Türkiye de Atıksu Bertarafında Gereksinimler ve Sorunlar Anforderungen und Problem bei der Abwasserableitung in der Türkei

Transkript

1 3. Türk-Alman Su İşbirliği Günleri 3 rd Turkish-German Water Partnership Days İzmir Türkiye de Atıksu Bertarafında Gereksinimler ve Sorunlar Anforderungen und Problem bei der Abwasserableitung in der Türkei Prof. Dr.-Ing. İbrahim Alyanak Pamukkale Üniversitesi, Denizli (Emekli) Alyanak Mühendislik Dan. Taah. - İzmir Atıksu arıtma teknolojileri farklı ekonomik ve ekolojik yönlerden irdelenip, karşılaştırılmak suretiyle planlamalıdır. Atıksu ve çamurunun bertarafı, özellikle yüksek organik madde içeriğinden dolayı değerlendirilmesi de dikkate alınmalıdır. (Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği-2010) Bu kapsamda, ATV optimum kurallarına göre, Uzun havalandırmalı aktif çamur sisteminin EN (eşdeğer nüfus) un üzerinde kullanılması, çamur bertarafı ile birlikte ekonomik olmamaktadır. Bu nüfus değerinin üstünde mutlaka anaerob çamur çürütme ünitesi uygulanmalıdır. Diğer husus ise, arıtma çamurunun susuzlaştırılmasıdır. Termik kurutma ile en az 800 kwh/ton.su enerji gerekli iken, solar kurutma ile kwh/ton.su yeterli olmaktadır. Maliyet Aerob stabilizasyon Anaerob Stabilizasyon Eşdeğer Nüfus 1

2 Çamur stabilizasyon yöntemlerinin nüfus sayısına göre verimli kullanma aralıkları (ATV-Schlamm Handbuch) ATIKSU ARITMA TESİSLERİ TEKNİK USULLER TEBLİĞİ Resmî Gazete Sayı : Mart 2010 KAPSAM MADDE 2 (1) Bu Tebliğ, atıksu arıtımı için uygulanabilir olduğu genelde kabul edilmiş metodları, atıksu arıtma tesisi kapasitesinin belirlenmesi ve projelendirilmesine esas teşkil edecek bilgileri, atıksu toplama sistemi bulunmayan yerleşim yerlerinin atıksu uzaklaştırmada uygulayacağı teknik esasları, atıksu toplama sistemi bulunan yerleşim yerlerinde ise değişik nüfus aralıklarına göre uygulanabilecek teknik esasları, dezenfeksiyon yöntemlerini, derin deniz deşarj sistemlerini, arıtma çamurlarının işlenmesi ve bertarafı ile arıtılmış atıksuların geri kazanımı ve yeniden kullanımı ile ilgili teknik esaslarını içermektedir. 2

3 EK 2 - Arıtma Teknolojileri 3

4 Fosforun kimyasal olarak arıtılmasında alüminyum ve demir tuzları ya da kireç kullanılabilir. Kimyasal çöktürmede, fosfat metal-fosfat tuzları halinde çöktürülerek uzaklaştırılmaktadır. Fosfor giderimi için eklenen kimyasal maddeler arıtma tesisi ön ve son çöktürme tankları öncesinde uygulanabileceği gibi arıtılmış suda da uygulanabilmektedir. Ancak kimyasal madde eklenmesinden sonra mutlaka bir çöktürme işlemi gerekmektedir. Kimyasal madde eklenmesi durumunda arıtma tesisinin alkalinite dengesinin de kontrol edilmesi gerekmektedir. Evsel atıksuların geri kazanılmasında yaygın kullanımı söz konusu olduğu gibi endüstriyel atıksuların arıtılmasında da bir çok alanda kullanılmaktadır. Son zamanlarda büyük kapasiteli tesislerde de kullanılmaya başlanmıştır MBR ler özellikle debisi az olan, otel ve tatil köyü gibi yerleşim yerleri için çok uygun bir sistemdir. 4

5 Basit (Doğal) Arıtma Sistemleri a) Havalandırmalı Lagünler Havalandırmalı lagünler, metre derinliğinde toprak yapılardır. Havalandırma, dubalar veya sabit kolonlar üzerine yerleştirilen mekanik havalandırıcılar vasıtasıyla yapılır. Bu havuzlar, stabilizasyon havuzlarına göre daha kısa bekletme sürelerinde işletilmekte ve daha derin tasarlanmaktadır. Bu nedenle, stabilizasyon havuzları ile kıyaslandığında önemli oranda daha küçük hacimlere sahiptirler. Mekanik ekipman olarak, yüzeysel havalandırıcılara ihtiyaç vardır. b) Stabilizasyon Havuzları Stabilizasyon havuzları, en basit ve işletilmesi kolay arıtma sistemleridir. Bu havuzlarda, enerji ve mekanik teçhizata ihtiyaç yoktur. Ayrıca yetişmiş işletme elemanına da ihtiyaç duyulmaz. Bu sistemde atıksular sığ havuzlarda uzun süre bekletilmekte ve organik maddelerin ayrışması sağlanmaktadır. Ancak yukarıda belirtilen çok büyük üstünlüklerinin yanında, geniş araziye ihtiyaç göstermeleri bir mahzur olarak alınabilir. Dolayısıyla, stabilizasyon havuzları ancak arazinin ucuz ve iklim şartlarının müsait olduğu sıcak ve ılıman bölgeler için uygun arıtma sistemi olarak düşünülebilir. Havalı stabilizasyon havuzlarında derinlik, ışık geçirimini ve fotosentezle alg oluşumunu en yüksek seviyede tutmak için oldukça sığdır. Derinlikleri, 0.5 m civarındadır. Havasız stabilizasyon havuzları ise daha derin inşaa edilirler. Havasız ve fakültatif mikroorganizmalar, nitratlar ve sülfatlardaki oksijeni kullanırlar. Bu tip havuzlar yüksek organik yükleri kabul edebilirler ve alg fotosentezi olmadan çalışabilirler. EK 6 Arıtma Çamurlarının İşlenmesi, Geri Kazanımı ve Bertarafı İle İlgili Genel Esaslar ve Uygulanan Metotlar Çamurların çevreye duyarlı ve uygun bir şekilde işlenmeleri, arıtılmaları ve bertarafı için katı madde kaynaklarının ve miktarlarının doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Çamur kaynakları, arıtma tesisinde yer alan arıtma birimlerine göre farklılık gösterir Çamurların Geri Kazanımı ve Nihai Olarak Bertarafı Arıtma çamurları, uygun işlem ve prosesler ile işlendikten ve geri kazanıldıktan sonra nihai olarak uzaklaştırılmaları gerekmektedir. Atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan çamurların uzaklaştırılması için yaygın olarak kullanılan seçeneklerden birisi, bu çamurların evsel çöpler ile birlikte veya tek başlarına düzenli depolama alanlarında depolanmasıdır. Fakat muhtemel patojen içerikleri, koku ve benzeri problemlerden dolayı, her tip atıksu çamurunun düzenli depolama alanlarında depolanabilmesi uygun değildir. f) Mekanik Susuzlaştırma Yöntemleri 1) Santrifüj ile Susuzlaştırma; 2) Bant Filtre ile Susuzlaştırma; 3) Filtre Pres ile Susuzlaştırma; 5

6 g) Doğal Susuzlaştırma Yöntemleri ğ) Isıl Kurutma h) Çamur Kompostlaştırma Çamur kompostlaştırma, ham veya çürütülmüş arıtma çamurlarının ağaç parçası, talaş, saman veya evsel çöp gibi katkı maddeleriyle karıştırılıp, gözenekli ve daha az sulu hale getirilerek havalı şartlarda mikroorganizmalar vasıtasıyla faydalı bir ürüne dönüştürülmesi işlemidir. Arıtma çamuru kompostlaştırılmasında önemli miktarda (hacim olarak 2/1-3/1 katkı maddesi/çamur oranı) katkı maddesi gerekmektedir. Bununla birlikte katkı maddesinin büyük bir kısmının proses sonunda elenip tekrar kullanımı mümkündür. Kompostlaştırma sistemleri genellikle karıştırmalı yığın, havalandırmalı statik yığın ve reaktörde kompostlaştırma olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Karıştırmalı yığın metodu en eski ve basit metot olup, arıtma çamuru/katkı maddesi karışımından yığınlar oluşturulmakta ve biyolojik faaliyet için gerekli hava, karıştırma vasıtasıyla (başlangıçta haftada iki defa, sonra haftada bir) temin edilmektedir. Havalandırmalı statik yığında, karıştırmalı yığın metoduna benzer şekilde yığınlar oluşturulmakta, ancak yığınların havalandırılması hava üfleyicilerle gerçekleştirilmekte ve karıştırma yapılmamaktadır. Reaktörde kompostlaştırma sistemleri, özellikle son yıllarda daha iyi bir proses ve koku kontrolü sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Bu amaçla yatay ve düşey reaktörler kullanılabilmektedir. ı) Yakma Arıtma çamurlarının yakılması sırasında çamur içerisindeki organik katılar, tamamen okside olarak nihai son ürünlere çevrilmektedir. Bu nihai ürünler önemli oranda karbondioksit, su ve küldür. En önemli üstünlükleri; çamurların hacimlerinin yüksek oranlarda azaltılması ve bu sayede uzaklaştırılmaları için gerekli masrafların azalması, zehirli maddelerin ve patojen mikroorganizmaların giderilmesi ve enerji geri kazanım potansiyeline sahip olmasıdır. Ancak yüksek ilk yatırım ve işletme maliyetleri, kalifiye işçi ihtiyacı ve hava kirletici emisyonları bu yöntemin en önemli mahzurlarını oluşturmaktadır Yakma yönteminin en önemli mahzuru oluşan hava kirletici emisyonlarıdır. Yakma ile meydana gelen hava kirleticileri iki kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar, koku ve yanma emisyonlarıdır. Koku, genellikle insan psikolojisi üzerinde önemli etkide bulunmaktadır. Yanma emisyonları ise uygulanan termal teknolojiye, kullanılan yardımcı yakıtın cinsine ve beslenen çamuru tipine göre değişmektedir. Özel öneme sahip olan yanma kaynaklı hava kirletici emisyonları, partiküler maddeler, azot oksitler, asit gazları, hidrokarbonlar ve ağır metaller (civa, berilyum, vb) gibi özel tehlikeli bileşiklerdir. 6

7 Çamurların Geri Kazanımı ve Nihai Olarak Bertarafı Arazi Uygulaması Arazi uygulaması, arıtma çamurlarının (biyokatıların) toprak yüzeyinin üstüne veya çok az altına dağıtılması olarak tanımlanır. Arıtma çamurları 1) tarım alanlarına, 2) kullanılamayacak durumdaki bozulmuş alanlara ve 3) bu amaç için tahsis edilmiş depolama alanlarına uygulanabilir. Bu alanların hepsinde, arazi uygulaması arıtma çamurlarının daha fazla arıtımlarının gerçekleşmesi hedeflenerek tasarlanmaktadır. Güneş ışığının, toprakta bulunan mikroorganizmaların ve kurumanın birlikte etkileri yardımıyla patojen mikroorganizmalar ve birçok toksik organik bileşikler yok edilmektedir. EK 7 Arıtılmış Atıksuların Sulama Suyu Olarak Geri Kullanım Kriterleri Sulamada Geri Kullanılacak Arıtılmış Atıksularda Aranan Özellikler Arıtılmış atıksuların sulamada kullanılması büyük bir potansiyele sahiptir. Burada, gıda ürünlerinin direkt olarak yenmesine ve yağmurlama sulamasında havadan gelebilecek aeresollara dikkat edilmelidir. Sulamada tekrar kullanılacak arıtılmış atıksulardaki en büyük risk, mikroorganizmalar tarafından bulaştırılabilecek hastalıklardır. Bu mikroorganizmalar, bakteriler, virüsler, helmintler ve protozoa olabilir. Atıksuların araziye verilmeye veya sulamaya uygun olup olmadığını belirlemek için incelenmesi gereken en önemli parametreler şunlardır: Su içindeki çözünmüş maddelerin toplam konsantrasyonu ve elektriksel iletkenlik Sodyum iyonu konsantrasyonu ve sodyum iyonu konsantrasyonunun diğer katyonlara oranı Bor, ağır metal ve toksik olabilecek diğer maddelerin konsantrasyonu Bazı şartlarda Ca +2 ve Mg +2 iyonlarının toplam konsantrasyonu Toplam katı madde, organik madde yükü ve yağ gres gibi yüzen maddelerin miktarı Patojen organizmaların miktarı 7

8 TÜRKİYEDEN ÖRNEK UYGULAMALAR Biyolojik Çamur Stabilizasyonu nüfusa kadar aerobik stablizasyon, Nüfus üzerinde ise, anaerobik stablizasyon çok daha ekonomik olmaktadır. Muğla AAT bunun Türkiyede en yeni ve bu nüfüs düzeyi için en uygun örneğidir nüfustan sonra metan gazı ile ihtiyaç fazlası enerji üretimi gerçekleşebilmektedir nüfustan sonra tüm arıtma tesisinin havalandırma ve pompa elektrik enerjisi karşılanabilmektedir. Mersin-Meski AAT bunun Türkiyede en yeni ve uygun örneğidir ve havalandır-ma, pompa ve çamur kurutma dahil, tüm elektrik enerjisinin % 92 isini biyogaz ile karşılamaktadır. Maliyet Aerob stabilizasyon Anaerob Stabilizasyon Eşdeğer Nüfus Bu noktada, Türkiye de son yıllarda yapılan bazı anaerob çamur çürütmeli atıksu arıtma tesisleri hariç, çamur stabilizasyonu hala bir çok atıksu arıtma tesisinde Aerob-stabilizasyon biyolojik sistem kapsamında yapıldığından, bu tesislerde büyük bir çamur sorununu yaşamaktadır. Bu sorun şu anda büyük şehirlerden Bursa, ve Kayseri uzun havalandırmalı atıksu arıtma tesislerinde yaşanmakta ve bu belediyeler çözüm arayışındadır. ATV kurallarının en uygun uygulandığı tesisler; Adana, Ankara, İstanbul Ataköt ve Tuzla, Konya, Mersin, Muğla AAT tesisleridir. Yöntemin diğer önemli bir uygulaması; Son yıllarda uygulanan konsantre anaerobik çamur çürütme yöntemindedir. Bu sistemde çamur % 8 KM ile anaerobik çamur çürütme ünitesine verilmektedir. Böylece gerekli anaerob Reaktör hacminde % 50 kadar bir azalma sağlanmakta ve reaktördeki ısı kayıplarında da önemli azalma olduğundan, üretilen toplam net enerji miktarında da önemli artış olmaktadır. Bu farka örnek, aynı eşdeğer nüfusa sahip olan Mersin AAT de 3 reaktör, buna karşılık Adana AAT de 6 reaktör vardır. ATV kurallarına ve AB uyumu kapsamında, noksansız uygunlukta ve başarılı olarak İlk uygulama Mersin AAT de gerçekleşmiş durumdadır. 8

9 Ankara - Atıksu arıtma Tesisi - Atıksu arıtma Tesisi - Ankara İleri Arıtma + Çamur çürütme uygulanan ilk tesis 9

10 BURSA - DOGU AAT. İZMİR ÇİĞLİ AAT EN EN Uzun Havalandırmalı AAT Uzun Havalandırmalı AAT Çamur sorunu en büyük ve Çamur sorunu en büyük ve Çamuru çürütme yoktur. Çamuru çürütücü yeni inşaat halindedir. KAYSERİ AAT EN Uzun Havalandırmalı AAT Sadece Ön çökeltim Çamuru çürütülmektedir. ENERJİ TEMİNİ + KOJENERASYON Tüm tesisin enerji ihtiyacı ve aynı zamanda kurutma ünitesindeki termal enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla gaz türbini tipi kojenerasyon ünitesi kurulmuştur. Gerekli elektrik enerjisinin üretilmesi için doğalgaz ve atıksudan elde edilen biyogazı yakabilen 4,6 MW gücünde 2 adet gaz türbini kullanılmaktadır. Bu gaz türbinleri sayesinde tesisin ihtiyacı olan elektrik enerjisi elde edilirken, ısı eşanjörleri ve buhar kazanı sistemleri yardımıyla da türbinlerin yüksek ısıdaki atık egzost gazı değerlendirilerek tesise termal enerji sağlanacaktır. Böylece hem doğalgaz ve atıksudan elde edilen biyogaz yakılarak üretilen elektrik enerjisi için ayrıca para verilmeyecek hem de çamur kurutmak için atık ısı kullandığından, çamur kurutma işlemi için gereken ısıl enerji masrafının önüne geçilmiş olacaktır. Bu sistem, özellikle ürettiği elektrik enerjisine ek olarak yüksek termal enerji ihtiyacını da karşıladığından, elektriksel ve ısıl enerji ihtiyacı fazla olan uygulamalarda büyük bir avantaj teşkil etmektedir. 10

11 İstanbul - TUZLA AAT ÇAMUR KURUTMA ÜNİTESİ Mekanik çamur susuzlaştırmadan gelen %25 lik çamur, kurutma ünitesinde bulunan 2 adet 150 m³ lük çamur silolarına alınır, çamur silolarından pompalar vasıtasıyla alınarak, 3 adet pedallı tip kurutucuya verilir. Kurutucularda çamurdaki katı muhtevası oranı %25 den %90 a çıkarılır. Ve kuru ürün silolarına alınır. Çıkarılan kuru ürün üstü kapalı kamyonlarla çimento sanayiye götürülür ve çimento sanayide kcal/kg ek yakıt olarak kullanılmaktadır. Böylece %25 lik ıslak çamurun, ekonomik açıdan taşınması ve depolanması sorunu ortadan kalkmıştır. Kurutma için gereken ısı ise kojenerasyon ünitesinden sağlanır. ADANA Batı AAT ANTALYA - HURMA AAT EN EN MUĞLA Merkez AAT EN 11

12 Atıksu arıtma Tesisi - MERSİN İleri Arıtma + Konsantre Çamur çürütme + Solar Kurutma uygulanan ilk tesis ( EN ) Mersin AAT Arıtma Mekanik Çamur yoğunlaştırma + susuzlaştırma ve Konsantre Biyogaz Tesisi Akım şeması. 12

13 Mersin AAT Solar Çamur Kurutma Tesisi. SIZE: CAPACITY: INPUT : OUTPUT; 12 x 80 m 1165 t/a; 25% DS < 70% DS Stabilizasyon Havuzu uygulamaları SELÇUK- İzmir Doğal Atıksu Art.Tesisi (Havuz Alanı: m 2 ) Arıtma Kapasitesi : (Havalandırmasız) 25 g BOI 5 /m 2. gün (2 m2 / Kişi) Su Sümbülü Lagünü Alg Lagünü 13

14 Alg Lagünü Doğal arıtma tesisi (Muradiye Van ) Su Sümbülü Bitkileri Bodrum- Ortakent Yahşi Beldesi İkinci kademe Atıksu arıtma Tesisi) Su Sümbülü Bitkilerinin verimli üreme dönemi Su Sümbülü Bitkilerinin hasat edilmesi Su Sümbülü AAT havuzuna serbest olarak bırakılır. Hava keseli yapraklar bu bitkileri yüzdürür. Ağır bir kök sistemi vardır. Uzun (40 cm) fakat çok dallı kökler sudaki organik atıkları en iyi şekilde temizler. Yaşlı kökler siyah renkli, gençler ise beyazdır. Fazla bitkileri sudan çıkarıp organik gübre veya biyogaz üretiminde kullanılabilir. 14

15 Ege ve Stuttgart Üniversitelerinin (EU- AVICENNE 94005) Atıksu arıtma çamurları ve organik atıkların organik gübre ve yenilenebilir enerji üretimini geliştirme projesi ( ) "Integrated concept for the fermentation of sewage sludge and organic waste as a source of renewable energy and for the use of the fermented product as a hygienic fertilizer and soil improver ( Alyanak, İ., Yüksel M., Atalay F. - Ege Üniversitesi). Bu çalışma için 1,0 m³ hacminde, hem aşağı, hem yukarı akışlı çalışabilen ısıtmalı bir reaktöre sahip pilot tesis kurularak çalışılmıştır. Bu projede, Co-fermentasyon için ZEYTİN KARASUYUNA aşağıdaki maddelerden biri ek olarak konulmuştur. o o o o Evsel Atıksu arıtma çamuru Ufalanmış Mısır sapı Ufalanmış Pamuk sapı Su sumbulu Water Hyacinth (organik doğal arıma ürünü) Ödemiş AAT Projesinde Örnek Alınan Konsept Sistem 15

16 Bu araştırma projesi ile fermantasyonun verimi incelenmiş ve Hepsinde de yakın fermantasyon verimi elde edilmiştir. Sonuç olarak; Zeytin Kara suyundaki % 90 KOI giderim verimine ulaşabilmek için Anaerobik reaktörde gün bekleme süresinin yeterli olduğu belirlenmiştir. Co-fermentasyon işlemi Zeytin Kara suyundaki fenol içeriğini düşürmekte, ayrıca metan fazındaki alkalinitenin de etkisi ile kısıtlama etkisi ortadan kalkmakta, ayrışma kolaylaşmaktadır. Bu yolla Tek kademeli anaerobik fermantasyon ile zeytin karasuyu arıtımı ve biyogaz üretiminin verimli olarak sağlanabildiği belirlenmiştir. Benzer şekilde, zeytincilik bölgesinde bulunan ve eşdeğer nüfusu ni geçen atıksu arıtma tesislerinin Ödemiş örnek projesine benzer şekilde planlanması veya mevcut AAT tesislerinde tadilat yapılıp, çamur çürütme ünitesi eklenerek benzer işletme koşuluna getirilmesi ile, Zeytin karasuyu sorunun da çözümü çok kolaylanmış olacaktır ÖDEMİŞ ATIKSU ARITMA TESİSİ PLANLAMASI EVSEL ATIKSU ÇAMURU İLE ZEYTİN KARASUYUNUN BİRLİKTE BERTARAFI Dünya bankası onaylı 2005 yılı proje bilgileri Ödemiş AAT (atıksu arıtma tesisi) için şu planlama çalışması yapılmıştır. Şehir nüfusu ve Atıksu değerleri belirlenmiştir. Ödemiş te 2 adedi ilçe merkezinde, 10 adedi civar yerleşimlerde olmak üzere 12 adet zeytinyağı fabrikası ve 20 adet Mandıra bulunmaktadır. Bu gıda sanayilerinin organik kirliliğe sahip atıksuları, evsel atıksular ile birlikte arıtılmaları ihtiyacı dikkate alınarak, daha kolay ve ekonomik Planlama yapılmıştır. Böylece küçük Menderesin kirliğini daha büyük boyutta önlenmesi hedefleniştir. Ancak proje İller Bankası ve Dünya bankası proje onaylı olmasına rağmen uygulaması o dönemin belediye yönetimi tarafından gerçekleşememiştir. Yıl Nüfus Atıksu Miktarı (l/kişi/gün) Atıksu Miktarı (m3/gün) Sanayi Atıksuyu (mandıralar) (m3/gün) Sanayi Atıksuyu (zeytinyağı üretimi) (m3/gün)

17 Co-Jenerasyon tesisinden yazın kwh/gün, kışın kwh/gün düzeyinde atık ısı enerjisi çıkabilecektir. Bu fazla ısı, kış döneminde daha çok olabileceğinden, Ödemiş AAT yakınında kurulacak bir spor tesisi, tarımsal sera ve sanayi tesisleri tarafından değerlendirilebileceği belirlenmiştir. Evsel Atıksu + Zeytin Karasuyunun Birlikte Arıtılacağı Ödemiş-İzmir Atıksu arıtma tesisi 2005 Projesi akım şeması Giriş Parametreleri Çıkış Konsantrasyonları Enerji Tüketimi Enerji Üretimi Çamur Yaşı [Gün] 4 gün (YAZ DÖNEMİ) 6 gün (KIŞ DÖNEMİ) Yağış Dönemi Kuru Yağışlı Kuru Yağışlı Zeytin Karasuyu Girişi Yok Var Yok Var Yok Var Yok Var BOI5 [mg/l] KOI [mg/l] Toplam N [mg/l] Toplam P [mg/l] AKM [mg/l] [g KOI/m3] 3,6 4,1 3,7 4,2 2,8 3,3 2,9 3,4 Çözünmüş Amonyak Azotu (SNH) [g N/m3] Çözünmüş Nitrat/Nitrit Azotu (SNO) [g N/m3] Çözünmüş Organik Azot (SND) [g N/m3] Toplam Azot (TN) [g N/m3] 15,8 10,9 8,1 6,2 3,6 3,6 3,3 3,2 4,3 1,9 2,0 0,9 9,1 5,4 3,9 2,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 20,5 13,2 10,5 7,5 13,1 9,4 7,6 6,0 KOI [g KOI/m3] 63,7 72,5 33,8 39,0 62,9 71,7 33,0 38,2 Toplam Enerji Tüketimi [kwh/gün] Kullanılabilir Isı Enerjisi [kwh/gün] Elektrik Enerjisi Üretimi [kwh/gün] Elektrik Enerjisi karşılama oranı (%) 5 472, , , , , , , , , , , , , , , ,4 4792, ,9 4496, ,9 4627, ,3 4423, ,5 87,6 120,8 82,1 118,8 84,5 119,7 80,84 118,3 17

18 Çamur Kurutma Sistemleri Mekanik su alma işlemi ile ulaşılabilen % KM kuru madde değerinin üzerine, ancak ısıl kurutma işlemi ile ulaşılabilmektedir. Termal Çamur Kurutma Tesisi Solar Çamur Kurutma Tesisi Farklı Kurutma Sistemlerinin Isı + Mekanik (elektrik) Enerji Kullanımları Kullanılan İşlem Tekniği Buharlaştırılan 1 ton Su İçin Kullanılan Enerji (kwh/ton su ) Birincil Enerji Tipi Santrifüj dekantör ve yakıt ile Termal kurutma Isıtılmış kuru hava içinde Termal kurutma Yüksek basınç ile presleme ve ortamdaki veya ısıtılmış hava ile Termal kurutma Isıtılmamış ortam havası ile Termal kurutma (*) Güneş enerjisi, Sera ve aktarma makineli Solar kurutma Yakıt + elektrik enerjisi 970 Yakıt + elektrik enerjisi 735 Yakıt + elektrik enerjisi Elektrik enerjisi Elektrik enerjisi *) Atık ısı kullanıldığında ayrı bir ücret ödemesi yok ise, bu enerji gideri dikkate alınır. 18

19 Thermo- System Yöntemi Elektronik Köstebek Elektronik kontrollü aktarma robotu çamuru aktarır, güneş enerjisi doğrudan kullanılır, sıcak hava kullanılabilir IST Anlagenbau Yöntemi Wendewolf Elektronik kontrollü aktarma tamburu çamuru aktarır güneş enerjisi doğrudan kullanılır, sıcak hava kullanılabilir Ratus Yöntemi Bantlı konveyörler çamuru aktarır güneş enerjisi doğrudan kullanılır, Hava giriş çıkışı otomatik klapelerle sağlanır. Sıcak hava kullanımı öngörülmemiştir. Kraus / Huber Yöntemi Schubwender - Elektronik kontrollü aktarma tamburu çamuru aktarır ve yanlız sıcak hava ventilasyonu öngörülmüştür. Sönmüş veya sönmemiş kireç katkısı ile ph 10 olması sağlanmakta ve böylece patojen mikroorganizmalar bu yüksek ph değerinde ölmekte ve çamur dezenfekte olmaktadır. Bu sırada çamurun kuru madde miktarı > % 30 KM olup, fiziksel özellikleri de iyileşmiş olmaktadır. Bunun uygulama tekniği çok basit olmakla birlikte, oldukça yüksek işletme gideri nedeniyle ekonomik bir çözüm olmamaktadır. o Çamurun depolanabilirliğini sağlamak, o Koku oluşumunu engellemek, Kimyasal Fiziksel Stabilizasyon Kireç stabilizasyonu o Patojenlerin dezenfeksiyonu için kireç stabilizasyonu kullanılmaktadır. (Kireç miktarı = % KM) Ancak, kireçle stabilize olmuş arıtma çamurunun, Türkiye de genelde bazik olan tarım topraklarında kullanılması toprak kalitesi düşürmekte ve bu sakıncadan dolayı kullanılamamaktadır. 19

20 Arıtma Çamurunun Park-Bahçe atığı ve Yeşil Atıklar ile Kompostlaştırması Anaerob stabilizasyon ile çamurdaki patojenler tamamen yok olmadığından, doğrudan tarımda kullanılamamaktadır. Hijyenleştirme için en uygun yöntem, kompostlaştırmadır. Anaerob stabilize çamurun C/N oranı 8-12 aralığındadır. Kompostlaştırma için C/N oranı aralığında olması gerekmektedir. Bitkisel (park-bahçe, pazaryeri, mutfak ve tarımsal) atıklar ile birlikte Kompostlaştırma yapıldığında, optimum C/N oranı gerekli düzeyde sağlanmış olmaktadır. Kompostlaştırma (aerob ayrışma) sırasında sıcaklık günlerce ºC düzeyinde olduğundan, Biyolojik bir pastörizasyon gerçekleşmekte ve tarımsal kullanım için bir sakınca kalmamaktadır. Bu sırada humuslaşma sağlanmakta ve Arıtma Çamuru ile birlikte işlenen malzeme (yeşil atık v.b.) organik olgun gübreye dönüşmüş olmaktadır. Kompostlaştırma (aerob ayrışma) sırasında sıcaklık günlerce ºC düzeyinde olduğundan, Biyolojik bir pastörizasyon gerçekleşmekte ve tarımsal kullanım için bir sakınca kalmamaktadır. Bu sırada humuslaşma sağlanmakta ve AÇ ile birlikte işlenen organik malzeme olgun (pastörize olmuş) gübreye dönüşmüş olmaktadır. 20

21 Kompostlaştırılan Yeşil Atıklar Park-Bahçe Atıkları Kompostun Toprakta Kullanılması için Kompostun, organik madde içeriğinin kuru maddenin en az % 50 oranında olması, Piyasaya sürülen kompostun su içeriğinin % 50 yi geçmemesi, Kompostlaştırılan Organik Atıklar Yeşil atıklar Shredder ile öğütülür ve < 80 mm boyutuna gerilir. Organik ve Yeşil atıklar karışık vaziyette kompostlaştırılır. 21

22 KATI MADDE MİKTARI % Organik Madde Miktari % SICAKLIK Kuşadası/AYDIN - KUŞATAK Entegre Kompost tesisi (Yeşil atık + Arıtma çamuru ) İzsu - Çiğli AAT Kompostlaştırma Deneyleri (%50 Arıtma çamuru + %50 Organik atık) (2003 I.Alyanak) ORGANIK MADDE MIKTARI DENEY - 2 SICAKLIK DEĞİŞİMİ DENEY GÜN GÜN Mikrobiyolojik Deney Sonuçları KATI MADDE DEĞİŞİMİ DENEY GÜN 22

23 SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME Türkiye de özellikle son 10 yıl içinde yeni atıksu arıtma tesisleri büyük oranda daha uygun teknoloji ile yapılmakta ve çalıştırılmaktadır. Bunun sonunda, arıtma çamuru bertarafı masrafı da önemli miktarda azalmaktadır. Diğer taraftan Aralık 2001 de yürürlüğe giren, Mart 2005 de değiştirilen TKKY Toprak kirliliği ve kontrol yönetmeliği AB uyum çalışmaları kapsamında daha uygun AAT teknolojilerinin aranmasını sağlamıştır. Bu noktada arıtma tesisinde anaerobik çürütmenin yapılması ve burada gıda sanayi, tarım ve hayvancılık atıklarından birlikte biyogaz üretilmesi ve çevrenin daha ileri ve daha ekonomik korunması sağlanabilecektir. Çürütmeden çıkan çamur sonunda hem daha iyi susuzlaştırılmakta ve kompostolaştırılarak park-bahçe ve tarım alanlarında kullanılmasının en ekolojik ve ekonomik uygulamayı da sağlanabilecektir. Vielen Dank - Teşekkürlerimle - 23