KALITIMIN GENEL İLKELERI. Mendel Genetiği Eksik baskınlık Eş baskınlık Çok alellilik Kontrol Çaprazlaması

Transkript

1 KALITIMIN GENEL İLKELERI Mendel Genetiği Eksik baskınlık Eş baskınlık Çok alellilik Kontrol Çaprazlaması

2 Kontrol Çaprazlaması Çekinik fenotipli bir bireyin genotipi kesinlikle bellidir ve homozigot çekiniktir (ss). Çünkü çekinik gen baskın genle birlikte bulunduğunda baskın fenotip ortaya çıkar. Baskın fenotipli bir bireyin genotipinin homozigot mu (SS), heterozigot mu (Ss) olduğu ancak kontrol çaprazlamasıyla belirlenebilir. Kontrol çaprazlaması genotipi bilinmeyen baskın fenotipli birey ile çekinik fenotipli birey arasında yapılan çaprazlamadır. Örneğin bezelyelerde mor çiçek rengi baskın, beyaz çiçek rengi çekiniktir.

3 Beyaz çiçekli bezelyeler homozigot (mm)tur. Mor çiçekli bezelyelerin homozigot (MM) mu, heterozigot (Mm) mu olduğunu öğrenmek için mor çiçekli bezelyelerle beyaz çiçekli bezelyeleri çaprazlamak gerekir. Çaprazlama sonucu oluşan döllerin hepsi mor çiçekli ise mor çiçekli atanın homozigot (MM) olduğu; yarısı mor, yarısı beyaz çiçekli ise mor çiçekli atanın heterozigot (Mm) olduğu anlaşılır.

4

5 Eksik Baskınlık Mendel den sonraki genetik çalışmalarda bazı alel genlerde baskınlık-çekiniklik olmadığı görülmüştür. Alellerden biri diğerinin üzerinde tam baskınlık kuramadığı zaman heterozigot bireylerde her iki alelin özelliğinden farklı bir özellik ortaya çıkar. Yani heterozigot bireyler her iki homozigot atanın arasında bir fenotip gösterir. Buna eksik baskınlık denir. Sığır, at, Endülüs tavukları gibi hayvanlar ile akşamsefası, aslanağzı vb. bitkilerde eksik baskınlık görülür.

6

7 Aslanağzı bitkisinde çiçeklerin kırmızı olmasını sağlayan K geni ile beyaz olmasını sağlayan B geni eksik baskındır. Buna göre: KK: kırmızı BB: beyaz KB: pembe renkli bitkilerdir.

8 Kırmızı ve beyaz iki bitki çaprazlanırsa; KK X BB F1: %100 KB (PEMBE) bitkiler oluşur. F1 nesli kendileştirilirse;

9 PEMBE X PEMBE ( KB ) ( KB ) F2 : KK, KB, KB, BB Fenotip oranı: 1 : 2: 1 Genotip oranı: 1 : 2 : 1

10

11 Eş Baskınlık Eş baskınlıkta alel genlerin fenotipteki etkileri birbirine eşittir. Heterozigot durumda alel genlerin her ikisi etkisini birlikte gösterir. Eş baskınlıkta eksik baskınlıkta olduğu gibi ara fenotip oluşumu görülmez. Heterozigot bireyler hem annenin hem babanın fenotipini gösterir. Örneğin insanlarda MN kan grubundan sorumlu genin alelleri arasında eş baskınlık görülür. Bu sistemde M, N ve MN olmak üzere 3 çeşit kan grubu vardır. Bu gruplandırmalar alyuvar hücrelerinin yüzeyinde bulunan M ve N olarak adlandırılan antijenlere göre yapılır. M kan grubunda M, N kan grubunda N, MN kan grubunda ise MN antijenleri (proteinleri) bulunur.

12 LM ve LN alel genleri alyuvarların yüzeyinde ilgili antijenlerin oluşumunu sağlayarak fenotipte etkisini gösterir. Fenotip (Kan grubu) Genotip Antijen (Alyuvarlarda) M L M L M M N L N L N N MN L M L N M ve N

13 Benzer biçimdeki kalıtım A-B-0 kan grubu sistemindeki A,B ve 0 alelleri arasında da görülür. Bu genlerden A ve B eş baskın, 0 ise çekiniktir. A-B-0 kan grubu sistemi aynı zamanda çok alelliğe örnek gösterilebilir.

14 Çok Alellik Mendel tüm kalıtsal karakterlerin iki alel gen tarafından kontrol edildiğini düşünüyordu. Mendel den sonra yapılan çalışmalarda bazı karakterlerin ikiden fazla alel gen tarafından kontrol edildiği sonucuna ulaşıldı. Çeşitli canlılarda çok alelli kalıtıma rastlanır. Örneğin tavşanlarda kürk renginin, meyve sineğinde göz renginin, insanda kan gruplarının kalıtımında ikiden fazla alel gen rol oynar. Bir karakteri oluşturan alel çeşidinin ikiden fazla olmasına çok alellik denir.

15 Bir karakterin kaç çeşit aleli olursa olsun diploit birey bu alellerden en fazla ikisine, haploit bireyler ise bir tanesine sahiptir. Örneğin bir karakterin A1, A2, A3, A4... An şeklinde alelleri olsa bile diploit bireyde bunlardan sadece ikisi (A1A2, A1 A4, A2A3...); haploit bireylerde ise bu alellerden sadece biri (A1, A2, A3, A4,...)bulunur. Tavşanlarda kürk rengi, dört farklı alel gen tarafından kalıtılır. Bu genler arasında eş baskınlık olmadığından dört çeşit fenotip oluşur. Bunlar, Himalaya, gümüşi, yabani ve albinodur.

16 himalaya albino yabani gümüşi

17 Çok alellik durumunda bir populasyonda görülebilecek genotip çeşidi sayısı n. (n + 1) 2 ile hesaplanır. Genler arasında tam baskınlık varsa fenotip çeşidi ise doğrudan n dir. n: alel sayısı

18 Soru? I. Aa x Aa II. Aa x aa III. aa x aa IV. AA x aa Yukarıdaki çaprazlama çeşitlerinden hangileri kontrol çaprazlamasıdır? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

19 Soru? Bir populasyonda bir özellikle ilgili A 1,A 2 ve A 3 olmak üzere 3 çeşit alel vardır. A 1 >A 2 >A 3 olduğuna göre bu populasyonda görülebilecek genotip ve fenotip çeşitleri kaçtır? Genotip A) 3 3 B) 3 1 C) 2 6 D) 6 3 E) 4 3 Fenotip

20 Çözüm 1 yol A 1 > A 2 > A 3 ise n = 3 genotip fenotip A1A1 A1 A1A2 A1 A1A3 A1 A2A2 A2 A2A3 A2 A3A3 A3 6 çeşit 3 çeşit

21 Çözüm 2 yol A1 > A2 > A3 ise n = 3 Genotip = n. (n + 1) = 6 çeşit Fenotip = n= 3