KÜÇÜK HÜCREL DIfiI AKC ER KANSER NDE EP DERMAL BÜYÜME FAKTÖR RESEPTÖRÜ VE NH B TÖRLER N N YER

Transkript

1 Solunum 2003 Vol: 5 Say : 3 Sayfa: KÜÇÜK HÜCREL DIfiI AKC ER KANSER NDE E DERMAL BÜYÜME FAKTÖR RESETÖRÜ VE NH B TÖRLER N N YER Ceyda Erel KIRIfiO LU, Can ÖZTÜRK, Nurdan KÖKTÜRK Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, ANKARA ÖZET Akci er kanseri, tedavisindeki tüm geliflmelere ra men halen, kansere ba l ölümlerin baflta gelen nedenidir. Akci er kanseri moleküler biyolojisinde son 20 y lda ortaya ç kan geliflmeler, kanser hücrelerinden çeflitli büyüme faktörlerinin sal nd ve bu büyüme faktörlerinin çeflitli yollarla kanser büyümesinde rol oynad n göstermifltir. Epidermal büyüme faktörü reseptörü (EGFR), gerek kanser biyolojisindeki patogenetik yeri, gerekse tümörün kemoterapiye verdi i yan ttaki olas etkisi nedeniyle önemli bir hedef molekül olarak görülmektedir. Bu derlemede EGF, EGFR ve potansiyel yeni tedavi ajanlar olarak gündeme gelen EGFR inhibitörlerinin küçük hücreli d fl akci er kanserindeki rolü ele al nm flt r. Anahtar kelimeler: EGFR, EGFR inhibitörleri, küçük hücreli d fl akci er kanseri (Solunum 2003;5: ) SUMMARY The role of Epidermial Growth Factor Receptor and EGFR Inhibitors in Non-small Cell Lung Cancer Despite major advances in treatment modalities, lung cancer still remains the leading cause of cancer deaths. The developments on the molecular mechanisms of lung cancer for the past 20 years show that neoplastic cells secrete various growth factors which have significant roles on cancer formation. Epidermal growth factor receptors (EGFRs) are considered as important targets for new treatment modalities due to their role in cancer biology pathogenetics and effect on response to cytotoxic therapy. In this review epidermal growth factor, EGFR and EGFR inhibitors in patients with non-small cell cancer are discussed. Key words: EGFR, EGFR inhibitors, non-small cell lung cancer (Solunum 2003;5: ) Akci er kanseri, Amerika Birleflik Devletleri, Avrupa ve Avustralya' da halen kansere ba l ölümlerin baflta gelen nedeni olup, prognozu son derece kötü olan bir hastal kt r. Tedavideki tüm geliflmelere ra men, befl y ll k sa kal m %10-15 civar ndad r. Yeni etkin tedavi modalitelerinin gelifltirilme olas l, kanser hücre davran fl n ne oranda anlad m zla iliflkilidir. Bu nedenle, son y llarda akci er kanseri moleküler biyolojisindeki çal flmalara h z verilmifl ve bu konuda önemli bir bilgi birikimi sa lanm flt r (1-3). Son 20 y l içinde akci er kanseri moleküler biyolojisinde ortaya ç kan geliflmeler ile, uygun hasta gruplar nda, konvansiyonel sitotoksik kemoterapinin yan s ra, yeni gelifltirilmifl spesifik ajanlar n tedavide kullan mlar gündeme gelmifltir. Bu nedenle moleküler biyolojiye dayanan, uzun süreli sa kal m belirleyebilecek yeni evreleme sistemleri gelifltirilmeye çal fl lmaktad r (4-6). Bu derlemede Epidermal Growth Factor (EGF), EGF reseptörü (EGFR) ve yeni tedavi ajanlar olan EGFR inhibitörlerinin akci er kanserindeki rolü ele al nm flt r. Yaz flma adresi: Nurdan KÖKTÜRK, K z l rmak Sok 16/ Kocatepe/Ankara Tel: (0312) , Faks: (0312) nkokturk@gazi.edu.tr 146

2 KHDAK, EGFR ve nhibitörleri Büyüme Faktörleri ve Akci er Kanseri Normal hücre büyümesi ve proliferasyon, pek çok sinyalizasyon yola ile düzenlenir. Sinyalizasyon yola n, ekstrasellüler ortamdaki büyüme faktörleri, nörotropinler, sitokinler ve hematopoetinler kontrol eder (7). Bu hormon ve büyüme faktörleri, kanser hücrelerince de salg lan r ve hücre yüzeyindeki reseptörleri ile etkileflerek tümör büyümesini otokrin yollarla stimüle eder (8,9). Bir hücre hem bir büyüme faktörü hem de onun reseptörünü tafl yorsa, kendisini uyaran büyüme halkas na sahip demektir. Buna Otokrin Büyüme Halkas denir. Otokrin büyüme halkas normal hücrelerde de bulunur, ancak sadece fizyolojik uyar lara yan t verir. Oysa kanser hücrelerinde bu denge bozulmufltur (10,11). Akci er kanseri gelifliminde tek bir büyüme faktörü de il, pek çok büyüme faktörü ve reseptörü multiotokrin loop oluflturarak etki gösterir. Akci er kanseri için bu büyüme faktörlerinin bafl nda EGF ve reseptörü gelir. Di er büyüme faktörleri aras nda Transforming Growth Factor-a (TGF-a), Transforming Growth Factor-ß (TGF-ß), latelet Derived Growth Factor (DGF), Insuline Like Growth Factor I ve II (IGFI ve II), Basic Fibroblast Growth Factor (bfgf), Gastrin Releasing eptide (GR), Bombesin Like eptide (BL), Hepatocyte Growth Factor (HGF), Vascular Endothelial Growth Factor (VEGF) ve reseptörleri say labilir. Metastaz ve invazyonun da bu büyüme faktörleri ve reseptörlerinin etkileflimi sonucunda ortaya ç kt kabul edilmektedir (9,12,13). Küçük hücreli d fl akci er kanserlerinde (KHDAK) karakteristik olarak EGFR ve ligandlar aktive olurken, küçük hücreli akci er kanserinde (KHAK) nöropeptidler ve reseptörleri aktive olur (14). Epidermal Büyüme Faktörü (EGF) ve Reseptörü (EGFR) EGF, 53 aminoasitlik bir polipeptid olup, ilk olarak 1962 y l nda hücre kültürlerinde fibroblastlar üzerinde kuvvetli mitojenik etki gösterdi i bulunmufltur (9). Daha sonra 1970 y l nda Sporn ve Todaro, akci er kanseri de dahil olmak üzere pek çok solid tümörün patogenezinin ve progresyonunun lokal parakrin ve otokrin büyüme faktörleri ile regüle edildi ini bildirmifllerdir li y llarda ise EGF nin, tirozin kinaz aktivitesine sahip transmembran reseptörü olan EGFR ne ba land gösterilmifl, ard ndan güçlü mitojenik aktiviteye sahip pekçok büyüme faktörü ve reseptörleri tan mlanm flt r (9.13,15). 147 EGF ailesinin di er üyeleri aras nda, TGF-a, Amphiregulin (AR), Heparin binding EGF, Epiregulin ve Heregulin yer al r. Bu moleküller ile EGF aras nda % 30 oran nda yap sal benzerlik bulunur. TGF-a ve AR, EGFR reseptörü üzerinden EGF e benzer etkiler ile büyümeyi stimüle eder (15). EGF ve TGF-a, anjiyogenezi ve sitokin sal n m n indükler, stromal proliferasyonda ve ekstrasellüler matriks depozisyonunda görev al r. Bu etkiler ile tümörün lokal çevresini etkiler. EGF ve TGF-a n n mitojenik etkilerinin yan s ra araflidonik asit metabolizmas n n stimulasyonu, kemik rezorbsiyonu indüksiyonu, hiperkalemi, düz kas kontraksiyonu ve gastrik asit sal n m n n inhibisyonu gibi ifllevleri de bulunmaktad r (16). EGFR, 170 KD a rl nda tirozin kinaz aktivitesine sahip bir transmembran glikoprotein olup, hücre d fl sinyalleri hücre içine iletir. EGFR, üç bölgeden oluflur: Hücre d fl ligandlar n (EGF, TGF-a, Amfiregülin) ba land N terminali, hidrofobik transmembran bölgesi ve hücre içi yerleflimli tirozin kinaz aktivitesine sahip C terminali (17). Büyüme faktörlerinin EGFR ile etkileflimi ile, EGFR de dimerizasyon ve ard ndan otofosforilasyon olarak, mitojenik sinyalizasyonda rol alan sitoplazmik proteinlerin aktivasyonu meydana gelir. EGFR ve EGF, vücutta pek çok dokuda yer almaktad r. Akci erde EGFR; bazal hücreler, Clara hücreleri ve tip II pnömositlerde intersellüler membranlarda lokalizedir. Apikal yüzeylerde ve silyal hücrelerde, EGFR ekspresyonu yoktur (18). EGF, bronfliyal seröz asiner hücrelerin endoplazmik retikulumunda ve sekretuvar granüllerde bulunur (18.19). EGF ve TGF-a n n, EGFR nün hücre d fl yerleflimli N terminaline ba lanmas ile, tirozin kinaz aktivasyonu sa lan r (16,20). Tirozin kinaz aktivasyonu ile, sinyal iletimi sa lanarak, hücre proliferasyonu ve tümör progresyonunda rol alan anahtar olaylar bafllat l r (fiekil I) (18-21). Bunlar; mitojenez, apoptozisin inhibisyonu, hücre motilitesinde art fl, protein sekresyonunda art fl, hücre adezyonu (Ekaderin ile etkileflerek), invazyon, hücre yaflam süresinde art fl, diferansiyasyon/ dediferansiyasyon, anjiyogenez ve metastaz geliflimidir (Tablo I) (16,20,21). KHDAK lerinde yap lan çal flmalarda EGFR ekspresyonun art fl ; ileri evre hastal k, metastaz geliflimi, sa kal m süresinde azalma ve kötü prognoz ile iliflkili bulunmufltur (7).

3 N KÖKTÜRK ve ark. Hücre d fl domain TGF-a EGFR Hücre membran Hücre içi domain Tirozin kinaz SOS Grb2 Di er enzim veya adaptörleri Ras Raf-1 MEK MAK Radyasyon veya seçilmifl kemoterapi ajanlar Sitoplazma Nukleus DNA hasar ve tamiri Gen aktivasyonu, Hücre siklus progresyonu G2 S M G1 Büyüme arresti veya apoptozis Büyüme etkileri roliferasyon, Diferansiyasyon Hücre motilitesi Metastaz, invazyon Anjiyogeneze etkileri Kan damar tutulumu, invazyon ve metastaz fiekil I: EGF nin reseptörü ile etkileflimi ve ortaya ç kan de ifliklikler Harari M, Huang SM. Clin Cancer Res 2000;6:323 den al nm flt r Tablo I: EGFR nin karsinogeneze olan etkileri ve heterodimerizasyon dur (16,23) (Tablo II). a. Mitojenezi artt r r b. Apoptozisi inhibe eder c. Hücre motilitesini artt r r d. rotein sekresyonunu artt r r e. Hücre adezyonunu artt r r f. Hücre invazyonunu artt r r g. Hücre yaflam süresini artt r r h. Anjiogenezi uyar r. Sitokin sal n m n uyar r i. Ekstraselüler matriks depozisyonunu uyar r Tablo II: EGFR Aktivasyonunun Mekanizmalar EGFR afl r ekspresyonu EGFR mutasyonu Heterodimerizasyon Ligand ekspresyonunun art fl Fosfataz aktivitesindeki azalma Downstream sinyal fonksiyonundaki azalma Kaynak 16 dan al nm flt r Kaynak 22 den al nm flt r EGFR ve Kanser EGFR ile karsinojenez aras ndaki iliflki üç noktada olmaktad r; normal EGFR nün afl r ekspresyonu, reseptörde mutasyon geliflimi (EGFRvIII mutasyonu) ile reseptörün sürekli aktivite kazanmas, ligandlar n afl r yap m na ba l olarak fizyolojik ligand-reseptör dengesininin bozulmas, fosfataz aktivitesindeki azalma 148 KHDAK lerinin % inde (Yass hücreli kanserlerin % u, adenokanserlerin % s nda) EGFR afl r ekspresyonu saptanm flt r. Özellikle yass hücreli akci er kanserlerinde normal dokunun 2-3 kat EGFR ekspresyonu söz konusudur (19). Klini imizde yapt m z ve KHDAK'li olgularda immünohistokimyasal metodla EGFR ekspresyon s kl n araflt ran bir çal flmada, KHDAK'li olgular n %58' inde, yass

4 KHDAK, EGFR ve nhibitörleri hücreli akci er kanserli olgular n ise % 64.9' unda EGFR afl r ekspresyonu saptanm flt r (24). Kaseda ve ark. (25) n n dört farkl histolojik tipteki (yass hücreli kanser, adeno kanser, büyük hücreli ve KHAK) akci er kanserinde EGFR ekspresyonunu de erlendirdikleri bir çal flmada, yass hücreli kanserlerde yüksek düzeyde ekspresyon saptan rken, KHAK lerinde hemen hiç EGFR ekspresyonu saptanmam fl, adenokanserlerde ise daha düflük düzeyde, ancak normal dokudan daha yüksek oranda EGFR ekspresyonu oldu u bildirilmifltir. Literatürde, EGFR ekspresyonunun sa kal m üzerine olan olas etkileri de araflt r lmakta, ancak bu konuda çeliflkili sonuçlar elde edilmektedir. Örne in, Veale ve ark. (26), 19 KHDAK' li olguda yapt klar bir araflt rmada, yüksek düzeyde EGFR ekspresyonu saptanan hastalar n, düflük düzeyde saptanan hastalara göre, befl y ll k sa kal m sürelerinin anlaml olarak daha k sa oldu unu bildirmifl ve EGFR konsantrasyonunun sa kal m belirleyen ba ms z bir faktör oldu u sonucuna varm fllard r. Klini imizde yap lan çal flmada da, EGFR afl r ekspresyonu olan olgular n ortalama sa kal m süresi 14.5± 15.6 ay iken, normal ekspresyon görülenlerde bu süre 23.1±18.4 ay idi. Sa kal m süreleri aras ndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur (24). Oysa Dazzi ve ark (27), yapt klar bir araflt rmada, EGFR ekspresyonunun herhangi bir prognostik önemi olmad n ortaya koymufllard r. Bu çeliflkili sonuçlar nedeniyle Meert ve ark. (23), 2001 y l nda EGFR ekspresyonunun prognostik de erine yönelik bir metaanaliz yapm fl ve 21 çal flmay sa kal m aç s ndan de erlendirmifltir. Bu meta-analiz sonucuna göre, immunohistokimyasal metodla saptand nda EGFR ekspresyonu, KHDAK lerinde sa kal m olumsuz etkileyen kötü bir prognostik faktördür. Bu sonuç, EGFR inhibitörlerinin KHDAK lerinin tedavisindeki olas kullan mlar aç s ndan yol gösterici ve oldukça önemlidir. EGFR nhibitörleri EGFR nün tümör geliflimindeki rolü göz önüne al narak, son onbefl y l içinde EGFR aktivasyonu ve fonksiyonunu bloke eden çeflitli ajanlar gelifltirilmifltir. EGFR nü bloke eden monoklonal antikorlar ve difteri/ pseudomonas toksinleri ile elde edilen immüntoksinler, ilk selektif anti-egfr ajanlard r. EGFR ve tirozin kinaz enzimini bloke eden ajanlar befl grupta toplan r. Bunlar, Anti-EGFR antikorlar (ICR63, ICR80, c225, c528, CG 59326A), tirozin kinaz inhibitörleri (TK ) (D153035, ZD 1839 (Iressa), OSI 774, KI 166, D ), ligand konjugatlar (Seragen), immünokonjugatlar ve antisens oligonükleotidlerdir (22) (fiekil II). Monoklonal antikorlar, immunotoksinler ve rekombinant Mab Toksin TGFa TGFa TGFa TKI TKI Gen Aktivasyonu Antisens AAA Büyüme rotein Sentezi Anti-anjiogenik etki fiekil II: EGF ve EGFR nhibitörlerinin Etki Mekanizmas EGF, reseptörü ile etkileflerek tirozin kinaz aktivasyonuna neden olur ve protein sentezini bafllat r. Tirozin kinaz inhibitörleri, EGF yi hedefleyen monoklonal antikorlar ve toksinler ve antisens oligonükleotidler bu süreci inhibe ederek protein sentezini bask larlar. Mab: Monoklonal antikor. TKI: Tirozin Kinaz nhibitörü. Kaynak 22 den al nm flt r. 149

5 N KÖKTÜRK ve ark. ligand- toksin füzyon proteinleri, EGFR nün hücre d fl parças n hedef al rlar. Anti-EGFR monoklonal antikorlar (Mab), genel olarak EGFR nin spesifik ligand na ba lanmas n bloke eder ve EGFR downregulasyonuna ve degredasyonuna neden olurlar. mmunotoksinler ve rekombinant ligand- toksin füzyon proteinleri ise EGFR arac l yla toksinlerin kanser hücresi içine geçmesine olanak tan rlar. Tirozin kinaz inhibitörleri, AT ba lanmas n kompetitif olarak bloke eder ve heterodimerizasyonu inhibe ederler. Monoklonal antikorlara göre daha az spesifiktirler (22). Alternatif di er bileflikler ise, EGFR nün enzimatik aktivitesini bloke eden ajanlard r. Bu bilefliklere genel olarak Trifostinler denir. Hücre içi tirozin kinaz parças na ba lanarak, ligand n indükledi i tirozin fosforilasyonunu inhibe eden küçük moleküllerdir (22). ZD-1839 (Iressa, AstraZeneca), EGFR tirozin kinaz selektif olarak inhibe eden bir quinazolin derivesidir. Oral olarak kullan l r. Oral al mdan itibaren 3-7 saatte pik konsantrasyona ulafl r. Yar ömrü saattir. nhibitör konsantrasyonu 50 nmol/l düzeyindedir. En önemli özelli i di er kinazlar inhibe etmeden EGFR spesifik tirozin kinaz inhibe etmesidir. Reversibl kompetitif inhibisyon yapar. Yap lan çal flmalar, ZD tedavisi ile, kanserli hücrelerde doza ba l olarak büyüme inhibisyonunun ve apoptotik hücre ölümünün 2-4 kat kadar artt n göstermifltir (6,21,22). EGFR afl r ekspresyonu ayn zamanda daha yüksek sitotoksik ilaç direnci geliflimi ile de ilgilidir. Ogawa ve ark., 84 akci er kanserli olguda yapt klar çal flmada, afl r EGFR ekspresyonu olan grupta, cisplatin direncinin daha yüksek oldu unu göstermifltir. Benzer sonuçlar, over, bafl-boyun ve renal kanserlerde de bildirilmifltir. Chen ve ark. (28), meme kanserlerinde çok say da sitotoksik ajana karfl direnç gelifliminde p-glikoproteini, ErbB2 ve EGFR nün sorumlu oldu unu göstermifltir. Bu noktadan hareketle EGFR inhibitörlerinin veya tirozin kinaz inhibitörlerinin sitotoksik ilaçlarla birlikte kullan m n n ilaç rezistans n azaltaca belirtilmektedir (29,30). Monoklonal antikorlar n kullan ld bir çal flmada, Brown ve ark. (31), cisplatin-5-florourasil kombine kemoterapisine, EGFR monoklonal antikorlar n eklenmesi ile antitümöral etkinli in artt n göstermifllerdir. EGFR inhibitörlerinin sitotoksik ilaç direncini azaltabilme potansiyeli oldu u hipotezinden yola ç karak ZD-1839 ile yap lan, iki büyük faz II ve 2 büyük faz III çal flma mevcuttur. Faz 2 çal flmalar IDEAL I ve II ad alt nda yap lm fl çok merkezli çal flmalar olup (32,33), IDEAL I, 209, IDEAL II, 216 hastay kapsamaktad r. Bu iki çal flman n ön sonuçlar Ekim 2002 de Fransa da yap lan ESMO kongresinde sunulmufltur. IDEAL I de ileri evre 150 KHDAK i olan ve öncesinde 1 ya da 2 (en az 1 i platin bazl olmak üzere) kemoterapi rejimi alan 209, IDEAL II de ise semptomatik olan ve öncesinde en az 2 (ard fl k ya da efl zamanl olarak platin ve dosetaksel içermek flart ile) kemoterapi rejimi alan 216 ileri evre KHDAK li olgu çal flmaya al nm flt r. Bu olgulara her iki çal flmada da 250 ve 500 mg dozda oral ZD 1839 randomize olarak verilmifl ve etkinlik, yan etki, yaflam kalitesine ve yaflam süresine etkiler ve semptomatik düzelme oranlar gruplar aras nda karfl laflt r lmal olarak de erlendirilmifltir. IDEAL I de objektif yan t oran % 18.4-% 19 (250 ve 500 mg ZD 1839 için) iken, IDEAL II de, % 11.8-% 8.8 ( mg ZD 1839 için) dir. IDEAL I de ortalama yaflam süresi ay ( mg ZD1839 için) iken, IDEAL II de ayd r ( mg ZD1839 için). Yan etkiler genellikle hafifdir ve grade 1, 2 bulant ve kusma fleklindedir. Yan etki nedeniyle ilaç kesme oran % 1-5 dir. Hem IDEAL I de hem de IDEAL II de semptomatik hastalar n % ünde semptomatik düzelme görülmüfltür. Semptomatik düzelme ile radyolojik yan t ve sa kal m aras nda pozitif bir iliflki saptanm flt r. IDEAL I de semptomatik düzelme görülenlerin % 69 unda parsiyel yan t, % 70 inde ise stabil hastal k saptanm flt r. IDEAL II de semptomatik düzelme gösteren tüm hastalarda objektif yan t ve bu grubun % 81 inde stabil hastal k görülmüfltür. Yaflam kalitesi, IDEAL I de % 24-% 22 (250 ve 500 mg ZD 1839 için) oran nda iyileflirken, IDEAL II de bu oran % 34-% 25 dir. Sonuç olarak, ZD 1839 un daha önce tedavi alm fl olgularda, hem semptomlar, hem de yaflam kalitesini düzeltti i, klinik olarak anlaml antitümoral aktiviteye sahip oldu u ve iyi tolere edildi i sonuçlar na ulafl lm flt r. Bu olumlu bulgular fl nda planlanan ve ZD 1839 un kemoterapi rejimlerine eklemenin etkisini araflt ran, iki büyük Faz III çal flma INTACT I-II olup (34,35), sonuçlar ESMO 2002 Kongresinde sunulmufltur. Bu çal flmalar, multisentrik, çift kör, plasebo kontrollü olup, INTACT I 1093, INTACT II 1037 ileri evre kemoterapi almam fl KHDAK li olguyu kapsamaktad r. Bu çal flmalarda mg/gün oral ZD-1839, Gemsitabin-Cisplatin veya aklitaksel/ Carboplatin ile kombine verilmifl ve gruplar; semptomatik düzelme, progresyonsuz süre, yaflam süresi ve kalitesine olan etkiler ve yan etkiler aç s ndan karfl laflt r lm flt r. Gruplar aras nda yaflam süreleri ve progresyonsuz süre aç s ndan anlaml bir fark saptanamazken, ZD-1839 verilen hastalarda ek bir toksisiteye rastlanmam flt r. ZD 1839 monoterapi olarak kullan ld tedaviye dirençli ileri evre olgularda yap lan ve olumlu sonuçlar n al nd Faz II çal flmalar n varl nedeniyle (32,33), her ne kadar bu iki büyük Faz III çal flma beklendi i gibi

6 KHDAK, EGFR ve nhibitörleri sonuçlanmasa da yeni Faz III çal flmalara ihtiyaç duyuldu u vurgulanmaktad r (34,35). Daha önce de özetlendi i gibi, EGF anjiyogeneze, damar invazyonuna ve hücre motilitesine etkileri olan bir proteindir (36). TGF-a, en önemli anjiyogenik faktör olan Vascular Endothelial Growth Factor (VEGF) ekspresyonunu artt r r. Metastaz geliflimine ve anjiyogeneze etkileri özellikle ekstraselüler matriks y k m nda rol oynayan Matriks Metallo roteinazlar n (MM) fonksiyonlar n module etmelerine ve VEGF üzerine olan etkilerine ba lanm flt r. nvazif meme kanserlerinde, EGF ve TGF-a, n n, mikrodamar dansitesindeki art fl ile iliflkili oldu u gösterilmifltir (37). EGFR inhibitörleri ile metastaz gelifliminin engellenebilece i öne sürülmektedir. EGFR antikoru olan IMC-C225, ve tirozin kinaz inhibitörü Genistein ile yap lan çal flmalarda bu etkiler gözlenmifltir. Genistein ve D ile mikrodamar dansitesinin azald meme ve mesane kanserlerinde gösterilmifltir (3). A431 kanser xenograftlerinde yap lan çal flmalarda da, C225 ile in vivo olarak VEGF yap m n n inhibe oldu u gösterilmifltir (21). EGFR inhibitörlerinin genel olarak etkileri Tablo III' de özetlenmifltir. Kanser gelifliminde anahtar rol oynayan sinyal ileti yolaklar n n blokaj, pek çok epitelyal kanserde kullan labilecek, yeni bir tedavi alan oluflturmaktad r. EGFR' nün KHDAK' indeki rolü gözönüne al nd nda, antiproliferatif etkinli i olmas, sitotoksik tedavilerle kombinasyonunun aditif etkinlik göstermesi, metastaz geliflimini engelleyebilme potansiyeli nedeniyle, KHDAK' de ümit veren tedavi ajanlar olarak görülmektedir. Bu ajanlarla genifl hasta serilerinde yap lacak çal flmalara gereksinim vard r. Tablo III: EGFR inhibitörlerinin etkileri a. Hücre siklusunun G1 faz nda inhibisyonu b. Tümör hücrelerinde adhezyonun inhibisyonu c. Apoptozis indüksiyonu d. Antiproliferatif aktivite e. Antianjiyogenik, antiinvazif ve antimetastatik etkinlik f. Sitotoksik ajanlarla birlikte kullan m ile aditif etkileflim ile antitümöral etkinli in artmas (Kemosensitivite ve radyosensitivitenin artmas ) g. Sitotoksik tedaviye ba l yan etkilerin azalmas h. Di er: Sa kal m süresinde art fl Semptomlarda düzelme Yaflam kalitesinde art fl Kaynak 21 den al nm flt r. 151 KAYNAKLAR 1. Akp nar O. Akci er kanseri epidemiyolojisi ve etyolojisi, Akci er Kanserleri, Ege Üniversitesi Kanserle Savafl Araflt rma Uygulama Merkezi 1996; Ekmekçi A, Erbafl D. Kanserin moleküler mekanizmas onkogenler ve büyüme faktörleri. 1. Bask. Ankara, Baselga J, O Dwyer J, Thor AD, ve ark. Epidermal growth factor receptor: otential target for antitumour agents. CBCE. 2001; Cox G, Jones JL, Andi A, ve ark. A biological staging model for operabl non-small cell lung cancer Thorax 2001;56: Field JK. Selection and validation of new lung cancer markers for the molecular-pathological assessment of individuals with a high risk of developing lung cancer. In: Brambilla C, Brambilla E, eds. Lung tumours, fundamental biology and clinical management. New York, Marcel Dekker Inc.1999; Groeger AM, Esposito V, Mueller MR, ve ark. Advances in the understanding of lung cancer. Anticancer Research 1997;17: Baselga J, Averbuch SD. ZD1839 (Iressa) as an anticancer agent. Drugs 2000;60 (Suppl 1): Gu J, Spitz MR, Yang F, Wu X. Ethnic differences in poly (AD-ribose) polymerase pseudogene genotype distribution and association with lung cancer risk. Carcinogenesis 1999; 20: Siegfried JM, Demichele MAA, Davis AG, ve ark. Growth factors and receptors in non-small cell lung cancer. In: Brambilla C, Brambilla E, eds. Lung tumors, fundamental biology and clinical management. New York, Marcel Dekker Inc. 1999; Hasipek S. Akci er kanserinin moleküler biyolojisi. In: Hastürk S, Yüksel M, eds. Akci er Kanseri. Istanbul, 2000: Fong KW, Sekido Y, Minna JD. Molecular pathogenesis of lung cancer. J Thorac Cardiovasc Surg 1999;118: Rabiasz GJ, Langdon S, Bartlett JMS, ve ark. Growth control by epidermal growth factor and transforming growth factor-a in human lung squamous carcinoma cells. Br J Cancer 1992; 66: Takanami I, Imamura T, Hashizume T, ve ark. Expression of DGF, IGF-II, bfgf and TGF-a1 in pulmonary adenocarcinoma. ath Res ract 1996;192: Heasley LE, Johnson GL. Signal transduction abnormalities in lung cancer. In: Kane MA, Bunn A, eds. Biology of lung cancer. New York, Marcel Dekker Inc 1998: erera F, Tang D, Grinberg-Funes RA, ve ark. Molecular epidemiology of lung cancer and the modulation of markers of chronic carcinogen exposure by chemopreventive agents. J Cell Biochem 1993;17F (Suppl): Raymond E, Faivre S, Armand J. Epidermal growth factor receptor tyrosine kinase as a target for anticancer therapy.

7 N KÖKTÜRK ve ark. Drugs 2000;60 (Suppl 1): Groeger AM, Odocha O, Mueller MR, ve ark. Racial variation in lung cancer. Anticancer Research 1997;17: Aida S, Tamai S, Sekiguchi S, Shimizu N. Distribution of epidermal growth factor and epidermal growth factor receptor in human lung: Immunohistochemical and immunoelectronmicroscopic studies. Respiration 1994;61: erez-soler R, Mendelson J. Growth factor receptors as a target for therapy. In: Roth JA, Cox JD, Hong WK, eds. Lung cancer. 2nd ed. Blackwell Science Inc. 1998: Harari D, Yarden Y. Molecular mechanisms underlying nerbb2/ HER2 action in breast cancer. Oncogene 2000;19: Woodburn JR. The epidermal growth factor receptor and its inhibition in cancer therapy. harmacol Ther 1999;82: Ciardello F. Epidermal growth factor receptor tyosine kinase inhibitors as anticancer agents. Drugs 2000;60 (Suppl 1):S25-S Meert A-, Martin B, Delmotte, ve ark. The role of EGF-R expression on patient survival in lung cancer: a systematic review with meta-analysis. Eur Respir J 2002;20: K r flo lu C. Küçük hücreli d fl akci er kanserinde epidermal growth faktör ekspresyonunun prognostik de eri. Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Uzmanl k Tezi, Kaseda S, Ueda M, Ozawa S, ve ark. Expression of epidermal growth factor receptors in four histologic types of lung cancer. J Surg Oncol 1989;42: Veale D, Kerr N, Gibson GJ, ve ark. The relationship of quantitative epidermal growth factor receptor expression in nonsmall cell lung cancer to long term survival. Br J Cancer 1993;68: Dazzi H, Hasleton S, Thatcher N, ve ark. Expression of Epidermal growth factor receptor (EGF-R) in non-small cell lung cancer. Use of archival tissue and correlation of EGF-R with histology, tumour size, node status and survival. Br J Cancer 1989;59: Chen X, Yeung TK, Wang Z. Enhanced drug resistance in cells coexpressing ErbB2 with EGF receptor or ErbB3. Biochem Biophys Research Comm 2000;277: Ciardello F, Caputo R, Bianco R, ve ark. Antitumour effect and potentiation of cytotoxic drugs activity in human cancer cells by ZD-1839 (Iressa), an EGFR- selective tyrosine kinase inhibitor. Clin Cancer Res 2000;6: Lei W, Mayotte JE, Levitt ML. Enhancement of chemosensitivity and programmed cell death by tyrosine kinase inhibitors correlates with EGFR expression in nonsmall cell lung cancer cells. Anticancer Research 1998;19: Brown D, Wang R, Russell. Antiepidermal growth factor receptor antibodies augment cytotoxicity of chemotherapeutic agents on squamous cell carcinoma cell lines. Otolaryngol Head Neck Surg 2000;122: Baselga J, Kris M, Yano S ve ark. hase II trials (IDEAL I and IDEAL II) of ZD 1839 in locally advanced or metastatic nonsmall cell lung cancer (NSCLC) patients. Annals of Oncology 2002;13 (Supp 5):131., 27th ESMO Congress, Nice, France, October Douillard JY, Skarin A, Baselga J, ve ark. Improvement in disease-related symptoms and quality of life (QOL) for advanced non-small-cell lung cancer (NSCLC) patients treated with ZD 1839 in IDEAL I and IDEAL II. Annals of Oncology 2002;13 (Supp 5):131., 27th ESMO Congress, Nice, France, October Giaccone G, Johnson D.H., Manegold C ve ark. A phase III clinical trial of ZD 1839 (Iressa ) in combination with gemcitabine and cisplatin in chemotherapy-naïve patients with advanced non-small-cell lung cancer (INTACT I). Annals of Oncology 2002;13 (Supp 5):2., 27th ESMO Congress, Nice, France, October Johnson DH, Herbst R, Giaccone G ve ark. ZD 1839 (Iressa) in combination with paclitaxel and carboplatin in chemotherapynaïve patients with advanced non-small-cell lung cancer (NSCLC): Results from a phase III clinical trial (INTACT II). Annals of Oncology 2002;13 (Supp 5):127., 27th ESMO Congress, Nice, France, October Fox SB, Gatter KC, Harris AL. Tumour angiogenesis. J athol 1996;179: De Jong JS, Diest J, Vander Valk, ve ark. Expression of growth factors, growth inhibiting factors and their receptors in invasive breast cancer II: Correlations with proliferation and angiogenesis. J athol 1998;184: