Paletli ve Helezonik Kar ıştı r ıc ı larda Yem Katk ı Maddeleri Karışım Homojenli ğinin Belirlenmesi

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, 6 (4) Paletli ve Helezonik Kar ıştı r ıc ı larda Yem Katk ı Maddeleri Karışım Homojenli ğinin Belirlenmesi Ilhami KOÇAK' Doğan ERDOĞAN 2 Geli ş Tarihi : Özet: Bu ara şt ı rmada, yatay (paletli ve helezonik) kan şt ı nc ı larda yem katk ı maddeleri (Premiks) nin kar ışı m homojenli ği incelenmi ştir.giri ş bölümünde, yem katk ı maddelerinin özellikleri ve kan şt ı r ı c ı tipleri aç ıklanm ışt ı r. Ayr ı ca, bu konuda yap ı lan çal ışmalar gözden geçirilmi ştir. Çal ışmada, paletli ve helezonik kar ışt ı r ıc ı larla denemeler yap ı lm ışt ı r.bir premiks fabrikas ı nda yap ı lm ış denemelerden elde edilen kar ışı m örnekleri, analiz edilerek, homojenlik de ğerleri hesaplanm ış ve yorumlanm ışt ı r. Paletli kar ışt ı r ı c ı ile uygun homojenlik de ğerine daha k ı sa sürede ula şı lm ışt ı r. Anahtar Kelimeler: Yem katk ı maddeleri (premiks), kar ışı m, homojenlik Determining of Homogenity of the Feed Grade Mixture in Mixers with Palette and Auger Abstract: The homogenity of the premix mixture in the horizontal (pallette and auger) mixers was studied in this survey. The Feed additive its characteristics and mixer types discussed at first. In addition, researchs in this field was summerized. The trails with the palette and auger mixers were realized at a premix firm. Then samples were taken and analyzed in laboratory. The values of homogeneity were calculated and interpreted according to the results of the analysis. To suitable homogenity was reached shorter period with pallette mixer than auger mixer. Key Words: Premix, mixture, homogeneity Giri ş Günümüzde üretilmekte olan karma yemlere, hayvanlar ı n ihtiyac ı olan, vitamin, mineral ve koruyucu özelliği olan baz ı maddeler kat ı lmaktad ır. Ancak gereksinim duyulan bu maddeler yeme do ğrudan kat ı lmaziar. Bu aktif maddeler ön kar ışı m şeklinde ve yem katk ı maddeleri ad ı alt ında üretilip, yem fabrikalar ı na bu şekilde pazarlan ı rlar. Yem katk ı maddeleri (premiksler), ta şı y ıc ı ve aktif maddelerden olu şur. Ta şı y ıc ı maddeler, kalsiyum karbonat ve bitkisel kökenli maddeler olarak ikiye ayr ı l ı r. Ta şı y ıc ı maddeler yurt içinden rahatl ı kla karşı lanabilirken, aktif maddelerin hemen hepsi yurt d ışı ndan sa ğ lanmaktadir. Yem katk ı maddelerinin tan ı m ı ve içeri ği konusunda bir çok ara şt ırmalar yap ı lm ışt ır. Özellikle vitamin ve premiks şirketleri bu konuya çok önem vermi şlerdir. Bu şirketlerden biri olan Merck Animal Healt, yay ı nlad ığı bültende; premiksin tan ı m ı ile birlikte, premiks yap ı m ı nda kullan ılan hamrr ıaddeler konusunda da aç ı kl ı k getirmi ştir (Anonymous 198). Ayn ı konuda Roche Ilaçlar ı A. Ş.'de yay ı nlad ığı ürün katoloğunda, premiksin tan ı m ı, ideal premiks özellikleri ve premiks kalitesini etkileyen faktörler üzerinde durmu ştur. Yay ı nda ayr ı ca vitamin ve minerallerin kar ışı m içersindeki stabiliteleri ile di ğer aktif maddeler hak ı k ında da bilgi vermi ştir (Anonymous 1997). Yem katk ı maddelerinin kar ışı m ı konusunda Merc Animal Health şirketi yay ı nlad ığı bültende; kar ıştı rma i şleminin nas ı l yap ı lmas ı gerekti ği, kar ışı m düzgünlü ğünün nas ıl sağlanaca ğı, kar ışım kriterlerinin neler oldu ğ u, laboratuvar ortam ı n ı n bu konulara nas ı l destek oldu ğ u aç ı klanm ışt ı r. Kar ışt ı r ı c ı çe şitlerinden yatay, dikey ve devirmeli kar ışt ı r ı c ılar hakk ında bilgi verilmi ştir (Anonymous 198). Yine kar ışı m konusunda, Pfizer Ilaçlar ı A. Ş. premiks sektörü ile do ğrudan ili şki halinde olan yem sektöründe ara şt ı rmalar yapm ışt ır. Bu ara şt ı rman ı n yer ald ığı yay ı nda doğru kar ışı m ı n nas ıl yap ı laca ğı, kar ışı ma nelerin etkili olduğu anlat ı lm ışt ır. Yay ında helezonik kan şt ınc ı lar ile paletli kar ışt ı r ıcı lar ın performans analizleri ile bu kan ştınc ı lar hakk ında öneriler ve dikey mikserler hakk ı nda aç ı klay ı c ı bilgi verilmi ştir (Anonymous 1992). Yüksek Lisans Tezinden Özetlenmi ştir 1 Beypiliç - Bolu 2 Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ı m Makinalar ı Bölümü - Ankara

2 KOÇAK, I. ve D. ERDO ĞAN, "Paletli ve helezonik kari şt ıncilarda yem katk ı maddeleri kar ışı m homojenli ğ inin belirlenmesi" 93 Kar ışt ı rd ı çeşitleri Amerikada yay ı nlanan, tar ım ve besin materyallerinin kar ışı m ı konusunun i şlendiğ i yay ı nda da ele al ı nm ışt ı r (Niranjan, K., Smith, D. L. O. 1994). Premiks üretiminde en önemli nokta kar ışı m ı n homojen ç ıkmas ı d ır. Çünkü homojen olmayan kar ışı m ın yem sektörü için hiçbir önemi yoktur. Homojenli ğin ne oldu ğu, niçin gerekli oldu ğu, nelerin etkili oldu ğu, hangi yöntemlerle ölçüldü ğü, nas ıl hesapland ığı, varyasyon katsay ı s ı n ı n ne oldu ğu konusunda yay ı nlar bulunmaktad ı r. Kar ışı m ı olu şturan hammaddelerin kar ışı m ın her bölgesinde e şit olarak saptanmas ı n ı homojenlik olarak belirten Merck Animal Health, ayr ıca kar ışım zaman ı n ı n homojenlik üzerindeki etkisi hakk ında da bilgi vermi ştir (Anonymous 198). Homojenli ğ in geçmi şi hakk ı ndaki bilgi, tar ım ve besin materyallerinin kar ışı m ı konulu kaynakta incelenmi ştir (Niranjan, K., Smith, D. L. O, 1994). Buhler Brother Ltd. Şirketi yay ınlad ığı bültende de homojenlik hakk ı nda bilgi vermi ştir (Tremer, D. 1995). Istenilen kalite standard ına ula şmak için gerekli kar ıştırma zaman ı aç ı s ından çe şitli tip kar ışt ı r ıc ı lar aras ında büyük farkl ı l ıklar vard ı r. Kar ışt ırma zaman ı, bir kar ışt ı r ıc ı tipinden di ğerine 2-3 dakika aras ı nda de ğ i şebilir. Bununla birlikte her kar ıştı r ıc ı n ın bir optimum kan şt ı rma zaman ı oldu ğuna dikkat edilmelidir. Çünkü belirli bir homojenlik derecesi elde edildikten sonra kar ışı m daha fazla iyile ştirilemez (Anonymous 1996). Kar ışt ı r ı c ı tipinin homojenli ğe etkisi büyüktür. Daha önce yap ılan ara şt ı rma sonuçlar ı nda, özellikle yatay kan şı t ı rc ı lar üzerinde durulmu ştur. Yatay kar ışt ı r ıc ı lar, kar ışı m zaman ı ve dizayn ı aç ısı ndan dikey, devirmeli ve pnömatik gibi kar ışt ı r ı c ılara göre daha avantajl ı bulunmu şlard ı r. Materyal ve Yöntem Ara şt ı rmada, kapasiteleri 1 ton/h olan iki tip kar ışt ı r ıc ı kullan ı lm ıştır. Bunlardan helezonik kar ışt ı r ıc ı n ın milinin dönme say ı s ı 48 min -1 dir. Iletim sistemi kay ış-kasnak olan kar ışt ı r ı c ı elektrik motoru ile çal ışt ı r ı lmaktatd ı r. Kar ışt ı r ıc ı tek mil ancak çift şeritlidir. Paletti kari şt ırı c ı n ı n mil devir say ısı 32 min-1 dir. Mil say ıs ı iki olup elektrik motoru ile tahrik edilmektedir. Ara şt ırmada deneme hammaddeteri olarak ta şı y ı c ı ve aktif maddeler kullan ı lm ışt ır. Ta şıy ıc ı madde olarak kullan ılan kalsiyum karbonat ın (CaCO3) tane büyüklü ğ ü 4 mm'dir. Aktif madde olarak kullan ı lan Virginamiycin % 1'lüktür. Denemeler Istanbul il s ı n ı rlar ı içindeki bir özel premiks haz ırlama fabrikas ı nda yap ı lm ışt ır. Tesis yar ı otomatik olarak çal ışmaktad ı r. Ara şt ı rmada kar ışt ı r ıc ı tipi ile homojenlik aras ı ndaki ili şkinin, deneysel olarak belirlenmesi planlanm ıştı r. Paletli kan şt ı r ı c ılarda 1, 3, 5, 7 ve 9. Dakikalarda, helezonik kar ışt ı r ıc ılarda ise 1, 2, 3, 35 ve 4 inci dakikalarda örnekler al ı nm ış ve laboratuvarda analiz edilmiştir. Elde edilen de ğerlerle analitik hesaplamalar yap ı lm ış ve istatistiki olarak de ğerlendirilmi ştir. Sonuçlar çizelge ve grafiklerle verilmi ştir. Kasnak Gövde Helezon mili Zincir disti Gövde /_ Palet mili Şekil 1.Helezonik yatay kar ışt ı r ıc ı (Anonymous 1996) Şekil 2. Paletli yatay kar ışt ı r ıc ı (Anonymous 1996)

3 94 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, Cilt 6, Say ı 4 Bulgular ve Tart ışma Paletli ve helozonik kar ışt ı r ıc ı ile yap ı lan denemelerde elde edilen aktif madde (Virginamycin) miktar ı PPm cinsinden çizelge 1 ve çizelge 2'de belirtilmi ştir. Çizelge 1. Paletli kar ışt ı r ı c ıda süreye göre, kar ışı m içerisindeki aktif madde miktarlar ı (PPm ve CV de ğerleri Süre 1.örnek 2.örnek 3.örnek 4.örnek 5.örnek % CV (dakika) , , , , O Süre (dakika) 8 1 Çizelge 2. Helezonik kar ışt ı r ı c ı da süreye göre kar ışı m içersindeki aktif madde miktarlar ı (PPm) Süre 1.örnek 2.örnek 3.örnek 4.örnek 5.örnek % CV (dakika) , Elde edilen de ğerlere göre çizilen grafikler şekil 3 ve şekil 4'de gösterilmi ştir. Denemelerde, her iki kar ışt ı r ıcıda da ayn ı çe ş it ta şı y ı c ı madde ve aktif madde kullan ı lmas ı na karşı n, paletli kar ışt ı r ı c ıda uygun bir homojenlik de ğerine daha az zamanda ula şı lm ışt ır. Bundan dolay ıd ır ki art ık premiks sektöründe paletli kar ışt ı r ıcı lar tercih edilmektedir. Şekil 3. Paletli kar ışt ı r ı c ı da zamana göre CV de ğerleri > 2 - U 15 ı o Süre (dakika ) Şekil 4 Helezonik kar ışt ı r ıcda zamana göre CV de ğ erleri Kaynaklar Anonymous, 198. Mixing microingredients in Feed Merck Animal Healt, Nevjersy. U.S.A. Anonymous, Yem üretimindeki eksik halka kaliteyi belirler. Pfizer Ilaçlar ı A. Ş. yay ı n ı, Istanbul. Anonymous, Günümüz yem fabrikalar ı. Pfizer ilaçlar ı yay ı n ı, Istanbul. Anonymous, Vademecum. Roche Ilaçlar ı A.Y. yay ı n ı, Istanbul. Niranjan, K., D. L. O. Smith, Mixing proces for agricultural and food Materials; Part 5 Review of mixer types. Journal of agricultural engeneer Research, 59, Treme, D Symposium on Today's and Equip for the Prodction of compound Feed Swisstech Istanbul 88 March 1-4 Buhler - Miag. Buhler Brothers Ltd. CH-924, Switzerland.

4 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, 6 (4), 95-1 Mis ırda Verim ve Baz ı Verim Ö ğelerinin Adaptasyonu ve Stabilite Analizi H. Yavuz EMEKLIER 1 Melehat AVCI BIRSIN Geli ş Tarihi: Özet: Araşt ı rma, 1994 ve1995 y ı llar ında Ankara koşullar ında Atatürk Orman Çiftli ği ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kenan Evren Ara şt ı rma ve Uygulama Çiftli ği olmak üzere iki farkl ı lokasyonda yürütülmü ştür. Ara şt ı rman ı n amac ı, m ı s ı r çeşitlerinde verim ve baz ı verim öğelerinin adaptasyon ve stabilite özelliklerini belirlemektir. Stabilite parametresi olarak; ortalama, regresyon katsay ıs ı (b), a değeri ve regresyondan sapma de ğeri kullan ı lm ışt ı r. Elde edilen sonuçlara gore; verim yönünden P-3751, P-3394 ve Franca çe şitleri diğer çeşitlere oranla tüm çevrelerde daha uyumlu ve stabil bulunmu ştur. Di ğer verim ö ğeleri yönünden m ı s ı r çeşitlerinin gösterdi ği uyum ve stabilitenin farkl ı olduğ u anla şı lm ışt ı r. Anahtar Kelimeler: Çeşit x çevre ili şkisi, stabilite parametreleri, m ı s ı r. Stability Analysis and Adaptation of Yield and Some Yield Components in Maize Abstract: The research was conducted in Ankara environments in the fields of Atatürk Orman Çiftli ği and Ankara University, Faculty of Agriculture, Research and Application Farm in the years of 1994 and1995.the objective of this research was to determine adaptation and stability parameters of yield and yield components in maize cultivars. Mean value ( X ), regression coefficient (b), regression line intercept (a) and deviation from regression( S 2 d ) were used as adaptation and stability statistic. According to results, the yields of cultivars, P-3751, P-3394 and Franca were more adaptable and stable than the other genotypes. Stability and adaptability of genotypes as regards of other yield components were different than each others. Key Words: Genotype x environment interaction, stability parameters, maize. Giri ş Tar ım ekosisemlerinde yeti ştirilen tüm bitkilerde oldu ğu gibi m ıs ır bitkisinin verimi de kalitatif bir karakter olup birçok faktörün etkisi alt ındad ır, Bu faktörler genotip ve çevre ko şullar ı olarak değerlendirilmektedir (Emeklier 1997). Farkl ı genotiplerin çevre ko şullar ına gösterdi ğ i tepki de değ işik olmaktad ır. Genetik bak ımdan saf olan çe şitler kötü çevre ko şullar ından yap ı lar ı ndaki biyolojik kararl ı l ı k nedeniyle daha az etkilenmektedir (Becker 1981). Islahç ı aç ı s ından önemli olan, bir bölge için geliştirilen yeni çe şidin o bölgenin kötü çevre ko şullar ında bile ortalama verimin alt ı na dü şmeyecek, iyi koşullarda ise en yüksek verimi verecek gücü stabii alarak göstere bilmesidir (Özgen 1994). Genotiplerin stabilitesini aç ıklamada kullan ılan ortalama de ğerin zamanla yetersiz olduğunun anla şı lmas ıyla, çe şit x çevre etkile şiminde genotipin pay ın ı belirlemek için de ğ işik yöntemler geliştirilmi ştir, Çe şit x çevre etkile şiminin regresyon analizi kullan ılarak belirlenebilece ği ilk kez 1938 y ı l ında Yates ve Cochran taraf ından aç ı klanm ışt ır ( Francis ve Kannenberg 1978). Sprague ve Federer (1951), farkl ı çevre ko şullar ı nda yeti ştirilen m ıs ı r bitkilerine ait verilen analiz etmi şler, çift melezlerin çevreye tepkilerinin tek melezlerden daha az olduğunu ve çift melezlerin stabilite performans ı n ın tek melezlere gore daha iyi oldu ğunu aç ıklam ışlard ı r. Eberhart ve Russell (1966), iki tek melez diallel m ı s ırda genetik farkl ı l ı klar ı incelemi ş ve hatlar aras ı ndaki genetik farkl ı l ı klar ı çevre indeksi üzerindeki regresyonla belirlemiş, ve pek çok melezin regresyondan sapma karelerinin tahmininin s ıf ıra yak ı n olduğunu bildirmi şlerdir. Ara şt ı r ıc ılar, yağış da ğı l ı m ı n ın önemli bir çevre faktörü olmas ı nedeniyle, erken ve geç ekim zamanlar ı n ın her bir lokasyonda ayr ı bir çevre olarak kullan ı labiteceğ ini belirtmişler, bunun gibi dü şük ve yüksek bitki popuiasyonu, orta ve yüksek gübreleme oran ı n ı n belli bir" bölgede çevre ko şullar ın ı art ı rmak için kullan ı labilece ğinr aç ıklam ışlard ı r. Francis ve Kannenberg (1978), onbe ş tekmelez m ı s ı r ı onalt ı farkl ı çevrede yeti ştirerek elde ettikleri verilere değ işik istatistik yöntemlerini uygulam ışlar, genotipleri verim stabilitesine gore grupland ırmada; verim ortalamas ı ve varyasyon katsay ısı n ı n önemli oldu ğunu belirtmi şlerdir. Heinrich ve ark, (1983), sorgumda stabil olmayan çe şitlerin olanlara oranla daha yüksek verimli oldu ğ unu, Ankara Only. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü -Ankara

5 96 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, Cilt 6, Say ı 4 ancak yüksek verim ve stabilitenin birlikte olmas ı durumunda amaca ula şı labileceğini belirtmi şlerdir. Heinrich ve ark. (1985). alt ı melez sorgum çe şidinde verim ve verim ö ğeleriyle üç farkl ı geli şme dönemi süresince s ı cakl ık ve ya ğış rejimleri aras ındaki ili şkiyi regresyon katsay ı s ı n ı kullanarak belirlemi şler ve b de ğeri 1'den küçük olan üç çe şidi stabil, b değeri 1'den olan di ğer üç çe şidin ise stabil olmad ığı n ı aç ı klam ışlard ı r. Kang ve Gorman (1989), oniki farkl ı lokasyonda yeti ştirilen onyedi melez m ısı r çe şidinde genotip x çevre etkile şimini önemli bulmu şlar, stabiliteyi belirlemek için stabilite varyans ı n ı kullanm ışlar ve buna göre yedi melez m ı s ı r çe şidin stabil olmad ığı n ı aç ı klam ışlardir. Zencirci ve ark. (199), Orta Anadolu Bölgesi'ne uygun bu ğday çe şidinin belirlenmesi için, farkl ı arşt ı r ıc ı lar taraf ından geli ştirilen de ğ işik stabilite istatistiklerini kar şı laşt ı rm ışlar; stabilite istatistiklerinin birkaç ı birarada kullan ı ld ığı nda ba şar ı n ın daha da artaca ğı n ı, belli bir yöre için çe şit önermede, stabilite yan ında çe şit seçiminde; agronomik, morfolojik, patolojik ve teknolojik özelliklerin de göz önünde bulundurulmas ı gerekti ğini belirtmi şlerdir. Kang ve Pham (1991), farkl ı uluslararas ı m ı s ı r verim denemesinde Hühn'ün S, 3 ve S6 (her çevrede genotiplerin verim s ıralamas ı ) istatisti ğ i ile Lin ve Binn'in P, (bütün lokasyon ortalamalar ında maksimum tepki ve kareler ortalamas ı uzakl ığı ) istatisti ği aras ındaki ili şkiyi ara şt ı rd ı klar ı çal ışmalar ı nda, S, 3 ve S, 6 istatistiklerinin verim stabilitesi için yap ılacak seçmelerde kullan ı labileceğini aç ı klam ışlard ı r. Bachireddy ve ark. (1992), otuz farkl ı şeker m ı s ı r melezinde genotip x çevre ili şkisini kar şı la şt ırmak için yaln ız verim ortalamas ı, Kang taraf ından geli ştirilen stabilite varyans istatisti ğinin dikkate al ı nd ığı s ı ralama (KRS) yöntemi ve stabilite varyans istatisti ğinin dikkate al ı nd ığı (KMR) yöntemleri kullanm ışlar; KRS yönteminin genotiplerin stabilitesini belirlemek için kullan ı labileceğ ini belirtmi şlerdir. Özgen (1994), k ış l ık arpa çe şit ve hatlar ı n ı verim ve verim ö ğelerinin adaptasyon ve stabilite özelliklerini kar şı la şt ı rm ış ; çe şitlerin çevreye tepkisinin ölçüsü olarak b değerini, stabilite parametreleri olarak S 2d ve r2 ğerlerini kullanm ış, çe şitlerde stabilite ve adaptasyon de yetene ğinin artmas ıyla birlikte verimin de artt ığı n ı belirlemi ştir. Bu ara şt ı rman ı n amac ı, Orta Anadolu Bölgesi'nde yeti ştirilen baz ı m ısı r çe şitlerinde verim ve verim ö ğelerinin adaptasyon ve stabilite özelliklerini belirlemektir. Materyal ve Yöntem Ara şt ırma, 1994 ve 1995 y ı llar ı nda Atatürk Orman Çiftli ği ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kenan Evren Ara şt ırma Uygulama Çiftli ği olmak üzere iki lokasyonda yürütülmü ştür. Materyal olarak Mirco, Franca, Ant-9, P-3751, P- 3394, C-6127 ve Executive hibrid m ı s ır çe şitleri kullan ı lm ışt ı r. Ekim, 7 x 25 cm s ı ra aras ı- s ı ra üzeri aç ı kl ığı nda olmak üzere 5,7 bitki/ m 2 ekim s ı kl ığı nda, 5-6 cm derinlikte 5 m'lik bloklara 4'er s ıra yap ı lm ışt ı r. Ara şt ı rma y ı llara göre tekrarlanan tesadüf bloklar ı nda 4 tekrarlamal ı olarak yürütülmü ştür. Ilk dört hafta içinde parseilerde seyreltme işlemi uygulanm ışt ı r. Ekim s ıras ında diamonyum fosfat (DAP) ve I. ve Il. çapadan sonra 15 kg/da % 33'lük amonyum nitrat gübresi uygulanm ışt ı r. Sulama suyu ihtiyac ı " Blaney ve Cridle" metoduna göre saptanarak y ı lda iki kez yap ı lm ışt ı r. Atatürk Orman Çiftili ğinde kar ı k sulama, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kenan Evren Ara şt ı rma Uygulama Çiftli ğinde ise ya ğmurlama sulama yöntemiyle her sulamada 9 mm'lik su verilmi ştir. Çiçeklenme zaman ında ortadaki iki s ırada be ş bitki rastgele etiketlenmi ş, hasat zaman ında bu bitkiler toprak yüzeyinden orakla biçilerek al ı nm ış ve a şağı daki özelliklere ili şkin veriler bu materyal üzerinde çal ışı larak saptanm ışt ı r. Bitki boyu: Tepe püskülü ile toprak yüzeyi aras ı nda kalan dikey uzunluk süt olum döneminde cm olarak ölçülerek (Genter ve Camper 1973, Anonim 198, Emeklier 1985, Alt ı nba ş 1988, Yaprak büyüme oran ı (YABO): YABO = YS x KYAU x KYAG x.5 / DBKGS (gün) [ YS: yaprak say ı s ı, KYAU: koçan yapra ğı aya uzunlu ğ u KYAG: koçan yapra ğı aya genişliği, DBKGG: döllenme ba ş lang ı ç ı na kadar geçen süre] e ş itliği yard ı m ıyla cm 2 / gün olarak hesaplamayla ( Nevado ve Cross 199, Samanc ı 1991), Hasatta tane nemi: Her parselden rastgele al ınan üç koçan ın taneleri harman edilerek, tane nemi f ı r ı n kuru yöntemiyle, Bitki biyolojik verimi: Her parselde be ş bitkinin ayr ı ayr ı toplam a ğı rl ı klar ı hasat döneminde tart ı larak, Bin tane a ğı rl ığı : Hasat sonunda elde edilen üründen 4 x 1 adet tanenin a ğ irli ğ in ın ortalamas ı n ı 1 ile çarparak, Birim alan tane verimi: Bir metrekaredeki bitkilerin tane a ğı rl ı klar ı tart ı larak bulunmu ştur. Elde edilen verilere E.Ü. Ziraat Fakültesi'nde geli ştirilen TAR1ST paket program ı kullan ı larak y ı llar ve yerler üzerinden birle ştirilmiş varyans analizi yap ı lm ış, m ıs ır çe şitlerinin çevre ile uyumunu belirleyen stabilite parametreleri ( X, b, a, S 2 d) saptanm ışt ı r. Bulgular ve Tart ışma M ısı rda verim ve baz ı verim ö ğelerine ili şkin y ı llar ve yerler üzerinden birle ştirilmi ş varyans analizi sonuçlar ı Çizelge 1'de verilmi şitir. Çizelge incelendi ğinde; verim ve diğer özellikler bak ı m ından çe şit x çevre etkile şiminin istatistiksel olarak önemli oldu ğ u görülmektedir.

6 EMEKLIER, H. Y. ve M. AVCI BIRSIN, "M ı s ı rda verim ve baz ı verim öğelerinin adaptasyonu ve stabilite analizi" 97 Çizelge 1. M ısı rda verim ve baz ı verim ö ğelerine ili şkin varyans analizi sonuçlar ı (kareler ortalamas ı ) V.K. S.D. Birim alan Bitki boyu YABO Hasatta tane nemi Bitki biyolojik Bin tane a ğı rl ığı tane verim verimi Genel Çevre * ** 97.19** ** ** Hatal , Genotip * 166.5** ** 18.12** ** çx G * ** 2.5** ** Hatat * % 5, ** % 1 düzeyinde önemli Ara şt ırmada ele al ı nan stabilite parametrelerine göre verimi ortalama yerimden yüksek, regresyon katsay ı s ı (b) 1'e yak ın, a katsay ısı küçük ve regresyondan sapma kareler ortalamas ı (S 2 d) O'a yak ın olan çe şitler istenen çe şitler olarak de ğerlendirilmi şlerdir ( Eberhart ve Russelle 1966, Zencirci ve ark. 199). P-3751 P-3394 PC-6127 XFranca *Mirco Ant-9 4-Execuliv e Regresyon katsay ı s ı Bitki alan tane verimi M ısır çe şitlerinde verim bak ı m ından ele al ı nan stabilite parametrelerine ili şkin değerler Çizelge 2'de verilmi ştir. Çizelge incelendi ğinde; P-3394, P-3751 ve Franca çe şitlerinde verimin ortalaman ın üstünde, b de ğerinin ise l'e yak ın olduğu görülmektedir. b de ğerinin l'e yak ın olmas ı çeşitlerin çevre ko şuflar ındaki değ i şime iyi uyum sa ğ lad ığı n ı göstermektedir (Finlay ve Wilkinson 1963, Eberhat ve Russell 1966) ( Şekil 1). Öte yandan küçük S2 d ve a değerleriyle Franca ve P-3751 çe şitlerinin bölgenin her türlü ko şullar ında verimli bir şekilde yeti ştirilebilece ği anla şı lmaktad ır. Mirco ve Ant-9 çeşitlerinde verim ortalaman ın alt ında olmas ına karşın b değeri 1, a ve S 2 d değerleri küçük ç ı km ışt ır. b de ğeri bak ı m ından güvenlik s ı n ı rlar ı içinde kalan bu çe şitler ( Şekil 1) tüm bölgeler için önerilebilir (Finlay ve Wilkinson 1963, Henrich ve ark. 1985). Çizelge 2. Farkl ı çevrelerde yeti ştirilen m ı s ı r çe şitlerinde tane verimine ili şkin adaptasyon ve stabilite parametreleri Çeşitler Ortalama b a S`d P P C Franca Mirco Ant Executive Genel ort ,2 1 X x,8,6,4, O O Verim (kg/da) Şekil 1. M ıs ır çe şitlerinin verim ortalamas ı ve regresyon katsay ı s ına göre adaptasyon durumu Öte yandan C-6127 ve Executive çe şitleri küçük b de ğeri, ortalaman ı n alt ındaki verimleri ve büyük S 2d ve a de ğerleri nedeniyle bölgeye uyum sa ğlayamad ı klar ı söylenebilir. Çeşitler Ortalama b a S2d P P C Franca Mirco Ant Executive Genel ort r P-3751 E P-3394 (5 C-6127 X Franca X Mirco Ant-9 +Executive Reg resyon katsay ısı Bitki boyu M ısır çe şitlerinde bitki boyu bak ı m ından ele al ı nan stabilite parametreleri Çizelge 3'te verilmi ştir. Çizeige incelendi ğinde; Mirco ve Executive çe şitlerinin b ve a değeri aç ıs ından ideal tipe yak ın olduğu görülmektedir (Şekil 2). P-3394 çe şidi ise genel ortalaman ın üstündeki bitki boyu ve yüksek b de ğeri ile iyi çevre ko şullar ı na iyi uyum gösterebilecektir ( Şekil 2). Ant-9 ve C-6127 çe şitleri ise bitki boyu bak ım ından yüksek b de ğeriyle genel ortalaman ın alt ında kalm ışt ır. Franca çe şidi de genel ortalaman ın alt ındaki bitki boyu, küçük b de ğeri ve yüksek a ve S 2d değerleriyle bölgeye uyum gösterememi ştir. Çizelge 3. Farkl ı çevrelerde yetiştirilen m ı s ı r çe şitlerinde bitki boyuna ili şkin adaptasyon ve stabilite parametreleri 1,2-1,8 - e Oi,6 - X,4 -, Bitki boy u(cm) Şekil 2. M ı s ı r çeşitlerinin bitki boyu ortalamas ı ve regresyon katsay ı s ı na göre adaptasyon durumu X

7 98 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, Cilt 6, Say ı 4 Yaprak büyüme oran ı M ı s ı r çe şitlerinde yaprak büyüme oran ı bak ı m ı ndan ele al ı nan stabilite parametreleri Çizelge 4'te verilmi ştir. Çizelge incelendi ğinde P-3394, Mirco çe şitlerinde yaprak büyüme oran ı n ı n genel ortalaman ın üstünde ve b değerinin 1 'e yak ı n olduğ u görülmektedir. Mirco çe şidi l'e yak ı n b değeri, küçük a ve s 2d değerleriyle tüm çevrelere önerilebilecektir ( Şekil 3). Bu özellik bak ı m ı ndan C-6127, Ant-9 ve Executive çe şitleri 1'e yak ı n b değeri göstermi ş, ancak genel ortalaman ı n alt ı ndaki yaprak büyüme oran ı ve büyük a ve S 2d değerleriyle bölgeye uyum sa ğ layamam ışt ı r. Hasatta tane nemi M ı s ı r çe şitlerinde hasatta tane nemi bak ı m ı ndan ele al ı nan stabilite parametreleri Çizelge 5'te verilmi ştir. Çizelge incelendi ğinde, P-3751, P-3394 ve C-6127 çe şitlerinin genel ortalaman ı n alt ı nda nem de ğerine sahip olduğu görülmektedir. M ı s ır çe ş it ı slah ı nda adaptasyon denemelerinde, çeşitlerin hasat döneminde tane nemlerinin dü şük oranda olmas ı istenilen bir özelliktir ( Emeklier 1997). Bu özellik bak ı m ı ndan P-3751 ve C çe şitleri dü şük nem oran ı, l'e yak ın b değeri ile küçük a ve S 2d değerleriyle uyumludur ( Şekil 4). Franca ve Executive çe şitlerinin genel ortalaman ı n üstündeki tane nemi, 1'in alt ındaki b değeri ve büyük a ve S 2d değerleriyle bölgeye uyum gösterememi ştir. Çizelge 4. Farkl ı çevrelerde yeti ştirilen m ı s ı r çeşitlerinde yaprak büyüme oran ı na ili şkin adaptasyon ve stabilite parametreleri Çeş itler Ortalama b a S`d P P C Franca Mirco Ant Executive Genel ort Çizelge 5. Farkl ı çevrelerde yeti ştirilen m ı s ı r çe şitlerinin hasatta tane nemine ili şkin adaptasyon ve stabilite parametreleri Çeşitler Ortalama b a Szd. P P C Franca Mirco Ant Executive Genel ort P-3751 P-3394 AC-6127 XFranca XMirco Ant-9 +Executive P-3751 P-3394 AC-6127 X Franca X Mirco Ant-9 +Executive _ 1, 2 ' (T) 1,8 5;,6 <ı) 6,,4, Yaprak büyüme oran ı 9 1 Şekil 3. M ı s ı r çe şitlerinin yaprak büyüme oran ı ortalamas ı ve regresyon katsay ı s ı na göre adaptasyon durumu e x,_ 1 2 nı 1 tıı 2,8 c 5),,6 '6),4 aı, Hasatta tane nemi (%) Şekil 4. M ı s ı r çe şitlerinin hasatta tane ne ortalamas ı ve regresyon katsay ı s ı na göre adaptasyon durumu

8 EMEKLiER, H. Y. ve M. AVCI BIRSIN, "M ı s ırda verim ve baz ı verim öğelerinin adaptasyonu ve stabilite analizi" 99 Bitki biyolojik verimi M ısır çeşitlerinde koçan hasad ından sonra tarlada kalan bitkilerin has ıl m ıs ır ya da silaj m ısır olarak değerlendirilmesi aç ısından biyolojik verimin yüksek olmas ı istenmektedir (Emeklier 1997).M ısır çeşitleri sapl ı a ğı rl ık bak ımından tüm parametreler ile değerlendirildi ğinde, P-3394 ve Mirco çe şitleri genel ortalaman ın üstündeki verimleri, l'e yak ın b değerleri ve düşük a ve S 2d değerleriyle bölgeye uyum göstermi ştir (Çizelge 6, Şekil 5). Franca çe şidi ise genel ortalaman ı n üstündeki verimi ve dü şük b değeriyle bölgenin olumsuz koşullar ına iyi uyum sağlayabilmi ştir (Şekil 5). Bu özellik bak ı m ından P-3751, C-6127, Ant-9 ve Executive çe ş itleri genel ortalaman ın alt ında kalm ış ve l'e yak ın b değeri, yüksek a ve S 2d de ğerleriyle bölgeye zay ıf adaptasyon göstermi ştir. Çizelge 6. Farkl ı çevrelerde yeti ştirilen m ı s ı r çeşitlerinin bitki biyolojik verimine ili şkin adaptasyon ve stabilite parametreleri Çeşitler Ortalama b a S2d P P C Franca Mirco Ant Executive Gene! ort Bin tane a ğı rl ığı M ısır çeşitlerinde bin tane a ğı rl ığı bak ımından ele al ınan stabilite parametreleri Çizelge 7:çle verilmi ştir. Çizelge incelendi ğinde, C-6127,,Mirco ve Ant-9 çe şitleri genel ortalaman ın üstündeki bin tane a ğı rl ığı, 1'e yak ı n b Q ğeri, küçük a ve,,s 2d değerleriyle bölgeye uyurp,. de sağlam ış ve stabil bir görünüm vermi ştir ( Şekil 6). C-6127 ve Executive çe şitleri ortalamadan yüksek bin tane a ğı rl ığı ve dü şük b değeri ile bölgenin olumsuz ko şullar ı na iyi uyum sağlayabilecektir ( Şekil.. 6). p-375 t ve Franca çeşitleri ise 1'e yak ın b değeri ile genel ortalamay ı geçememi ş ve bölgenin tüm ko şullar ına uygun adaptasyon gösterememi ştir. Çizelge 7.Farkl ı çevrelerde yeti ştirilen m ı s ı r çeşitlerinin bin tane ağı rl ığı na ilişkin adaptasyon ve stabilite parametreleri Çeşitler Ortalama b a S2d P P C Franca Mirco Ant Executive Genel ort P-3751 P-3394 AC-6127 XFranca X Mirco +Executive P-3751 P-3394 AC-6127 XFranca XMirco Ant-9 +Executive Reg resyon katsay ısı 1, ,8 -,6 -,4 -,2 - O Sapl ı ağı rl ı k (g/bitki) x Regresyon katsay ısı 1,2 1,8,6,4, Bin tane a ğı rl ığı (g) Şekil 5. M ı s ı r çeşitlerinin sapl ı ağı rl ı k ortalamas ı regresyon katsay ı s ı na göre adaptasyon durumu Şekil 6. M ı s ı r çeşitlerinin bin tane a ğı rl ığı ortalama ve regresyon katsay ı s ı na göre adaptasyon durumu

9 1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2, Cilt 6, Say ı 4 Sonuç Ankara koş ullar ında 1994 ve 1995 y ı llar ı nda iki farkl ı lokasyonda yeti ştirilen yedi hibrid m ısır çeşidinde verim ve baz ı verim öğelerinin adaptasyon ve stabilite özelliklerinin belirlendi ği bu çal ışmada; verim yönünden P-3751, P ve Franca çe şitlerinin di ğer çe şitlere oranla tüm çevrelerde daha uyumlu ve stabil oldu ğu görülmü ştür. Gelecekte yap ı lacak adaptasyon çal ışmalar ı n ın daha fazla çe şit ve de ğ i şik stabilite parametreleri kullan ı larak yürütülmesi bölgeye uygun çe şit seçiminin isabetli yap ı lmas ına olanak sa ğ layacakt ı r. Ayr ıca yüksek verim ve stabilitenin birlikte olmas ı (Henrich ve ark. 1983) ve çe ş it seçiminin de agronomik, morfolojik, patolojik ve teknolojik özelliklerini de dikkate al ı nmas ı n ı n (Zencirci ve ark.199) yararl ı olaca ğı söylenebilir. Kaynaklar Alt ı nba ş, M M ı s ı rda Erkencili ğin Kal ıt ı m ı ve Bunun Baz ı Tar ı msal Özellikler ile Ili şkileri Üzerinde Ara şt ı rmalar. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri enstitüsü Tarla Bitkileri ABD, Doktora Tezi, Izmir, 174 s. Anonim, 198. International Union For The Protection of New Varieties of Plants (UPOV). Guidelines for the conduct of tests for distinctness, homogeneity and stability. Maize TG/2/4. Bachireddy, V. R., R. Payne ve K. L. Chin, Conventional selection versus methods that use genotype x environment interaction in sweet corn trial. HortScience, 27(5): Becker, H. C Correlations among some statistical measures of phenotypic stability. Euphytica, 3: Eberhart, S. A. ve W. A. Russell, Stability parameters for comparing varieties. Crop Science 6: Emeklier, H. Y Iç Anadolu'da Dane ve Silajl ı k M ı s ı r ı n Ikinci Ürün Olarak Yeti ştirilmesi Olanaklar ı. A. Ü. Ziraat Fakültesi Diploma Sonras ı Yüksek Okulu Tarla Bitkileri Bölümü, Doktora Tezi. Ankara 129 s. Emeklier, H. Y Erkenci Hibrid M ı s ı r Çeşitlerinin Verim ve Fenotipik Özellikleri Üzerine Ara şt ı rmalar. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No:1493, Bilimsel Ara şt ı rmalar ve Incelemeler: 817, Ankara, 68 s. Finlay, K. W. ve G. N. Wilkinson, The analysis of adaptation in a plar ıt breeding programme, Aust. J. Agric. Res., 14: Francis, T. R. ve L. W. Kannenberg, Yield stability studies in short-season maize. I. A descriptive method for grouping genotypes. Can. J. Plant Sci. 58: Genter, C. F. ve Jr. H. M. Camper, Component plant part development in maize as affected by hybrids and population density. Agronomy Journal, 65: Heinrich, G. M., C. A. Francis ve J. D. Eastin, Stability of grain sorghum yield components across diverse environments. Crop Science, 23: Heinrich, G. M., C. A. Francis ve J. D. Eastin ve M. Saeed, Mechanisms of yield stability in sorghum. Crop science, 25: Kang, M. S. ve D. P. Gorman, Genotype x environment interaction in maize. Agron. J. 81: Kang, M. S. ve H. N. Pham, Simultaneous selection for high yielding and stable crop genotypes. Agron. J. 83: Nevada, M. E. ve H.Z. Cross, 199. Diallel analysis of relative growth rates in maize synthetics. Crop Science, 3: Özgen, M Orta Anadolu ko ş ullar ı nda k ış l ı k arpan ı n verim ve verim ö ğelerinde adaptasyon ve stabilite analizi. Tr. J. of Agriculture and Forestry. 18: Samanc ı, B The Development of Early Maturing High Yielding Corn Hybrids by Using Leaf Growth Rate (LGR) As The Selection criterion. A Dissertation. Ph. D, Graduate Scholl of Cornell University. USA: p 67. Sprague, G. F. ve W. T. Federer, A comparision of variance components in corn yield trials: Il. Error, year x variety, locaticn x variety, and variety components. Agron J. 43: Zencirci, N., V. Eser ve I. Baran, 199. Baz ı stabilite istatistiklerinin kar şı la şt ı r ı lrnas ı üzerine bir yakla şı m. Tarla Bitkileri Mer. Aras. Enst. Yay no: 199/2, Ankara.