İMLÂ (YAZIM) KURALLARI 1- SES OLAYLARI VE BUNLARLA İLGİLİ YAZIM KURALLARI:

Transkript

1 İMLÂ (YAZIM) KURALLARI 1- SES OLAYLARI VE BUNLARLA İLGİLİ YAZIM KURALLARI: a) Sert ünsüzlerin yumuşaması(değişimi) ve sertleşmesi (benzeşmesi) olaylarının gösterilmediği sözcüklerde yazım yanlışı vardır. Yanlış Doğru Dolapı dolabı Dolapda dolapta Ağaçı ağacı Çocuku çocuğu Kitapcı kitapçı 1 / 29

2 b) n-b çatışmasından dolayı n nin m şeklinde yazılmaması yazım yanlışına sebep olur. Yanlış Doğru Çenber çember Tonbala tombala Çarşanba Çarşamba Saklanbaç saklambaç c) ünlü daralması olması gereken yerde olmazsa ya da olmaması gereken yerde olursa yazım yanlışı olur. ( a-e ile biten fiillerin sonuna yor gelince ı,i,u,ü olur./ deve yefiilleri bazı ekler aldığında e darlaşarak ı,i,u,ü olur.) Yanlış Doğru 2 / 29

3 Bekleyoruz bekliyoruz Gelmiyen gelmeyen Ağlıyan ağlayan Söyleyor söylüyor Ağlayor ağlıyor Okumıyan okumayan Deyen diyen Deyecek diyecek Yeyecek yiyecek d) ses düşmesi veya türemesi gereken yerde gerçekleşmemesi yazım yanlışına sebep olur. Yanlış doğru 3 / 29

4 Nehiri nehri Kayıboldu kayboldu Red etmek reddetmek Fikiri fikri 2- BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI: - (.) (:) (!) (?) ve ( ) işaretleri ile biten ve cümle niteliği taşıyan söz grupları büyük harfle başlar. - Ünvan sıfatları ( Doktor Erol, Neslihan Hanım, Avukat Elif Eylül, Said Halim Paşa, Ahmet Mithat Efendi ) - Devlet, millet, ülke adları ( Türk, Türkiye, Kazak, İngiltere.) - Dil, din, mezhep adları ( Osmanlıca, Türkçe, Musevilik, İslamiyet..) - Kurum kuruluş adları ( Türk Dil Kurumu, İstanbul Ticaret Odası,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Kartal Belediyesi..) - Coğrafi adlar, köy, kent, sokak adları ( Ordu, Uludağ, Kocatepe Camii, - Kitap, dergi, gazete, film ve tiyatro adları( Eylül, Sinekli Bakkal, Mai ve Siyah, Bütün Dünya, Genç Beyin, Kurtlar Vadisi. - Mektuplardaki hitap sözcükleri ( Canım Arkadaşım, Aziz Hocam, Gözümün Nuru Biricik Evladım,.. 3- YER-YÖN ADLARININ YAZIMI 4 / 29

5 Yön adlarında kullanılan Doğu, Batı, Kuzey, Güney, Aşağı, Orta, Yukarı, İç vb. kelimeler yer isimlerinden önce geliyorsa büyük; tek başına veya yer isimlerinden sonra geliyorsa küçük yazılır. Bu yıl Doğu Anadolu kurak bir yaz geçirdi. Amerika nın doğusu sele teslim oldu. Azerbaycan dan Kuzey Kıbrıs a uçak seferleri başladı. Lodos güneyden eser. 4- AY ve GÜN ADLARININ YAZIMI Belli bir tarih bildiren ay, gün adları büyük harfle başlar ; tarihlerden sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. 19 Mayıs 1919 da Samsun dan bağımsızlık mücadelesi başlatıldı. 16 Haziran 2005 Pazar günü ÖSS yapıldı. 27 Eylül 1979 Cuma günü doğmuşum. 5 / 29

6 Belli bir tarih yoksa ay ve gün adları küçük yazılır. Evin önüne salı günü pazar kurulur. O geldiğinde temmuz sıcağı henüz başlamamıştı. Size cumartesi günü uğrayacak. Benim için en yorucu gün pazartesidir. 5- GÜNEŞ, AY ve GEZEGEN ADLARININ YAZIMI - Gezegenler, burçlar, gökcisimleri evrende tek oldukları için büyük yazılır. Zühre, Neptün, Büyükayı, Samanyolu. - Dünya, güneş ve ay sözcükleri astronomi ve bilimsel konularda kullanıldığında büyük harfle; genel kavram bildirdiklerinde küçük yazılır. 6 / 29

7 Bir gezegen olan Dünya, Güneş in çevresinde döner. Bu akşam güneş battıktan sonra ay doğdu, dünya aydınlandı. Ay, Dünya nın çevresini yirmi dört saatte dolaşır. Yapılan deney Güneş tutulmasıyla ilgiliydi. Camlardan içeriye güneş girdi. 6- KISALTMALARIN YAZIMI Kısaltmaların her harfi büyük yazılır. ( B. Orhan Keskin konuştu. TBMM açıldı.) Harflerin arasına ve sonuna nokta konmaz. ( THY, TDK, İÜ, DTCF, ) Kısaltmalara gelen ekler okunuşa göre getirilir.( İSKİ ye başvurdu. PTT den emekli.) 7 / 29

8 7- SAYILARIN YAZIMI Yazıya geçirilmiş sayıların her rakamı ve basamağı ayrı yazılır Yüz yirmi beş, altı yüz elli altı 8- -ki EKİ ve ki SÖZCÜĞÜNÜN YAZIMI Türkçede üç ayrı ki vardır. a) Sıfat yapım eki olan ki : İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türetir. Televizyondaki dizi, evdeki hesap, yoldaki araba, vitrindeki kazak, bahçedeki dut.. Yarınki maç, dünkü olay, bugünkü hava, bu yılki sınav, akşamki yemek 8 / 29

9 b) İlgi zamiri olan ki: Bir ismin yerini tutar, BÜU kuralına uymaz ve bitişik yazılır. Seninki yoksa arkadaşının testine bakıver. Benim okulum İstanbul da onunki Ankara da. Senin ödevin tam kardeşininki eksik. c) Bağlaç olan ki : Her zaman ayrı yazılır. İki cümleyi birbirine bağlar. Sebep-sonuç ilişkisi kurar ; cümlenin herhangi bir öğesini açıklamak için de kullanılır. Bu ezanlar ki şehadetleri dinin temeli. Tatilden dönmüş ki bizi çağırıyor. Öyle sanıyorum ki bu takım yenilecek. Diyorlar ki gidince geri dönmez. Sen ki dünyanın tanıdığı bir sporcusun,bunu yapmamalıydın. 9 / 29

10 Sanmayın ki yaptığınızdan haberim yok. Not: Bazı sözcüklere ki bağlacı birleşip kalıplaşmıştır. Sanki, Oysaki, Mademki, Belki, Halbuki, Çünkü (SOMBaHÇe) 9- -de EKİNİN ve de SÖZCÜĞÜNÜN YAZIMI: Türkçe de iki türlü -de vardır: Hal eki olan -de ve bağlaç olan de a) Hal eki -de : Sözcüklere bitişik yazılır. (bahçede, sahada, ağaçta.) Ünlü uyumuna göre değişir. (kitapta, şiirde, tiyatroda ) Özel isimlerden sonra kesme işareti ile ayrılır(istanbul da, Kerem de ) 10 / 29

11 Derste anlatılanları, evde tekrarlamalısınız. Onunla sabah sekizde, durakta karşılaştık. Zor günlerimde hep yanımdaydı. b) Bağlaç olan de : Tek başına bir sözcüktür.ayrı yazılır. Ünlü uyumuna uyar. da,de olur ta,te olmaz. Kesme işareti ile ayrılmaz. Bağlaç olan (de) dahi, bile, fakat, ama,ki anlamlarında kullanılabilir. Neden-sonuç ilişkisi kurabilir. Zor günlerim de geride kaldı artık. Bir gün sen de anlarsın. Bekledim de gelmedin. Yıllar geçse de ilk sevgi unutulmaz. Gel de bunlara inan. Onun da gelmesi gerek. 11 / 29

12 10- Bugün SÖZCÜĞÜNÜN YAZIMI : Bugün sözcüğü içinde bulunduğumuz günü belirtirse bitişik; geçmiş bir tarihin zamanını belirtirse ayrı yazılır. Seninle bugün görüşmeliyiz. İstanbul un fethi olan bu günde törenler düzenlenecek. 11- mi SORU EKİNİN YAZIMI. mı soru eki kendisinden önce gelen sözcükten ayrı, kendisinden sonra gelen eklere bitişik yazılır. Şiir okur musunuz? Gelen Ahmet miydi? (soru eki özel isimlerden kesme işareti ile ayrılmaz.) Üzüntülü mü? Öğrendin mi? 12 / 29

13 12- -ıncı, -inci EKİNİN YAZIMI: Sessiz ile biten rakamlarda yazılışı: 1 inci, 3 üncü, 8 inci, 9 uncu, 10 uncu. Sesli ile biten rakamlardan sonra: 2 nci, 6 ncı, 7 nci. 13- BİRLEŞİK FİİLLERİN YAZIMI: Birleşik kelimeler daha çok birleşik yazılır. Birleşik kelimeyi oluşturan kelimelerden en az biri kendi anlamından uzaklaşırsa bitişik yazılır. ( mirasyedi, gelgit, soyadı, hanımeli.) Kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır.( bakıverin, düşeyazdı, gidedursun, süregelmiş ) Ses değişikliği yoksa ayrı yazılır: arz etmek, yardım etmek, hasta olmak, karar kılmak 14- Birtakım SÖZCÜĞÜNÜN YAZIMI: 13 / 29

14 - Birtakım sözcüğü belgisizlik ifade etmek için kullanılıyorsa bitişik yazılır. Birtakım sorunları olduğunu sezmiştim. Birtakım insanlar iki şiir yazmakla şair olunur sanıyorlar. - Bir sözcüğü takım sözcüğünün sayısını bildirirse ayrı yazılır. Bir takım ansiklopediye dünyanın parasını ödedi. Bu oda ancak bir takım koltuk alır. Kendisine siyah, şık bir takım almış. 15- EK-FİİLİN YAZIMI: Ek-fiil (imek) eklendiği kelimelere genellikle bitişik yazılır.ek-fiil eklendiği kelimeden ayrı da yazılabilir. 14 / 29

15 - Sessiz ile biten kelimeye ekleniyorsa başındaki (i) düşer: Rahatsız idim > rahatsızdım Çocuk ise > çocuksa Serkan imiş > Serkan mış Koşar iken > koşarken - Sesli ile biten kelimelere eklendiğinde (i) düşer yerine (y) kaynaştırma harfi gelir: Hasta ise > hastaysa Ali imiş > Ali ymiş Zeki idi > zekiydi Nöbetçi iken > nöbetçiyken - İmek fiili ayrı da yazılabilir: Dün gelen annesi imiş. 15 / 29

16 Ben sizi beklemekte idim. 16- Pekiştirmeli sıfat ve zarflar bitişik yazılır: Dümdüz, sapasağlam, simsiyah, darmadağınık, apaçık, çepeçevre. 17- Deyimler ayrı yazılır: El sürmek, dil dökmek, yaka silkmek,çantada keklik, can sıkmak, yola düşmek. İMLÂ (YAZIM) KURALLARI İLE İLGİLİ SORULAR 1- Gökbilim ve coğrafya ile ilgili konuların anlatımında, dünya ile öteki gezegen adları, güneş ve ay sözcükleri büyük harfle yazılır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) Ay Dünya nın çevresini yirmi dört saatte dolaşır. 16 / 29

17 B) Sabahleyin dünyayı dolaştım; ama istediğimi bulamadım. C) Camlardan içeriye Güneş girdi. D) Her zaman dünya bir yana, çocuğum bir yana derdi. E) Yapılan deney, Güneş tutulması ile ilgiliydi. 2- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Yağmurda yürüyeceğim diye tutturunca sırıl sıklam ıslandı. B) Gençlikte sağlığın kıymeti iyice anlaşılmıyor. C) Oysa ben, havada yağmur sezdim mi, şemsiyesiz dışarı çıkmam. D) Bana, yağmur altında şemsiyesiz yürümekten duyduğu mutluluğu anlattı. E) Anladım ki onu, ikna etmek imkansız. 3- Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin yazımı yanlıştır? 17 / 29

18 A) Su üstünde yürüyebilir misin, dedi. B) Birdenbire gözlerinden yaşlar dökülüverdi. C) Bunca zaman ona katlandı, dişini sıktı, sabretti. D) Biraz yavaş anlatın, diye rica etti. E) Onu saatlerce sonra farketti. 5- Aşağıdakilerden hangisinde yazım yanlışı vardır? A) ÖSYM nin başına yenilikçi biri getirildi. B) TBMM ye sözünde duran, kişilik sahibi, yurtsever insanlar seçilmeli. C) TRT de yeni gelişmelere ayak uyduruyor. D) PTT nin çalışanlarına devredilmesi düşünülüyor. E) KESK in eylem kararına tüm üyeler destek vermelidir. 18 / 29

19 6- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? A) Ben bu işe yirmibeş yılımı verdim. B) Bu göreve1970 de gelmiş 1955 te ayrılmıştı. C) Akşamları hafifce bir yemek yiyor;yürüyüşe çıkıyordu. D) Birdenbire işe başladığı ilk güne gidiverdi aklı. E) En son o farketti geldiğimi. 7- Aşağıdakilerden hangisinde ki nin yazımına ilişkin bir yanlışlık yapılmıştır? A) Dünkü maçın sonucunu merak ediyorum. B) Mademki yolun sonuna geldik o halde ayrılalım, dedi. C) Bugünkü durumuna gelebilmek için çok çalışmıştı. 19 / 29

20 D) Duydumki unutmuşsun gözlerimin rengini. E) Oradaki havayı sevdiğim için gelmek istemedim. 4- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? A) Gelecek Kasımda on altısında olacak. B) Yaprakda ve gövdede çürüme belirtileri vardı. C) Şımarıklığın da bir ölçüsü olmalı. D) Göğüsünde bir ağrı hissediyordu. E) Durumunu üst makamlara arzetti. 20 / 29

21 8) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kullanılmasıyla ilgili bir yazım yanlışı yoktur? A) Güney Kore ile Kuzey Kore birleşememiştir. B) Anadolu nun Güneyi yazları çok sıcak olur. C) Avrupa nın Doğusu Batısına göre geri kalmıştır. D) İnsan hakları konusunda batı yı bir türlü tatmin edemiyoruz. E) Sabahleyin Batıdan kuvvetli bir 21 / 29

22 rüzgâr esiyordu. 9) Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı yoktur? A) Öğrendimki çalışmadan başarmak olmaz. B) Sınıfdaki havayı hiç beğenmedim. C) Çakmak ta kibrit te almamış yanına. D) Sizde ki can da bizim ki patlıcan mı? E) Dildeki gelişmeleri izliyor musunuz? 22 / 29

23 10) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Gel benim güneşim ol; beni aydınlat, ısıt B) Bir daha dünya ya gelsem yine öğretmen olurdum. C) En büyük enerji kaynağı Güneş tir. D) Kazandın, haberini duyunca dünyalar benim oldu. E) İlk kez Ay a ayak basan insan, bir Amerikalıdır. 23 / 29

24 11) Özel adlara gelen çoğul ekleri aile ve gil anlamına geliyorsa ayrılmaz. Aşağıdakilerden hangisinde bu kural dikkate alınmamıştır? A) Gönül ister ki Ahmet ler Mehmet ler ölmesin. B) Nihayet Metinleri de bizde gördük. C) Bu topraklardan Yunus Emre ler, Mevlana lar. D) Sonunda Saddam lar da ölecek. E) Bu yazı Selim lerde geçireceğim. 12) Birbirinin tamamlayıcısı gibi görünüp de anlam karışıklığı yaratacak sözcüklerden sonra virgül kullanılır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, virgül(,) bu gerekçeyle kullanılmıştır? 24 / 29

25 A) Peki, senin dediğin olsun. B) Kardeşimin, diğer çocuklardan daha çalışkan olduğunu biliyordum. C) Yerinden kalktı, kimseye bakmadan dışarı çıktı. D) Çocuk, ayakkabılarına bakıp bakıp üzülüyordu. E) Defterini, kitabını, kalemini, çantaya koydu. 13) Aşağıdakilerden hangisinde bir 25 / 29

26 yazım yanlışı yoktur? A) Altmış milyon TL sına satılık daire var. B) Şehrin su probleminin, halledilmesi için DSİ ne başvuracaklar. C) ÖSS nin sonuçları ağustos başlarında açıklanır. D) Bütçe görüşmelerini takip etmek için TBMM ne gidecektik. E) TDK nun bu yılki yayın listesini alacaksınız. 26 / 29

27 14) Aşağıdakilerden hangisinde sayıların yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Onunla son olarak üç-beş gün önce karşılaşmıştık. B) Bu seksenbeş yaşındaki adam delikanlı gibi davranıyordu. C) Arkasında kırk dört yıllık üniversite hocalığını bırakmıştı. D) Ankara dan Erzurum a on altı saatlik bir yolculuktan sonra varmıştık E) Çocuk yirmi gündür evine uğramamış. 27 / 29

28 15) Aşağıdakilerden hangisinde de nin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Onun nerede olduğunu Ali de bilmez. B) Bu konuda kitaplarda da bir bilgi yok. C) Sizinle Murat, Tarık birde Selim gelsin. D) Bu oturumda kültürle ilgili konular da ele alındı. E) Dilek de tuttu, fal da baktırdı. Cevaplar: 1C 2A 3E 4C 5C 6A 7D 8A 9E 10B 11E 12D 13C 14B 15C 28 / 29

29 29 / 29