ENERfi S0RUNU ve CoztiM oi,renir,nni

Transkript

1 AhmetYALVAQ ENERfi S0RUNU ve CoztiM oi,renir,nni Mah Yik Mth. AhmetYALVAe Tii*iye Elekhik UretimGen. Md. Termik Santrllu l9l. ve Bak. Dai. Bagkanhfr. Tilrkiede ene4ii sorunu nasil otu1n g*fi?. Enerji bizinin nedeni parasal mt?. hrc$i soruwn gdzfilmesi neden istemtiyor?, Tbrmik santrallatdulci sorunlar ve giiziim ijnerileri nelerdir? 'Tbrmik santratkdski enerji kaytplanrun edilen enerjilerle mukayesedilmai., Uygnlarwt enerj iizel seh6r w ytrr dtsntdan temin i politikalarun Tfirkiye,ye faturas.. Term*ve hidmli*sanoallnr ffir*iyede kodi e.'ti infunlsnwzta rry mqcut sanayi tesislerimizdcn yaar'lorarak, smayi-iniwrsite isbirl$i ile yqtlabilir mi? 0zrr Bu detaylara ginneten 6nce eaerji sorutw ve Tii*iye'w obn kitii etkitcrini daha kolay anlanak qumdan bir kq hususa basta de$innek istiyonn. fiirtiy de elefuiftenerjisindeki lviz funrp dr*trken bitfut ortaya gthna&. Bu sonugtu sadee bir hilkiinetin de!il hiibfunetlerin hstax wrdtr fun',lar.abaslmryg arihini!985 olffa* *abul Snek nnimkiin. Bu na*atedc lggjden bu yna yasananlar aghut olorak konu edihtigtir Ekonominin grihnesinde yaiafan ENEN KRiZi,nin pay otduk4a bigik, muhlenelen BANKAI'qIR KRizi'nden sowa ikinci svada Enerji sorunauyanlq uygulamalardan kaynahanan 4 yillrk forurax ruinimum 20 milyar dolai- Yans nularla beraber kt rakarun gok datu ylwnkra gilrrca$wa inaalnrunt. eaerji lcizinia ekawmintn nhibauna yopafi ei*l,e ry* wnak iaia ddaneler &ngesinin nos{ bozuldufuna, dolann nedenfrenlenettcdifine saysal baa 6rn*ler verecelim ve yorumlarda bufunac@m. BEYAZ ENEN operasyonu ik basn-yayna intil&t ede, tusut, etwji sonnuneut miiteahhitlerle olan hsmr; yani riisvet hsm. Bu miharm birkag trilyon nt*ebe$ndc ol&t{a soyleniyor Bu, a*! sorunun lnnmda devede lutak bile

2 Enerji Sorunuve Qdzim lnerileri delil. Ant sontn, iiretilanqen ya da ilretilnek istenmeyen eneriiden kaynshanan aqilt ekonomtk olmayan yollardan hapatnaya gahsmakve bunun sonunda ekonomiye zarar vermek. Yukanda da ifade ettifiim iizere bununfoturan milyar dolarlarla ifade edilmehedir Birkag milyar dolar igin dtilrya Bankast ve imf ile yasanan sorunlan 96z iini)nde bulundurursak yaklastk 20 nilyar dolann 6nemi kendili{inden ortaya Elonaha&r' Qok rinenli bir hususa daha detaylanna girmeden burada deginmek istiyorum: Ashnda enerji sorununun giiziimilnil himse istemiyor Ya4a&fim olaylardan sonra bu luntya varmq bulunuyorum yfund.an 2000 yilna kadar yo[an olarak termik santrallarda ve bunlan besleyen kimiir ocaklannda arastumalar yapttm, sorunlan ve g,zilmlerini tespit ettim. Sorunlann gdzilmi)ne ydnelik olurak, konulannda wman yerli ve yabancr bilim adamlan ve /irmalann kafilmt ile gerqeklesen (4) seminer organize ettim. En son Temmuz 2000 taihinde de EneriiveTabii Kaynaklar Bakanhg'nm organizati)rlillii ve benim koordinat1rtiili)mde bir cle ENERJ BRiFiNGi gergeklesti. Bu brifingte benimle beraber itu Uaden Fakiiltesi'nden bazr hocqlarla, Almanya,dan KRUPP Firma& konusmau olarak lwnl&. Bu.teknik toplantrya Enerji Balwnl$r'ndan ilst di)zey yiineticilerle, TEA$ ve TKI Genel Miidi)rtiikterinden ve bunlann taljra teskilatmdan iist dilzey ydneticiler davet editmislerdi. Bu brifingin igeriline, Termik santrallardaki sorunlar ve 962ilm ijnerileri hsmrnda iizet halinde de!,ilnilecehir Ama gok dnemli bir diger hususa Simdi deginmek istiorum: Kiimiir santrallannda proie de{erinde krimiir verilememesi, kiimiiriln harmanlanamamast, bant konveytir arualart, yqnma ve yakma sorunlart nedeniyle 1998 yttmda ilretilemeyen enerii, I1,350 mtlyar kwh. kadar. Bu minimum kaytpfi. Malesimum lwyp bunun iki knn kadar&. Bu kayp eneriiyi, alwacak ijnlemlerle ve iyibir isletmecilikle (6) ay gibi hsa bir zamanda sebekeye lrazan&rabilecepimizi s\yledim ve bu ise talip oldum. Ama gegen bir yildan fazla zaman igerisinde ne bana, ne de profadrlere islein diizeltilmesi hususunda bir teklifte bulunulmadt. Profesdrlerle tespit ve \nerileriniz aynry&. Bu iineri ve tespitlerin alrsini iddia eden herhangi bir yetkili de olmadt. Ama ne var ki icraat lconusunda herkes sushtndu. Brifing sonrasmda TEA$ Gn. Md.liipiine, bilahare Enerii ve Tabii Kaynaklar Makamtna, daha sonra Basbakanhk Yiiksek Denetleme Kurulu Baskanhlnba, en sonunda da yeni Bakana ve Ast Ytjnetimi'ne durumu intikal ettirdim. Fakat maatesefbugiinekadarbir gel$meolmadt. i$te enerii sorununda geldigimiz noha bu. iste biitiln bu olunlu girisimlerin karsftl<su kalmasmdan, des tek g\rmemesinden, eneri s orununun g;ziilmek is tenmedi{i s o nucuna vanyoruz. ENEN sorwu YE Q1ztiM )NENLEN, astmdaaf$it't-elbisran Termik '- --"' 306

3 AhneiYALVAQ santrah'ntn lwrulma asamastndan baglayanbir siiregle (25) ytldan beriyapt$m bir miicadeledir Bugiin bu arasttrna ve bilgi birikimini sizlerle paylqmafirsafint buldu[um igin gok mutluyum. verdi{im ve verecefiim bilgilerle, mensubu otdufiuu htruma if;a etmek ve zor durumda btralqnak delil, bilakis sorunun gdziimiinde trathtta bulunmak istiyorum ve bu hususu bir gdrev olarak telakki ediyorum. Biiylece sizlerde enerji sorununun gergek boyutunu, gin iginden yetgerek gelen birisi taraftndan dlrenme firsannt bulmus oluyorsunw. t. TURKiYE'DENERfi sorununasrl ortaya CrKTI? Enerji konusunda giikiiqiin baglangrq tarihini 1985 olarak kabul edebilecegimizi rjzet krsmmda siiylemigtim. Bu tarihten itibaren Elektrik Kurumu (TEK) in bayna ve iist ydnetimlere, kurum igerisinden yetigerek gelmeyeq elekrik ve elektrik iiretimiyle ilgisi olrnayan kigiler atanmaya baglamrg, OZfffngfinUE gahgmalarryla da gtikiig hizlanirrg ve bugtin yaganan enerj i konusundaki ifl aslarla sonuglanmrgtrr, Gegen bu siire igerisinde hep briltinme ve pargalanmalarla ulragrlmry, santrallann daha iyi nasrl igletilecekleri hususu hep ihmal edilmig, enerji iiietimi tali bir it gibi giiriilmeye baglanmrqtrr. Once, Elektrik Kurumu (TEK), TEAg ve TEDA$ diye iliiye biiliinmiig, bunlara balh olarak yeni birimler ve kadrolar olugturuimugtur, gimdi ise TEAg Gn. Md. ltilii tekrar iig mtistakil genel miidiirliige bcihinmrigttir. du b<iliinmeler pargalanmalar iiretimi artrrmadrlr gibi sorunlan gdzmedili gibi reag ve TEDAg Genel Miidiirliiklerini iflasa siiriiklemigtir. Bunu talep edilen Hazine yardrmlalndan anlamak tamtimhin. Yaprlan yanhg ige bir tirnek vermek istiyorum. Ozellegtirmeden gelir temin etmek maksadlyla belediyelerden gegen 350 adet dizeljeneratiirle (37) adeiktigiik su santralr 1993 yhnda TEK Yrjnetim.Kurulu'nun karanyla hurda demir nyatrna ya da yokpahasrna safilmtgttr (l). Hurda demir fiyahna safilan bu enerji tiretim iiiriteleiinin roplim gtcii nereden baksanz mwh. eder. Buradaki en iinemli husus, bu enerji iiretim iinitelerinin hurda demir fiyatrna saulacaklan yerde, bakrmlarrmn yaprhp hazrr bekletilmelerine kargr grkrlmasrdrr yhndahebaedileri bu gticii, mobil santrallar adr altrnda yeniden ozeisekttire kurduruyor, enerji bedeli olarak milyonlarca dolar ddiiyoruz, Enerji agrfrnr kapatmak igin Bulgaristan'dan, Gtircistan'dan, iran'dan bile enerji altyoruz. 2. ENERJi rndinirv NNDENi PARASAL I\dI? Eski ve yeni enerji tist diizey ytineticilerinin beyanlanna bakarsanrz kizin nedeni parasal. Yeteri kadar para olma&fr igin rehabilitasyonlar ve enerji projeleri yaprlamamrg... vs. 0rnefin enerji tasamrfu sempozyumunda TEA$. Gen. Md. yardrmcrsr bu rakamr 307

4 Encrji gorunu lnenlen oluiu*ff] asrklyor. yeni Enerji ve Tabii Kaynaklu Bakanr sayrn "** ZekiQakan,burakamrsamyorumdnce l doluolarakagrklamr$h' sonradan Dolar oldulunu stiyledi. Enuji krizinin nedenini yeterli para olmadt[rna baglamak do!ru defil. Kendilerine yanhq bilgi verildifini eski Bakan sayn cumhur fisufraen ve yeni Bakan Sayrn Zeki QAKAN'a yazrh olarak ilettim' (5),(7) ama hiq cevap alamadtm. Rehabilitasyon igin oft11rasa bile, yeni enerji sanlrallan yapabilmek iqin elbette paraya ihtiyag var, ama enerji kizinin asrl nedeni termik santrallann iyi igletilrnedifi, igletilnek istenmedigi, hurda demir fiyatrna sahlan 350 adet dizel jeneratiirle, 3? adet higiik hidrolik saoual velozaror edilen di-guleridir (l). Ktigtik su sanhallan (HES) ler ve 350 adet dizel jeneratiir h:ususu, benim yaptrgrm genig bir ara$hrma konusudur. Ve toplam (65) sayfahk tir rapordur. Bu rapora maalesefo gtinden bu yana; I 993 den beri cevap verebilen bir tist diizey yetkili gtkmamrgtrr. Herkes bu konudan kagm4tr' El<leki bilgilerden tespit ettilime giire mevcut higiik (HES) lerin toplamr ( I 29) adet, Santrallar igietme ve Bakm Dairesi eski bagkanlanndan sayrn Elk. Mtih' Dolu OGUZER'in ifadesine g6re 158'dir. $zellegtirmemin ne gekilde yapilmasrnrn gerehili de assnda bu raporda mevcuttur' Ama maalesef hig dinleyen olmamtg ve tersi yaprlmrqhr' 3. TERIfrK SANTRALLARDAKI SOR1NLARIN qozfilmesi NiCn\ isrnxndyonr Eler termik sanfattar iyi isleti}niq olsa, o zaman bu sannallann fratlan yiikselecek ve iizellegtirme kapsamrnda yeni fiatlarla satm alnaya kimsenin giicri yetmeyecek' Santrallan iiyle kiitii qahltrracalsrn ki, Devlet bu iqi ba$ararnlyor, bedava da olsa bu igi iizel sekttire vermekten bagka gue yok tezine zemin haz'lamak. Bu birinci husus' ikinci hususta gu: Termik santallan tiyle kdtii igleteceksin ki Ttirkiye'de bir enerji aqrfr meydana gelsin. Bir kiimiir santahmn insasr ortalama (5) yrl siirdtigrine gtire, (2) yida kurulup iuetime gegebilen dolal gazh santrallarrnyerden mantar grkar gibi sayrlanmn artmalarma zemin haarlayacaksm. igte enerji kizinin asrl nedeni bu' Enerji kizinin bir senaryo neticesinde meydana geldilini, yetkililerin giiziim iinerilerine destek vermemelerinden anlryoruz' Biiyle bir senaryonun parasal boyutunu, "Uygulanan Enerji Politikatanmn Tiirkiye'ye Fatulast" krsmrndaki hesaplamalarda daha iyigtirmekmtimktin.

5 AhmoiYALVAQ 4. TERTdK SANTRALTARDAId SORIINI"ARVE QoZIJM oxbnfi,nni I\rELERDh? Termik santrallardaki sorunlartn yeterli parasal kaynak olmadr[rndan kaynaklanmadrgrm ilgili bdliimde sdylemigtim. Sorunlar daha ziyade kiimiir ocaklannm ve termik santrallann iyi igletilmemesinden kaynaklanmaktadrr. Bu b6liimde ktimtir sannallarr ile, srvr ve gazyakrth termik santralludabuproblemlerinneler oldu$unabiraz agrkhk getirmeye gahgaca$rm, 96ziim konusunda dnerilerde bulunaca$rrn Termik Sentrallerdrki Enerii Keyplan Kiimiir santrallartnda, proje de[erinde ktimiir verilememesi, kiimiiriln harmanlanamamasl band-konveyiir anzalarq yanma ve yakma problemleri nedeniyle tiretilemeyen enerji 1998 yrhnda I1.350 milyar kwh/yrl iken (3), bu rakam 2000 ylmda kwt/yrlayiikselmigtir(7) Rakamlardananlaqrlacalriizereiqingidiqatmda bir kdtiilegme var. Bu rakama, do[al gaz ve sru yahtla gahgan termik santrallarda benzer sebeplerden kaynaklanan kwh/yrl enerji kaybrm da ilave edersek, toplam kayrp kwl/yrl olur. Bu rakam Tiirkiye $artlannda gah$an (4) adet AF$IN- ELBiSTAN tennik santrah demektir. Bu kayrplann iizel sehdrden ve yurtdrgrndan alrnan enerjilerle mukayesesine paragraf 5'te aynca definecelim Kdmiirle ilgili Problenrler Kiimiir ocaklanndan santrallara gelen kiimiirlerin % 30 kadan tag toprak. Tane irili$ bakrmrndan oldukga biiytik, iiyle ki zaman zaman 2-3 mefe uzunlu$unda tae ve kdmiir pargalanna rastlamak miimkiin. Bu iri pargalar ve bilhassa taglar, tag ayrklama sistemine, bandlara ve defirmenlere zarar verdi[i gibi, ufalanrnca da toprakla birlikte kazanda yanmayr boznrakt4 kazamn siinmesine, hatta patlamalara neden olmakadr. Sonugta gelen ktimiirtiu istenilen iizellihe olmamasr sisteme zarar verdi$i ve kazalara neden oldulu gibi, iiretilen enerji de beklenenden dah az olmahadrr. Ashnda ktimiirdeki taq toprak igini biraz daha dikkatli ve titiz gahgmakla halletmek miimkiin. Ama bu igi ilave baa tesislerle halletnek hem daha kolay, hem daha garantilidir. Bunun igin gok paraya da ihtiyag yok. Kdmiirle ilgili difer bir problemde gu: hoje de$erinde kiimiir elde edilebilmesi, ancak park sahasrnda deligik kalilelerde ve. yeterli miktarlarda kdmiirlerin bulundurulmasr ve bu kdmtirlerin belli oranlarda park makinalan ile karrgtrnhp harmanlanmasr ile miimkiindiir. Maalesef bu hususa da riayet edilmemektedir. Park sahalannda ne deligik kalitelerde ne de yeterli miktarda kiimiir var, ne de park makinalanndan harmanlama da nasil yararlanrlacafr tam bilinmiyor. Durum biiyle olunca da park sahasma gelen k<imtirler rasgele kanghnhyor ve santrala g<inderiliyor. 309

6 Enerji Sorunu ve Qdzim lnerileri Laboratuvar tahlilleri de bog. Biz sadece kendimizi kandutyoruz. Zira i9 bagtan do!ru yaprlmryor. Alman numunelerin sonuglan gelinceye kadar yiizlerce, binlerce ton ktimiir yarup gidiyor. Bu iqlerinde diizgiin yaprlamamasr, yeterli para olmadr[rndan defil, yeteri kadar titiz ve planh gahgmamak ve igi bihnemekle ilgili. Bu konularda da efitim galrymalanna devam edilmelidir. Eler k<imtirler daha band tizerinde park sahasma gelirken, igin gdnderme ytintemiyle kiimiir analizlerini arunda yaparsak, de$igik kalite ve tizellikteki kiimiir yrgrnlarr elde etmek ve bunlarr harmanlayarakproje deferinde k<imiir elde etmek, hem daha kolay ve hem de daha garanti olur. bunun uygulamasr Yunanistan da var' Htzh analiz cihaznm tam geligmigi Amerikan Dolan kadu. igte yabancr para bunun gibi aletleri almaya gerek. Krimtirii taq ve topra[rndan da ayrankbazr ilave tesislerde kurmak istersek, her santral igin milyon ABD Dolarr yeterli. Bu tesislerin biiyiikbir krsmrm (TL) ile ve Tiirkiye'de yapmak miimkiin. $u anda elimizde I I adet kiimiir santralt oldufuna g<ire, bdyle bir modifikasyon igin I 60- I 70 milyon ABD Dolarr yeterli Yanmayla ilgiti Problemler Nelerdir? E[er santrallanmza proje delerinde ktimiir temin editebilse o zaman herhangi bir verim azfigr stiz konusu olmaz. Ama durum maalesef iiyle defil. K<imiiriin kalorisi ve elementel analizi srk srk defigiyor. O zaman her defiiqiklikte, kdmiiriin randrmanh bir gekilde yanabilmesi igin gerekli teorik ve gerqek hava miktannm hesaplanmast lazim. Ama ben bu hesaplartn yaprldr$rnr hig giirmedim. Hava fantntn sabit devirde diindtiriildiigunii biliyorum. E[er ihtiyagtan fazlahavayrkazana basars anrz o zamanda verim diigiiyor. A$afrdaki grafikten de giirtildiilii iizere bu maksimum noktayr hesapla bulmak lazrm. E[er siz ihtiyag tan fazlahavayr kazana basar sanrz, o zarnankazanm tstst diiqer. Kazan rsmr diigiincede yiiksek srcakhkta oksitlenen ve kalorisi gok yiiksek olan (CO) gazml do!rudap bacadan dtgart atmtq olursunuz. Baca gazr analizlerinde (CO) emisyonu grkiyorsh, bu fazlahava verildifindendir. (CO)'nun oksitlenmeden &garr ahlmasl hem bir enerji israfi, hem de zehirli bir guoldulundan gevre bakmmdan gok tehlikelidir. Baca gazt analiz hesaplarrnr yapabilmek, bunlan yorumlayabilmek iyi bir kazan igletmecisi igin qarttrr. Bu hesaplann herbiri genelde masttr ya da doktora programlanyla ilgilidir. ige en azrndan ilgili seminerlere kattlmamn ve e[itim programlannrn faydalart burada. Bahyorsunuz ktil analizlerine yiiksek oranda yanmamtg karbon. Demek ki o zaman siz yanmayr iyi yapamryorsunuz demektir. Kdmiirii enerji olarak diigtiniirsek bir ksmmt da yine yakamadan ciirufla dryan attyoruz demektir. 310

7 AhmetYALVA$ Kazan verimi rl "frvr'.nl L ts-r.l $ekil I Kazan verimi ile, kazana basrlan hava uasrndaki iligki. Bu hususta gunu sdylemek istiyorum. Eperbizyanmahesaplanm iyi bilirsek, proje deferinde olmayan kiimiirden bile daha fazla enerji elde etmemiz miimkiin. 4.4.Y:ru;an Borulan Neden Srk Srk Paflryor? Kazan borulan genelde orta ve yiiksek alagrmh geliklerden yaprlmrqlardrr ve srcala, yiiksek basmca dayanacak iizelliktedir. Miihendislik okullannda verilen klasik kaynak bilgileriyle bu alagrmh borulann kaynalrm yapmak mtimkiin defildir. Hem kaynakgrnrn hem de miihendisin <izel bir e$itim almasr gerekir. Maalesef santrallanmrzdabu konuya da gereken iinem verilmiyor. Bu itibarla kaynak elitimine hem kaynakgr, hem de mtihendis agrsmdan devam etmek, hem de siirekli hale getirmek lazm. Bu konu da sonug olarak gunu siiylemek istiyorum, Eler bir kazan borusu usuliine uygun kaynatrlrrsa, delil bir hafta, de[il bir revizyon siiresince, hatta yrllarca patlamadan gdrev yapabilir. Bir kazan borusunun patlamasryla, kaynalmm yaprlmasr, haarhk gahgmalan... vs. ile kazamru tekar deweye girmesigin gegen zaman yaklagrk bir haftadrr. Eler siz kazan patladrlmda hrzh sofusun diye (2) giinltik soluma zamanm krsaltmak igin cebri fanlarr devreye sokarsantz, metalurjik olarak anormalliklere, seri gatlak ve patlamalara neden olursunuz. Bu itibarla kaynak konusu son derece dnemlidir Santralcrhk Okulu Almanya'da ESSEN gehrinde santral firmalannrn katkrlarryla gahqan bir SANTRALCILIK OKULU mevcut. (18) Santrallarda gahgacak teknik personel, hem grirev <incesinde hem de giirev siiresince periyodik olarak ve siirekli bir gekilde efitimden 311

8 Ena{i Sorunu ve Qt)zim lnerileri gegmektedir. ome$n bir (A) sanfiahnda g6rev yapacak olan bir miidiir adayr, (A) santrah It. itgiti nazari bilgileri afamn sonra iiniine (A) santraluun maketi konuyor. Santraln karalteristiheri UiUi. Eler miidiir adayr, (A) sanhalm deweye alrrken ya da deweden grkartuken herhangi bir iglen ya da girdi hatasr yaparst sistem hemen sinyal veriyor' Bu elitime i9 ii$renilinceye kadar devam ediliyor. Biz iglerin iyi gitmedi[inden hep gikayet edip duruyoruz, ama biiyle bjr santralcrhk okulu maalesef Ttirkiye'de yok. Sanral iqletneleri ozel sekt<ire dewedilse bile, bdyle bir okulun kurulmasma Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhlr iinctiliik etmelidir Kazrn RevizYon Ilizmetleri Enerji kayrplannrn yiiksek olmasmda, revizyon hizmetlerinin.usuliine ya da standartalara uygun yaprlmadrgrmn etkisi oldukga btiyiik' Bu itibarla revizyon hizmetlerinin yiittitiit*.ri yeni bir organizasyonla yaprlmahdr. Bu konuya agrkhk getirmek balomrndan Almanya'dan bir iimek vemrek istiyorum' 4.7. Almrnya'dr Revizyon Hizmetleri Nrsrl Yiiriitiiltiyor? 1987 de Almanya'ya gittilirnde STEAG Fimast beni ESSEN'e yaklagrk bir saatlik mesafede bulunan h'onon SA-lTRALl'nu giitiirdti. Santral3 000 Mwlik bir ktimiir sangah idi ve reviryon halindeydi. Kazan firmast gelmig, kazayevizyon ediyordu, delirmenfirmasrgelmigdegirmenirevizyonediyordu... vs. Bubakrmfirmalan steag\n J.iifOi. Sonugtaf,ana icuianda odasrnda gahgan 3-a kigiyr giisterdiler; sanhah bunlar idie ediyor, istedi[imiz bilgileri bilgisayardan ahyoruz dediler. Ashnda ben biiyle bir yaprlanmayr, Aaha tgql de yazdr[rmraporda teklif etnigtim. Ama dinleyen olmadr(l)' istanoa fii{.iye'de santal alan ya da alacak olan firmalannda bdyle bir organizasyona gitnelerinde gimdiden fayda vardr. Yeni adryla Tfirkiye Eleknik Uretim Gn. Md. liigti ya da Enerji v9 Tlbii Kaynaklar Bakanhgr btiyle bir organizasyonun kurulmasrnda tinciiliik etnelidir. Termik santal revizyon-lan Lnr* finnalar LonoO* yaprldrprndan herhangi bir zamanda sanfralm *.,,i^rp dewe drgr kalma ihtimali son derece azd6. Alsi d'rumda revizyon yapan firmalar ytklii tazminat <idemek zorunda kalacaklarrndan mecburen i e egilmek dunrmrmdadular. Revizyon finnalmnrn Tiirkiye de de kurulmasr, enerji sanayiinin Tu*iye'de de hmlup gelismesine dncfilfik edecektir nkadm B<iylebirrevizyonehtinibaslangq olaraktermiksanfiallardan, mukeztekilabndan, krsmen de gegici ka&o ile hizrret ahm, geklinde drqardan ahnacak elemanlarla da ofu*urmaf iriimtiin. Belli bir hazu k a6amasmdan sonra ekip afrhkh olarak ieitt igine glrer. 312

9 AhmetYALVAQ Baglangrg olarak bir kaynak ekibi kurulabilir. Anza durumunda, soru nerde ise bu acil durum ekibi ige miidatraleder. Zaman igerisinde, yukarda izah ettilim gibi hianet alanlan genigletilir. l8-19 Temmuz 2000 tarihindeki Enerji ve Tabii IkynaklarBakanh$'ndatertiplemig oldulum brifingte de bfitiin bunlan izah eaim ve acil ekibe de talip oldum. Ne var ki btitiin zorlanralanmrza ralmen hig bir yetkiliden bir ses grkmadr. 5.TERMiK SAr\TRALLARDAId ENERI KAYIPLARTNIN, 67,8t SEKTOR ve yurt Dr$TNDAN TEMiN EDITEN ENERil ILE MUKAYESN EDiLMESi Allrmasr gerekli tedblleralmmadrlr vetermiksanhallaril iqletilnredili iginmeydana gelen enerji kayrplanmn tkwt/yll oldupunu sdylemiqtik (4.1). $imdi burada bu miktan iizel sehtir ve drgardan temin edilen eaerjile mukayesedecefiz. Burada mukayese igin verece[im rakamlar Milli Ytik Tevzi'nin tarihli raporundan almmgtr. Bruada" endi iiret n birimlerin enterkonekhye bir giinliik katkrlan nazan itibara ahnmrgtr. Once tennik santallardaki kayrp enerjinin ortalama bir giine tekabiil eden miktannr bulalm. ur.rrof tt'l-\ LsunJl [#] 72t i#] Bulgaristan'dan alnan enerji iran'aan aluran enerji t t" [#] Nahsivan'a verilen enerji t4w7 fsgl LSUN J 313

10 Enerji Sorunu ve Qdzi)m lnerileri ur.rrnf ttol-\ lsii" J I 1683 lffilmobil Sannallar I mwnl Otoprodiiktiir Sanfrallar li* I I uwnl 473ts L,* I ".r'^lff)-) r, *r, Wb 0e6 girket santanan SONUQLAR: 1- E$er biz termik santrallan iyi igletebilirsek Bulgaristan'dan, iran'dan ve Giircistan'dan enerj i ahnaya ihtiyacrmrz kalm ay acak' 2- EP65 biz tennik santrallan iyi igletebilsek, mobil santrallardan ve otoprodiiktiir santrallanndan satm aldrlrmrz enerjiden daha fazla enerji iiretebileceliz. 3- iyl bir i$letnecilikle kazanabilecelimiz enerji, tek bagna 3096 $irket santallanndan satm aldtltmrz enerji den daha fazladn 4- Termik santrallar iyi igletilerek enerjinin artnlmast halinde en aztndut bundan sonraki dopalgazsantralia'na pek ihtiyacrmrz olmayacak. Bu ise iilke ekonomisi agrsrndan gok btiytik bir diiviz tasamrfu demektir' 6. UYGULANAN ENERJi POLiTiKALARININ fiinxiyg'yn FATURASI Paragraf (5) te termik santrallardaki enerji kayrplanmn gegitli kaynaklardan temin edilen erierji ile mukayesesini verdik. Uretilemeyen enuji bir defa parasal ytinden Elektik Kurumu airsrndan gok biiyiik bir kayrp. ikincisi tjzel sektiirden ve yurt drgrndan temin edilen enerjiye Dolar bazrnda iicret ddeniyor' Uqtinciisii tizel sektiir sanfiallannrn golu dopalgazile iahugurdan hem yakrt parasr, hem de tesis bedeli olarak milyarlarca Dolar puiu Aiqu" gittnrniair. Bu ise Odemeler dengesini bozdu$u gibi, diivizin vi'ikseligine de neden olmaktadr. Bu biiliimde bu hususlara saynal iimekler vermeye gahqaca$rm' 6.1. iiretilmeyen Enerjiden Dolayr Elektrik Kurumu'nun Za,ra,rt Omelin igletmc hakkrru dewettili QAYIRHAN Termik Santalndan satrn aldrlr enerji ye ddedili birim fiat esas ahndrprnda (16): 314 ts t.4s+ lffilt,orsl#;l hlw) = " lwl

11 AhmetYALVAC Yukandaki rakam sadece iiretilemeyen enerjiden dolayr meydana gelen kayrptu YrI Elektrik Enerji ihtiyaunm Kargilanmasnda Kuruluglarrn Kathsr (13) Tablo I Yukanda giirtildiilii gibi TEAg 2000 yrhnda, iilke santrallannda tiretilen enerjinin Yo 59,2 sini saflamrghr. KURULUSLAR Uretim Milyon kwh KATKI (%) KATKI (%) TEA$ ,8 57,45 59,19 CEA$ 1.589,6 1,23 t,27 KEPEZ 313,3 0,24 0,25 URETIM $IRKETLERi ,6 9,35 9,64 OTOPRODUKTORLER ,9 12,40 t2,78 TEA$'A BAGLI ORTAKLIK SANTRALLARI ,2 14,99 15,44 MOBIL SANTRALLAR s3,5 0,50 0,52 I$LETME HAKKI DEVIR SANTRALLAR L140,6 0,89 0,91 TURKIYE UR.ETiU TOPTRUT r24.92t,7 97,05 100,00 BULGARISTAN 3.296,9 2,56 GURCISTAN 204,6 0,t6 IRAN ,23 DI$ ALIM TOPLAMI 3.791,3 2,95 TOPLAM TUKETiME SUNULAN ,9 100,00 AZERBAYCAN (NAHQiVAN) DI$ SATIMTOPLAMI 437,3 TURKIYE TUKETIM TOPLAMI , Yrhnda Tiiketilen Enerjinin Kaynaklera Giire Daghm (13) 2000 yrlrnda ttiketime sunulan l2g.7ll,9 Milyon kwh,hk iiretimin; ,2Milyon kwh (% 73,0)'hk bdltimii Termik kaynaklardan - 33,4 Milyon KWh Riizgar kayna[rndan - 75,5 Milyon kwh (% 0,1)'1ik Jeotermal kaynalrndan ,5 Milyon kwh (% 24,0)'bkboltimii Hidrolik kaynaklardan - 3'791,3 Milyon kwh (%2,9)'bkbi)liimii yaprlan ithalatla saglanmrqtrr. 315

12 Enerji Sorunu ve Qdz\m Anerilen BiRiNCi KAYNAKLAR T E R M i K Tablo 2 URETIM Milyon kwh TURKryE TUK.SUN. TURKIYE Un. KATKI(7o) KATKI(%) FUEL-OIL 7.459,1 5,8 6.0 MOTORiN 980,6 0,8 0,8 TA$KOMURU 3.175,9 t< )\ itheirduun 643,r 0,5 os LiNYiT ,4 26,7 )1 \ DOGAL CAZ ,9 35,9 37,0 LPG 324,0 0,3 0,3 NAFTA 547,1 0,4 0,4 YENILENEBiLiR+ATIK+DiGERLER I 220,2 0,2 0.2 TOPLAM ,0 1a) RUZGAR 13,4 0,0 0,0 JEOTERMAL 75,5 0,1 0,1 BARAJLI , DO6AL GOL VE AKARSU 2.089,7 1,6 1,7 HiDROLiK TOPLAM ,5 24,0 24,7 TURKiYE URETIM TOPLAMI ,7 97,l DI$ ALIM 3.79r,3 2.9 TOPLAM'IUKETiM SUNTJLAN r2e.712,9 100,0 DI$ SATIM 437,3 0,3 TURKiYE TUKETIM TOPLAMI ,6 99, Etektrik Enerjisi Ahm Tarifeleri (16) Buradaki a6aq,2000yrhnda sektrirbazurda enerji bedeli olarak tidenen meblafrn ve yurt drgrna grkan d<ivizin hesaplanmasrna rgrk tufiraktu. Burada verecelim nkamlarda TEA$ Gn. Md. Yiik. pasrhm Daire Basl(anltlt'nm Nisan 2001 den gegeili olan elektrik ahm tarifeleri kullamlmrgtrr yrh hentiz tamalnlanmadr$urdan arzedilecek elektrik miktanmn tanramrm bilemiyoruz. Ama 2001 Nisan tarifelerinden yararlanarak 2000 yrhndaki enerji faturalan hakkrnda birqeyler siiylemekmiimkiin. Hersannal iginyaprlan anlasmalarbirbirinden fa*h olabildieindenenerji alun fiatlan 316

13 AhmatYALVAC dabirbirinden farkholabihnektedir. Bu itibarlaeleknikenerjisi birim ahm fiatlan, detay bilgilu olmad{t zamar\ mevcut bilgilerden yararlanarak oralama de$erler kullamlacaktr. Zira buradaki amag, uygulanan yanlp eneqi politilolanmn faturasm yahagrk olarak orhya koyabilnek. Di$er bir hususta bu sempozyumda bize aynlan yer listelerin tamammr yayurlamaya yetrnez. Ama vakit olursa bu listelerden giisterime sunmaya gahgacafrm. - Yap iglet Devret Ternik Sanftallan igin ortalama birim fiatr (igletilen 4. Sannal igin.=ro.ooe4[#] - Yap iglet dewet hidrolik santrallar igin ftalen iglebnedeki tig santral igin: - =s,6s$ lm - Mobil Sannallan igin(igletnedeki 8. Sanral igin): - igletne hakkr devredilen QAYIRHAN Termik Santrah igin: ' =r4,oa+ wl9"t1 -=7,otso f#f - Otoprodiiktdr Santrallan igin Ortalama Birim Fiat t*.n l Buradaki birim fiau 2000 yrlurda baz. 6zel firmalara iidenen enerji bcdellerinden yararlanarak hesaphyabiliyoruz (17). Burada 2000 yilr sonundaki Dolar kuru TL olarak esas ahnmrqtr. - qea$ VE KEPEZ Tarifeleri (18) Burada TEDA$ Gn. Md yrh verilerinden yararlamlmrgtrr. Delerler yrlhk ortalamadr. 'o o,',u",, [#]*ht+f ]l+][-*t-l = n.n' 4#;] *,,,[ffi ] u,*--1- tr*,, ] T [#,] =,,, ffif o,t 6.5. Enerji Ahm Bedellerine Ornekler Burada TEA$ drq kaynaklardan temin edilen enerji bedelleri hesaplanacaktu. Enerji birim fiatr olarak yukarda hesaplamrg oldufumuz ortalama delerler esas almmqtr. Amacrmz paragnf 6.3'deki rakamlar gergevesinde 2000 yrhnda TEAg drgrndaki kuruluqlara giden paralar hakkrnda bi4eyler sdyleyebilmek.

14 Enerji Sorunuve Qdz\m lnerileri QEA$ VE KEPEZ igin ildemeler ( I.58e kwh + 3 I kwh).3,7 t#;] # t#] = tusa$l tlretin $hkaleri (Yap istet Devret) igin hdemeler - YiD Termik ienrc,oos+ lffif -- YiD HES iein s,6s$ l#i) -- ortalarna 9,8528s l9#l -12o38600*olffil e,8s285 lffi) #t#] = IUSA $ ] 6. S.3.Otoprodtrktiir Suntrullar igin hdeneler 15'e6r'e00'000 tta'hl ' 4'4164 t#]* t#] =704'e41"35lusA$ Mobil Sqntratlar igin hdemeler 643.s ucwnl. 14,684 nt = e4.4e7.653 LtsA $ l#)# [#] S.iSletne Hakh Devredenler igin - Qayrrhan Termik Teknik ( I 3 Sayfa I 5) er [kwh].7.0t50 l**rl**t#] - Bilgin (HazarIl) 67.2s0.42s kwht ^.* lm)# t#] = 63'e78'e34usA$ = usa $ Enedi birim fiat uygulamasrnda fiili deferler ahnmrgtr. (16) 318

15 AhnevYALVAQ Bulgaristan'dan Alman Enerji Bedeli 3.2e6.e lr.nt t,t l#;l# 115.3e1.500 usd$ t#]= Giircistsn'dan Ahnan Enerji Bedeli tka",l.3.s f++l + fgl4ll = usa g "" lkwhj l00 L Cenr l irun'dan Ahnan Enerji Bedeli 28e kwhl.3.5 f*+l+ fry9l= 10.13e.500 usa$ -'- lltwhj 1001Cent J' Not: Yurt drgrndan ahnan enerjinin gergek bedelini 6Senmek, yetkililerin devletler aras anlaqmasr gerekgesiyle maalesefmiimktin ohnadr[rndan, burada da yaklaqrk deferler kullanrlmrgtrr. Bulgaristan termik, iran ve Gtircistanln da mobil ya da dofalgaz afrhkl oldufuna inaruyorum Yurt dqmdan Alman Enerjinin Toplam Bedeti usa $ 6.6. TEA$ Dryrnda Ahnan Enerjilere odenen paralann Toplamr 2000 yrh igin 't.355 USA $ 6.? uretilemeyen Enerjinin TEAg Drgrnden Almanlarla parasal Mukayesesi TEA$ ta iiretilemeyen eneg'inin parasal deleri = g usa $ idi. paragraf (6.1). TEAg dqrnda temin edilen enefilere iidenen para = s,2usA $ idi. paragraf (6.6) TEA$ Drgr Enerji Kaynaklarmrn Tesis Bedelleri TEA$ sanrallanmn iyi gahgtrnlmamasr, bunu miiteakiben enerji agrlrnrn meydana gelmesi ve sonunda yerden mantar grkar gibi sayrlan hergtin artan tizet sanjtallar, nihayet tesis bedeli olarak drgan akan milyarlarcadolar! Bu santrallann hepsi peqin para ile ya da kredi ile yaprldrfrna gdre, ilerdeki yllarda da dovizler yurtdrgrna-akmaya devam 319

16 Ene$i 9 or unu v 0 n e nl eri edecektir. ister dolalgaz ahmlan dolayrsryle olsun, ister tesis bedelleriyle olsun iizel sanfiallann ekonominin giikiigiinde rolii oldukga biiytikttir. Ulaqabildilim rakamlarla bu tahribatrn boyutunu ortaya koymaya gal6aca$m' Otoproitilhtir Santalhnnn Tesis Eedelleri Bu santrallann gofu dolal gazla gah$an termik sannallardu' Santral bannda tesis bedellerine ulagmamlz.tttxl olmadr$rndan, bunlan ortalama birim fiatlarrndan yararlanarak hesaplamaya gahgac a$rn. (20). 6,8,1J. Tarnih Sanfrui/lsr igin nirtn Tesis BedeV Buradaki ortalarna deger (+) adet termik sanffahn toplam tesis bedeli ile, toplam giiciinden yararlamlarak hesaptanml$hr W t#_]=5eo.rzs,ffiffil 6.E,1.2. Hidrolihsantratlw lgin Ortshma Birin Tais Bedeli Yine buradaki ortalama deleride (3) adet (HES) in toplam tesis bedeli ile, toplam giiglerinden yararlamlarak hesaplamaya galryaca$z' "#t##1=,u,*,,*[h#1 6.8"1.i. Tcrnih + Ilidtolih Onprodiththr Ortslant Tesis Bedeli (5e6.e75.e5E+e52.22e,2ee4) fg94ql = ,6337f 9.] z L,vwJ LMWi 6.&1.4. Otqrdir*tir Santqllsnn Oilalcete Toplar Tais BcMlcri nrfl --'--LCn" J t* I = a1e,16 [,raw I = rs13,1667 IMW ] J 24 - Mevcutbelgeye g6re tarihi itibariyle toplam otoprodiikttir sayrst = I17, Otorodiikt&lerin toplam giict: Toplam tesis bedeli: ts r3,1 66flMw 1n a.az,oxzl 1M9'l = r.4s r.e3{.e6s usa $ LMWJ 5.&2. I " Yap is*l Deva W;i* fiio'ters ,304 tusa$a{w.3250,6 MWI= 3'93 t '299'383 USA$ 6.&2.2 uap islr ocwet lli&olik Scntf,ttgr (YiD IIES) QaI lrll I [utal=t.uzg.o65.e46usd$ Lotr{j'r.eor.s2sl Tt j 320

17 AhmetYALVAC s7 USA$ [DM] Not (YiD HES) ler de sadece BIRECiK Barajr tesi bedeli Alman Markr cinsinden verildi[inden yukarda da gd.nildtigrr iizere USA $ ya gewilmigtir. Kur degeri olarak tarihindekiMerkezBankasrefektifsa[$de[erteri6lgtiolarakalnmlgr. 6.E.3. Yap istet DevretRilzgtr Sanrdr ffin nnsl Tesis Bcddi (16) USA $ 5.t.4. Mobil Santrallur Tesis Eedeli USA $ TEA Dtg;t Santrcllann Tesis bedellqi Tqhnt usa $ ' 5.9. Tf,A$TTODA$'I ElektriNEnerjisiiin Ne Kadarden Sahyor? leag'ur hem kendjsinir urettigr enuji var, hem de bagkalanndan ahp TEDA$'a verdigi enerjiler. var-enerjl satrq bedellerini hesaplarken, hidrolik olsun, termik olsun, nizgar olsun, mobil olsun, yap iglet dewet olsun... vs. vs. ahg ya da maliyetlerin tizerine bir miktarda igleme kan koyup safinasr gerekir. Biz burada yapaca$rmrz tahlillerle bu hususa uyulup uyulmadr[rm anlamaya gahgacafrz. Bu birinci husus. Diler bir husus ta iizelletirme gahgmalanene{imaliyetlerini dugiirdtimi! yolsa dahadaytilselnesine mi neden oldu, bunu anlamak TEA$ Drgndan Enegi Almlan igin Ortalana Birtm Fist Nedir? Daha dnce TEA$ drgr enerjileri bulmugtuk. gimdi bunrardan yararlan aca$tz. F.Or[c'"tf= Lklth l >( ttx*nffft1.. -8,,t-tr. Bwadaparagraf (6.2) delatabloyu gozrintinde bulunduruyoruz ve paragraf(6.6) dan yararlaruyoruz. =e3saz{*1 LKWn) TEAg'u Kendi firettigi Elcfuri(in Birtn Fictr Ne Kadar? TEAg\n TEDAg'a elekrili yaklark 4 l#) t^sanrgr ifade ediliyor. Bu veriden de yararlanarak reag'rn kendi iirettifi erektrili kagtan saydrlr bulunabilir. 321

18 Enerji Sorunu ve Qdziim?nenleri Forr(rEAg"o,M=rl#s =rlffi) r.on<rusfffi)-,*'z{ffi]uur** f rrr,frr,rnurrlgy!] 6,35428 lr*o S LKwh ) Buradan da anlasrldr$r tizere TEA$ drgr enuji ahmlannur fiatr, TEA$'ur iirettifi enerji 'nutiy*ioo.o gokytiksel;yattaqrk 3,i6 kat d ahafazla.ustelikbuhesaplamadatea$'m t.it *gi ui, tan au yot tur. ornelin % g kar payr ilave edilmig olsaydr o zaman TEA$ drqr enerji birim fiatt: 6,3s4zll9-)*<0,*ezarc,oalff)=u,t"ozlffi)orurau'Budurum TEAg'urtirettigielektrilinbirimFiah=l,13n819J!k*Solurdu' Buradan da anlagrlaca$ iizere enerji kullamm fiatlarrmn ytikselmemesi igin TEA$' bagkalanndan aldrgr enerjte igleme katr uygulama'rq. Diler bir tinemli husus ta TEA$'ur kendiiretti$ enerjinin birim fiatrmn di[erinin yanurda gok kirgiik kalmast' TEA$drgrerrerjibirimmaliyetlerinin,TEA$'urkindenminimum3,86katfazlao iizellegmlnin gerei<gelerine ters diigtiifii gibi, yiiksek maliyet nedeniyle birgok alanda da sorunyarauyor. Ben bunda tizellikle TEA$ enerjisinin neden bu kadar ucuz oldulu hakjonda birgeyler siiylemek istiyorum. Yaptrlrm arastfmalarda bazr tinemli girdilerin enerj! bedellerine yansrtrlmadrlru iigenmi g bulunuyorum' $me[in biiyiik giigteki hidrolik santallar halen TEA$'r:r elinde. Ama bunlar hazinenin p*d-i.;tsioitna*vaprlmrg.fakatbunlarurdevirleriheniiztea$'ayapilmarug' Dewi heniiz yaprtmamry olaiann sayrsr ile brmlann tesis bedelleri halkrnda $mdilik bir 'ey siiyleyebffiekdurumdadefilim. Dolayrsrylatesis bedellerinin TEA$ tarafindan enerji birim fiatlanna yansrtrlmadr$ sonucu ortaya gtktyor' Hidrolik santallann hrrulug maliyetleri qnk irksek ama sanfial kendini amorti ettihen sonra igletne maliyeti mukayese ediiemeyecek kadar a$afrlara diigtiyor' Bu itibarla tesis 322

19 AhmeruYALVAQ bedellerini enerji satrq fiatlannayansrtnamalg Hazineninparasuu birilerinin cebine transfer etmek anlamrndadu. Umanm bu yanhghk krsa zamanda telafi edilir Geligmig ukebr Enerji uretiminde Neden Dofatgaz santrallarr'na Ydnelmiyorlar? A.B.D. bir dolalgaz iireticisi. Ama do[algazrn elektrik ene{isi iiretimindeki payr awcakyo 10 kadar. Diler geligmig iilkelerde de oran bundan pek fark degit.,lma igtio yrlr verilerine giire bu oran Tiirkiy e'de o/o 37. Yeni deweye giren ve girecek olan do$algaz santrallanyla bu oran daha da yiilaelecek. Dofalgaz hymetli bir kimyasal hammadde ve temizbiryakrt. Amapatraft. Dolalgaz, rsrtnadakullamldrlr zaman enerjisinintamamrndan yararlamldr$r halde, enerji tiretiminde kullamtdrlr zaman en iyi durumda enerjisinin % 40-45'i so$ufina yoluyl ahavaya attlmaktadrr. Bu itibarla elektrik iiretiminde kullamlmasr ekonomik defildir. Tiim bunlann iitesinde dopalganyurt drgrndan temin ettilimiz igin Tiirkiye igin bir ddviz kaybrdr. Bu itibarla ekonomik krizde dolalg aza ve dopalgaz sanfallanna odenen ddvizlerin iinemli birpayr var Ozellegtirmede Giizardr Edilen Onemli Kalemler Var mr? Eneri santrallanmran golu yabancr kredi ile yaprlmrglardr. yetkililerle yaptr[rm gtiriiemelerde bugrine kadar iglenne hakkr devredilen santallarda, bu santrallarait Hazine borglan devir bedellerine dahil edilmemigtir. Ornegin Qa\m,iAN Termik sanfrah'nur igletnesi PARK TEKNIK'e gegmigtir. bu devirl pirk TEKNiK'e gegen Kdmtir igletmesinin borcu hazine borcunda oldupu gibi reagln srtmda krd;. ;6d; ahgverig olur mu? 6.12 TEAg'rn Z*arlarr TEA$'rn ban zararlannm Hazine tarafindan kargrlanmasr igin Meclis'e talepte bul_unuldufunu biliyoruz. Devletin enerji yatnmlan da durduluna gdre, acaba bu yardrma neden ihtiyag duyuluyor? Elimde TEAglnbilangosumevcuiolmadrgrndan kesin bir gey siiyleyemiyorum, ama yanhg yaprldrlrna inandrlrm baz hususlar vai -..Ozel girketlerle yaprlan anlagmalar da enerji ahm garantisi var. Sonra do$algaz temin edihnedi$igin birim ene{i baguradtigen tesis bedeli bindirmemiktanil ddemek zorunda oldu$unu yetkililerin kendjleri siiyliiyor. Biitiin bunlar igi zora sokan, parasal dengeyi bozan unsurlar. Ama elimizde bilango olmadrlr igin bunlann toplamiirakkrnda da bir geyler siiyleyemlyoruz uygulenan Enerji poritikara'nrn Ekonomik Krizdeki parasar Kergrhg Buraya kadar,. ene{i laizinin kendi sanfrallanmzl iyi igletemedi pimizdeniqletrnek istemedilimizden kaynaklandr$rnr vurgulamaya gahgtim. Bu itibarl=a TEAg drgrndan yiilsek fiatlasatrn ahnan enerjilere ve iizel sannallanntesis bedellerine fienenmeblalrn

20 Enerji Sorunuve Qdzim lnorileri btiyiikbirkrsmrnyolaatrlmrgparaqibldii6iinebiliriz.hesaplardtlvizbazmda vaprldrgrndan, bu trusus utiffilliaraa ioui, qttpu neden olnuqtur' Burada, yaptlan v.liti ii.ti" parbsal toplamurr ortaya koy may a gahsacaptz' a. TEA$ drgr enerji alrmlannda2000 yrlrnakadu iidenenpara: Paragraf 6.6'ya giire =2.254' USA $ b. TEA$ drqr enerji santrallannur tesis bedeli: Paragraf 6'8'5'e gdre = USA $ idi' c,uretilmeyenenerjidendolayrtea$'rn2000yrlrndakik,aybt:puagraf6.l'egtlr = USA$ USA $ idi' d.lgg2yrtrndatekytinetimkurulu'nunkaranylayokpahasrnayadahurdade fiattna safilan enerjiinitelerinin tesis bedelleri: a) 350 adet dizeljeneratiir igin ortalama tesis bedeli: = USA $ Paragraf 6'8'4 e giire' Burada stihiliip atrlan dizel jeneratiirlerin tesis bedelleri nin, 1997 den itibaren iizel sektiir tarafindan mobil sanraltar adr altrnda kurulan enerjiinitelerinin tesis bedellerine egit oldufunu kabul ediyoruz' b) 37 Adet hidrolik sanfal igin Bu 37 adet hidrolik santrahn toplam giictinii 6 MW olarak alabiliriz' Buna giire : I q94q l = s.7 T337 4lus A$l 6 [MW] Mw ) Buradaparagraf6.S..2dekiotoprodiiktiirhidroliksantralortalamast yararlamlmgtr. NoT:TEA$drgrenerjialrmlarrnrnlgggdanitibarenyofunlaqtrfrnkabuledersek bu tarihten itibaren do$algazsantrallanrun, otoprodilktbr santrallannrn ve mobil santrallann saysmda biiytik artrglar var, (f daki sonucu (3) ile garpacafrz, TEA$ santrallarrndaki.n rii ruvlpr*n, iqqg a.n iti aren nazari itibara a1p (c) deki rakamr (4) ile garpacairz. go/e;'yaha$ft (4) yrl iincesinden baglayan enerji krizinin parasal boyutuna rgrk tutmut olaca$rz' Yaklalk Ditrt Yil Oncesinden Baqlayan Enerji Krizinin Parasal Kargil{t Paragraf 6.13 (a, b, c, d) Ye giire:,.ru n.r t.ru{w).rv s'ool' 42r's2o[u s A$l "l. +1.s7s.422.$+ff ]''t"1*1'555'130'e41[usa$l+5'71337alusas]

21 Ahmdr'YALVAQ = USA$ olur. Bu rakamalggt ve 1998 yrllannda TEA$ drqr enerji ahmlanna <idenen USA$ da ilav edersek: Toplam: USA$ olur. Ashnda TEAg'ur enerji kayrplanm yiinetimdeki giihigiin hrzlandrpr 1990 dan itibaren hesaplamak lazrm. O zaman bilingsizlilin ya da ihrnalin parasal kargrh[r astronomik rakamlara grkar. Enerji kizinin sonucunu sadece TEA$'n parasal kaybr olarak diigiinmek de dofru delil. Enerjideki sorunul, yapllan yanhg igleri normal yagamrnuz4 sanayiye, ekonomiye her geyetkisi var. Ve bugiinkii ekonomikizde, enerjide yaqanan sorunlann gok biiytik etkisi oldulunu tekarlamak gerekiyor. 7. TERMiK VE NIDNOIIT SANTRALLAR TIIRKIYE'DE KENDi MAII imxlnl.q,rrmizla, KEI\tDl sanayilmi zle v e unlvnnslrnler i$riru,igt ilr ylpu,anllin ulr Enerji santrallarma baktrfmnzaman,buriann tamamma yakrn bir knmmm yabancl kedi ile, kimini Macar, kimini Rus, kimini Polorrya'nm kimini Almanya vs. nin kurdugunu gtirtiyonz. Enerji fiatlanrun ytiksek olmasurda bu hususlann rolti oldukga biiyiik Almanya' da enerji maliyetleri 2,5-3 cent,geligrnig AvnrpaUlkelerinde bu maliyet 3-3,5 cent. Bu itibarla ytilsek enerji fiatlanyla Ttirk firmalannrn diinya pazarlannda yabancrlarla rekabet edebilrne gansl son dercce az. Enedi birim fiatlanmn aqafrlara gekilebilmesi, ancak enerji santallanmn Tiirkiye'de kendi mali inkanlanmrzl4 Tiirk sanalisi vetiniversiteler igbirlili ile yaprlabilrnesi halin& miimkiindiir Bugiin igin bu imkan mevcuttur. Bu konuda tek mesele, iince bu ige karar vermek, sonrasmda ilgili her $eyr bu istikamete gtire yiinlendirrnek. Sanayiinin geligmesi, igsizlik sorunungiiztilmesi, <idemelerdengesininkurulmasr igin, enerj i santrallanm Tiirkiye'de kendi imkanlanmzla ve teknolojimizle y apmamtz lanm. Saygrlanmla. KAYNAKqA I. 350 Adet dizel jeneratrirle, (37) adet higiik hidrolik santral (HES) in iildti fiatrna; hurda demir fiatma satilmasr ve iizellegtirrre konularr. Toplam 65 sayfa: TEK Gn. Md. Muhaberatr; tarih ve sayr ile. 2. Kiimiir santrallanndaki band-konveyiir anzalannur nedenleri ve giiziirn tinerileri: TEA$ Gn. Md. Termik sant. itletme ve Bakrrn Dai. BEk.h[r Muhaberatr; l4l5/ 1998 tarihli yazr. (7) sayfa.

22 Enerji Sorunu ve Qdzim 1nerileri 3. Krimtirsantrallanndaki sorunlarve I1.350 milyarkwhkayrp enedininhikayesi: TEAg Gn. Md. Termik Santrallu ill. Ve Bakrm Dai. Baqk.h[r muhab e'ut; l2l tarih ve 1095 sayrh yaa toplam 15 sayfa. 4.TEA$ Gn. Md. Liikmuhaberau; 5.22llll2000tarih ve sz.ll}numarah yaa.buyazfiatermik Santrallar igletme ve Bakrm Dairesi Bagkanhgrm Gn. Md.liik Makamr'na qikayet ediyor ve soru$turmagrlmasm talep ediyorum. 5. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlt[t Makamrnayazrlan yazr Enerji ve Tabii KaynaklarBakanhfr Muhabetafl: ' Tarih ve nolu yaa. Bu yazrda TEA$ Gn' Md'ltiEiinii qikayetle, termik santrallardaki sorunlann gdziilmesini istemedilini dzetliyor ve konuya Bakanhk Makamrnm mtidahele etmesini taleb ediyorum' 6. Bagbakanlrk Yiiksek Denetleme Kurulu BaSkanh[r'na yazlanyaztbasbakanltk Yiilsek Denetleme Kurulu Baqkanhlr muhabera$: I Tarih ve I 594 sayrhyazrtoplam 64 sayfa.bu yazrda Enedi ve Tabii Kaynaklar Bakanh$t'nm enerji sorunlanna duyarsrz davranmasl gikayetle, durumu Yiiksek Denetleme Kurulu'nun mtidahale etmesi talep ediliyor' 7. Yeni Enerji ve Tabii KaynaklarBakanhlr Makanlnayazlanyazr.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhlr Muhaberau: tarih ve numaralt yazt Toplam 25 sayfa. Bu yazrda termik santrallardaki sorunlarla giiztim tinerileri ilzetleniyor ve bu sorunlarr (6) ayda giiznek igin gtirev talebinde bulunuluyor. 8. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakam Sayrn Zeki QAKAN adrna ikinci bir yazt giinderiliyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhfr Muhaberatr Tarih ve22259 sayrh yazr Toplam gsayfa Buyazrda giirtigme talebi tekarlaruyor. igerik konusunda Sayrn Bakan, Sayn Miistegar ve ilgili Miisteqar Yardtmctlart ile detaylar konusunda miigterek bir toplantr iineriliyor. 9. Bagbakanlft Yiiksek Denetleme Kurulu Baqkanftfr'na yazianikjnci yazt. BaSbakanfuk Yiiksek Denetleme Kurulu Baqkanfulr Muha,be,ratr: 19.09'2001 Tarih ve 3371sayftyazr. Toplam I sayfa. 10. ENERI BnifNCi VB negerlendinufsi nosyast. Bu dosya eski ve yeni ene{i tist diizey ydneticilerinde mevcut. I I. TEA$ Gn. Md. Termik Santrallar igletrne ve Bakrm Dairesi Bagkanhpr 1998 yrh i$rprupnuriynrrqporu 12. TEA$ Gn. Md. Termik Sanrallar igletme ve Bakrm Dai. B$k yrh ignrue FAAL1YETLERIRAPORU 326

23 AhmeuYALVAQ 13. TEA$ Gn. Md. Yiik. Dafrtrm Daire Bagkanhlr 2000 yrh I$LETME FAALIYETLERI MPORU Nisan 200 I Genel Kd: 2812 No: TEA$ Gn. Md. Yiik. Da!. Dai. Baqkanh[r giinltikigletme faaliyetraporu: TEA$ Gn. Md. Yiik. DaS. Dai. Bgk.. Bazr Mobil Santrallarigin 2000yrbfrat tarifeleri 16. TEA$ Gn. Md. Yiik. Da!. Dai. Bgk. NISAN 2001 de gegerli olan enerji ahm tarifeleri 17. TEA$ Gn. Md, Miigteri Hizmetleri Daire Bgk ylmdaban otoprodiikt<i,r sanffallanna iidenen fahralar toplam (4) sayfa. I 8. Almanya'da ESSEN'DE SAI.ITRAICILIK OKULU 327

24