İLKÖĞRETİM VE ORTAÖĞRETİM YÖNETİCİLERİNİN ÖZ DEĞERLERİNİN BETİMLENMESİ : TOKAT İLİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 1 XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya İLKÖĞRETİM VE ORTAÖĞRETİM YÖNETİCİLERİNİN ÖZ DEĞERLERİNİN BETİMLENMESİ : TOKAT İLİ ÖRNEĞİ Esra BALGALMIŞ GOP Üniversitesi, Eğitim Fak. esrabalgal@mynet.com Yrd. Doç. Dr. Mustafa BALOĞLU GOP Üniversitesi, Eğitim Fak. baloglu@gop.edu.tr ÖZET Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde çalışan eğitim yöneticilerinin öz değerleri acaba nelerdir? Eğitim yöneticilerimiz daha çok hangi değerlerle tanınmak istiyorlar? Bu araştırmanın amacı ilköğretim ve ortaöğretim yöneticilerinin öz değerlerini cinsiyet, yaş, kademe, kıdem gibi faktörler açısından karşılaştırılması yoluyla betimleyerek değerlerle yönetim literatürüne katkıda bulunmaktır. Çalışmaya gelişigüzel örnekleme yoluyla seçilen 75 yönetici gönüllü olarak katılmışlardır. Rokeach Değer Envanteri araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Sonuç olarak okul yöneticilerinin en çok ulusal güvenlik, dürüstlük ve sözünde durma değerlerini tercih ettikleri; en az ise başkaları üzerinde kontrol sağlama anlamını taşıyan sosyal güç, arzuların tatmini ve kışkırtıcı deneyimler değerlerini tercih ettikleri bulunmuştur. İlköğretim ve ortaöğretim yöneticileri arasında kendi ile barışık olma (İç huzur), aşırı hareket ve hislerden kaçınmak (Ilımlı) değerlerinde istatistiksel anlamda farklılık bulunmuştur. Kıdem değişkeni açısından incelenmek üzere yöneticiler 10 yıl altı ve 10 yıl ve üstü kıdem durumuna göre 2 gruba ayrılmış ve iki grup arasında hayatın anlamı, bilgelik, gerçek dostluk, bağımsızlık ve cesaret değerleri açısından farklılıklar bulunmuştur. Yaş değişkeni açısından incelenmek üzere yöneticiler 45 yaş ve altı ve 45 yaş üstü olarak 2 gruba ayrılmış ve bu gruplar zevk, sosyal düzen, hayatın anlamı, yaratıcılık, barış içinde bir dünya, kişisel disiplin ve bağımsızlık değerlerinde farklılaşmışlardır. Sonuçlar tartışılmış ve öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Değerlerle Yönetim, Eğitim ve değerler, Eğitim Yönetimi ve Değerler ABSTRACT What are the self-values of the adminstrators who are working at institutions affiliated with the Department of Education? With which values school administrators would like to be known? The purpose of the present study was to Contribute the values literature by comparing the school administrators who were working in elementary and secondery schools in terms of values and gender, age, and tenure. Seventy five administrators who were conviniently selected willingly participated in the study. Rokeach Values Survey was used to collect the data in the study. Results showed that administrators rated national security, honesty, and being trustworthy as the highest values and rated social power, desires, and tempting experiences as the lowest values. In addition, they differed on values in terms of the institution worked in (e. Q. Elementary versus secondery), tenure (less than 10 years versus 10 years or more), and age (45 years or younger versus older than 45 years). Results were discussed and suggestions were given. Key Words: Administration with values, Education and values, Education administration and values

2 2 GİRİŞ Literatürde değer kavramı için çeşitli tanımlar mevcuttur. Değer kavramı bazen yaşam biçimleri arasında tercihler, bazen insanın dünyadaki yeri ile ilgili temel sayıltılar, bazen herhangi bir ihtiyacın, tutumun ya da arzunun hedefi, bazen ise kültürel değer ve sosyal değer gibi oldukça farklı ve değişik şekillerde algılanmaktadır (Özgüven, 1994:357). Ajzen, (1973) bireylerin değerlerinin doğru veya iyi ve yanlış veya kötü ile ilgili temel düşünce ve inançları olarak tanımlamaktadır (Özgüven, 1994). Değerler, bireyin işinin ve günlük yaşamının temel bir parçası olan ve onun yaşamına anlam kazandıran ideallerdir. Bireyin tercihlerine, kararlarına ve davranışlarına yol gösteren inançlar ve kanaatlerdir (Özgener, 1998). Değerler bireyi belirli hedefleri çeşitli seçenekler içinden tercih etme yönünde zorlayan kararlı güdülerdir. Değerler herhangi bir kişi, fikir ve objeye yönelik olarak neyin iyi, doğru, güzel, yararlı ve akıllıca olduğu hakkında oldukça kararlı toplumsal ölçütlerdir (Lenski 1996) (Özgüven, 1994). Rokeach (1968) değerleri, bireysel tutum ve davranışlarla ilgili olarak enstrümantal (aracı) ve terminal (nihai) değerler olarak sınıflandırmıştır. Enstrümantal değerleri geniş görüşlü olmak, temiz olmak, bağışlayıcı-affedici olmak, sorumlu olmak, nihai değerleri ise rahat bir yaşam, eşitlik, bağımsızlık ve kurtuluş olarak gruplandırmıştır (Özgüven,1994). Sosyolojik anlamda ise değer bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş, ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce, amaç ve menfaatini yansıtan genelleştirilmiş temel ahlaki ilke veya inançları olarak tanımlanmaktadır (Kızılçelik&Erjem, 1992: 99). Değerler şu şekilde sınıflandırılabilir (Eren, 2004). Estetik Değerler: Güzel sanatlar, görünüş güzelliğine verilen önem, inanç ve uygulamalardır. Örneğin güzelliklerin dünyası, yaratıcılık. Ahlaki Değerler: Çevreden alınan genel ahlak, örf, adet ve geleneklerle aile eğitimine dayanan eğilim ve uygulamalardır. Örneğin manevi hayat, yapılan iyiliğin karşılığının verilmesi, sözünde durma, büyüklere ve ebeveynlere hürmet etmek, dürüst olmak, sorumluluk sahibi olmak, geleneklere saygı duymak. Dini Değerler: Bireylerin içinde yaşadığı topluma hakim olan din, buna bağlı inançlar, kurallar ve uygulamalardır. Dindar olmak gibi. Sosyal Değerler: Sosyal olarak toplumun eğilimleri, inançları, tercihleri ve yaşam tarzlarıdır. Örneğin çevreyi korumak, doğayla kucaklaşmak, insan haklarına saygılı olmak. Psikolojik Değerler: Bireylerin kişisel eğilim, ihtiyaç ve tercihleri. Örneğin heyecan verici bir hayat, aile güvenliği, hayattan zevk almak, kendine saygı, olgun sevgi, kişisel disiplin, değişken bir hayat, bilgelik, gerçek dostluk, ılımlı, vefalı, hırslı, hoşgörülü, alçak gönüllü, cesaretli, etkileyici, sağlıklı, hayatın içindeki payını kabullenmek, itaatkar, zeki, meraklı, bağışlayıcı, temiz ve otoriter.

3 3 Politik Değerler: Ülkenin yönetim biçimini oluşturan inançlar, kurallar ve uygulamalardır. Örneğin toplumsal tanınma, eşitlik, sosyal güç,özgürlük, ait olma duygusu, sosyal düzen, ulusal güvenlik, barış içinde bir dünya, sosyal adalet, bağımsızlık, genel imajı korumak ve bağımsızlık. Ekonomik Değerler: Arz ve talep tarafından belirlenen pazarda tüketici davranışlarını biçimlendiren eğilim ve uygulamalardır. Yardımsever olmak gibi. Teknik Değerler: Doğal bilimlere, mühendisliğe ve olayların fiziksel yönüne ilişkin bilgiler inançlar ve uygulamalardır. Konfor ve hız gibi. Değerlerle yönetim ise bir organizasyonun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için işgörenlerin ve müşterilerin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen değerlerin yönetim sürecine katılmasıdır. Çünkü değerler bir organizasyondaki insanları bir arada tutan birleştirici bir güçtür ve bu birleştirici güç onları ortak hedefler doğrultusunda çalışmaya yöneltir, bireyler arası bağlılığı artırır ve sosyal yaşamı düzenler. Değerler her zaman aynı kalmazlar. İnsanın yaşamında, organizasyon ve medeniyetlerle birlikte ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedirler. Milton Rokeach e göre, şayet değerler tamamen stabl olsaydı, bireysel ve sosyal değişim imkansız olacaktı. Bunun aksine değerler tamamen değişir olsaydı, toplumun ve bireyin sürekliliği imkansız olurdu (Özgener,1998). Değerler, organizasyon kültürünün ardında yatan inanç ve moral ilkeleridir. Değerler organizasyon içindeki kurallar ve davranış standartlarına anlam kazandırırlar. Organizasyon içindeki bireye yaptığı davranışın en iyi davranış olduğu konusunda güven verirler. (Yurseven,1993) Uzun vadede başarılı olan organizasyonlar değer temeline dayalı olan organizasyonlardır. Çünkü organizasyonlar değerlerle bezendiklerinde kurum olurlar, aksi takdirde ruhsuz insana benzerler. Bu tür organizasyonlar koydukları hedefler hakkında açıktırlar çünkü değişen çevreye adapte olma ve yaratıcılık yeteneğine sahiptirler (Özgener,1998). Eğitimin temel amaçlarından birisi de ortak kültürel ve ahlaki değerlerin aktarılması ve zenginleştirilmesidir. Çünkü birey ve toplum kimliğini ve kıymetini bu değerlerle kazanmaktadır. (Anonim, 2000). Bireysel ve toplumsal açıdan genişletilmiş eğitim olanaklarının anlamlı bir gelişmeye dönüşüp dönüşmeyeceği insanların bu olanaklar sayesinde gerçekten öğrenip öğrenmediğine, başka bir deyişle, yararlı bilgileri, akıl yürütme yeteneği, beceriler ve değerlerle bütünleştirip bütünleştirmemelerine bağlıdır. (Anonim,2000) Daha iyi bir eğitim için göreve başlayan her milli eğitim bakanı ve iktidara gelen her hükümete göre değişen eğitim politikaları yerine, Türk eğitim tarihinden alınan derslere de dayanarak, ulusal kimliğimizle ve evrensel değerlerle yoğrulmuş, sağlam, dinamik ve sürekliliği olan bir eğitim sistemi oluşturmak gereklidir (Arslan,2003).

4 4 Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı nın ana hizmet birimlerinden İlköğretim ve Orta Öğretim Genel Müdürlüklerine bağlı okullar bir organizasyon olarak düşünüldüğünde, bu okullarda görev yapan yöneticiler ortak bir misyon ve vizyon için çalışmaktadırlar. Değerler ise yöneticilerin öz değerlerine göre çeşitlilik göstermektedir. Okulların öz değerlerinin belirlenmesinde en büyük pay eğitim yöneticilerine aittir. Eğitim yöneticilerinin öz değerleri yönetim tarzını dolayısıyla organizasyonun yapısını ve işlevini etkilemektedir. Bu araştırmanın amacı Tokat ili merkez ve ilçelerinde Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı ilk ve orta öğretim kurumlarında çalışan eğitim yöneticilerinin öz değerlerini cinsiyet, yaş, kademe, kıdem gibi faktörler açısından karşılaştırılması yoluyla betimleyerek değerlerle yönetim literatürüne katkıda bulunmaktır. Evren ve Örneklem METOT Bu çalışmanın evreni Tokat ili merkez ve ilçelerinde Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı ilk ve orta öğretim kurumlarında çalışan yöneticilerdir. Bu evrenden rastgele örnekleme yoluyla seçilen 75 okul yöneticisi çalışmanın örneklemini oluşturmuştur. Yöneticilerin hemen hepsi erkek (97.3%) ve evlidir (97.3%). Grup yaş değişkeni açısından incelendiğinde, yaşın 26 ile 61 arasında değiştiği bulunmuştur ( X = 43.33, SS = 8.37, Ortanca = 45.00). Yönetim kademesi açısından bakıldığında, 46 yönetici (61.30%) ilköğretim ve 27 yönetici (36.00%) ortaöğretim kademesinde görev yapmaktadırlar. İki yönetici (3.6%) görev kademesini belirtmemiştir. Grupta 1 yıllık yöneticiden 38 yıllık yöneticiye kadar değişik kıdem grupları bulunmuştur. Ortalama yöneticilik deneyimi yıldır (SS = 7.86, Ortanca = 9.0). Veri Toplama Aracı Rokeach Değer Surveyi nin Türkçe formu (Baş, 2000) ve demografik sorulardan oluşan bir araştırma paketi çalışmada veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Rokeach Değer Surveyi Milton Rokeach tarafından 1960 ve 1970 li yıllarda geliştirilmiştir. Ölçek doğanın tabiatında bütün kültürler ve gruplar için evrensel olarak var olduğu iddia edilen 18 enstrümantal (aracı) ve 18 terminal (nihai) değer gruplarından oluşmaktadır. Ölçekte toplam 56 adet değer sıfatı yer almaktadır. Her denekten her bir değer için bir derecelendirme yapması istenmektedir. Her denek derecelendirmeye başlamadan önce tüm değerleri en az bir kez okumakta ve kendisi için en önemli olanı ve derecesini belirtmektedir. Daha sonra, kendilerine en zıt olan değeri seçip -1 olarak derecelendirmektedir. Bu derecelendirmede her değer için -1 (benim değerlerime zıt) ile 7 (üst düzeyde önemli) arasında bir seçim yapılmaktadır. Bu yolla bireyin davranışlarının arkasında yatan motivasyon ortaya çıkarılmakta ve gruplar arasındaki değer varyasyonları ve davranış farklılıkları karşılaştırılabilmektedir. UYGULAMA Uygulama çalışması Tokat Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı çeşitli okullarda yönetici olarak çalışan müdür ve müdür yardımcılarından oluşan bir örneklem üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yöneticilere anketin yapılış

5 5 amacı ve nasıl cevaplandırılacağı hakkında bilgi verilmiş ve anket, araştırmaya katılmaya gönüllü olan 75 yöneticiye uygulanmıştır. Anketlerin bir kısmı İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinden izin alınarak Köy Öğretmenleri Toplantısı nda, bir kısmı ise okullara gidilip yöneticilerle görüşülerek gönüllü olanlara uygulanmıştır. O anda meşgul olan ama araştırmaya katılmak isteyen yöneticilerse anketi boş bir vakitlerinde cevaplandırıp daha sonra Milli Eğitim Müdürlüğü ne bırakmışlar veya okullarına tekrar gidilip alınmak suretiyle araştırmaya dahil edilmişlerdir. BULGULAR Gruptaki yöneticilerin 71 (94.7%)i mesleklerini isteyerek seçtiklerini belirtirken; sadece 3 yönetici (4.0%) mesleği istemeyerek seçtiğini belirtmiş; bir yönetici (1.3%) ise bu soruya cevap vermemiştir. Yöneticilerin mesleklerini uygulamadaki işlevselliği açısından bakıldığında, bir yönetici (1.3%) Fikrim Yok ve 2 yönetici (2.7%) Orta derken; 46 yönetici (61.3%) işlevselliklerini İyi ve 26 yönetici (34.7%) Çok İyi olarak belirtmişlerdir. Yöneticilere mesleklerinin onların beklentilerini karşılayıp karşılamadığı sorulmuştur. Bu soruya 35 yönetici (46.7%) olumlu yönde cevap verirken 34 yönetici (45.3%) olumsuz cevap vermiştir. İki yönetici (2.7%) fikrinin olmadığını söylemiş ve 4 yönetici (5.3%) soruyu yanıtsız bırakmıştır. Okul yöneticilerinin en yüksek puan verdikleri ilk 10 değer Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 de görüldüğü gibi okul yöneticilerinin en yüksek puan verdiği ilk üç değer sırasıyla ulusal güvenlik, dürüstlük ve sözünde durma olarak bulunmuştur. Tablo1 Yöneticilerin en sık tercih ettikleri 10 değer Değerler X Ortanca SS 1. ULUSAL GÜVENLİK (ulusumun düşmanlardan korunması) DÜRÜST (gerçek, samimi) SÖZÜNDE DURMA (sözel/yazılı olmayan yükümlülükler) SOSYAL ADALET (adaletsizliği düzeltmek, zayıfı korumak) BARIŞ İÇİNDE BİR DÜNYA (çatışmasız ve savaşsız) SAĞLIKLI (fiziksel veya ruhsal hasta olmamak) SORUMLULUK SAHİBİ (güvenilir) AILE GÜVENLİĞİ (birbirini seven insanların güvenliği) BÜYÜKLERE HÜRMET (saygı göstermek) İÇHUZUR (kendinle barışık olma) Okul yöneticilerinin en az tercih ettikleri 10 değer ise Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 den de anlaşılacağı gibi yöneticiler başkaları üzerinde kontrol sağlama anlamını taşıyan sosyal güç, arzuların tatmini ve kışkırtıcı deneyimler değerlerini en az tercih etmişlerdir.

6 Tablo 2 6 Yöneticilerin en az tercih ettikleri 10 değer Değerler X Ortanca SS 1. SOSYAL GÜÇ (başkaları üzerinde kontrol sağlama) ZEVK (arzuların tatmini) HEYECAN VERİCİ BİR HAYAT (kışkırtıcı deneyimler) HAYATIN İÇİNDEKİ PAYINI KABULLENMEK VARLIK (maddi servet, para) CESARETLİ (macera ve risk almak) MERAKLI (her şeyle ilgilenen, araştıran) DEĞİŞKEN BİR HAYAT (zorluklar, yeniliklerle dolu) AİT OLMA DUYGUSU (önemsendiğini hissetme) OTORİTE (yönetme ve komuta etme hakkı) Elli altı değer sıfatında yöneticilerin yönetim kademesi, kıdem yılı ve yaş değişkenlerine göre istatistiksel anlamda farklılık gösterip göstermedikleri bağımsız t-testi yoluyla incelenmiştir. İlköğretim (n = 45) ve ortaöğretim (n = 27) yöneticileri arasında sadece kendi ile barışık olma (iç huzur) ve aşırı hareket ve hislerden kaçınmak (ılımlı) değerlerinde istatistiksel anlamda farklılık bulunmuştur [t (70) = 1.99, p<.05 ve t (70) = 2.09, p<.04]. Ortaöğretim kademesinde yöneticilik yapanlar ( X = 6.04, SS = 1.16) kendi ile barışık olmayı ilköğretim yöneticilerine göre daha önemli bulmuşlardır ( X = 5.38, SS = 1.64). Aynı şekilde, ortaöğretim yöneticilileri ( X = 4.93, SS = 1.30) ılımlı olmayı ilköğretim yöneticilerine göre daha önemli bulmuşlardır ( X = 4.20, SS = 1.62). Kıdem değişkeni açısından incelenmek üzere yöneticiler 10 yıl altı ve 10 yıl ve üstü kıdem durumuna göre 2 gruba ayrılmış ve bu gruplar değerler açısından Tablo 3 de karşılaştırılmıştır. Tablo 3 deki değerler arasında istatistiksel anlamda farklılıklar bulunmuştur. Tablo 3 Kıdem boyutunda değerlerin karşılaştırılması Değerler 10 Yıldan Az 10 Yıl ve Üstü X SS X SS t Hayatın Anlamı * Bilgelik * Gerçek Dostluk * Bağımsızlık * Cesaret * *.05 düzeyinde anlamlı

7 7 Kıdemi 10 yıldan az olan yöneticiler hayatı anlamlı kılan bir amacının olması gerektiğini ( X =5.68, SS = 1.42) kıdemi 10 yıl üstü olan yöneticilere ( X = 4.86, SS = 1.57) göre daha önemli bulmuşlardır. Kıdemi 10 yıl altı olan yöneticiler ( X = 5.79, SS = 1.26) gerçek dostluğa, 10 yıl üstü olan yöneticilere ( X = 5.19, SS = 1.39) göre daha fazla değer vermektedirler. Aynı şekilde kıdemi 10 yıl altı olan yöneticiler ( X = 5.82, SS = 1.33) 10 yıl üstü olan yöneticilere ( X = 5.14, SS = 1.38) göre bağımsızlıklarına daha fazla düşkündürler. Son olarak kıdemi 10 yıl altı olan yöneticilerin ( X = 3.97, SS = 2.10) 10 yıl üstü olan yöneticilere ( X = 2.78, SS = 2.25) göre daha cesur oldukları tespit edilmiştir. Yaş değişkeni açısından incelenmek üzere yöneticiler 45 yaş ve altı ve 45 yaş üstü olarak 2 gruba ayrılmış ve bu gruplar değerler açısından Tablo 4 te karşılaştırılmıştır. Tablo 4 teki değerler arasında istatistiksel anlamda farklılıklar bulunmuştur. Tablo 4. Yaş boyutunda değerlerin karşılaştırılması Değerler 45 Yaş ve Altı 45 Yaş Üstü (n = 39) (n = 36) X SS X SS T Zevk * Sosyal Düzen * Hayatın Anlamı * Yaratıcılık * Barış İçinde Bir Dünya * Kişisel Disiplin * Bağımsızlık * *.05 düzeyinde anlamlı

8 8 Tablo 4 ten de anlaşılacağı gibi 45 yaş altı olan yöneticiler ( X = 2.95, SS = 2.20) arzuların tatmini anlamına gelen Zevk değerini 45 yaş üstü olan yöneticilere ( X = 2.00, SS = 1.91) göre daha önemli bulmuşlardır. 45 yaş altı yöneticiler ( X = 5.64, SS = 1.33) toplumun istikrarı anlamına gelen Sosyal Düzen değerine, 45 yaş üstü olan yöneticilere ( X = 4.94, SS = 1.67) göre daha yüksek puan vermişlerdir. 45 yaş altı olan yöneticiler ( X = 5.63, SS = 1.38) hayatın bir amacının olması gerektiğini 45 yaş üstü olanlara ( X = 4.89, SS = 1.62) göre daha önemli bulmuşlardır. 45 yaş altı olan yöneticiler ( X = 4.67, SS = 1.54) 45 yaş üstü olan yöneticilere ( X = 3.94, SS = 1.67) göre daha yaratıcı olduklarını düşünmektedirler. 45 yaş altı olan yöneticiler ( X = 6.08, SS = 1.18) barış içinde bir dünyada yaşamayı 45 yaş altı olan yöneticilere ( X = 5.36, SS = 1.68) göre daha fazla istemektedirler. 45 yaş altı olan yöneticiler ( X =5.46, SS = 1.31) kişisel disipline 45 yaş üstü olan yöneticilere ( X = 4.81, SS = 1.39) göre daha fazla önem vermektedirler. Son olarak 45 yaş altı yöneticiler ( X = 5.92, SS = 1.01) bağımsızlıklarına 45 yaş üstü olan yöneticilere ( X = 5.00, SS = 1.59) göre daha düşkünlerdir. YORUM VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan yöneticilerin en üst düzeyde önemli buldukları ilk üç değer Ulusal Güvenlik, Dürüst ve Sözünde Durma olarak sıralanmıştır. Buradan yöneticilerin ulusumuzun düşmanlardan korunması suretiyle, barış içinde bir dünya da yaşamak istedikleri sonucuna varılabilir. Ayrıca yöneticilerin görevlerini yerine getirirken gerçek ve samimi davranıp, dürüst olmaya özen gösterdiklerini, okulda sıcak bir iklim yaratmaya çalıştıklarını anlıyoruz. Yöneticiler Sözünde Durma değerine atfettikleri yüksek puanlarla verdikleri sözlerinin arkasında olduklarını ifade etmektedirler. Yöneticilerin en alt düzeyde önemli buldukları değerler ise Sosyal Güç, Zevk ve Heyecan Verici Bir Hayat olarak sıralanmaktadır. Yöneticiler, alt kademesinde bulunan kişiler üzerinde kontrol sağlamaya çalışarak, makamlarının verdiği sorumlulukları kötüye kullanmaktan kaçınmaktadırlar. Bu bağlamda sosyal güçle paralel olarak otorite (yönetme ve komuta etme hakkı) değeri de yöneticilerimiz tarafından en az tercih edilen ilk 10 değer arasında yer almaktadır. Yöneticilerin çoğunluğu arzuların tatmini anlamına gelen Zevk değerine çok fazla önem vermemektedirler. Zevk değerine yüksek puan verenlerinse yaş değişkenine göre yapılan karşılaştırma sonucunda 45 yaş altı olan yöneticiler oldukları görülmüştür. Buradan yaş değişkeni ile Zevk e verilen önem arasında ters bir orantı olduğunu söylemek mümkündür. Yani Zevk e önem veren yöneticiler yoğunlukla 45 yaşın altında olan yöneticilerdir. Ayrıca yöneticilerin büyük çoğunluğu daha çok gençlerin tercih ettiği, kışkırtıcı deneyimler içeren heyecan verici bir hayatı da istememektedirler. Yöneticiler yönetim kademesi değişkenine göre karşılaştırıldıklarında ortaöğretim kademesinde görev yapan yöneticilerin ilköğretim kademesindeki meslektaşlarına göre, aşırı hislerden kaçınarak daha ılımlı bir yöneticilik sergiledikleri görülmüştür. Hitap ettikleri öğrencilerin yaş grubu itibariyle ortaöğretim yöneticilerinin

9 9 bu şekilde bir tavır sergiledikleri düşünülmektedir. Ayrıca ortaöğretim yöneticileri ilköğretim yöneticilerine göre kendi içinde daha barışık (iç huzurlu) oldukları saptanmıştır. Yöneticiler kıdem değişkenine göre karşılaştırıldıklarında ise 10 yıl altı olan yöneticilerin hayatın bir amacının olması gerektiğine daha fazla önem verdiklerini görmekteyiz. Aynı durum 45 yaş altı olan yöneticiler için de söz konusudur. Yani meslektaşlarına göre daha genç (dolayısıyla kıdemi daha az) olan yöneticilerin olaylara daha uzun vadeli bakarak kendilerine bir hedef belirledikleri sonucunu çıkarabiliriz. Kıdemi 10 yıldan az olan yöneticilerin bağımsızlıklarına daha düşkün oldukları gözlenmiştir. Aynı şekilde yaş değişkeni açısından yapılan karşılaştırmada da 45 yaş altı olan yöneticilerin bağımsızlıklarına daha düşkün oldukları gözlenmiştir. Yaş ve kıdem değişkeni birlikte düşünüldüğünde genç yöneticilerin bağımsızlıklarına daha fazla düşkün olduğu sonucuna varılabilir. Yani yaş ile bağımsız olma isteği arasında ters orantı vardır. Yine kıdem açısından incelendiğinde 10 yıl altı olan yöneticilerin daha cesur olduklarını ve gerçek dostluklara daha fazla önem verdiklerini görüyoruz. Ayrıca 10 yıl altı olan yöneticilerin bilgi ile bireysel bir donanıma sahip olmaya daha fazla önem vererek çalışma ortamında bilge insanlar olarak tanınmak istediklerini görüyoruz. Yöneticiler yaş değişkenine göre 45 yaş ve altı ve 45 yaş üstü olarak karşılaştırıldıklarında, 45 yaş ve altı olan yöneticilerin daha yaratıcı olduklarını görüyoruz. Yani yaratıcılıkla yaş ters orantılıdır denilebilir. 45 yaş ve altı olan yöneticiler kişisel disipline daha fazla önem vermektedirler. Bu bağlamda yöneticilerin yaşları ilerledikçe kendilerine daha az hakim oldukları ve daha rahat davranışlar sergiledikleri söylenebilir. Ayrıca 45 yaş ve altı olan yöneticiler toplumun her alanda istikrarlı bir tutum sergilemesini daha yoğun olarak istemektedirler. Toplumda belirli bir sosyal düzen olmasını ve bu düzene herkesin uymasını istemektedirler. Yani 45 yaş ve altı yöneticiler kişisel disipline ve sosyal düzene daha fazla önem vermektedirler. Son olarak 45 yaş ve altı olan yöneticiler barış içinde bir dünyada yaşamayı 45 yaş üstü olanlara göre daha yoğunlukla istemektedirler. Ama bu araştırmada yöneticilerin büyük çoğunluğu dünyada barışa yüksek puanlar vererek, bu konudaki hassasiyetlerini dile getirmişlerdir. İçinde bulunulan dünya şartları, geçmişteki ve günümüzdeki savaşlar açısından değerlendirildiğinde, yöneticiler bu değere gereken ilgiyi göstermişlerdir. Dünya daki savaşlar bittiğinde, bu araştırma tekrar yapılarak, savaşların olmadığı bir dünyada değerlerin önem sırasına göre dizilişlerinin nasıl bir değişim gösterdiği karşılaştırılabilir. Ayrıca farklı meslek grupları için de aynı araştırma yapılarak diğer mesleklerdeki yöneticilerle eğitim yöneticilerinin değerleri arsındaki benzerlikler ve farklılıklar bulunabilir. Aynı araştırma, araştırma evreni genişletilerek ve daha fazla sayıda denekle tekrar yapılıp daha kapsamlı bir hale getirilebilir. KAYNAKÇA Anonim, Herkes İçin Eğitim Dünya Beyannamesi. [ ] Arslan, Durmuş Ali (2003), Devletin Eğitim Görevi, [ ]

10 10 Baş, Türker, Rokeach Value Survey? in Türkçe çevrisi. (PDF-ZIP 101 KB). [ ] Eren, Erol, (2004) Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, İstanbul: Beta Basım A. Ş. Kızılçelik, Sezgin, & Erjen, Yaşar (1992) Açıklamalı Sosyolojik Terimler Sözlüğü, Konya: Günay Ofset. Özgener, Şevki (1998), Organizasyonlarda İş Ahlakının Kurumsallaşması, [ ] Özgüven, Ethem (1994), Psikolojik Testler, Ankara:Yeni Doğuş Matbaası Yurtseven, Rıdvan (1993), Stratejik Yönetim Sürecinde Misyon Kavramı, [ ]