T ürk hukukunda anonim flirketlerin hisse senetleri, kurulufl yada sermaye art r m

Transkript

1 TÜRK HUKUKUNDA H SSE SENED HRAÇ PR MLER VE MUHASEBELEfiT R LMES Doç. Dr. Cemal B fi Marmara Üniversitesi-..B.F.- flletme Bölümü Ö retim Üyesi 1- G R fi T ürk hukukunda anonim flirketlerin hisse senetleri, kurulufl yada sermaye art r m s ras nda en az itibari de erleri üzerinden sat l r. Di er taraftan, hisse senetlerinin itibari de erinin üstünde yani primli sat lmas n engelleyen bir hüküm bulunmad gibi, buna olanak veren hükümler bulunmaktad r. Anonim flirket hisse senetlerinin primli sat lmas kuruluflta olabilece i gibi, kurulufltan sonra sermaye artt r m s ras nda da olabilir. fiirketin kuruluflu yada sermayesinin art r m s ras nda, hisse senetlerinin itibari de erlerinin üzerinde bir bedelle sat lmas halinde, pay sahiplerinden tahsil edilen, itibari de erin üzerindeki k sma hisse senedi ihraç primi veya emisyon primi ad verilmektedir. 51 Seri No lu Kurumlar Vergisi Genel Tebli i nde; Sermaye art r m na kat lmak için belirlenen süreç içerisinde rüçhan haklar n kullanmayan ortaklar n hisse senetlerinin, Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasas Kanunu na göre hisse senedi ihraç eden flirketler taraf ndan nominal bedelin üzerinde sat lmas halinde sat fl bedelinin nominal bedeli aflan k sm na emisyon primi denilmektedir. Söz konusu tebli de tan m böyle yap lmakla birlikte hisse senetlerinin ilk ihraçlar nda, yani kurulufl aflamas nda da primli sat lmas mümkündür. Bu durumda da nominal bedelin üzerinde elde edilen has lat hisse senedi ihraç primi olarak adland r lmaktad r. Di er taraftan kurumlar n bilançolar n n aktifinde menkul k ymetler portföyünde bulunan baflka flirketlere ait hisse senetlerini iktisap de erlerinin üzerinde satmalar ndan elde edilen kazanc n ise hisse senedi ihraç primi ile bir ilgisi bulunmamaktad r. Ayr ca, anonim flirketlerin sermaye art r m n gerçeklefltirmeleri durumunda, bu flirketlerin hisse senetlerini aktifinde bulunduran kurumlar, bedelli veya bedelsiz olarak yap lan bu sermaye art r m na kat labilecekleri gibi yeni hisse senedi öncelikli alma (rüçhan hakk ) kuponlar n baflkalar na da satabilmektedirler. Örne- in bir anonim flirketin %20 oran nda hissesine sahip olan bir gerçek veya tüzel kifli, bu flirketin sermaye art r m na gitmesi durumunda, ç kar lacak yeni hisse se-

2 netlerinin %20 sini öncelikle alma hakk na sahiptir. Bu çal flmada, hisse senedi ihraç primlerinin Türk hukukunda düzenlendi i; Türk Ticaret Kanunu (TTK), Sermaye Piyasas Kanunu (SPK) ve Vergi Kanunlar karfl s ndaki durumu ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i düzenlemelerine uygun olarak muhasebelefltirilmesi incelenmeye çal fl lm flt r. 2- H SSE SENETLER HRAÇ PR MLER N N TTK, VERG KANUNLARI VE SPK KARfiISINDAK DURUMU 20- Hisse Senedi hraç Primlerinin TTK Karfl s ndaki Durumu Türk Ticaret Kanunu nun 466 nc maddesinin 1 numaral bendi, hisse senedi ihrac s ras nda tahsil edilen emisyon primlerinden, hisse senedi ç karmak için yap lan giderler indirildikten sonra kalan k s mdan itfalara veya hay r ve yard m ifllerine tahsis edilmeyen k sm n n yasal yedek akçe olarak ayr lmas n n zorunlu oldu u hükmünü tafl - maktad r. Buna göre anonim flirketler ç kard klar hisse senetlerinin sat fl ndan elde ettikleri hisse senedi ihraç primlerini da- tmayacaklar, yasal yedek akçelerine ilave edeceklerdir. Türk Ticaret Kanunu nun 466 nc maddesinin bafll, 1-Kanuni Yedek Akçe fleklindedir. Bu maddenin 2 nci f kras n n 1 no lu bendi ile hisse senedi ihraç primlerinin kanuni yedek akçeye eklenmesi zorunlu k l nm flt r. Türk Ticaret Kanunu nun 470 inci maddesinde kâr pay n n ancak safi kârdan ve bu gaye için ayr lan yedek akçelerden da t labilece i belirtilmifltir. Bu gaye için ayr lacak yedek akçe ise 469 uncu maddede belirtilen yedek akçelerdir. Yine 469 uncu madde uyar nca kanuni yedek akçelerin kâr pay olarak da t lmas mümkün de ildir. Türk Ticaret Kanunu nda hisse senedi ihraç primleri sermaye de il, kanuni yedek akçe niteli inde bir kalemdir. Bunlar niteli i itibariyle kârd r, fakat ortaklara da t lamaz. 21- Hisse Senedi hraç Primlerinin Vergi Kanunlar Karfl s ndaki Durumu 210- Hisse Senetleri hraç Primlerinin KVK Karfl s ndaki Durumu Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) nda, hisse senetleri ihraç primleri farkl kanunlarla farkl uygulamalara konu olmufltur. Bu kanunlar n baz lar nda hisse senedi ihraç primleri kurumlar vergisi kapsam na al nm fl baz lar nda ise vergi kapsam d fl nda b rak lm flt r. Halen KVK nun 8 inci maddesinin 5 numaral bent hükmüne göre; Kurumlar n rüçhan hakk kuponlar n n sat - fl ndan elde ettikleri kazançlar ile anonim flirketlerin kurulufllar nda veya sermayelerini art rd klar s rada ç kard klar hisse senetlerinin itibari de erlerinin üzerinde elden ç kar lmas ndan sa lanan kazançlar kurumlar vergisi (KV) nden istisna edilmifltir. Hisse senedi ihraç primi kazançlar kurumun dönem kazanc olmasa dahi indirim konusu yap labilen, di er bir ifade ile zararlar art r c özelli i olan istisna kazançlar ndand r. Dolay s yla

3 KV beyannamesinde ilgili sat ra yaz lmak suretiyle KV matrah ndan indirilebilecektir. Beyannamede söz konusu istisnan n indirilebilece i bir kazanç yoksa, o zaman bu gelirler kadar dönem zarar artacakt r Hisse Senetleri hraç Primlerinin GVK Karfl s ndaki Durumu 4444 Say l Kanunun 2 6 nc maddesi ile KVK ya eklenen geçici 28 inci maddenin (b) bendiyle, tarihleri aras nda uygulanmak üzere hisse senedi ihraç primleri, Gelir Vergisi Kanunu nun (GVK) 94 üncü maddesinin 6 numaral bendinin (b-ii) alt bendi uyar nca yap lacak tevkifat matrah n n d fl nda tutulmufltur. Di er taraftan 4783 say l Kanunla tarih aral fleklinde de ifltirildi inden dolay 2003 y l sonuna kadar oluflacak hisse senedi ihraç primleri stopaja da tabi tutulmayacakt r. Yeni bir düzenleme olmazsa, hisse senedi ihraç primleri tarihinden itibaren KV istisnas uygulanacak ancak GVK 94 üncü maddesinin 6 numaral bendinin ikinci f kras n n (b-ii) alt bendine göre Gelir Vergisi stopaj na tabi tutulacakt r. Hisse senedi ihraç primlerinin ortaklar taraf ndan iflletmeye ilave edilen bir de er olarak kabul edilmesi nedeniyle; ticari kazanc n saptanmas n öz sermaye karfl laflt r lmas ile yap laca na dair GVK n n 38 inci maddesi uyar nca dönem kâr n n tespitinde öz sermaye karfl laflt r lmas yoluyla yap lan hesaplamalarda emisyon priminin ortaklar taraf ndan iflletmeye ilave edilmifl de- erler olarak (dönem sonu öz sermaye - dönem bafl öz sermaye) fark ndan ç - kar lmak suretiyle vergilendirilmemesi gerekmektedir. Ayr ca; Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i (MSUGT) ve TTK hisse senedi ihraç primlerinin sermayeye ilave edilebilece i veya baflka amaçlarla kullan labilece ini öngörmüfltür. Bu ba lamda hisse senetleri ihraç primlerinin iç kaynaklardan sermaye art r m - na konu edilmesi, bu primleri sermayelerine ilave eden flirketlerde stopaj ve bedelsiz hisse senedini alan pay sahipleri aç s ndan da vergi do urup do urmayaca konusunda tereddütler yaflanmaktad r. Bu konudaki görüfller flu yöndedir; emisyon primlerinin iç kaynaklardan sermaye art r m ifllemine tabi tutulmas halinde ifllemi gerçeklefltiren flirketler aç s ndan stopaj do mayaca gibi bedelsiz hisseleri alan pay sahipleri aç s ndan da menkul sermaye irad (kâr pay ) geliri elde edilmifl say lmaz. Bedelsiz hisseyi elde eden taraf kurum ise vergiye tabi bir ifllem söz konusu de- ildir. Zira ifltirak edilen kurumun emisyon primlerini sermayesine ilave etmesi suretiyle edinilen hisse senetleri zaten gelir tablosu ile iliflkilendirilmez ve sermaye yedekleri hesap gru- 1 ÖZKAN, Cemali, Dernekler ve Vak flar, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2000, s Ağustos 1999 Tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

4 bunda 529 Di er Sermaye Yedekleri hesab nda muhasebelefltirilir Hisse Senedi hraç Primlerinin KDV Kanunu Karfl s ndaki Durumu Katma De er Vergisi (KDV) Kanunu nun sosyal ve askeri amaçl istisnalarla di er istisnalar bafll kl alt nc bölümünün 17 nci maddesinin 4 no lu di er istisnalar alt f kras n n (g) bendi uyar nca; külçe, gümüfl, döviz, para, damga pulu, harç pulu, de erli ka tlar, tafl t pulu, hisse senedi ve tahvil teslimleri ile metal, plastik, ka t, cam hurda ve at klar n n teslimi de KDV nden müstesnad r Gider Vergileri Kanunu Karfl s ndaki Durumu 6802 Say l Gider Vergileri Kanunu nun 29 uncu maddesinin (u) alt bendi uyar nca ; Banka ve sigorta flirketleri ile emeklilik flirketlerinin kurulufllar nda veya sermayelerini art rd klar s rada ç kard klar hisse senetlerinin itibari de erlerinin üzerinde elden ç kar lmas sonucu kendi lehlerine kalan paralar yani hisse senedi ihraç primleri Banka Sigorta Muamele Vergisi nden istisna edilmifltir Hisse Senedi hraç Primlerine Yönelik Yap lan Giderler Hisse senedi ve tahvil ihraç giderlerine iliflkin düzenlemelere KVK nun 14 üncü maddenin 1 inci f kras nda yer verilmifltir. Söz konusu madde ile hisse senedi ihraç giderleri olarak s ralanan; hisse senetleri ve tahviller için yap lan bask ve kâ t giderlerinin, mahkeme, noter ve di er tasdik ve tescil giderlerinin, damga resmini ve ihraç dolay s yla ödenen sair harç ve resimlerinin, ihraç dolay s yla bankalara verilen komisyonlar n, hisse ve tahvil senetlerinin borsaya kayd için yap lan giderlerin ve bunlara benzer di er her türlü giderlerin kurum kazanc n n tespitinde gider olarak dikkate al naca hükme ba lanm flt r. Bu maddede geçen bunlara benzer di- er her türlü giderler ifadesi ile ihraç giderlerinin kapsam geniflletilmifltir. Özellikle halka aç lan flirketler, kurulufllar nda veya sermayelerini art rd klar s rada ç kard klar hisse senetlerinin elde edilmesine yönelik afla da say lan baz giderlere de katlanmaktad r. Arac kurumlara ödenen komisyon ve ücretler, Sermaye Piyasas Kurulu na ödenen kay t ücreti ve di er ödemeler, stanbul Menkul K ymetler Borsas na ( MKB) ödenen kotasyon ücreti ve di er ödemeler, Hisse senetlerinin ihrac na yönelik yap lan reklam giderleri, Ba ms z denetim kurulufllar na ödenen denetim raporlar ücreti, Hisse senetlerinin bas m için ka t ve bask giderleri, Sermaye tescil ücreti. Ancak hisse senetleri ihraç primlerinin 3 Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair 4697 sayılı yasanın 12 nci maddesiyle eklenen bent, 10 Temmuz 2001 tarih ve ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

5 elde edilmesine yönelik yap lan ve yukar da say lan bu giderler, hisse senetleri ihraç primlerinin mutlak istisna (tamamen vergi d fl ) kapsam na al nmas nedeniyle tarihine kadar kurum kazanc n n tespitinde gider olarak dikkate al namayacakt r. Zira KVK n n 3946 say l Kanun la de iflen 8 inci maddesinin son f kras nda Kurumlar n KV den istisna edilen kazançlara iliflkin ödemelerin kurum kazanc ndan gider olarak indirilmesi kabul edilmez hükmü yer almaktad r. Hisse Senedi ihraç primleri mutlak istisna kald müddetçe, bu harcamalar n kanunen kabul edilmeyen gider (KKEG) mahiyetinde de erlendirilmesi gerekir 4. Konuyla ilgili önemli bir di er husus da, iflletmenin kurulufl s ras nda ya da sermayenin art r lmas aflamas nda ortaya ç kan hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri VUK un 282 inci maddesi çerçevesinde de erlendirilmek suretiyle bu tür giderlerin lk Tesis ve Taazzuv Gideri olarak aktiflefltirilerek, VUK un 326 nc maddesine göre amortismana tabi tutulmak suretiyle itfa edilmeleri mümkündür 5. Ancak hisse senedi ve tahvil ihraç giderlerinin aktiflefltirilmesinin tercih edilmesi halinde, bu giderlerin tamam n n aktiflefltirilmesi gerekir. Böylece iflletmeler diledikleri takdirde yapm fl olduklar bu giderleri, VUK un 282 nci maddesi çerçevesinde 262 Kurulufl ve Örgütlenme Giderleri hesab nda aktiflefltirebilmektedir. Ancak, aktiflefltirilmifl olan bu giderlerin amortismana tabi tutulmas esnas nda oluflan amortisman giderinin KKEG olarak dikkate al nmas gerekecektir. 22- Hisse Senedi hraç Primlerinin SPK Karfl s ndaki Durumu Hisse senedi ihraç primlerine SPK düzenlemelerinde MSUGT ve TTK ndan farkl flekilde yaklafl ld görülmektedir. Konuya iliflkin olarak SPK n n Seri:XI, 1 No.lu Tebli i nde 6 yeni ç - kar lan hisse senetlerinin primli sat - fl ndan kaynaklanan tutarlar bu bafll k alt nda toplan r. Emisyon primlerinin, sermayeyi temsil eden hisse senetlerinde bir de er art fl n ifade etmesi nedeniyle yedekler aras na al nmas mümkün de ildir. ifadesi yer almaktad r. SPK ya tabi ortakl klarca (arac kurumlar dahil) düzenlenecek ayr nt l bilançoda hisse senedi ihraç primleri; öz sermayenin bir unsuru olarak belirtilmesine ra men yedekler hesap grubunun d fl nda ayr bir hesap grubunda ele al nmaktad r. SPK hisse senedi ihraç primlerini TTK n n aksine bir kazanç unsuru say- 4 DAKIN, Mustafa; Emisyon Primi ve Kanunen Kabul Edilmeyen Gideri, Vergi Dünyası, Sayı:230, Ekim 2000, s ÖZBALCI, Yılmaz; Kurumlar Vergisi Kanunu Yorum ve Aç klamalar, Oluş Yayıncılık, Ankara, 1999, s Ocak1989 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 7 SEKDUR, Mahmut-ALTUN, Muhsin; Mali Hukuk Ansiklopedisi, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2001,s.188.

6 may p, sermaye hesab n n bir uzant s olarak görmektedir 7. TTK emisyon primini 54 Kar Yedekleri hesap grubunda Yedek Akçe olarak kabul etmektedir. MSUGT de hisse senedi ihraç primleri 52 Sermaye Yedekleri Hesap grubunda Sermaye Yede i olarak görülmekle birlikte, SPK da öz sermayenin bir unsuru olarak ancak farkl bir hesap grubu oluflturulmaktad r. SPK n n söz konusu tebli ine göre, ifltirak edilen flirketlerdeki içsel kaynaklar n sermayeye ilavesi suretiyle edinilen bedelsiz hisseler, bu içsel kayna n kâr yede i mi yoksa sermaye yede i mi oldu una bak lmaks z n sermaye yedekleri aras nda yeniden de erleme de er art fllar alt nda ifltirakler ve ba l ortakl klardaki de er art fl olarak gösterilecek ve dönem kazanc ile iliflkilendirilmeyecektir. Dolay s yla, ifltirak edilen flirketlerdeki emisyon primlerinin sermayeye ilavesi suretiyle edinilen bedelsiz hisseler, sermaye yedekleri aras nda ifltirakler ve ba l ortakl klardaki de er art fl olarak gösterilecektir. 23- H SSE SENED HRAÇ PR MLER N N MUHASEBELEfiT R LMES Hisse senedi ihraç primleri ile ilgili TTK, SPK, MSUGT ve vergi kanunlar nda farkl düzenlemeler mevcuttur. Afla da verilen örne imizde vergi kanunlar, TTK ve SPK çerçevesinde paralellik sa lanmaya çal fl larak emisyon primleri muhasebelefltirilmifltir. Örnek: Hisse senetleri halka arz olunan ABC A.fi. ç kar lm fl sermayesini, 50 Trilyon TL l k kay tl sermaye tavan içerisinde TL dan TL ya yükseltme karar alm flt r. fiirket, kupürü TL nominal de ere sahip 8. tertip A grubu nama yaz l adet hisse senedi ihraç etmifltir. Hisse senetlerinin piyasa fiyat TL dir. Ayr ca halka arza yönelik olarak, TL Denetim Ücreti, TL Gazete lan Giderleri, TL MKB ye ödenen kota ücreti ve TL SP Kurul Kay t gideri yap lm flt r. Bu bilgiler fl nda emisyon priminin sermayeye ilavesine iliflkin yevmiye kay tlar n n muhasebelefltirilmesi afla daki gibi olacakt r. 1 / 501 ÖDENMEM fi SERMAYE SERMAYE Sermayenin Taahhüdü /

7 2 / 102 BANKALAR Finansbank fiiflli fib. 501 ÖDENMEM fi SERMAYE H SSE SENED HRAÇ PR M Tertip A Grubu Nama Yaz l Hisse senetlerinin nominal bedel üzerinden sat lmas 3 / 770 GENEL YÖNET M G DERLER lan Giderleri Denetim Ücreti Kotasyon Ücreti Kurul Kay t Üc KASA Hisse senedi ihrac na yönelik yap lan giderlerin kay tlara al nmas 4 / 520 H SSE SENED HRAÇ PR M Tertip A Grubu Nama Yaz l 771 GENEL YÖNET M G DERLER YANSITMA HESABI Hisse senedi ihrac na yönelik yap lan giderlerin emisyon primlerinden düflülmesi / Yukar daki kay tlar n TTK, SPK ve vergi kanunlar nda konuya iliflkin yer alan hükümlere uygunluk sa lad n düflünmekteyiz. Ayr ca, bu kay tlar n yap lmas suretiyle, hisse senedi ihrac na yönelik giderlerin hisse senedi ihraç primlerinden düflülmek suretiyle, hem TTK ve SPK ya uygun bir kay t ak fl sa lanm fl olmakta hemde bu tür giderlerin ticari kârdan mali kâra geçerken KKEG olarak dikkate al nmas n n unutulma riski ortadan kalkm fl olmaktad r. 3- SONUÇ Türk hukukunda hisse senedi ihraç primleri, MSUGT de sermaye yede i olarak, TTK da kâr yede i olarak ve SPK da ise öz sermaye unsuru olarak kabul görmektedir. Bu durum yay nlanan finansal tablolar n tekdüzen bir yap göstermemesi sonucunu do urmaktad r. Dolay s yla finansal tablolar vas tas yla iflletme

8 ilgililerine sunulan bilgiler mukayese edilebilir özelliklerini kaybetmektedir. Hisse senedi ihraç primlerine yönelik olarak, TTK, SPK ve vergi kanunlar nda yer alan düzenlemelere iliflkin tereddüt yaratan ve farkl uygulamalara konu olan hususlar n ortadan kald r lmas yararl olacakt r. YARARLANILAN KAYNAKLAR ALTU, Osman-AYBO A, Hanefi: fiirket Kurulufllar Evrim Yay nevi, stanbul, ATAMAN, Ümit: Tekdüzen Hesap Plan ve Mali Tablolar, Türkmen Kitabevi, stanbul, ATAMAN, Ümit: fiirketler Muhasebesi, Türkmen Kitabevi, stanbul, DAKIN, Mustafa: Emisyon Primi ve Kanunen Kabul Edilmeyen Gideri, Vergi Dünyas, Say :230, Ekim ER MEZ, M. Rüfltü: Emisyon Primi, Vergi Dünyas, Ekim GÜCENME, Ümit: Envanter, Marmara, Bursa, KARSAN, M. Erol: KVK da Belirtilen Esaslara Uygun fiekilde Gerçeklefltirilen Devirlerde Vergiye Tabi Emisyon Primi Do ar M? Vergi Dünyas, stanbul, Aral k ÖZBALCI, Y lmaz: Kurumlar Vergisi Kanunu Yorum ve Aç klamalar, Olufl Yay nc l k, Ankara, ÖZKAN, Cemali: Dernekler ve Vak flar, Yaklafl m Yay nlar, Ankara SEKDUR, Mahmut-ALTUN, Muhsin: Mali Hukuk Ansiklopedisi, Yaklafl m Yay nlar, Ankara, S PAH, Bar fl: Hisse Senedi hraç Primlerinin MSUGT, TTK, SPK ve Vergi Kanunlar Çerçevesinde ncelenmesi ve Muhasebelefltirilmesi, Mali Çözüm, 2001, Ekim-Kas m-aral k, Say :57. SÖYLER, Halil: Sermaye ve Kar Yedeklerinin Vergi Kanunlar Karfl s ndaki Durumu ve Muhasebelefltirilmesi, M.Ü., S.B.E., flletme Anabilim Dal,Muhasebe- Finansman Bilim Dal, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, stanbul, SÖYLER, Halil-Ercan Y ld r m: Hisse Senedi hraç Primlerinin Vergi Mevzuat Karfl s ndaki Durumu ve Muhasebelefltirilmesi, Vergi Raporu Dergisi, A ustos-eylül 2003, Say 66. TURMOB: Holdinglerde Al nan Kar Paylar n n Vergilendirilmesi, turmob.org.tr/yayinlar/sirküler/s17s7.html. UFUK, Mehmet Tahir: Emisyon Primleri ve Rüçhan Hakk Kupon Sat fl Kazançlar stisnas, Vergi Dünyas, Say :223, Mart YAfiAR, Nesimi: Rüçhan Haklar, Mükellefin Dergisi, fiubat 2001, Say 98. YILMAZ, Celali: Kurumlar Vergisinde Emisyon Primi stisnas, Vergi Dünyas, stanbul, Ocak 1995