Çevre Yönetimi, Sürdürülebilir Kalkınma, Sürdürülebilir Çevre

Transkript

1 Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Çevre Yönetimi, Sürdürülebilir Kalkınma, Sürdürülebilir Çevre Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: / Faks: / abayram@deu.edu.tr Sürdürülebilir Kalkınma 1

2 Dersin Kodu : ÇEV-4763 Dersin Kredisi : Çevre Yönetimi Öğretim Üyesi : Prof.Dr.Abdurrahman Bayram Derste takip edilecek kaynaklar: 1. Çevre Yönetiminin Temel Araçları, Firuz Demir Yaşamış, İmge Kitabevi Yayınları 2. Environmental Management: Principles and practice C.J. Barrow, Routledge, Taylor&Francis Group 2. Çevre Kanunu ve bağlı yönetmelikler Yıl içinde 2 ara sınav yapılacak, 1 Proje ödevi verilecektir. Başarı Notu: 1.Ara sınav (%15) + 2.Ara Sınav (%15) + Proje (%20) + Final Sınavı (%50) 2

3 ÇEV 4763 Çevre Yönetimi Güz Dönemi Ders Planı HAFTA TARİH KONU Giriş, Tanışma Temel Tanımlar, Çevre Yönetimi, Sürdürülebilir Kalkınma, Sürdürülebilir Çevre Çevresel Kaynaklar, Çevre Yönetimi Araçları Yaşam Döngüsü analizi, Karbon ayak izi, Etik-Mühendislik Etiği Çevresel Etki Değerlendirmesi, Yer seçimi ve etkilerin tahmini ÇED sürecine halkın katılımı, ÇED Uygulama örnekleri Çevre Yönetim Sistemleri : ISO ve diğerleri Çevre Denetimleri, Çevre Görevlisi, Danışmanlık Çevre Yönetimi Uygulaması Sanayi uygulaması (Çelikhane) Su kaynaklarının korunması, Ulusal Mevzuat Hava Kalitesi Yönetimi, IPCC ve Uluslararası Antlaşmalar, Ulusal Mevzuat Ara Sınav Proje Sunumları Atık Yönetimi, Ulusal Mevzuat Entegre kirlilik önleme ve kontrolu 3

4 Gelişme ve büyümenin sürdürülebilmesi, herkesin insanca yaşayabileceği kadar kaynağa ulaşması ve bunun gelecek nesillere de bu hakkı sağlayacak yöntemlerle yapılması demektir. Ama bu amaç yeryüzündeki insan nüfusu ve bu insanların gelişme istemleri düşünüldüğünde, yerkürenin fiziksel kaynaklarının miktarı ve coğrafi dağılımı ile bağdaşmıyor. 4

5 Talepler ve kaynaklar arasındaki denge, dinamik bir denge olup, zaman içerisinde değişim gösterir. Ancak bu değişim, doğal tempoya göre daha hızlı olursa yeniden oluşması mümkün değildir. BU İSE BELKİ İNSAN YAŞAMI DAHİL YAŞAMIN BİLİNEN FORMLARININ YOK OLMASI ANLAMINA GELEBİLİR. 5

6 Çevre Sorunlarının Nedenleri Atıkların tamamen yok edilmesi mümkün olmayıp sadece faz değiştirmesi yada depolanması sözkonusu (kontrollu yada kontrolsuz) Kirletenler çevresel bozulmaların maliyetini ödemeyebiliyor. Oysa çevrenin kirlenmesi sonucunda oluşan maliyeti toplum ödüyor. Dünya nüfusunun hızlı artışı nedeniyle kıt kaynaklar üzerindeki baskı hızla artıyor ve bazı türler ortadan kalkıyor. 6

7 Kıt mal Ortak mal Dışsallık Çevre sorunlarının temelinde bu üç olgu yatmaktadır. Çağımızın kıt malı; güzel, sağlıklı ve yaşanabilir bir çevreye sahip olmaktır. Ortak mal niteliğindeki doğa ve çevre kaynaklarının bazı kişiler tarafından yüksek kar amacıyla aşırı tüketimi, çevresel değerlerin bozulması ve çevre kirliliklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sonuçta doğal kaynaklar hızla tüketilmekte, bazı türler ortadan kaybolabilmektedir. 7

8 Sorular Dünyadaki kaynak dağılımları? Dünyadaki kaynak kullanım farklılığı? Gelişmekte olan ülke bireylerinin, gelişmiş ülke bireylerinin bugün sahip olduğu tüketim düzeyine gelmeleri durumunda ortaya çıkacak toplam talep ve bu talebin dünyadaki kaynaklar üzerine baskısı? Aşırı nüfus artışının neden olduğu talep artışının karşılanması? 8

9 Bir saptama: Gelişmiş ülkelerde yaşamın nitelikleri ile ilgili sorunlar varken geri kalmış ülkelerde ise yaşamın kendisi bir sorun. 9

10 Çözüm? Çevre yönetilebilir mi? Çevre yönetilebilir. Çevre sorunlarının çözümü için iyi bir yönetim planı gereklidir. 10

11 Amaç: Çevre yönetiminin amacı, çevresel ortamlar üzerindeki tehdit ve tehlikelerin önüne geçilmesi amacıyla olumsuz gelişmelere müdahale edilmesi ve ekosistemler üzerinde beliren olumsuzlukların önlenmesi ve giderilmesi. 11

12 Tanım Tüm canlı varlıkların dengeli ve sağlıklı yaşaması için gerekli doğal kaynakların değerlendirilmesi, üretilmesi, ulaşımı ve tüketimi sırasında ortaya çıkabilecek olumsuzlukları saptamak, bunlara çözüm yolları aramak ve çözüm yollarını uygulama alanına koymak için yapılan planlama, eşgüdüm, haberleşme, denetim ve yürütme işlevlerinin bütünüdür. YEREL / ULUSAL / ULUSLARARASI / KÜRESEL 12

13 Araçlar: Teknik Teknolojik Hukuksal Kurumsal Ekonomik 13

14 Makro ölçek Fonlar, Dış yardım, Kredi, Borç silme Mikro ölçek Ekonomik araçlar: Kirleten öder prensibi Pazarlanabilir kirletici izni (kabarcık kuramı) Sübvansiyon 14

15 Çevre Planlaması Hedefler Politikalar Ulusal Çevre Master Planı Bölge, belde yada havza çevre planı Optimizasyon projeleri Spesifik konuların tek tek ele alınması (Veri temini, metodoloji, modelleme, Çözüm yolları, uygulama) Yönetimin çevresel hedefleri? - Ulusal hedefler, yerel hedefler Nasıl bir politika izlenmeli? -Su kalitesi, hava kalitesi, gürültü, -Katı atık, enerji, mevzuat Sorunun kaynaklarının ve nedenlerinin incelenmesi, temel parametrelerin envanteri, geleceğe ilişkin projeksiyon Çevresel sorunların ve çözümlerinin ortaya konması, Eylem planları (UYGULAMA) 15

16 Sürdürülebilir Kalkınma Sürdürülebilir kalkınma, kalkınma ile çevresel problemler arasındaki ikilemin çözümü için önerilen bir modeldir. Temel ilkesi, tüketilecek doğal kaynakların doğal üreme hızlarını aşmayan bir hızda tüketilmelerinin güvence altına alınmasıdır. 16

17 Dünya, bize atalarımızın mirası değil, çocuklarımızın emanetidir. Sahip olduğumuz kaynakları yok etmeden, kalitesini bozmadan gelecek nesillere aktarmamız gerekmektedir. 17

18 Sürdürülebilir kalkınma kavramı Sürdürülebilir Kalkınma, 1987 Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu nca hazırlanan Brundtland Raporu nda bugünün gereksinimlerini gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma olarak tanımlanmış ve bu tarihten başlayarak, çok yaygın kullanılan bir kavram olmuştur. 18

19 Brundtland Raporu Brundtland Raporu çok genel olarak; - yoksulluğun ortadan kaldırılmasını, - doğal kaynaklardan elde edilen yararın dağılımında eşitliği, - nüfus kontrolunu ve - çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesini sürdürülebilir kalkınma ilkesi ile doğrudan ilişkilendirmektedir. Teknolojik kısıtlar? 19

20 Brundtland Raporu Dolayısıyla, bu tanım her ne kadar sosyoekonomik ve çevresel faktörlerin birbiriyle karşılıklı ilişki içinde olduğunu ve birbirinden etkilendiğini kabul etse de, çok genel olduğundan, sürdürülebilir kalkınma kavramına çok farklı anlamların yüklenmesi sonucunu da beraber getirmiştir. 20

21 Sürdürülebilir kalkınma için farklı tanımlar yapılmaktadır. - Doğal kaynakların kalitesini koruyarak, ekonomik gelişmenin faydalarını maksimum yapan optimal kaynak düzenlemesi, - Bugünkü kaynak kullanımı, gelecekteki reel gelirleri azaltmamalı, - Sağlık, eğitim ve sosyal iyileşmeleri geliştiren bir kalkınma türü, - Destek ekosistemlerin taşıma kapasitesi içinde yaşarken insanın yaşam kalitesinin geliştirilmesi. Sonuçta sürdürülebilir kalkınma, farklı yöre ve ülkelerdeki insanlar için farklı anlamlar içermektedir. 21

22 Sürdürülebilir kalkınma - Ekonomik Boyut: Ekonomik politikaların uygulanması (kirleten öder, kabarcık kuramı, teşvik, sübvansiyon v.b.) - İnsani boyut: İnsanı yönlendirme politikaları (Önceliklerin oluşturulması, nüfus dengelemesi, eğitim) - Çevresel boyut: çevresel politikalar (iklimin dengelenmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması, sürdürülebilir tarım, yenilenebilir kaynakların kullanımı) - Teknolojik boyut: Sürdürülebilir sistemlerin oluşturulması (teknoloji geliştirme ve işbirliği, kirlilik ve atık azaltılmasının teşvik edilmesi v.b.) 22

23 Sürdürülebilir kalkınma için yeni politikalar - Kaynak planlama, - Çevresel eylem planları, - Stratejik çevresel değerlendirme - Çevresel etki değerlendirmesi - Kirleten öder ilkesi 23

24 Türkiye Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı Türkiye, son yıllarda çevre sorunlarını çözmek üzere çeşitli mekanizmaların oluşturulmasında büyük ilerlemeler kaydetmiştir. Ancak bu gelişmelere karşın çevreyle ilgili konular, ekonomik ve sosyal kararlar alınırken yeterince göz önünde bulundurulmamaktadır. Türkiye'nin Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) bu yetersizliği kabul etmekte ve bir ulusal çevre stratejisinin geliştirilmesi çağrısında bulunmaktadır. 24

25 UÇEP Kalkınma Planı, çevre yönetimine ilişkin olanlar dahil, devlet politikalarını eşgüdüme kavuşturmanın başlıca aracıdır. Ulusal Çevre Eylem Planı (UÇEP), bu alanda bir stratejiye duyulan gereksinimi karşılamaktadır. Bu yönüyle UÇEP, mevcut Kalkınma Planını, çevre ile kalkınmayı birbiriyle bütünleştirecek somut eylemlerle pekiştirebilecek bir belgedir. UÇEP ülkemizde eksikliği hissedilen çevre stratejisini belirleyen bir rehberdir. 25

26 UÇEP Hazırlık çalışmaları Çevre Bakanlığı nın teknik desteği ve Dünya Bankasının finansman katkısıyla Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından yapılan Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı (UÇEP) uygulama çalışmaları DPT Müsteşarlığı ve Çevre Bakanlığı arasında de imzalanan bir protokolle başlatılmıştır. 26

27 UÇEP UÇEP'in hazırlık sürecinde belirlenen hedefleri şunlardır: Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi; Çevre bilinç ve duyarlılığının geliştirilmesi; Çevre yönetiminin iyileştirilmesi; Sürdürülebilir nitelikte bir ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişme sağlanması 27

28 UÇEP UÇEP'in uygulama süresi olarak 20 yıllık bir zaman kesiti öngörülmektedir. UÇEP kapsamına, yalnızca kısa ve orta vadeli projeler alınmıştır. Burada, kısa dönemden 5, uzun dönemden ise 10 yıllık bir zaman dilimi kastedilmektedir. 28

29 Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Nedir? Sürdürülebilir kalkınmanın uygulamaya dönük bir aracı olan Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD), plan, program ve politikaların çevre üzerindeki olası olumsuz etkilerinin değerlendirilmesi ve bu etkilerin en aza indirgenmesi sürecidir. 29

30 SÇD nin Çevre Yönetimine Getirdiği Yenilikler Çevresel değerlendirmenin ve gelişmeye yönelik yapılan plan, program çalışmasıyla aynı zamanda yürümesi (Sorun oluşmadan önce çözümler üretilmesi) Bütün aşamaların halkın ve ilgili tüm kuruluşların katılımına açık olması (yaşayanların kendi gelecekleri konusunda belirleyici olması) Alınacak karardan etkilenecek tüm ilgili tarafların bütün aşamalar hakkında bilgi edinme olanaklarının olması haberdar edilmesi (internet, yayın, halkın katılımı toplantıları ve diğer yollarla) Çevresel değerlendirmenin ayrıntılardan uzak olması, bölgenin geleceği için uzun dönemli değerlendirmeler yapılması. Üst ölçekte bulunan çözümlerin alt aşamalardaki sorunları daha oluşmadan çözmesi sonucunda paradan ve zamandan tasarruf sağlaması. 30

31 SÇD Süreci Hangi Aşamalardan Oluşur? Öncelikle bir plana ya da programa SÇD uygulanıp uygulanmayacağına, bu plan veya programın SÇD nin konusu olup olmadığına bakarak karar verilir. Bunu izleyen aşama, eğer plan ya da program SÇD konusu ise, gelişme kararının özelliğine göre çevresel raporun kapsamı belirlenir. Raporda gelişme kararının uygulanmasıyla uzun dönemde ortaya çıkabilecek etkiler ile bu etkilerin giderilmesi yönündeki önlemler değerlendirilir. 31

32 SÇD Süreci Aşamaları Rapor, katılım süreci ile tüm ilgili grupların görüşüne ve gerekli tüm bilgi kamuoyuna sunulur. İlgili grupların ve kamuoyunun katkılarıyla çevresel değerlendirme son şeklini alır. Gelişme kararı için oluşturulan plan ya da programın buna göre düzenlenmesi istenir. 32

33 Sürdürülebilir kalkınma ulusal raporu (2002) 2002 yılında yapılan Johannesburg Zirvesi nde sunulan bu rapordaki amaçlar, ilkeler ve politikalar: - doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının özendirilmesi ve çevresel risklerin en aza indirilmesi, - sorunların çözümünde toplumsal uzlaşma ve ve katılıma önem verilmesi - UÇEP in güncelleştirilerek yasal bir çerçeveye kavuşturulması ve uygulamaların izlenmesi için sürdürülebilir kalkınma göstergelerinin geliştirilmesi, - çevresel yönetim kapasitesinin geliştirilmesi, - Çevre politikalarının ekonomik ve toplumsal politikalarla bütünleştirilmesi, - politika ve stratejilerin AB normları ve ve uluslararası standartlarla uyumlaştırılması, - çevre ve kalkınma ile ilgili veri ve bilgi erişim sistemlerinin oluşturulması, çevre izleme ve ölçüm altyapısının geliştirilmesi, 33

34 Sürdürülebilir kalkınma ulusal raporu (2002) - Ulusal biyolojik çeşitlilik stratejisi ve eylem planı nın yürürlüğe konulması ve korunan alanlar için yönetim ve eylem planları hazırlanması, - Ulusal çölleşmeyle mücadele eylem planı nın hazırlanması, - çevre duyarlılığının arttırılması, - kirlilik envanterlerinin çıkarılması, - sanayide çevre dostu teknoloji kullanımının özendirilmesi, - ÇED sürecinin daha etkin kılınmasına yönelik düzenlemelerin yapılması, - biyoteknoloji uygulamalarından kaynaklanabilecek biyolojik güvenlik risklerinin en aza indirilmesi için, bütüncül bir yaklaşımla yasal, kurumsal ve uygulamaya ilişkin düzenlemeler yapılması, - Enerji verimliliğinin arttırılması ve enerji tasarrufuna yönelik düzenlemelerin yapılması, 34