Terör Örgütlerinde Militan Kimlik Profili: Türkiye de Hizbullah Örneği

Transkript

1 Terör Örgütlerinde Militan Kimlik Profili: Türkiye de Hizbullah Örneği Doç. Dr. Süleyman Özeren1* Yrd. Doç. Dr. M.Alper Sözer * Dr. Süleyman Demirci * Özet Terör örgütü elemanlarının doğru analiz edilmesi, yaş, eğitim ve sosyoekonomik durum gibi genel karakteristik özelliklerine dayanarak sağlıklı profiller çıkarılması, terör sorununu anlamada ve sorunun çözümüne yönelik sağlıklı politikalar üretmede büyük önem taşımaktadır. Bu eksende yapılan bu çalışmada, Türkiye de faaliyet gösteren Hizbullah terör örgütü silahlı kanat mensuplarının profilleri çıkarılarak, bu profil üzerinden bireylerin örgüt tarafından nasıl kazanıldıkları incelenmiştir. Çalışmada, Hizbullah mensuplarının örgüt liderliğine yazmış oldukları özgeçmişler, 17 değişik kurumun katılımıyla yapılan odak grup çalışması, Hizbullah terör örgütüyle mücadelede bulunmuş güvenlik görevlileri, cezaevi çalışanları ve çeşitli disiplinlerden birçok bilim adamıyla yapılan yarı yapılandırılmış mülakatlar olmak üzere üç değişik veri kaynağı kullanılmıştır. Hizbullah terör örgütünün militan profiline bakıldığında, genç, çoğu işsiz, yarıdan fazlası lise mezunu, dini bilgisi eksik ve dindar olmayan erkeklerden oluşan bir profille karşılaşılmaktadır. Dini hassasiyetleri yüksek olmasına karşın, dini bilgileri yetersiz ve dini bilinçleri düşük olan bu profilin, bölgedeki formel mekanizmaların boş bıraktığı alanın genişliğinden de faydalanarak, örgüt tarafından, manipule edilmiş dini öğreti ve PKK karşısındaki mağduriyetlerin kullanılmasıyla örgütün kanlı eylemler yapan silahlı kanadına kazandırıldıkları sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hizbullah, silahlı kanat, profil, din istismarı, ötekileştirme, eklektik * Polis Akademisi Başkanlığı, Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Araştırma Merkezi-UTSAM, sozeren@egm.gov.tr; asozer@egm.gov.tr 139

2 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ Giriş Terörizm, belirli bir siyasal düşünce veya ideolojinin, şiddetin kullanılmak suretiyle örgütlü bir yapı tarafından realize edilmesi olarak tanımlanabilir. Terör sorunu her ülkede farklı boyutlarda olsa da Türkiye, uzun yıllardır dünyada ender görülen bir şekilde aynı dönemde farklı ideolojik görüşte terör örgütleriyle mücadele etmek zorunda kalan nadir ülkelerden biridir (Bal, 2006). PKK/KONGRA-GEL, Hizbullah, Devrimci Halkın Kurtuluşu Cephesi (DHKP/C), Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu (TİKKO), Marksist-Leninist Kominist Parti (MLKP) gibi farklı ideolojik tabanda ya da aynı ideolojik tabanda olmakla birlikte farklı hedefleri olan örgütler, Türkiye de ses getiren eylemler yapmışlardır. Yine Türkiye, El Kaide bağlantılı uluslararası gruplarla da başarılı bir şekilde mücadele etmektedir ki bu başarısının dünyada da örneği azdır. Bu örgütler arasında hiç şüphesiz mezar evler ile domuz bağı gibi vahşi ve kanlı eylemlerle ülke gündemine oturan ve Hizbulvahşet (Akyol, 2004) adını alacak kadar adını ülke ve dünya kamuoyuna duyuran Hizbullah terör örgütü ile mücadele, bu örgütün temel unsurlarını iyi anlamakla mümkündür. Bu amaçla yapılan çalışma, terör sorununu daha iyi anlamak ve teşhisi doğru yapmak için; hem ideolojisi hem de hedefleri açısından diğer örgütlerden önemli farklılıkları olan Hizbullah terör örgütünü incelemiştir. Araştırmada, Hizbullah terör örgütünün silahlı kanadında faaliyet gösteren elemanların demografik özellikleri ve dine yaklaşımlarıyla alakalı perspektifleri irdelenmiştir. Çalışmada; ilk önce ulusal ve uluslararası alanda terör örgütlerinin profili ile ilgili literatüre yer verilmiştir. İkinci olarak, Hizbullah terör örgütü hakkında; örgütün tarihsel süreci, ideolojisi, eylemleri ve son durumu hakkında genel bir değerlendirme sunulmuştur. Daha sonra, silahlı kanadın profili ve bu profilin çıkarılması için kullanılan veri kaynakları ve analiz yöntemleri anlatılmış, analiz sonucunda elde edilen bulgular paylaşıldıktan sonra genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bireyler Neden Terör Örgütlerine Katılırlar? Terörizm literatüründe,bireyin neden terör örgütüne girdiği sorusuna farklı cevaplar verilmektedir. Crenshaw (1985), bireyin terör örgütüne girmesinde motivasyon faktörü olarak dört kategori olduğunu 140

3 belirtmektedir. Bunlar; 1) eylem için fırsat olması, 2) bir yere ait olma gereksinimi ya da aidiyet duygusu, 3) sosyal statü gereksinimi, 4) maddi getiri elde etmedir. Diğer taraftan Borum a (2004) göre bu nedenler; adaletsizlik, kimlik ve aidiyettir. Adaletsizlik, haksızlık ya da eşitsizlik terör örgütlerinin temel argümanları arasındadır. Adaletsizlik duygusu bireyleri intikam ya da bu adaletsizliğe neden olanlardan hesap sormaya itebilmektedir ki terör örgütlerinin eylemlerindeki vahşilik ve şiddetin arkasındaki itici güçlerden biri de bu duygunun tatmin edilmesidir (Hacker, 1976). Adaletsizlik, bireylerde haksızlığa uğramışlık ve mağduriyet duygularına neden olmakta bu duygularda dolayısıyla bireyleri mutsuzluğa itmektedir. Ekonomik, etnik, siyasal, dini, sosyal ya da hukuki nedenlerden dolayı bireyler mağduriyet ya da haksızlığa uğrayabilir veya haksızlığa uğramasa ve mağdur olmasalar da mağduriyet veya haksızlığa uğradıkları duygusu bu bireylerde uyarılabilir (Ross dan aktaran Borum, 2004). Terör örgütüne girişte bir diğer motivasyon unsuru ise kimlik olgusudur. Bireyin kimliğinin sağlıklı gelişmesi, kişiliğinin oluşumunda son derece önemlidir. Bireyin değer yargıları, inançları, algıları ve değerlendirmeleri, bireysel kimliğin oluşumu sürecinde şekillenir. Bireysel kimliğin şekillendiği ergenlik döneminde arayış içinde olan bireyler için kimi zaman terör örgütleri bir seçenek olabilmektedir. Yaşamın bireye yüklediği sorumlulukları kaldırmaya gücü yetmeyenler ya da sosyal yaşama kendisini adapte edemeyen bireyler için sadece siyah ve beyaz tanımlamasının yeterli olduğu terör örgütleri bir kaçış yolu olabilmektedir. Bazı durumlarda da kişilik gelişimi devam eden bireyler için terör örgütleri, daha büyük ve kutsal bir görevi yerine getirebilecekleri, bir diğer ifadeyle yaşamlarını anlamlandırabilecekleri bir yer durumuna gelmektedir. Örgütlere katılımın bir diğer nedeni de örgütlerin sığınılacak bir liman ve güvenlik kaygısının giderilmesine bir adres olarak görülmesidir. Field in (1979) Kuzey İrlanda da gençler üzerine yaptığı alan çalışmasında, sürekli şiddet ve terör olaylarına şahit olan ergenlik dönemindeki bireylerin, ahlaki değer yargılarının gelişiminde, sürekli şiddete tanıklık etmeleri ve şiddet mağduru olmalarından dolayı çaresizlik duygusuna kapıldıklarını, bu duygunun da bireyleri toplumdan soyutladığını ve ümitsizliğe ittiğini tespit etmiştir. Bu bireyler sürekli korku ve dehşet duygusu içinde 141

4 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ olduklarından kendilerini savunduklarını düşündükleri terör örgütü üyelerinin desteğine sığınmaktadırlar. Terör örgütüne katılmada oldukça etkili bir faktörün de aşağılanmak olduğu söylenebilir (Ferracuti ve Bruno, 1981). Borum (2004), özellikle haksızlık, istismar edilme ve aşağılanmayı örgütlere katılımda çok önemli üç duygusal durum olarak ön planda tutmaktadır. Örneğin, terör suçu iddiasıyla yapılan gözaltılar ve/veya ceza evinde yaşanılan aşağılama ve kötü muameleler, bireylerin örgüte daha sıkı bağlanmalarına sebep olmaktadır (Cemal, 2003; Della Porta, 1992; Teymur, 2007). Bu nedenle devlet görevlilerinin intikam, cezalandırma ve teröristlere hak ettikleri dersi verme düşüncesiyle yaptıkları aşırı güç kullanımı, çoğunlukla terör örgütü elemanlarının devlet görevlilerini düşman olarak görme eğilimlerini güçlendirmekte, daha fazla kinlenmelerine sebep olmakta ve buldukları ilk fırsatta intikam almak için örgütün saflarında yerlerini almaya itmektedir. Terör Örgütlerinde Eleman Devşirme ve Militan Kimlik İnşası Nasıl Gerçekleşir? Terör örgütleri, yaşayan örgütsel yapılar olarak kalmak için eleman kazanma süreçlerini sürdürmek zorundadırlar. Örgütler eleman kazanırken birçok argümanı sistemli olarak kullanırlar. Ama özellikle de uğruna mücadelesini verdiklerini iddia ettikleri sınıf, grup ya da etnik toplumun içinde bulunduğu yoksunluk ve yoksulluğun en derin olduğu bölgeler terör örgütlerinin özel ilgi alanına girmektedir. Borum (2004) tarafından geliştirilen İdeolojik Gelişim Süreci modeline göre bireyin, aşırı görüşleri geliştirme ve şiddeti meşrulaştırması 4 aşamada tanımlanmaktadır. Birinci aşama doğru değil aşamasıdır ki bu aşamada birey içinde bulunduğu yoksunluktan dolayı tatminsizlik ve memnuniyetsizlik duygusuna kapılmaktadır. Bunun temelinde ise bireyin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşullar vardır. İkinci aşama adil değil aşamasıdır. Bu aşama bireyin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşullar ile beklentileri arasındaki boşluktur. Birey bu aşamada bir anlamda karşılaştırma yapar. Bu boşluk bireyde göreceli yoksunluk olarak tanımlanan algılamayı doğurur (Gurr, 1968). Yani birey elde etmek istediklerine ulaşamayınca bu adaletsizliğin nedeni olarak gördüğü kişi, grup ya da kuruma karşı öfke duyar. Üçüncü aşama senin hatan olarak 142

5 tanımlanmaktadır ki bu aşamada birey içinde bulunduğu kötü durumun sorumlusunu arar. Bu sorunlara karşı beslenen öfke, onları hedef olarak görmeyle sonuçlanır ve suçlamak için birileri aranır (Borum, 2004). Dördüncü ve son aşama ise sen kötüsün aşamasıdır. Bu aşamada birey genellemelere gider ve önyargılar oluşturmaya başlar. Hedef olarak gördüğü kişileri artık normal insan olarak görmemeye başlar ki bu kişilere karşı şiddet uygulamak bireyin zihninde normalleşir (Borum, 2004). Terör örgütlerinin eylemleri, objektif gerçeklere değil, sübjektif değer yargılarına göre dünyaya bakmalarına dayanmaktadır (Crenshaw, 1988). Bu aşamada birey artık hedefine karşılık vermeye yani ona karşı şiddet kullanmaya başlar. Başkalarını öldürmeye kadar götüren süreçte birey, artık örgütün grup dinamiği içinde hareket etmektedir. Figür 1. İdeolojik Gelişim Süreci Kaynak: Borum, R. (2004). Psychology of Terrorism. Alkan (2007), terör örgütlerinin eleman kazanma sürecinde iki önemli aşamayı dile getirmektedir. Birinci aşamada örgütler, sosyal metotlar olarak sınıflandırılan, arkadaşlık, hemşerilik, akraba ilişkisi, sosyal ve kültürel faaliyetler, etnik köken ve din istismarı gibi yollarla bireylerle irtibata geçmektedir. Bir bireyin, başka bir bireye olan bağı ve sosyal ilişkiler ağı, o bireyin örgüte katılmasında yaşamsal bir öneme sahiptir (Della Porta, 1992). Nitekim Della Porta nın yapmış olduğu araştırma, İtalyan terör örgütlerinde, örgüte katılma kararının nadiren bireylerin kendi kararları olduğunu ortaya koymaktadır (Della Porta, 1992). Marc Sageman ın 2004 yılında 172 teröristle ilgili yaptığı alan araştırması, bu teröristlerin üçte ikisinin terör örgütüne yakın arkadaş çevresi ya da 143

6 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ çok eski bir arkadaş aracılığıyla katıldıklarını ortaya koymuştur. Örneğin kadın bir ETA mensubu örgüte nasıl katıldığını anlatırken; Bana örgüte katılmamı önerdiler. Beraber olduğum erkek arkadaşım örgüte katıldı ben de katıldım demektedir (Post, 2007, ss ). Kısaca, Alkan ın (2007) modelindeki birinci aşama yabancı literatür tarafından da desteklenmektedir. İkinci aşama olan psikolojik metotlar ise grup dinamiği ve güdüleme faaliyetlerini içermektedir (Alkan 2007). Sosyal metotlar örgüt ile birey arasında iletişim ve etkileşimin platformunu oluştururken, psikolojik metotlar ise bireyin zihin dünyasını bir anlamda sıfırlama ve yeniden yükleme sürecidir. Grup dinamiği içinde güdüleme yoluyla birey örgüt ideolojisini içselleştirmektedir. Diğer bir deyişle psikolojik metotlar yoluyla bireyde militan kimlik oluşturulmaktadır. Bu aşamadan sonra bireyin algı dünyası, olaylara bakış açısı, iyi ya da kötü tanımlamaları ve diğer yaşama dair perspektifi, örgütün değer yargıları ve ideolojik tanımlamasına göre gerçekleşmektedir. Grup dinamiğinin, bireyin kimliğini ve kişiliğini tamamen kapladığı noktada birey artık grubun tam kontrolü altına girmiş olmaktadır (Sprinzak, 1990). Terör Örgütlerinde Profil Profil, bir suçun analiz edilerek suçu işleyen kişiye ait kişilik ve davranış özelliklerinin tespit edilmesi tekniğidir. Profil, belirli özelliklerin istatistiksel olarak ilişkilendirilebildiği gruplardır ve ortak özellikler tespit edilerek oluşturulmaktadır. İlk profil çalışmaları, Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) Federal Soruşturma Bürosu Davranış Bilimleri Birimi tarafından seri katiller üzerinde yapılmıştır (Borum 2004). Daha sonra bu çalışmalar, terör örgütleri ve terör örgütü elemanları üzerinde de yapılmaya başlanmıştır. Örgütsel profil çalışmalarında; örgütün iletişim yapısı, yönetim ve kontrol hiyerarşisi, planlı eylemler için örgütün zaman tanımı, örgütün eleman kazanma metotlarında kullandığı temel argümanlar, örgütün eleman kazanma faaliyetlerinde hedef kitle, hedef kitlenin sosyo-ekonomik ve psikolojik dinamikleri ve örgüt elemanlarının örgüte katılım nedenleri gibi konular incelenmektedir. Günümüzde pek çok ülkede terör örgütlerine ilişkin profil çalışmaları yapılmaktadır. Ancak özellikle 11 Eylül 2001 terör saldırılarından sonra, ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde terör örgütleri hakkında 144

7 geliştirilen profil çalışmalarında çok önemli yanlışların yapıldığı gerek medyada ve gerekse literatürde sıklıkla gündeme getirilmektedir. Örneğin Almanya tarafından yılları arasında 8.3 milyon kişinin kişisel verileri kullanılarak yapılan çalışmada, ulusal düzeyde bir terörist profili geliştirilmeye çalışılmıştır (Golston, 2006). Çalışma sonunda ortaya çıkan profile göre bir terörist; yaşa aralığında, erkek, Müslüman, Almanya da yasal oturma izni olan, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan 26 ülkeden birinin vatandaşı ya da bu ülkede doğmuş kişi olarak tanımlanmıştır (Golston, 2006, s. 5). Bu çalışmada ortaya çıkan profil birçok noktada sorunludur. Daha doğrusu bu kadar geniş bir tanımlama yapan bir çalışmaya terörist profili demek oldukça zorlama bir ifade olacaktır. Öncelikle, bu profile göre yaş arasındaki erkek tanımlaması çok geniştir. Fiziksel olarak aktif olan erkeklerin oluşturduğu çok büyük bir kesim bu profilin sınırları içerisindedir. İkincisi yaş aralığında ve sadece Müslüman olanlar potansiyel terörist olarak görülmektedir ki uzun yıllardır Almanya, eylemcisinin Müslüman olduğu bir eylem yaşamamıştır. Buna karşın, Nazi yanlısı gruplar zaman zaman Almanya da terör eylemi sayılabilecek çeşitli eylemler yapmaktadırlar. AB ülkeleri içerisinde ekonomik yönden cazibe merkezi olarak, diğer ülkelerden çalışmaya gelenlere aşırı milliyetçi tepkiler verme ihtimali en güçlü olan Alman milliyetçi gruplar, en az Müslüman erkekler kadar terörist eylem yapma riskine sahip bulunmaktadır. Bu haliyle yapılan çalışmanın 11 Eylül ve ardından gerçekleştirilen İstanbul (2003), Madrid (2004) ve Londra (2005) eylemlerinin oluşturduğu psikolojik ortamın etkisinde kaldığı görülmektedir çünkü Almanya da bu çalışmanın ortaya koyduğu profile uyan hiçbir terör şüphelisi yakalanamamıştır. Buna rağmen, Almanya, bu profilin AB ye üye devletlerce de benimsenmesini ve veri tabanı oluşturularak bu veri tabanının desteklenmesi gerektiğini iddia etmektedir. Terörist profili alanında daha önce yapılmış çalışmalar da bulunmaktadır. Örneğin, Russel ve Miller (1983) 1977 yılında, değişik ülkelerde faaliyet gösteren 18 farklı terör örgütünden 350 kişiyi kapsayan bir profil çalışması yapmıştır. Russel ve Miller in (1983) yaptığı çalışmada örgütün lider kadrosu dışındaki aktif üyelerin yaş profili ortalama olarak yaş arasındadır. Hudson ın (1999) Filistin, Alman ve Japon teröristler üzerinde yapmış olduğu profil çalışmasında yaş ile ilgili ulaştığı sonuç 145

8 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ (ortalama yaş arasındadır) Russel ve Miller in (1983) çalışmasının bulgularıyla paralellik göstermektedir. Diğer yandan, Sri Lanka daki Tamil Kaplanları (LTTE) örgütünün yaş ortalaması arasındadır ki bu da Yılmaz a (2009) göre daha küçük yaşta çocukların örgüte zorla katılmak durumunda kaldıklarını göstermektedir. Örgüt üyelerinin profilleri hakkında yapılan çalışmalar üyelerin eğitim durumları ve ekonomik düzeyleri hakkında farklı sonuçları da ortaya koymaktadır. Russel ve Miller (1983) tarafından yapılan profil çalışmasında örgüt üyelerinin % 80 inin erkek, %75 inin üniversite mezunu, çoğunluğunun bekar, sosyo-ekonomik olarak orta ya da üst sınıftan olduğu görülmektedir. Araştırmacılar, bireylerin örgüte katılma yerlerinin üniversite ortamları olduğu, ideolojilerin ise çoğunlukla anarşist, Marksist-Leninist ya da milliyetçi ideolojiler olduğunu tespit etmişlerdir. Her ne kadar çalışma 18 farklı terör örgütünü kapsadığı için genellenebilir görülse de örnek sayısının 350 gibi çok sınırlı olması, çalışmanın dış geçerlilik açısından soru işaretleri taşımasına neden olmaktadır. DHKP/C örgütünde ise örgüt üyelerinin sadece %7 i üniversite mezunu, %21 i ise üniversite terktir (Teymur, 2008). Avrupa daki sol örgüt üyeleri orta ya da üst sınıftan gelirken, Kolombiya Devrimci Silahlı Güçler (FARC) örgüt üyelerinin %80 i köylü ve düşük gelire sahip kişilerdir (Hudson, 1999). Görüldüğü üzere profil çalışmaları bize terör örgütü elemanları ve terör örgütünün karakteristikleri hakkında genel çerçeveyi çizen, terörist grubu daha iyi anlamayı sağlayan çalışmalardır. Bundan sonraki bölümde, ilk önce Hizbullah terör örgütünün kısa tarihi ve ideolojisine yer verilmiş daha sonra çalışmanın veri kaynakları ve yöntemi aktarılarak, örgütün silahlı kanadında bulunan elemanların beş ana başlık (yaş, eğitim, iş durumu, dindarlık seviyesi ve dini bilinçli yaşama) altında profilleri ve bu profil kapsamındaki elemanların örgüt tarafından nasıl silahlı kanat elemanı haline getirildiği tartışılmıştır. Hizbullah Terör Örgütünün Kısa Tarihçesi 19. yüzyılda Batılı ülkelerin işgaline uğramış Mısır, Afganistan ve İran gibi ülkelerdeki düşünür ve yazarlar, Batı karşısında siyasi, ekonomik ve teknolojik ezikliğin etkisiyle, Müslüman ülkelerin bu geri kalmış ve Batı karşısında yenik düşmüş durumdan kurtulmaları için silahlı veya silahsız siyasi mücadeleye yönelmeleri gerektiğini öneren eserler kaleme 146

9 almışlardır. Bu eserler, 1970 li yıllardan itibaren Türkçeye tercüme edilmiş ve belli bir okuyucu kesimi bulmuştur. Ülkemizdeki radikal düşüncelere meyilli kesimler üzerinde, düşünce planında Mısır ve Mısır daki Müslüman Kardeşler örgütü, pratiğe geçirilmiş bir model olarakta en çok İran devrimi ve bu devrimin fikir zeminini hazırlayanlar etkili olmuştur. İran devriminin de tesiriyle belli bir ivme kazanan radikal hareketler, yapısı itibariyle muhafazakâr bir özellik taşıyan Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni daha fazla etkilemiştir li yılların başlarında Diyarbakır da, Abdulvahap Ekinci ye ait Vahdet kitapevi etrafında bir araya gelen Hüseyin Velioğlu ve Fidan Güngör, Hizbullah terör örgütün temelini burada atmışlardır. Daha sonra fikir ayrılıkları sebebiyle ayrılan gruplardan; Fidan Güngör e bağlı grup Menzil grubu, Hüseyin Velioğlu na ait grup İlim grubu olarak faaliyetlerini sürdürmüşlerdir (Aras ve Bacık, 2002). Velioğlu nun liderliğindeki Hizbullah İlim örgütü, İran ve Humeyni devrimini; takip edilecek stratejide bir model olarak benimsemesine rağmen, fikri temelde büyük ölçüde Mısır daki Müslüman Kardeşler örgütünden etkilenmiştir. Örgüt mensupları 1991 e kadar, genel itibariyle propaganda yoluyla taban kazanma faaliyetlerine devam etmiştir. Hizbullah terör örgütü, kuruluşundan itibaren öncelikle taban kazanma faaliyetlerine ağırlık vermiş, süreç içerisinde PKK terör örgütü ile aynı tabana yönelik faaliyet yürüttüğünden bu örgütle çatışmıştır (Bal, 2006). Örgüt, faaliyet alanını genişletirken başlangıçta birlikte hareket ettiği gruplara karşı da ya bize katılırsınız ya da yok olursunuz şeklinde yaklaşarak, bu gruplara baskı ve şiddet uygulamıştır (Özeren ve Van De Voorde, 2006). Hizbullah Menzil grubuna karşı yapılan silahlı eylemler bunun en canlı örneğidir. Bölgenin özellikle 1990 lı yıllarda içinde bulunduğu güvensiz ortam ve PKK terör örgütünün neden olduğu şiddet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde Hizbullah terör örgütünün hızlı bir şekilde büyümesine zemin hazırlamıştır. Bir anlamda birbirine zıt ideolojileri olan PKK ve Hizbullah terör örgütleri yılları arasında çatışarak birbirlerini beslemişlerdir. PKK teröründen korkan veya mağdur olan bireyler, PKK nın din karşıtlığı içeren ideolojisinin ve psikolojik ortamın da etkisiyle, Hizbullah terör örgütüne katılmıştır. Hizbullah terör örgütü 1995 yılından sonra Batı illerine açılmaya başlamıştır. Bu açılımın iki temel nedeni vardır. Bunlardan ilki örgüte 147

10 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ yönelik polis operasyonları, ikincisi örgütün PKK ve Menzil gruplarıyla mücadelesinde üstün çıkmasıyla birlikte ortaya çıkan faaliyet ve etki alanını genişletme kararıdır. Örgütün lideri Velioğlu, 1995 yılında Diyarbakır dan ayrılarak örgütün merkezini ve arşivini kendi ile beraber sırasıyla; Mardin, Mersin, Konya ve İstanbul a taşımıştır. PKK ile çatışmanın sona erdiği yılları arasında, örgüt kendi içinde de ajan suçlamasıyla birçok elemanını akıl almaz işkencelerle sorgulamış ve katletmiş, domuz bağı ve mezar evler örgütün imzası haline gelmiştir. Ayrıca bu dönemde dini cemaat ve tarikatlara yönelik eylemler de yapmıştır. Örneğin, medyada sıkça İslam da feminizim ve kadın hakkında demeç veren Konca Kuriş, örgüt tarafından işkence edilerek öldürülmüştür. 17 Ocak 2000 tarihinde, Beykoz daki operasyon neticesinde örgüt lideri Hüseyin Velioğlu nun ölü olarak ele geçirilmesi ve örgüt arşivine polis tarafından el konulmasıyla birlikte başlayan operasyonlar sürecinde Hizbullah terör örgütü büyük bir darbe almıştır. Kısa bir süre liderlik koltuğu boş kalan örgütün başına, 2001 yılında yine bir operasyon sonucu ölü ele geçirilen Sülhaddin Ürük, sonrasında Hacı Bayancuk ve sonrasında halen örgütün liderliğini yurtdışından yürüten İsa Altsoy geçmiştir yılları arasında güvenlik birimlerinin operasyonları ile adeta bitme noktasına gelen örgüt, 2003 yılından itibaren legal alan olarak tanımlanan bölgede çalışmalara ağırlık vermiştir. (Düzgit ve Çakır, 2009). Ancak örgütün kullandığı temel argümanlar, kavramlar, hedefler ve bu doğrultuda faaliyet yürüten kuruluşlar göz önüne alındığında, örgütün 2000 öncesi dönemdeki tabanının günümüzde de örgütün ana eleman kaynağını oluşturmakta olduğu söylenebilir. Hizbullah Terör Örgütünün İdeolojik Yapısı Günümüz dünyasında karşı karşıya olunan terör tehdidinin kapsamı, örgütsel yapısı, örgütsel yapının kullandığı argümanları, ideolojik söylemleri, eleman devşirme yol ve yöntemleri incelendiğinde sorunun kapsam ve risk boyutunun ne kadar geniş olduğu görülecektir (Özeren 2010). İran, radikal düşünceye heveslenmiş ve radikal düşüncelere ilgi duymuş insanlar için başarıya ulaşmış tek İslam devrimi örneğini oluşturması nedeniyle Türkiye de değişik isimler altında boy gösteren Yeryüzü, Tevhid/Selam Kudüs Ordusu ve İslami Hareket gibi terör örgütleri açısından bir başarı hikâyesidir. Hizbullah örgütü elemanları 148

11 için de durum aynıdır ki İran, Hizbullah terör örgütü için pratik bir model olmuştur. Ancak ideolojik olarak Hizbullah, İran a mesafeli durmuş ve halen de durmaktadır. Örgütün kurucu lideri Hüseyin Velioğlu İran a uzaklığını şu şekilde ifade etmiştir; İran PKK ya yaptığı yardımın yarısını bize yapmadı, samimi değil. Şii düşüncesini bizim üzerimizden Türkiye ye transfer etmek istiyor. Biz böyle bir şeye alet olursak biteriz. Çünkü mezhep konusunda bizim insanlarımız çok mutaassıp. Kürtler şafi mezhebinden, İran la ilgili bir düşünce, Şia düşüncesinden bahsedersek hiç kimseye bir şey anlatamayız. İran bizi marjinal bir grup olarak eylem başında tutmaya çalışıyor. Biz dünyaya yönelik, dünyayı fethedecek bir yapıya girdik, amacımız önce Türkiye de sonra da dünyada İslam devletini oluşturmak. Örgüt eylem ve stratejisi gereği herhangi bir konuda dini referans aradığında, çeşitli mezhep ve İslam düşünürlerinin eserlerini ayrıma tabi tutmadan kendi ideolojisine uygun hale getirerek kullanmıştır. Hizbullah terör örgütü için önemli olan, yapılacak eylemlere dini bir kılıf bulmak olduğu için her ne kadar Mısırlı yazarların eserleri yoğun olarak kullanılsa da örgüt çok farklı kişilere ait eserleri de okumaktadır. Bununla birlikte, örgüt okuduğu eserleri, eserin özü ve içeriği paralelinde değerlendirmek yerine, ekletik bir yaklaşımla her eserden kendi ideolojik anlayışına göre çıkarsamalar yapmaya çalışmaktadır. Hizbullah elemanları Harici bir anlayışla (Akyol, 2000), kendilerinden olmayan Müslümanları kâfir ve münafık etiketiyle ötekileştirerek şiddetin sınırlarını zorlayan vahşi yöntemlerle katliamlar yapmanın meşru ve din adına olduğuna inanmışlar ve inandırılmışlardır. Dini kavram ve öğretilerin istismar edildiği eklektik bir ideolojiyi belirleyen eserleri sınırlandırmak mümkün değildir. Hizbullah ideolojisini bu eklektik yapı nedeniyle Frenkeştayn tipi ideoloji olarak adlandırabiliriz. Hizbullah terör örgütü 2003 yılından itibaren şiddet dışında bir yöntemle propaganda faaliyetlerini sürdürdüğünü iddia etmektedir. Ancak Hizbullah terör örgütünün 1990 lı yıllardaki vahşi cinayetleri ve günümüzdeki yapılanmasının bunları kabul etmemesi, gelecekte bu örgütün tekrar eskisi gibi eyleme geçebileceğine dair bir uyarı niteliğindedir ki Hizbullah ideolojisinin modern anlamda demokrasi ve temel özgürlüklerle uyumlu olduğunu söylemek olanaklı değildir (Düzgit ve Çakır, 2009). Gerçekten de Hizbullah, 2003 öncesinde tabanını 149

12 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ doğrudan propaganda diyebileceğimiz, sadece yakın ilişki gruplarıyla kazanmaktaydı. Dolaylı propaganda diyebileceğimiz gazete, dergi ve internet sitesi gibi unsurları kullanma ve dernek gibi sivil toplum kuruluşlarıyla eleman kazanma faaliyetleri ilginç bir şekilde Hizbullah ta hiç görülmemekteydi yılı sonrası ise örgüt, dernekler, üniversite hazırlık kursu, yurtlar ve okuma salonları ile birlikte internet sitesi, dergi ve gazetesiyle dolaylı propaganda yaparak tabanını genişletmeye ve kaybettiği eski gücünü tekrar kazanmaya çalışmaktadır. Yöntem Bu çalışmada, Hizbullah terör örgütünün silahlı kanadında faaliyet gösteren elemanların profilleri ve bu elemanların örgüt tarafından nasıl kazanıldığı incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, silahlı kanat elemanlarının genel karakteristikleri çıkarıldıktan sonra, bu profil üzerinden kimlerin nasıl silahlı kanada alındığı analiz edilmiştir. Çalışmada üç tür ana veri kaynağından yararlanılmıştır. Bu veri kaynaklarından birincisi, Hizbullah terör örgütü elemanlarının kendi rızaları ile örgüt liderliğine sunulmak üzere kaleme aldıkları özgeçmiş raporlarıdır. İkinci veri kaynağı ise; Diyanet İşleri Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı gibi birçok değişik kurumdan uzmanların katılımıyla yapılan odak grup çalışmasıdır. Üçüncü veri kaynağı, alanda Hizbullah terör örgütüyle mücadele eden güvenlik görevlileri, cezaevi çalışanları ve çeşitli disiplinlerden bilim adamlarıyla yüz yüze yapılan yarı yapılandırılmış mülakatlardır. Hizbullah terör örgütü üyelerine ait özgeçmiş belgeleri arasından hüküm giymiş 1500 kişinin özgeçmişleri örneklem çerçevesi olarak belirlenmiştir. Bu 1500 özgeçmiş arasından rastgele örneklem metodu ile 500 tanesi seçilmiştir. Daha sonra, seçilen bu 500 özgeçmiş arasında analiz yapmak için yeterli veri içermeyen 25 tanesi elenmiş ve geri kalan toplam 475 özgeçmiş belgesi örneklemi oluşturmuştur. Hüküm giyenlerin seçilmiş olması bu bireylerin örgüt çatısı altında suç işledikleri sabit olanları yansıtması ve böylece bu bireyler üzerinden çıkarılacak profilin bir terörist profilini yansıtmasını sağlamak açısından önemlidir. Özgeçmiş raporları incelenmiş, nicel hale getirilebilen değişkenler kodlanarak SPSS veri seti hazırlanmıştır. Bu veri seti, betimsel istatistiki yöntemlerle analiz edilmiştir. İçerik analizi aşamasında literatürde de işaret edilen önemli değişkenler göz önüne alınarak beş farklı araştırmacı tarafından özgeçmişler incelenmiş, açık kodlama tekniği kullanılarak, 150

13 ortaya çıkan ana temalar belirlenmiştir. Ortaya çıkan bu ana temalar altında alt gruplar belirlenerek, bu alt gruplara uygun düşen değişkenler tespit edilmiş ve analiz işlemi tamamlanmıştır. İkinci ve üçüncü veri kaynağı olan odak grup çalışmaları ve yüz yüze yapılan yarı yapılandırılmış mülakatların, ilk etapta çözümlemeleri yapılmış, ikinci olarak özgeçmiş raporlarına uygulanan açık kodlama yöntemiyle ana temalar, alt gruplar ve değişkenler oluşturularak bu değişkenler analize tabi tutulmuştur. Bulgular Hizbullah terör örgütünde silahlı kanadın profili beş, eleman kazanım sürecindeki dinamikler iki olmak üzere toplam yedi alt başlık altında incelenmiştir. Silahlı kanadın profili başlığı altında; a) yaş b) eğitim durumu c) iş durumu d) örgüte katılmadan önceki dindarlık e) örgüte katılmadan önce dini bilinçli yaşam; eleman kazanım sürecindeki dinamikler başlığı altında da a) yetersiz din bilgisi b) PKK dan mağdur olma alt başlıklarına yer verilmiştir. Silahlı Kanadın Örgüte Katılım Yaşı Hizbullah terör örgütü, örgüte eleman kazandırırken daha çok gençleri hedef almaktadır. Gençlik dönemi erken erginlikten geç ergenliğe kadar ki dönemleri de içermektedir. Örgüte katılım kararının bireyler tarafından kendi başlarına bu yaşlarda verilebilmesi, yetersiz aile kontrolünün de bir kanıtıdır. Bölgedeki ailelerin çok çocuklu olması, ailenin çocuk üzerinde kontrolünün zayıflığına neden olmaktadır. Bu da dolaylı olarak bölgedeki çocuk ve gençlerin terör örgütlerinin ağına düşme riskini arttırmaktadır. Grafik 1. Silahlı Kanadın Örgüte Katılım Yaşı 151

14 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ Silahlı kanadın örgüte hangi yaşlarda katıldıklarına ilişkin dağılım grafiği incelendiğinde, örgüte katılımların büyük çoğunluğunun yaşları arasında (%57) olduğu göze çarpmaktadır. Örgüte katılım yaşında ikinci büyük grup yaşları aralığında yer alan gruptur. Örgüt mensuplarının yaklaşık dörtte birinin (%24) örgüte yaş aralığında katıldığı anlaşılmaktadır. Bu yaş grupları beraber değerlendirildiğinde, örgüte katılım yaşının yaş aralığında yoğunlaştığı görülmektedir (%81). Katılımın en az olduğu yaş gruplarının, 14 yaşından küçükler (%5) ve yaş aralığında ki (%14) grup olduğu görülmektedir Ergenliğe geçiş, ayrı bir kişilik olarak kendini ispat etme ve kabullendirme dönemidir. Bu dönemde, örgütçe ikna edilmeleri erişkin bireylere oranla çok daha kolay olan ve akıllarından çok hisleriyle karar veren gençler, örgüt tarafından daha çok silahlı kanada yönlendirilmektedir. Tüm bunların yanında, söz konusu yaş grupları (14-21) duygusallığın ve beraberinde gelen tepkiselliğin yoğunlukta olduğu dönemler olduğundan, bireysel veya toplumsal travmaların örgüte katılımı tepkisel olarak tetiklediği de görülecektir. Yani kendisinin veya özdeşleştiği grubun mağdur edildiğini gören veya duyan gençler, tepkisel olarak ani kararlarla Hizbullah a katılabilmektedir. Bu durum, Borum un (2004) ideolojik gelişim modelini desteklemektedir. Eğer bireyin kendisi veya akrabalarından birisi PKK veya devlet tarafından zarar görmüşse, bu bireye örgüt içerisinde iken intikamını daha rahat alabileceği telkin edilerek, doğrudan eylemlere katılımı sağlanmaktadır. Silahlı Kanadın Eğitim Durumu Silahlı kanat mensuplarının % 73 ü lise, % 7 si ise üniversite, %9 u ortaokul, %9 u ilkokul mezunudur. Bu elemanların sadece %2 si okuryazar değildir. Hizbullah, özellikle şehir merkezlerinde eleman kazanmaya çalışan bir örgüt olduğundan elemanlarının çoğunun (%80) en az lise ve üniversite mezunu olması, daha düşük eğitim seviyeli militan profili olan ve kırsalda eleman kazanmaya ağırlık veren PKK ya nazaran şaşırtıcı değildir. Hizbullah terör örgütünün siyasi kanadı altında yüksek öğretim, orta öğretim ve halk birimi şeklinde üç ana birim bulunmaktadır. Bu üç birimden ikisini, öğretim birimlerinin oluşturuyor olması, örgütün öğretim kurumlarına özel ilgi duyduğunu ve elemanları genellikle buralardan temin ettiğini göstermektedir. 152

15 Grafik 2. Silahlı Kanadın Eğitim Durumu Eğitim düzeyleri bu kadar yüksek olmakla birlikte bu kişilerin çok vahşi kanlı eylemler yapmak üzere kurulmuş bir birimde (silahlı kanat) görev almalarını kriminoloji alanında önde gelen bilim adamlarından Sampson ve Laub ın (1993) önermeleriyle açıklayabiliriz. Sampson ve Laub a (1993) göre suç işleme yaşı; özellikle erken ergenlik döneminde (13-14 yaşları arasında) başlar, 17 yaşında hem suç işleyenlerin sayısı hem de işlenen suç sayısı olarak en üst düzeye çıktıktan sonra, 22 yaşından itibaren inişe geçer. Bu yaş aralığı her türlü suç ve sapkın davranışın en sık görüldüğü yaşlardır. Bu sebeple, eylemleri gerçekleştiren silahlı kanat mensuplarının daha çok bu yaş grubunda bulunması beklenen bir sonuçtur. Ayrıca, bu bulgu daha önce yapılan profil çalışmalarıyla da paralellik göstermektedir (Bkz. Russel ve Miller, 1983; Hudson, 1999). Bu çerçeveden bakınca, suç işlemeye en yatkın oldukları dönemde örgüte katılan bireylerin, herhangi bir ideolojik eğitime tabi tutulmadan bile doğrudan silahlı kanatta faaliyet göstermeye başlatılabileceği anlaşılmaktadır. Silahlı Kanadın İş Durumu İş sahibi ve düzenli bir geliri olan bireylerin, iş sahibi olmayanlara oranla daha az suçlu davranışlar sergiledikleri kriminoloji ve sosyolojinin klasik bulgularındandır. Bu araştırmanın bulguları da kriminoloji ve sosyolojinin bu klasik önermesini destekler mahiyettedir. Silahlı kanat elemanlarının %57 sinin işsiz, %43 ünün ise bir iş sahibi olduğu görülmektedir. %73 ü lise ve %7 si üniversite mezunu olan silahlı 153

16 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ kanat elemanlarının işsizlik oranının oldukça yüksek olması dikkat çekicidir. Grafik 3. Silahlı Kanadın İş Durumu Örgütün faaliyetlerini yoğunlaştırdığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin işsizlik oranının yüksek olması, örgüt içinde işsizliğin yüksek olması sonucunu doğurmaktadır. TÜİK verilerine göre işsizlik oranları; 2000 yılında Türkiye genelinde %6.5 iken Güneydoğu da %7.1, 2006 yılında Türkiye genelinde %9.9 iken Güneydoğu da %14.6, 2008 yılında Türkiye genelinde %11 iken Güneydoğu da %15.8 seviyesindedir. Figür Yılı İşsizlik Oranının İllere Göre Dağılımı 154

17 Görüldüğü üzere, Güneydoğu daki işsizlik oranı her zaman Türkiye genelinin üstünde olmuştur. Bu çerçevede, silahlı kanattaki işsizlik oranlarının bölgedeki işsizlik oranlarıyla doğru orantılı olduğu söylenebilir. Silahlı Kanadın Örgüte Katılmadan Önceki Dindarlık Durumu Dini hassasiyet bölgenin en belirgin özelliklerindendir. Dolayısıyla bireylerde dine ve dinle ilgili alana yönelik bir potansiyel bulunmakla birlikte bu potansiyel, doğru dini bilgi ve yaşamla doldurulmadığından suiistimallere açık hale gelmiştir. Analizde kullanılan dindarlık düzeyleri özgeçmişlerdeki ifadeleri yansıtacak şekilde kategorize edilmiştir. Buna göre; Çok Dindar olarak kodlananlar; bütün dini ibadet ve görevlerini aksaksız yapanları, Orta Derecede Dindar olarak kodlananlar; birçok dini ibadet ve görevini kısmen aksatan ve bazı kusurları olduğunu söyleyenleri, Az Derecede Dindar olarak kodlananlar; dini ibadet ve görevlerini sıkça aksatanları, Hiç Dindar olmayan olarak kodlananlar; dini yönden herhangi bir aktivitesi olmayan ve bu konuda sorumluluk hissetmediğini söyleyen örgüt mensuplarını tanımlamaktadır. Grafik 4. Silahlı Kanadın Örgüte Katılmadan Önceki Dindarlık Durumu 155

18 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ Hizbullah terör örgütü silahlı kanat üyelerinin %76 sı, örgüte katılmadan önce kendisini az dindar veya hiç dindar değil olarak tanımlamıştır ki bu silahlı kanat mensuplarının ¾ ünün dindar olmadığını göstermektedir. %19 u kendini orta derecede dindar olarak tanımlarken ancak, %5 i kendini tüm ibadet ve dini vecibelerini yerine getiren kişiler olarak tanımladıkları anlaşılmaktadır (Bkz. Grafik 4). Dini ideolojiye sahip ve bölgeye şeriat yönetimini hakim kılmayı hedefleyen bir örgütün, şiddet eylemlerini gerçekleştiren elemanlarının örgüt liderliğine hitaben yazmış oldukları özgeçmişlerinde dindarlık seviyelerinin bu derece az olması düşündürücüdür. Silahlı Kanadın Örgüte Katılmadan Önce Dini Bilinçli Yaşama Durumu Araştırmanın en önemli değişkenlerinden birisi, örgüt üyelerinin örgüte katılmadan önce, dini bilinçli yaşayıp yaşamadıklarıdır. Bu bulgu bir önceki bölümde yer alan örgüt elemanlarının kendi ifadelerine göre belirlenen dindarlıkları ile birlikte değerlendirilerek yorumlanmalıdır. Silahlı kanat elemanların %76 sı örgüte katılmadan önce kendisini az dindar veya hiç dindar değil olarak tanımlamışken sadece %24 ü çok ya da orta derecede dindar olarak tanımlamıştır. Buna karşın, silahlı kanattaki örgüt elemanlarının %95 i dini bilinçli yaşamadığını belirtmektedir. Yani %24 lük dilim her ne kadar kendini dindar olarak tanımlamakta ise de dini bilgisi ve bilinci düşüktür. Dini bilgi ve bilinçin düşüklüğü de Hizbullah gibi terör örgütlerinin dini istismar alanlarının ne kadar geniş olduğunu göstermektedir. Çünkü dini hassasiyetlere sahip olup dini konularda bilgisi olmayan bireyler, dini sembollere ilişkin bir tehdit algıladıklarında, terör örgütlerinin yönlendirme ve tahrikleriyle tepkisel ve saldırgan davranabileceklerdir. Grafik 5. Silahlı Kanadın Örgüte Katılmadan Önce Dini Bilinçli Yaşama Durumu 156

19 Bir başka deyişle, Hizbullah özelinde dindar olmanın, dini gerçekten bilinçli yaşayıp yaşamamakla doğrudan bir ilişkisi olmadığı görülmektedir. Dolayısıyla kendini dindar ve dini hassasiyetleri olan bir birey olarak tanımlayan örgüt elemanlarının (%24 lük dilim), aslında dini bilgisi çok olmayan ve bu sebeple Hizbullah terör örgütünün din istismarına açık olan bireyler olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, özgeçmiş raporları üzerinde yapılan içerik analizi sonuçlarına göre; örgüt üyesi olanlar ile olmayanlar açısından dini bilinçli yaşama kavramı farklı bir anlama gelmektedir. Hizbullah öğretisine göre, örgüt dışında olan Müslüman ve hatta dindar bir birey, dinin bütün gereklerini yerine getirerek yaşıyor olsa da, Hizbullah üyesi olmadığı takdirde, örgüt ve örgüt elemanları tarafından Müslüman olarak nitelendirilmemektedir. Nitekim birçok örgüt üyesi, aslında başka bir din mensubu olmamalarına rağmen, Hizbullah örgütüne girmeden önceki deneyimlerini ve yaşamlarını anlatırken; İslam a girmeden önce, Müslüman olmadan önce, Cahiliye döneminde gibi ifadeler kullanmış, örgüt üyesi olduktan sonraki aşamayı anlatırken ise; Çok şükür İslam a girdim, Müslüman oldum ve Müslümanlara yetiştim gibi ifadeler kullanmışlardır. Bu nedenle, örgüt üyelerinin dindarlığı ve dini bilinçli yaşamayı, Hizbullah örgütünün yapmasını salık verdiği eylemleri (propaganda faaliyetleri, örgüte davet etme, kuryelik yapma, darp ve adam öldürme gibi) yerine getirmek olarak algıladıkları anlaşılmaktadır. Yine bu tür kavramlar (Müslüman olmak, İslam a girmek kavramlarının örgüte girmekle eş değer görülmesi) yoluyla örgüt, bireyleri daha örgüte girme aşamasında, ya da henüz girmiş iken toplumun genelinden soyutlamaya çalışmıştır. Böylece örgüt üyeleri toplumdan ayrılmış ve diğer Müslümanlar da ötekileştirilmiştir. Bundan sonraki bölümde, silahlı kanat mensuplarının yukarda bahsedilen karakteristikleri, iki ana başlık (yetersiz din bilgisi, PKK mağduriyeti) etrafında yorumlanarak Hizbullah özelinde silahlı kanada nasıl eleman kazandığı açıklanmaya çalışılmıştır. Yetersiz Din Bilgisi Dini hassasiyet, düşük din bilgisi ile birlikte değerlendirildiğinde bölge insanının, bilinç düzeyi düşük dindarlık yaşadığı ve doğal olarak da dini söylemlerle gelen terör örgütü propagandalarına açık olduğu sonucu 157

20 TERÖRÜN SOSYAL PSİKOLOJİSİ ortaya çıkmaktadır. Nitekim doğru dini bilginin eksikliği, terör örgütleri tarafından eleman kazanma noktasında istismar edilen en önemli noktalardandır. Araştırma bulgularına bakıldığında; her 100 örgüt elemanından 95 inin dini bilinçli yaşamadığı görülmektedir (Bkz. Grafik 5). Doğru ve sağlıklı dini bilgiye formel mekanizmalar aracılığıyla ulaşımın mümkün olmadığı durumlarda oluşan bu boşluk, Hizbullah terör örgütü gibi dini istismar eden örgütler tarafından kolaylıkla doldurulmaktadır. Bir uzman sağlıklı dini bilgiye ulaşımın kısıtlı olduğu durumlarda boşluğun örgüt elemanlarınca nasıl doldurulduğunu şöyle anlatmaktadır; Hizbullah kelimesinin geçtiği bir ayet var. O ayete atıfta bulunarak eylemlere motive ediyorlar. Elemanlar da propaganda yapanlara inanıyorlar. Şimdi birçoğu zaten dini bilgi ve dini anlayıştan yoksun insanlar, bunların inandıkları itibar ettikleri kişiler Aslında din bunu emrediyor, din mücadeleyi emrediyor, din cihadı emrediyor, din bu adamın ölmesini emrediyor dedikten sonra, bunlar itibar ettikleri kişinin sözüne dayanarak, gidip adam öldürüyorlar. Dini konularda bireylerin bu bilgisizlikleri, kişilerin kolayca kandırılabilmesine ortam sağlamakta ve terör örgütleri de seçilmiş ve manipüle edilmiş ayetlerle, bireyleri kendi ideolojileri doğrultusunda besleyerek eylem yapabilecek seviyeye getirmektedir. Özellikle Hizbullah terör örgütü, Kuran kursları ve camileri propaganda çalışmaları için araçsal mekânlar olarak kullanmış, camileri kendi kontrolü altında tutmak için çalışmalar yapmıştır. Bu durum bölgeden bir kişi ile yapılan mülakatta şu şekilde belirtilmiştir; Yapılması gereken şey şu; dindar insanı, örgütün kıskacından kurtarmak. Yani örgütten başka alternatifi yoksa adamın dini yaşama ve dini anlatma noktasında, Hizbullah terör örgütünden başka bulunduğu bölgede alternatif bulamıyorsa, örgütün ağına otomatik olarak gidiyor zaten. Devletin dini hizmet götüremediği ve geleneksel otoriteyi kıramadığı bölgelerde Hizbullah terör örgütü daha fazla taban kazanmıştır. Halk arasında Melle olarak tabir edilen dini konularda sözü dinlenen kişileri iyi kullanan terör örgütü, dini öğretileri kendi bakışı çerçevesinde halka anlatmıştır. Mellelerin halkla olan yakın diyalogları, birincil ilişkileri ve dini bilgileri halka ulaştırma konusundaki davranışları, bölgede devletin atadığı din görevlilerinin etkinliğini daha da azaltarak, dini bilgilerin 158