmaktadır. Ancak peyzaj planlama alanlarının artışı ile birlikte artış gösteren yeşil alanların sulanmasına, bu kaynaklar yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle merkezi su deposunun hemen yanına tüm kampusun tek merkezden sulanmasını sağlayacak büyük bir havuz yapımı proje kapsamına alınmıştır (Anonim 2010v). Yerleşmenin bulunduğu alan genel olarak eğimli bir yapıya sahip olması ayrıca geçirgen toprak özelliği nedeniyle oldukça yoğun yüzey akışı gözlenmektedir. Özellikle eğimin dik olduğu yerlerde ve yüzey sularının akış yönünde açık ve kapalı drenaj kanalları yapılmıştır. Ancak gerek yapısal gerekse peyzaj planlamalarının tamamlanmamış olması nedeniyle drenaj kanalları yetersiz kalmaktadır İklimsel veriler İklim, belirli bir yerdeki uzun süre devam eden hava hallerinin ortalamasıdır. Güneş ışınları ve atmosferin karşılıklı ilişkilerinden ışık, sıcaklık, hava nemi, yağışlar ve hava hareketleri gibi iklim öğeleri ve meteorolojik veriler meydana gelmektedir. Bu iklim faktörleri, meteoroloji istasyonları tarafından ölçülür ve uzun yıllar ortalaması olarak bir yerin genel iklim karakteristikleri ortaya çıkmaktadır (Çepel 1994). 179

196 İklimsel veriler kampus tasarımını doğrudan ve önemli ölçüde etkileyen bir konudur. Malzeme seçimi, malzemelerin renk, doku gibi özelliklerinin belirlenmesi doğrudan iklimsel veriler ışığında yapılmalıdır. İklimsel veriler içinden ortalama sıcaklık, açık gün sayısı, bulutlu gün sayısı, kapalı gün sayısı, kar yağışlı gün sayısı, ortalama kar örtülü gün sayısı, ortalama sisli günler sayısı, ortalama dolulu gün sayısı, ortalama toplam yağış miktarı, ortalama rüzgar hızı, en hızlı esen rüzgar yönü ve günlük ortalama güneşlenme süresi tüm kampus tasarımını her açıdan yönlendiren verilerdir. Araştırma alanı, Yozgat İl sınırları içinde olup, Yozgat ın merkezine yaklaşık 7 km uzaklıktadır. Dolayısıyla Yozgat ın iklim verileri araştırma alanı için de geçerlidir. Yozgat İli nde, İç Anadolu Bölgesi nin yarı kurak karasal iklimi hakimdir. Deniz etkisine kapalı olduğu için, yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yaz ile kış; gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları yüksektir. Sert iklim koşulları, Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisi nde biraz yumuşamakta, az da olsa Karadeniz ardı ikliminin etkileri görülmektedir. En soğuk aylar Ocak ve Şubat, en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Yozgat m yükseklikte; Kuzeyde Nohutlu Tepesi, Güneyde Çamlık Tepesi arasında yer alan uzunca bir vadide kurulmuştur. Çevredeki yerleşim yerleri ile şehrin kurulduğu yer arasında bariz bir sıcaklık ve yağış farkı bulunmaktadır. Yağış haritası üzerinde adeta bir adacık oluşturmaktadır. İlin yıllık yağış ortalaması 601,3 mm dir. Yağışın mevsimlere göre dağılışı, ilkbaharda 268,8, yazın 53,5, sonbaharda 170 ve kışın 109 mm dir. Yağış bakımından aylara göre düzensiz bir dağılım görülmekte olup kış ve ilkbahar yağışlı mevsimlerdir. Yağış kış aylarında genel olarak kar şeklindedir. Kar yağışı Kasım ayı başlarında başlar, Mayıs ın ilk haftasına kadar devam etmektedir. Ortalama bir yılda 50 gün kar yağar. Karla örtülü günler sayısı 39 gündür. Ölçülen en yüksek kar kalınlığı 16 cm dir. Yıllık yağışlı gün sayısı 113,7 gündür. Genel olarak bahar aylarında görülen dolu yağışlarının ortalaması 3.3 gündür. Ortalama 42.3 gün kırağı şeklinde geçmektedir. Yılın 8 gününde sis 180

197 görülmektedir. Kaydedilen ortalama gök gürültülü-şimşekli gün sayısı 15 dir (Çizelge 4.3), (Anonim 2010y). Çizelge yılı Yozgat İli iklim verileri (Anonim 2010y) AYLAR En Düşük Sıcaklık (ºC) En Yüks ek Ortalama Aylık Yağış (mm) Nisbi Nem (% ) Rüzgar Hızı (m/sn) Özel İklim Olayları (Gün Sayısı) Karlı Sisli Donlu Ocak -10,5 12 1,2 42,2 68,4 1, Şubat -12,8 10,7-0,3 48,4 68,6 2, Mart -7,6 14,8 3,3 106,1 69,9 1,8 5-9 Nisan -5,4 25,4 8,7 73,6 63,6 1, Mayıs 0,8 27,8 13,2 89,1 67,5 1, Haziran 8,6 27,4 16,3 12,6 58,5 1, Temmuz 13,8 34,2 21,9 17,9 52,3 2, Ağustos 13 34, ,9 2, Eylül 7,6 26,7 15,5 25,5 61,8 1, Ekim -2,3 21,6 8,2 41,7 71,4 1,3 1-5 Kasım -6,9 18,9 3,8 102,8 71, Aralık -8,7 14,8 1,4 18,4 68,8 1, TOPLAM - - 9,6 601, Yozgat ın coğrafi konumu sebebiyle hakim rüzgar yönü doğuya yakın kuzeydoğudur. Bu yönden yılda sat rüzgar eser. Ortalama rüzgar hızı 2.03 m/sn. En hızlı rüzgar 19.1 m/sn.dir. Ortalama kuvvetli rüzgarlı gün sayısı 6.1 gün, fırtınalı gün sayısı 4.6 dır. İl deniz seviyesinden m yükseklikte olduğundan ölçülen yerel basınç ortalama milibardır. Tespit edilen en yüksek değer 881,5, en düşük değer 852,7 milibardır. Nispi nem ortalaması ise %64.55 dir. İldeki en yüksek değer %71.9, en düşük değer 51.9 dur. Bölgede yıllık ortalama sıcaklık 8.8 ºC civarındadır. Bölgede sıcaklık Ocak ayından Temmuz ayına kadar düzenli olarak artmakta ve Ağustos ayından itibaren de azalmaya başlamaktadır (Çizelge 4.4). 181

198 Çizelge yılı Yozgat İli için sıcaklık normalleri (Anonim 2010y) AYLAR Maksimum Sıcaklık (ºC) Ortalama Sıcaklık (ºC) Minimum Sıcaklık (ºC) Ocak 12,0 1,2-10,5 Şubat 10,7-0,3-12,8 Mart 14,8 3,3-7,6 Nisan 25,4 8,7-5,4 Mayıs 27,8 13,2 0,8 Haziran 27,4 16,3 8,6 Temmuz 34,2 21,9 13,8 Ağustos 34, Eylül 26,7 15,5 7,6 Ekim 21,6 8,2-2,3 Kasım 18,9 3,8-6,9 Aralık 14,8 1,4-8,7 YILLIK 9,6 Şekil894.9 Yozgat İli nin iklim diyagramı (Anonim 2010y) a: Meteoroloji istasyonu b: Meteoroloji istasyonunun yüksekliği (m.) c: Sıcaklık ve yağış rasat yılı d: Ortalama yıllık sıcaklık ( C) e: Ortalama yıllık yağış (mm.) f: Sıcaklık eğrisi g: Yağış eğrisi h: Kurak mevsim i: Yağışlı mevsim m: En soğuk ayın en düşük sıcaklık ortalaması ( C) n: Mutlak minimum sıcaklık ( C) p: Mutlak donlu aylar r: Muhtemel donlu aylar 182

199 4.1.7 Bitki örtüsü Araştırma alanındaki bitki örtüsü; mevcut doğal bitki örtüsü ile peyzaj tasarımları içerisinde yer alan bitkisel tasarım ve uygulama çalışmaları sonucu oluşan kültürel bitki örtüsü içeriğinde sınıflandırılmıştır. İl de, orman alanları, genel yüzölçümün %18.24 ünü kaplamaktadır. Önemli bir bölümü yok edilen ormanlar bugün İl in, yüksek dağlık alanlarında görülmektedir. Akdağmadeni, Çayıralan, Çekerek ve merkez ilçe ormanların en yoğun olduğu alanlardır. Bozok Platosu üzerinde güneybatı-kuzeydoğu yönünde uzanan AKDAĞLAR, sadece Yozgat ın değil, yurdumuzun da önemli ormanlarındandır. Yaklaşık 50 km eninde ve boyunda olan bu orman bölgesi, çevredeki bozkırlar arasında adeta bir orman adası gibidir. Toplam olarak ha alanı (%37) kaplayan Akdağ ormanlarında, yoğun olarak; sarıçam (pinus silvestris) ayrıca; alıç (Crataegus sp.), dağ kavağı (Populus tremula), dağ armudu (Pyrus salicifolia), yabani fındık (Coryllus avellana) ve meşe (Quercus sp.) türleri bulunmaktadır. Yozgat İl Merkezi ndeki ormanlık alan, kent merkezinin güneyinde bulunan Çamlık (Soğluk) Tepesi nin kuzey yamaçları boyunca yer almaktadır. Yamaç boyunca ha alan (%13.3) ormanlıktır. Yozgat Çamlığı denilen bu ormanlık alan; 1958 yılında Milli Park haline gelmiş olup, Türkiye deki ilk Milli Park alanıdır. Yapılan araştırmalardan anlaşıldığı üzere, 300 yıl önce Yozgat İli ve çevresinde geniş alanları kaplayan karaçam ormanları usulsüz yararlanma ve yerleşmelerle tahrip edilmiş, yarı kurak iklim şartlarından dolayı da, bir daha yetişmemiştir. Çamlıkta bitki türü olarak, esas karaçam (pinus nigra) olup, yer yer meşe (Quercus sp.) karışıklığı bulunmaktadır. Burada bulunan karaçamlar (pinus nigra), Dünya da ki ender türlerden olup, Kafkasya ve Yozgat Çamlığı nda yer almaktadır. Diğer çam türlerinin tümü, 100 yaşını geçtikten sonra büyüme ve tohum verme yeteneğini kaybetmesine 183

200 rağmen, Kafkas Karaçamı (Pinus nigra zigroviskiyana) yaşında dahi büyüme ve tohum verme yeteneğine sahiptir. Araştırma alanındaki orman alanlarının büyük bir kısmı Çevre ve Orman İl Müdürlüğü tarafından yapılan genç ağaçlandırma alanlarıdır. Diğer taraflar ise doğal yaşlı orman alanlarıdır. Doğal yaşlı ormanların doğusunda kalan ve Devlet Ormanları olan bölümlerinde yer yer bozuk karakterde oluşmuş çalılık ve fundalıklar bulunmaktadır. Orman ağaçlarıyla kaplı olan alanlarda asli ağaç türü karaçam (Pinus nigra) dır. Diğer ağaç ve çalı türleri alıç (Crataegus sp.), dağ kavağı (Populus tremula), dağ armudu (Pyrus salicifolia), yabani fındık (Coryllus avellana) ve meşe (Quercus sp.) türleridir. Bu alanlarda bulunan bitki türlerinde endemik veya kesin koruma altına alınması gereken türler bulunmamaktadır. Doğal bitki örtüsünün bulunduğu yamaçlar ve vadiler doğal arberetum karakterindedir. Kampus alanında kuruluşundan bu yana gerek peyzaj tasarımı gerekse erozyon önleme amaçlı olmak üzere yaklaşık adedin üzerinde fidan dikilmiştir. Çizelge 4.5 de kampus alanı içerisinde dikimi yapılan bitki türleri verilmiştir. Çizelge104.5 Bozok Üniversitesi kampus alanında dikimi yapılan bitki türleri Türkçe Adı Latince Adı Kullanım Amacı Yalancı Akasya Robinia pseudoacacia Gölgeleme-Alle İğde Eleagnus angustifolia Estetik-Gölgelendirme Kavak türleri Populus alba,populus tremula Sulak alanlar GümüşiYap. Ihlamur Tilia argentea Estetik Sedir Cedrus libani Estetik-Bitkilendirme Çınar Platanus orientalis Ağaçlandırma Meşe türleri Quercus robur, Quercus ilex, Quercus rubra Estetik- bitkilendirme - erozyon kont. Dışbudak Fraxinus exelcior Estetik-gölgelendirme Katalpa Catalpa binonioides Estetik 184

201 Çizelge 4.5 Bozok Üniversitesi kampus alanında dikimi yapılan bitki türleri (devam) Süs Eriği Prunus cersifera Estetik Süs Elması Malus floribunda Estetik Sarkık Dallı Dut Morus nigra var.pendula Estetik Ateşdikeni Pyracantha coccinea Estetik-erozyon kont. Hanım tuzluğu Berberis thunbergii Estetik Dağ Muşmulası Cotoneaster sp Estetik-erozyon kont. Mazı Thuja orientalis aurea Estetik Ardıç Türleri Juniperus horizantalis Estetik-erozyon kont. Gül Türleri Rosa sp Estetik Mavi Ladin Picea pungens glauca Estetik Huş Betula alba Estetik-bitkilendirme Akçaağaç Acer sp. Bitkilendirme Kara Çam Pinus nigra Bitkilendirme Cezayir Menekşesi Vinca major variegata Estetik Karanfil Dianthus sp Estetik Fauna Kampus alanında flora durumu gibi fauna durumu da araştırma ve değerlendirme dışı bırakılmıştır. Yozgat İli nin fauna türlerinin incelenmesi sonucu fauna türleri memeliler, kuşlar ve sürüngenler olarak üç bölümde incelenmiştir. Yapılan incelenme sonucu araştırma alanında 4 türlü memeli 9 tür kuş ve 3 tür yılan çeşidi tespit edilmiştir. Bunlardan bazıları Tilki (Vulpes vulpes), Tavsan (Lepus lepus), Tarla (FaresiMicterus arvalis), Sincap (Solurus vulgaris), Yaban Domuzu, Altın Kartal (Aquila chrysaetos), Küçük Atmaca (Accipiter nicusus), Delice (Circus marousrus), Sığırcık (Sturnus vulgaris), Dağ Kargası (Pyrhocorax graculus) dır (Çizelge 4.6). 185

202 Çizelge114.6 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu faunası (Anonim 2010t) A.MEMELİLER Türkçe Adı Latince Adı Tilki Vulpes vulpes Tavsan Lepus lepus Tarla Faresi Micterus arvalis Sincap Solurus vulgaris B.KUŞLAR Altın Kartal Aquila chrysaetos Küçük Atmaca Accipiter nicusus Saksağan Pica Pica Kumru Stereptopelia decaoto Delice Circus marousrus Tarla Kusu Alauda arvensis Sığırcık Sturnus vulgaris Sarı Asma Oriolus oriolus Dağ Kargası Pyrhocorax graculus C.SÜRÜNGENLER Kaplumbağa Testude sp. Kertenkele Lacerta sp. Yılan Serpens Tarihi yapılar ve korunması gereken doğal oluşumlar Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus alanında yer alan yıllarında yapıldığı tahmin edilen tarihi köprünün, kitabesinin kayıp olması nedeniyle tarihi konusunda kesin bilgiye ulaşılamamıştır (Şekil 4.10). Karayolları Genel Müdürlüğü Tarihi Köprüler Müdürlüğü tarafından köprünün restore edilerek kampus alanına farklı bir görüntü kazandırılmasına yönelik projeler hazırlanmaktadır. Çevre düzenleme projesi de bu kapsamda yapılacaktır (Anonim 2010v). Karayolları Genel Müdürlüğü Tarihi Köprüler Müdürlüğü tarafından Yozgat ta tarihi özelliğe sahip kayıtlı 26 tarihi köprü bulunduğu belirtilmiş, üniversite kampusundaki köprüyle birlikte 6 tarihi köprünün daha restore ettirilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. 186

203 Şekil Kampus alanında bulunan tarihi köprü 4.2 Yozgat İli ve Araştırma Alanının Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Özellikleri Kampus planı hazırlanmasında önemli faktörlerden biri de kampusun sürekli alışveriş içinde olacağı Yozgat kentinin kültürel ve sosyo-ekonomik özellikleridir. Bu bölümde Yozgat İli ve araştırma alanının tarihsel gelişimi, nüfus durumu, ulaşım durumu, ekonomik durumu, eğitim durumu, altyapısı ve turizmi incelenmiştir Tarihsel gelişimi Araştırma alanının içerisinde yer aldığı Yozgat; Anadolu nun en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Sorgun İlçesi sınırları içerisinde bulunan Alişar Höyüğü nde yapılan kazılar neticesinde 5000 sene öncesine ait eserler bulunmuştur. M.Ö yılları arasında kurulan ve merkezi Yozgat sınırları içerisindeki Hattuşaş olan Hitit lerin hakimiyetinden sonra yöre, M.Ö lerde Deniz Hakları istilasının ardından Frig lerin hakimiyetine girmiştir. M.Ö. 7. yüzyıl başlarında Kimmer lerin saldırısına uğramıştır. M.Ö. 6. yüzyılda Lidya Krallığına bağlanarak, müteakiben 187

204 Pers ler, M.Ö. 4. yüzyılda da Makedonyalılar tarafından ele geçirilmiştir. M.Ö. 3. yüzyılın başlarında güney kesimi kısa bir süre Kapadokya Krallığının hakimiyetinde kalmıştır. Daha sonra, Anadolu yu istila eden göçebe Kelt kabilelerinden Galat ların yerleştiği Galatya nın bir parçası olmuştur. Bu nedenle Galatların Ata Yurdu olarak da bilinmektedir. M.Ö. 2. yüzyıl başlarında kurulan Galatya Krallığı bir süre Pergamon (Bergama) ve Pontus Krallıklarına bağlı kaldıktan sonra, M.Ö. 85 te Roma nın korumasına girmiştir. M.S. 395 te Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Anadolu, Doğu Roma (Bizans) ın payına düşmüştür. İslam orduları ve Sasaniler zaman zaman Bizans elindeki bu bölgeye akınlar yapmış, ancak aynı bölgeyi devamlı olarak ellerinde tutamamışlardır. Bozok çevresinde Türk-İslam izleri 1071 Malazgirt Savaşı ndan sonra başlamaktadır. Tahrir Defterlerinden Oğuz boylarına mensup 24 boydan 21 inin Anadolu ya geldikleri anlaşılmaktadır. Bu sayıya Karaevli boyunu da ilave etmek gerekmektedir. Oğuzlar, göçtükleri yerlere her sosyal birimden insanların yanında, kültür unsurlarını da taşımışlardır. Bozok bölgesi, önemli kervan ve ticaret yollarının geçtiği bir yerdi. Emirci Sultan ın Osmanpaşa Tekkesi köyü, bu yollardan birinin üzerinde bulunmaktadır. Zaviye, Kayseri ve Kırşehir den Amasya ya giden yol üzerindeki bir konak noktasıdır. Yesevi Şeyhi Emirci Sultan ın 1204 lerde Bozok a gelerek, Keçikıran (Osmanpaşa) a yerleşip irşada başladığı, bu bölgede 16. yüzyılda da Osmanpaşa Tekkesi adıyla bir zaviye kurulduğu anlaşılmaktadır. Salmanlı ve Danışman köyleri, Danişment liler zamanından kalma tarihi köylerdir. İlimizde Selçukluların izleri 12. yüzyılından itibaren görülmektedir. Bir ara Danişmendoğulları nın nüfusuna giren bu bölgede 1175 den sonra Anadolu Selçukluları nın eline geçmiştir Kösedağ Savaşı ndan sonra İlhanlılar ın kontrolüne giren bölge Anadolu Selçuklu Beylikleri döneminde Eretna Beyliği nin, 1381 den sonra da Kadı Burhaneddin Devletinin eline geçmiştir de Kadı Burhanettin öldürülünce Yıldırım Beyazıd bu bölgeyi aynı tarihte Osmanlı Devleti sınırlarına katmıştır. 188

205 Timur Han senelerinde Yozgat ve çevresini ele geçirmiştir. Timur Han Anadolu yu terk ederken, 1256 dan itibaren bu bölgeye yerleşen Karatatarlar ı Türkistan a götürmeye karar vererek 1404 de bunların tamamını zorla alıp götürmüştür. Yozgat, Cumhuriyet öncesi kurulan altmış vilayetten birisi olup, baslıca kaza merkezleri; Merkez, Akdağmadeni ve Boğazlıyan dan ibarettir. Uzun süre Bozok adını taşıyan İl, Yozgat Milletvekillerinden Süleyman Sırrı İÇÖZ ün 25 Haziran 1927 tarihli teklifi üzerine Yozgat adını almıştır. Daha sonra Sorgun un da ilçe olmasıyla ilçe sayısı merkez dahil dörde çıkarılmıştır (1928). Yozgat ın, bu dönemde dört ilçe ve 10 u nahiye olmak üzere toplam 636 yerleşim yeri mevcuttur. Zamanla yeni ilçeler kurulmuş ve ilçe sayısı merkez ilçeyle birlikte 9 olmuştur. Bu ilçeler; sırasıyla Merkez, Akdağmadeni, Boğazlıyan, Sorgun, Çekerek, Şefaatli, Sarıkaya, Çayıralan ve Yerköy dür. Yozgat halen, idari açıdan; 14 ilçe, 65 belediye olmak üzere toplam 684 yerleşim yerinden ibarettir. Bozok Üniversitesi, 01 Mart 2006 tarih ve 5467 sayılı kanunla kurulmuştur. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından, daha önce Erciyes Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Fen-Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Sağlık Yüksek Okulu, Meslek Yüksek Okulu ile Cumhuriyet Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Akdağmadeni Meslek Yüksek Okulu Bozok Üniversitesi ne bağlanmıştır. Üniversitenin ana kampusu, Atatürk Yolu 7. km de bulunan Erdoğan Akdağ Kampusu dur. Erdoğan Akdağ Kampusu içerisinde, 3 fakülte binası, 1 enstitüler binası, 1 laboratuar binası, 1 misafirhane, spor kompleksi, Kredi Yurtlar Kurumu na bağlı 1 erkek öğrenci yurdu, 1 kız öğrenci yurdu, futbol sahası, Kongre ve Kültür Merkezi Binası, Merkezi Kütüphane-Bilgi İşlem Merkezi Binası, Merkezi Yemekhane-Kafeterya Binası, Bozok Çarşı Binası bulunmaktadır. Halen inşaat halinde olan ve altyapı eksiklikleri hızla tamamlanan Tıp Fakültesi, Ziraat Fakültesi ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Eğitim Fakültesi, İlahiyat Fakültesi ise eğitim öğretim faaliyetlerine daha sonra başlayacaktır. 189

206 Erdoğan Akdağ Kampusu dışında Esentepe mevkiinde bulunan kampus alanında Meslek Yüksekokulu ve Kredi Yurtlar Kurumu na bağlı kız öğrenci yurdu bulunmaktadır. Sağlık Yüksekokulu Develik Mahallesi Hastane Caddesinde, Akdağmadeni Meslek Yüksek Okulu da Akdağmadeni ilçesinde bulunmaktadır. Üniversite Rektörlüğü, şehir merkezinde bulunan idari hizmet binasında ve ayrıca tarihi bir bina olan Cumhuriyet Mektebi binasında faaliyet göstermektedir Nüfus Araştırma alanının içerisinde yer aldığı Yozgat İli, nüfusuyla km² lik alana yerleşmiştir. Nüfus yoğunluğu 44.5 kişi/km² dir. Nüfus artış hızı ve nüfusta meydana gelen değişimler çizelge da verilmiştir. Çizelge124.7 Yozgat İli nin yıllarındaki nüfus artış hızı (Anonim 2010z) 2000 Genel Nüfus Sayımı Kesin Sonuçları 2008 Genel Nüfus Sayımı Kesin Sonuçları Yıllık Nüfus Artış Hızı İLÇELER Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Merkez Akdağmadeni Aydıncık Boğazlıyan Çandır Çayıralan Çekerek Kadışehri Saraykent Sarıkaya Sorgun Şefaatli Yenifakılı Yerköy TOPLAM

207 Çizelge134.8 Yozgat İli nin yılları arasındaki nüfusunda meydana gelen aaaaaaaaaaadeğişmeler (Anonim 2010z) Yıllar Yıllık Nüfus Artışı Yozgat'ın (% ) Nüfusu Cinsiyet Dağılımı Nüfus Payları (% ) Türkiye Yozgat Erkek Kadın Şehir Köy Çizelge144.9 Yozgat İli nde yılları arasındaki nüfusun yaş grupları ve aaaaaaaaaaaııcinsiyete göre dağılımı (Anonim 2010z) Sayım Yılı Medyan Yaş Nüfus Cinsiyet Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Oranı

208 Bozok Üniversitesi nin kentte kurulmasıyla birlikte kent nüfusunda önemli artışlar olmuştur. Bu nüfus artışı, özellikle kentteki genç nüfusun sosyo-kültürel yapısında da önemli değişimlere yol açmaktadır. Üniversitede eğitim-öğretim yılı itibariyle, yaklaşık 6500 öğrenci öğrenim görmekte, 206 Akademik Personel ve 132 İdari Personel görev yapmaktadır. Kampus alanındaki fakülte inşaatlarının tamamlanması, Tıp Fakültesi Hastanesinin bitmesi ve sağlık turizminin başlamasıyla beraber bu sayının olacağı öngörülmektedir Ulaşım Yozgat Karayolları, 1949 yılında kurulmuştur. İki önemli şube ve üç bakımevi ile 985 km lik yol ağının bakım ve onarımını gerçekleştirerek trafiğe açık tutulması için 24 saat hizmet vermektedir. Doğu-Batı hattı, Yozgat İli nin ortasından geçmekte olup E 88-D 200 karayolu olarak adlandırılan bu hat Kırıkkale-Ankara üzerinden batıya, Sivas üzerinden doğuya açılmaktadır. Alaca-Çorum hattından ve Çekerek ilçemiz üzerinden kuzeye, Atatürk yolu olarak bilinen Boğazlıyan-Kayseri üzerinden de güneye bağlanmaktadır. Aynı zamanda güneyden gelen Mersin-Adana trafiği Yozgat üzerinden İç Karadeniz e (Samsun, Ordu vs.) bağlanmaktadır. Dolayısıyla Yozgat kuzey-güney ve doğu-batı hatlarının kesiştiği bir noktada bulunup karayolu ulaşımı açısından önemli illerimizden biridir. Kara ulaşımı: Uluslararası E 88-D 200 karayolu İlin ana ulaşımını sağlamaktadır. Kırıkkale, Ankara, Sivas, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Çorum, Çankırı, Tokat İlleri ile doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. İller arası karayolu ulaşımını sağlayan merkez otogardır. Demiryolu ulaşımı: Ankara-Kayseri ve Doğu Anadolu bölgesine bağlantıyı sağlayan demiryolu İlden geçmektedir. Yerköy, Şefaatli ve Yeni Fakılı İlçelerinde Tren istasyonu bulunmaktadır. 192

209 Şehir içinde 491 km stabilize ve asfaltlı yol mevcuttur. Kent içi yolların tamamı asfaltlanmış durumdadır. Yozgat şehir içi ulaşımı Yozgat Belediyesi denetiminde çalışan özel halk otobüsleri, ticari taksi ve minibüslerle sağlanmaktadır. Yozgat ta kent içinde kullanılan hafif-ağır, metro, banliyö ve tramvay gibi raylı sistemler bulunmamaktadır. Üniversite kampusuna araç ve yaya ulaşımı, Kayseri-Yozgat Karayolu üzerinden sağlanan kontrollü bir giriş noktasından sonra tüm kampus yerleşimlerini çevreleyen bir araç yolu ile sağlanmaktadır. Halen bazı birimlerin inşaat çalışmaları devam ettiğinden araç yolu, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi önünde son bulmaktadır. Ana yola, başlangıç noktasından itibaren yaklaşık 1300 m stabilize asfalt dökülmüş ve refüj çalışması yapılmıştır. Yolun bu kısmında her iki taraf yaya yoluna ayrılmıştır. Bu ana ulaşım hattı kampusun genelinde eğitim bölgesi, idari merkez, sosyal ve kültürel merkez ve diğer mevcut birimlere dağıtımı sağlamaktadır (Anonim 2010v). Kampusa ulaşım özel oto, şehir içi otobüs ve minibüsleriyle sağlanmaktadır. Ana yol kenarında hizmet birimlerine yakın olarak konumlandırılmış duraklar oturtulmuştur. Her fakültenin ve hizmet birimlerinin yakın çevresinde otopark alanı bulunmaktadır. Ancak mevcut otoparklar, gün geçtikçe artan personel ve öğrenci sayısı nedeniyle yetersiz kalmaktadır (Anonim 2010v) Ekonomik durum İlin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalıdır. Yer şekilleri %98,8 oranında tarıma imkan vermektedir. İlde, yarı kurak iklim şartlarından dolayı, kuru tarım yaygınlaşmış ve ürün çeşitleri azalmıştır. İlde yoğun olarak, tahıllar ve baklagiller yetiştirilmektedir. Bunların yanı sıra sulu tarım alanlarında şekerpancarı, ayçiçeği, patates ve soğan türü ürünler yetiştirilmektedir. Sulanabilir alanlar sınırlı olduğu için, il tarımında sebze üretiminin önemi azdır. İklimin sert oluşu ve depolama olanaklarının azlığından dolayı, meyve üretimi büyük boyutlarda değildir. Elma, armut, kayısı, vişne, üzüm, ayva, badem ve ceviz yetiştirilen başlıca meyvelerdir. 193

210 İl ekonomisinde tarımın yanı sıra hayvancılıkta önemli bir gelir kaynağıdır. Bozkırların geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasına ortam hazırlamıştır. Hayvancılık genelde tarımsal faaliyetlerle bir arada yapılmakta olup, mera hayvancılığı biçimindedir. Son yıllarda hayvan soylarının ıslahı çalışmaları ve hayvansal ürünleri değerlendirmeye yönelik sanayi faaliyetleri ile hayvancılık alanında canlanma olmuş, modern işletmeler kurulmaya başlamıştır. İlde, küçükbaş hayvanlardan; akkaraman koyunu, kıl ve tiftik keçisi, büyükbaş hayvanlardan sığır ve manda gibi cinsler beslenmektedir. Deri üretimi Yozgat ın önemli gelir kaynaklarındandır. Son yıllarda kümes hayvancılığında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Küçük ölçekli tavuk çiftliklerinde, modern yöntemlerle üretim yapılmakta olup, özellikle 1995 yılından itibaren yumurta üretiminde belirgin artışlar olmaktadır. Araştırma alanının içerisinde bulunduğu Yozgat ta sanayi yeterince gelişmemiştir. Yozgat İli nin kalkınmada öncelikli birinci derecede iller arasında olması nedeniyle Organize Sanayi Bölgesi nde yatırım yapan sektörler bulunmaktadır. Yozgat İli nde ağırlıklı üretim gıda sanayidir. Gıda sanayinde faaliyet gösteren fabrikaların çoğu un fabrikasıdır. Diğerleri de ayçiçeği, bira, seker fabrikası, süt fabrikası, çikolata ve gofret fabrikalarıdır. İlin ekonomisinde inşaat sanayinde önemli canlılık görülmektedir. 18 adet tuğla fabrikası, 2 adet briket fabrikası, 1 adet büz ve parke taş fabrikası, 1 adet çimento fabrikası, 1 adet seramik fabrikası, 2 adet karo imalatı faaliyet göstermektedir. Diğer sanayi dallarında faaliyet gösteren işletmeler ise (kauçuk, oto elektrik, yedek parça, oyuncak, kalorifer kazanı, plastik, karoser, elektrikli ev aletleri, tarım römorku, sedye, kraft torba, hazır beton, tarım makineleri, sanayi tipi buzdolabı, yağmurlama borusu, tarım kimyasalları, kağıt peçete) 24 adettir. Yozgat İli nde kurulan olan Organize Sanayi Bölgesi haricinde, Boğazlıyan Küçük Sanayi Sitesi, Çekerek Küçük Sanayi Sitesi, Sarıkaya Küçük Sanayi Sitesi, Yenifakılı Küçük Sanayi Sitesi faaliyet göstermektedir. 194

211 İldeki döviz geliri ülkemize gelen turist sayısı ve döviz miktarı ile tespit edilmektedir. Turizme hizmet veren tesis sayısı çok kısıtlı olduğundan yerel halka sağlanan iş imkanları da yok denecek kadar azdır. Ancak, 2006 yılında yeni açılan Anadolu Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi, önümüzdeki yıllarda turizme hizmet veren personel yetiştirerek bu sayede sektöre bilinçli teknik personel katkısı sağlayacaktır. İlde yeni turizm fırsatları olarak Arkeoloji Müzesi açılması planlanmış olup, Bakanlıkça teknik çalışmaları başlatılmıştır. Ayrıca İlin mevcut termal kaynakları profesyonel işletmelere sunulmuş yatırım yapmaları için her türlü katkı sağlanmaya başlamıştır. Yukarıdaki çalışmalar tamamlandığında İl turizm ekonomisine katkı sağlamış olacaktır Altyapı Planlı kentleşme için en önemli unsurlardan biri yerleşim alanlarının altyapısıdır. Ancak Türkiye deki ilçe ve kentlerin büyük bir kısmının önceki yıllardaki plansız yerleşimlerin devamı niteliğinde olması, kültürel sebepler ve yerel yönetimlerin sınırlı mali ve teknik imkanları, çevre sağlığı ile ilgili altyapı yatırımlarının yetersiz seviyede kalması gibi sebeplerden dolayı, altyapı çalışmaları büyük ölçüde zorlaşmıştır. Fakat Türkiye de son yıllarda bu eksikliğin giderilmesi için büyük gayret gösterilmektedir. Yozgat İl merkezi şehir şebeke suyunun debisi 250 lt/sn dir. Ana isale boruları çelik, şehir merkezinde pik, asbest ve PVC borulardan oluşmaktadır. Şehir kanalizasyon suları bir kolektör hattıyla şehir dışında henüz inşa edilmiş olan arıtma tesisinin bulunduğu kısma taşınmaktadır. Bozok Üniversitesi 2011 nüfusunun 9500 kişi olacağı düşünülmektedir. Alt yapı çalışmaları, inşaat çalışmaları henüz bitmediğinden tam olarak tamamlanmamıştır. Kampus alanı içerisinde fenni usullere uygun olmayan bir kanalizasyon tesisi bulunmaktadır. Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusunun, atık sularının toplanması ve uzaklaştırılması ihtiyacına cevap verecek fenni bir kanalizasyon tesisine kavuşabilmesi için gerekli çalışmalar İller Bankası tarafından yapılmaktadır. 195

212 Kampus içerisindeki ana ulaşım yolu İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinin hemen arkasında kesilmektedir. Yolun yapımına 2011 yılında devam edilmesi hedeflenmektedir. Kampusun faaliyete geçen kısımlarında; elektrik, su, telefon ve ısıtma borularını ısıtma merkezinden yerleşim binalarına dağıtan, 2.50x2.50 m, 2x2 m ve 3x3 m ebatlarında galeriler yapılmıştır. Ayrıca alan içinde 2,50x2,50 m boyutlarında iki adet kutu menfez bulunmaktadır. Yol kenarlarına 30 luk büzlerle yağmur suyu kanalları yapılmış, eğimin fazla olduğu noktalarda açık kanallarda kullanılmıştır. Ancak eğimden kaynaklanan çıplak yüzeylerdeki akış nedeniyle kanallar çok çabuk tıkanmakta ve sıkça temizlenmesi gerekmektedir (Anonim 2010v). Çim alanlarının ve bitkilendirme alanlarının su gereksinimi ise doğal su kaynaklarından beslenen sulama sistemiyle karşılanmaktadır. Kampus genelinde sadece Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Merkezi çevresinde otomatik sulama sistemi kullanılmıştır. Ancak alanın büyüklüğü ve maliyet nedeniyle diğer kısımlarda damlama sulama sistemi oluşturulmuştur (Anonim 2010v). Kampusun eğimli yapısından dolayı kaymayı önlemek amacıyla, ana ulaşım yolunun Kayseri-Yozgat yönüne, ana kontrol noktasından başlayıp ilk kavşağa kadar devam eden yaklaşık 500 m uzunluğunda, 1,5 2 m hatıllı ve yüksekliği 2 4 m arasında değişen betonarme bir duvar yapılmıştır (Anonim 2010v). Ayrıca kampusun merkez noktasından geçen bir yüksek gerilim hattı mevcuttur. Bu nedenle yüksek gerilim hattının yakın çevreleri boş bırakılmış ve geçiş istikameti boyunca altına yüksek boylu ağaç dikilmemiştir. Özellikle yaz aylarında ana trafoların çevresinde yangın önlemek amacıyla kuru ot temizliği yapılmaktadır (Anonim 2010v) Turizm Yozgat İli turizm bakımından oldukça yüksek bir potansiyele sahiptir. Tarihi kalıntılar, doğal güzellikler ve sıcak su (termal) kaplıcaları bunların başında gelmektedir. Yöredeki tarihsel kalıntılar yöre turizmi açısından büyük önem taşımaktadır. 196

213 Yozgat ın 265 hektarlık çamlığı 1958 yılında Yüksek İcra Vekilleri Heyetinin kararıyla Milli Park haline getirilmiştir. Bakanlar Kurulu Kararıyla kullanma ve irtifa hakkı Orman Genel Müdürlüğüne verilmiştir. Şehrin hemen 2 km. güneyinde yer alan Çamlık Milli Parkı güzel bir dinlenme ve eğlenme yeridir. İçerisinde bulunan çam çeşidinin bir benzerinin sadece Kafkaslarda olduğu bilim adamlarınca tespit edilmiştir. Yozgat a 2 km lik bir asfalt yolla bağlanır. İçerisinde 3 yıldızlı bir otel mevcuttur. Ayrıca İl Özel İdaresince yaptırılan gazino ve restoran, kamp yerleri, çocuk oyun parkı, soğuk çeşmeleri, temiz havası ve bitki örtüsüyle görülmeye değer bir yerdir. Boğazlıyan, Sarıkaya, Saraykent, Sorgun ve Yerköy İlçelerinde sıcak su kaplıcaları mevcuttur. Yozgat ta bulunan kaplıca sularının romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık rahatsızlıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği Sağlık Bakanlığınca yapılan tahliller neticesinde tespit edilmiştir. Kazankaya Vadisi, Aydıncık İlçe merkezine 10 km. uzaklıktaki Kazankaya Kasabası sınırları içerisindedir. Girişi Kazankaya Kasabasında başlayan kanyonun uzunluğu 10 km.dir. Yeşil ırmağın bir kolu olan Çekerek ırmağının içinden geçtiği kanyonda kayalara islenmiş eserlere ve mağaralara rastlanmaktadır. Vadide doğal hayat gözlemlemek ve yürüyüş sporu yapmak, balık avcılığı yapmak ve mevsime göre Dağcılık sporu yapmak için uygun bir alandır. Kazankaya Belediyesi tarafından her yıl festival düzenlenmektedir. Kazankaya Vadisinde Helenistik döneme ait yerleşim izleri bulunmaktadır. Şefaatli İlçesi ile Yerköy İlçesi ne boylu boyunca uzanan ve içerisinden Delice Irmağı geçen kenar bahçelikleri özellikle ayvalıklarıyla meşhur olan Karanlık Dere Vadisi, gezi, bisiklet sporu ve av sporuna uygun bir alan olup, güzel bir piknik ve mesire alanıdır. Sportif amaçlı Bisiklet Sporu Parkur alanı olarak belirlenmiştir. Hisarbeyli (Yoğurtyurdu) Yaylası, Akdağ ormanları içerisinde, Hasbek-Hisarbeyli Akdağmadeni yolu içerisinde bulunmaktadır. İki tepe arasından büyükçe bir dere akar. Tepenin bir yanı çamlarla diğer yanı küçük bitki örtüleriyle kaplıdır. Hasbek ve 197

214 Hisarbeylilerin yaz aylarında çıktıkları yayla konumundadır. Soğuk su kaynakları çok fazladır. Hafta sonlarında Kayseri ve çevre halkının piknik alanıdır. Kadıpınarı, Akdağ ormanları içerisinde çok geniş bir alana yayılan çam (Pinus sp.), meşe (Quercus sp.) ve çeşitli ağaç türleri, temiz soğuk suları ve çeşitli av hayvanları bulunan bir bölgedir. Akdağmadeni İlçesinin kuzeybatısında ilçeye 2 km. mesafededir. Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce orman içi dinlenme tesisi programına alınmış, çevre düzenlemesi, otantik yapıda kır gazinosu, dinlenme evleri ve yağmur barınağı ocaklar gibi tesisler yapılmıştır. Bölgede geyik üretme çiftliği bulunmaktadır. Cehirlik, Yozgat-Boğazkale (Hattuşaş) yolu üzerinde, Yozgat a 2 km. uzaklıktadır. Gelin Kayası ve Yabani Laleleriyle ünlüdür. İlkbaharda açmaya başlayan laleler yaz boyunca Cehriliğe ayrı bir güzellik katmaktadır. Halk arasında Laleler Ülkesi olarak bilinir. Hollanda ya lale tohumlarının (soğanlarının) buradan götürüldüğü söylenmektedir. 4.3 Araştırma Alanında Yapılan Gözlem, Etüt ve İncelemeler Sonucunda Elde aaaıedilen Bulgular Üniversite kampusunun gelişip, büyüyebilmesi, öncelikle kampus alanının gerekli fiziksel koşulları sağlamasıyla mümkündür. 400 hektarlık bir alana kurulan Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampus alanı, yeni fakültelerin kurulması için yeterlidir. Yeni kullanışların yapımı makro büyüme gerektirdiğinden, yeni kullanım alanları sağlamak için arazi topografyasının uygun bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Fiziksel gelişim planı önerisi hazırlama sürecine geçmeden önce; 1 Mart 2006 tarih ve 5467 sayılı kanunla kurulan Bozok Üniversitesi nin kuruluş ve gelişimi, daha sonra alan kullanımı ve peyzaj planlama ve tasarım aşaması incelenmiştir. 198

215 4.3.1 Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusunun kuruluş ve gelişimi Bozok Üniversitesi, 01 Mart 2006 tarih ve 5467 sayılı kanunla kurulmuştur. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından, daha önce Erciyes Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Fen Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Sağlık Yüksek Okulu, Meslek Yüksek Okulu ile Cumhuriyet Üniversitesi ne bağlı olarak eğitim veren Akdağmadeni Meslek Yüksek Okulu Bozok Üniversitesi ne bağlanmıştır. Üniversitenin ana kampusu, Merkez İlçesinin güney doğusunda, Yozgat-Boğazlıyan- Kayseri Yolu, Atatürk Yolu 7. km de bulunan 400 hektarlık bir gelişme alanına sahip Erdoğan Akdağ Kampusu dur (Şekil 4.11). Kuruluş ve yapılanma çalışmalarını hızla sürdürmekte olan Bozok Üniversitesi, şu anda 3 Fakülte, 1 Yüksekokul, 2 Meslek Yüksekokulu, 2 Enstitü ile eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Şekil Erdoğan Akdağ Kampusu kent ve yakın çevre ile ilişki şeması Kampus alanında, Fen-Edebiyat Fakültesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 1 enstitüler binası, 1 laboratuar binası, 1 misafirhane, 1 spor salonu, Kredi Yurtlar Kurumu na bağlı 1 erkek öğrenci yurdu, 1 kız öğrenci yurdu, spor kompleksi (açık tribünlü futbol sahası, kapalı futbol sahası (halı saha), basketbol sahası, tenis sahası), Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Merkezi Binası, Merkezi Yemekhane 199

216 ve Kafeterya Binası, Bozok Çarşı Binası ve inşaat halinde olan Kongre ve Kültür Merkezi, Ziraat Fakültesi, Eğitim Fakültesi, İlahiyat Fakültesi ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü bulunmaktadır. Kampus alanına ait hava fotoğrafları Şekil de görülmektedir. Şekil Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu hava fotoğrafı Şekil Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu 3 boyutlu hava fotoğrafı 200

217 4.3.2 Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu alan kullanımı Araştırma alanı ve çevresi; merkez ilçenin güney doğusunda, Yozgat-Boğazlıyan- Kayseri yolu üzerinde, güneybatıda Azizli Bağları, güneyde Topçu Köyü ve güneybatısında Divanlı Köyü ile çevrilidir. Erdoğan Akdağ Kampus alanı m² lik bir alanda bulunmaktadır. Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu alan kullanımı incelenirken; yerleşimi yapılmış, yapılmakta olan ve gelişme bölgesini de içine alacak şekilde kampusun bütününden söz edilmektedir. Alan kullanım planına bakıldığında, sınıflandırılmış olan farklı kullanımların işlev olarak farklı bölgeleri tanımladığı görülmektedir. Bu noktadan hareketle bölgeleme alternatiflerinden kısmen yaygın tip yerleşme modeli örneği gösterdiği görülmektedir. Vaziyet planına göre Rektörlük, İdari Birimler Binası, Sosyal Merkez, Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Merkezi, Çarşı, Mediko Sosyal Tesis, Teknopark kullanımlarının yer aldığı ortak kullanımlar bölgesi, fakülteler, laboratuarlar, anfiler, merkezi derslikler, enstitülerden oluşan bölgeler ile hala inşaat halinde olan eğitim bölgesi ve hizmet birimlerini içine alan bölge arasında uzanmaktadır. Yurtlar, lojmanlar ve misafirhaneler ise merkez kampusundan uzakta konumlandırılmıştır (Şekil 4.14). Şekil Erdoğan Akdağ Kampusu aktivite organizasyon şeması 201

218 Erdoğan Akdağ Kampusundaki alan kullanımları değerlendirilirken; eski yerleşim birimlerinin bulunduğu bölge A Kısmı, hizmete girmiş ve halen inşaatı devam eden yeni birimlerin bulunduğu ve aynı zamanda gelişim noktası olan bölge ise B Kısmı olarak sınıflandırılmıştır (Şekil 4.15). Kampusun A ve B Kısmı ana giriş kontrol merkezinde bulunan döner kavşak ile birbirinden ayrılmaktadır. Kampusun A Kısmı üniversitenin ilk yerleşim yerlerinden biridir. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Enstitüler Binası ve Misafirhane bu kısımda bulunmaktadır (Şekil 4.16.a,b). Kampusun B Kısmında ise, Merkezi Yemekhane ve Kafeterya Binası, Bozok Çarşı Binası, Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Merkezi, Eğitim Fakültesi, Ziraat Fakültesi, Kongre ve Kültür Merkezi ve İlahiyat Fakültesi bulunmaktadır (Şekil 4.17.a,b). Kampus alanını ikiye bölen Yozgat- Boğazlıyan-Kayseri yolunun diğer tarafında ise spor kompleksi (1 kapalı spor salonu, 1 kapalı halı saha, 1 tribünlü açık futbol sahası, 1 tenis sahası, 1 basketbol sahası) ve yurtlar bulunmaktadır (EK 5). Şekil Erdoğan Akdağ Kampusu mevcut durum planı ve büyüme ve gelişme aaaaaaaaaaıimkanları şeması 202

219 (a) Mühendislik-Mimarlık Fakültesi (b) Fen-Edebiyat Fakültesi-İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Şekil Kampusta eski yerleşim birimlerinin bulunduğu A kısmı 203

220 (a) Kampus gelişme bölgesi (b) Spor kompleksi yurtlar ve kampus gelişme bölgesi Şekil Kampus gelişme bölgesinin bulunduğu B kısmı 204

221 Erdoğan Akdağ Kampusu nun alan kullanımı; kapalı ve açık alan kullanımları şeklinde sınıflandırılarak incelenmiştir. Kapalı alan kullanımlarını idari, eğitim-öğretim, sosyokültürel ve sportif amaçlı kullanımlar oluşturmaktadır (Çizelge 4.10). Çizelge Erdoğan Akdağ Kampusundaki kapalı alan kullanımları NO ENSTİTÜ,FAKÜLTE VE DİĞER BİRİMLER MEVCUT FİZİKİ KAPALI ALANLAR (m²) İDARİ BİNALAR EĞİTİM ALANLARI SOSYAL ALANLAR SPOR ALANLARI TOPLAM M² MÜHENDİSLİK- MİMARLIK FAK. İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER. FAKÜLTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ* EĞİTİM FAKÜLTESİ* İLAHİYAT FAKÜLTESİ* KAMPUS KAPALI SPOR SALONU ENSTİTÜ BİNASI MİSAFİRHANE MERKEZİ KÜTÜPHANE VE BİLGİ İŞLEM MERK BOZOK ÇARŞI BİNASI MERKEZİ YEMEKHANE VE KAFETARYA BİNASI KONGRE MERKEZİ* SPOR KOMPLEKSİ GENEL TOPLAM * İnşaatı tamamlanmamış Çizelge 4.10 da da belirtildiği gibi toplam kapalı alan kullanımı m² dir. Bazı fakültelerin ve birimlerin hizmet binası inşaatlarına başlanılmış olup çok yakın bir zamanda faaliyete geçirilecektir. Yine kampus içerisinde halen eğitim ve öğretimini 205

222 başka bir üniversite çatısı altında sürdüren Tıp Fakültesi inşaatı için de m² alan ayrılmıştır. Üniversite kampuslarında yapılar dışında kalan açık alanların önemli bir bölümü yeşil alanlara ayrılmıştır. Estetik ve fonksiyonel amaçlarla düzenlenen yeşil alanlardaki bitkiler ile; gürültüyü azaltma, tozu kontrol etme, trafiği yönlendirme, kampus sınırlarını tanımlayarak güvenliğini sağlama, özel kullanım alanlarında gizlilik oluşturma vb. özelliklerin sağlanması amaçlanmıştır. Bu özelliklerin yanı sıra bitkiler renk ve dokularıyla olduğu kadar aynı türlerin yoğun kullanılmasıyla da kampuslara anlam ve kimlik kazandırmaktadır. Kampusa giriş Yozgat-Boğazlıyan-Kayseri Karayolu üzerinden döner kavşakla kampus ana yoluna bağlanan tek bir noktadan verilmektedir. Kampus ana giriş kapısı (Şekil 4.18) henüz kullanıma açılmadığından dolayı kampusa giriş, A Kısmında bulunan kontrol nizamiyesinin de bulunduğu tali giriş kapısından yapılmaktadır. Bu nizamiye kampus giriş yolunu geliş ve gidiş yönünde ikiye bölmektedir. Bu noktada otobüs ve dolmuş durağı ve ziyaretçi otoparkı bulunmaktadır. Kampusun çevre sınırlandırılmasında perde duvar ve beton direkler arasında tel kullanılmıştır (Şekil 4.19). Şekil Kampus ana giriş kapısı (inşaat halinde) 206

223 Şekil Kampus alanı mevcut giriş kapısı Kampus ana ulaşım yolu, her yerleşim biriminin otopark alanına kadar uzanarak, kampus genelindeki eğitim bölgesi, idari merkez, sosyal ve kültürel merkez ve diğer mevcut birimlere dağıtımı sağlamaktadır (Şekil 4.20). Halen bazı birimlerin inşaat çalışmaları devam ettiğinden araç yolu, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi önünde son bulmaktadır. Ana yolda başlangıç noktasından itibaren yaklaşık 1300 m stabilize asfalt dökülmüş ve 1.5 m genişliğinde refüj kullanılmıştır. Yolun bu kısmında her iki tarafında beton parke taş döşeme yaya yolu bırakılmıştır (Şekil 4.21). 207

224 Şekil Erdoğan Akdağ Kampusu iç ulaşım ağı şeması Şekil Kampus içi yaya ve araç ulaşım aksı 208

225 Kampusa ulaşım özel araçla veya şehir içi dolmuş ve otobüsleriyle sağlanmaktadır. Kampus alanının oturtulduğu alan eğimli bir yapıya sahip olduğundan özellikle kar yağışının olduğu zamanlarda yoldaki buzlanma sebebiyle kampusa ulaşım sağlanamamaktadır. Kampus ana yoluna, hizmet birimlerine yakın çevresinde otopark alanları bulunmakta ve çevre düzenleme projeleriyle de bu otopark sayıları artırılmaktadır. Kampustaki yeşil alanları; yerleşim birimlerinin yakın çevresi, ana ulaşım yolunun sağlı sollu her iki tarafı ve orta refüj, ağaçlandırma alanları ve ormanlık alanlar olarak sınıflandırmak mümkündür. Eğitim bölgesi çevresinde, ulaşımı sağlayan yollarda, merkez kampus alanında, araç ve yaya yollarının kenarlarında peyzaj tasarımı çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmalar Rektörlüğe bağlı Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Kampus içinde inşaatı tamamlanıp hizmete giren birimlerin yakın çevreleri bu birim tarafından projelendirilip ihale yoluyla yaptırılmaktadır. Her bina yapısal olarak farklılık (kat yüksekliği, çatı özelliği, dış cephe farkı vb.) gösterdiği gibi sahip olduğu farklı arazi plastiği ile birbirinden değişik peyzaj dokusuna sahiptir. Ana ulaşım ağının her iki tarafında ve refüjde düzenli bir yol bitkilendirmesi görülmektedir. Yol kenarlarına katalpa (Catalpa bignonoides) ve yayılıcı ardıç (Juniperus horizantalis) belli bir düzende ve karşılıklı olarak dikilmiştir. Ana ulaşım yolunu geliş ve gidiş istikametinde trafiği ikiye bölerek ayıran orta refüjde ise, yüksek aydınlatma elemanları bulunmaktadır. Yaklaşık 1.5 m genişliğindeki orta refüjde çoğunlukla top akasya (Robinia pseudoacacia) ve gül (Rosa sp.) gibi türlerin kullanıldığı görülmektedir. Ancak ağaçlar yeni dikim olduğundan gölge etkisi oluşturamamaktadır. Ayrıca kampus genelinde kullanılan türler Yozgat iklimine uygun türler olmasına rağmen bazı türlerin diğerlerine nazaran daha az geliştiği gözlenmiştir. Bunun nedenleri arasında kampusun konumu itibariyle yükseklik farkından kaynaklanan iklimsel değişiklik ve toprağın organik maddece zayıflığı sayılabilmektedir. Kampusta sınırlara yakın çıplak alanlarda özellikle erozyonu önlemek ve yeşil alan oluşturmak amacıyla toplu ağaç dikimleri yapılmaktadır. Eğimli alanlarda erozyonu önlemek için istinat duvarları, şev blokları, erozyonu önleyici kök yapısına sahip 209

226 bitkiler ve hydroseeding (sulu püskürtme yöntemi) yöntemi uygulamaları yararlı olacaktır (Şekil 4.22). Ağaçlandırma çalışmalarında, ibreli türler ve yangın önlemeye yönelik yapraklı ağaçlar kullanılmıştır. Bu ağaçlandırma alanları kampus gelişme sınırlarının belirlenmesinin yanı sıra gelecekte estetik ve fonksiyonel amaçlı yeşil alanların artışına ve dolayısıyla kampus rekreasyon olanaklarına katkı sağlayacaktır. Kampusta ağaçlandırma amaçlı ayrılan alanlarda katalpa (Catalpa bignonoides), ıhlamur (Tilia tomentosa), çınar (Platanus orientalis), top akasya (Robinia pseudoacacia), dişbudak (Fraxinus excelsior), kara çam (Pinus nigra), sedir (Cedrus deodora; Cedrus libani), kavak (Populus tremula), meşe (Quercus sp.), iğde (Eleagnus angustifolia), servi (Cupressus sp.) gibi türler kullanılmıştır. Ağaçlandırma alanında kullanılan bu türler genellikle hibe yoluyla üniversiteye bağışlanmıştır. Ayrıca Çevre Orman İl Müdürlüğü tarafından da kampus alanı içerisinde ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. Çevre Orman İl Müdürlüğü nün dikimini yaptığı türler genelde kara çam (Pinus nigra) ve meşe (Quercus sp.) dir (Şekil 4.23). Şekil Erozyonu önlemek amacıyla uygulanan şev blokları Kampusun giriş noktasından itibaren yönlendirme tabelaları kullanılmamıştır. Kampustaki rekreasyonel alanlar tam olarak teşkil edilmediğinden peyzaj donatı elemanları da oldukça az sayıda ve çok az çeşit içermektedir. Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Binası dışındaki diğer mekanlar peyzaj donatı elemanları açısından zayıftır. Kampustaki her birimin kendine ait otopark alanı bulunmaktadır. Ancak kampus nüfusu arttıkça otopark sayısı yetersiz kalmaktadır. Özellikle Fen-Edebiyat Fakültesi ve İktisadi 210

227 ve İdari Bilimler Fakültesinde bulunan otoparklar fakülte nüfusuna göre yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle inşaat çalışmalarının sürdüğü alanlarda otopark alanları için rezerv alanlar bırakılmalıdır yılında mevcut alanların revize peyzaj tasarımlarının ve inşaatları biten birimlerin çevre düzenlemelerinin yapılmasıyla bu eksikliklerin giderileceği düşünülmektedir. Şekil Çevre Orman İl Müdürlüğü tarafından kampus alanında yapılan çalışmalar Erdoğan Akdağ Kampusu konumu itibariyle manzara hakimiyetine sahip bir noktada konumlandırılmıştır. Kampus yerleşimi tam olarak bitmediği için rekreasyonel alanların eksikliği görülmektedir. Panoramik özelliğe sahip bu alanlara seyir amaçlı parkların yapılması öneri olarak sunulabilmektedir Erdoğan Akdağ Kampusu nun peyzaj planlama ve tasarım aşaması Kampus alanına ait planlama ve tasarım önerileri sürecine geçmeden önce; üniversitenin organizasyonu, kurulma gerekçesi ve hedefi, araştırma alanının ve çevresinin analizi, ihtiyaç programı ve sonrasında planlama ve tasarım kriterleri incelenmiştir. 211

228 Bozok Üniversitesinin organizasyonu, kurulma gerekçesi ve hedefi Organizasyonu: Bozok Üniversitesi Rektörlüğü ne bağlı olarak kurulan birimlerin organizasyon şeması şekil 4.24 de detaylı olarak verilmiştir. REKTÖR ÜNİVERSİTE SENATOSU ÜNİVERSİTE YÖNETİM KURULU REKTÖRLÜĞE BAĞLI BİRİMLER REKTÖR YARDIMCISI GENEL SEKRETER GENEL SEK. YARDIMCISI TIP FAKÜLTESİ HASTAHANELERİ BAŞMÜDÜRLÜĞÜ HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI İDARİ ve MALİ İŞLER DAİRE BAŞKANLIĞI ULUSLAR ARASI OFİS YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ KÜTÜPHANE ve DOK. DAİRE BAŞK. ÖZEL KALEM MÜDÜRLÜĞÜ DÖNER SERMAYE İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ İSTATİSTİK BİRİMİ KORUMA VE GÜVENLİK MÜD. SİVİL SAVUNMA UZMANLIĞI BİLGİ EDİNME BİRİMİ ÖĞRENCİ İŞLERİ DAİRE BŞK BİLGİ İŞLEM DAİRE BAŞKANLIĞI TIP FAKÜLTESİ HASTAHANELERİ BAŞHEKİMLİĞİ BASIN YAYIN VE HALKLA İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ PERSONEL DAİRE BAŞKANLIĞI FAKÜLTELER YÜKSEKOKULLAR MESLEK Y.OKULLARI ENSTİTÜLER REKTÖRLÜĞE BAĞLI BÖLÜMLER SAĞLIK KÜLTÜR ve SPOR DAİRE BAŞKANLIĞI İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ FEN- EDEBİYAT FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK - MİMARLIK FAKÜLTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ TIP FAKÜLTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU MESLEK YÜKSEKOKULU AKDAĞMADENİ MESLEK YÜKSEKOKULU SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEK OKULU FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR BÖLÜMÜ YABANCI DİLLER BÖLÜMÜ TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ GÜZEL SANATLAR BÖLÜMÜ YAPI İŞLERİ ve TEKNİK DAİRE BŞK İLAHİYAT FAKÜLTESİ ŞEKİLDE GRİ TARALI ALANLAR İÇİNDEKİ BİRİMLE FAAL DEĞİLDİR. Şekil Bozok Üniversitesi organizasyon şeması (Anonim 2010v) 212

229 Kurulma gerekçesi: Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze, özellikle planlı dönemle birlikte yaşanan ve ana hatlarıyla özetlenen yeni üniversitelerin kurulmasına ilişkin gelişmeler ele alındığında, Türkiye de üniversitelerin kuruluşunda tespit edilen temel sorunsallardan birisi olarak sistemli planlama anlayışının olmaması göze çarpmaktadır. Özellikle , ve dönemlerini kapsayan süreçte altyapısı hazırlanmadan toplu halde kurulan üniversiteler, kuruldukları illerdeki ticari hayatı canlandırma ve artan üniversite eğitimi talebini azaltma temel amaçlarıyla kurulmuşlardır. Bozok Üniversitesi de bu amaçlarla kurulmuştur. Hedefi: Üniversitelerin optimum nüfusları arasında değişmektedir. Bozok Üniversitesi nin nüfusunun ileride yapılacak birimler göz önüne alındığında minimum maksimum arasında değişebileceği düşünülmektedir Araştırma alanı ve çevresinin analizi Araştırma alanı için öneri peyzaj planlama kararları verebilmek için kampus alanı ve çevresine ait doğal ve sosyo-ekonomik verilerin incelenmesi gerekmektedir. Bu konu bölüm 4.1 ve 4.2 de detaylı olarak incelenmiştir İhtiyaç programı DPT ye sunulan Bozok Üniversitesi vaziyet planı (EK 4) göz önüne alındığında, mevcut birimler haricinde üniversite kampusunda yer alacak ana fonksiyonlar: Rektörlük Binası İdari Birimler Binası Merkezi derslikler ve anfiler Tıp Fakültesi Diş Hekimliği Fakültesi Eczacılık Fakültesi Veterinerlik Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi 213

230 İletişim Fakültesi Orman Fakültesi Hukuk Fakültesi Sağlık Bilimleri Meslek Yüksek Okulu Beden Eğitimi Meslek Yüksek Okulu Yabancı Diller Yüksek Okulu Turizm Otelcilik Yüksek Okulu Mediko-Sosyal Tesis Postane Cami Lojman-misafirhane Teknopark şeklinde sıralanmaktadır Planlama ve tasarım Araştırma alanıyla bu alanın içinde bulunduğu çevrenin analizi sonucunda elde edilen veriler ile literatür özetinden elde edilen verilerin değerlendirilmesiyle, mevcut kampus ile bütünlüğü olan; gelecekteki değişim ve gelişimlere açık olan, yerleşim açısından mevcut kampusa, çevreye ve araziye uyumlu bir kampus için planlamaya etkin olan kararlar verilmektedir (Şekil 4.25). Kampus alanı tasarımı için önceden yapılmış araştırma sonuçları (doğal ve sosyo-ekonomik veriler) bu tez araştırmasında kullanılmak üzere toplanmış ve tüm veriler birlikte ele alınarak değerlendirme yapılmıştır. Kampus alanı yaklaşık 400 hektar olup, kuzeybatı-güneydoğu yönünde dairesel bir formda uzanmaktadır. Alanının belirlenmesinde kuzeybatı yönünde kampusu ikiye bölen Yozgat-Boğazlıyan-Kayseri yolu, batısındaki köy yerleşimleri tarım alanları ve bağlar ve kuzeydoğusundaki Çamlık Milli Parkı sınırlayıcı olmuştur. Kampus alanının bu şekilde sınırlandırılmış olması olumsuz bir etkendir. Büyüme kampus içerisinde bırakılan rezerv alanlarla sağlanacak, zorunlu olduğunda ancak güneydoğuya doğru bir büyüme söz konusu olabilecektir. 214

231 MEKAN DOĞAL PEYZAJ KÜLTÜREL PEYZAJ DÜZEN VE ÇEŞİTLİLİKBİRLİĞİ EKOLOJİ YAPISAL ÇEVRE İNSAN DENEYİMİ Ekolojik Koşullar Ekolojik Süreç Haritaları Yapılar Sosyal Peyzaj Vejetasyon Araç Yolları Değişken Peyzaj Topografya Yaya Yolları Hareket ve Yol Bulma İklim Açık ve Yeşil Alanlar Sanatsal İfade Toprak Terapötik Peyzaj Hidrolojik Yapı Şekil Kampusların fiziksel planlamasında peyzaj planlama süreci Kampus alanında planlamayı olumsuz yönde etkileyen topografya, yapıların maliyetini önemli oranda artırmaktadır. Bunun sonucunda peyzaj planlama ve tasarım çalışmaları da olumsuz yönde etkilenecek, istenmeyen istinat duvarları ortaya çıkacak ve mümkün olduğunca bitkilendirme çalışmaları yapılarak bu görüntünün önüne geçilmeye çalışılacaktır. Kampus alanının kuzeybatı yönünde yaklaşık 2 hektarlık ağaçlık alan bulunmaktadır. Bu alan planlamayı etkilemediği sürece korunup yeşil alan olarak değerlendirilecektir. 215

232 Kampus alanı çevresinde meraların olması nedeniyle, alanda hayvanlar otlamakta ve mevcut bitkilere zarar vermektedir. Bu yüzden kampus sınırlarının fiziksel geçişe imkan vermeyecek şekilde çevrilmesi gerekmektedir. Kampus alanında bulunan tarihi köprü çevresinde rekreasyon amaçlı kullanımların oluşturulması uygun olacaktır. Erdoğan Akdağ Kampusu nun fiziksel gelişim planını hazırlamak için öncelikle kampusta hangi yerleşim modelinin uygulandığının tespit edilmesi gerekmektedir. Kampuslarda uygulanan yerleşim modellerine bakıldığında, kampusta yaygın tip yerleşim modelinin uygulandığı görülmektedir. Bu modelde binalar alan üzerinde rastlantısal bir dağılım göstermektedirler. Büyüme ve gelişme binalar arasında kalan boş alanlarda gerçekleşmektedir. Mevcut kampusta, üniversitenin ana işlevlerini oluşturan kullanımlar bölge oluşturmadan, birbirlerinden kopuk ve bağlantısız olarak düzenlenmişlerdir. Ancak kampusta ana yaya ulaşım aksı düzenlendiğinde, kampusun sosyal kullanımlar ve akademik bölge olmak üzere iki bölge halinde düzenlenmesinden söz edilebilmektedir. Bu irdelemeler sonucunda mevcut kampusun ana yaya ulaşım aksının düzenlenmesiyle, yaygın tip yerleşim modeline uygun olduğu belirlenmiş, Surrey (İngiltere), Bath (İngiltere) ve Lancaster (İngiltere) üniversitelerinde uygulanan yaygın tip yerleşim modeliyle benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Ana yaya aksının batısında kalan alanda barınma ve ortak kullanımların bir arada çözüldüğü sosyal kullanımlar bölgesi, doğusunda kalan alanda ise akademik bölgenin yer alması öneri olarak getirilmiştir. Erdoğan Akdağ Kampusu nda yapılan ilk proje mimari projeleri içeren vaziyet planıdır. Mimarlık-Mühendislik Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi ve İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nin bulunduğu kampusta toplam 15 bölüm vardır. Bunlar; makine mühendisliği, inşaat mühendisliği, jeoloji mühendisliği, mimarlık, şehir ve bölge planlama, elektrik-elektronik mühendisliği, biyosistem mühendisliği, biyoloji, fizik, 216

233 kimya, matematik, tarih, Türk dili ve edebiyatı, işletme ve iktisat bölümleridir. Kampus yapılarının inşaatları ise halen devam etmektedir. Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı ndan alınan, arsa sınırı aplikasyon tutanağı ile hazırlanan mimari projeler birbiri ile tam çakışmamaktadır. Vaziyet planına göre mimari projeleri yapılan binalar, arazi topografyası ve jeolojik etütlere dayanılarak hazırlanmamıştır. Bu nedenle yapıların inşaatı sırasında hatalar meydana gelmektedir. Oluşan bu hatalar kısmen de olsa giderilmeye çalışılmış ve bunun bir sonucu olarak uygulanması gereken vaziyet planından uzaklaşılmıştır yılında kampus alanının durumu incelendiğinde yapıların ve yolların yer ve güzergahlarının değiştirildiği görülmüştür. Bu durum peyzaj planlama çalışmalarını da aksatmakta ve rekreasyon alanı çalışmalarının tasarı aşamasında kalmasına neden olmaktadır. Şu durumda bu sorunların giderilmesi ancak yeni bir yerleşim planının yapılması ile giderilebilecektir tarihinde kampus kullanıcılarıyla (akademik ve idari personel, öğrenciler) yapılan yüz yüze görüşmelerde kullanıcıların en çok ihtiyaç duydukları şey, rekreasyon ihtiyaçlarını giderebilecekleri mekanların olmamasıdır. Özellikle alışveriş ve boş zamanlarında eğlenme olanağı sunan mekanlar istenmektedir. Bulundukları çevrede bu imkanlar bulunmadığı zaman kampustan uzaklaşmakta ve bu ortamların bulunduğu yerlere gitmektedirler. Vaziyet planına göre spor komplekslerinin doğusunda kalan alan ve göl çevresi rekreasyon alanı olarak ayrılmıştır ancak bu alanlar için yapılmış her hangi bir çalışma bulunmamaktadır. Vaziyet planı incelendiğinde kampus alanının en güzel manzaraya sahip kısımlarının fakülte ve yurt binalarına ayrıldığı görülmüştür. Yapılan görüşmelerde kampus alanının manzarasının çok büyük bir öneme sahip olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu noktadan yola çıkılacak olursa kampus alanı içerisindeki rekreasyon potansiyelinin en yüksek olduğu alanlar başka kullanımlara ayrılmıştır. Konumlandırması hatalı yapılan yapılardan biri de Bozok çarşı binasıdır. Ana ulaşım yolundan çok düşük kotta bulunan bu bina, konum olarak da diğer birimlere uzakta 217

234 bulunmaktadır. Yol ile arasında bulunan bu yükseklik farkından dolayı binaya ulaşım arka cepheden sağlanmaktadır. Spor kompleksleri ve çevresi incelendiğinde ise bir mesafe sorunu ile karşı karşıya kalınmaktadır. Spor sahaları, Yozgat-Boğazlıyan-Kayseri yolunun sağ tarafına yerleştirilmiştir. Dolayısıyla diğer birimlerden spor sahalarına ulaşmak için anayoldan geçmek gerekmektedir. Spor sahalarına ulaşmak için en kısa yol 500 m, en uzun yol ise 1.5 km dir. Yapılan peyzaj tasarımında aradaki bu mesafenin giderilemeyeceği görülmüş ve iyileştirme önerileri sunulmuştur. Kampus birimleri ile spor sahalarını birbirine bağlayan bir alt geçit ile kısmen yarı açık bir mekan oluşturulması önerilmiştir. Böylelikle spordan çıkan kullanıcılar dış etkenlerden daha az etkilenerek sahalara ulaşabileceklerdir. Spor sahalarının konumu itibari ile zaman içinde yeni spor sahaları eklenmesine gerek duyulduğunda batı yönünde eklemeler yapılması önerilmiştir. 218

235 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Üniversiteler, kurulduğu kentin, bölgenin ve ülkenin sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan gelişmesine katkıda bulunan eğitim ve kültür yatırımlarıdır. Yeni bir üniversitenin doğuşu uzun yıllar içinde gerçekleşen, büyük, önemli, ekonomik ve toplumsal bir olaydır. Kurulacak üniversitelerin; görevleri, hedef ve amaçları, ülke, bölge ve kent içindeki yerlerinin seçimi, arazinin belirlenmesi, üniversitenin genel karakterinin ve büyüklüğünün saptanması, üniversite içindeki aktivitelerin belirlenerek mekan gereksinimlerinin saptanması, yapıların arazi üzerindeki yerleşim kararları, gelişmenin tanım ve boyutlarının belirlenmesi gibi birçok önemli aşamayı içeren bir süreçten geçmeleri gerekmektedir. Üniversite kampus planlarının uzun ömürlü, kullanışlı, rasyonel ve ileriye dönük olmaları bu sürecin eksiksiz ve yeterli yaşanmasına bağlıdır. Toplumun kalkınmasına hizmet eden üniversitelerin kuruldukları kent toplumuyla iyi ilişkiler içinde olması, kentin sosyal ve ekonomik açıdan gelişmesini sağladığı gibi üniversitenin de daha üretken olarak ülke kalkınmasına katkıda bulunmasını sağlamaktadır. Yükseköğretim planlaması doğrultusunda, kuruldukları kent ve bölgeye hizmet götürmek, sorunlarına çözüm üretmek, kentin ve bölgenin kalkınıp gelişmesi için araştırmalar yaparak toplumsal kalkınmaya katkıda bulunmak amaçlarıyla kurulan üniversitelerin sayısı bugün 154 e ulaşmıştır. Bugün Türkiye de üniversitelerin kuruluş biçimlerine bakıldığında, önce gelişmekte olan kentte fakülte düzeyinde bir yükseköğrenim kurumu açılmış, bu kurum bölgedeki uygun bir üniversiteye bağlanmış, daha sonra bu fakülte yeni kurulan üniversitenin çekirdeğini oluşturmuştur. Yozgat, Bozok Üniversitesi de aynı şekilde kurulmuş, Kayseri, Erciyes Üniversitesi ne bağlı olarak kurulan fakülte ve enstitüler, B.Ü. nin temelini oluşturmuştur. 219

236 Yozgat, Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu şehir merkezine 7 km mesafe ve 400 ha lık alanıyla, kentin dışa doğru gelişim noktasında dağılım gösteren yerleşim birimleriyle bitişik konumdadır. Kentin bu yönde gelişim göstereceği düşünülürse kampus konumu itibari ile kentten kopuk değildir. B.Ü., Erdoğan Akdağ Kampusu yeni kurulmakta olan ve henüz yapım aşamasını tam olarak tamamlayamamış bir kampustur. Kampusun konumlandırıldığı alan incelendiğinde; batıdan doğuya doğru giderek artan eğimli bir alan olması, kampusun tam ortasından geçen yüksek gerilim hattının varlığı ve jeolojik yapının peyzaj tasarımı açısından uygun olmaması açısından yer seçimi kararının yanlış olduğu söylenebilmektedir. Kampustaki eğim faktöründen dolayı alan üzerinde yapılan her türlü fiziki yapılanma erozyon riskini tetiklemektedir. Ayrıca kampusun bazı noktalarında özellikle ana ulaşım aksı üzerinde çok dik şevler bulunmaktadır. Bu noktalarda özellikle şiddetli yağışlarda yüzey akışları meydana gelmektedir. Erozyon sorununun çözümlenebilmesi için öncelikle kampusun oturduğu tüm arazinin en ve boy kesitleri alınarak aşırı ve merkezi yük noktaları saptanarak istinat duvarları ve şev blokları ile koruma oluşturulmalıdır. Yine yukarıdan aşağıya doğru olan yüzey akışının önünü kesmek için alandaki drenaj çalışmaları ele alınmalı ve sadece drenajı içeren detaylı bir proje hazırlanarak en kısa zamanda uygulamaya konmalıdır. Alan üzerinde çevre düzenlemesi tamamlanmış; eğimli alanlarda erozyonu önleme amaçlı bilinçli bir çalışma yapıldığı gözlenmektedir. Ayrıca ormanlık alanlardaki erozyon riski taşıyan çıplak yüzeylerin Çevre Orman İl Müdürlüğü ile destekleşerek ağaçlandırıldığı görülmektedir. İnşaat çalışmalarının devam ettiği alanlarda ise, eğimli alanlarda toprak kaymalarının ve yüzey akışlarının devam ettiği gözlenmektedir. Bu alanlarda da en kısa zamanda öncelikle drenaj çalışmaları ile sonrasında ise canlı ve cansız materyallerle peyzaj onarım yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Son yıllarda oldukça sık kullanılan hydroseeding (sulu püskürtme yöntemi) yöntemi özellikle dik şevlerde kullanılabilir bir yöntemdir. Yıl boyunca ve kolay 220

237 uygulanabilmesi, çok kısa bir sürede yüzlerce dönüm alanın bitkilendirilebilmesi, tohum için gereken maddelere ve nemlendirici özelliğe sahip olması, alana eşit dağılma özelliği ve oldukça ekonomik bir yöntem olması açısından kampustaki çok dik alanların bitkilendirilerek onarımı için önerilebilir bir yöntemdir. Alanın giderek artan bir topografyaya sahip olması, mimari ve peyzaj tasarımı açısından avantajlar sunarken, fiziksel yapılanmada özellikle alt yapı çalışmalarında maliyeti yükselten bir etmen olmuştur. Kampusun başlangıç noktasıyla bitiş noktası arasındaki m yükseklik farkından kaynaklanan %12 20 arasında değişen eğimi, araç ve yaya ulaşımında da sıkıntılar meydana getirmektedir. Özellikle sert geçen kış aylarında buzlanma ve donmadan dolayı bu zorluklar artmakta ve ulaşım sekteye uğramaktadır. Yine yükseklik farkından dolayı iklimsel farklılıklar da yaşanmaktadır. Özellikle Yozgat ikliminin en karakteristik özelliği olan yaz kış dinmeyen rüzgar faktörü kampus alanında daha şiddetli olarak kendini hissettirmektedir. Rüzgar perdeleme amacıyla yapılan bitkilendirme çalışmaları ise, bitkiler henüz istenilen forma ulaşmadığından yetersiz kalmaktadır. Erdoğan Akdağ Kampusu sahip olduğu nüfusu ile kapalı alan kullanımlarının yanı sıra açık alan kullanımlarının da eksikliğini yaşamaktadır. Kampusta, kullanıcıların eğitim ve çalışmadan arta kalan boş zamanlarını değerlendirebilecekleri rekreasyonel alan yetersizliği bulunmaktadır. Bu da yapılanmanın henüz tamamlanmamasından kaynaklanmaktadır. Kampus alanında oluşturulacak her yeni yapılanmada öncelikle kampus nüfusuna getireceği değişiklikler dikkate alınmalıdır. Ortak kullanım alanları (otopark, kantin, yemekhane, oturma alanları, spor alanları vb.) için rezerv alanlar ayrılmalıdır. Mevcut kampus alanında kapalı alan kullanımlarına bakıldığında, dikkat çekici en önemli olumsuzluk çoğu binaya ait otopark alanının, binaların ön cephelerinde yer almasıdır. Bu da estetik açıdan çirkin bir görünüme sebep olmakta ayrıca bina giriş ve çıkışlarında olması gereken açık alanı daraltmaktadır. Kampus nüfusunun giderek artmasıyla yetersiz kalan otopark alanları için yeni öneri alanlar sunulmalı ve bina önlerindeki otopark alanları daha uygun alanlara taşınmalıdır. 221

238 Bina tasarımlarında ve yer seçimlerinde jeolojik değerler dışındaki faktörlerin (rüzgar, güneş, manzara vb.) pek fazla dikkate alınmadığı da görülmektedir. Gelecekte yapılması düşünülen binalarda iklimsel faktörler dikkate alınmalı, kullanılan malzemelerin dayanıklılığı ve vurguda bütünlük ilkesine önem verilmelidir. Kampus alanındaki çoğu binanın yerleşiminde gereğinden fazla kazı dolgu çalışmasının yapıldığı görülmektedir. Maliyet artışına neden olan bu etken, arazinin doğal yapısının bozulmasına ve erozyon riskinin artmasına sebep olmaktadır. Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu peyzaj planlama önerileri vermeden önce Türkiye den ve Dünya dan üniversite kampus planı örnekleri, yerleşim, ulaşım ve büyüme modelleri üzerinde durularak incelenmiş ve tasarım ilkeleri benimsenmiştir. Bunun sonucunda Stirling (İskoçya), Surrey (İngiltere), Bochum (Almanya), East Anglia (İngiltere), Gaziantep ve Uludağ Üniversite kampuslarında bölgeleme ilkelerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Adı geçen üniversitelerde akademik, barınma ve ortak kullanımlar bölgesi ayrı ayrı tasarlanmışlardır. Bath (İngiltere) ve Loughborough (İngiltere) Üniversitelerinde akademik bölge dışındaki barınma ve ortak kullanımlar bölgesi iç içe tasarlanarak sosyal kullanımlar bölgesini oluşturmuşlar ve iki bölge halinde düzenlenmişlerdir. İncelenen Lancaster Üniversitesinde ise bölgelere rastlanmamış, tüm üniversite tek bir yapı sistemi olarak ele alınmıştır. Mevcut Erdoğan Akdağ Kampusu, kampuslarda bulunan bölgelerin (akademik, ortak kullanımlar, barınma ve ulaşım) yerleşimi açısından, incelenen üniversitelerin hiç biriyle benzerlik göstermemektedir. Alan kullanım planına bakıldığında, sınıflandırılmış olan farklı kullanımların işlev olarak farklı bölgeleri tanımladığı görülmektedir. Bu noktadan hareketle bölgeleme alternatiflerinden yaygın tip yerleşim modeli örneği gösterdiği görülmektedir. Akademik, ortak kullanımlar, barınma ve ulaşım bölgelerinin mekansal düzenlemesinde, kullanışlar birbirinden bağımsız olarak ele alınmış ve düzenlenmişlerdir. Buna göre; Bath ve Loughborough Üniversitelerinde olduğu gibi, kampus iki bölgede ele alınmış; ana yaya aksının batısında kalan alanda barınma ve ortak kullanımların bir arada çözüldüğü sosyal kullanımlar bölgesi, doğusunda kalan alanda ise akademik bölgenin yer alması öneri olarak getirilmiştir. 222

239 Üniversite kampuslarında en önemli özellik, dinamik bir yapıya sahip üniversitelerin, zaman süreci içindeki gelişme ve büyümelere açık olarak tasarlanmasıdır. Büyüme ise önceden tasarlanmış bir bütünün, belli zamanlarda inşa edilerek sonunda bütünlüğe ulaşmasıdır. Kampuslarda gelişme ve büyümelerin önceden tasarlanması, sınırsız ve gelişigüzel büyümenin önlenmesi açısından önemlidir. Mevcut kampusun yerleşimi doğrultusunda lineer tip yerleşim ve büyüme modeli önerilmiştir. Mevcut bölgelerin kendi içlerinde planlı büyüyebilmeleri için de rezerv alanlarının bırakılması uygun bulunmuştur. Kampusta kullanılacak bitki türleri saptanırken bölgede doğal olarak yetişen bitki örtüsü örnekleri tercih edilirken, aynı zamanda kampusa kimlik kazandıracak, bulunduğu kentin ekolojik koşullarına uygun bitkilerin seçimine özen gösterilmelidir. Ancak toprak yapısındaki verimsizlik ve yükseklik farkından kaynaklanan iklimsel değişimler nedeniyle özellikle bazı türler; gümüşi yapraklı ıhlamur (Tilia tomentosa), güvey kandili (Koelreuteria paniculata) ve katalpa (Catalpa bignonoides) gelişim göstermekte zorlanmaktadır. Peyzaj tasarımı uygulama çalışmaları için alana taşıma yoluyla bitkisel toprak getirilmekte, ancak alan çok geniş olduğu için bitkisel toprağın derinliği 30 cm i aşmamaktadır. Toprak periyodik olarak organik ve kimyasal gübrelerle desteklenmelidir. Ana ulaşım yolunun her iki tarafında oluşturulan yeşil bantla, hem estetik bir görüntü elde edilmiş hem de kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgarın etkisinin azaltılması amaçlanmıştır. Peyzaj planlama alanlarında mümkün olduğunca istinat duvarlarından kaçınılmalı, doğal teraslamalar kullanılarak, erozyonu önleyici kök yapısına sahip yasemin (Jasminum nudiflorum), meşe (Quercus sp.), sinameki (Cassia corymbosa), ateş dikeni (Pyracantha cocinea), dağ muşmulası (Cotoneaser sp.), ardıç (Juniperus sp.) gibi bitkiler kullanılmalıdır. Özellikle eğimli ve çim alan oluşturulamayan alanlarda yer örtücü bitkiler kullanılmalıdır. Değişik zamanlarda ve farklı renklerde çiçek açan yer örtücülerle; keçe tüylü boynuz otu (Cerastium tomentosa), kazayağı (Carpobrotus achineciformis), yer minesi (Verbana hybrida) vb. estetik açıdan etkili mekanlar yaratılmalıdır. 223

240 Kampus sınırları içinde bulunan ormanlık alanlarda periyodik olarak bakım çalışmaları yapılmalıdır. Her yıl yinelenen toplu ağaçlandırma çalışmaları ile yeni koruluklar oluşturulmaktadır. Ormanlık alanlardaki dominant tür kara çam (Pinus nigra) ve meşe (Quercus sp.) kullanılarak bütünlük sağlanmaktadır. Planlı ve kontrollü bir bitkilendirme gelecekteki kampus yeşil dokusunun oluşmasında önemli rol oynayacaktır. Aynı zamanda ileride kampus alanındaki rekreasyonel aktivitelere de olanak sağlayan alanlar olarak değerlendirilebilecektir. Kampustaki yeşil alanlarının ve bitkilendirilmiş alanların sulanmasında farklı yöntemlere gidilmiştir. Örneğin Fen-Edebiyat Fakültesi ve Merkezi Kütüphane ve Bilgi İşlem Merkezi çevresinde otomatik sulama sistemi kullanılırken diğer alanlarda damlama sulama sistemi kullanılmıştır. Damlama sulama sistemini kampus içinde bulunan doğal su kaynağı beslemektedir. Bu doğal su kaynağı kampusun en düşük kotunda yer aldığından sulamada kullanılan su daha üst kotlara motopomp sistemi yardımıyla verilmektedir. Yüksekliğin artması ve uzaklık sonucunda suyun basıncı zayıflamakta ve sulama yetersiz kalmaktadır. Arazinin yüksek bir noktasında konuşlandırılacak büyük bir havuzla bu sorunun önüne geçilmesi gerekmektedir. Birimler arası ilişkiyi ve taşıt-yaya dolaşım ağını oluşturan ulaşım, kampusların kullanılabilirliğini belirleyen en önemli unsurlardan birisidir. Erdoğan Akdağ Kampusuna kısmen lineer tip yerleşim modeli özelliğini kazandıran ana ulaşım ağı, araziyi ortadan ikiye bölen merkezi bir aks ve yan kollarla da yerleşim birimlerine uzanan bir şekildedir. Yolun girişten yaklaşık m lik kısmı stabilize asfalt yapılmış ve 1.5 m genişliğinde refüj kullanılmıştır. Yolun bu kısmında her iki tarafında beton parke taş döşeme yaya yolu bırakılmıştır. Birimler arasındaki geniş alanlarda peyzaj tasarımları tamamlanmadığından yaya dolaşım ağının tam bir bütünlüğünden söz edilememektedir. Diğer tüm donatı elemanları gibi yaya yollarında kullanılan malzemeler de birbirini tamamlayıcı özellikte olmalıdır. Ana aks kampustaki inşaat çalışmaları nedeniyle İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi önünde son bulmaktadır. Ayrıca arazinin eğimli yapısından dolayı kullanıcıların seçtikleri kestirme yollar da dikkate alınmalıdır. Uygun bitkilendirmelerle yönlendirmeler yapılmalıdır. 224

241 Kampus için yapılan bu planların ve tasarımların sürekliliğinin sağlanması için belirli işlerde çalışacak uzman bir kadroya ihtiyaç vardır. Bu kadro konusunda uzman ve kendi görevinden başka hiçbir işle uğraşmayacak görevlilerden oluşmalıdır. Bu görevliler; sulama, çim biçme, ilaçlama, budama, gübreleme, aşılama, mevsimlik çiçek dikimi işlerinde görevlendirilmelidir. Erdoğan Akdağ Kampusu içerisinde toplam m² yeşil alan bulunmaktadır ve bu büyüklükteki alanın bakımı için en az 15 kişi bulunmalıdır. Kampus alanına yönelik hazırlanan projeler henüz tam olarak uygulamaya geçirilemediğinden mekanlarda donatı elemanlarının da eksikliği yaşanmaktadır. Hizmete girmiş birimlerde oturma grupları, pergolalar, çöp ve aydınlatma elemanları ile donanım sağlandığı görülmektedir. Kampus genelinde orta refüjlerde yüksek aydınlatma elemanları ile yol aydınlatması yapılırken diğer mekanlarda daha alçak armatürler ve çim armatürleri kullanılmıştır. Tüm donatı elemanları için geçerli olan iklimsel faktörler ve çevreye uyum, aydınlatma elemanları için de geçerlidir ve kullanılan tüm malzemeler birbiriyle uyumlu ve birbirini tamamlayan şekilde olmalıdır. Karmaşık alanları tarif etmek için amaca uygun tabelaların konması işlevsel olacaktır. İhtiyaç programında belirlenen fonksiyonlar öncelik sırasına konularak, yapım aşamalı olarak gerçekleştirilmeli; inşaat çalışmaları eğitim ve öğretimi aksatmayacak biçimde belli zamanlarda yapılmalıdır. Bir üniversite kampusunun tümünün bir seferde inşa edilmesi gereksiz ve pahalı bir iştir. Ülkenin ekonomik durumu ve yatırım imkanları dikkate alındığında kampus alanlarının kısa sürede inşası imkansızdır. Üniversitelerin genellikle az sayıda öğrenci ile öğretime başlayıp, zamanla gelişerek, yılda tamamlanması böylesine büyük kompleksler için normal bir süreçtir. Bozok Üniversitesi, Erdoğan Akdağ Kampusu fiziksel gelişim sürecini henüz tamamlamamış bir kampus olarak bünyesinde bazı eksiklikleri barındırması gayet doğaldır. Ancak yapılanmanın bu aşamasına kadar da birçok deneyimler elde edilmiştir. Belki de bu deneyimler içinde en önemli nokta plansız gelişmedir. Bu da kampusun konumunu, büyüklüğünü, formunu, karakterini, imajını ve çevresini belirten, kapalı ve açık alan kullanım sistemlerini gösteren ve gelecekteki kullanımlara dönük rezerv 225

242 alanların belirlendiği bir master planın olmayışından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle Erdoğan Akdağ Kampusunun fiziksel gelişim planlaması ve tasarımına yön verecek ve en az 30 yıllık bir gelişim sürecini içeren bir master plan çalışması yapılmalıdır. Bu çalışmada konu ile ilgili planlama ve tasarım disiplinlerinin ortaklaşa ve eşgüdüm içerisinde yer almaları sağlanmalıdır. Bu süreçte gerektiğinde yerel yönetimler ile kent halkının da katılımının sağlanması yararlı olacaktır. Yerleşkede bundan sonra yapılacak faaliyetlerde, hazırlanacak olan master plan kararlarının dikkate alınması ve belli bir sistem içinde yürütülmesi gerekir. Böylelikle B.Ü., Erdoğan Akdağ Kampusu da kendi içinde tüm gereksinimlerini karşılayabilen ama aynı zamanda dışa dönük, evrenselleşirken yerelleşmeyi de ihmal etmeyen üniversite yerleşkeleri içindeki yerini alacaktır. 226

243 KAYNAKLAR Abu-ghazzeh, T. A Communicating Behavioral Research to Campus Design: Factors Affecting the Perception and Use of Outdoor Spaces at the University of Jordan, Environment and Behavior, 31(6), Akçe, M.A. ve Kadıoğlu Y.K Yozgat Batoliti Kuzey Bölümündeki aaaaaaalökogranitlerin Petrolojisi, Türkiye jeoloji Bülteni, C.48, S.2, s.1-18, Yozgat. Akçın,ıH. ve Büyüksalih, G Yerleşkelerdeki Zamansal Gelişimin Uydu Görüntüleri ve CBS İle Analizi, II. Ulusal Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Akdoğan, G Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampus Sahası Peyzaj Planlaması Esasların Tespiti Üzerine Araştırma, Ankara. Aksoy, A İnönü Üniversitesinin Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Altan, T., Gültekin, E. ve Uzun, G Çukurova Üniversitesi Kampüsü Peyzaj Planlama Esasları Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 163, Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler: 54s, Adana. Anonim Mimarlık Dergisi. Eğitim Fakültesi Yapıları Üzerine Bir Tartışma. aaaaaaasayı: 3, s , İstanbul. Anonim. 2009a. Cambridge Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009b. Oxford Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim aaaaaaatarihi: Anonim. 2009c. Cambridge Üniversitesi Kampus Planı. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009d. Churchill Koleji. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009e. Harvard Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009f. Harvard Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009g. Colombia Üniversitesi Kampus Planı. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009h. Colombia Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009ı. Freie Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009i. Mimar Sinan Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009j. Picardie Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009k. Massachusetts Institute of Technology. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009l. California Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009m. Simon Fraser Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi:

244 Anonim. 2009n. Simon Fraser Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009o. East Anglia Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009p. Essex Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009r. Ahmedabad Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 209s. Ulm Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2009t. California Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010a. Yüksek Öğretim Kurumu. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010b. Bath Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010c. Twente Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010d. Stirling Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010e. Stirling Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010f. Lancaster Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010g. Loughborough Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010h. Surrey Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010ı. Cornell Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010i. Sonoma State Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010j. Bochum Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010k. Ortadoğu Teknik Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010l. Bilkent Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010m. Çukurova Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010n. Uludağ üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010o. Gaziantep Üniversitesi. Web sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010p. Erciyes Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi: Anonim. 2010r. Niğde Üniversitesi. Web Sitesi: Erişim Tarihi:

245 Anonim. 2010s. İller Bankası Genel Müdürlüğü, 9. Bölge Müdürlüğü Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Kanalizasyon Projesi Zemin Etüd Raporu. Anonim. 2010t. Tarım İl Müdürlüğü. Yozgat İli Arazi Varlığı Verileri, Yozgat. Anonim. 2010u. D.S.İ. Yozgat İli Verileri, Yozgat. Anonim. 2010v. Bozok Üniversitesi Rektörlüğü Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı Verileri, Yozgat. Anonim. 2010y. Yozgat Meteoroloji İstasyonu Verileri, Yozgat. Anonim. 2010z. Çevre ve Orman İl Müdürlüğü Verileri, Yozgat. Arkun, A.K ve Özkal, Ç Bilkent Üniversitesi Kampusu Peyzaj Analizi, Yüksek Lisans Dersi Sunum Ödevi, Ankara. Arup Associates University of Loughborough, University Planning and Design, Lund Humphries Pub., p , London. Atmaca, M Mustafa Kemal Üniversitesinin Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Aydemir, I Üniversite Planlaması ve Mimarisi, Yeterlilik Çalışması, Yıldız aaaaaaateknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü, İstanbul. Aydın, E Yıldız Teknik Üniversitesinin Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Aydıncık, A Şehir içi Üniversitelerinin Büyüme ve Gelişmelerinin Planlanması ve Programlanması, Yüksek Lisans Tezi, Y.T.Ü. Mimarlık Bölümü, İstanbul. Aygen, S Bursa Üniversitesi Kampus Planlaması. Mimarlık Dergisi, Sayı: 4, s , İstanbul. Aytaç, K Avrupa Eğitim Tarihi, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Baytorun, A Açılış Konuşmaları, II. Ulusal Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Benli, A.C A Comparative Study for University Campus Planning. Graduate Scholl of Natural and Applied Sciences of Dokuz Eylül University, İzmir. Birkan, G Türkiye de Yüksek Öğretim Yatırımları, Mimarlık Dergisi, 12, Ankara. Bodur, M.N., Doygun, H. Gürün ve D.K. 2005, KSÜ Yerleşkelerinin Kahramanmaraş Kenti Genelinde Fonksiyon Bütünlüğü Bakımından İrdelenmesi, II. Ulusal Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Brawne, M University Planning and Design: A Symposium, Association, Paper no.3, London. Çadırcı, M. ve Süslü, A Ankara Üniversitesi Gelişim Tarihi, A.Ü. Rektörlüğü Yayınları, Yayın No: 82, s.3 8, Ankara. Çağlan, D TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Çepel, N Peyzaj Ekolojisi Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekolojisi Anabilim Dalı, İ.Ü. Yayın No: 3868, Fakülte Yayın No: 429, İstanbul. Çetinkaya, F.B Eğimli Alanlarda Peyzaj Onarım Tekniğinin Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Terzioğlu Yerleşkesi Örneğinde İrdelenmesi, ÇOMÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale. Çınar, E Üniversite Kampus Planlaması ve Tasarımı Üzerine Bir Araştırma, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,

246 Dober, R Campus Planning, Reinhold Publishing Co., Mass., ABD. Dober, R Campus Planning. Reinhold Publishing Corp., New York, 314 p. Dober, R.P Campus Design, John Wiley & Sons İnc., U.S.A. Dober, R Campus Landscape:Functions, Forms, Features.John Wiley & Sons, Inc. Printed in United States of America, ISBN: , 259 p., U.S.A. Doğan, H Evrenkent Yerleşkeleri ve Kent Yaşamındaki Önemi Örnek olay: İnönü Üniversitesi, II. Ulusal Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Ekinci, O Üniversite Yerleşkelerinin Konumu, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Epstein, G University Of Lancaster, University Planing and Design, Lund Humphries Pub., p.69-71, London. Erpi, F A Handbook on Urban Traffic Planing, Faculty of Architecture, M.E.T.U., Ankara. Erkman, U Büyüme ve Gelişme Açısından Üniversite Kampuslarında Planlama ve Tasarım Sorunları, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul. Ersoy, Y Yükseköğretim Yapıları Üretim Süreci, Tübitak Yapı Araştırma Enstitüsü, Ankara. Eyüboğlu, İ. Z Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, İstanbul. Geray, C Toplumsal İlişkiler Açısından Üniversite Yerleşkeleri, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Gorbon, E Darülşafaka Koleji Kampüs Planlaması. Arredamento Dekarosyon Dergisi:3, İstanbul. Gürün, D.K Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinin Tanıtımı. Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Malatya. Heper, M li Yılların Eşiğinde Türkiye de Devlet ve Üniversite, Dünya da ve Türkiye de Bilim, Etik ve Üniversite, Türkiye Bilimler Akademisi TÜBA, Bilimsel Toplantı Serisi, No:1, s.13 21, Ankara. İnceoğlu, N Halkalı Kampusu Ön Planlama ve Programlama Çalışması, Araştırma Çalışması, Y.T.Ü. Mimarlık Bölümü, İstanbul. Kaplan, K Atatürk Üniversitesi Kampüsü Peyzaj Planlamasında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Yolları Üzerinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Kara, A Mersin Üniversitesi Kampusu Alan Kullanımı Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Adana (Yayınlanmamış). Kara, G Harran Üniversitesinin Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Karaaslan, M Üniversite Kampus Planlaması, Edirne Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi, Edirne. Karakaş, B. N Üniversite Kampusları Fiziksel Gelişim Planlama Süreci: Bartın Orman Fakültesi Örneği. Z.K.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bartın. Keleş, R Yerleşme Kararları Açısından Büyük Kent Dışı Üniversiteler Sorunu, Mimarlık Dergisi, Sayı: 12, s , Ankara. 230

247 Kelkit, A., ve Oktay, P Sosyo-Kültürel Açıdan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Dardanos Yerleşkesi-Çanakkale Kenti İlişkisi. II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Korkut, B. ve Çelik, S Üniversite Yerleşkeleri Peyzaj Planlama İlkeleri, II. aaaaaaıulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9-10 Haziran aaaaaaa2005, Kahramanmaraş. Korkut, H Üniversiteler, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi, Atatürk Kitapları, M.E.B. Yayınları: 91, s , İstanbul. Kortan, E Çağdaş Üniversite Kampusları Tasarımı, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, Ankara. Köroğlu, D Üniversite Yer Seçimi İçin Bir Model, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, Doktora Tezi, İstanbul. Küçükbay, H Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı Protokol Konuşması Ekim, Malatya. Kwong-young, J Landscape Architect. Archıworld Co., Ltd., Seoul, 196p. Langenscheidt Latin Dictionary Leggett, D.M.A. and Baines, G.G University of Surrey, University Planning and Design, Lund Humphries Pub., p.86-88, London. Linde, H Hochshulplanung, Werner Verlag Gmbh, Düsseldorf, Germany. Lynch, K. and Hack, G Site Planning, The MIT Press, U.S.A. Matthew, R. and Marshall, J University of Stirling Development Plan Report, University of Stirling. Meray, S.L Üniversite Kavramları ve Modelleri, Büyük Kentdışı Üniversiteler Sorunu Semineri, Mimarlar Odası İstanbul Şubesi, İstanbul. Oktay, P Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öneri Botanik Bahçesi Örneğinde Botanik Bahçeleri Planlama ve Tasarım İlkelerinin Ortaya Konulması Üzerinde Araştırmalar. ÇOMÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale. Omay, E Üniversitenin Toplum Yapısındaki Yeri, Yüksek Öğretimde Sorunlar ve Çözümler, Cem Yayınları, İstanbul. Oruçkaptan, A TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Ozankaya, Ö Üniversite Toplum İlişkileri Üzerine, Yükseköğretimde Sorunlar ve Çözümler, Cem Yayınları, s.37 45, İstanbul. Öner, S Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Merkez Kampüs Alanı Peyzaj Planlaması, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Özbay, F Üniversite Çevresi, Yükseköğretimde Sorunlar ve Çözümler, Cem Yayınları, s , İstanbul. Özdeş, G Şehirciliğe Giriş ve Toplum Mikyası, İ.T.Ü., İstanbul. Özer, H Türkiye nin İçinde Bulunduğu Yüksek Eğitim Koşulları Açısından Kampüs Yerleşme Biçimi Üzerine Bir Mimari Tasarım Önerisi, Doçentlik Tezi, Y.T.Ü. Mimarlık Bölümü, İstanbul. Öztan, Y Ankara Şehri ve Yeşil Saha Sisteminin Peyzaj Mimarisi Prensipleri Yönünden Etüd ve Tayini, Anakara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 334, Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler: 217, Ankara. 231

248 Pak, N.K Üniversitede Bilimsel Performans Değerlendirilmesi, Dünya da ve Türkiye de Bilim, Etik ve üniversite, Türkiye Bilimler Akademisi TÜBA, Bilimsel Toplantı Serisi, No:1, s , Ankara. Salıcı, Ç., Konaklı, N. ve Altunkasa, F Çukurova Üniversitesi Örneğinde Yerleşke Tasarlamanın Peyzaj Tasarlama İlkelerine Göre Değerlendirilmesi, II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9-10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Sargın, S Türkiye de Üniversitelerin Gelişim Süreci ve Bölgesel Dağılımı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl/Volume: 3, Sayı/Issue: 5, Isparta. Savanick, S. and Perry, J University of Minnesota Sustainable Campus Initiative in Koester, Robert (ed.), Moving to the Mainstream: Greening of the Campus 4 Conference Proceedings, Vol. IV, Sept 2001, Ball State, Indiana. Schmertz, M.F Campus Planing &Design. Mcgraw-Hill, Newyork. Serez, M., Koçum, E., Çardak, H. ve Yüksek, G Çanakkale- MerkezŞekerpınar Sarıcaeli-Kalabaklı Mevkii Eğitim Amaçlı Mevcut ve İlave Üniversite Alanının Ön Çed Raporu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yapı İşleri Teknik Daire Başkanlığı. Çanakkale. Soyyanmaz, E Trakya Üniversitesinin Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi I. Ulusal Çalıştayı, Ekim, Malatya. Sönmez, H Kentsel Kamusal Dış Mekanlara Yönelik Master Plan Oluşturma Çalışmalarının Ege ÜniversitesiYerleşkesi Örneğinde Ortaya Konması. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İzmir (Yayınlanmamış). Sönmez, H. ve Küçükerbaş, E.V Üniversite Yerleşkeleri İçin Bütüncül Bir Gelişim Önerisi: Yerleşke Mastır Planları. II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Sönmezer, K Modern Mimarinin Kentsel Deney Alanı: Üniversite Tasarımı, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul. Sözen, M Üniversite Yerleşke Alanlarının Ülke Bütünündeki Öncelikli Yeri. II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9-10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Subaşıoğlu, F Üniversite Kampuslarının Çevre Tasarımı Açısından İncelenmesi ve Kentsel Donatımları, Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Şen, I Üniversite Kampus Planlamasında Aktiviteler Cins ve Organizasyonu, Yüksek Lisans Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Şuben, R Türkiye de Yüksek Öğrenim Kurumlarının Dağılımı ve Planlarının Karşılaştırılması, Diploma Tezi, Y. T. Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul. Tanrıverdi, F Atatürk Üniversitesinde Peyzaj Planlama ve Uygulama Prensipleri Üzerine Bir Araştırma. Sevinç Matbaası, Ankara. Tanrıverdi, F. ve Güçlü, K Cumhuriyet Üniversitesi Kampüs Peyzaj Planlama ve Uygulama Prensipleri Üzerine Bir Araştırma,Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2, Sivas, Taşova, N Çukurova Üniversitesi Kampüs Sahası Çevresinin Son 50 Yıllık Yerleşim Değişimi ve Bunun Adana Yerleşim Tarihindeki Önemi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana. 232

249 Tekeli, İ Büyükkent Dışı Üniversitelerin Kuruluş Yeri Sorunları Üzerine, Mimarlık Dergisi. Thomas, A. G The Campus as a Work of Art. Praeger Publishers, New York. Timur, T Toplumsal Değişme ve Üniversiteler, İmge Kitabevi, İstanbul. Todd, K.W Site, Space and Structure, p , New York. Turcan, Y Tarihsel Süreç İçinde Yükseköğretim Yapılarının Mekansal Analizi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. Turner, P Campus: An American Planing Tradition, The Architectural History Foundation/MIT Pres series no. 7. Türeyen, M Üniversite Yapıları, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir. Üniversiteler Kanunu Tasarısı Genel Gerekçe s.3, Ankara. Ünver, İ TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayı, Ekim 2003, Malatya. Velidedeoğlu, H.V Gerçek üniversite ve Medrese, Yükseköğretimde Sorunlar ve Çözümler, Cem Yayınları, s.13 16, İstanbul. Yekrek, T Üniversite Kampüsleri Yerleşim Sistemlerinin Fiziksel Planlamayla Olan İlişkisi ve Önemi, YTÜ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Yıldızoğlu, Z. ve Kelkit, A Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yerleşkesi Fiziksel Gelişim Planlaması, II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9 10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Yılmaz, H Atatürk Üniversitesi Tanıtımı, Üniversite Yerleşke Planlaması ve Çevre Düzenlemesi 1. Ulusal Çalıştayı, Ekim 2003, Malatya. Yılmaz, M., Altan, T., Uzun, G. ve Gültekin, E Çukurova Üniversitesi Kampüsü Ziraat Fakültesi Araştırma ve Üretim Çiftliği Alan Kullanımı Üzerine Bir Araştırma.Ç.Ü Ziraat Fakültesi Yıllığı 6(4), Adana. Yılmaz, O., Ak, K. ve Benliay, A Yerleşke Tasarımın Ekolojik Boyutu, II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9-10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Yılmaz, S. ve Yılmaz, H ABD den Örnek Bir Üniversite Yerleşkesi: Cornell Üniversitesi, II. Ulusal Üniversite Planlaması ve Çevre Düzenlemesi Çalıştayı, 9-10 Haziran 2005, Kahramanmaraş. Yürekli, H Örneklerle Mimari Tasarımda Enerji İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul. Walker, T. D Plant in the Landcape. New York, USA, 220. Zengel, R An Evaluation of The Settlement Patterns in Campus Planning with Regard to the Criteria of Accessibility, Dokuz Eylül Enstitüsü Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir. 233

250 EKLER EK 1 Üniversite Kampuslarında Uygulanan Yerleşim Modelleri EK 2 Türkiye Jeoloji Haritası EK 3 Yozgat İli ve Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampus Alanı Jeoloji Haritası EK 4 Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Vaziyet Planı EK 5 Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampusu Mevcut Durumu 234

251 EK 1 Üniversite Kampuslarında Uygulanan Yerleşim Modelleri 235

252 EK 2 Türkiye Jeoloji Haritası 236

253 EK 3 Yozgat İli ve Bozok Üniversitesi Kampus Alanı Jeoloji Haritası 237