PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2707 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1670 PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME Yazarlar Doç.Dr. Ahmet AĞCA (Ünite 1) Prof.Dr. Raif PARLAKKAYA (Ünite 2) Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 3) Doç.Dr. Ali ALAGÖZ (Ünite 4) Doç.Dr. Yunus CERAN (Ünite 5) Doç.Dr. Oğuzhan AYDEMİR (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Özlem SAYILIR (Ünite 7) Prof.Dr. Kerim BANAR Prof.Dr. Sait KAYGUSUZ (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Necdet SAĞLAM Doç.Dr. Adnan SEVİM ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 İçindekiler Önsöz... iv 1. Proje ve Yatırım Projesi 2 2. Fizibilite Analizi İş Planı İş Kurma ve Büyütme Proje Maliyet Analizi Proje Finansmanı ve Bütçeleme Yatırım Projelerinde Risk Analizi Proje Değerlemesi. 160 iii

3 Önsöz Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına yapıldığı bir iş türüdür. Yeni bir işe başlamak, mevcut işi geliştirmek veya diğer amaçlar için projeler hazırlanabilir. Ticari açıdan bakıldığında proje yeni veya mevcut bir işe ilave yatırım olarak ifade edilebilir. Yatırım kavramı, fiziksel varlıklar stokundaki bir artış olarak tanımlanabilir. Ekonomik anlamda yatırım kaynakların, üretim faktörlerinden olan sermayeyi artıracak şekilde yönlendirilmesidir. Yatırım kararları, işletmelerin ellerinde bulundurdukları varlık miktarını, bu varlıkların çeşitleri ve yatırımcılar tarafından algılanacak olan işletmenin iş ve risk görünüşünü belirlediği için önemlidir. Bu yüzden bir işletmenin ekonomik anlamda gelecek vaat etmesi, içinde bulunulan dönemlerde alınacak yatırım kararlarına bağlıdır. Yatırım karında fizibilite (yapılabilirlik analizi) yapılarak işi projeyi yapıp yapmamaya karar verilir. İş planı hazırlama süreci, fizibilite analizinde projenin yapılabilir (fizibl) bulunmasından sonraki aşamadır. İş planında mevcut durum, işletme geçmişini, gelecekte ulaşmak istediği hedeflere ait planları anlatan bir stratejik dokümandır. İş planında gelecekte neleri, ne zaman yapılacağı, nasıl yapılacağı, gibi birçok sorunun cevabı verilir. İş planı projenin hayata geçirilmesinde ve iş kurma sürecinde bir rehberdir. İş planı yatırımcıya yapılacak projenin / işin eleştirel ve objektif bir bakış açısıyla gösterilmesini sağlar, aynı zamanda bunun için gerekli olan zamanın, çabanın, araştırmanın ve kullanılacak yöntemlerin birleştirildiği belgeyi oluşturur. Proje fikrinin oluşması, fizibilite ve iş planından sonraki aşama, işin kurulması aşamasıdır. Burada amaç; projesi olgunlaşan yatırımcıya kurabileceği işletme tipleri ve kuruluş şekilleri ile bürokratik işlemler anlatılarak yatırımcının iş fikrinin hayata geçirilmesinde, yasal süreç işlemleri hakkında bilgilenmelerini sağlamaktır. Yatırımcının iş kurma süreci içinde özellikle kuracağı işletme türüne karar verilmesi gerekir. Daha sonra işletmenin kurulması ve iş yeri açma ruhsatının alınması aşaması gelir. İşin kurulmasında ve projeyi gerçekleştirme maliyeti proje maliyeti üzerinde de önemli bir etkendir. Dolayısıyla proje maliyet analizi yapılması proje analizi ve değerlemenin en önemli konularından biridir. Projelerin çok iyi bir biçimde hazırlanması ve seçilmesi, projelere tahsis edilen kaynakların etkin, verimli ve karlı bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. Proje yöneticileri, projelerle ilgili yatırım kararlarını verirken değişik yöntemler yardımıyla en başta fizibilite etütleri olmak üzere nakit akımı ve diğer verileri kullanarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, yarar/maliyet, kurumsal ve çevresel analizler yaparlar. Duyarlılık analizleriyle test ederek proje hakkında karar verirler. Proje yöneticileri için karar vermede en önemli bilgilerden biri de projenin maliyetine ilişkin bilgilerdir. Bu bakımdan proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje yöneticisi, projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanmasını ister; çünkü projenin yapım aşaması uzun süreli bir işletmenin başlangıcıdır. Projelerde, projelerin hayata geçirilebilmesi için gereksinim duyulan fon ihtiyacının belirlenmesi ve daha sonra bu fonların nereden ve hangi koşullar ile sağlanacağına karar verilmesi önemlidir. Projenin yapılabilmesi yeterli finansman olanaklarının varlığı durumunda mümkün olmaktadır. Projeler için ihtiyaç duyulan toplam finansman tutarı sabit yatırım harcamaları ve işletme sermayesi ihtiyaçlarının toplamından oluşmaktadır. Proje için muhtemel finansman kaynaklarının maliyetleri, kullanılan finansman kaynaklarının türlerine ve vadelerine göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle finans yöneticileri ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileşimini kullanarak projenin yapılabilir olmasını sağlayabilir ve projenin karlılığını artırabilir. iv

4 Finansman ihtiyaçlarının önceden belirlenmesi en uygun finansman kaynağının bulunması ve işletmenin ileride zor duruma düşmemesi açısından son derece önemlidir. Bu nedenle işletmeler kısa vadeli planlama aracı olarak nakit bütçelerinden faydalanmaktadırlar. Nakit bütçeleri ile işletmeler belirli bir dönemdeki nakit giriş ve çıkışlarını tahmin ederek dönem sonunda nakit ihtiyacının veya nakit fazlasının olup olmadığını belirlemek isterler. Nakit açığının tespit edilmesi durumunda bu ihtiyacın nerelerden ve hangi koşullarda sağlanacağına karar verilir. Nakit fazlalığının öngörüldüğü dönemlerde ise fazlalık kısmın kısa vadeli ve gelir getirici alanlara yatırımına yönelik planlamalar yapılır. Yatırım projelerinde risk analizleri ile proje analizleri yapılabilir. Günümüzde, risk yönetimi, işletmeler için vazgeçilmez bir alan olarak ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin karşılaşabileceği risklerin tanımlanması ve sınırlandırılması son derece önemlidir. Yatırım projelerine girişilmeden önce projelerin elektronik çizelgelerle risk analizine tabi tutulması, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması açısından son derece faydalı bir yaklaşımdır. Duyarlılık analizleri ve simülasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarlı olduğu belirlenerek riskler sınırlandırılabilir veya ortadan kaldırılabilir ve hatta gerekirse yatırım projesinden vazgeçilebilir. Yatırım projelerinden son olarak projenin değerlendirilmesi gerekir. İşletmeler yeni kapasite yaratmak, mevcut kapasiteleri artırmak veya sürekliliklerini sağlamak amacıyla yatırım yaparlar. Bu yatırımlar ile ilgili kararlar yatırımın başarısı kadar işletmenin başarısı ve kârlılığı içinde önemlidir. Projenin kabulü veya red edilmesi değerleme yöntemleri ile belirlenebilir. Bu kitapta; Proje ve Yatırım Projesi, Fizibilite Analizi, İş Planı, İş Kurma ve Büyütme, Proje Maliyet Analizi, Proje Finansmanı ve Bütçeleme, Yatırım Projelerinde Risk Analizi ve Proje Değerlemesi üniteleri yer alacaktır. Kitabın öğrenciler ve kullanıcılara yararlı olmasını dileriz. Editörler Doç.Dr. Adnan SEVİM Prof.Dr. Necdet SAĞLAM v

5 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Proje kavramı, projenin unsurları, proje sürecini açıklayabilecek, Proje yönetimini açıklayabilecek, Yatırım kavramı ve yatırım çeşitlerini sıralayabilecek, Yatırım projesi kavramını tanımlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Proje Proje Unsurları Proje Süreci Proje Yönetimi Yatırım Yeni Yatırım Geliştirme Yatırımı Yatırım Projesi İçindekiler Giriş Proje Kavramı Yatırım Kavramı ve Çeşitleri 2

6 Proje ve Yatırım Projesi GİRİŞ Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına yapıldığı bir iş türüdür. Proje sistematik bir şekilde gerçekleştirilerek bir işte hata, eksiklik ve karmaşadan doğabilecek başarısızlık ihtimalini düşürmek istenir. İnsanların yaşam standardı büyük ölçüde maddi imkânlarla ilgilidir. Sınırlı maddi imkânlara sahip olan ve daha iyi bir yaşam standardı yakalamak isteyenler için önerilebilecek çözümlerden biri birikimlerin kazanç getirecek alanlara yönlendirilmesi, yani yatırım yapılmasıdır. Yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek de yatırım seçenekleri içerisinde yer alır. Kuruluş işlemleri açıdan bakıldığında yeni bir işletmenin kurulması oldukça kolaydır; kanunların gerekleri yerine getirildiğinde bir işletmenin kurulması birkaç gün içerisinde gerçekleşebilir. Ancak önemli olan bir işletmeyi kurmak veya geliştirmek değil, kurulan veya geliştirilen işletmenin sürekliliğinin sağlamak, yani kar ettirebilmek ve devamlığını sağlamaktır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), 2011 Kasım Ayına Ait Kurulan ve Kapanan Şirket" istatistiklerini açıkladı. Buna göre, bu yılın onbir ayında kurulan şirket sayısı 2010 yılının aynı dönemine göre yüzde 7,46; kapanan şirket sayısı yüzde 17,44 arttı. Ocak-Kasım döneminde 49 bin 12 şirket kuruldu. Geçen yılın aynı ayında bu rakam 45 bin 609 adet idi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı ise 9 bin 679'dan 11 bin 367 adede çıktı. Görüldüğü gibi bir çok işletme doğru proje ve doğru yatırım kararı verilmeden ve diğer nedenlerle kapanmıştır. Yeni bir işletme kurma veya mevcut bir işletmeyi geliştirme şeklinde yapılan bir yatırımın başarıya ulaşma ihtimali yatırımın bir proje olarak ele alınması ile daha da artacaktır. Bu ünitede proje ve yatırım kavramları hakkında temel bilgiler verilerek bu ikisinin nasıl bir araya getirilebileceği üzerinde durulmuştur. PROJE KAVRAMI Çevremize baktığımızda hayatımızda gerçekleştirdiğimiz işlerin bazılarının rutin, sürekli yapılan işler olduğunu görürüz. Bu işler farklı ortamlardaki farklı işler olabilir. Örneğin bir ev hanımı için sabah kalkıp kahvaltı hazırlamak, daha sonra evi temizlemek, akşam yemeğini hazırlamak rutin bir iştir. Aynı şekilde çalışan birisi için işyerine gittiğinde bilgisayarını açmak, o gün yapacağı işlere ilişkin dokümanları teslim almak, onları incelemek, bunları daha sonra bir başka çalışana teslim etmek rutin bir iştir. Herhangi biri bize bu işleri gerçekleştirirken ne yaptığımızı sorsa her zamanki işlerle uğraşıyorum diye cevap veririz. Bu işler, tekrarlanan, hep yapılan, değişmeyen işlerdir. Oysa bazı işler her zamanki işler gibi değildir. Daha önce hiç komşunun çocuğuna bakmamış bir ev hanımı için komşunun çocuğuna geçici olarak, bir defaya mahsus olarak bakmak, o ev hanımının her zamanki işlerinden farklıdır. Aynı şekilde bir işyerinde çalışan personel için o iş yerinde kullanılmak üzere hazırlanan bir bilgisayar programının yazılımında, işlerin nasıl yürüdüğünü bilgisayar programcısına anlatmak için bir haftalığına görev almak o personelin her zamanki işlerinden farklıdır. Bu işler, belli bir amaç için, işi yapan kişi tarafından daha önce hiç yapılmamış, bir defaya mahsus, belli sürede tamamlanması gereken sıra dışı işlerdir. 3

7 Proje yeni bir iş için olabileceği gibi mevcut işleri geliştirmek için veya özel bir amaç için de hazırlanabilir. Bazen yeni bir iş için TÜBİTAK, KOSGEB, Kalkınma Ajansları vb. için de projeler hazırlanabilir. Yukarıda verilenler gibi birçok örnek vermek mümkündür. Hayatımız boyunca gerçekleştirdiğimiz işleri iki çeşite ayırabiliriz: Süregelen işler ve proje işleridir. Proje, bir iş yapma ve sistemli çalışma türüdür. Proje için şu şekilde bir tanım yapılabilir: Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına(geçici) yapıldığı bir iş türüdür. Projenin Unsurları Proje nedir? Bir proje işinin her zamanki (rutin) işlerden nasıl ayrıldığını aşağıdaki tablo vasıtasıyla daha net görebiliriz. Tablo 1.1: Proje İşi ile Rutin İş Arasındaki Farklar Proje İşi Amaç, benzeri olmayan bir ürün, hizmet veya sonuç üretmektir. İş, bir kereye mahsus, başlangıç ve bitişi kesin olarak belirlenmiş bir tarihte yapılır. Sadece o iş için tahsis edilmiş kaynaklar söz konusudur. Sadece o iş için yapılacak görevler söz konusudur. Sadece o işe mahsus yöntemler kullanılır. Rutin İş Amaç, her zamanki ürün, hizmet veya sonucu bir kez daha üretmektir. İş, her zaman yapılır, başlangıç ve bitişi kesin olarak belirlenmemiştir. Her zaman kullanılan mevcut genel kaynaklar söz konusudur. Yapılan iş aynı olduğu için görevler aynıdır. Her zamanki yöntemler kullanılır. Tabloda görüldüğü gibi bir proje işinin rutin bir işten beş noktada (amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem) farklılaşmaktadır. Bu beş nokta aynı zamanda projenin unsurları olarak adlandırılır. O zaman, bir işin proje işi olarak adlandırılabilmesi için bu beş unsurun tamamına sahip olması gerekir. Projenin unsurları aşağıda kısaca açıklanmıştır. Amaç: Projede benzeri olmayan bir ürün ya da hizmet üretmek veya bir sonuca ulaşmak amaçlanır. Projenin başarıya ulaşması amacın doğru tespitine bağlıdır. Amaç tespit edilirken amacın net, ölçümlenebilir, üzerinde hemfikir olunmuş ve gerçekçi olmasına dikkat edilir. Zaman: Projede işin başlangıç ve bitiş zamanı belli olmalıdır. Nasıl ki canlıların ömrü varsa, projenin de ömrü vardır. Yani, proje doğan ve ölen bir iştir! Eğer işin ömrü belli değilse o iş proje olamaz. Projenin zaman unsuru içerisinde yer alan bir başka önemli özelliği projenin bir kez yapılması, tekrarlanmamasıdır. Bunu da yine insan ömrüne benzetebiliriz. Nasıl ki her insan bir diğerinden farklı bir ömre sahiptir ve bir kez yaşar, her proje de birbirinden farklı ömre sahiptir ve bir kez gerçekleştirilir. Kaynak: Projede sadece o işe tahsis edilmiş belirli kaynaklar kullanılır. Bir projede kullanılabilecek kaynaklar dört grupta toplanır: İnsan kaynağı, araç-gereç (ekipman) kaynağı, malzeme kaynağı ve para kaynağı. Bir projede bu kaynakların tamamının kullanılması da sadece bir kaçının kullanılması da mümkündür. Önemli olan söz konusu kaynakların sadece o işe ayrılmasıdır. Kapsam: Proje işi, belli bir amaç doğrultusunda, belli kaynaklar kullanılarak, bir defaya mahsus yapılır, dolayısı ile bir projede, projenin başarıya ulaşması için yapılacak işler ve o işlerin nasıl yapılacağı doğru ve net bir biçimde tespit edilir. 4

8 Yöntem: Projenin amacı kısıtlı kaynakla ve zamanda gerçekleştirileceği için proje kapsamında yapılacak işlerin eldeki imkanlar (kaynaklar) doğrultusunda ve zaman limiti içerisinde en uygun şekilde yapılmasını sağlayacak yöntemler belirlenir. Projenin her bir unsuru birbirlerine bağımlı olarak ele alınır. Yani, her bir unsur diğer unsurlar ile ilişki içerisindedir. Örneğin; Projenin zamanına karar verilirken amacın gerçekleştirilebilmesi için hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı, hangi işlerin, hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede ihtiyaç duyulacak kaynaklar hesap edilirken, projenin amacının gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi işlerin hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede yapılacak işlere karar verilirken, amacı gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı ve işin hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede yönteme karar verirken amacı gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı ve hangi işlerin yapılacağı göz önüne alınır. Proje Süreci Projenin unsurları nelerdir? Süreç, devam eden faaliyetler dizisi olarak tanımlanabilir. Projenin özellikleri incelendiğinde projenin başı ve sonu olan bir süreç olduğu görülür. Bir proje kendi özel amaçları olan ayrı ayrı süreçler boyunca ilerler. Ne amaçla hazırlanırsa hazırlansın bütün projeler birbirini takip eden ve her biri ayrı bir süreç olan beş adımdan oluşur: Başlatma Süreci Planlama Süreci Yürütme (İcra) Süreci İzleme ve Kontrol Süreci Sonlandırma Süreci 5

9 Başlatma Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Planlama Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır İzleme-Kontrol Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Yürütme Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Sonlandırma Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Şekil 1.1: Proje Süreci Şekil 1.1 de proje süreci gösterilmiştir. Proje süreci beş ayrı süreçten oluşur. Bu süreçlerin her biri başlatma, planlama, yürütme, izleme-kontrol ve sonlandırma aşamalarını içerir. Bu süreçlerin ilki Başlatma Süreci dir. Şekilden de anlaşılacağı üzere Başlatma Süreci nin çıktısı, Planlama Süreci, Planlama Süreci nin çıktısı Yürütme Süreci, Yürütme Süreci nin çıktısı İzleme ve Kontrol Süreci dir. Proje sürecinde Planlama, Yürütme, İzleme-Kontrol süreçleri arasında bir döngünün bulunduğuna dikkat ediniz. Proje süresince Planlama Süreci, İzleme-Kontrol Süreci nden aldığı geribildirim sayesinde tekrarlanabilir. İster bir konut projesi, ister bilimsel bir proje isterse yeni bir iş kurma projesi (veya yatırım projesi) olsun, her proje, proje sürecini takip eder. Proje sürecinin başlatma aşamasından sonraki aşamaları projeden projeye farklılık gösterebilir. Bazı projelerde, proje süreci sırasıyla (başlatma-planlamayürütme-izleme/kontrol-sonlandırma) devam ederken, bazı projelerde başlatma aşamasından sonraki aşamalar yer değiştirerek tekrarlanabilir. Proje sürecinin her bir aşaması tamamlandığında diğer aşamaya geçip geçmeme kararı verilir. Bu bakımdan proje sürecinin her bir aşaması o aşamayı tekrar edip etmeme, bir sonraki aşamaya geçip geçmeme veya projeye devam edip etmeme kararlarının verildiği kontrol noktaları gibi düşünülebilir. 6

10 Başlatma Süreci Proje süreci hangi süreçlerden oluşur? Proje süreci, proje kararının verilmesini takiben başlatma süreci ile başlar. Başlatma gerçekleşmezse proje hayata geçemez. Başlatma süreci, proje sahiplerinin başlatma kararını vermesi ile gerçekleşir. Bu süreç sonunda ya projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere projeye başlanmaz, süreç durdurulur. Planlama Süreci Planlama süreci, proje sürecinin belki de en önemli sürecidir. Bu süreç sonucunda projeyle ilgili herkese neyin nasıl yapılacağının söylenmiş olur. Projenin bu sürecinde üretilen dokümanlar projenin diğer süreçlerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyişinin izlenmesinde kullanılır. Yürütme Süreci Yürütme süreci, proje işlerinin üretildiği, bir başka ifade ile planın eyleme dönüştüğü süreçtir. Proje kaynaklarının ve bütçenin çoğu bu süreçte kullanılır. İzleme ve Kontrol Süreci İzleme ve kontrol süreci projenin uygulanması esnasında elde edilen sonuçların önceden belirlenen ölçütlere uygun olup olmadığının tespit edildiği süreçtir. Eğer sonuçlarla önceden belirlenen ölçütler arasında olumsuz yönde fark varsa düzeltici eylemler yapılarak projenin planlandığı şekilde yürümesi sağlanır. Bu durum aynı zamanda Planlama ve Yürütme süreçlerinin tekrar gözden geçirilmesini gerektirir. Özetle, bu süreç, proje planı ve yürütülmesinin sürekli izlenerek önceden belirlenmiş ölçütlerden sapmalar olduğunda düzeltici müdahalelerin yapıldığı bir süreçtir. Sonlandırma Süreci Sonlandırma süreci proje sürecinin pek fazla dikkate alınmayan son sürecidir. Bu süreçte projenin sonlandırılmasına ilişkin prosedürler yerine getirilir ve projenin bittiği tüm taraflara resmen ilan edilir. Proje başarıldığında veya başarılamadığında bu süreçte yapılması gereken bazı işlemler genellikle ihmal edilir. Bu süreç iyi değerlendirildiğinde, proje ile ilgili taraflar gelecekteki proje çalışmalarında kullanabileceği çok değerli bilgi ve tecrübeler elde etmiş olur. Proje Yönetimi Proje yönetimi, proje amacının gerçekleştirilebilmesi için, proje süresince ve projeye tahsis edilen kaynakları kullanarak planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sıralanan yönetim fonksiyonlarının icra edilmesi demektir. Proje yönetiminde üç sınırlandırıcıya özellikle dikkat edilir; kapsam, zaman ve maliyet. Bu üç unsur, herhangi bir projenin en önemli sınırlayıcılarıdır. Bunlardan herhangi birinde yapılacak bir değişim diğer ikisini de etkiler. Örneğin; Projenin kapsamı genişletildiğinde proje için gereken zaman uzar ve maliyetler artar, Proje gerekenden kısa zamanda bitirilmek istenirse maliyetler artar, ancak projenin kapsamı daralır, Proje bütçesi azaltılırsa projenin gerçekleşmesi daha uzun zaman alır ve proje kapsamı daraltılır. Proje sürecinde rol ve sorumluluklar üç kademeli bir yapıda dağılır: proje sahibinin (kaynak verenin) rol ve sorumlulukları, proje yöneticisinin rol ve sorumlulukları ve proje yürütücülerin (proje ekibi) rol ve sorumlulukları. 7

11 Proje yönetimi nedir? Proje Sahibinin (Kaynak Sağlayanın) Rol ve Sorumlulukları Herhangi bir projede proje sahibi (kaynak sağlayanın) beklentilerini ve taleplerini açıkça ortaya koyar ve proje sonucunu değerlendirir. Proje sahibinin en önemli rolü projenin yüksek kalitede ve düşük maliyette yapılmasını sağlamaktır. Proje sahibi her ne kadar projenin yürütülmesi ile ilgili sorumluluğu proje yöneticisine devretmiş olsa da projenin tüm sorumluluğu aslen kendisindedir. Proje sahibinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Projenin başlatılması, sürdürülmesi ve sonlandırılması kararlarının verilmesi, Projenin beklentiler doğrultusunda gittiğinin teyid edilmesi, Projeye kaynak tahsis edilmesi, Proje yürütücülerinin taleplerine cevap verilmesi, Fırsatların ve risklerin değerlendirilip, kontrol altına alınması, Proje Yöneticisinin Rol ve Sorumlulukları Proje yöneticisinin en önemli rolü proje ekibini yöneterek sonuçları proje sahibine iletmek ve proje ekibine liderlik etmektir. Proje yöneticisinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Projenin amacına ulaştırılmasının sağlanması, Projede yapılacak işler için görevlendirme ve yetkilendirmelerin gerçekleştirilmesi, Proje yürütücüleri ile sürekli iletişimin kurulması ve onların motive edilmesi, Projenin sağlıklı yürümesi için gereken yönetim araçlarının kullanılması, Sonuçların değerlendirilmesi, gereken değişikliklerin yapılması. Proje Yürütücülerinin (Proje Ekibi) Rol ve Sorumlulukları Proje yürütücüleri projenin hayata geçirilmesinde belki de en önemli role sahiptir. Çünkü onlar olmadan proje ortaya çıkamaz. Proje yürütücelerinden beklenen en önemli hususlar projenin amacının ne olduğunuanlamalrı ve kavramalarıdır. Proje yürütücülerinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Faaliyetlerin ve görevlerin belirlendiği gibi yürütülmesi, Projenin her bir aşamasında fayda sağlayacak önerilerde bulunulması, Proje yöneticisinin proje süresince ortaya çıkabilecek tehdit ve fırsatlar karşısında uyarılması. Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler Projenin başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma süreçlerinden oluşan bir iş türü anlatılmıştı. Projede bir işi rastgele yöntemlerle gelişigüzel yapmak yerine sistematik bir biçimde yapmak hedeflenir, ancak bu durum projenin mutlaka başarı ile sonlanacağı anlamına gelmez. Bir projenin başarıya ulaşması, proje işinin ciddiye alınmasına, proje sürecinin her bir adımının amacının iyi anlaşılmasına, o amacın yerine getirilmesi için nelerin, nasıl, ne sürede yapılacağının net bir biçimde ortaya konulmasına bağlıdır. Tablo 1.2 de tipik bir proje sürecinin her bir adımında yönetimsel açıdan nelerin, ne amaçla ve kimler tarafından yapılacağı ana hatları ile açıklanmıştır. Tablodan da anlaşılacağı üzere proje sürecinde işlemsel açıdan en yoğun süreç planlama süreci, en yoğun kişi de proje yöneticisidir. Projenin, rastgele yapılan işlerden farklılaştığı sistematik bir iş yapma türü olduğu düşünüldüğünde bu durumun gayet normal olduğunu söyleyebiliriz. Projenin başarıya ulaşması tüm süreçlerin başarıyla yürütülmesine bağlıdır. Planlamanın eksik, yetersiz ve hatalı olduğu bir projede, projenin diğer aşamalarının da bundan doğrudan etkileneceği ve projenin amaçlarını gerçekleştirmekten uzaklaşacağı ve hatta başarısızlığa uğrayacağı unutulmamalıdır. 8

12 Tablo dikkatle incelendiğinde Durum değerlendirme toplantıları ve raporları nın hem Yürütme hem de İzleme/Kontrol süreçlerini, Değişiklik yönetim planı nın hem Planlama hem de İzleme/Kontrol süreçlerini ilgilendirdiği görülür. Bu durumun daha önce Şekil 1.1 de açıklanmıştı. Tablo 1.2: Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak? Kim Yapacak? Proje teklifi Projenin fikrin gerekçelendirilmesi için Proje sahibi Proje yöneticisinin tespiti Yetkilendirmek için Proje sahibi Başlatma Fizibilite analizi Projenin olabilirliğini görmek için Proje sahibi,proje yöneticisi ve/veya dışardan biri(leri) Proje tüzüğü Projenin amacını, yapılacak faaliyetleri,sonuçlarını tanımlamak, proje organizasyonunu oluşturmak ve görevlendirmeleri yapmak için Proje sahibi ve/veya proje yöneticisi Fayda-maliyet analizi Projenin finansal açıdan fayda sağlayıp sağlamadığını belirlemek için. Bu işlem bazen projeden once, bazen fizibilite analizi kapsamında yapılır. Proje yöneticisi Proje kapsam açıklaması Projenin varsayımlarını,kısıtlarını,çıktılarını,yapılacak işleri ve kapsamını netleştirmek için Proje yöneticisi Kritik başarı faktörlerinin tespiti Projenin başarılı kabul edilebilmesi için nelerin yapılması gerektiğini belirtmek için. Bu işlem proje kapsam açıklaması içerisinde de yapılabilir. Proje yöneticisi İletişim planı Proje sahibi sahipleri ile proje ekibinin bilgi ihtiyaçlarının tanımlanması ve bilginin nasıl dağıtılacağının belirlenmesi için Proje yöneticisi İş dağılım şeması Proje İşinin yapılmasında çıktı odaklı hiyerarşiyi oluşturmak için Proje yöneticisi Planlama Rol ve sorumluluklar Kaynak planı İş dağılım şemasına uygun şekilde rol ve sorumlulukları netleştirmek için Projenin tamamlanması için ihtiyaç duyulan kaynakların (insan,ekipman,malzeme ve para kaynakları) belirlenmesi için Proje yöneticisi Proje yöneticisi Tedarik planı Dışarıdan satın alınacak kaynak ve hizmetlerin tespit edilmesi için Proje yöneticisi Risk yönetim planı Proje risklerinin tespiti,tanımlanması ve üstesinden nasıl gelineceğinin karalaştırılması için Proje yöneticisi Kalite planı Kalite nasıl güvence altına alınacak ve nasıl ölçülecek belirlemek için Proje yöneticisi Proje zaman çizelgesi Proje süreçlerinin başlama ve bitiş zamanlarını belirlemek için Proje yöneticisi Proje bütçesi Projenin hedeflenen maliyetini belirlemek için Proje yöneticisi 9

13 Tablo 1.3: Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler (Devam) Yürütme Proje ekip toplantısı Proje ekibinin her bir üyesinin görev, yetki ve sorumluluklarının açıklanarak çalışmanın başlatılması için Proje yöneticisi Yürütme ve İzleme/Kontrol Durum değerlendirme toplantıları ve raporları Proje yürütülürken ortaya çıkan sorun, değişiklik talepleri vb. konuların ele alınması ve gerekli güncelleme ve değişikliklerin yapılması için Proje yöneticisi Planlama, İzleme/Kontrol Değişiklik yönetim planı Proje süresinde ortaya çıkabilecek değişikliklerin tespiti ve nasıl üstesinden gelineceğinin kararlaştırılması için Proje yöneticisi İzleme/Kontrol Proje başarımlarının izlenmesi ve düzeltici iylemlekrin gerçekleştirilmesi Projenen önceden belirlendiği gibi gerçeklişip gerçekleşmediği ortaya koymak, başarımları ölçmek, ölçüm sonuçlarını belirlenen sınırlar dışına çıkması durumunda düzeltici faaliyetler bulunmak, projenen planlandığı gibi devam etmesinin sağlamak, daha önce gerçekleştirilen, düzeltme ve güncellemelerin etkinliğini izlemek için Proje yöneticisi Muhasebe kapanışı Proje bütcesinde daha fazla değişiklikler olmasını önleyerek projenin finansal açıdan sonlandırılması için Proje yöneticisi Uygulama teyid listesi Projenen yapılması planlanan işlemlerin yapıldığını sahibine tek tek teyid edilmesi için Proje yöneticisi Sonlandırma Proje deneyimlerinin belgelendirilmesi Gelecekte yapılacak projelerde bu projeden kazanılan bilgi ve deneyimleri kullanabilmek için Proje sahibi, proje yöneticisi, proje uygulandırıcıları Projenin tamamlama tutanağının oluşturulması Projenin resmen bitirilmesi için proje yöneticisi ve uygulayıcılarının görev, yetki ve sorumluluklarının sonlandırılması ve projenin resmen bittiğinin tüm taraflara açıklınması Proje yöneticisi Arşivleme Projeye ilişkin dökümanların olası ihtiyaçlar için muhafaza altına alınması Proje yöneticisi YATIRIM KAVRAMI VE YATIRIM ÇEŞİTLERİ Yatırım, paranızın aktif bir biçimde daha fazla para kazanmak için kullanılması, bir başka ifade ile paranızın sizin için, sizin yerinize çalışmasıdır. Yatırım ve tasarruf kavramları genellikle birbirleri ile karıştırılır. Tasarruf ana paraya para kazandırmayı (arttırmayı) amaçlamayan pasif bir eylemdir. Yatırım, farklı disiplinlerde (ekonomi, işletme, finans gibi) farklı tanımlara sahip bir kavramdır. Farklı disiplinlerdeki farklı yatırım tanımları kafa karışıklığına yol açabilir. Bu nedenle burada yatırım için genel bir tanım yapılacaktır. Yatırım paranın veya sermayenin kazanç elde etmek için finansal araçları veya diğer varlıkları satın almak üzere bağlanması şeklinde tanımlanabilir. Yatırım sonucu elde edilen kazançlar yatırım aracına bağlı olarak faiz, kar payı, değer artışı, gelir gibi isimler alabilir. 10

14 Yatırımlar türleri açısından iki temel gruba ayrılır: Sabit getirili yatırımlar: tahvil, bono vs. satın almak gibi, Değişken getirili yatırımlar: gayrimenkul satın almak, mevcut bir işletmeye tek başına veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek gibi. Bu kitapta yeni bir işletme kurmak ve mevcut bir işletmeyi geliştirmek şeklindeki yatırımlar üzerinde durulacaktır. Yatırım ile tasarruf arasındaki fark nedir? Bu kitapta yatırım kavramı yeni bir işletme kurmak ve mevcut bir işletmeyi geliştirmek boyutunda ele alınmaktadır. Yeni Yatırım (Yeni Bir İşletme Kurmak) İnsanlar mevcudiyetini sürdürmek ve kendisini daha iyi hissetmek için gereksinimlerini giderme zorunluluğu ile karşı karşıyadır (hayatta kalabilmek için yemek, içmek, uyumak, korunmak, iyi hissetmek için tedavi olmak, farklı farklı giyinmek, gezmek, eğlenmek gibi). İnsanlar, gereksinimlerinin bir kısmını kendi başına hiçbir bedel ödemeden karşılarken, bir kısmını ise ekonomik bedel ödeyerek karşılar. İnsanoğlunun bazı gereksinimlerini ekonomik bedel ödeyerek karşılayabileceği gerçeği yine bir kısım insanoğlu tarafından kazanç elde etme fırsatı olarak düşünülmüştür. Girişimci olarak adlandırılan bu bilgi sahibi kesim çok ciddi bir ticari potansiyel gördüğünde kar etmek amacıyla yeni bir işletme kurar. İşletme, bilgi sahibi girişimci tarafından, insan ihtiyaçlarını karşılayacak ekonomik değeri olan mal ve/veya hizmetleri üretip, bunları ihtiyaç duyanlara ulaştırarak kar elde etmek amacıyla doğal kaynaklar, emek ve sermaye adı verilen üretim faktörlerinin bilinçli bir şekilde bir araya getirildiği sistemli ve organize şekilde faaliyette bulunan ekonomik kişiliktir. İşletmenin temel amacı kurucularının amacına paraleldir: kar sağlamak! İşletmenin kar sağlaması, kurucuları tarafından getirilen kaynağın arttırılması ile gerçekleşir. Yeni bir işletmenin kurulması şeklinde yapılan yatırım yeni yatırım veya işletme kurma yatırımı olarak adlandırılır. Geliştirme Yatırımı İşletmeler kurucularından ayrı bir kişiliğe sahiptir ve ömürlerinin kurucularından bağımsız olarak sonsuz olduğu kabul edilir. Etrafımıza baktığımızda böyle bir varsayımın gerçeklerle örtüştüğü görülür. Örneğin Arçelik şirketi 1955 yılında Vehbi Koç tarafından kurulmuştur. Vehbi Koç vefat etmiş olmasına rağmen Arçelik şirketi hala hayattadır ve başarılı bir biçimde faaliyetlerine devam etmektedir. Buna benzer örnekleri hem ülkemizden hem de dünyadan verebiliriz. Bir işletmenin kurulması o işletmenin doğması, işletmenin kapatılması işletmenin ölmesi gibidir. İşletmenin doğumu ve ölümü arasında geçen süre işletme yaşam evresi olarak adlandırılır. Geleneksel olarak işletme yaşam evresinin Başlangıç, Gelişme, Büyüme, Olgunluk ve Gerileme evrelerinden geçtiği ifade edilir. Başlangıç Evresi: İşletmenin başlangıç aşamasında temel mücadele hayatta kalabilmek ve başabaş noktasını yakalayabilmektir. Bunun için tüm fırsatlar değerlendirilmek istenir. Bu evrede işletme sahibi işletme kararlarında kesin söz sahibidir. Bu evrede çok çaba az kazanç söz konudur. Gelişme Evresi: Bu evrede işletme faaliyetleri sürekli gözden geçirilir ve gerekli düzeltmeler yerine getirilmeye çalışılır. Amaç finansal yapıyı kuvvetlendirmek, karlılığı arttırmak ve işletmenin sürekliliğini sağlamaktır. İşletme bu evrede yavaş yavaş müşteri seçmeye, pazarda kendini farklı konumlandırmaya başlar. İşletme sahibi hala kararların odağındadır. Bu evre günlük düşünmenin yerini uzun vadeli stratejik düşünmeye bıraktığı aşamadır. 11

15 Büyüme Evresi: İşletmenin kurumsallaşmaya başladığı aşamadır. Finansal açıdan güvenli hale gelinmiş, büyüme ve gelişme amaçlı yeni yatırımlar için fonlar oluşmaya başlamıştır. Bu evrede sahiplik ve yöneticilik ayrımı belirginleşmiştir ve rakipler karşısında daha sağlam pozisyon alınmıştır. Olgunluk Evresi: İşletmenin fonksiyonları olması gibi çalışmaktadır. Daha fazla büyümek ve gelişmek amaçlı yatırımlar başlar. Harcamalar daha dikkatli izlenir verimliliğe odaklanılır. Gerileme Evresi: İşletme ömrünün uzatılmasına odaklanılmıştır. Bütün çabalar bu amaca dönüktür. Düşen verimlilik, artan maliyet ve harcamaların (genellikle) küçülerek önlenmesine çalışılır. İşletme sahibinin işletmeden bağı zayıflamış, personelin motivasyonu azalmıştır. İşletme yaşam evresinin aşamaları nelerdir? İşletmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarını korumak veya iyileştirmek ya da büyütmek için bir takım yeni varlıklara sahip olmak şeklinde yaptığı yatırımlara geliştirme yatırımı adı verilir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere işletmeler özellikle büyüme ve olgunluk evrelerinde, nadiren de gelişme ve gerileme evrelerinde mevcut işletmeyi geliştirmek, büyütmek ve/veya güçlendirmek amacıyla yatırım yapabilirler. İşletmenin geliştirilmesi, büyütülmesi veya güçlendirilmesi mevcut varlıkları yenileri ile değiştirmek veya mevcut varlıklara ilave yapmak suretiyle gerçekleşebilir. Geliştirme yatırımları çok farklı başlıklar altında sınıflandırılabilir. Örneğin, üretim işletmelerinde yatırım; mevcut üretim kapasitesinin arttırılması için yapıldığında kapasite yatırımı ; üretim kalitesinin arttırılması için yapıldığında kalite yatırımı, verimliliğinin arttırılması için yapıldığında verimlilik yatırımı, gibi isimler alabilir. Üretim işletmelerinde etkinliğinin arttırılması, üretimde geçen zamanın, maliyetlerin düşürülmesi, eskiyen ekipmanların yenilenmesi, üretim yapılan tesislerin büyütülmesi, genişletilmesi gibi daha bir çok konuda yatırım yapılabilir. Ticaret işletmelerinde üretim araçlarına ihtiyaç duyulmadığı için hacmini büyütmek, verimliliği ve etkinliği arttırmak için yapılan yatırımlarda genellikle bina, taşıt, demirbaş gibi maddi varlıklar söz konusu olur. Öte yandan bazı yatırımlar gözle, görülüp elle tutulamayan, ancak işletmenin karlılığına etki eden varlıklar edinilmesi suretiyle yapılır. Bu varlıklar, patent, telif hakkı, kullanım hakkı, organizasyon gibi isimler alabilir. Haklar olarak adlandırabileceğimiz varlıklar bir bedel ödenerek işletmenin üretimini geliştirmesi, yeni teknolojiler kullabilmesi ve benzeri amaçlarla kullanılır. Bu tür varlıklara yapılan yatırımlara örnek olarak bir yayınevi için çok okunan bir yazarın eserlerinin, bir televizyon/radyo kanalı için çok izlenen bir programın telif haklarının alınması verilebilir. İşletmenin amaçlarına ulaşmasında organizasyon yapısı büyük rol oynar. İşin yapılması için ihtiyaç duyulan personelin nitelikleri, organizasyon yapısı, çalışanların görev ve yetkileri gibi hususlar işletmenin başarısında doğrudan etkilidir. Eğer işletmenin personeli niteliksiz ve yetersiz ise en modern tesisler makine yığını olmaktan öteye geçemez. Öte yandan nitelikli ve yeterli personel, yetersiz ekipmanlarla işletmeyi muhteşem kar rakamlarına ulaştırabilir. İşletmede doğru personelin, o personel için doğru görev ve yetkinin, doğru iş yapma yöntemlerinin belirlenebilmesi üzerine yapılan yatırımlar insan kaynaklarına yapılan yatırım olarak adlandırılır. 12

16 Yatırım Projesi Bir işletme sahibi olmayan her insanın aklına, yeni bir işletme kurma (yeni yatırım) veya mevcut bir işletmeye sahip olma fikri; bir işletmesi olan her insanın aklına da işletmesini geliştirme (geliştirme yatırımı) fikri mutlaka gelmiştir. Kimileri bu fikri çeşitli nedenlerle hayata geçiremezken kimileri ise fikrini hayata geçirme imkânı bulur. Fikrin hayata geçirilmesi fikrin amacına ulaşacağı anlamına gelmez. Yeterli değerlendirme yapılmadan acele ile hayata geçirilen yatırım fikirlerinin başarıya ulaşma ihtimali oldukça düşüktür. Eğer aksi olsaydı herkesin birer zengin işadamı olması gerekirdi. İstatistikler incelendiğinde de yeni kurulan işletmelerin bir kısmının daha ilk iş yıllarında başarısızlığa uğradığı ve sona erdirildiği, bir kısmının ise başarılı bir şekilde yoluna devam ettiği görülecektir. Alanında başarılı olan işletmelerin birçoğunun işe başlamadan önce, işle ilgili tüm başarı veya başarısızlık ihtimallerini değerlendirdiği, daha sonra işe başlama kararını verdiği, işe başladıktan sonra da başarıda sürekliliği sağlamak için gerekenleri yerine getirdiği görülür. Yatırım projesi, yeni bir işletme kurmak, mevcut bir işletmeye sahip olmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek amacıyla hazırlanan projedir. Bir yatırım projesi, herhangi bir projeden farksız olduğu için tipik bir projenin unsurları yatırım projesi için de geçerlidir. Yani, bir yatırım projesi: amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem unsurlarını bünyesinde barındırır. Aynı şekilde, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek bir proje olarak düşünüldüğünde proje süreci için geçerli olan başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma adımları yatırım projelerinde de aynen geçerli olacaktır. Yatırım projesi nedir? Yatırım proje süreci birkaç gün veya birkaç yıl sürebilecek çok sayıda davranış ve faaliyetin gerçekleşmesini zorunlu kılar. Ancak, yatırım projelerinde başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma süreçlerine büyük bir sadakatle bağlı kalınması beklenemez. Unutulmamalıdır ki, yatırım proje süreci herkes için her zaman tek ve aynı adımların atıldığı bir süreç değildir. Bu süreci planlı, sistematik, önceden kararlaştırılmış, rasyonel davranış ve faaliyetlerle tesadüfi, yaratıcı, tecrübi, esnek davranış ve faaliyetler arasında gidip gelen bir mücadele olarak tanımlamak daha doğru olur. Yukarıda anlatılanlar yatırım yapmak durumunda olanların kafasını karıştırdığı gibi sizin de kafanızı karıştırabilir. Yani yatırım yaparken mantığımızın sesini dinleyip planlı, sistematik ve rasyonel davranıp, kurallara sıkı sıkıya bağlı mı kalınmalı, yoksa arada bir mantığımızın sesini değil de yüreğimizin sesini mi dinlemeli? Buna verilecek cevap her ikisi de! olacaktır. Yani, aslında çelişen iki ayrı davranış biçimi gibi görünen bu durum yatırımın bir proje olarak ele alınması ve proje sürecinde yapılacak işlemlerde arada bir kalbimizin sesinin dinlenmesi ile çözülebilir. Yeni bir işletme kurma amaçlı bir yatırım projesi hazırlanmadan önce üç temel sorunun cevabının bulunması gerekir: Pazarda tutunabilme ihtimali nedir? Karşılaşılacak riskler nelerdir? Doğru işletmecilik modeli hangisidir? Bu sorulara verilecek cevaplar ciddi zaman, çaba ve maliyet gerektiren yatırım projesine başalayıp başlamama kararı verilmesini sağlar. Aşağıda bu üç ana soruya verilecek cevabı netleştirmek için cevaplanması gereken bağlantılı sorular sıralanmıştır. 1. Pazar büyüklüğü : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin toplam yıllık satışları ne kadar olabilir? 2. Pazarın gelecekteki büyüklüğü : Yatırım yapılacak pazarın büyüklüğü gelecek yıllarda ne olacaktır? 3. Pazar istikrarı : Yatırım yapılacak pazarda ürüne/hizmete karşı gerçekleşebilecek talep dalagalanmalarının boyutu nasıl olabilir? 4. Sürdürülebilirlik : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin ticari ömrü kaç yıl olabilir? 5. Genişleme : Yatırım yapılacak pazarda ürün/hizmetle ilgili ilave ürün/hizmetlere olan talebin büyüklüğü ne kadar olacaktır? 13

17 6. İhtiyaç : Yatırım yapılacak pazarda ürün/hizmet potansiyel alıcıların ihtiyaçlarını hangi ölçüde karşılayacaktır? 7. Tanınırlık : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin faydaları ve özellikleri potansiyel alıcılar tarafından ne ölçüde farkedilecektir? 8. Uyumluluk : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin mevcut kullanım alışkanlıkları ve yöntemleri ile ne ölçüde uyumludur? 9. Karmaşıklık : Yatrım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin nasıl kullanılacağının veya tüketileceğinin öğrenilmesi kolay olacak mıdır? 10. Dağıtım : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin optimal dağıtım kanallarını kullanmak kolay ve ucuz olacak mıdır? 11. Farklılaştırma : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin özellik ve faydaları alternatiflerinin karşısında ne düzeyde olacaktır? 12. Değer : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin alternatifler karşısında potansiyel alıcılar için değeri ne olacaktır? 13. Pazarlık değeri (alıcıya) : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin pazarlığa direnci ne düzeyde olacaktır? 14. Pazarlık değeri (satıcıya) : Yatırım yapılacak alanda ürünün/hizmetin pazarlığa direnci ne düzeyde olacaktır? 15. Rakipler : Ürünün/hizmetin rakipler karşısındaki direnci ne düzeyde olacaktır? 16. Yasal düzenlemeler : Ürünün/hizmetin yasal düzenlemelere uygunluk düzeyi nedir? 17. Teknoloji : Üründe/hizmette kullanılacak teknoloji uzun süre istikrarlı bir biçimde kullanılabilecek midir? 18. Çevre : Ürün/hizmet çevreye ne düzeyde olumlu katkı sağlamaktadır? 19. Sosyo ekomi : Ürün/hizmet sosyo ekonomik olarak olumlu etki yapabilecek midir? 20. Bağımlılık : Ürünün/hizmetin satışının veya kullanımının diğer ürün/hizmet/süreç/sistem/şahıs veya organizasyona bağımlılık düzeyi nedir? 21. Pazarlama : Yatırımın yapılacağı pazarın yapısı ve özellikleri araştırıldı mı? 22. Finansman : Yatırım için gerekli finansman özkaynakla mı yoksa yabancı kaynakla mı yapılcak? 23. Pazarlama bilgisi : Yatırım sonucu ortaya çıkacak ürün/hizmetin pazarlanması yatrımcının bilgisi yeterli mi? 24. Teknik bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak teknik bilgiye sahip mi? 25. Finansal bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak finansal bilgiye sahip mi? 26. Operasyonel bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak organizasyonel bilgiye sahip mi? 27. Yönetim bilgisi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak yönetiml bilgisine sahip mi? 28. Finansal kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave finansal kaynağa ihtiyaç duyacak mı? 29. Fiziksel kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave fiziksel kaynağa ihtiyaç duyacak mı? 30. İnsan kaynakları : Yatırımcı yatırım için ilave insan kaynağına ihtiyaç duyacak mı? 31. Entelektüel kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave entelektüel bilgiye veya varlığa ihtiyaç duyacak mı? 14

18 32. Bağlantılar : Yatırımcı yatırım başka kişi ve kuruluşların desteğine ne derece ihtiyaç duyacak? 33. Satış tahmini : Yatırımcı satış tahminlerini neye dayandırarark yapaıyor? 34. Karlılık : Yatırımcı yatırımdan şu anki gelirinden ne kadar daha fazla gelir elde etmeyi umuyor? 35. Maliyet : Yatırımı yapılacak ürünün/hizmetin kar marjı ve maliyetleri ne düzeyde olacak? 36. Finansal yapı : Yatırımcı yatırım gerekli nakte sahip mi? 37. Nakit akışı : Yatırım ne zamandan itibaren akışını sağlayacak? Yukarıdaki soruların ilk grubu (1. ve 15. maddeleri arasında yer alan sorular) pazarda tutunabilme ihtimalini değerlendirmeyi, ikinci grup sorular (16. ve 22. maddeler arasında yer alan sorular) karşılaşılacak riskleri değerlendirmeyi, üçüncü grup sorular (23. ve 37. maddeler arasındaki sorular) doğru işletmecilik modelini değerlendirmeyi amaçlamakatadır. İlk grup sorulara verilecek cevaplar yatırım fikrinin pazarda başarılı olabilme ihtimalini; ikinci grup sorulara verilecek cevaplar hepsinin başarısızılık riskinin düzeyini, üçüncü grup sorulara verilen cevaplar ise yatırım için gerekli işletmecilik donanımına sahip olunup olunmadığını değerlendirmeyi sağlayarak yatırım fikrinin projelendirilip projelendirilmemesi kararının verilmesine dayanak oluşturur. Eğer bu üç temel sorudan herhangi birine olumsuz cevap veriliyorsa yatırım fikrini projelendirmek için doğru zaman olmadığına karar verilmelidir. Eğer cevaplar üç grupta da olumlu yönde çıktıysa yatırımı projelendirmeye başlanabilir. Aşağıda yeni bir yatırım projesinde nelerin yapılacağı kısaca örneklendirilmiştir. Başlatma Süreci: Yeni yatırım fikrini/seçeneğini bul, Fikrin olabilirliğini analiz et (fizibilite analizi), Fikri hayata geçirmeye değer bulmadıysan yatırım projesini sonlandır, hayata geçirmeye değer ise projenin diğer aşamasına geç. Planlama Süreci: İş planı yap (kaynak planı, tedarik planı, risk planı, kalite planı vb.), Bütçeyi oluştur, Ekibi kur, görev ve yetkileri belirle. Yürütme Süreci: Planı hayata geçir. İzleme/Kontrol Süreci: Planlananlar yapılıyor mu takip et, gerekli değişiklikleri/düzeltmeleri yap ve bunların etkinliğini izle. Sonlandırma Süreci: Projeyi resmen bitir, Belgeleri arşivle. Tablo 1.2 de yapılan açıklamaları yeni bir yatırım için veya geliştirme amaçlı yatırımlar için uyarlayarak rahatlıkla bir yatırım projesi oluşturabilirsiniz. 15

19 Özet Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına(geçici) yapıldığı bir iş türüdür. Bir proje işi rutin işlerden amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem gibi beş noktada ayrılır, bu beş nokta projenin unsurları olarak adlandırılır. Ne amaçla hazırlanırsa hazırlansın bütün projeler birbirini takip eden ve her biri ayrı bir süreç olan beş adımdan oluşur: Başlatma Süreci, Planlama Süreci, Yürütme (İcra) Süreci, İzleme ve Kontrol Süreci ve Sonlandırma Süreci. Proje süreci, başlatma süreci ile başlar. Bu süreç sonunda ya projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere proje sonlandırılır. Planlama süreci projeyle ilgili herkese neyin nasıl yapılacağının söylendiği süreçtir. Projenin bu sürecinde üretilen dokümanlar projenin diğer süreçlerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyişinin izlenmesinde kullanılır. Yürütme süreci, proje işlerinin üretildiği, bir başka ifade ile planın eyleme dönüştüğü süreçtir. Proje kaynaklarının ve bütçenin çoğu bu süreçte kullanılır. İzleme ve kontrol süreci, proje planı ve yürütülmesinin sürekli izlenerek önceden belirlenmiş ölçütlerden sapmalar olduğunda düzeltici müdahalelerin yapıldığı bir süreçtir. Sonlandırma sürecinde projenin kapatılmasına dönük prosedürler yerine getirilir ve projenin bittiği tüm taraflara resmen ilan edilir. Proje yönetimi, proje amacının gerçekleştirilebilmesi için, proje süresince ve projeye tahsis edilen kaynakları kullanarak planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sıralanan yönetim fonksiyonlarının icra edilmesi demektir. Proje yönetiminde üç sınırlandırıcıya özellikle dikkat edilir: kapsam, zaman ve maliyet. Bu üçü, herhangi bir projenin en önemli sınırlayıcılarıdır. Bunlardan herhangi birinde yapılacak bir değişim diğer ikisini de etkiler. Proje sürecinde rol ve sorumluluklar proje sahibinin(sponsorun) rol ve sorumlulukları, proje yöneticisinin rol ve sorumlulukları ve proje yürütücülerin (proje ekibi) rol ve sorumlulukları olmak üzere üç kademeli bir yapıda dağılır. Proje sürecinin her bir adımında proje sahibi, yöneticisi ve yürütücüleri (başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma) yönetimsel açıdan bir dizi işlemi yerine getirir. Yatırım paranın veya sermayenin kazanç elde etmek için finansal araçları veya diğer varlıkları satın almak üzere bağlanması şeklinde tanımlanabilir. Yatırımlar türleri açısından iki temel gruba ayrılır: Sabit getirili yatırımlar: tahvil, bono vs. satın almak gibi, Değişken getirili yatırımlar: gayrimenkul satın almak, mevcut bir işletmeye tek başına veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek gibi. Yeni bir işletmenin kurulması şeklinde yapılan yatırım yeni yatırım veya işletme kurma yatırımı olarak adlandırılırken, işletmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarını korumak veya iyileştirmek ya da büyütmek için bir takım yeni varlıklara sahip olmak şeklinde yaptığı yatırımlar da geliştirme yatırımı olarak adlandırılır. Yatırım projesi, yeni bir işletme kurmak, mevcut bir işletmeye sahip olmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek amacıyla hazırlanan projedir. Bir yatırım projesi, herhangi bir projeden farksız olduğu için tipik bir projenin unsurları yatırım projesi için de geçerlidir. Yani, bir yatırım projesi: amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem unsurlarını bünyesinde barındırır. Aynı şekilde, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek bir proje olarak düşünüldüğünde proje süreci için geçerli olan başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma adımları yatırım projelerinde de aynen geçerli olacaktır. 16

20 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi projenin unsurlarından değildir? a. Amaç b. Zaman c. Kapsam d. Yöntem e. Kontrol 2. Aşağıdakilerden hangisi bir proje süreci değildir? a. Başlatma b. Planlama c. Örgütleme d. Yürütme e. Sonlandırma 3. Projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere proje sonlandırılır. Bu ifade hangi proje süreci için geçerlidir? a. Başlatma b. Planlama c. Yürütme d. İzleme/kontrol e. Sonlandırma 4. I- Amaç II- Kapsam III-Zaman IV- Maliyet V-Yöntem Yukarıdakilerden hangi üçü bir projenin sınırlayıcılarıdır? a. I,II ve III b. II, III ve IV c. III, IV ve V d. I, III Ve IV e. II, IV ve V 5. Aşağıdakilerden hangisi proje sahibinin sorumluluklarından biri değildir? a. Projenin başlatılması, sürdürülmesi ve sonlandırılması kararlarının verilmesi b. Projenin beklentiler doğrultusunda gittiğinin teyid edilmesi c. Projeye kaynak tahsis edilmesi, d. Faaliyetlerin ve görevlerin belirlendiği gibi yürütülmesi, e. Proje yürütücülerinin taleplerine cevap verilmesi, 6. Aşağıdakilerden hangisi Değişken Getirili Yatırım değildir? a. Tahvil b. Hisse senedi c. Gayrimenkul d. Yeni bir işletme kurmak e. Altın 7. Aşağıdakilerden hangisi işletmenin temel amacıdır? a. Planlama b. Örgütleme c. Kar d. Yatırım e. Koordinasyon 8. İşletme Yaşam Evresi nin son aşaması hangisidir? a. Başlangıç b. Gelişme c. Büyüme d. Olgunluk e. Gerileme 9. İşletme Yaşam Evresinin hangi aşamasında Geliştirme Yatırımı yapılmaz? a. Başlangıç b. Gelişme c. Büyüme d. Olgunluk e. Gerileme 17