LİSE ÖĞRENCİLERİNİN OKULDAN BEKLENTİLERİ

Transkript

1 1044 LİSE ÖĞRENCİLERİNİN OKULDAN BEKLENTİLERİ Ramazan SAĞ * Yavuz Mehmet KAYA ** Özet Bu araştırmanın amacı, genel lise eğitimi programına göre eğitim hizmeti üreten genel bir lisede öğrencilerin beklentilerini tanımlamaktır. Araştırma, Burdur il merkezindeki bir lisede yürütülmüştür. Araştırmaya 363 öğrenci katılmıştır. Veriler 21 maddeden oluşturulan açık uçlu sorularla elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, öğrencilerin önemli bir kısmı beklentilerini henüz oluşturamadıkları, Matematik dersinde başarısız oldukları, görülmüştür. Bununla birlikte, öğrencilerin önemli bir kısmının ileriye yönelik beklentilerini henüz oluştur(a)madıkları görülmektedir. Anahtar Sözcükler: beklentiler, politikalar Giriş Okul denilen kurumlarda eğitim programlarını geliştirirken öğrencilerin beklentilerini belirlemek ve okulla ilgili kararlar alınırken öğrencilerin görüşlerini almak neden bu kadar önemlidir? Çünkü okuldaki yönetimin ve derslerin sağlıklı biçimde yürütülmesi, büyük ölçüde öğrencilerin beklentilerinin karşılanmasına bağlı olduğu için okulla ilgili reform ve program geliştirme çalışmalarında, öğrenciler, hedef kaynaklardan birini oluşturduğu, görülmektedir (Gunter ve diğerleri, 1999, ss. 3; Özden, 1999, ss.27-29; Gürkan, 2003). Okul toplumsal bir kurumdur. Grupların aralarında ve bireylerin gerek kendi gerekse grupla kurduğu ilişki örüntülerinin çeşitliği, okulları toplumsal bir kurum yapan önemli etkenlerdendir. Gruplar arasında yasal ve insani gereklilikler temelinde gerçekleşen ilişki biçimleri ve her iki ilişkide de yerine getirilen roller, roller arası ilişkilerin niteliği, okulun sosyal örüntülerini oluşturmaktadır (Tezcan, 2003, ss.81-82). Bu ilişki örüntülerinin çeşitlenmesinde yaş, cinsiyet, sınıf, kültür, din, vb özelliklerin etki ettiği görülmektedir. Bunun yanında yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler, hizmetliler, memurlar, öğrencileri nedeniyle doğrudan ilişkisi bulunan veliler, veli birlikleri ve okulla ilişkisi bulunan öteki kurumlar okulla ilişkili olan başlıca grupları ve bu sosyal yapının karmaşıklığını göstermektedir (Balcı ve Pehlivan, 2001, ss.48-63). Başta hizmet verdiği öğrenciler olmak üzere, yukarıda tanımlanan çeşitli grupların okulla ilgili yaşamlarında kendilerini daha mutlu hissetmeleri ve okul amaçlarını kazanmaları için yöneticiler ister bireysel isterse katılımcı anlayışla oluşturulmuş okul politikaları ile gerçekleştirmeye çaba harcarlar. Okul politikaları yönetsel uygulamalarda izlenilecek değerleri, bu değerlerin oluşmasını sağlayacak yapıları, etkinlikleri ve değerlendirme yöntemlerini tanımlayan bütünlerdir. Okul politikaları, yöneticilere yapacağı çalışmaları bir düzenlilik içinde yapma olanağı vermesinin yanında, okulu oluşturan grupların beklentilerinin yer verilmesine olanak verir. Nitekim bazı ülkelerde okullarda yaşanılan sorunları gidermek ve her okulun kendi yerel okul politikaları oluşturmasına yardım etmek için geçmişte uygulanmış ve halen uygulanan çeşitli okul politikalarının tanıtıldığı elektronik ortamların geliştirildiği görülmektedir. Sağlıklı beslenme, sağlık ve güvenlik, öğrencilerin kontrolü ve bakımı, ödev, uyuşturucu kullanımı, bunlardan birkaçını oluşturmaktadır (Schoolpolicy, 2005). Okul politikalarının gerçekçi olması, her şeyden önce okulu oluşturan grupların kendi gereksinimlerinin yanında ortak gereksinimlerinin karşılamasının ve büyük ölçüde de bu politikaların oluşturulmasında izlenilen yaklaşıma bağlı olduğu görülmektedir. Bu anlamda okul politikaları, eğitim bürokrasisinde merkezileşmeden kaynaklanan yereldeki bir okulun sorunlarını görememek sorununu gidermede işe koşulabilecek önemli bir yönetsel araç olarak karşımızda durduğu, söylenilebilir. * Öğr.Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Burdur Eğitim Fakültesi, rsag@bef.sdu.edu.tr ** Burdur Özürlüleri Koruma ve Yaşatma Derneği Kurucu Üyesi, xy15@gmail.com

2 1045 Alanyazın tarandığında, ortaöğretim öğrencilerinin beklentilerinin tanımlanma ve gereksinimlerinin karşılanma konusu, uzun yıllardan beri ülkemizde sorun olarak varlığını sürdürdüğü görülmektedir (Oğuzkan, 1981, ss ; Açıkalın, 1985, ss ) Aklan, 1985, ss ; Karasar, 1985, ss ; Kuzgun, 1985, ss. 116; Oğuzkan, 1985, ss ). Öte yandan, bu sorunun sınıf ve yönetici bazında günümüzde de devam ettiği gerek araştırmalarla gerekse gözlemcilerce ortaya konmaktadır (Açıkgöz, 1990; Okçabol, 1991; Erdoğan, 2002, ss. 56, 162). Bu araştırmanın da amacı, daha nitelikli bir okul için okul politikaları oluşturmada, öğrencilerin beklentilerini tanımlamak, olarak belirlenmiştir. Yöntem Araştırma, öğrencilerin beklentilerini tanımlamaya yönelik olduğu için tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evreni, Burdur il merkezinde genel lise programını yürüten bir okuldur. Örneklem seçiminde rassal ve belirli bir orana göre belirleme yerine zaman darlığı nedeniyle kolay ulaşılırlık ilkesi kullanılmıştır. Araştırmaya dokuzuncu sınıflardan 2 si süper lise, 6 sı genel lise; onuncu sınıflardan sosyal bilimler bölümü dışında 1 i süper lise, 1 i fen bölümü, 1 i eşit ağırlık; on birinci sınıflardan 1 i sosyal, 2 si fen ve 3 ü eşit ağırlık olmak üzere, 17 sınıf, iki farklı programa kayıtlı toplam 363 öğrenci katılmıştır. Sayının çok görünmesine karşın, öncelikle birinci, ikinci ve altıncı soruları yanıtlama oranlarının düşük olduğu gözlenmiştir. Bunun yanında, anketlerin yanıtlanması sürecinde anketlerle ilgili yapılan açıklama sırasında, bu çalışmadan hoşnut olmayan bir kaç öğrenciye rastlanılmıştır. Bu öğrencilere hoşnutsuzluklarının nedenleri sorulduğunda, öğrencilerin Geçmişte benzer amaçlarla bu gibi anketlerin uygulandığı, ancak sonuçta hiç bir şeyin değişmediği ni ifade ettikleri gözlenmiştir. Böylesine bir güvensizliğin öğrencilerin anketleri yanıtlamaları üzerinde olumsuz bir etki yaptığı, dolayısıyla yanıtlanma sıklığını düşürdüğü, söylenebilir (Serper, 1996, ss.36). Araştırmada öğrenci beklenti alanlarını seçeneklerle sınırlamamak için sorular açık uçlu olarak geliştirilmiştir. Aracın güvenilirliği için sorular birkaç öğrenciye okutulmuş ve araç konusunda uzman görüşü alınmıştır. Veri toplama aracı, Okul Aile Birliği ile Okul Geliştirme Yetiştirme Ekibinin birlikte geliştirmiş olduğu 21 sorudan oluşmaktadır. Bu bildiride, araştırmanın 6 sorusuyla ilgili elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Araştırmada yanıt aranan sorular aşağıdadır: 1.Öğrencilerin idealindeki meslek grupları nelerdir? 2.Okul yönetiminden beklentileri nelerdir? 3.Öğretmenlerinden beklentileri nelerdir? 4.Okuldaki eğitim materyallerinin konumu nedir? 5.Okulda hangi tür sosyal faaliyetler yapılmalıdır? 6.Başarılı olduğu ve olmadığı dersler nelerdir? Bulgular ve Yorum Öğrencilerin ideallerinde oluşturmuş oldukları mesleklerle ilgili soruya verilen yanıtlar, Çizelge 1 de tablolaştırılmıştır. no meslek grupları % 1 öğretmenlik 39 2 tıp 13 3 hukuk 10 4 polis 6 5 mühendis 6 6 belirtmeyen 26 ÇİZELGE 1.Öğrencilerin idealindeki meslek grupları Çizelge 1 de görüleceği üzere, öğretmenlik mesleğinin lise öğrencileri için en gözde meslek olduğu ve bunu sırasıyla tıp, hukuk, polis ve mühendislik meslek gruplarının izlediği görülmektedir. Burada belirtilmesi gereken bir diğer nokta ise, görüş belirtmeyen öğrenci sayısının çokluğudur. Bu durumun öğrencilerin zihinlerinde hangi meslek grubunda çalışabileceklerine yönelik bir kararın henüz oluşmadığını gösterdiği, söylenebilir.

3 1046 no beklenti alanları % 1 iyi eğitim 13 2 öss'e hazırlık 12 3 temizlik 5 4 diğer 70 ÇİZELGE 2. Okul yönetiminden beklentileri Öğrencilerin okul yönetiminden beklentileriyle ilgili veriler, Çizelge 2 de gösterilmiştir. Çizelge 2 ye göre, öğrencilerin okul yönetiminden beklentilerinin iyi eğitim, ÖSS ye hazırlık ve temizlik olmak üzere üç konuda ortaklaştığı, fakat yaklaşık olarak her dört öğrenciden üçünün bu konuda isteklerinin birbirleriyle örtüşmediği ve dolayısıyla öğrenci beklentilerinin yayılım gösterdiği, görülmektedir. Bunun değişik program ve sınıfların birbirleriyle görüşme ortamları bulma olanaklarından yoksun olmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkabileceği, düşünülmektedir. Çizelge 3, öğrencilerin öğretmenlerinden beklentilerinin hangi alanlarda yoğunlaştıklarını ve bu alanlardaki sıklıklarını göstermektedir. İkinci alt soruda olduğu gibi, öğrencilerin öğretmenlerinden beklentilerini ancak sınırlı sayıda çeşitlendirebildikleri, gözlenmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerden dörtte birinin öğretmenlerinden iyi/nitelikli eğitim hizmeti sunmalarını, kendilerini anlayış göstermelerini ve kendilerine karşı ayrımcı davranışlarda bulunmama larını istedikleri, görülmektedir. Okul yönetimin, okul politikaları oluştururken bu beklenti alanlarına ilişkin uyarıları dikkat etmesi gerektiği, görülmektedir. Beklentilerinin bu üç alanla sınırlı kaldığı ve öğrencilerin yaklaşık olarak yarısından fazlasının beklenti alanlarını ortaklaştıramadıkları görülmektedir. Ortaklaştıramamalarının nedeni, ikinci alt sorunun sonuçlarını açıklamada kullanılan gerekçede olduğu gibi öğrencilerin, beklentilerini ortaklaştırma konusunda bir araya gelme olanaklarına sahip olamayışlarından kaynaklanabilir. no beklenti alanları % 1 iyi öğretim 11 2 anlayış 7 3 ayrımcı olmama 7 4 fikri yok 7 5 diğer 68 ÇİZELGE 3.Öğretmenlerinden beklentileri Okulun fiziki donanımları hakkında görüşlerle ilgili veriler, Çizelge 4 te gösterilmiştir. Çizelge 4 teki verilere bakıldığında, öğrencilerin yarısından fazlasının araç-gereç bakımından okulun donanımını yeterli buldukları, görülmektedir. Bununla birlikte, okulun donanımını yetersiz bulan öğrencilerden birkaçının anketlerinde bilgisayar laboratuarların kapalı olduğunu, dolayısıyla kullanamadıklarını, kimya laboratuarlarında deneylerde kullanılan sarf maddelerinin bulunmadığı için dışarıdan sağlamak zorunda kaldıklarını ifade eden cümlelere rastlanılması, bunların gerçekten böyle olup olmadığının araştırılmasını gerekli kılmaktadır, denilebilir. no yanıtlar % 1 yeterli 66 2 yetersiz 34 ÇİZELGE 4.Okulun fiziki donanımı Çizelge 5 te öğrencilerin okulda yapılmasını istedikleri etkinlik türleri ve bunlara ilişkin oranlar gösterilmektedir. Verilere bakıldığında, bu soruya yanıt verenlerin dörtte üçünün istenilen etkinlikler konusunda birinci ve ikinci soruların verilerinde görüldüğü gibi istem alanlarını ortaklaştıramadıkları ve çok geniş bir yayılım gösterdikleri, görülmektedir. Bununla birlikte dörtte birlik kısım, okulda yapılmasını istedikleri etkinliklerin büyüklük sırasına göre sportif, gezi, tiyatro, eğlence alanlarında olmasını istedikleri, gözlenmektedir. no yanıtlar % 1 sportif 8 2 gezi 7 3 tiyatro 5 4 eğlence 4 toplam 24/100 ÇİZELGE 5. Okulda olması istenilen etkinlikler

4 1047 no dersler % 1 edebiyat 17 2 matematik 11 3 coğrafya 7 4 fizik 5 5 diğer dersler 60 /100 ÇİZELGE 6.1. Başarılı olduğu dersler Çizelge 6.1 de öğrencilerin başarılı olduğu derslerle ilgili veriler bulunmaktadır. Veriler irdelendiğinde verilerin yüzde 5 ağırlığından daha az olan derslerde yoğunlaştığı bir başka ifadeyle yayılım gösterdiğinden bu verilerin çizelgede gösterilmesine gerek olmadığı düşünülmüştür. Buna göre, öğrencilerin yaklaşık yüzde kırklık bir kısmının sırasıyla Edebiyat, Matematik, Coğrafya, Fizik dalında başarılı oldukları, gözlenmiştir. no dersler % 1 matematik 40 2 fizik 7 3 tarih 7 4 diğer dersler 46 /100 ÇİZELGE 6.2. Başarısız olduğu dersler Çizelge 6.2, öğrencilerin başarısız olduğu derslerle ilgili verileri yansıtmaktadır. Bu verilerin ışığında öğrencilerin hemen hemen yarıya yakınının matematik dersinde başarılı olamadığı, görülmektedir. Ancak ağırlığı Matematik kadar olmasa da Fizik in ve Tarih in de başarılı olunamayan öteki dersler olduğu, görülmektedir. Bu verilere bakıldığında bunun, dersin kendisinden, öğretmenin uygulamalarından ve öğrencilerin Matematik konusunda yaşamış oldukları deneyimlerinin bir sonucu olarak ilgi duymamak tan ya da nefret etme duygusundan kaynaklanabileceği gibi, Fizik dersini işleyen bir öğretmenin dokuzuncu sınıfların Fizik yazılı sınav kâğıdında gösterdiği gibi ilköğretimdeki Matematik eğitiminin niteliğinden de kaynaklandığı, ileri sürülebilir. Sonuçlar Araştırma evrenin yalnızca bir okulla sınırlandırılması ve alınan örneklemin, evreni oluşturan birimlerin tümünü eşit oranda temsil etmemesi, sonuçların genellenebilirlik niteliğini düşürdüğü görülmektedir. Bu sınırlılıklara karşın, araştırmada aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmıştır: Öğrencilerin sırasıyla öğretmenlik, tıp, mühendislik, hukuk ve polis meslek gruplarına eğilim gösterdikleri, Öğrencilerin gerek okul yönetimine gerekse öğretmenlerine yönelik henüz beklentilerini tam olarak oluşturamadıkları, Öğrencilerce okulun fiziki kapasitesinin yeterli bulunduğu, Okulda istenilen etkinliklerin sırasıyla sportif, gezi, tiyatro ve eğlence türünde olduğu, Başarılı olunan derslerin Edebiyat, Matematik, Coğrafya ve Fizik olduğu, Öğrencilerin Matematik başta olmak üzere Fizik, Tarih derslerinde başarılı olamadıkları, görülmektedir. Öneriler Önerilere geçmeden önce okuldan ve öğretmenlerden beklentiler ile başarılı ve başarısız olduğu derslerin neler olduğuna yönelik soruların yanıtlama oranlarının oldukça düşük olduğunu belirtmenin, sonuçların genellenebilir olma düzeyini düşüren etkenleri hesaba katmanın önemini göstermesi bakımından yerinde olacağı düşünülmektedir. Bu tür araştırmalarda, bu sorunu gidermek için elde edilen verilerin doğruluğunu teyit eden ve nitel yönden tanımlaya olanak veren nitel yöntemlere yer verilmesi, verilerin yanlış yorumlanma riskini azaltacaktır. Bu eksikliklerin yanında, araştırmacılar aşağıdaki önerileri geliştirmişlerdir.

5 1048 Okullarda meslekleri tanıtıcı çalışmalara öncelik verilmesi, öğrencilerin geleceklerini tasarlamalarına katkı sağlamasının yanında, ortaya çıkabilecek belirsizlikleri gidermesi bakımından da önemli katkılar sağlayabilir. Okullarda önem verilmesi gereken bir diğer konu, öğrenci beklentilerinin hangi alanlarda yoğunlaştığı ve bunların alanlararası önceliklerini belirlemek olduğu görülmektedir (Çağlar, 2001). Ancak bulgularda da görüldüğü gibi, okuldaki öğrencilerin okul yönetiminden ve okul öğretmenlerinden beklentilerini henüz ortaklaştıramadıkları, görülmektedir. Bunun için okul yönetimi sınıflar ya da etkinlikler temelinde okulun bugününü irdeleme ve yarınını tasarlama konularında öğrencilere özgürce tartışma, yarışma, yönetsel organlara katılma gibi olanaklar sağlayarak gerek okul, gerek öğretmen gerekse okulun öteki yaşam konularında kendilerinin beklenti alanlarını oluşturmalarında, yardımcı olabilir. Öğrencilerin önemli bir çoğunluğunun özellikle Matematik dersinde sorun yaşadıkları görülmektedir. Bunun nedenleri, dersi veren öğretmenlerin de içinde olduğu bir ekipçe yürütülmesi ve sonuçların taraflarca paylaşılması sorunu gidermede büyük kolaylıklar sağlayacağı, düşünülmektedir. Sonuç olarak, okul politikalarının işlevsiz ve sorunları çözme yeteneğine sahip olmayan resmi ve merkeziyetçi bir yapıdan, okulun varoluş gerekçesini oluşturan öğrencilerin beklentileri temelinde-katılımcı bir anlayışla biçimlendirilmesi ve yürütülmesi-ortaöğretimdeki sorunları tanımlama ve giderme konusunda, önemli adımları oluşturacağı, görülmektedir. Kaynakça Açıkgöz, Kamile. Liselerde Sınıf Atmosferi Üzerine Bir Araştırma İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Sempozyumu. İstanbul: Tarla Yayın-Organizasyon.1990: Açıkalın, Aytaç. Orta Eğitimin Yönetim Sorunları Konulu Konuşma. Bugünden Yarına Ortaöğretimimiz. Ankara: TED yayınları. 1985: Balcı, Ali ve İnayet Pehlivan. Eğitim Yönetimi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi Çağlar, Adil. 21. Yüzyılda Okulun Değişen Rolü ve Yeni Eğilimlere İlişkin İyimser Bazı Öngörüler 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi. İstanbul: Sedar Eğitim Araştırma Yayıncılık Ltd.Şti.2001: Gürkan, Tanju. Programın Yapısal Boyutları ve Program Geliştirme (Ed.) Mehmet Gültekin. Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. 2003: Gunter, Mary A., Thomas H. Estes ve Jan Schwab. Instruction A Models Approch. Allyn and Bacon Gündoğan, İrfan. Yeni Bin Yıla Doğru Türk Eğitim Sistemi. Ankara: Sistem Yayıncılık Karasar, Niyazi. Demokrasi Eğitimi Konulu Konuşma. Bugünden Yarına Ortaöğretimimiz. Ankara: TED yayınları. 1985: Kuzgun, Yıldız. Öğrenciler Konulu Konuşma Bugünden Yarına Ortaöğretimimiz. Ankara: TED yayınları. 1985: Oğuzkan, Ferhan. Orta Dereceli Okullarda Öğretim. Ankara: Emel Matbaacılık Oğuzkan, Turhan. (Ed.). Türkiye de Ortaöğretim ve Sorunları. İstanbul: Hisar Eğitim Vakfı Yayını, No: 1. Altın Matbaacılık Okçabol, Rifat. Eğitimde Nitelik Geliştirmede İlk Adım: Nitelikli Yönetim Eğitimde Nitelik Geliştirme Bildiri Özetleri. İstanbul: Kültür Koleji Genel Müdürlüğü.1991:11. Özden, Yüksel. Eğitimde Yeni Değerler. Ankara: Pegema Yayıncılık School Policy. All Policies.(Online). Tarih: 15/11/2005. Serper, Özer. Uygulamalı İstatistik-I. Bursa :Ezgi Kitabevi. (Üçüncü Baskı) Tezcan, Mahmut. Eğitimin Toplumsal Temelleri (Ed.) Veysel Sönmez. Öğretmenlik Mesleğine Giriş. Ankara: Ana Yayıncılık.2003: