İÇİNDEKİLER BİRİNCİ ANA BÖLÜM: İŞLETME İLKELERİ

Transkript

1 xi İÇİNDEKİLER Önsöz... iii BİRİNCİ ANA BÖLÜM: İŞLETME İLKELERİ BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR ve TARİHÇE A. TEMEL KAVRAMLAR İnsan İhtiyaçları Ekonomik Olaylar Ürünler (Mal ve Hizmetler) Fayda Üretim Üretim Faktörleri...9 a. Emek...9 b. Sermaye...9 c. Doğal Kaynaklar...10 d. Girişimci (Müteşebbis)...10 e. Teknoloji...10 f. Bilgi Üretim Faktörlerinin Payı...11 a. Ücret...11 b. Faiz...11 c. Rant...11 d. Kâr Talep Arz...13

2 xii İçindekiler 10. Fiyat Pazar (Piyasa)...14 B. İŞLETMECİLİKTEN İŞLETME BİLİMİNE Sanayi Devriminden Sonra İşletme Bilimi İşletme Biliminin Diğer Disiplinlerle İlişkisi...18 a. İşletme Bilimi ve Davranış Bilimleri İlişkisi...18 b. İşletme Bilimi ve Hukuk İlişkisi...19 c. İşletme Bilimi ve Matematik-İstatistik İlişkisi...19 d. İşletme Bilimi ve Psikoloji, Antropoloji ve Sosyoloji İlişkisi...19 C. EKONOMİK SİSTEMLER Gelenekçi Sistem Kapitalist Sistem (Liberal Ekonomi) Sosyalist Sistem (Planlı Ekonomi) Karma Ekonomik Sistem...24 OKUMA PARÇASI I: Bir Girişimcilik Hikayesi: Simit Sarayı...25 OKUMA PARÇASI: II: 12 Büyük Girişimcinin Hikayesi...28 İKİNCİ BÖLÜM İŞLETME KAVRAMI A. İŞLETME ve GİRİŞİM TANIMI...43 B. İŞLETMELERİN ÖNEMİ İşletmelerin Ekonomik Açıdan Önemi İşletmelerin Sosyal Açıdan Önemi...46 C. İŞLETMELERİN KURULUŞ AMAÇLARI Genel Amaçlar Özel Amaçlar...49 D. İŞLETMENİN KURULUŞ NEDENLERİ Bağımsız Çalışma İsteği Miras Yoluyla İşletme Sahipliği...50

3 xiii 3. Yeni Bir Buluş veya Fikri Pazara Sunma Arzusu Başka Fırsatların Yokluğu Toplumsal İtibar Sağlama Kazanç Sağlama ve Ülke Ekonomisine Katkıda Bulunma İsteği...51 E. BİR SİSTEM OLARAK İŞLETME...51 F. İŞLETME - ÇEVRE İLİŞKİLERİ Dış (Makro) Çevre Unsurları...54 a. Uzak Dış Çevre...54 b. Yakın Dış Çevre İç (Mikro) Çevre Unsurları...60 G. İŞLETMELERDE RASYONELLİK İLKELERİ Etkenlik (Efficiency)...61 a. Verimlilik (Productivity)...62 b. Ekonomiklik (İktisadilik)...65 c. Rantabilite Etkililik (Effectiveness)...65 OKUMA PARÇASI: Türkiye nin İlk 500 Firması (2014)...67 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI (İşletme Tipolojisi) A. TÜKETİCİ TÜRLERİNE GÖRE İŞLETMELER Son (nihai) Tüketiciler İçin Mal ve Hizmet Üreten İşletmeler Diğer İşletmeler İçin Mal ve Hizmet Üreten İşletmeler...90 B. AMAÇLARINA GÖRE İŞLETMELER Kâr Amacı Güden İşletmeler Kâr Amacı Gütmeyen İşletmeler Kooperatifler...91 C. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN SAHİPLİĞİNE GÖRE İŞLETMELER Özel İşletmeler...92

4 xiv İçindekiler 2. Kamu İşletmeleri Yabancı Sermayeli İşletmeler...96 D. ÜRETİLEN ÜRÜN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER Endüstri İşletmeleri Ticaret İşletmeleri Hizmet İşletmeleri Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık İşletmeleri Madencilik ve Taş Ocakları İşletmeleri Bilgi ve Teknoloji Üreten İşletmeler E. ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER Uluslararası İşletmeler Çok Uluslu İşletmeler Çok Uluslu İşletmeler Küresel İşletmeler F. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER G. HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Tek Kişi İşletmeleri Ticaret Şirketleri a. Adi Ortaklık b. Kollektif Şirket c. Komandit Şirket d. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket e. Limited Şirketler f. Anonim Şirketler H. İŞLETMELERARASI ANLAŞMALARA GÖRE İŞLETMELER (BİRLİKLER) Tröst Holding Konsorsiyum Satın Alma...114

5 xv 5. İş Ortaklıkları (ortak girişim, joint venture) Kartel Centilmenlik Anlaşmaları Havuzlama (Pools) OKUMA PARÇASI I: Şirket Evlilikleri: Ülker-Godiva Evliliği OKUMA PARÇASI II: Cadburry - Kent DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İŞLETMELERİN KURULUŞU A. PAZAR ARAŞTIRMASI VE TALEP TAHMİNİ Talep Tahmininin Önemi Talep Tahmin Yöntemleri a. Nicel (Kantitatif) Talep Tahmin Yöntemleri b. Nitel (Kalitatif) Talep Tahmin Yöntemleri B. İŞLETMENİN KURULUŞ AŞAMALARI Proje Fikrinin Doğuşu Ön Araştırma Fizibilite (Yapılabilirlik) Etüdü a. Ekonomik Etüd b. Teknik Etüd c. Finansal Etüd d. Yasal Etüd e. Örgütsel Etüt Projenin Değerlendirilmesi ve Yatırım Kararı Kesin Proje Projenin Uygulanması Deneme Üretimi İşletmeye Alma (Üretime Geçiş) C. KURULUŞ YERİ SEÇİMİNDE ETKİLİ FAKTÖRLER...153

6 xvi İçindekiler 1. Ekonomik Faktörler a. Hammaddeye Yakınlık b. Pazara Yakınlık c. İşgücü Yeterliliği Doğal Faktörler a. Enerji Kaynakları b. Su Kaynakları ve İklim Koşulları Sosyo-Psikolojik Faktörler Kamusal (Politik) Faktörler D. KAPASİTE VE KAPASİTE KULLANIMI Kapasite Kavramı Kapasite Türleri a. Teorik Kapasite (Maksimum Kapasite) b. Pratik Kapasite (Normal/Gerçekleştirilebilir Kapasite) c. Fiili Kapasite (Gerçek/Uygulama Kapasitesi) d. Atıl (Boş/Kullanılmayan/Aylak) Kapasite e. Optimum Kapasite Kapasiteyi Etkileyen Faktörler a. Satış Tahminlerinin Kapasiteyi Etkilemesi b. Kuruluş Yerinin Kapasite Belirlenmesine Etkisi c. Çalışma Süresinin Kapasite Belirlenmesine Etkisi d. Makine ve Donatım Seçiminin Kapasite Belirlenmesine Etkisi e. Kapasitenin Belirlenmesinde Yönetimin ve Örgütlenmenin Etkisi f. İnsan Gücü Kapasitesinin Etkisi g. İş Kolunun Özelliklerinin Etkisi EK: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı nca Önerilen Fizibilite Raporu Örneği OKUMA PARÇASI I: Cumhuriyet in Dev Projeleri OKUMA PARÇASI II: Pınar Süt ün Kuruluş Hikayesi...167

7 xvii BEŞİNCİ BÖLÜM İŞLETMENİN GELİR - GİDER ve KÂR HEDEFLERİ A. TEMEL KAVRAMLAR Harcama Kavramı Gider Kavramı Maliyet Kavramı Kâr Kavramı B. İŞLETMENİN GELİRLERİ C. İŞLETME GİDERLERİ İşletme İşlevlerine Göre Giderler Ortaya Çıkış Biçimine Göre Giderler Üretimle Olan İlişkisine Göre Giderler D. KÂR HEDEFLEME E. MALİYET-HACIM-KÂR ANALİZİ BBN Analizi Modeli a. BBN Analizinin Temel Varsayımları b. BBN Analizinin İşletme İşlevleri Açısından Önemi ve Kullanımı c. BBN Hesaplanması d. Hedef Kâra Göre BBN Belirleme e. BBN Analizi Yardımıyla Satış Fiyatını Belirleme f. BBN Analizi Yardımıyla Ürün Karmasını Belirleme BÖLÜM EKİ: Örnek Problemler ve Çözümler ALTINCI BÖLÜM İŞLETMELERDE ETİK ve SOSYAL SORUMLULUK A.İŞLETMELERDE ETİK Etik Kavramı İşletme Etiği B. SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI...216

8 xviii İçindekiler 1. Sosyal Sorumluluğun Tarihsel Gelişimi Kurumsal Sosyal Sorumluluk Düzeyleri a. Ekonomik Sorumluluklar b. Yasal Sorumluluklar c. Ahlaki Sorumluluklar d. İnsancıl Sorumluluklar Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Faydaları Kurumsal Sosyal Sorumluluk Alanları a. Çalışanlara Karşı Sorumluluk b. Tüketicilere Karşı Sorumluluk c. Yatırımcılara (hissedarlara) Karşı Sorumluluk d. Doğaya ve Çevreye Karşı Sorumluluk e. Devlete Karşı Sorumluluk f. Tedarikçilere Karşı Sorumluluk g. Rakiplere Karşı Sorumluluk h. Topluma Karşı Sorumluluk OKUMA PARÇASI I: Yılın Öne Çıkan Sosyal Sorumluluk Projeleri OKUMA PARÇASI II: Meslek Etiği ve Sosyal Sorumluluğun Tarihi Kökleri: Ahilik Felsefesi ve Birlikleri...230

9 xix İKİNCİ ANA BÖLÜM: İŞLETME İŞLEVLERİ YEDİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İŞLEVİ A. TEMEL KAVRAMLAR Yönetim (Management)Kavramı a. Yönetime İlişkin Kavramlar b. Stratejik Yönetim Yönetici (Manager) Kavramı a. Yönetim Kademeleri b. Yönetim Becerileri B. YÖNETİM DÜŞÜNCESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Klasik Dönem (Classical Perspective) a. Bilimsel Yönetim (Scientific Management) Yaklaşımı b. Yönetsel Kuram (Administrative Theory) c. Bürokrasi Kuramı (Bureaucracy Theory) d. Klasik Dönemin Değerlendirilmesi Neo-Klasik Dönem (Humanistic Perspective) a. İnsan İlişkileri (Human Relations Movement) Yaklaşımı b. İnsan Kaynaklarını Kullanma (Human Resources Approach) Yaklaşımı Modern Dönem (Modern Perspective) a. Sistemler Yaklaşımı (Systems Approach) b. Durumsallık Yaklaşımı (Contingency Approach) c. Modern Dönemin Değerlendirilmesi Postmodern Dönem (Postmodern Perspective) a. İşlem Maliyeti Ekonomisi (Transaction Cost Economy) b. Kurumsallık Kuramları (Institutional Theories)...272

10 xx İçindekiler c. Örgütsel Ekoloji (Organizational Ecology) d. Kaynak Temelli Görüş (Resource Based View) e. Vekalet Kuramı (Agency Theory) f. Örgütsel Strateji Yaklaşımı (Organizational Strategy Approach) g. Postmodern Yaklaşımların Değerlendirilmesi C. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ Planlama (Planning) a. Planlamanın Özellikleri b. Planlamanın Faydaları c. Planların Türleri Örgütleme (Organizing) a. Örgütleme İlkeleri b. Örgütleme Kavramları c. Bölümlere Ayırma Yöneltme (Directing) a. Yöneltme İlkeleri b. Etkin Bir Yöneltme Sisteminin Unsurları c. Yöneltmenin Temel Süreçleri Eşgüdümleme (Coordinating) a. Etkin Eşgüdümleme İçin İlkeler b. Eşgüdümleme Türleri Kontrol (Controlling) a. Kontrolün Aşamaları b. Kontrol Türleri OKUMA PARÇASI I: Hawthorne Araştırmaları OKUMA PARÇASI II: Şirket Batırmanın 7 Yolu ve Mudurnu Tavukçuluk 296

11 xxi SEKİZİNCİ BÖLÜM PAZARLAMA İŞLEVİ A. PAZARLAMA KAVRAMI B. PAZARLAMA KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ Üretim Yönlü Pazarlama Satış Yönlü Pazarlama Pazar Yönlü Pazarlama C. PAZARLAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR İhtiyaç ve İstekler Talep Değişim Hedef Kitle Pazar (piyasa) Müşteri Tatmini, Müşteri Değeri ve Müşteri İlişkileri D. PAZARLAMA ÇEVRESİ Mikro Çevre Değişkenleri Makro Çevre Değişkenleri E. PAZARLAMA KARMASI F. PAZARLAMA KARMASI BİLEŞENİ OLARAK ÜRÜN Ürün Düzeyleri Ürünlerin Sınıflandırılması a. Ürünün Somutluğu b. Dayanıklılık c. Kullanım Amaçları Ürünün Yaşam Dönemleri (Product Life Cycle) a. Giriş Aşaması b. Büyüme Aşaması c. Olgunluk Aşaması d. Düşüş Aşaması...329

12 xxii İçindekiler G. PAZARLAMA KARMASI BİLEŞENİ OLARAK FİYAT Fiyatlandırma Üzerinde Etkili Faktörler Fiyatlandırma Yöntemleri a. Maliyet Temelli Yaklaşım b. Değer Temelli Yaklaşım c. Rekabet Temelli Yaklaşım Fiyatlandırma Politikaları a. İlk Fiyatın Belirlenmesi (Yeni Ürün Fiyatlandırması) b. Fiyat Taktikleri H. PAZARLAMA KARMASI BİLEŞENİ OLARAK DAĞITIM Dağıtım Kanalının İşlevleri Temel Dağıtım Kanalları a. Dolaylı Dağıtım b. Dolaysız Dağıtım c. Dağıtım Kanalında Bütünleşme ve Çatışma I. PAZARLAMA KARMASI BİLEŞENİ OLARAK TUTUNDURMA Reklam a. Reklamın Amaçları b. Reklam Türleri c. Reklam Planlaması Kişisel Satış Satış Tutundurma (Satış Özendirme, Satış Geliştirme) Halkla İlişkiler OKUMA PARÇASI I: Pazarlama Çeşitliliği Üzerine OKUMA PARÇASI II: Wal-Mart Germany: Uluslararası Pazarlara Nasıl Girilmemeli?...346

13 xxiii DOKUZUNCU BÖLÜM ÜRETİM/İŞLEMLER İŞLEVİ A. ÜRETİM / İŞLEMLER İŞLEVİNİN İŞLETME İÇİNDEKİ ÖNEMİ B. TEMEL KAVRAMLAR Üretim Kavramı Üretim Süreci Ürün Kavramı C. ÜRETİM / İŞLEMLER YÖNETİMİ D. ÜRETİM/İŞLEMLER YÖNETİMİ KARAR KONULARI Kuruluş Yeri ve Üretim Kapasitesi Üretimde Kullanılacak Teknolojinin Seçimi a. Esnek Üretim Sistemi b. Bilgisayarlı Entegre Üretim Üretim Sistemleri a. Talebe göre üretim sistemleri b. Üretim hacmine göre üretim sistemleri c. Üretimin zaman kullanımına göre üretim sistemleri Tesis ve İşyeri Tasarımı a. Tesis Mimarisi ve Bina Seçimi b. Tesis ve İşyeri Yerleştirme Yöntemleri Ürün Tasarımı Görev (İş) Tasarımı ve İş Etüdü Tedarik Kaynaklarının Seçimi Üretim Planlanması Üretim Maliyetleri Stok Yönetimi a. Stok Maliyetleri b.stoklama Kararları c. Stok Türleri d. Sipariş Miktar ve Zamanını Belirleme...387

14 xxiv İçindekiler e. Stok Kontrol Sistemleri Kalite Kontrolü ve Yönetimi Bakım ve Onarım Kararları İş ve İşgücü Güvenliği Kararları E. ÇAĞDAŞ ÜRETİM ANLAYIŞLARI JIT (Just in Time) Sistemi Yalın Üretim (Lean Production) Sistemi Çevik Üretim Sistemi (Agile Production) OKUMA PARÇASI I: Tasarımda Bir Efsane İsim, IKEA OKUMA PARÇASI II: Tesis Tasarımında Çatı Tipleri ONUNCU BÖLÜM MUHASEBE İŞLEVİ A. MUHASEBENİN TARİHSEL GELİŞİMİ B. MUHASEBE ve DİĞER İŞLETME İŞLEVLERİYLE İLİŞKİSİ C.MUHASEBE İŞLEVİ İLE İLGİLİ TEMEL TERİMLER D. MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI E. MUHASEBENİN TÜRLERİ F. MUHASEBEDE ORGANİZASYON ve İŞ AKIŞI G. FİNANSAL TABLOLAR Bilanço Gelir Tablosu Kâr Dağıtım tablosu Fon Akım Tablosu Nakit Akım Tablosu H. ULUSLARARASI FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARI VE TÜRKİYE FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINA GEÇİŞ SÜRECİ...426

15 xxv BÖLÜM EKİ I: Türkiye Muhasebe Standartları / Türkiye Finansal Raporlama Standartları BÖLÜM EK II: Bilanço Örneği BÖLÜM EK III: Gelir Tablosu Örneği ONBİRİNCİ BÖLÜM FİNANSMAN İŞLEVİ A.TEMEL KAVRAMLAR B. İŞLETMELERDE FİNANSAL YÖNETİMİN AMACI C. FİNANS YÖNETİCİSİNİN GÖREVLERİ D. FİNANSMAN KAYNAKLARI Kısa Vadeli Finansman Kaynakları Orta Vadeli Finansman Kaynakları Uzun Vadeli Finansman Kaynakları E. FİNANSAL ANALİZ F. FİNANSAL PLANLAMA G. ÖZEL FİNANSMAN TEKNİKLERİ Leasing a. Taraflar b. Leasing Sisteminin İşleyişi c. Leasing in Türleri d. Leasing in Olumlu ve Olumsuz Yönleri Factoring a. Factoring in Türleri b. Factoring in Olumlu ve Olumsuz Yönleri Forfaiting Franchising a. Franchising in Türleri b. Franchising in Olumlu ve Olumsuz Yönleri Barter...464

16 xxvi İçindekiler a. Barter Türleri b. Barter Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri Risk Sermayesi a. Risk Sermayesinin Faktörleri b. Risk Sermayesi Finansman Türleri H. FİNANSAL SİSTEM Finansal Piyasalar Finansal Araçlar BÖLÜM EKİ I: Risk Sermayesi Şirket Türleri BÖLÜM EKİ II: Barter OKUMA PARÇASI: Bir Franchising Örneği ONİKİNCİ BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İŞLEVİ A. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ KAVRAMI B. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ KAVRAMININ DOĞUŞU C. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ SÜRECİ İş Analizi ve Tasarımı a. İş Analizinde Kullanılan Teknikler b. İş Analizinin Çıktıları İnsan Kaynaklarının Planlanması a. İşgören Adayı Bulma b. İşgören Seçme Eğitim ve Geliştirme a. Eğitim Gereksiniminin Ortaya Çıkması b. Eğitim Amaçlarının Belirlenmesi c. Eğitimin Programının Hazırlanması d. Eğitim Yönteminin Seçimi...503

17 xxvii e. Eğitim Programının Uygulanması f. Eğitim Sonuçlarının/Etkinliğinin Ölçülmesi Kariyer Yönetimi a. Kariyer Kalıbı b. Modern İş Yaşamında Kariyer Yapılanması Performans Yönetimi a. Performans Değerlendirme b. Performans Değerlendirmenin İşlevsel Yönü c. Performans Değerlendirme Yöntemleri d. Performans Değerlendiricilerinin Saptanması Ücret Yönetimi a. Ücretin Bileşenleri b. Ücretlemede İlkeler c. Ücret Sistemleri d. Ücret Düzeyinin Belirlenmesi D. İNSAN KAYNAKLARINDA GÜNCEL KONULAR Beyin Avcılığı (Brain Hunting) Koçluk (Coaching) Akıl Hocalığı (Mentorluk) Psikolojik Yıldırma (Mobbing) Tükenmişlik Sendromu (Burnout Syndrome) Kayırmacılık (Nepotism) Farklılıkların Yönetimi (Diversity Management) İş Yerinde Romantizm (Workplace Romance) OKUMA PARÇASI: Yetenek Tutmanın Yeni Yolu...517

18 xxviii İçindekiler ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM HALKLA İLİŞKİLER İŞLEVİ A. HALKLA İLİŞKİLER KAVRAMI Halkla İlişkilerin Tanımı ve Kapsamı Halkla İlişkilerin Önemi Halkla İlişkilerin Amaçları Halkla İlişkiler Kavramı ve Benzer Kavramlar a. Halkla İlişkiler - Duyurum İlişkisi b. Halkla İlişkiler - Tanıtım İlişkisi c. Halkla İlişkiler - Propaganda İlişkisi d. Halkla İlişkiler - Lobicilik İlişkisi e. Halkla İlişkiler - Pazarlama İlişkisi f. Halkla İlişkiler - Reklam İlişkisi B. HALKLA İLİŞKİLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ Dünyada Halkla İlişkilerin Gelişimi ve Halkla İlişkiler Modelleri Türkiye de Halkla İlişkilerin Gelişimi C. HALKLA İLİŞKİLERİN İLKELERİ VE ÖRGÜT İÇİNDEKİ YERİ D. HALKLA İLİŞKİLER SÜRECİ Halkla İlişkilerde Araştırma Sorunun Saptanması ve Durum Analizi Halkla İlişkiler Amaçlarının Belirlenmesi Hedef Kitlenin Belirlenmesi ve Analizi Etkinlik ve İletişim Programının Belirlenmesi Uygulama Planının Hazırlanması ve Uygulanması Bütçeleme Değerlendirme E. HALKLA İLİŞKİLERDE KULLANILAN İLETİŞİM ARAÇLARI Yazılı ve Sözlü Araçlar...548

19 xxix 2. Görsel ve İşitsel Araçlar Özel Etkinlikler Sponsorluk OKUMA PARÇASI: İstanbul da Bir Sürrealist: Salvador Dali Sergisi ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM ARAŞTIRMA - GELİŞTİRME (AR-GE) İŞLEVİ A. AR-GE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Araştırma a. Temel Araştırma b. Uygulamalı Araştırmalar Geliştirme a. Teknoloji İlerletme b. Ürün Geliştirme c. Test ve Değerlendirme İlgili Diğer Tanımlar B. AR-GE ÇALIŞMALARININ NEDENLERİ ve ÖNEMİ C. YENİ ÜRÜN GELİŞTİRME D. İŞLETMELERDE AR-GE YÖNETİMİ E. İŞLETMELERİN YENİLİK STRATEJİLERİ OKUMA PARÇASI I: Tarih Boyunca Bilimsel Gaflar PARÇASI II: 100 Şirket Ar-Ge ye Yüklendi 541 Milyon Lira Kaynak Ayırdı (2011) Genel Kaynakça Kavram ve Terimler İndeksi Bölüm Sonu Soruları Cevap Anahtarı...617