Kök Kanal Tedavisi Baþarýsýzlýklarýnda Retreatment Uygulamalarý

Transkript

1 ARAÞTIRMA 1 Kök Kanal Tedavisi Baþarýsýzlýklarýnda Retreatment Uygulamalarý Bulem Üreyen Kaya, Ayþe Diljin Keçeci Süleyman Demirel Üniversitesi, Diþhekimliði Fakültesi, Diþ Hastalýklarý Ve Tedavisi AD, Isparta Özet Önceki kök kanal tedavisinin baþarýsýz olduðuna karar verildiðinde kanal dolgusunun sökülüp yeniden yapýlmasý retreatment veya revizyon olarak adlandýrýlýr. Retreatmentýn baþarýsýnda vaka seçimi, uygun teknik ve ekipmanýn yaný sýra prognozunun iyi deðerlendirilmesi de etkili olur. Cerrahi yöntemlere baþvurmadan önce endodontik olarak yapýlabilecek ortograd giriþimler manuel veya rotary aletlerin, sýcak kondansatörlerin ya da bunlarýn çeþitli çözücülerle kombine kullanýmý ile gerçekleþtirilebilir. Bu çalýþmada Süleyman Demirel Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesine baþvuran 8 hastada yapýlan retreatment tedavileri ve 3-24 ay arasýndaki kontrolleri sunulmuþtur. Kök kanalýnýn yetersiz doldurulmasý, periradiküler bölgede lezyon varlýðý, alet kýrýlmalarý ve/veya hasta þikayetlerinin bulunmasý gibi nedenlerle, daha önceki tedavisi baþarýsýz kabul edilen hastalara retreatment tedavileri uygulanmýþtýr. Doðru endikasyon sýnýrlarý içinde uygulanan retreatment tedavilerinin baþarý oranlarýný arttýracaðý düþünülmektedir. Anahtar kelimeler: Kök kanalýnýn yenilenmesi, baþarýsýzlýk, el aletleri, döner aletler. Abstract Retreatment of Failed Root Canal Therapy When the initial root canal therapy is defined as failed, the reperforming therapy following removal of the root filling is called retreatment or revision. The case selection, proper technique and equipment as well as detailed assessment of case prognosis affect the success of retreatment. Before applying surgical techniques, orthograd procedures performed endodontically can be realised using manual or rotary instruments, hot condansators or their combination with various solvents. This study presents the 3-24 months follow-up of the retreatment cases conducted on the patients who applied to the Dentistry Faculty of Suleyman Demirel University of Isparta. Key words: Retreatment, failure, manuel instruments, rotary instruments. Giriþ Daha önce tedavi edilmiþ kök kanalýnýn yeniden tedavisi günümüz endodonti pratiðinde sýklýkla uygulanmaya baþlamýþtýr (1). Önceki endodontik tedavinin baþarýsýz olduðuna karar verilirse kanal dolgusu tekrarlanýr (2). Buna retreatment, revizyon veya tedavinin yenilenmesi denir (3). Retreatment kanal þeklinin revizyonu, kök kanal dolgu materyallerinin çýkarýlmasý ve kanalýn doldurulmasý olarak ifade edilmektedir (4). Retreatment genellikle daha önce yapýlan tedavinin baþarýsýz olduðunu gösteren belirgin iþaretler ve semptomlar var ise yapýlýr. Ancak ortaya çýkabilecek Yazýþma Adresi: Bulem Üreyen Kaya SDÜ Diþhekimliði Fakültesi Diþ Hastalýklarý ve Tedavisi Anabilim Dalý Isparta Tel: Fax: bureyen@hotmail.com potansiyel bir baþarýsýzlýk söz konusu olduðunda da uygulanabilir (5, 6). Baþarý ve baþarýsýzlýk klinik ve radyografik bulgularla incelenir (7). Birçok faktör endodontik baþarýsýzlýða neden olabilmektedir (8). Retreatment gerektiren baþarýsýzlýklarýn baþýnda ilk tedavinin teknik yetersizliðine baðlý olarak geliþen mikrobiyal enfeksiyon veya kök kanal sisteminin ortograt yoldan yeniden enfekte olmasý (9), kök kanalýnýn yetersiz temizlenmesi ve doldurulmasý (10), baþarýsýz olmuþ retreatment ve apikal rezeksiyon vakalarý (11) sayýlabilir. Koronal sýzýntý, vertikal kýrýk, post uygulanýþýna baðlý hatalar, gözden kaçmýþ kanallar, kýsa veya taþkýn kanal dolgularý, basamak oluþumu, perforasyonlar, transportasyonlar, kýrýk alet gibi sebepler baþarýsýzlýk nedeni olabilirler (12). El aletleri, ýsý taþýyýcý aletler, ultrasonik aletler, lazerler ve çözücüler gibi birçok teknik güta-perkanýn

2 2 Kaya,Retreatment uygulamalarý uzaklaþtýrýlmasý iþlemi için kullanýlmaktadýr (1, 13-17). Son yýllarda nikel titanyum eðelerin, paslanmaz çelik eðelerden daha esnek olmalarý ve kýrýlmaya karþý dayanýklýlýklarýnýn yüksek olmasý nedeniyle kök kanal dolgu maddelerinin uzaklaþtýrýlmasýnda sýklýkla kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Bu eðeleri kullanan sistemler arasýnda Canal Finder (18), Endotec (1), ProFile (19), Quantec (20) sayýlabilir. Güta-perkayý yumuþatarak uzaklaþtýrýlmasýný kolaylaþtýrmak amacý ile çözücüler de kullanýlmaktadýr (14, 21). Kloroform en etkili güta-perka çözücüsüdür, yüksek uçuculuk özelliði nedeni ile de avantajlýdýr (15, 22). Bu çalýþmada Süleyman Demirel Üniversitesi Diþ Hekimliði Fakültesi Endodonti kliniðine kök kanalýnýn yetersiz doldurulmasý, periradiküler bölgede lezyon varlýðý, alet kýrýlmalarý ve/veya hasta þikayetlerinin bulunmasý gibi nedenlerle baþvuran 8 hastada yapýlan retreatment tedavileri ve 3-24 ay arasýndaki kontrolleri sunulmuþtur. Gereç ve Yöntem Bu çalýþmada Süleyman Demirel Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Endodonti Kliniði ne kök kanalýnýn yetersiz doldurulmasý, periradiküler bölgede lezyon varlýðý, alet kýrýlmalarý ve/veya idyopatik sebeplerle retreatment endikasyonu konmuþ (%14,42) ve takibi yapýlabilen hastalar arasýndan seçilen 8 vakanýn 3-24 aylýk sonuçlarý sunulmuþtur (Tablo 1). de el aletleriyle enstrümantasyon yapýldý. K eðeleri (Dentsply, Maillefer, Ballaigues, Ýsviçre) penetrasyon yeteneði, hedström eðeleri (Dentsply, Maillefer, Ballaigues, Ýsviçre) ise madde kaldýrmadaki üstünlüðü nedeniyle kullanýldý. Kanal dolgusuna ortograt penetrasyonun saðlanamadýðý 6. vakada kök kanal dolgusu 340 devir/dak. da yüksek dönme momentine (tork) sahip elektrikli motor ile (Technika, Dentsply, Maillefer, Ýsviçre) kullanýlan ProFile 0.04 eðeler (Dentsply, Maillefer, Ballaigues, Ýsviçre) ile uzaklaþtýrýldý. Isýnýn etkisiyle duvarlara yapýþan güta perka manuel aletlerle uzaklaþtýrýldý. Tüm vakalarda, manuel ve rotary tekniklerle uzaklaþtýrýlan ilk kanal dolgusu sonrasý biyomekanik preparasyon %2.5 lik NaOCl irrigasyonu eþliðinde yenilenerek konik kök kanal formu elde edildi. Kök kanal dolgusunun tam olarak uzaklaþtýrýldýðýndan emin olmak için farklý açýlardan dijital radyografik (Visualix Gendex Dental Sistemleri, Monza, Ýtalya) görüntüler alýndý. Vakalarýn hiçbirinde kök kanal dolgusu ilk seansta yapýlmadý. Seans aralarýnda kanal dezenfeksiyonu için kalsiyum hidroksit tozunun gliserin ile karýþtýrýlmasý ile elde edilen Kalsin (Aktu, Ýzmir, Türkiye) preparatý kullanýldý. Tedavi, diþin semptomlarýnýn kaybolmasýný takiben kök kanallarýnýn gütaperka ve AH 26 (De Trey, Zürih, Ýsviçre) kanal patý kullanýlarak lateral kondansasyon yöntemiyle doldurulmasýyla tamamlandý. Birinci, 3., 6., 12., ve 24.ay sonunda açýortay tekniði ile iki farklý açýdan periapikal radyografi alýndý. Radyografik deðerlendirmede Periapikal Index kullanýldý (23). Tablo 1: Retreatment vakalarýnda endikasyon nedeni, tedavi öncesi klinik ve radyografik bulgular. OLGU Diþ no Retreatment Nedeni 1(11) Yetersiz lateral kondansasyon, kanal dolgusu homojen deðil 2 (26) Yetersiz lateral kondansasyon 3 (24) Koronal üst restorasyonu eksik, dikey perküsyon hassasiyeti 4 (22) Eksik kanal dolgusu, kronik apikal 5 (15) Eksik kanal dolgusu Klinik Bulgular Dikey perküsyon hassasiyeti 6 (11) Homojen bir kök kanal dolgusu hassasiyeti izlenmesine raðmen primer tedaviden 10 ay sonra radyografik ve klinik bulgularýn ortaya çýkýþý. 7 (25) Eksik kanal dolgusu, kronik apikal 8 (43) Üst yapýya retansiyon saðlamasý amacýyla yerleþtirildiði düþünülen kanal aleti ve kronik apikal Radyografik bulgular Normal periapikal yapý. (PAI1*) Koronal üst Peridontal restorasyonu membranda eksik, geniþleme, dikey perküsyon trabeküler kemikte hassasiyeti mineral kaybý (PAI 3 *** ) (PAI 4 **** ) (PAI 4 **** ) Semptomsuz Kemik yapýsýnda küçük deðiþiklikler (PAI 2 ** ) Dikey perküsyon (Peridontal membranda geniþleme ve mineral kaybý ile kemik yapýsýnda deðiþiklikler (PAI 3 *** ) (PAI 4 **** ) (PAI 4 **** ) PAI 1*. normal periapikal yapý PAI 2** kemik yapýsýnda küçük deðiþiklikler PAI 3***. mineral kaybý ile kemik yapýsýnda deðiþikler PAI 4****. sýnýrlarý belirgin PAI 5. alevlenme ile karakterize ciddi

3 Kaya,Retreatment uygulamalarý 3 Tablo 2: Retreatment vakalarýnda yöntem ve sonuç. OLGU Diþ no Retreatment Tekniði Kök Kanal Dolgusu /Daimi Restorasyon Takip süresi Sonuç 1 (11) Lateral kondansasyon/ kompozit koroner dolgu 24 ay Diþ fonksiyonel ve semptomsuz (Resim 1a,b,c) 2 (26) Lateral kondansasyon/ amalgam restorasyon 24 ay Diþ fonksiyonel ve semptomsuz (Resim 2a,b,c) 3 (24), K ve Headström eðeleri (Dentsply, Maillefer, Ballaigues, Ýsviçre) Lateral kondansasyon/ iki kanaldan destek alan döküm post kor ve daimi koroner restorasyonu 6 ay (Resim 3a,b,c) 4 (22), Lateral kondansasyon / kompozit koroner dolgu 9 ay (Resim 4a,b,c) 5 (15) Lateral kondansasyon /kompozit koroner dolgu, / sabit protetik restorasyon 3 ay Klinik ve radyografik olarak semptomsuz, fonksiyonel diþ. (Resim 5a,b,c) 6 (11) Rotary + Lateral kondansasyon /kompozit koroner dolgu 12 ay Klinik ve radyografik olarak semptomsuz, fonksiyonel diþ (Resim 6a,b,c) 7 (25) Lateral kondansasyon /kompozit koroner dolgu 6 ay (Resim 7a,b) 8 (43) Lateral kondansasyon /post kor/kompozit üst yapý 6 ay (Resim 8a,b,c) Bulgular Tüm vakalarda birinci, 3., 6., 12.,18 veya 24. aylýk takip süreci sonunda prognozun iyileþme yönünde olduðu veya tam bir periapikal iyileþmenin saðlandýðý gözlendi (Tablo 2). 2. vakada kanal dolgusunu takiben yapýlan 3 er aylýk kontrollerde kemik yoðunluðunda artýþ izlendi, 24. ay kontrolünde klinik deðerlendirmede baþarýlý bulunmakla radyografik olarak kemik yoðunluðunun istenilen düzeye ulaþamadýðý gözlendi. Þekil 1 a) 11 nolu diþin teþhis radyografisi b) manuel yöntemle uzaklaþtýrmayý takiben yenilenen kök kanal dolgusu c)24 ay sonra radyografik ve klinik baþarý. Þekil 2 a) 26 nolu diþin teþhis radyografisi b) manuel yöntemle uzaklaþtýrmayý takiben yenilenen kök kanal dolgusu c)24 ay sonra radyografik ve klinik baþarý. Þekil 3 a) 24 nolu diþin teþhis radyografisi b) manuel yöntemle uzaklaþtýrmayý takiben yenilenen kök kanal dolgusu c) post-kor restorasyon ve 6 ay sonra lezyonda belirgin küçülme. 3. vakada kök kanal tedavisinin yenilenmesinden sonra kemik yoðunluðunda artýþ gözlendi, 6. ay kontrolünde periapikal radyolusent alanda belirgin bir küçülme olduðu tespit edildi. 4. vakada iyileþme radyografik olarak 3. ay kontrolünde izlenebilir düzeye geldi, 9. ayda lezyonda belirgin bir küçülme gözlendi. Radyografik bulgu izlenmeyen 1., 5. ve 6. vakalarda kök kanal dolgusunun uzaklaþtýrýlmasýný takiben ilk

4 4 Kaya,Retreatment uygulamalarý Þekil 4 a) 22 nolu diþin teþhis radyografisi b) manuel yöntemle uzaklaþtýrmayý takiben yenilenen kök kanal dolgusu c) 9 ay sonra lezyonda belirgin küçülme. Þekil 5 a) 15 nolu diþin teþhis radyografisi b) manuel yöntemle uzaklaþtýrmayý takiben yenilenen kök kanal dolgusu c) 3 ay sonra klinik ve radyografik baþarý. birkaç gün içinde semptomlarýn kaybolduðu, 6. ve 8. vakada 3. ay kontrolünde radyografik olarak iyileþmenin baþladýðý gözlendi. 7. vakada iyileþme radyografik olarak 6. ay kontrolünde izlenebilir düzeye geldi. Tartýþma Baþarýsýz olmuþ kök kanallarýnýn ortograt yoldan yeniden tedavisi günümüz endodonti pratiðinde ilk olarak düþünülmesi gereken tedavi þeklidir. Cantarini ve arkadaþlarýnýn (24) yaptýklarý bir inceleme endodontik tedavi yapýlan 1017 vakanýn %27,2 sinin retreatment vakalarýndan oluþtuðunu bildirmiþtir. Kliniðimizde yapýlan retreatment sayýsý gün geçtikçe artmakta ve zorluk derecesiyle ilgili olarak bu vakalar tecrübe kazanmýþ hekim veya endodontistler tarafýndan yapýlmaktadýr. Baþarýlý olan tedavilerde takip sorunu dikkati çekmekte, semptomlarý kaybolan ve tedavisi tamamlanan hastalarýn kontrollere gelmekten kaçýndýðý gözlenmektedir. Kök kanal tedavisi baþarýsýzlýða uðramýþ bir diþe uygulanabilecek iki farklý tedavi alternatifi vardýr: Birincisi ortrograd (koronal yönde kök kanallarýna giriþin saðlanmasý) yoldan retreatment uygulanmasýdýr ve ilk tedavide býrakýlmýþ ya da daha sonradan geliþmiþ mikroorganizmalarýn kanaldan uzaklaþtýrýlmasý hedeflenir (1, 16). Retreatment tedavilerinin baþarý oraný %65-80 arasýnda deðiþmektedir (6, 25). Ortograt yöntem uygulanamýyorsa, kontraendike ise veya baþarýsýz olmuþsa ikinci bir alternatif olarak diþin çekimi, apikal rezeksiyon ve retrograd dolgu, köklerin hemiseksiyonu, apikal küretaj gibi cerrahi yöntemlere baþvurulabilir (3, 5, 8, 26). Kök kanalýnýn ortograt yoldan yenilenmesinin baþarý oraný periradiküler cerrahi yöntemlerinin baþarý oranlarýndan daha yüksektir (27). Kötü kondanse edilmiþ kanal dolgulu veya tedavi edilmemiþ olgularda cerrahi giriþimin etkisi çok azdýr. Cerrahi teknikler artýk pulpa dokusunu, bakteri ve irritanlarý kök kanal sisteminden uzaklaþtýramazlar (12) ve apikal foramenin daha koronalde konumlanmasýna, daha geniþ bir apeksin yaratýlmasýna, bu yüzden yeni veya tekrarlayan enfeksiyonlarýn, periapikal lezyonun geliþmesine ve baþarýsýzlýða sebep olabilirler (28). Kök kanallarýnýn doldurulmasýnda farklý materyaller kullanýlsa da, pat ile güta-perka en çok kullanýlan kök kanal dolgu materyalidir (1). Kanal tedavisinin yenilenmesinde kök kanallarýndan güta-perkanýn uzaklaþtýrýlmasý iþlemi için el aletleri, rotary enstrümanlar, ýsý taþýyýcý enstrümanlar, ultrasonik enstrümanlar ve çözücüler gibi birçok teknik kullanýlmaktadýr (29). Ancak el aletlerinin kök kanal duvarlarýný temizlemede özellikle çözücüler ve rotary aletlere göre üstün olduðu saptanmýþtýr (30). Isýnan ve yumuþayan gütaperka kanal duvarýna bulaþtýrmakta ve istenen düzeyde temizlik için yine el aletlerine ihtiyaç duyulmaktadýr. Bu nedenle bu çalýþmada retreatment uygulamalarýnda manuel enstrümantasyon tercih edilmiþtir. Güta-perka kloroform, karbon disülfit, benzen, ksilen, esansiyel yaðlar, metil kloroform, haloten, beyaz terbentin, karbon tetraklorit, ökaliptol yaðý içinde çözünebilir (31-33) Gütaperkalarýn çözünürlükleri markalarýna göre deðiþiklik göstermektedir (34), ayný zamanda çözücülerin etkinlikleri de farklýdýr (32, 34). Kloroform sitotoksik (5, 31) özellikleri nedeniyle çok dikkatli kullaným gerektiren bir çözücüdür. Ancak yumuþamýþ güta-perka kanal boyunca duvara yapýþýr ve temizlenmesi zor ince bir tabaka oluþturur (30, 35). Bu nedenle sunulan vakalarýn hiçbirinde çözücü kullanýlmamýþtýr. Güta-perkanýn kanaldan uzaklaþtýrýlmasýnda deðiþik teknikler izlenebilir. Koroner 2-4 mm mesafedeki gütaperka düþük basýnçla yavaþ devirle çalýþan Gates- Glidden veya Peeso frezler yardýmý ile sökülebilir (36, 37). Bu çýkarýlan kýsým çözücüye rezervuar oluþturur ve giriþi kolaylaþtýrýr. Koronal kýsmýn sökülmesinde ýsýtýlmýþ aletler de kullanýlmaktadýr (38). Ancak bunlar çözücü için çok küçük bir boþluk hazýrlarlar ve giriþi kolaylaþtýramazlar (5, 8). lerle kanal dolgusu uzaklaþtýrýlacak ise kanala ilk olarak K-tipi

5 Kaya,Retreatment uygulamalarý 5 eðe veya reamerlarla girilir, daha sonra kalýn bir Hedström eðesi kontrollü ve saat yönünde hareket ile güta-perka kütlesi içine vidalanýr, apikalden güta perkanýn taþmasýný önlemek amacý ile apikale doðru basýnçtan kaçýnýlýr (5, 39). Dirençle karþýlaþýldýðýnda eðe geri çekilir, çoðunlukla güta-perka konlarý da sarýlmýþ olarak gelir. Taþkýn güta-perkalarýn çýkarýlmasýnda da ayný yöntem kullanýlýr. Güta-perkanýn apikal foramenden kopmasýný engellemek için eðeyi periapikale kadar uzatmak gerekir (8, 40). Yakýn dönemde yapýlan çalýþmalarýn çoðunluðu, enstrümantasyon ve irrigasyonun kök kanal enfeksiyonu üzerine etkilerine yoðunlaþmýþtýr. Bunun yaný sýra, retreatment iþlemlerinin kök kanal sistemi içindeki mikroorganizmalara etkisi de ilginçtir. Fakat, preperasyonla enfeksiyon kontrolünün etkilerini gösteren az sayýda in vivo retreatment vakasý sunulmuþtur (41) Kök kanal tedavisi yapýlmýþ apikal li bir diþin retreatment sonrasý prognozunun ilk defa tedavi yapýlacak apikal li bir diþten daha kötü olduðu ileri sürülmektedir (42). Bu durum teknik komplikasyonlar, anatomik zorluklar, lokalize edilemeyen kanallar ile iliþkili olabilir. Kötü prognozun diðer bir sebebi ise konvansiyonel tedavi iþlemlerine daha dirençli bir mikrofloranýn varlýðýdýr. Retreatment gerektiren dirençli apikal vakalarýnda Enterecoccus. Faecalis in önemli rolü üzerinde durulmaktadýr (43-48). Çünkü bu mikroorganizma endodontik floranýn diðer mikroorganizmalarýna göre lokal olarak kullanýlan dezenfeksiyon ajanlarýna (örneðin kalsiyum hidroksit) daha dirençlidir (49, 50). Kalsiyum hidroksit içerikli patlarýn tedavideki rolü mikroorganizmalarýn eliminasyonu ve osteosementogenetik aktivite ile periapikal iyileþmeyi hýzlandýrmasýdýr. Retreatment vakalarýnda E.faecalis varlýðý düþünüldüðünde klorhexidin solusyonlarýnýn daha etkili olduðu bilinmektedir (51) Persiste veya tekrarlayan endodontik enfeksiyonlarda ilk enfeksiyona ait rezidüel bakteriler kök kanalýnda üremeye devam edebileceði gibi, koronal restorasyonun yetersizliði nedeniyle sekonder olarak da ortaya çýkmýþ olabilir (52). Sunulan 2. vakada da primer tedavinin baþarýsýzlýðýnýn sebebi sýzdýrmaz bir üst restorasyonun yapýlmamasý ve kök kanal dolgusunun kondansasyonunun yetersiz olmasýdýr. Retreatment vakalarýnda kök kanal dolgusu baþarýyla uzaklaþtýrýlabilirse, tedavinin prognozunu belirleyen kök kanalýndaki biyomekanik preparasyondur. Primer kanal tedavisi esnasýnda prepare edilemeyen ve debrisin tam olarak uzaklaþtýrýlamadýðý bölgelerin, retreatment esnasýnda farklý bir teknik kullanýlarak uzaklaþtýrýlabileceði ve teorik olarak da baþarý þansýnýn arttýrýlabileceði düþünülerek sunulan tüm vakalarda geniþletme miktarý primer tedavidekinden daha fazla olmuþtur. Bu aþamadan sonra sýzdýrmaz bir kök kanal ve koronal dolgusu hedeflenmiþtir. Retreatment ilk tedaviye göre teknik olarak daha üstün yapýlmýþ olsa ve baþlangýçta iyi bir prognoz gözlense de uzun dönemli takip önem taþýr. Bu sürenin ortograt retretment için dört yýl olmasý önerilmektedir (53). 3 ve 24 ay arasýnda kontrolleri yapýlmýþ sunulan bu vakalarýn da 4 yýllýk uzun dönem takipleri planlanmýþtýr. Apikal teþhisi konulmamýþ ancak gelecekte potansiyel bir risk oluþturan yetersiz bir kök kanal dolgusuna sahip veya koronal sýzýntýsý mevcut bir diþe retreatment uygulanmasýnýn gerekliliði konusunda farklý görüþler olup daha ileri çalýþmalara ihtiyaç vardýr (54). Sonuç Bu makalede, retreatment sonuçlarý verilen vakalardan özellikle 24 aylýk kontrolleri yapýlabilenler bu tedavinin baþarýlý olacaðý fikrini desteklemektedir. Ancak, bu konuda yapýlmýþ daha fazla vakayý içeren uzun süreli takip çalýþmalarýna ihtiyaç vardýr. Kaynaklar 1- Hülsmann M, Stotz S. Efficacy, cleaning ability and safety of different devices for gutta-percha removal in root canal retreatment. Int Endod J. 1997; 30: Barrieshi-Nusair KM. Gutta-percha retreatment: effectiveness of nickel-titanium rotary instruments versus stainless steel hand files. J Endod. 2002; 28: Bayýrlý G. Kök kanalý tedavisinin tekrar yapýlmasý retreatment. Bayýrlý G. Endodontik Tedavi II. Ýstanbul, Ýstanbul Üniversitesi Basýmevi, 1999; American Association of Endodontics. AAE glossary, contemporary terminology for Endodontics. (8. baský), Chicago, American Association of Endodontists Friedman S. Endodontik revision of failures. In: Walton RE, Torabinejad M, eds. Principles And Practice of Endodontics. 2 nd Ed, Saunders Company, Philedelphia, USA, 1996, Allen RK, Newton CW, Brown CE Jr. A statistical analysis of surgical and nonsurgical endodontic retreatment cases. J Endod. 1989;15: Crump MC. Differential diagnosis in endodontic failure. Dent Clin North Am 1979; 23: Stabholz A, Friedman S, Tamse A. Endodontic failures and re-treatment. In: Cohen S, Burns RC, eds. Pathways of the Pulp. (6. baský) St Louis, ABD: Mosby, 1994; Saunders WP, Saunders EM. Coronal leakage as a cause of failure in root-canal therapy: a review. Endod Dent Traumatol. 1994;10: Abou-Rass M. Evaluation and clinical management of previous endodontic therapy. J Prosthet Dent. 1982;47: Sedgley CM, Wagner R. Orthograde retreatment and apexification after unsuccessful endodontic treatment, retreatment and apicectomy. Int Endod J Nov;36(11): Ruddle CJ. Micro-endodontic nonsurgical retreatment.

6 6 Kaya,Retreatment uygulamalarý Dent Clin North Am. 1997; 41: Farge P, Nahas P, Bonin P. In vitro study of a Nd:YAG laser in endodontic retreatment. J Endod 1998;24: Hunter KR, Doblecki W, Pelleu GB Jr. Halothane and eucalyptol as alternatives to chloroform for softening guttapercha. J Endod 1991; 17: Ladley RW, Campbell AD, Hicks ML, Li SH. Effectiveness of halothane used with ultrasonic or hand instrumentation to remove gutta-percha from the root canal. J Endod 1991; 17: Stabholz A, Friedman S. Endodontic retreatment--case selection and technique. Part 2: Treatment planning for retreatment. J Endod 1988;14: Taintor JF, Ingle JI, Fahid A. Retreatment versus further treatment. Clin Prev Dent 1983; 5: Imura N, Zuolo ML, Ferreira MO, Novo NF. Effectiveness of the canal finder and hand instrumentation in removal of gutta-percha root fillings during root canal retreatment. Int Endod J 1996; 29: Imura N, Kato AS, Hata GI, et al. A comparison of the relative efficacies of four hand and rotary instrumentation techniques during endodontic retreatment. Int Endod J 2000; 33: Betti LV, Bramente CM. Quantec SC rotary instruments versus hand files for gutta-percha removal in root canal retreatment. Int Endod J 2001; 34: Pecora JD, Spano JC, Barbin EL In vitro study on the softening of gutta-percha cones in endodontic retreatment. Braz Dent J 1993; 4: Barbosa SV, Burkard DH, Spangberg LS. Cytotoxic effects of gutta-percha solvents. J Endod 1994; 20: Orstavik D, Kerekes K, Eriksen HM. The periapical index: a scoring system for radiographic assessment of apical. Endod Dent Traumatol Feb;2(1): Cantarini C, Massone EJ, Goldberg F, Frajlich SR, Artaza LP. Evaluacion radiografica de 600 tratamienthos endodonticos efectuados en el periodo Revista de la Asociacion Odontologica Argentina. 1996; 84, Sjogren U, Hagglund B, Sundqvist G, Wing K. Factors affecting the long-term results of endodontic treatment. J Endod. 1990;16: Lovdahl PE, Gutmann JL. Problems in nonsurgical root canal endodontic revision. In: Gutmann JL, Dumsha TC, Lovdahl PE, Hovland EJ. Problem Solving in Endodontics. 2 nd Ed, Mosby, St Louis, USA, 1992, Ingle JI, Beveridge EE, Glick DH, Weichman JA. Modern endodontic threapy. In Endodontics. Ingle JI, Bakland LK. Peters DL, Buchanan LS; Mullaney TP. (4 ed.) Baltimore., Williams ve Wilkins, 1994; Fava LR. Calcium hydroxide in endodontic retreatment after two nonsurgical and two surgical failures: report of a case. Int Endod J. 2001; 341: Baratto Filho F, Ferreira EL, Fariniuk LF. Efficiency of the 0.04 taper ProFile during the re-treatment of gutta-perchafilled root canals. Int Endod J. 2002; 35: Keçeci AD, Kaya Üreyen B, Çelik Ünal G. Kök kanal dolgusunun uzaklaþtýrýlmasýnda kullanýlan farklý tekniklerin etkinliklerinin karþýlaþtýrýlmasý. Gazi Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Dergisi. 2006; 23: Evaluation of alternatives to chloroform in endodontic practice. Endod Dent Traumatol 1989;5: DJ, Campbell AD, Hicks ML, Pelleu GB Jr. Alternative solvents to chloroform for gutta-percha removal. J Endod 1990;16: Evaluation of Gutta-percha solvents. J Endod 1990;16: Gutta-percha solvents--a comparative study. J Endod 1986;2: Sae-Lim V, Rajamanickam I, Lim BK, Lee HL. Effectiveness of ProFile.04 taper rotary instruments in endodontic retreatment. J Endod 2000; 26: Frajlich SR, Goldberg F, Massone EJ, Cantarýný C: Comparative study of retreatment of Thermafil and lateral condensation endodontic fillings, Int Endod J.1998; 31: Endodontic revision: A rational approach to root canal reinstrumentation. J Endod 1992;18: Gilbert BO, Rice RT. Re-treatment in endodontics. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1987;64: Negotiation of obstructed canals; bleaching of teeth. Br Dent J 1985;158: Endodontic endodontic revision--case selection and technique. 3. Endodontic revision techniques. J Endod 1990;16: Peciuliene V, Reynaud A, Balciuniene I, Haapasalo M. Isolation of yeasts and enteric bacteria in root-filled teeth with chronic apical. Int Endod J 2001: 34: Friedman S Treatment outcome and prognosis of endodontic therapy. In: Orstavik D, Pitt-Ford T, eds.essential endodontology. Blackwell Science, Oxford, Molander A, Reit C, Dahlen G, Kvist T. Microbiological status of root-filled teeth with apical. Int Endod J 1998: 31: Peciuliene V, Balciuniene I, Eriksen HM, Haapasalo M. Isolation of Enterococcus faecalis in previously rootfilled canals in a Lithuanian population. J Endod 2000:26: Peciuliene V, Reynaud A, Balciuniene I, Haapasalo M. Isolation of yeasts and enteric bacteria in root-filled teeth with chronic apical. Int Endod J 2001: 34: Hancock HHI, Sigurdsson AD, Trope MB, Moiseiwitsch JB. Bacteria isolated after unsuccessful endodontic treatment in a North American population. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 2001: 91: Siren EK, Haapasalo MP, Ranta K, Salmi P, Kerosuo EN. Microbiological findings and clinical treatment procedures in endodontic cases selected for microbiological investigation. Int Endod J 1997: 30: Sundqvist G, Figdor D, Persson S, Sjogren U. Microbiologic analysis of teeth with failed endodontic treatment and the outcome of conservative re-treatment. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1998: 85: Molander A, Reit C, Dahlen G. The antimicrobial effect of calcium hydroxide in root canals pretreated with 5%iodine potassium iodide. Endod Dent Traumatol 1999:15: Haapasalo M, Orstavik D. In vitro infection and disinfection of dentinal tubules. J Dent Res 1987: 66: Stuart CH, Schwartz SA, Beeson TJ, Owatz CB. Enterococcus faecalis: its role in root canal treatment failure and current concepts in retreatment. J Endod Feb;32(2): Haapasalo M, Endal U, Zandý H, Coýl J M. Eradication of endodontic infection by instrumentation and irrigation solutions. Endodontic Topics. 2005; 10: Consensus report of the European Society of Endodontology on quality guidelines for endodontic treatment. Int Endod J 1994: 27: Haapasalo M, Udnæs T, Endal U. Persistent, recurrent, and acquired infection of the root canal system post-treatment. Endodontic Topics 2003, 6,