1 KAVRAMSAL ÇERÇEVE; KAYNAK ENVANTER ve ANALĠZĠ DERS NOTLARI. Prof. Dr. ġükran ġahġn Ders anlatımlarını derleyen: Tuba Gül ÇAKIR

Transkript

1 KAYNAK ENVANTER ve ANALĠZĠ DERS NOTLARI Prof. Dr. ġükran ġahġn 2011 Ders anlatımlarını derleyen: Tuba Gül ÇAKIR Peyzaj: Ġnsanlar tarafından algılandığı Ģekliyle; özellikleri insan ve/veya doğal faktörlerin etkileģimi ve faaliyeti sonucunda oluģan alandır. 1 KAVRAMSAL ÇERÇEVE; SORU: ENVANTER VE ANALĠZ ARASINDAKĠ FARK NEDĠR? Durum: Baskı altındaki peyzaj Etkiler: Parçalanma ve biyoçeģitlilikte potansiyel azalma. Tepkiler: Politikalar ve ekolojik peyzaj planlama Zorlayıcı güçler: Artan nüfus ve hareketlilik. Baskılar: KentleĢme, artan ulaģım ağı, giderek artan tarımsal arazi ihtiyacı. Peyzaj planlama ve tasarım çalıģmalarının yanı sıra peyzaj koruma ve yönetim çalıģmalarının ilk aģamasını bu çalıģmalara yön verecek olan kaynak envanter ve analizi oluģturmaktadır. Kaynak envanter ve analizi dersi kapsamında özellikle peyzaj planlama süreci göz önüne alınarak doğal ve kültürel kaynakların envanter ve analizine yönelik bilgiler ve analiz yöntemleri aktarılmaktadır. Peyzajı doğru olarak yorumlayabilmenin yolu form ve fonksiyonlar arasındaki iliģkiyi anlamaktır. Araziye iliģkin iyi bir bilgi toplama iģlemiyle hangi güçlerin hangi seviyede peyzaj özelliklerini Ģekillendirdiğini anlayabiliriz. KAYNAK: Planlamayı olumlu ya da olumsuz etkileyen, yönlendiren, olanak yaratabilen, sınırlayan faktörlerin hepsi kaynaktır. ENVANTER: Elde edilen bulguların/verilerin istenilen bir çerçeve içinde derlenip toplanması. ANALĠZ: Her bir envanterin kullanım koruma dengesi kapsamında sunduğu olanaklara ve kısıtlamalara iliģkin açıklamalardır. DEĞERLENDĠRME (PALANLAMA): Her bir veriye iliģkin envanter ve analizin korum kullanım dengesinde alan kullanım ve koruma kararlarını geliģtirmeye olanak sağlayacak mekandan ve/veya metinse bilgiye dönüģtürülmesidir. 1 S a y f a

2 DOĞAL KAYNAKLAR Topografik yapı Jeolojik yapı Jeomorfolojik yapı Toprak yapısı Hidrolojik yapı Vejetasyon bitki örtüsü Ġklim özellikleri Yaban hayatı fauna KÜLTÜREL KAYNAKLAR YerleĢim alanları Tarım alanları ve yapıları UlaĢım ağı Anıtsal yapılar, köprü, mezarlık Barajlar, göller, regülatörler Arkeolojik tarihi sitler, antik kentler Han, hamam, tapınaklar, höyükler Geleneksel yaģam tarzı, örf adetler Demografik özellikler; nüfus, meslek Mülkiyet durumu 2 TOPOGRAFİK YAPI Topografya: Yeryüzü biçimlerinin bütün özellikleriyle tanmlanması iģini öğreten bilim ve sanat dalıdır. Topografik harita: Topografik bilgilerin çizili biçimde ifadesidir. Bir topografik haritadan; EĢ yükselti eğrileri Su kaynakları UlaĢım bilgileri YerleĢimler Yön ve ölçek ile Arazi örtüsüne iliģkin bilgiler elde edilebilir. Herhangi bir arazinin yüzey yapısını en anlaģılır Ģekliyle eģyükselti eğrileri tanımlar. Gerçekçi ve güvenilir planlama kararları üretebilmek için eģyükselti eğrili haritaya sahip olmak önemlidir. EĢyükselti eğrileri; tesviye eğrileri, veya münhaniler gibi isimlerle de tanımlanabilirler. Tesviye eğrileri; bulunduğumuz noktanın deniz seviyesinden olan yüksekliğini gösteren noktalardır. 2 S a y f a

3 EĢyükselti eğrilerinin özellikleri 1. Bir eģyükselti eğrisi üzerindeki bütün noktalar deniz seviyesinden aynı yüksekliktedir. 2. Her eģyükselti eğrisi kendi üzerine kapanır. Haritanın kenarında kesilse bile komģu haritada devam eder ve kapanır. 3. Kapanan bir eģyükselti eğrisi, tepe veya çukuru gösterir. Tepe ve çukuru ayırt etmek için çukur merkezini gösterecek Ģekilde ok konmaktadır. 4. EĢyükselti eğrileri çatallaģmaz ve birbirini kesmezler. 5. Yer yüzeyinin eğimi arttıkça (dikleģtikçe) eģyükselti eğrileri de birbirlerine daha yakın geçerler. 6. Düzgün eğimli arazide eģ yükselti eğrilerinin aralıkları eģittir. EĢyükselti eğrilerinden elde edilebilecek temel haritalar : 1. Yükseklik grupları haritası 2. Eğim haritası 3. Bakı haritası Haritalarda mutlaka yön ve ölçek olmak zorunda. Yükseklik Grupları Haritası EĢ yükselti eğrili haritadaki yüksekliklerin belirli gruplara ayrılması ile elde edilmektedir. ÖRNEK 1 : EĢyükselti eğrisinden kesit Eğim Haritası Harita üzerindeki yatay ve düģey mesafelerden yararlanılarak elde edilir ve farklı birimler ayrı gruplar halinde incelenebilir. ÖRNEK 2 : Arazide % 6 eğim var 15 metrede kaç metre çıkarım? 100 metre de 6 metre çıkılıyorsa 15 metrede 0.9 metre = 90 cm çıkılır. Baki Haritası Bir yüzeyin hangi yöne baktığını belirtir. Kuzey, Güney, Doğu, Batı, KD, GD, GB, KB ve düz alanlar Ģeklinde gruplandırılır. 3 S a y f a

4 EĢ yükselti eğrileri EĢyükselti eğrileri üzerinden geçen kesik çizgiler mevsimlik akarsuları, düz çizgiler ise devamlı akarsuları gösterir Akarsuların her iki yanındaki eģyükselti eğrilerinin yükseklik değeri aynıdır. EĢyükselti eğrileri sırt ve vadilerde V harfine benzer Ģekiller oluģtururlar. Vadilerde, eģyükselti eğrilerinin değeri içeri doğru azalır. Tabanları aynı olan iki tepe arasındaki küçük düzlüğe boyun denir. 4 S a y f a

5 Tesviye eğrisi akarsuyu keserken önce kaynağa doğru gider akarsuyu dik geçer sonra akıģ yönünde devam eder. AkıĢ yönü DOĞRU YANLIġ Teraslama: Eğimli alanda. Yamaçta kazılan toprak diğer tarafa dolduruluyor ve teras oluģturuluyor. Bu iģleme teraslama adı verilir. Havza : Su tutma alanı. Yağmuru taģıyan su tutma alanına havza denir. Mesa seki : Yükseltiler üzerinde oluģmuģ düz alan. Drenaj sisteminde Çatallanma az ise : orada erozyon riski fazla. Çatallanma daha fazla ise: orada erozyon riski daha az. Çünkü aşınma sonuc drenaj ağı yoğunlaşmış demektir. 5 S a y f a

6 Türkiye pafta endeksi Paftalarda, çizgisel ölçek mutlaka olmak zorunda. Topografik haritalar, harita genel müdürlüğü tarafından hazırlanır. Tapu kadastro haritaları, arazinin kime ait olduğunun gösterir. Haritada yer bulma a1 48 K : taralı bölge Topografik haritalarda; Ġnsan yapımı her Ģey siyah-beyaz renkle gösterilir. Noktalı çizgiler, kuru dere yatakları Haritada meta-veri yani meta datanın (kaynak verinin) nereden alındığı açıklanmak zorunda. Elimizde ki harita kaynakları harita genel müdürlüğü S a y f a

7 SORU: TOPOGRAFĠK HARĠTADAN ELDE EDĠLEBĠLECEK TEMEL HARĠTALAR NELERDĠR? 1) Yükseklik grupları haritası 2) Eğim haritası 3) Bakı haritası 4) Havza sınırları 5) Görünürlük analizi 6) Kabartma ve 3B 7) GüneĢlenme ve gölge Meta veri : Herhangi bir haritanın hangi tarihte, kim tarafından, hazırlandığı gibi haritayla ilgili bilgileri alabileceğimiz doküman. Talveg kotu: Bir akarsuyun enine kesitinde tabanın en düģük kotu. Kret kotu : Üst kot. SORU: TOPOGRAFĠK HARĠTADA BULUNMASI GEREKLĠ TEMEL VERĠLER NELERDĠR? 1) ÇalıĢma alanı sınırı - Ġdari sınır - Doğal sınır 2) Topografik özellikler 3) Coğrafi konum SORU: TOPOGRAFĠK HARĠTANI PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR? 1) Arazi biçimlendirme iģlemleri 2) Su havzası belirleme (çalıģma alanı doğal sınırlarından biri olarak) 3) Yüzey akıģı yönü 4) Eğime bağlı alan kullanımları uygunluk haritası 5) Ekolojik süreç analizleri: Örneğin eğim haritası ve bakı haritası çakıģtırılarak erozyon riski yüksek bölgeler saptanır. 6) Görünürlük analizi: gözümüzün taradığı saha. 7) Gölge ve güneģlenme analizi 1.envanter: güneģin açıklık açısı 2.envanter: güneģin geliģ açısı * mevsimler oluģurken dünya güneģ arasındaki : açıklık açısı * günün farklı saatlerinde ise; geliģ açısı değiģiyor. 7 S a y f a

8 EĞĠM HESAPLAMA : Ġki nokta arasındaki yükseklik farkının bu iki nokta arasındaki yatay uzaklığa oranına eğim denir. Yüzde veya binde olarak hesaplanır. Eğim (E) : yükseklik farkı / yatay uzaklık x 100 Eğim açısı ise; bu iki noktayı birleģtiren çizginin yatayla oluģturduğu dar açıya verilen isimdir. 3 TOPRAK Toprak: plancının kararını etkileyen önemli ekolojik faktörlerden biridir. Toprak özelliklerini gereği gibi anlamadan herhangi bir plan kararı verilmemelidir. Üretilemeyen ve çoğaltılamayan sınırlı bir kaynaktır. Türkiye de, dünyada yer alan toprak tiplerinin çoğunu temsil edecek farklı toprak tipleri bulunmaktadır. Toprak yapısının anlayabilmek için: 1. Toprak haritalarından yararlanılır. 2. Araziden toprak örneği alınarak kimyasal ve fiziksel analiz yapılabilir. SORU: ULUSAL 1/ ÖLÇEKL Ġ TOPRAK ENVANTERĠNDE YER ALAN BĠLGĠLER NELERDĠR? ULUSAL 1/ ÖLÇEKLĠ TOPRAK ENVANTERĠNDE YER ALAN BĠLGĠLER Büyük Toprak Grupları ġimdiki Arazi Kullanımı Eğim-derinlik kombinasyonu Erozyon derecesi Drenaj-bünye kombinasyonu Drenaj-tuz-alkali kombinasyonu Eğim-bünye-derinlik kombinasyonu Arazi tipi Tuz-alkali ve bünye kombinasyonu Arazi kullanım Kabiliyet Sınıfları bilgilerini içermektedir. 8 S a y f a

9 Büyük Toprak Grupları Kırmızı Sarı Podzolik Toprak Gri Kahverengi Podzolik Toprak Kahverengi Orman Toprakları Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları Kestane rengi Topraklar Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Kırmızı Akdeniz Toprakları Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları Kahverengi Topraklar Kireçsiz Kahverengi Topraklar Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Alüvyal Topraklar Hidromorfik Alüvyal Topraklar Kolüvyal Topraklar Organik Toprakları Alüvyal Topraklar - Akarsular tarafından taģınıp depolanan materyal üzerinde C profilli genç topraklardır. - Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. - Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. - Bulundukları iklime uyum gösteren her türlü kültür bitkisi yetiģtirilebilir. Kolüvyal Topraklar - Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. - Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akıģı ve yan derelerle taģınarak biriken materyal üzerinde oluģmuģ C profilli genç topraklardır. Alüvyal Topraklar: daha kaba taneli Kolüvyal Topraklar:daha ince taneli Aralarındaki tek fark bu. Kireçsiz Kahverengi Topraklar - A (B) C profilli topraklardır. - A horizonu iyi oluģmuģtur ve gözenekli bir yapısı vardır. - (B) horizonu zayıf oluģmuģtur. - Genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluģurlar. 9 S a y f a

10 TÜRKĠYE DE GÖRÜLEN TOPRAK ÇEġĠTLERĠ ve ÖZELLĠKLERĠ Zonal Topraklar (Yerli Topraklar) Ülkemizde düz ve hafif eğimli alanlarda iklim Ģartlarının etkisi altında oluģan fiziksel ve kimyasal özellikleri açısından farklı horizonlar ve katlar gösteren topraklardır. Kırmızı Renkli Akdeniz Toprakları (Terra Rossa) Bu topraklar, Marmara bölgesinin güney kesimi ile Ege bölümü ile Akdeniz bölgesinin tamamında görülmektedir. Toprağın rengi kırmızı, açık kırmızı ve sarı renktedir. Toprak iri taneli ve killidir. Toprak kireç taģı üzerinde oluģsa bile kireçli bir yapıda değildir bunun sebebi yeterince yıkanmıģ olmasıdır. Toros dağlarında 1000m den yüksek sahalarda toprağın rengi organik madde birikiminden dolayı koyulaģarak kırmızımsı kahve ve kahverengine dönüģmektedir. Kahverengi Orman Toprakları Bu topraklar; Karadeniz bölgesinde, Ġç Anadolu da 1200 m den yüksek alanlarda Trakya nın kuzeyinde Yıldız dağlarında Ġç Batı Anadolu da ve Güney Doğu Toroslar da yaygındır. Orman örtüsünün altında geliģtiği için toprak organik madde bakımından zengindir ve koyu renklidir. YağıĢın fazla olduğu eğimli alanlarda toprak asitli reaksiyon göstermektedir. Kireçsiz Kahverengi Topraklar Bu topraklar ana materyalin granit, silisli Ģist, andezit gibi silisli olan ve Ġç Anadolu da 1000m nin üzerinde step ormanı veya kuru ormanlar altında geliģme göstermiģtir. Besin maddeleri bakımından fakir olan bu topraklar yıkanmanın fazlalığından dolayı hafif asitli reaksiyon gösteririler. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin tipik toprakları olan kırmızımsı kahverengi topraklar yarı kurak karasal iklim Ģartlarının etkili olduğu step vejetasyonu altında oluģmuģlardır. Sıcaklığın fazla olması ve demirin iyi oksitlenmesini sağladığı için toprak kırmızı renk almıģtır. Bu toprak üzerinde genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır. Çernezyomlar Yıllık ortalama sıcaklığın 3 6 C, yıllık ortalama yağıģın mm arasında değiģtiği Erzurum Kars dolaylarında m yükseklikteki plato alanlarında bazalt ve neojen karasal depoları üzerinde geliģmiģtir Dünyanın en verimli topraklarıdır. Çok verimli topraklardır ancak sıcaklığın yetersiz oluģundan dolayı üzerinde sadece sıcaklığın yeterli olduğu alanlarda tahıl tarımı yapılır. 10 S a y f a

11 Ġntrazonal Topraklar Bu topraklar, ülkemizde aģınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda ve birikmenin hüküm sürdüğü alüvyal ovalarımızda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Ana kayanın özelliklerinin gösterir. ġöyle ki ana kaya kumlu ise toprak kumlu, ana kaya tuzlu ise toprak tuzludur. Ana Materyalin Etkili Olduğu Topraklar Kalsimorfik Topraklar: Kireç taģı marn gibi kireçli ana kayanın etkisine bağlı olarak oluģmuģ olan topraklardır. Bu gruba vertisoller ve rendzina toprakları dahil edilebilir. Vertisoller: - Eski göl yataklarının kenarlarında biriken topraklardır. - Bu topraklarda kil fazla olduğu için yaz aylarında kurudukları zaman 1metre derinliğe kadar çatlaklar oluģur. - Bu toprakların üst kısımları organik madde bakımından zengin olduğu için koyu renkli topraklardır. - Bu topraklar tarım için elveriģi değildir. Rendzinalar: - Bu topraklar killi kireçli göl depolarının veya yumuģak kireç taģının yaygın olduğu Ġç Anadolu da, Ege ve Doğu Anadolu nun çöküntü sahalarında çok yaygındır. - Bu topraklar kireçli ve koyu renklidir. - Besin maddeleri bakımından zengin olan bu topraklar tahıl tarımı için elveriģlidir. Halomorfik topraklar: - AĢınma ve depolanma ile oluģan tuzlu topraklardır. - Bu topraklar delta alanlarımızda toprakların deniz suyuna temas etmesiyle oluģur. - Bu topraklar tarıma elveriģli değildir. Hidromorfik ve Organik Topraklar - Bu gruba giren topraklar yılın belirli bir bölümünde veya tamamında su altında kalan sahalarda, ayrıca yüksek dağlardaki çukur alanlarda ve çayırlar altında oluģmaktadırlar. - Bu topraklarda organik madde birikimi oldukça fazladır. - Oksijensiz ortamda oluģtuklarından dolayı genelde renkleri boz, yeģil, mavimsi renktedirler. Azonal Topraklar - Devamlı olarak taģkına uğrayan alanlarda oluģan millenme ve aģınmaya uğrayan alanlarda çözülmüģ ana materyalin taģınması, toprak oluģumunu engellemektedir. - Bu topraklarda sadece A horizonu oluģur. 11 S a y f a

12 ARAZĠ KABĠLĠYET SINIFLARI Arazi sınıflarının tespit ve değerlendirilmesi için gerek etütlerde gerekse alınan örneklerin analizi sonucu belirlenen toprak özelliklerinin çeģitli yönlerden değerlendirilip derecelendirilmesi yapılmaktadır. Kullanım Kabiliyet Sınıfları 8 gruptur. Toprak geçirgenliği, eğim, taģ, meyil, tuz toprakta bunlar arttıkça arazi elveriģli halini kaybeder ve 8.sınıfa doğru kayma olur. AKK (Arazi kullanım kabiliyet sınıfları) toprak verimliliği sınıfıdır. I.Sınıf = Seçkin tarım arazisi II.Sınıf = Oldukça iyi tarım arazisi III.Sınıf = Sorunlu tarım arazisi IV.Sınıf = Tarımda kullanımı sınırlı araziler V.Sınıf = Islah edilerek tarıma elveriģli olabilecek araziler VI. VII. VIII. Sınıf Araziler = Tarım dıģı araziler Toprak zarar ve sınırlandırmaları, I.Sınıftan VIII. Sınıfa doğru giderek artmaktadır. Zararlar ve Sınırlandırmalar 1. Erozyon zararları e 2. YaĢlılık w 3. Bitki kök bölgesindeki toprak sınırlandırmaları s 4. Ġklim c I., II., III. ve IV. Sınıf Araziler: Ġyi bir toprak yönetimi altında yöreye uyum sağlamıģ kültür bitkileri ile orman, mera ve çayır bitkilerini iyi bir Ģekilde yetiģtirme yeteneğine sahiptir. V., VI. ve VII. Sınıf Araziler: Uyum sağlamıģ yerli bitkilerin yetiģmesine elveriģlidir. VIII. Sınıf araziler: Bu sınır araziler erozyon, yaģlılık, taģlılık, kayalılık, düģük nem kapasitesi, tuzluluk gibi kısıtlayıcılardan biri ya da bir kaçını önlenemeyecek derecedeki sınırlandırmaları nedeniyle tarıma uygun değildir. 12 S a y f a

13 SORU: TOPRAK VERĠSĠNDEN PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR? Toprak Materyalinin Peyzaj Mimarlığında Kullanım Alanları Peyzaj mimarlığı tasarım, onarım, bakım çalışmalarında Bitki besin maddesi içeriği = biyoverimlilik düzeyi Hidrolojik toprak özellikleri - Yer altı suyu beslenimi açısından geçirimlilik durumu - Yüzey akışı açısından bünyesi Erosit peyzaj olup olmadığını anlamaya yardımcı olur. ( Erozyon durumunu anlamaya yardımcı olur.) Bitki tür seçimi Üst toprak yönetimi stratejileri Alan kullanım uygunluk değerlendirmesi 4 HİDROLOJİ ve HİDROJEOLOJİ Hidroloji: Yeryüzündeki suyun orijini, sirkülasyonu, dağılımı ve özellikleri ile ilgilenen bilim dalıdır. Yukarı havzalarda su infiltre olur. Yukarı havzalarda tarıma ve kentleģmeye izin verilmemelidir. TaĢkın alanı sınırını tespit etmek için su kenarındaki malzemeye bakarız. Ġnfiltrasyona etki eden Ģeyler: - Toprak özellikleri - Kayaç yapısı - Bitki örtüsü - Yüzeyin özellikleri (kaba pürüzsüz yüzey) Dünya da ki suyun; % 97.5 tuzlu su % 2.5 tatlı su Hidrolojik döngünün bileģenleri - YağıĢ - Yüzey akıģı - Depolama (geçirimli zon olan yukarı havza ormanları su depolarıdır) - buharlaģma Sulak alanların kurutulması amacı: - Sıtma ile mücadele için - Tarım alanları elde etmek için 13 S a y f a

14 ġekil : Hidrolojik peyzaj strüktürü ile sulak alan onarımı Yer altı suları - Yeraltına sızan suların bir kısmı, geçirimli kayaçların gözenek, yarık, çatlak gibi boģluklarını tamamen doldurmuģ bir Ģekilde bulunmaktadır. - Alt bölümlerinde geçirimsiz kayaçların oluģturduğu bir bölgeyle sınırlanan bu su tabakası yer altı ya da taban suyu olarak adlandırılmaktadır. Akiferler - Ġçinde yer altı suyu bulunduran veya taģıyan jeolojik birim veya ortamlara akifer adı verilir. - Geçirimsiz iki tabaka arasında yer alan akifer, basınçlı akifer ya da artezyen adını alır. Yer altı sularıyla aģındırma ve biriktirme - Yer altı suları içinde bulundukları zemini zaman içinde çoğunlukla eritme yoluyla aģındırırlar. - Bu gibi alanlarda özel yer Ģekilleri oluģur. (sarkıt ve dikit) - Ġki kayanın birleģim noktaları kontak noktaları, yer altı suyu beslenim noktalarıdır. Kaynaklar Akarsular - Yer altı sularının doğal olarak yeryüzüne çıktıkları yerlere kaynak adı verilir. - Akifer tipine, yer altı boģluklarından gelip gelmemelerine, kırılma-faylanmaya bağlı olup olmamalarına, akım miktarlarına, rejimlerine, sıcaklıklarına, kimyasal bileģimlerine, yeryüzüne çıkıģ biçimlerine göre - Doğal bir yatak içinde akan su kütlelerine akarsu adı verilir. - Akarsulardan yararlanma Ģekilleri Ġçme suyu (yüzey + yer altı + kuyu) Tarımsal faaliyetler (yüzey + yer altı + kuyu) Endüstriyel faaliyetler Ticari faaliyetler UlaĢım 14 S a y f a

15 Rekreasyon turizm faaliyetleri - Akarsu ile ilgili 2 yöntem : Rehabilitasyon iyileģtirme (yeniden canlanma) Daylighting gün yüzüne çıkarma SORU: HĠDROLOJĠ VERĠSĠNDEN PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR? Hidrolojinin Peyzaj Mimarlığında Kullanım Alanları Akarsu taşkın sınırının belirlenmesi Biyota varlığı ( flora : doğal bitki örtüsü fauna: yaban yaşamı biyota = flora + fauna Geçirimli alanlar ile yüzey akışı durumu haritaları elde edilir. - Yüzey akışı yönleri - Doğal drenaj hatları - Yer altı suyu varlığı - Su tablası derinliği belirlenir. Drenaj yoğunluğu ve drenaj deseninin (tipinin) saptanması ve değerlendirilmesi yapılır. Peyzaj onarımı (akarsu ve sulak alan onarımı) Peyzaj planlama ve tasarımı Drenaj tipleri - Dandritic drenaj - Radial drenaj - Paralel drenaj - Rectangular drenaj - Braided drenaj 5 JEOLOJİK YAPI Yer bilimleri ile ilgili tüm çalıģmalarda jeolojik harita ve kesitlerin önemi büyüktür. ÇalıĢma alanındaki önemli jeolojik yapıları - Jeolojik haritalar yatay düzlem üzerinde - Jeolojik kesitler ise düģey düzlem üzerinde göstermektedir. Kaya birimi: Formasyon, tabaka vb. çeģitli litoloji topluluklarını ifade eden kavramlar 15 S a y f a

16 Mastra (kaya birimi yüzeylenmesi): kaya birimlerinin arazi üzerinde görüldüğü alanlara verilen ad. Jeolojik Haritalar: Stratigrafi Haritaları : ÇalıĢma alanında yer alan tüm kaya birimlerinin stratigrafik paleontolojik özellikleri önem kazanır. Belirli yaģtaki kaya birimleri tek bir formasyon ya da stratigrafik birim olarak gösterilir. Tektonik Haritalar : ÇalıĢma alanındaki yapısal tektonik tüm özelliklerin birlikte ve belirli bir düzen içinde gösterildiği haritalardır. Litoloji Haritaları : Sadece bölge kayaçlarının litolojik özelliklerini gösteren haritalardır. Örn: kumtaģı, kil, kireçtaģı, mermer Temel jeolojik Haritalar: Her tür bitkinin gösterildiği asıl haritalardır. Herhangi bir bölgedeki tüm kaya birimlerinin litolojik, stratigrafik özelliklerini yansıtan, kaya birimlerinin yaģlarını veya bölgedeki tüm tektonik yapıları gösterecek Ģekilde hazırlanır. SORU: JEOLOJĠ VERĠSĠNDEN PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR? Jeolojik Yapının Peyzaj Mimarlığında Kullanım Alanları Toprak özellikleri hakkında bilgi verir. Alan kullanım kararlarında bilgi verir. - Tarıma uygunluk - Eğim - Fay hatları - Depremsellik - Kayacın özelliklerinden dolayı aşınabilirlik. ( Yaşlı kayaç daha dayanıklıdır. Bazalt kayaçlar su ile zor yıkanır.) - Yer altı kaynakları - Mağara, obruk vb. peyzaj öğelerinin varlığı hakkında ön bilgi - Yer altı su varlığı - Yüzey akışı - Geçirimlilik (su beslenimi ) Mineraller hakkında bilgi alabiliriz. 16 S a y f a

17 6 İKLİM SORU: ĠKLĠM VERĠSĠNDEN PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR İklim Verilerinin Peyzaj Mimarlığında Kullanım Alanları Mobil istasyonlardan elde edilir. Sabit istasyonlardan elde edilir. Uzaktan algılama ile elde edilir. Kızıl ötesi hava fotoğrafları da termal durum hakkında bilgi verebilir. Temel de 4 iklim bölgesi: - İç Anadolu en fazla yağış ilkbahar en az yağış yaz - Karasal en fazla yağış yaz en az yağış kış - Akdeniz en fazla yağış kış en az yağış yaz - Karadeniz en fazla yağış sonbahar en az yağış ilkbahar Uluslar arası standartlara göre ülkemizin iklim haritalarını hazırlıyoruz. Ülkemizin iklim haritası yoktur. Anadolu yarım adası Akdeniz iklimine ait olduğuna göre: En yağışlı yerler: toroslar, Muğla, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu İklim verilerini - Don, karlı gün sayısı tespitinde - Sıcaklık, hava, güneş, toprak, nem, yağış, rüzgar, radyasyon, hava basıncı - Konforlu zonların tespitinde kullanılır. İklim haritası oluşturulurken iklim istasyonlarından yararlanılır. Devlet meteoroloji istasyonları genel müdürlüğünden alınır. Sıcaklık + yağış + nem kullanılır. En az 3 istasyon kullanılmalıdır. En yakın olanlar seçilmelidir. 17 S a y f a

18 7 BİTKİ ÖRTÜSÜ VE YABAN YAŞAMI 1. Ülkemizin florası için kılavuz kitap: Flora of Turkey Daves in (10 cilt, 11.cilt yerli bilim adamları tarafından) 2. Hayvan valığına dair veri tabanı dağınık 3. Bitki örtüsüne iliģkin Orman ve su iģleri bakanlığının hazırladığı orman meģcere haritaları var. 4. CORINE Arazi kullanımı/arazi örtüsü (çevre ve Ģehircilik bakanlığı) 5. Doğal Site Alanları resmi dokmanları Orman MeĢcere Haritaları Lrjantı: - B: BaĢına B harfi gelince o örtü bozuk anlamına gelir. - Çz: Karaçam - Çn : Çınar SORU: FLORA VE FAUNA VERĠSĠNDEN PEYZAJ MĠMARLIĞINDA YARARLANMA ALANLARI NELERDĠR 8 EKOLOJİK ÜNİTE OLUŞTURMA Ekolojik sınıflar, doğal vejetasyon potansiyeli ile iklim, toprak koģulları (tekstür, drenaj, derinlik, ph değeri, organik madde içeriği, tuzluluk, kireçlilik vb.) morfolojik ve jeolojik yapı, su iliģkileri (özellikle taban suyu seviyesi) gibi nitelik ya da etmenler göz önünde bulundurularak saptanmaktadır. Aynı ya da benzer özellik gösteren peyzaj bölümleri bu açıdan ayrı birer sınıf oluģturmaktadır (Koç ve ġahin 1999). Olanaklar ölçüsünde yerel alanları da kapsayan hassas ve ayrıntılı bir sınıflama yükseklik kademelerinin, eğim derecelerinin, jeolojik yapının, toprak özelliklerinin, su durumunun, mikroklimatolojik iliģkilerin ve doğal vejetasyon potansiyelinin bir sentezi olarak düzenlenmektedir (Koç ve ġahin 1999). Doğal potansiyeli belirleyen Ekolojik Sınıflama Haritası üzerinde ayırt edilebilen en küçük mekanlar, (ekolojik üniteler) aynı kullanım uygunluğunu, aynı dayanma gücünü, aynı geliģim olanak ve bakım gereksinimini gösteren diğer bir deyiģle doğal potansiyelin güvenliği ve dayanıklılığı açısından benzer önlemlere gereksinim duyulan peyzaj birimleridir (Koç ve ġahin 1999). 18 S a y f a

19 SORU: EKOLOJĠK ÜNĠTE VE PEYZAH ÜNĠTESĠ ARAINDAKĠ FARK NEDĠR? Ekolojik ünite: doğal veriler Peyzaj ünitesi oluģturma: doğal veriler+ kültürel veriler + görsel değerlendirme Hipotetik ÇalıĢma: Ekolojik Üniteleri oluģturulması: (Not: kriterler örnek olarak verilmiģtir, gerçek çalıģmaya bu haliyle aktarılmamalıdır) TOPOGRAFYA TOPRAK ĠKLĠM JEOLOJĠ Düz Verimli YağıĢlı Volkanik Eğimli Verimsiz YağıĢsız Sedimenter baģkalaģım 1. AĢama (topografya toprak) = 4 faktör - Düz + verimli - Düz + verimsiz - Eğimli + verimli - Eğimli + verimsiz 2. AĢama ( 1.AĢama + Ġklim) = 8 faktör - Düz + verimli + yağıģlı - Düz + verimli + yağıģsız - Düz + verimsiz + yağıģlı - Düz + verimsiz + yağıģsız - Eğimli + verimli + yağıģlı - Eğimli + verimli + yağıģsız - Eğimli + verimsiz + yağıģlı - Eğimli + verimsiz + yağıģsız *** Peyzaj için önemli kriterler : - Bitki örtüsü - Jeoloji - Jeomorfoloji - Toprak 19 S a y f a

20 9 ALAN KULLANIM KAPASİTESİ ANALİZİ Ian McHARG (Ünlü Peyzaj Plancısı) : Her alan için uygun bir kullanım, her kullanım için uygun bir alan vardır. (1960 lar) McHARG ekosistem/kaynak envanterini değerlendirme kriterleri aģağıda verilmiģtir. Bu dört kriterden 2. maddede belirtilen konu alan kullanım kapasitesi analizidir. McHARG ekosistem envanterini/kaynak envanterini ekolojik süreçler kapasamında irdelemiģtir. Doğal süreç analizine iliģkin bilgi ve yöntem ise öncelikle peyzaj ekolojisi bilim dalı kapsamındadır. 1. Kaynakların/süreçlerin doğasında olan nitelikler ya da özellikler (örneğin peyzajın görsel ya da eğitsel değeri). 2. Kaynakların/süreçlerin üretkenliği (örneğin tarım, orman, rekreasyon) 3. Ekolojik dengenin sürekliliği (örneğin su tutma, temizleme ve depolama) 4. Doğal süreçler ya da kaynakların uygun olmayan kullanımının sonucunda oluģabilecek potansiyel zararlar (eksi değer) Analiz AĢamaları : 1) Kullanım tipleri belirlenir 2) Kullanım tipinin mekansal talepleri belirlenir 3) Her kullanım Alan Kullanım Tipleri 1) Tarım 2) Rekreasyon + Kamping + Piknik 3) YerleĢim ( oteller için düģünebiliriz alanımız için) 4) Ağaçlandırma 5) Doğa koruma Hipotetik Örnek Tarım alanı yer seçimi (Not: kriterler örnek olarak verilmiģtir, gerçek çalıģmaya bu haliyle aktarılmamalıdır) Değerlendirme Kriteri Peyzaj BileĢeni Ağırlık Planı Çok Uygun - 3 Uygun - 2 Uygun Değil - 1 AKYS 1 1.ve 2. sınıf 3.ve 4.sınıf Sınıf BTG 1 Alüvyal Kahverengi EĞĠM 1 < > 10 SAK 1 Tarım Not: Ağırlık puanı Ģimdi 1 alıyoruz gerçekte farklıdır. Her parametre her kullanım için ayrı derecede ağırlıkta öneme sahiptir. Minimum: 2 20 S a y f a

21 Maksimum: 12 AKK + BTG + EĞĠM + SAK = SENTEZ ISKALA: çok uygun Tarım için: - Çok uygun Çok uygun Uygun Uygun değil 2 5 Iskalanın derecelenmesi yöntemi: Prof. Dr. Nevin Akpınar Doktora çalıģmasından alıntıdır. 21 S a y f a