SONBAHAR VE KIŞ MEVSİMLERİ İTİBARİYLE YUMURTALIK KIYISAL ZONUNDAN (İSKENDERUN KÖRFEZİ) ÖRNEKLENEN İHTİYOPLANKTERLERİN TANIMSAL ÖZELLİKLERİ*

Transkript

1 SONBAHAR VE KIŞ MEVSİMLERİ İTİBARİYLE YUMURTALIK KIYISAL ZONUNDAN (İSKENDERUN KÖRFEZİ) ÖRNEKLENEN İHTİYOPLANKTERLERİN TANIMSAL ÖZELLİKLERİ* The Diagnostic Characteristics of Ichthyoplanktonic Organisms Sampled from Yumurtalık Coasts during the Autumn and Winter Seasons Sinan MAVRUK Su Ürünleri Anabilim Dalı Dursun AVŞAR Su Ürünleri Anabilim Dalı Özet Bu çalışmada İskenderun Körfezi nin kuzeybatı kıyılarında yer alan üç istasyonda, sonbahar ve kış mevsimleri itibariyle, Hensen tipi 500µ ağ göz açıklığına sahip ihtiyoplankton ağı kullanılarak örneklemeler yapılmış ve 14 familyaya ait 18 kemikli balık türünün erken yaşam evreleri ele alınmıştır. Çalışma periyodu itibariyle bölgenin hidrolojik durumunun yanı sıra, saptanan türlerin ekonomik ve/veya ekolojik özellikleri incelenmiş ve tanımsal karakterleri belirtilmiştir. Ayrıca, çalışmada Saurida undosquamis in embriyonik ve prelarval aşamaları ile Hyporhamphus picarti ve Sillago sihama nın postlarval aşamaları Türkiye kıyılarında ilk kez örneklenmiştir. Anahtar kelimeler: İskenderun Körfezi, İhtiyoplankton, Balık Yumurtası, Larva Abstract This study deal with the early life stages of marine teleost fishes sampled at the three stations located on the northwestern coasts of Iskenderun Bay, during autumn and winter seasons. The samples collected by using Hensen net with 500µ mesh size. In the study, 18 species contained by 14 families were considered. The hydrology of study area, diagnostic characteristics of collected species were determined, and the ecological and economical features of them were clarified. Furthermore, the embryonic and prelarval stages of Saurida undosquamis, the postlarval stages of Hyporhamphus picarti and Sillago sihama were sampled first time on the Turkish coasts. Key Words: Iskenderun Bay, Ichthyoplankton, Fish Egg, Larvae Giriş Balıkların planktonik erken yaşam evrelerini kapsayan ihtiyoplankton çalışmaları, son zamanlarda balıkçılık araştırmalarında önemli yer tutmaya başlamıştır (O Brien ve Fives, 1995). Özellikle de populasyon dinamiği, ihtiyoloji ve *Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis 130

2 yetiştiricilik gibi alanlarda ihtiyaç duyulan verileri oldukça hızlı sağlamasının yanı sıra, maliyetinin kullanılabilecek diğer yöntemlere oranla daha düşük olması; ihtiyoplankton araştırmalarının önemini pekiştirmektedir (Avşar, 2006a). Anılan önemine rağmen, Türkiye de ihtiyoplankton konusunda çalışan araştırıcı sayısının az olması, yapılan çalışmaların bazı alanlarla sınırlı kalmasına neden olmuştur. Gerçekten de, Türkiye de ihtiyoplankton araştırmalarının çoğunlukla Karadeniz, Marmara ve Ege yi kapsadığı görülmektedir (Mater ve Cihangir, 1990; Başar, 1996; Ak, 2000; Satılmış, 2001; Alimoğlu, 2002; Hoşsucu ve Ak, 2002; Çoker, 2003; Çakır, 2004; Demirel, 2004). Akdeniz de ise; Mersin Körfezi nde yapılmış kapsamlı çalışmalar bulunmasına rağmen (Ak, 2004; Ak ve Uysal, 2007); İskenderun Körfezi nde gerçekleştirilmiş olan tek çalışmanın da sadece bir türle sınırlı kaldığı dikkat çekmektedir (Ak, 2004 ün bildirdiğine göre Dönmez, 2000). Ayrıca, bölgenin lesepsiyen göç nedeniyle değişken olan ihtiyofaunal yapısı yüzünden (Mavruk ve Avşar, 2007) bu alanı kapsayan çalışmaların da sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, Türkiye de, özellikle de Türkiye nin Akdeniz kıyılarında ihtiyoplanktonun tanımlanmasına yönelik çalışmalara gereksinim duyulmaktadır. İşte bu çalışmada, Yumurtalık kıyısal zonu ihtiyoplanktonu Sonbahar ve Kış mevsimleri itibariyle ele alınmış, tespit edilen erken yaşam evrelerinin tanımsal karakterleri incelenmiş ve ayrıca çalışmanın bölgede yapılacak olan ayrıntılı ihtiyoplankton araştırmaları için de bir ön çalışma niteliğinde olması amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Çalışma alanı İskenderun Körfezi nin kuzey-batı yakasında yer almakta olup; Adana ili Yumurtalık ilçesi ile İSKEN Sugözü Enerji Santrali arasındaki kıyısal bölgede bulunan 10m derinlik katmanında seçilen 3 istasyonu kapsamaktadır. Örneklerin toplanması amacıyla 2007 yılının Ekim ve Aralık aylarında 500HP motor gücüne sahip trol teknesiyle sahaya çıkılmıştır. Araştırma boyunca, ağ atım noktalarından, CTD kullanılarak yüzey suyu ve 5m derinliklerden sıcaklık, oksijen, ph ve salinite değerleri ölçülmüş; ele alınan noktadaki Seki derinliği belirlenmiştir. İhtiyoplankton örneklemeleri, Hensen tipi 70cm çapında ve 500µ ağ göz açıklığına sahip plankton ağı kullanılmak suretiyle horizontal olarak çekilmiştir. Çekim sonucu alınan zooplankton, boraksla tamponlanmış sonuç yoğunluğu %4 olan formaldehitte muhafaza edilmiştir (Özel, 2005). İhtiyoplankton örneklerinin tanımlanması amacıyla tayin anahtarı hazırlanmıştır. Sözü edilen tayin anahtarının hazırlanmasında öncelikle Başusta (1997), Can ve Bilecenoğlu (2005), Sarıhan (2005), Dalyan (2006) ve Avşar (2006b; 2007) nin yaptığı çalışmalardan bölgede dağılış gösteren kemikli balıklar ve bunların üreme dönemleri ile ilgili veri elde edilmiş; daha sonra örneklerin tanımlanmasında; Demir ve Demir (1960), Bianco (1937), Dehnik (1973), Russell (1976), Leis ve Rennis (1983), Fricke (1987), Leis ve Trinski (1988), Okiyama (1988), Olivar ve Fortuna (1991), Çoker (1996), Ak (2000), Dulcic (1996), Leis ve Ewart (2000), Mater ve Çoker (2002), Çoker (2003), Ak (2004), Çakır (2004) ve Larvalbase (2007) den yararlanılmıştır. 131

3 Sistematik bulguların verilişinde türler, Turan (2007) takip edilerek sıralanmıştır. İstatistik hesaplamalarda ise Akar ve Şahinler (1993) ile Elbek ve ark. (2006) nın önerdiği yöntemler SPSS paket programı kullanılarak uygulanmıştır. Bulgular Çalışma Alanının Hidrolojisi Çalışma alanının hidrolojik koşullarında (Çizelge 1.) gözlenen farkların istatistiksel önemini test etmek amacıyla sıcaklık, tuzluluk, oksijen ve ph değerleri arasındaki mevsimsel ve horizontal farklar, istasyonlar ve mevsimlere bağlı olarak iki yönlü varyans analizine tabi tutulmuş; ph haricindeki çevresel parametrelerin mevsimsel olarak gösterdikleri değişimler önemli bulunmuştur (p<0.05). Buna ek olarak yalnızca tuzluluğun 1, 2 ve 3. İstasyonlarda sırasıyla ortalama 39.19±0.72, 39.33±1.18 ve 39.56±0.96 olarak ölçülen horizontal değişimi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Ayrıca yüzey ve 5m derinlikte ölçülen çevresel parametreler arasındaki farkı sınamak amacıyla t testi uygulanmış ve sözü edilen farklılıkların istatistiksel öneminin olmadığı görülmüştür (p>0.05). Çizelge yılı Sonbahar ve Kış mevsimleri itibariyle ortalama sıcaklık (TºC), tuzluluk ( S), oksijen (O 2 ), ph ve Seki derinliği değerlerinin mevsimsel değişimleri ve %95 lik güven aralıkları Parametre Mevsimler TºC ( S) O 2 (ppm) ph Seki D. (m) Sonbahar 25.61± ± ± ±0.03 9±1.82 Kış 18.95± ± ± ± ±0.61 Ortalama 22.29± ± ± ± ±0.61 Bölgedeki Kemikli Balıkların Erken Yaşam Evreleri Yapılan çalışmada 4 takımın içerdiği 14 familyaya ait toplam 18 türün yumurta, prelarva ve larvaları ele alınmıştır. Synodontidae Türkiye denizlerinde 2 türle temsil edilen Synodontidae familyasından (Turan, 2007) Iskarmoz (Saurida undosquamis) a ait yumurta ve prelarvalar son bahar mevsiminde elde edilmiştir. Lesepsiyen bir tür olan Saurida undosquamis e balıkçı tezgahlarında sık rastlanmakla birlikte, yüksek bir ekonomik değere sahip değildir. Daha çok Akdeniz in yerli türleriyle geliştirdiği ilişkiler sonucunda meydana gelen olumsuzluklarla gündemde olan bu tür (Mavruk ve Avşar, 2007); Akdeniz de özellikle de İskenderun Körfezi nde bol bulunmaktadır (Gücü ve Bingel, 1994). 132

4 Yağ damlası bulunmayan küresel Iskarmoz yumurtalarında perivitellin mesafe dardır ve ortalama çap 0.91±0.01mm dir. Yolk ve embriyo üzerinde dikkat çekici bir pigmentasyon görülmemektedir. Gut düz ve kalın bir boru biçiminde vücudun 2/3 üne uzanmaktadır. Miyomer sayısı dir. 2.8mm boyundaki inceuzun vücuda sahip prelarvalarda ise baş üzerinde bulunan dağınık nokta pigment dışında pigmentasyon gözlenmemiştir ve diğer karakterler embriyoya benzer şekildedir. Hemiramphidae Denizlerimizde 3 türle temsil edilen Hemiramphidae familyasına ait Hyporhamphus picarti türünün ileri postlarval aşamalarına rastlanmıştır. Yerel adı çomak olarak da bilinen bu tür, ülkemizin yalnızca Akdeniz kıyılarında yaşamakta olup (Turan, 2007); ekonomik bir değeri bulunmamaktadır (Fishbase, 2008). Hyporhamphus picarti nin postlarvalarına güz mevsiminde rastlanmıştır. İnce-Uzun postlarvalarda boy 11.25mm, baş derinliği (BD)=2.72mm ve Göz Çapı (GÇ)=1.95mm dir. Anüs vücudun 2/3 ünden az geride kıvrımsız bir biçimde dışarı açılmaktadır. Oldukça uzun olan başta dikkat çeken ilk ayrıntı üste nazaran uzamış yapıdaki alt çenedir. Larvada adet miyomer sayılabilmektedir. Pigmentasyona bakıldığında; vücudun dorsalinde çift sıra halinde kaudale uzanan iri dallanmış yıldız pigmentler dikkat çekmektedir. Lateralde ise, yanal hatta çizgi şeklinde kesiksiz pigment dizisi postanal bölgeye uzanmakta ve anüsten itibaren kesikli bir hal almaktadır. Ventralde ise çift sıra iri yıldız pigment zaman zaman birleşerek tek bir çizgi halini alıp kaudale uzanmaktadır. Peritoneal bölge yoğun pigmentlidir. Başta ise alt ve üst çenelerdeki yoğun pigmentasyonun yanı sıra operkulum üzerindeki dallanmış pigment kümesi ve gözün anteriorundaki bir adet iri dallanmış pigment dikkat çekmektedir. Moronidae Moronidae familyası denizlerimizde iki türle temsil edilmekte olup (Turan, 2007); bunlardan Levrek (Dicentrarchus labrax) e ait yumurtalar kış mevsiminde örneklenmiştir. Levrek ekonomik açıdan son derece önemlidir. Bu gerek avcılığı ve gerekse yetiştiriciliği yoğun bir biçimde yapılmaktadır. Levrek yumurtalarında şekil küresel ve yolk homojendir. Kapsülde desen görülmemektedir. 1mm çapındaki yumurtada posterior konumlu yağ damlacığının çapı 0.28mm dir. Embriyo üzerinde dağınık halde nokta pigmentler bulunurken; yağ damlasının posteriorunda ve yolk üzerinde yağ damlası çevresinde yer alan yıldız pigmentler dikkat çekmektedir. Serranidae Denizlerimizde 10 türle temsil edilen Serranidae familyası, ekonomik açıdan son derece değerli balıkları içermektedir (Turan,2007). Bunlardan hani balığının (Serranus cabrilla) pre ve postlarval aşamaları sonbahar mevsiminde örneklenmiştir. Serranus cabrilla prelarvaları ince-uzun vücut yapısına sahiptir ve gut ½ den az geride kıvrımlı bir biçimde dışarı açılmaktadır. Myomer sayısı tür. 1.8mm 133

5 boyundaki prelarvada BD=0.31mm; Preanal mesafe (PreA)=0.91mm; Vücut Derinliği (VD)=0.22mm ve GÇ=0.16mm dir. Gözler yuvarlaktır ve tüm vücudu saran primordial yüzgecin dorsalinde anüs hizasında 4 adet ve preanal bölgede ortada 1 adet melanofor bulunmaktadır. Gutun ventralinde nokta pigment dizisi vardır. Postanal ventralin ½ sinden başlayarak 4 nokta pigment kaudale uzanmaktadır. Postanal lateralde ve kaudal ventralde birer adet nokta pigment görülmektedir. Dorsalde, düzensiz dizilmiş nokta pigmentler mevcuttur. Hani postlarvalarının ise iki farklı aşamasıyla karşılaşılmıştır. 2.67mm lik larvada PreA=1.3mm, BD=0.4mm, VD=0.4mm ve GÇ=0.2mm dir. Abdominal ve postanal ventralde nokta şekilli melanoforlar gözlenmiştir. 3.16mm lik postlarvada ise baş ve abdominal bölge kalınlaşmıştır. BD=0.64mm; VD=0.67mm ve PreA=1.63mm dir. Anüs ½ de hafif bir kıvrımla dışarı açılmaktadır. Abdominal ventralde bir iri yıldız pigment bulunmaktadır. Başın dorsalinde 4 küçük dallanmış pigment ve gerisinde bir büyük yıldız melanofor bulunmaktadır. Postanal dorsalde bir büyük yıldıza karşılık ventralde de büyük bir melanofor bulunmaktadır. Apogonidae Türkiye denizlerinde bu familyaya ait 3 tür dağılış göstermektedir. Bunlardan Apogon imberbis Atlantik-Akdeniz orijinliyken; Apogon pharaonis ve Apogon queketti lesepsiyendir (Turan,2007). Ekonomik önemleri bulunmamaktadır. Kardinal balıkları olarak da bilinen Apogonidae familyası üyelerinin ülkemizde dağılış gösteren türlerinin erken yaşam evrelerine dair yeterli tanımlayıcı kaynak bulunmaması nedeniyle, bu çalışmada elde edilen örnekler cins düzeyinde tanımlanabilmişlerdir. Kış mevsiminde tanımlanan Apogon sp. postlarvalarında vücut baştan itibaren kaudale doğru daralan, üçgenimsi şekle sahiptir. Miyomer sayısı; adettir. 2.26mm lik larvada PreA=0.98mm dir. Peritonal bölgede yoğun pigmentasyon görülmektedir. Postanal ventralde ise anüsten kuyruğa uzanan küçük yıldız melanoforlar mevcuttur. Dorsalde, gözün anteriorunda ve baş üzerinde küçük dağınık nokta melanoforlar bulunmaktadır. Sillaginidae Denizlerimizde, lesepsiyen göçle Akdeniz ekosistemine katılan bu familyaya ait yalnızca Sillago sihama türü dağılış göstermektedir (Turan, 2007). Deniz Sudağı (Sillago sihama) balıkçı tezgahlarında sık karşılaşılan bir tür olsa da ekonomik önemi düşüktür. Bu türün postlarval aşamalarına kış mevsiminde rastlanılmıştır. Ortalama 2.73±0.36mm boyundaki postlarvalarda vücut ince uzundur ve miyomer sayısı adettir. 2.71mm lik postlarvada BD=0.51mm, VD=0.47mm ve PreA=0.91mm dir. Anüs 1/3 ten geride yer almakta ve gut hafif bir kıvrımla dışarı açılmaktadır. Abdominal ventralde başlayan ve kaudale kadar devam nokta pigment sırası bu familyanın en belirgin özelliğidir (Leis ve Ewart; 2000). Dorsalde ise postanal bölgede 1-2 nokta pigment yer almaktadır. 134

6 Pomatomidae Denizlerimizde bu familyaya ait yalnızca Pomatomus saltatrix bulunmaktadır (Turan, 2007). Ekonomik açıdan son derece değerli bir tür olan lüfer (Pomatomus saltatrix) e ait yumurta ve prelarvalara güz mevsiminde rastlanmıştır. Pomatomus saltatrix yumurtaları küreseldir ve bir adet posterior konumlu yağ damlasına sahiptir. Perivitellin mesafe dar, kapsül desensiz ve vitellus segmentlidir. Yumurta çapı 1.04±0.01mm; yağ damlası çapı ise 0.24±0.008mm dir. Yolk ve yağ damlası üzerinde dağınık bir biçimde melanoforlar bulunmaktadır. Embriyonun dorsalinde yıldız melanoforlar mevcuttur. Miyomer sayısı adettir. İnce-uzun lüfer prelarvalarının ortalama boyu 2.59±0.35mm dir. 2.70mm lik prelarvalda yağ damlası 0.25mm olarak ölçülmüştür. Anüsle mesafeli duran besin kesesinin anteriorunda ve yağ damlasında pigmentasyon mevcuttur. Larva üzerinde muzoda bulunan melanofor kümesi dikkat çekmektedir. Dorsalde kaudale uzanan 4-8 adet iri nokta pigment görülmektedir. Anüs üzerinde pigmentasyon mevcuttur. Postanal ventralde ise 2-6 nokta pigment vardır. Sparidae Sparidae familyası denizlerimizde olduğu gibi İskenderun Körfezi nde de en çok türle temsil edilen familyalardan birisidir (Turan, 2007). Ekonomik değeri yüksek olan Sparidler avcılık ve yetiştiricilik faaliyetlerinde önemli yere sahiptir. (1) Dentex dentex Sinagrit (Dentex dentex), yüksek ticari değeri nedeniyle son dönemlerde alternatif bir tür olarak yetiştiricilik çalışmalarına konu olmaktadır (Başçınar, 2004). Bu araştırmada güz mevsiminde yumurtaları tespit edilmiştir. Yumurtalarda perivitellin mesafe dardır ve bir adet posterior konumlu yağ damlacığı bulunmaktadır. Vitellus homojendir ve kapsül üzerinde kabartı şeklinde düzensiz lifler bulunmaktadır. Ortalama yumurta çapı 0.84±0.008mm ve yağ damlacığı çapı 0.23±0.006mm dir. (2) Diplodus vulgaris Karagöz (Diplodus vulgaris), sahip olduğu yüksek ticari değer nedeniyle gerek avcılık ve gerekse yetiştiricilik açısından son derece önemli bir türdür. Karagöz postlarvaları güz mevsiminde örneklenmiştir. Karagöz postlarvalarında vücut normal kalınlıkta ve miyomer sayısı 9+15 adettir. 3.6mm lik postlarvada VD=0.75mm ve GÇ=0.58mm dir. Hava kesesi belirgindir ve dorsali pigmentlidir. Gutun dorsalinde melanoforlar bulunmaktadır. Baş üzerinde bir adet nokta pigment yer almaktadır. Ventralde ise anüsün anteriorunda bulunan bir adet nokta pigment ve postanal ventralin ortasından başlayarak kaudale uzanan yıldız pigmentler dikkat çekmektedir. (3) Pagrus sp. Türkiye denizlerinde bu cinse ait Pagrus pagrus, Pagrus caeruleostictus ve Pagrus auriga olmak üzere 3 tür dağılış göstermektedir (Turan, 2007). İskenderun Körfezi nde mercan balıkları olarak bilinen bu türlerin her üçü de bulunmaktadır. 135

7 Diğer Sparidler gibi mercanlar da bölge balıkçılığında önemli bir yere sahiptir. Tespit edilen bu türün pigmentasyon özellikleri mevcut verilerle uyuşmadığından tayini cins düzeyinde gerçekleştirilmiştir. Sonbahar mevsiminde rastlanan Pagrus sp. postlarvalarında vücut preanalda kalın olup boyu 4.9mm dir. Genel vücut şekli ve operkulum üzerinde bulunan 2 sıra diken Pagrus cinsine ait olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Hava kesesi belirgin ve dorsali pigmentlidir. Gut oldukça kalındır. Postlarva üzerinde yalnızca postanal bölgenin ½ sinde dorsal ve ventralde karşılıklı birer iri nokta pigment görülmektedir. (3) Sparus aurata Çipura olarak bilinen Sparus aurata, ülkemizde yetiştiriciliği en yaygın olan deniz balıklarından birisidir. Bu çalışmada çipuraya ait yumurta ve postlarvalar kış mevsiminde örneklenmiştir. Küresel olan yumurtalarda 1 adet posterior konumlu yağ damlacığı bulunmaktadır. Ortalama yumurta çapı 0.98±0.23 ve yağ damlası çapı 0.21±0.07mm dir. Vitellus homojen ve kapsül desensizdir. Embriyoda 21 adet miyomer sayılabilmiştir. Yağ damlacığının posteriorunda pigmentasyon mevcuttur. Embriyoda gözlerin dorsalinde birer nokta pigment bulunmaktadır ve başın hemen gerisinden başlayan dağınık nokta pigment embriyonun anüs hizasında çift sıra halini alarak kaudale uzanmaktadır. Normal kalınlıkta vücuda sahip olan, 4.4mm boyundaki postlarvalarda BD=0.93mm, PreA=1.3mm, VD=0.73mm dir. Miyomer sayısı 6+18 dir. Gut kalındır ve abdomene yakın sonlanmaktadır. Abdominalin anterior dorsalinde bulunan hava kesesi pigmentlidir. Abdominal ventralin anteriorunda bir nokta melanofor bulunmaktadır. Gutun dorsalinde ve abdomenden ayrıldığı noktada pigmentasyon görülmektedir. Başın hemen arkasında iki adet yıldız melanofor mevcuttur. Postanal dorsalde bulunan 2 yıldız melanofora karşılık lateralde 1 çizgi şeklinde ve ventralde diğerlerine nazaran daha iri dallanmış melanoforlar bulunmaktadır. Postanal ventralde dallanmış ve yıldız melanoforlardan oluşan bir dizi vardır. Mullidae Mullidae familyası ekonomik açıdan önemli türleri içermekte olup; bu familyanın üyesi olan 5 tür denizlerimizde dağılış göstermektedir. Bunlardan Barbun (Mullus barbatus) ve Tekir (Mullus surmuletus) Akdeniz in yerli türleridir (Turan, 2007). Nil barbunu (Upeneus moluccensis), Benekli barbun (Upeneus pori) ve Kızıldeniz barbunu (Red Sea Goatfish (Fishbase, 2008) Parupeneus forsskali) ise lesepsiyen türlerdir. Bu çalışmada Akdeniz orijinli Mullus barbatus ve lesepsiyen barbunlardan Upeneus cinsine ait bir türün erken yaşam evreleri örneklenmiştir. (1) Mullus barbatus Çalışmada, lesepsiyen Mullidlere nazaran daha yüksek ekonomik değere sahip olan barbuna ait pre ve postlarvalar sonbahar mevsiminde örneklenmiştir. İnce-Uzun vücuda sahip barbun prelarvalarında boy 1,96 mm ve anüs ½ den az öndedir. Besin kesesi henüz tükenmemiş olup vitellus segmentlidir ve bir 136

8 adet yağ damlası anterior konumludur. Prelarvada 24 adet miyomer bulunmaktadır. Yağ damlası üzerinde pigmentasyon mevcuttur. Dorsolaterallerde gözlerin posteriorundan başlayarak çift sıra halinde anüse uzanan nokta pigment anüs hizasında tek sıra halini alarak kaudale ulaşmaktadır. Kaudalin dorsal ve ventralinde karşılıklı büyük birer nokta pigment bulunmaktadır. Barbun postlarvalarının ortalama boyu 3.36±2.03mm dir. 3.52mm lik larvada BD=0.65mm ve VD=0.60mm dir. Gut abdomene bitişik olarak 90º lik bir kıvrımla vücudun 1/3 ünde sonlanmaktadır. Abdominal bölgede iri yıldız pigmentler mevcuttur. Baş üzerinde üçgen dizilişli üç adet nokta pigment yer almaktadır ve postanal ventralde nokta pigment dizisi vardır. Miyomer sayısı dir. (2) Upeneus sp. Akdeniz de dağılış gösteren Upeneus türlerinin erken yaşam evreleri hakkında yeterli kaynak bulunmaması nedeniyle tanımları ancak cins düzeyinde yapılabilmiştir. Sonbahar mevsiminde rastlanılan Upeneus sp. nün vücudu normal kalınlıktadır ve ortalama boy 4.26±0.67mm dir. 4.3mm lik larvada BD=0.8mm ve VD=0.71mm olarak ölçülmüştür. Baş üzerinde üçgen dizilişli 3 adet yıldız melanofor yer almaktadır. Abdominalde yoğun yıldız pigment mevcuttur. Postanal bölgede yanal hattın dorsal ve ventralinde çizgi şeklinde pigmentler bulunmaktadır. Miyomer sayısı 6+18 dir. Callionymidae Biri lesepsiyen ve altısı Akdeniz orijinli olmak üzere 7 türü ülkemiz denizlerinde bulunan bu familyanın ekonomik bir değeri yoktur (Turan, 2007). Bu türlerden Callionymus lyra ya ait yumurtalara güz mevsiminde rastlanmıştır. Yağ damlacığı bulunmayan üzgün balığı (Callionymus lyra) yumurtalarında perivitellin mesafe geniştir. Ortalama çap 0.61±0.003mm dir ve vitellustaki segmentler belirgindir. Callionymus lyra yumurtalarının en belirgin özelliği olan kapsül üzerindeki desenler, bu yumurtalarda da bariz bir biçimde gözlenmiştir. Embriyoda pigmentasyon görülmemektedir ve 20 adet miyomer sayılmıştır. Gobiidae Kayabalıkları olarak da bilinen Gobiidler, ülkemizde ekonomik değeri olmayan türlerdir (Turan, 2007). Türkiye denizlerinde 29 türle temsil edilmektedirler. Bu türlerin prelarval aşamaları hakkında yeterli kaynak bulunmaması nedeniyle, çalışmada tanımlanan prelarva familya düzeyinde bırakılmıştır. Güz mevsiminde karşılaşılan Gobiidae sp. prelarvasında vücut ince-uzun ve anüs ½ den az önde kıvrımsız bir biçimde sonlanmaktadır. 2.52mm lik prelarvada BD=0.29mm dir. Abdominal bölgenin altında yer alan besin kesesi küçük ve yuvarlaktır. Yağ damlacığı bulunmamaktadır ve miyomer sayısı adettir. Besin kesesinin ventralinde yıldız pigmentler bulunmaktadır. Anüs üzerinde büyük bir pigment kümesi ile postanal ventralde nokta, yıldız ve dallanmış pigmentlerden oluşan bir sıra oldukça belirgindir. Otosistik bölge pigmentlidir. Muzoda ve baş 137

9 üzerinde de pigmentasyon mevcuttur. Dorsalde 7 adet melanofor kaudale uzanmaktadır. Sphyraenidae İkisi lesepsiyen olmak üzere Türkiye denizlerinde 4 türle temsil edilen bu familyanın üyeleri ekonomik açıdan değerlidir (Turan, 2007). Bu çalışmada Sphyraena sphyraena türüne ait yumurtalar sonbaharda tespit edilmiştir. Sphyraena sphyraena yumurtalarında ortalama çap 0.89±0.02mm dir. Şekil küreseldir ve bir adet posterior yağ damlacığı bulunmaktadır. Vitellus segmentlidir. Embriyoda baştan kuyruğa doğu dağınık halde nokta pigmentler uzanmaktadır ve adet miyomer sayılmıştır. Scombridae Türkiye denizlerinde ticari değeri yüksek pelajik türleri içeren Scombridae familyasına ait 10 balık türü dağılış göstermektedir. Bu çalışmada Scomber scombrus postlarvaları güz mevsiminde tespit edilmiştir. Normal kalınlıktaki 2.90mm lik postlarvada VD=0.89mm, BD=0.94mm ve PreA=1.2mm dir. Gut hafif bir kıvrımla ½ den önde sonlanmaktadır. Miyomer sayısı adettir. Yuvarlak ve dorsali pigmentli olan hava kesesi belirgindir. Gutun dorsalinde pigmentasyon mevcuttur. Baş üzerinde bir adet dallanmış ve iki adet nokta pigment vardır. Vücudun dorsalinde eşit aralıklarla dizilmiş iri pigmentler bulunmaktadır. Postanal ventralde ise anüsün biraz gerisinden başlayarak sık bir biçimde kaudale uzanan melanofor serisi mevcuttur. Soleidae Soleidae familyasının Türkiye denizlerinde dağılış gösteren 10 türü bulunmaktadır (Turan, 2007). Bu çalışmada ekonomik öneme sahip olan Solea lascaris türüne ait yumurtalara sonbahar mevsiminde rastlanmıştır. Küresel olan yumurtalarda çok sayıda yağ damlacığı gruplar halinde dağınıktır. Yumurta çapı ortalama 1.04±0.2mm dir. Yolk periferde segmentlidir ve kapsülde desen görülmemektedir. Tartışma ve Sonuç Örnekleme periyodu itibariyle bölgede üreme faaliyetlerini gerçekleştiren balıklar içerisinde gerek ekonomik ve gerekse ekolojik anlamda önemli türlerden bazıları tespit edilmiştir. Erken yaşam evreleri tespit edilen türler içerisinde Levrek, Hani, Lüfer, Sparidler, Mullidler, Turna, Kolyoz ve Dil balığı ekonomik açıdan son derece önemli türlerdendir (Turan, 2007; Fishbase, 2008). Öte taraftan; ekonomik öneminden çok diğer türlerle kurduğu ilişkiler nedeniyle gündemde olan Saurida undosquamis in embriyonik ve prelarval aşamaları bu çalışmada Türkiye kıyılarında ilk kez tespit edilmiştir. Ak (2004) tarafından Mersin Körfezi nde postlarvaları tespit edilen bu türün bölgemizde yıl boyu üremekte olduğu bilinmektedir (İşmen, 2003). Benzer şekilde yine lesepsiyen bir tür olan Sillago sihama nın da postlarval aşaması ülkemizde ilk kez rapor 138

10 edilmiştir. Ülkemiz kıyılarında yalnızca İskenderun ve Mersin Körfezi nde dağılış gösteren (Turan, 2007) bu tür Filipinler de tüm yıl, Hindistan da ise kış ve bahar aylarında üremektedir (Fishbase, 2008). Ancak, Türkiye de Sillago sihama nın üreme dönemine ilişkin herhangi bir çalışma mevcut değildir. Hyporhamphus picarti ye ait postlarvalar da Türkiye kıyılarında ilk kez örneklenmiştir. Ülkemizin yalnızca Akdeniz kıyılarında dağılış gösteren Çomağın (Hyporhamphus picarti) ekonomik önemi azdır (Turan, 2007); gerek ülkemizde ve gerekse de dünyada bu tür hakkında ayrıntılı çalışma bulunmamaktadır. Çalışma bulgularının ekolojik yönleri incelenirken değinilmesi gereken bir konu da Mullidlerdir. Mersin Körfezi nde olduğu gibi (Ak, 2004), İskenderun Körfezi nde de yerli ve lesepsiyen Mullidlerin üreme alan ve dönemlerinin çakıştığı görülmektedir. Bu bulgu, Parupeneus forsskali nin 2006 yılındaki Akdeniz kaydına kadar (Çınar ve ark., 2006) yalnızca Upeneus cinsiyle temsil edilen lesepsiyen mullidlerle, Mullus cinsiyle temsil edilen yerli mullidler arasındaki gerek beslenme ve gerekse habitat paylaşımı açısından geliştirilen rekabetin (Galil ve Zenetos, 2002), yavruların gelişme alanları açısından da var olduğunu ileri sürmeyi mümkün kılmaktadır. Burada ele alınması gereken diğer bir konu, Mullus barbatus un yumurtlamak amacıyla derin suları tercih etmesidir (Alimoğlu, 2002). Dolayısıyla, 10m derinlik katmanında bulunan istasyonlarda bu türe ait pre ve postlarvaların örneklenmiş olması, ancak bölgedeki su hareketleriyle açıklanabilir. Sonuç olarak Levant Baseni nin kuzeydoğusunda yer alan İskenderun Körfezi nde dağılış gösteren kemikli balık populasyonlarının üreme alanlarıyla dönemlerinin belirlenebilmesi ve ayrıca erken yaşam evreleri hakkında ayrıntılı veriye ulaşılabilmesi için; İskenderun Körfezi ihtiyoplanktonu üzerine daha ayrıntılı çalışmaların yapılması gerekmektedir. Kaynaklar AK, Y., İzmir Körfezi nde Yaşayan Bazı Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvalarının Dağılım ve Bolluğu Üzerine Araştırmalar. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). 141s. AK, Y., Mersin İli Erdemli Açıklarında Yaşayan Bazı Teleost Balıkların Pelajik yumurta ve Larvalarının Dağılımı ve Bolluğu. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Doktora Tezi). 387s. AK, Y., UYSAL Z., Mersin Körfezi (Kuzeydoğu Akdeniz) İhtiyoplanktonu. Ulusal Su Günleri Sempozyumu, Poster Sunumu , Mayıs, Antalya. AKAR, M., ŞAHİNLER, S., İstatistik. Çukurova Üniversitesi Yayınları. Çukurova Üniversitesi Genel Yayın No:74. Balcalı, Adana. 362ss. ALİMOĞLU, S., Marmara Denizi nin Kuzeydoğusunda Kemikli Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvalarının Dağılımı ve Bolluğu. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans tezi). 88s. AVŞAR, D., 2006a. İhtiyoplanktona Giriş. Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Ders Kitabı. No: 14:112s. AVŞAR, D., 2006b. İsken Sugözü Enerji Santrali Etki Alanı Deniz Ekolojisi İzleme Çalışması Projesi 2005 Yılı Kesin Raporu. Adana. 141s. 139

11 AVŞAR, D., İsken Sugözü Enerji Santrali Etki Alanı Deniz Ekolojisi İzleme Çalışması Projesi 2006 Yılı Kesin Raporu. Şubat Adana. 135s. BAŞAR, E., Sürmene Koyundaki Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvalarının Mevsimsel ve Alansal Dağılımı. Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 79s. BAŞÇINAR, N., Dünyada Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Ülkemizin Geleceğine Bakış. BAŞUSTA, N., İskenderun Körfezi nde Bulunan Pelajik ve Demersal Balıklar. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. Adana. 202s. BIANCO, S.L., Uova, Larve e Giovanili di Teleostei. In Fauna e' Fora del Golfo di Napoli, Monografia 38 (ed. S.L. Lo Bianco). Italy: Pabblicata dalla Stazione Zoologica di Napoli. 800p. CAN, A., BİLECENOĞLU, M., Türkiye Denizleri nin Dip Balıkları Atlası. Arkadaş Yayınevi. Ankara-Türkiye. 224s. ÇAKIR, D.T., Edremit Körfezi nin (Ege Denizi) İhtiyoplanktonu.Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. 196s. ÇINAR, M.E., BİLECENOĞLU, M., ÖZTÜRK, B., CAN, A., New Records of Alien Spacies on the Levantine Coast of Turkey. Aquatic Invasions. 1(2): ÇOKER, T., İzmir Körfezinde Blenniidae Familyası Üyelerinin Larvalarının Bolluğu, Dağılımı ve Morfolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 52s. ÇOKER, T., İzmir Körfezi ndeki Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvalarının Morfolojisi ve Ekolojisi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. 539s. DALYAN, C., İskenderun Körfezi ndeki Lesepsiyen Balıklar Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 87s. DEKHNIK, T. V., Ichthyoplankton of the Black Sea (In Russian). Navkova Dumka, Kiev, 235p. DEMİR, M., DEMİR, N., Palamut-Torik Yumurtaları Hakkında. Hidrobiologi Mecmuası: Seri A, Cilt:VI (1-2): DEMİREL, N., Marmara Denizi nde Bulunan Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvalarının Dağılım ve Bolluğu. İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 82s. DULCIC, J., Early Life History of Familiy Scombridae in the Eastern Adriatic. Annales. ISSN p. ELBEK, A.G., OKTAY, E., SAYGI, H., Su Ürünlerinde Temel İstatistik. Ege Üniversitesi Yayınları. Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: 19. İzmir. 308s. FISH BASE, Fish Data Base FRICKE, R., Deutsche Meerresfische (German Sea Fishes), Bestimmungsbuch (Identification Key) Deutscher Jugendbund Fiir. Naturbeobachtung. 219p. GALIL, B. S., ZENETOS, A., A Sea Change. Exotics in the Eastern Mediterranean. In: Leppäkoski E, Gollasch S and Olenin S (eds) Invasive 140

12 Aquatic Species of Europe: Distribution, Impacts, and Management, Kluwer Academic Pub-lishers, Dordrecht, GÜCÜ, A. C., BİNGEL, F., Trawlable Species Assemblages on the Continental Shelf of the Northeastern Levant Sea (Mediterranen) with an Emphasis on Lessepsian Migration. Acta Adriatica. ISSN : (1/2) : HOŞSUCU, B., AK, Y., The Ichthyoplankton of İzmir Bay: A One-Year Study of Fish Eggs and Larvae. Turk J Vet Anim Sci. 26(2002): İŞMEN, A., Maturity and Fecundity of Lizardfish (Saurida undosquamis Richardson, 1848) in İskenderun Bay (Eastern Mediterranean). Turk J Zool 27 (2003) LARVALBASE, Larvalbase Early Life Stages Database LEIS, J. M., EWART, C. B. M., The Larvae of Indo-Pacific Coastal Fishes. An Identification Guide to Marine Fish Larvae. Fauna Malesiana Handbooks 2. Brill, Leiden. 485p. LEIS, J. M., RENNIS, D. S., The Larvae of Indo-Pacific Coral Reef Fishes. New South Wales Universty Press, Sydney ve Universty Press of Hawai, Honolulu. 269 p+75 plates. LEIS, J. M., TRNSKY, T., The Larvae of Indo-Pacific Shorefishes. New South Wales Universty Press, Sydney ve Universty Press of Hawai, Honolulu. 371p+83 plates. MATER, S., CİHANGİR, B., Karadeniz, İstanbul Boğazı Girişinde Balık Yumurta-Larva Dağılımı Üzerine Bir Çalışma. X. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildirileri. Atatürk Üniversitesi, Erzurum MATER, S., ÇOKER, T., Türkiye Denizleri İhtiyoplankton Atlası. Ege Üniversitesi Basımevi. Bornova-İzmir. 211s. MAVRUK, S., AVŞAR, D., Non-Native Fishes in the Mediterranean from Red Sea, by the way of Suez Canal. DOI /s O BRIEN, B., FIVES, J. M., Ichthyoplankton Distribution and Abundance off the West Coast of Irleand. ICES J. Mar. Sci. 52: OKIYAMA, M. (ed), An Atlas of the Early Stage Fishes in Japan. Tokai Universty Press, Tokyo, Japan. 1154p. OLIVAR, M. P., FORTUNO, J. M., Guide to Ichthyoplankton of the Southeast Atlantic (Benguela Current Region). Sci. Mar. 55(1) :383p. ÖZEL, İ., Planktonoloji I: Plankton Ekolojisi ve Araştırma Yöntemleri. Ege Üniversitesi Yayınları. Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: 56. İzmir. 269s. RUSSELL, F. S., The Eggs and Planktonic Stages of British Marine Fishes. Academic Press, London, England. 524p. SARIHAN, E., İSKEN-Sugözü Enerji Santralı Etki Alanı Deniz Ekolojisi İzleme Çalışması Projesi 2004 Yılı Kesin Raporu. Mart ADANA, 90s. SATILMIŞ, H. H., Pelajik Yumurta ve Larvaların Sinop Yarımada sında Mevsimsel Olarak Dağılımı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 81s. 141

13 TURAN, C., Türkiye Kemikli Deniz Balıkları Atlası ve Sistematiği. Nobel Kitabevi, Adana. 549s. Teşekkür İstatistiklerin hesaplanmasında yardımlarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Mustafa AKAR a; kaynak destekleri için Sayın Yrd. Doç. Dr. Ahsen Yüksek, Dr. Yeşim AK ÖREK ve Dr. Tülin ÇOKER e teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. 142