ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Sait AYKANAT BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM YÖNTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN KARŞILAŞTIRILMASI TARIM MAKİNALARI ANABİLİMDALI ADANA, 2009

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM YÖNTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN KARŞILAŞTIRILMASI Sait AYKANAT YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Bu tez 03/09/2009 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul Edilmiştir. İmza İmza İmza. Doç. Dr. Zeliha BEREKET Doç. Dr. Davut AKBOLAT Yrd. Doç. Dr. Sait M. BARUT SAY DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Tarım Makinaları Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod. No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza-Mühür ZF 2008 YL 32 nolu bu proje Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM SİSTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN KARŞILAŞTIRILMASI Sait AYKANAT ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Danışman: Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Yıl : 2009 Sayfa : 84 Jüri : Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Doç. Dr. Davut AKBOLAT Yrd. Doç. Dr. Sait M. SAY Bu çalışma 2007 yılında Çukurova Bölgesi nde buğday tarımında uygulanan korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinin teknik ve ekonomik yönden karşılaştırılması amacıyla yapılmıştır. Çalışma; Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Hacıali İşletmesinde yürütülmüştür. Korumalı toprak işleme ve ekim sistemi olarak azaltılmış toprak işleme (ATİ), sırta ekim (SE) ve doğrudan ekim (DE) yöntemleri uygulanmıştır. Çalışmada toprakta nem içeriği, porozite ve hacim ağırlığı, yakıt tüketimi, zaman tüketimi, iş verimi, bitki çıkış yüzdesi, çimlenme oranı indeksi, bitki çıkış süresi, buğday verimi, bitki boyu, biyolojik verim, sap verimi, hasat indeksi, başak sayısı, bin dane ve hektolitre ağırlığı incelenmiş ayrıca ekonomik analize tabi tutulmuştur. Yapılan değerlendirmeler sonucunda en yüksek buğday verimi azaltılmış toprak işleme yönteminde elde edilirken, en düşük verim ise sırta iki sıra ekim yönteminde elde edilmiştir. Yöntemler arasında zaman ve yakıt tüketimi bakımından en düşük değer; ayrıca iş verimi açısından da en yüksek değer doğrudan ekim yönteminde elde edilmiştir. Doğrudan ekim yöntemi zaman tüketimi, yakıt tüketimi ve iş verimi yönünden diğer yöntemlere göre yaklaşık % arasında tasarruf sağlamıştır. Anahtar Kelimeler: Buğday Tarımı, Toprak İşleme, Ekim Sistemleri I

4 ABSTRACT M.Sc. THESIS COMPARISON OF DIFFERENT TILLAGE AND SOWİNG SYSTEMS IN TERMS OF TECHNICAL AND ECONOMICAL ON THE WHEAT PRODUCTION Sait AYKANAT DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHİNERY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Assoc.Prof. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Year : 2009 Pages: 84 Jury : Assoc.Prof. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Assoc.Prof. Dr. Davut AKBOLAT Asst. Prof. Dr. Sait M. SAY This study has been performed to compare conservation tillage and sowing systems on the way of technical and economical that is used for growing the wheat in The study has been carried out on the lands of Çukurova Agricultural Research Institute Directorate Hacıali Undertaking. On conservation tillage and cultivation systems; the minimum tillage, ridge tillage and direct sowing techniques were practiced. The systems were examined and analyzed in terms of the fuel and time consumptions, working efficiency, the percentage of emergence, germination rate index, germination period of plant, soil moisture content, porosity, bulk density, yield, biological yield, straw yield, height of plant, 1000 kernel weight, harvest index, number of spike, and hectoliter weight. As a result of evaluation, while the maximum efficiency on wheat production has been got on the minimum tillage technique; the minimum efficiency has been got on the two rows of bed planting systems. The minimum performance on fuel consumption and the maximum working efficiency have been got on direct sowing. They have saved time and working efficiency at the rate of % by the helping of direct sowing. Key Words : Wheat Production, Tillage, Sowing Systems, II

5 TEŞEKKÜR Buğday Tarımında Farklı Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Teknik ve Ekonomik Yönden Karşılaştırılması başlıklı Yüksek Lisans tez çalışmamın seçiminde, yürütülmesinde ve sonuçlandırılmasında önemli düzeyde katkılarda bulunan değerli hocam Sayın Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT a en içten teşekkürlerimi sunarım. Araştırmanın yürütülmesi için deneme yeri sağlayan Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü yetkililerine, çalışmamın değişik aşamalarında desteğini esirgemeyen Zir. Yük. Müh. Hasan Ali KARAAĞAÇ ve Zir. Yük. Müh. Ali BOLAT a, çalışma sırasında bana yardımcı olan diğer mesai arkadaşlarıma, çalışmanın yürütülmesinde bana destek veren ve sabır gösteren biricik eşime ve oğluma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER ÖZ. SAYFA I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR İÇİNDEKİLER ÇİZELGELER DİZİNİ... III IV VII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX 1. GİRİŞ Geleneksel Toprak İşleme Sistemleri Korumalı Toprak İşleme Sistemleri Azaltılmış Toprak İşleme Malçlı Toprak İşleme Bantvari (Şeritvari) Toprak İşleme Doğrudan Ekim Sırta Ekime Yönelik Toprak İşleme Çalışmanın Amacı ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Materyal Deneme Alanı Deneme Yerinin Toprak Özellikleri Deneme Yerinin İklim Özellikleri Denemede Kullanılan Tarım Alet ve Makinaları Denemede Kullanılan Bitkisel Materyal ve Özellikleri Denemede Kullanılan Bazı Araçlar.. 25 IV

7 3.2. Metod Deneme Deseni Denemede Uygulanan Toprak İşleme ve Ekim Sistemleri Verilerin Toplanması Toprak Nem İçeriği (%) Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm 3 ) Toprakta Porozite Oranı (%) Çıkış İle İlgili Ölçümler Bitki Boyu (cm) Bin Dane Ağırlığı (g) Hektolitre Ağırlığı (kg) Verim (kg/da) Başak Sayısı (adet/m 2 ) Biyolojik Verim (kg/da) Sap Verimi (kg/da) Hasad İndeksi (%) Zaman Tüketimi Yakıt Tüketimi İş Verimi Ekonomik Analiz Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA Toprak Nem İçeriği (%) Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm 3 ) V

8 4.3. Toprakta Porozite Oranı (%) Bitki Çıkış Zamanı (gün) Çıkış Oranı İndeksi (bitki/gün) Çıkış Yüzdesi (%) Bitki Boyu (cm) Bin Dane Ağırlığı (g) Başak Sayısı (adet/m 2 ) Biyolojik Verim (kg/da) Sap Verimi (kg/da) Hektolitre Ağırlığı (kg) Hasat İndeksi (%) Dane Verimi (kg/da) Karşılıklı Korelasyonlar Yakıt Tüketimi (l/da) Zaman Tüketimi (dk/da) İş Verimi (da/h) Ekonomik Analiz SONUÇLAR VE ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler.. 69 KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ 78 EKLER: Buğday Tarımında Ekim Sistemlerinin Ekim Öncesi ve Çıkış Sonrası Görünümleri VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Deneme Alanı Toprağının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri.. 22 Çizelge 3.2. Adana İlinde ve Uzun Yıllar Ortalamalarında kaydedilen Bazı İklim Değerleri 23 Çizelge 3.3. Denemde Kullanılan Toprak İşleme Makinaları ve Teknik Özellikleri 24 Çizelge 3.4. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Genel Özellikleri 25 Çizelge 3.5. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Teknolojik Özellikleri. 25 Çizelge 3.6. Deneme Deseni Planı 26 Çizelge 4.1. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Toprak Nem İçerikleri 34 Çizelge 4.2. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Toprak Hacim Ağırlığı.. 35 Çizelge 4.3. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Porozite İçerikleri.. 36 Çizelge 4.4. Bitki Çıkış Zamanı İçin Varyans Analizi Sonuçları 37 Çizelge 4.5. Yöntemlerin Bitki Çıkış Zamanı Ortalama Değerleri (gün) 38 Çizelge 4.6. Çıkış Oranı İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları 39 Çizelge 4.7. Yöntemlerin Çıkış Oranı İndeksi Ortalama Değerleri (bitki/gün) 40 Çizelge 4.8. Bitki Çıkış Yüzdesine İçin Varyans Analizi Sonuçları 41 Çizelge 4.9. Yöntemlerin Bitki Çıkış Yüzdesi Ortalama Değerleri (%).. 41 Çizelge Bitki Boyu İçin Varyans Analizi Sonuçları Çizelge Yöntemlerin Bitki Boyu Ortalama Değerleri (cm) 43 Çizelge 4.12 Bin Dane Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları. 44 Çizelge Yöntemlerin 1000-dane Ağırlığı Ortalama Değerleri (g).. 44 Çizelge M 2 de Başak Sayısı İçin Varyans Analizi Sonuçları. 45 Çizelge Yöntemlerin Metre Karede Başak Sayısı Ortalama Değerleri (adet) VII

10 Çizelge Biyolojik Verim İçin Varyans Analizi Sonuçları Çizelge Yöntemlerin Biyolojik Verim Ortalama Değerleri (kg/da) Çizelge Sap Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları 49 Çizelge Yöntemlerin Sap Verimi Ortalama Değerleri (kg/da) Çizelge Hektolitre Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları 50 Çizelge Yöntemlerin Hektolitre Ağırlığı Ortalama Değerleri (kg/da) 51 Çizelge Hasat İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları 52 Çizelge Yöntemlerin Hasat İndeksi Ortalama Değerleri (%).. 52 Çizelge Dane Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları. 53 Çizelge Yöntemlerin Dane Verimi Ortalama Değerleri (kg/da). 54 Çizelge Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre buğdaya ait karakterler arası korelasyon katsayıları 55 Çizelge Yöntemlerin Yakıt Tüketimleri Ortalama Değerleri (l/da) 56 Çizelge Yöntemlerin Zaman Tüketimleri Ortala Değerleri (dk/da) 58 Çizelge Yöntemlerin İş Verimi Ortalama Değerleri (da/h). 59 Çizelge Birim Alan Başına Makine Kiralama ve Kullanılan Materyal Bedelleri 60 Çizelge Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Girdi Maliyetleri 61 Çizelge Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı Maliyetleri Çizelge Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı/Girdi Oranları VIII

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1. Türkiye buğdayla ilgili agroekolojik bölgeler SAYFA Şekil 3.1. ATİ Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler. Şekil 3.2. DE Yönteminde Kullanılan Ekim Makinesi... Şekil 3.3. SE Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler.. Şekil 3.4. Hasatta Kullanılan Alet ve Makineler Şekil 4.2. Toprak Nem İçeriğinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi Şekil 4.3. Toprak Hacim Ağırlığının Toprak Derinliğine Göre Değişimi.. 36 Şekil 4.4. Toprak Porozite İçeriklerinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi Şekil 4.5. Ortalama Bitki Çıkış Zamanının Yöntemlere Göre Değişimi 39 Şekil 4.6. Ortalama Çıkış Oranı İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi 40 Şekil 4.7. Ortalama Bitki Çıkış Yüzdesinin Yöntemlere Göre Değişimi Şekil 4.8. Ortalama Bitki Boyunun Yöntemlere Göre Değişimi Şekil 4.9. Ortalama Bin Dane Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi. 45 Şekil Ortalama Başak Sayısının Yöntemlere Göre Değişimi 47 Şekil Ortalama Biyolojik Verimin Yöntemlere Göre Değişimi. 48 Şekil Ortalama Sap Verimin Yöntemlere Göre Değişimi.. 50 Şekil Ortalama Hektolitre Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi.. 51 Şekil Ortalama Hasat İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi.. 53 Şekil Ortalama Dane Verimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi Şekil Ortalama Yakıt Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi 57 Şekil Ortalama Zaman Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi. 58 Şekil Ortalama İş Veriminin Yöntemlere Göre Değişimi Şekil 8.1. Sırta Ekime Yönelik Toprak Hazırlığı 79 IX

12 Şekil 8.2. Sırta Ekim (Çıkış Sonrası). 81 Şekil 8.3. Geleneksel Ekim (Çıkış Sonrası) Şekil 8.4.Doğrudan Ekim (Çıkış Sonrası).. 83 Şekil 8.5. Yağmur Sonrası Doğrudan Ekim 84 Şekil 8.6. Yağmur Sonrası Geleneksel Ekim. 84 X

13 1. GİRİŞ Sait AYKANAT 1. GİRİŞ Dünyanın birçok yerinde yetiştirilebilen ve birçok çeşide sahip, tek yıllık bir bitki olan buğday; gerek dünyada ve gerekse ülkemizde en fazla üretilen tarım ürünüdür. Ayrıca insanların beslenmesinde ilk sırada yer alan gıda maddesidir. Gelişmiş ülkelerde buğday tüketimleri; ülkemize ve az gelişmiş ülkelere göre ekmeğe dolayısıyla da buğdaya dayalı beslenme olmadığından daha azdır. Şekil 1.1. Türkiye de buğdayla ilgili agroekolojik bölgeler Şekil 1.1 de görüldüğü üzere ülkemizde buğdayla ilgili üç ayrı agroekolojik bölge bulunmaktadır. Akdeniz bölgesi yazlık dilim buğday yetiştirme sınırları içerisindedir. Yazlık buğdayın vernalizasyon ihtiyacı olmadığından veya düşük olduğundan sahil bölgelerimizde yetiştirilebilmektedir. Bu yüzden vernalizasyon ihtiyacı düşük ve gün uzunluğuna hassas olmayan buğdaylar bölgede yetiştirilmektedir. Bu buğdaylar yazlık olmakla beraber ilkbaharda değil sonbaharda ekilmelidir. Çünkü; erken ekim yapılırsa, ilkbahar geç donları buğdaya zarar verebilmekte ve geç ekimler de ise buğdayın generatif gelişmesi kuraklık riski altında kalabilmektedir. Yazlık bölgede yıllık toplam yağış miktarı mm arasında değişmektedir. Buğdayın su ihtiyacı da mm arasında olduğundan buğday 1

14 1. GİRİŞ Sait AYKANAT buralarda genellikle sulanmadan yetiştirilmektedir. Ancak Güneydoğu Anadolu da yağış, buğdayın su ihtiyacını karşılamaya yetmemektedir. Bu yüzden maksimum ürün için sulama gerekmektedir. Ayrıca normal olarak yağışlı yerlerde bile kurak yıllarda bir takviye sulama söz konusudur. Sahillerimizden iç kısımlara gidildikçe yağış miktarı azalmakta ve sıcaklık da düşmektedir. Yazlık çeşitler de yerini fakültatif ve kışlık buğdaylara terk etmektedir. Ülkemizde üretimi yapılan tahıl ürünleri içinde en büyük paya buğday sahiptir ve ülkemiz için önemli bir tarım ürünüdür. Bugün ülkemizde ekili-dikili tarım alanlarının yaklaşık % 50 sinde hububat tarımı yapılmakta olup, bu alanın üçte birinde de sadece buğday üretilmektedir. Diğer taraftan, ülkemizde 4 milyon tarım işletmesinin 3 milyonunda buğday üretimi yapılmaktadır (TMO Hububat Raporu, 2008). Görüldüğü gibi başta buğday olmak üzere hububat ürünlerinin, ülkemiz için hem ekonomik hem de sosyal açıdan taşıdığı önem büyüktür. Ülkemizde buğday tarımı, büyük ölçüde kuru koşullarda yapıldığı için verim düşük ve dolayısıyla buğday üreticisinin geliri de diğer ürün yetiştiricilerine göre daha az olmaktadır. Ayrıca bazı tarım bölgelerimizde yaşanan iklim özelliklerinden dolayı buğdaydan başka bir üründe karlı bir yetiştiricilik yapmak mümkün değildir. Bu nedenle; bu tarım alanlarımızda, buğdayla aynı yetişme sezonunda rekabete girecek ve marjinal kazancı yüksek başka bir ürün bulunmamaktadır. Hızla artan ülke nüfusumuzun beslenme sorunlarının çözümünde, sınırlı olan tarım alanlarımızdaki bitkisel üretimin verimliliğini artırmak büyük önem taşımaktadır. Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna, nişasta insan beslenmesinde; buğday bitkisinin sapları ise kağıt-karton sanayinde ve hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Bu nedenle gerek Dünya da ve gerekse ülkemizde özellikle buğday üretiminde herhangi bir nedenle düşüş olduğunda gerek ekmek fiyatları veya gerekse undan yapılan gıda maddelerinin fiyatları yükselmekte ve bu da birçok ülke ekonomisini etkilemektedir. Bu nedenle her ülke için buğday üretimi açısından yeterli olmak ve stoklarında yeterince buğday ürünü bulundurmak stratejik bir öneme sahiptir. 2

15 1. GİRİŞ Sait AYKANAT Son 20 yılda buğday ekim alanları ve üretim miktarı incelendiğinde, ekim alanlarının milyon hektar arasında, üretimin ise milyon ton arasında değiştiği görülmektedir. Ülkemizde buğdaydan alınan ortalama verim; yıllara göre değişmekle birlikte, agroekolojik bölgelerde kışlık dilimden yazlık dilime doğru artış göstermektedir. Birim alandan alınan buğday verimleri kg/da arasında değişmektedir yılı verilerine göre Akdeniz bölgemiz, Türkiye buğday üretiminde yine İç Anadolu ve Marmara Bölgelerinin ardından III. bölge durumundadır yılı verilerine bakıldığında bir önceki yıla göre ülkemiz buğday ekim alanı % 1.08 oranda azalmıştır. Buğday üretimine bakıldığında ise % 3.17 oranında artış olduğu gözlenmektedir. Ekim alanı azalırken üretimde azda olsa bir artışın olması birim alandaki % 4.17 lik verim artışından kaynaklanmaktadır. Birim alandaki bu artış; yüksek vasıflı yeni çeşit buğdayların etki değerlendirmesi sonucu gerçekleşmiştir (TMO Hububat Raporu, 2008). Üretim maliyetini düşürüp verim ve kaliteyi de artırarak milli ekonomiye katkı sağlamak hepimizin görevidir. Bu da çiftçilerimizin sertifikalı tohum kullanmaları ve bilinçli bir şekilde tekniğine uygun tarımsal faaliyette bulunmaları ile mümkün olacaktır. Bitkisel üretimde enerjinin büyük bir kısmı toprak işlemede harcanmaktadır. Her türlü işletmede olduğu gibi en az masrafla optimum verim ve gelir elde etmek tarımsal işletmelerde de esas amaçtır. Ancak sürdürülen geleneksel toprak işleme uygulamalarının enerji girdi maliyetlerinin yüksek olması ve bu maliyetlerin günümüzde giderek artması üretici ve araştırmacıları yeni üretim tekniklerine yöneltmektedir. Özellikle toprak işlemede karşılaşılan yüksek girdi maliyetleri, anız yakmanın toprağa ve çevreye olan zararları, ürün yetiştirmede farklı toprak işleme sistemlerinin araştırılması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Anız yakmanın, topraktaki mikroorganizmaları yok etmesi, toprağa yeterince organik maddeyi kazandırmaması, toprakta verimsizliğe yol açması, su ve rüzgar 3

16 1. GİRİŞ Sait AYKANAT erozyonun etkisini arttırması ve yakma sonucu ortaya çıkan gazların hava ve çevreyi kirletmesi gibi bir takım zararları bulunmaktadır. Toprak işleme sistemleri; ön bitkiye ait artıkların parçalanması ve kıyılması, bitkisel üretim için çeşitli toprak işleme makineleri ile toprağın işlenmesi, ekilmesi, çeşitli gübre ve pestisitlerin toprağa uygulanması işlemlerini içeren sistemlerdir (Korucu, 2002). Toprak işleme sistemleri iki temel grupta sınıflandırılır Geleneksel Toprak İşleme Sistemleri Geleneksel toprak işleme; daha yoğun makine kullanılan ve toprağın daha fazla işlendiği, ürün artıklarının çoğunun toprağa gömüldüğü, ekimden sonra toprak yüzeyinde % 15 ten daha az veya 560 kg/ha ürün artığının bırakıldığı bir toprak işleme sistemidir (Önal, 2005). Geleneksel toprak işlemede birincil toprak işleme aleti olarak pulluk kullanılır ve toprak cm derinlikte işlenir. Toprak bu derinlikte kesilerek alt üst edilir. Geleneksel toprak işleme, özellikle ülkemizde yoğun ve aşırı toprak işlemeyi beraberinde getirmekte, toprak sıkışmasını ve erozyonu arttırmaktadır. Türkiye topraklarının % 34.4 ünün erozyonu körükleyen yüksek eğimli (% 15-40) alanlardan oluşması bu tehlikeyi daha da artırmaktadır (Korucu ve ark., 1998). Yapılan araştırmalar Dünya da ortalama olarak yılda 150 ton/ha lık bir toprak kaybının söz konusu olduğunu ortaya koymuştur (Anonymous a, 2004) Korumalı Toprak İşleme Sistemleri Koruyucu toprak işleme sisteminde pulluk kullanılmaz. Toprak sıkışıklığının sorun olduğu yerlerde toprağı belli bir derinlikte yırtarak işleyen çizel vb. aletler kullanılır. Bu sistemde ön bitki veya ürün artıkları tarla yüzeyinde bırakılır. Koruyucu toprak işlemenin erozyon kontrolünde olumlu etkileri ortaya konulmuştur. Genel kural olarak, koruyucu toprak işleme sisteminde tarla yüzeyinin en az % 30 oranında bitki artığı ile kaplı halde bulunması istenir (Köller, 2003). Korumalı toprak işlemenin geleneksel toprak işlemeye göre erozyonu azaltmak, zaman kazanmak, yakıt ile iş gücü gereksiniminde tasarruf sağlamak, toprak sıkışıklığını azaltmak, 4

17 1. GİRİŞ Sait AYKANAT organik madde miktarını ve ürün verimini artırmak gibi bir takım avantajlarının yanında bitki hastalık ve zararlı problemlerinde artış olması, yabancı ot kontrolü için herbisit kullanımının maliyet artışına ve çevre kirlenmesine yol açması gibi bir takım dezavantajları da bulunmaktadır. Korumalı toprak işleme sistemleri kendi arasında beş gruba ayrılır Azaltılmış Toprak İşleme Geleneksel toprak işleme sistemine göre yoğun olmayan ve toprağı daha az işleme tabi tutan bir sistemdir. Bu işlemde uygulamaların sayısı azaltılır ve birim alan başına enerji gereksinimi daha az olan toprak işleme makinalarına yer verilir. Yabancı ot kontrolü herbisit veya toprak işleme ile yapılır Malçlı Toprak İşleme Malçlı toprak işlemenin temel felsefesi tüm yıl boyunca toprak yüzeyini bitki artıkları veya bitkiyle kaplı tutarak kaymak tabakası oluşumunu önlemek, filiz çıkış sorunlarını ve erozyonu azaltmaktır. Bu amaçla; birinci sınıf toprak işleme aleti olarak çizel ve ikinci sınıf toprak işleme aleti olarak ta tarla kültivatörü, diskli tırmık ve diskaro gibi aletler kullanılır. Pulluk bu sistemde kullanılmaz. Yabancı ot kontrolü ise selektif herbisit veya toprak işleme ile yapılır (Önal, 1995). Tohumun malçlı tohum yatağına ekiminde başarıya, ekim makinasının performansının yanında, ekimden sonra tohum yatağı bölgesinde oluşan fiziksel ve kimyasal değişmelerde etki etmektedir. Malçlı toprak işlemenin ardından ekimde tohumun ekileceği bölgenin samandan temizlenmesi gerekir. Bu amaçla dalgalı yüzeye sahip özel kesici diskler ile donatılmış uygun ekim makinalarının kullanılması hayati önem taşımaktadır (Aykas ve ark., 2005) Bantvari (Şeritvari) Toprak İşleme Tohum yatağı hazırlığı için ekim öncesi tarla yüzeyinin 1/3 ünün işlenmesine izin veren koruyucu toprak işleme uygulamasıdır. Bu uygulamada toprak işleme genellikle ekimle beraber yapılır. Toprak 5 ila 30 cm genişliğinde şeritler halinde işlenir, bunun dışında kalan bölgeler anızla örtülü bırakılır (Godwin, 1990). Bu işlemle tohum için uygun tohum yatağı hazırlanmaktadır. Sıranın ortasında bırakılan 5

18 1. GİRİŞ Sait AYKANAT artıklar ile erozyon ve buharlaşma kayıplarının azaltılması ve yabancı ot gelişiminin önlenmesi mümkündür Doğrudan Ekim Doğrudan ekimde önceki ürünün hasadından sonra, ekim öncesi hiçbir toprak işlemesi yapılmaz. Ekim direkt olarak anızın üzerine yapılır. Doğrudan ekim makinalarında, tohumlar anızda çalışabilen gömücü ayakların açtığı çizilere yerleştirilir, üzerleri toprak ve bitki artıkları ile örtülür ve özel baskı elemanları ile bastırılır. Doğrudan ekimin başarısı, iklim ve toprak koşullarına, ekim makinasının performansına ve yabancı ot mücadelesine bağlıdır. Toprak işlemesiz tarım olarak adlandırılan bu yöntemde en önemli sorun ilk yıllardaki yabancı otlanma ve kontrolüdür. Yapılan araştırmalarla, yabancı ot probleminin 4-5 yıl sonra sorun olmaktan büyük ölçüde çıktığı ortaya konmuştur (Zorita ve ark., 2003). Toprağın işlenmemesinden dolayı ortaya çıkacak yabancı otlar için de ekim öncesi, çıkış öncesi veya çıkış sonrası total herbisitler uygulanır. Doğrudan ekim yapılan tarlalarda ileriki yıllarda hala ciddi bir yabancı ot sorunu varsa ekim öncesi azaltılmış toprak işleme de uygulanabilir. Doğrudan ekim yöntemi uygulanarak ekilen çapa bitkilerinin gelişme döneminde ikinci gübrenin verilmesi, sulama için karıkların açılması ve boğaz doldurma işlemlerinde ikincil toprak işleme aletleri kullanılabilir. Böylece yabancı ot kontrolü de bir ölçüde sağlanmış olur (Aykas ve ark., 2005) Sırta Ekime Yönelik Toprak İşleme Bitkinin ekileceği sırtların, ön bitkinin bakım işlemleri sırasında veya hasat sonrasında oluşturulması ve bunların her yıl aynı yerde korunması amacıyla yapılan toprak işlemedir. Sırta ekime yönelik toprak işlemede; toprak genellikle, gübre uygulamaları dışında, hasattan ekime kadar işlenmeden bırakılır. Önceki yetiştirme döneminde yapılmış sırtlara ekim veya dikim işleri yapılır ( Korucu, 2002). Buğday tarımında sırta ekim; 70 cm olarak oluşturulan sırtların üstüne 2-3 sıra buğday tohumu gelecek şekilde ekimin yapılmasını ifade eder. Yaklaşık olarak kg/da tohumun kullanıldığı bu sistemde tarla trafiğinin düzenli kullanımı, 6

19 1. GİRİŞ Sait AYKANAT sulama suyu yönetiminde kolaylık ve tasarrufu, yağmur sonrası sırt üstü daha hızlı kurumakta ve bitkinin kökleri daha sağlıklı geliştiği için bitki kök hastalıklarının kontrol altına alınması, süne ile mücadelede yer aletlerinin kullanımına imkan tanıması ve çok yağış olan dönemlerde tesviyesi bozuk olan ağır tekstürlü topraklarda bitkilerde su kesmesinin önlenmesi gibi faydaları nedeniyle son yıllarda uygulanabilirliği artmıştır. Bu sistemin en fazla uygulandığı ürünlerin başında buğday gelmekle birlikte pamuk, nohut, kolza ile II. ürün olarak mısır, soya ve ayçiçeğinde de başarıyla ekilebileceği tespit edilmiştir. Özellikle pamuk buğday ekim nöbetinde pamuk sonrası sırtlar bozulmadan daimi sırtlara zamanında yapılan ekim ile birlikte girdilerin azaltılması sağlanmış olmaktadır. Ayrıca buğday sonrası sırtlara ekimi yapılabilen II. ürün mısırda da benzer faydalar sağlanmıştır (Kılıç, 2005) Çalışmanın Amacı Çukurova da ikinci ürün sonrası buğday ekimleri ile buğday sonrası ikinci ürün ekimlerinde genellikle anız yakılarak toprak işleme ve ekim yapılmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi Çukurova da da tarımsal sürdürülebilirliği azaltan, çevreyi bozan, toprak verimliliğini azaltan uygun olmayan toprak işleme yöntemleri önemli bir sorun haline gelmiştir. Bu sorun araştırmacıları sürdürülebilir tarım ve çevre için daha uygun olan toprak işleme sistemlerine yöneltmiştir. Bu bağlamda korumalı toprak işleme sistemleri, geleneksel toprak işlemeye alternatif yöntem olarak önem kazanmaktadır. Korumalı toprak işleme sistemleri ile ürün yetiştirmede uygun ve karlı bir anızlı toprak işleme yönteminin belirlenmesi; hem zaman kazandıracak, hem kullanılan enerji maliyetini düşürecek, hem de toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısında olumsuz bir etkiye neden olmayacaktır. Bu çalışma, buğdayda korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki gelişimine (çıkış, bitki yoğunluğu, çıkış zamanı, verim vb.) toprağın fiziksel özelliklerine ve tarımsal mekanizasyon giderlerine (zaman ve yakıt tüketimi, iş verimi) etkisini belirlemek ve bu sonuçlar doğrultusunda korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinin uygulanabilirliğini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. 7

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Cooper ve ark., (1969) ve Campbell ve ark., (1974) yapmış oldukları iki ayrı çalışmada toprak sıkışmasının dünyanın birçok yerinde sorun olduğunu ve birçok bitkinin gelişimini olumsuz etkilediğini, ayrıca dipkazanın toprak sıkışmasını azaltmaya yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Hakimi ve Chakrabarti (1976), yaptıkları bir çalışmada 4 farklı toprak işleme yönteminde silajlık mısırın bitki büyümesini ve verimini incelemişlerdir. Kullanılan Yöntemler; 1-Çizel pulluğu + Diskli tırmık (1 kez), 2-Kulaklı pulluk + Diskli tırmık (2 ), 3-Dönel toprak işleme, 4-Doğrudan ekim den oluşmaktadır. Çalışma sonunda en düşük silajlık mısır verimini toprak işlemesiz yöntemde, en yüksek silajlık mısır verimini ve maksimum bitki büyümesini ise çizel pulluğu + diskli tırmıkla işleme (1 kez) yönteminde bulmuşlardır. Düzgün ve Nigiz (1984), Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü nde buğday hasadı sonrası ikinci ürün mısır tarımında, minumum toprak işleme yöntemini belirlemek amacıyla 2 yıl süreyle yürüttükleri çalışmada 10 değişik toprak işleme yöntemi ele alınmıştır. Bu yöntemler; 1-Anız Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama 2-Anız Yakma + Goble + Sulama + Goble + Tapan + Ekim 3-Sulama + Kültivatör + Diskaro + Tapan + Ekim 4-Anıza Ekim + Sulama 5-Sulama + Pulluk + Diskaro + Tapan + Ekim 8

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT 6-Anız Yakma + Sulama + Goble + Tapan + Ekim 7-Sulama + Anıza Ekim 8-Sulama + Anıza Ekim + Ot İlacı 9-Pulluk + Sulama + Diskaro + Tapan + Ekim 10-Sulama + Goble + Tapan + Ekim yöntemleridir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, en yüksek dane verimi Anız Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama yönteminde alınmıştır. Yine aynı çalışmada kuruya ekim + sulama uygulamasının, önce sulayıp sonra ekmeye göre günlük bir erkencilik sağladığını saptamışlardır. Kitur ve ark. (1984), 2 yıl süreyle ABD de yürüttükleri bir çalışmada mısır verimlerinin, toprak işlemesiz ekimlerde daha yüksek azot dozu verildiği takdirde geleneksel toprak işleme metoduna göre yükselmeye, düşük azot dozu uygulandığında ise düşmeye eğilim gösterdiğini saptamışlardır. Chaudhary ve ark. (1985), kulaklı pullukla yapılan 20 cm. işleme derinliğinde birincil toprak işleme yöntemi ile iki farklı derin (çizel ve dipkazan) toprak işleme yönteminin toprağın fiziksel özelliklerine ve mısır verimine olan etkilerini karşılaştırmışlardır. Çalışma sonucunda her üç makinanın toprağın hacim ağırlığını kısmen azalttığı, penetrasyon direnci değerlerinde ise çizelin cm profil derinliğinde penetrasyon direncini yaklaşık 10 kat azalttığını belirtmiş olup, derin toprak işlemenin toprak içerisindeki suyun hareketini hızlandırdığını, bitki köklerinin daha derinlere indiğini, bitki boyunda daha fazla uzama olduğunu ve verimin de % oranında arttığını belirtmişlerdir. Meisinger ve ark. (1985), Maryland da (A.B.D.) yaptıkları çalışmada azaltılmış toprak işleme ile geleneksel toprak işleme arasında mısır bitkisinin azot alımı bakımından farklılıklarını araştırmışlardır. Deneme sonunda 13.5 kg/da lık doza kadar azot uygulamasının geleneksel toprak işlemede daha fazla olduğu, 18 kg/da lık dozda azaltılmış ile geleneksel toprak işleme arasında bir farklılık olmadığı 9

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT saptamışlardır. Ancak 18 kg/da lık dozda minumum toprak işlemede mısır bitkisi geleneksel toprak işlemeye göre 1.7 kg/da daha fazla azot almış ve % 10 daha fazla kuru madde üretmiştir. Fakat denemenin genelinde azaltılmış toprak işleme geleneksel toprak işlemeye göre aynı düzeyde verim verebilmek için 6.8 kg/da daha fazla azota ihtiyaç gösterdiğini belirtmişlerdir. Tunçer ve ark. (1985), tarafından yapılan bir çalışmada pamuk tarımında azaltılmış ve geleneksel toprak işleme sistemlerinin verime olan etkisi araştırılmıştır. Çalışma sonunda azaltılmış toprak işleme uygulamasının pamuk veriminde % 10 azalmaya yol açtığı ortaya konmuştur. Kafa ve ark. (1986), Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü nde ikinci ürün soyada farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin verime etkisini belirlemek amacıyla 3 yıl süreyle yürütülen çalışmada, 10 değişik toprak işleme yöntemi ele alınmıştır. Elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda en yüksek verimler Anıza Ekim + Sulama ve Sulama + Anıza Ekim yöntemlerinde alınmıştır. Ayrıca bu yöntemlerin verim artışı yanında; zaman, işgücü ve enerji tasarrufu sağladığı için de en uygun yöntemler olarak belirlenmiştir. Aynı çalışmada anız yakarak ve anız yakmadan toprak işleme ve ekim yöntemlerinin verime olan etkileri de incelenmiştir. Araştırma sonucu ikinci ürün soyada; anız yakmadan toprak işlemenin verim yönünden en üstün yöntem olduğunu belirtmişlerdir. Oni ve Adeoti (1986), Nijerya da toprak işlemesiz ve üç farklı klasik toprak işleme yönteminin tarla trafiği, toprağın fiziksel özellikleri ve pamuğun bitkisel özellikleri üzerine etkisini araştırmışlardır. Tarla trafiği ve toprak profil derinliğinin artmasıyla toprağın nem içeriği, hacim ağırlığı ve penetrasyon direncinin toprak işlemesiz yöntemde arttığı, diğer yöntemlerde ise azaldığı belirtilmiştir. Çalışmada toprak işleme yöntemleri ile tarla trafiğinin tarla filiz çıkışında önemli bir farklılık yaratmadığı ve tüm toprak işleme yöntemlerinde ortalama çıkışın % 73 olduğunu belirtmişlerdir. Ancak kütlü pamuk veriminin tarla trafiğinin artmasıyla azaldığını ve en düşük verimin toprak işlemesiz yöntemde elde edildiğini saptamışlardır. 10

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT Videnovic ve ark. (1986), 5 yıl süren bir çalışmada kuru ve sulu yetiştiricilik şartlarında toprak işleme ve gübrelemenin mısır verimine olan etkilerini araştırmışlardır. Araştırmada gübre uygulamasının hem kuru hem de sulu şartlarda verimi artırdığı, ancak fazla gübre miktarı uygulamasının verimi pek fazla etkilemediğini bulmuşlardır. Sulamanın verim artışında önemli bir faktör olduğunu belirten araştırıcılar toprak işleme sistemleri açısından da minimum toprak işleme, rotovatörle toprak işleme ve geleneksel toprak işleme sistemlerini karşılaştırmışlardır. Bu karşılaştırmada minimum toprak işlemenin iyi sonuçlar vermediğini aksine geleneksel toprak işlemenin daha fazla verim sağladığını bulmuşlardır. Tisdall ve Hodgson (1990), Avustralya koşullarında ince tekstürlü topraklarda normal sıraya ekim ve sırta ekim yönteminin sebze ve tarla bitkileri üzerinde etkilerini araştırmışlardır. Araştırma sonucunda normal sıraya ekim yönteminde sulama sonrası uzun süre tarla yüzeyinde kalan suyun bitki köklerinin havalanmasını engellediği için verim düşmesine neden olduğunu, sırta ekim yönteminde ise sırt yüzeyleri üzerinde 0-20 cm derinliğindeki gözeneklerin % 15 inin hava ile dolu olduğu için iyi bir havalandırma sağlandığını ve bu nedenle de bitki gelişimini engellemediğini belirtmişlerdir. Taylor ve Brar (1991), yapmış oldukları toprak işleme çalışmalarında toprak sıkışıklığının kök gelişimini doğrudan etkilediğini belirtmişlerdir. Uyguladıkları farklı toprak işleme yöntemlerinin toprakta porozite, hacimsel su içeriği ve hidrolik iletkenliği ile toprakta gaz yayınımı gibi fiziksel özelliklerini de dolaylı olarak etkilediğini saptamışlardır. Sommer ve Zach (1992), beş farklı toprak işleme yöntemi kullanarak tarla trafiğinden kaynaklanan toprak sıkışmasını araştırmışlardır. 6 yıl süren bu toprak işleme çalışması sonucunda geleneksel uygulama yapılan tekerlek izli alanlarda por boşluğunun koruyucu toprak işleme alanlarına göre daha az olduğunu saptamışlardır. Chan ve Mead (1992), 4 yıl süren toprak işleme çalışmalarında farklı sürüm tekniklerinin buğdayın köklerinin gelişme ve dağılımına etkisini incelemişlerdir. 11

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT Doğrudan ekim konusunda toprak işleme olmadığı için 5-10 cm derinlikte zayıf kök gelişimi ve paralelinde de zayıf bitki gelişimi olduğunu saptamışlardır. Kern ve Johnson, (1993); Lal, (1997); Kuzey Amerika da yapmış oldukları çalışmalarında geleneksel toprak işlemeden sıfır toprak işlemeye geçişin toprakta organik madde birikimini arttırdığını belirtmişlerdir. Keklikçi (1994); Çukurova bölgesinde buğdayın yaygın olarak pamuk veya mısır bitkisiyle rotasyona girdiğini belirterek, II. Ürün mısır sonrası 8 değişik sürüm ve ekim metodunu karşılaştırmıştır. II. Ürün mısır dan sonra sap parçalama + 2 kez goble+ Makinalı ekim konusunun en yüksek dane verimi sağladığını ve ayrıca en ekonomik yöntem olduğunu saptamıştır. Bu çalışmada goble disk aletinin yüzeyde % arasında; pulluk aletinin % arasında ve çizel türü aletlerinde yüzeyde % oranında bitki artığı bıraktığını tespit etmiştir. Akbolat ve Güzel (1994), Ceyhan yöresinde yürüttükleri bir anket çalışmasında üreticilerin toprak işlemeyi kolaylaştırmak, ekimde kolaylık sağlamak, hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü için üreticilerin tahıl hasadı sonrası anızı yaktıklarını belirtmişlerdir. Sungur ve ark. (1994), Ege Bölgesi nde ikinci ürün mısır elde etmede mekanizasyon olanaklarının araştırıldığı 4 yıl süren bir çalışmada; toprak işleme yöntemlerinin zaman-yakıt tüketimi, iş başarıları ile bitki gelişimine ve verime olan etkilerini incelemişlerdir. Yapılan değerlendirmelerde; zaman-yakıt tüketimi açısından doğrudan ekim yönteminin en avantajlı yöntem olduğunu, verim açısından ise toprak işleme alet kombinasyonu, rototiller ve kültivatörün en yüksek sonuçlar verdiğini belirtmişlerdir. Öztürk ve ark. (1995), Çarşamba ovasında sonbaharda toprak hazırlığı yapılmış ve yapılmamış şartlarda geleneksel, azaltılmış ve toprak işlemesiz tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin mısır bitkisinin çıkış oranı ve dane verimine etkilerini araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada; sonbahar toprak hazırlığı yapılmış şartlarda toprak işlemesiz konudan, sonbahar toprak hazırlığı yapılmamış şartlarda ise geleneksel toprak işleme konusundan en yüksek dane verimini elde 12

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT etmişlerdir. Her iki durumda da en ekonomik verimlerin ise toprak işlemesiz yöntemlerden alındığını belirtmişlerdir. Akbolat (1996), üç yıl süreyle yürüttüğü çalışmasında dönel toprak işleme aletlerinin anızlı toprak işlemede kullanılabilmesi için anız yüksekliğinin 20 cm den daha az olması gerektiği, devir sayısı ve bıçak şeklinin sapı parçalama ve toprağı karıştırmaya etkili olduğu sonucuna varmıştır. Hulme ve ark.(1996) ve Hullugalle ve ark. (1997); Avusturalya da yapmış oldukları minimum toprak işleme çalışmalarında erozyonun azaldığını, toprağın fiziksel-kimyasal ve biyolojik olarak daha az yıprandığını ayrıca enerji ve su kullanımı bakımından tasarruf sağladığını belirtmişlerdir. Özmerzi ve Barut (1996), II. ürün susamda farklı toprak işleme ve ekim yöntemleri açısından bir karşılaştırma yapmışlardır. En az iş gücü kullanımı h/ha ile anızsız+azaltılmış toprak işleme+tek dane ekim yönteminden, en fazla iş gücü tüketimini ise h/ha ile anızlı+geleneksel toprak işleme+serpme ekim yönteminden elde etmişlerdir. Yöntemler arasında en az yakıt tüketimini l/ha ile anızsız+azaltılmış toprak işleme+kesintisiz sıraya ekim yönteminde bulurken; en fazla yakıt tüketimi de l/ha ile anızlı+geleneksel toprak işleme+tek dane ekim yönteminde saptamışlardır. Doğan ve Çarman (1997), Konya bölgesinde yapmış oldukları çalışmalarında sulanabilen tarım alanlarında hububat tarımında toprak işleme ve tohum yatağı hazırlığında kullanılabilecek en uygun yöntemlerin 2 kez ağır tip diskli tırmık veya ağır tip diskli tırmık + kültivatör + dişli tırmık olduğunu belirtmişlerdir. Bu yöntemlerin; toprakta yüksek nem birikimi, düzgün tarla yüzeyi sağlamaları, gerekse penetrasyon direnci ve toplam yakıt tüketimi değerlerinin düşük olması sebebiyle tercih edilebileceğini belirtmişlerdir. Kayişoğlu ve ark. (1997), ayçiçeği bitkisinde toprak işlemenin bitki ve toprak özelliklerine etkisini saptamak amacıyla anızlı ve anızsız parsellerde 6 farklı toprak işleme yöntemi uygulamışlardır. Araştırmada uygulanan toprak işleme yöntemlerinin toprak sıcaklığı, toprak hacim ağırlığı, toprak nemi ve bitkinin veriminde önemli 13

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT ölçüde etkili olduğunu, pulluk kullanılan yöntemlerde anızsız parsellerde verimin daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Taşer ve ark. (1997), buğday anızlı tarla koşulunda toprak işlemenin toprağın bazı fiziksel özelliklerine etkisini belirlemek amacıyla sonbahar toprak işleme döneminde yaptıkları çalışmada derinliğe göre, toprağın nem içeriğindeki değişimin istatiksel olarak önemsiz, hacim ağırlığındaki değişimin %5 ve penetrasyon direncindeki değişimin de %1 seviyesinde önemli olduğunu belirtmişlerdir. Toprak işlemeden önce ve toprak işlemeden sonra ölçülen nem içeriği ve hacim ağırlığı değişiminin önemli bulunduğunu belirtmişlerdir. Taşer ve Metinoğlu (1997), Tokat yöresinde şeker pancarı hasadı sonrası farklı tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin toprak sıkışıklığı ve nem düzeyini ölçmek için dört farklı tohum yatağı hazırlama yöntemi denemişlerdir. A-Kulaklı pulluk + hidrolik diskaro + tapan B-Kulaklı pulluk + goble disk + dişli tırmık C-Kulaklı pulluk + rotatiller D-Rotatiller E-Kontrol (toprak işlemesiz) Deneme sonuçlarına göre B, C tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin diğer yöntemlere göre toprak sıkışıklığına en az neden olduğunu, C tohum yatağı hazırlama yönteminde toprağın nem seviyesi diğer yöntemlere göre en az bulunduğunu belirtmişlerdir. Yalçın ve ark. (1997), buğday tarımında kullanılabilecek tohum yatağı hazırlama yöntemlerini karşılaştırmışlardır. Araştırma sonucunda verimler arasında istatiksel anlamda fark bulunmadığını, ancak yakıt tüketiminde önemli farklılıklar bulunduğunu bildirmişlerdir. Denemelerde 4590 kg/ha en yüksek dane verimini ve 9,3 lt/ha en düşük yakıt tüketimini doğrudan ekim yönteminde elde ettiklerini 14

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT bildirmişlerdir. Bu nedenle, doğrudan ekim yönteminin hem verim hem de yakıt ekonomisi nedeniyle tercih edilebileceğini belirtmişlerdir. K. Sayre ve Moreno Ramos (1997); Meksika da yapmış oldukları çalışmalarında sulanan şartlarda buğdayda sırta ekim sistemi üzerinde birçok konuyu incelemişlerdir. Buğday-Mısır rotasyonunda azaltılmış toprak işleme, düz ve sırta ekim, anız yakma konularında azot ve tohum miktarları araştırmalarını yürütmüşlerdir. Azaltılmış toprak işleme ve sırta ekim konularından geleneksel anız yakma konusuna yakın verimler almışlardır. Özpınar (1998), 2 yıl süreyle farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerini toprak fiziksel özellikleri, tarla filiz çıkış yüzdesi, bazı bitkisel özellikler, kütlü pamuk verimi ve ekonomik yönden karşılaştırdığı araştırmasında yöntemler arasında toprağın fiziksel özellikleri ve bitkisel özellikleri bakımından önemli bir farklılık bulunmadığını bildirmişlerdir. Çalışmada; en yüksek tarla filiz çıkış yüzdesini çizel ile işlenmiş sırta ekim yönteminde, kütlü pamuk veriminde ise en iyi sonucu kulaklı pullukla işlenmiş sırta ekim yönteminde bulmuştur. Kullanılan yöntemler içerisinde ekonomik olarak en iyi sonucu kulaklı pullukla işlenmiş sırta ekim yönteminde olduğunu, GAP alanında pamuğun makinalı hasadı dikkate alındığında 76 cm. sıra aralığında kulaklı pulluk veya çizel ile işlenmiş toprakta sırta ekim yönteminin uygun olacağını bildirmiştir. Kabakcı (1999), Şanlıurfa da yılları arasında hem sulu hem de kuru şartlarda Diyarbakır-81 makarnalık buğday çeşidi üzerinde düz ekim, set+ekim ve ekim+set yöntemleriyle bir çalışma yürütmüştür. Dane verimi açısından sulu şartlarda ekim yöntemleri arasında istatistiksel anlamda bir fark bulamamış, her üç ekim yönteminden de yakın verimler elde etmiştir. Kuru şartlarda ise, uyguladığı ekim yöntemleri arasında dane verimi açısından % 1 önem seviyesinde farklılıklar saptamıştır. En fazla verimi düz ekimde 453 kg/da alırken; set+ekim ve ekim +set yöntemlerinde de 406 kg/da dane verimi elde etmiştir. 15

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT Diaz-Zorita (2000); derin sürümlü, sürümsüz kulaklı yada çizel pulluk kullanarak yapılan tohum yatağı hazırlığının toprak işlemesiz sisteme göre vejetatif gelişmeyi ve verimi arttırdığını bildirmiştir. Silva ve Tomnn (2000); Brezilya da buğday tarımında yürütmüş oldukları toprak işlemesiz ekim çalışmasında; 250, 300, 350 ve 400 dane/m2 sıklıklarını denemişler ve konular arasında önemli bir verim farkı olmadığını saptamışlardır. Akbolat ve Barut (2001), ikinci ürün mısır tarımında farklı tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin yabancı ot çıkışına etkisini ortaya koymak için yapmış oldukları çalışmalarında, yabancı ot sayısını anızlı olarak yapılan toprak işlemelerinde en az, anızı yakılarak yapılan toprak işlemelerinde ise daha fazla bulduklarını bildirmişlerdir. Cerit ve ark. (2002), İkinci ürün mısır yetiştiriciliğinde ekim öncesi buğday anızının yakılmasına alternatif bazı toprak işleme yöntemlerinin belirlenmesi amacıyla yapmış oldukları çalışmada altı farklı toprak işleme yöntemi uygulamışlardır. Bu yöntemler; 1-Anız Yakılmış + Goble + Tapan + Ekim + Sulama (Klasik Yöntem) 2-Anız Yakılmamış + Rototiller le Sürüm + Tapan + Ekim + Sulama 3-Anız Yakılmamış + Sulama +Rototiller le Sürüm + Tapan + Ekim 4-Anız Yakılmamış + Rotovatör le Sürüm + Tapan + Ekim + Sulama 5-Anız Yakılmamış + Sulama +Rotovatör le Sürüm + Tapan + Ekim 6-Anız Yakılmamış + Tavında Goble yle Sürüm + Tapan + Ekim yöntemleridir. 2. ve 4. yöntemlerdeki dane verim değerlerini, 1 yöntemde elde edilen dane verimi değerinden daha yüksek çıktığını tespit etmişlerdir. Yine aynı çalışmada bitki boyu, koçan yüksekliği, sap kalınlığı ve koçan kalınlığı değerleri bakımından toprak işleme yöntemleri arasında bir fark bulunamamıştır. 16

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT Korucu (2002), Çukurova Bölgesi nde ikinci ürün mısırın doğrudan ekim olanaklarının araştırılması ile ilgili yapmış olduğu 2 yıllık bir çalışmada yakıt tüketimi, çalışma süresi, toprak organik madde içeriği ve dane verimi değerlerini ölçmüştür. İki yılın toplam değerlerine bakıldığında en yüksek yakıt tüketimi ve çalışma süreleri değerleri geleneksel yöntemde elde edilirken en düşük yakıt tüketimi ve çalışma süreleri değerleri ise anızın alçak biçilerek doğrudan ekimin yapıldığı yöntemlerde elde etmiştir. Denemeler sonunda tüm parsellerde ekim öncesi organik madde içeriğine göre hasat sonrası elde edilen organik madde değerlerinin arttığını belirtmiştir. En yüksek dane verimi 6831 kg/ha ile kuruya yapılan geleneksel ekim yöntemi ile elde edilirken, bunu 6758 kg/ha ile istatiksel olarak geleneksel yöntemle aynı grup içerisinde yer alan kuruya ikiz düz disk + 8 dalgalı diskle alçak anıza yapılan doğrudan ekim yönteminin izlediğini bildirmiştir. Tüm bu değerlendirmeler sonunda en yüksek gelirin, verimin en yüksek olduğu geleneksel ekim yönteminden elde edileceği düşünülebilir olsa da, geleneksel ekim yönteminde giderlerin diğer uygulamalara oranla daha fazla olması nedeniyle en karlı toprak işleme ve ekim yönteminin kuruya ikiz düz disk + 8 dalgalı diskle alçak anıza yapılan doğrudan ekim yönteminin olduğunu bildirmiştir. Kanburoğlu (2002), 1994 ve 2000 yılları arasında Kırklareli nde kuru koşullarda buğday tarımında toprak işlemesiz (A), minimum toprak işlemeli (B,C) ve geleneksel toprak işlemeli (D,E) sistemlerin toprağın rutubet değişimine ve buğday verimine etkisini incelemiştir. Deneme konuları; A- Toprak işlemesiz+ekim B- Gobledisk ile toprak işleme+ekim C- Rotatiller ile toprak işleme+ekim D- Gobledisk+Rotatiller+Ekim+Merdane E- Kulaklı Pulluk+Diskaro+Tırmık+Ekim+Merdane ile ekimdir. Çalışmada verim ve ekonomik yönüyle bir değerlendirme yapılmış; buğday tarımında minimum toprak işlemeli veya toprak işlemesiz sistemlerin kullanılmasının 17

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Minimum toprak işlemesi uygulanan yöntemlerden daha yüksek buğday verimleri alınmıştır. Ayrıca, ayçiçeği saplarının toprağa gömülüp organik maddeye dönüşmesi ve toprağın fiziksel yapısını iyileştirme olanağı sağlanmış ve ekonomik değerlendirmede her ne kadar ikinci durumda olsa da minimum toprak işlemeli yöntemlerin, özellikle C yönteminin tercih edilmesinde yarar olduğunu belirtmiştir. Süzer (2003), yılları arasında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde ayçiçeği-buğday ekim nöbetinde buğday tohum yatağı hazırlığı için toprak işlemesiz ve azaltılmış toprak işlemeli yöntemlerle birlikte yörede çiftçiler tarafından uygulanan buğday ekim yöntemlerinin dane verimlerini karşılaştırarak, en ekonomik tohum yatağı hazırlama yöntemini belirlemiştir. Goble disk ile ayçiçeği saplarının parçalanması+7 li çizel+tırmık+ ekim yöntemini kg/da ürün verimi ve TL/kg ürün maliyetiyle en karlı yöntem olarak belirlemiştir. Sap toplama+kulaklı pulluk+tırmık+ekim yönteminde ise en az gelir elde etmiştir. Bu çalışmalar sonucunda, topraktaki nemi korumak amacıyla derin sürümden (pulluktan) kaçınmanın gerekliliğini vurgulamıştır. Yalçın ve ark. (2003), Hafif topraklarda azaltılmış toprak işleme yöntemlerinin iş başarıları ve buğday verimi üzerine etkilerini incelemek üzere; A: Goble diskaro+sürgü+ekim Makinesi B: Çizel+Sürgü+Ekim Makinesi C: Pulluk+Diskaro+Sürgü+Ekim makinesi yöntemleriyle buğdayda bir toprak işleme çalışması yürütmüşlerdir. Azaltılmış toprak işleme yöntemlerinin geleneksel toprak işleme yöntemine göre verimde % 25 daha düşük sonuçlar verdiğini ancak yakıttan % 50 oranda tasarruf sağladığını belirtmişlerdir. Çizel uygulamasının % 90 ile en yüksek tarla filiz çıkışı değeri vermesine karşın diğer yöntemlerin ise ortalama % 87 oranında tarla filiz çıkışı değeri verdiğini belirtmişlerdir. En yüksek sap ve dane verimini ise; 1163 kg/da ve 349 kg/da değerleriyle C yönteminde bulmuşlardır. A ve B uygulamalarında ise; sırasıyla 260 kg/da ve 265 kg/da verim sonuçları elde etmişlerdir. 18

31 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT Çekiç ve Savaşlı (2003), buğdayda sırta ekim yönteminin İç Anadolu şartlarında uygulanabilirliğini belirlemek amacıyla yılları arasında Eskişehir de yürüttükleri bir çalışmada uygulanan yöntemler arasında verim açısından istatistiki olarak bir fark olmadığını saptamışlardır. Eski bir ekim makinesini modifiye ederek yapmış oldukları buğday ekimlerden sırasıyla geleneksel ekim yönteminde 5340 kg/ha, sırta II sıra yönteminde 5230 kg/ha ve sırta III sıra yönteminde ise 4950 kg/ha verim sonuçları elde etmişlerdir. Sonuç olarak; Sırta II sıra ve Sırta III sıra ekim yöntemleriyle geleneksel ekim yöntemleri arasında bir fark oluşmamasına karşın; buğdayda sırta ekim yönteminin uygun bir münavebe sistemi içerisinde üretim maliyetlerini azaltacağını, toprağın yapısını iyileştireceğini, tohumgübre ve işçi kullanımından tasarruf sağlayacağını, tarla trafiğini azaltacağını ve böylece sürdürülebilirlik konusunda katkı sağlayabileceğini belirtmişlerdir. Savaşlı (2004), yılları arasında Eskişehir de yürütmüş olduğu bir çalışmada; farklı ekim nöbeti ve toprak işleme sistemlerinin buğdayın verim ve verim öğeleri üzerine etkisini incelemiştir. Nadas-buğday, nohut-buğday ve buğdaybuğday münavebelerinde en yüksek dane verimini nadas-buğday sisteminde kg/da olarak saptamıştır. Buğday-buğday münavebesinde ise anızı yanmış ve yanmamış parsellerde rototiller+anız makinesiyle ekim yöntemlerini denemiş ve en yüksek buğday verimini kg/da ile anızı yanmış parselde yani geleneksel toprak işlemeli ekim sisteminde saptamıştır. Bayhan ve ark. (2006), Trakya bölgesinde ikinci ürün silajlık mısırda azaltılmış toprak işleme ve doğrudan ekim olanaklarıyla ilgili olarak 2 yıl süreyle yapmış oldukları çalışmada 5 farklı toprak işleme metodu ve direk ekim metodu denemişlerdir. Denemede toprak penetresyon direnci, çıkış gün sayısı, çıkan filiz yüzdeleri, bitki yüksekliği, sap çapı ve silaj verimini ölçmüşlerdir. Silajlık verim için en yüksek sonucu 69,32 ton/ha ile toprak işleme kombinasyonunda, en düşük verimi ise 58,92 ton/ha ile diskli tırmıkla yapılan toprak işleme metodunda bulmuşlardır. Yine, yakıt tüketimi, kullanılan güç isteği ve toprak işleme ile ilgili parametreler için direk ekimin en iyi sonuçlar vereceğini belirtmişler ve bölgede ikinci ürün silajlık mısır için azaltılmış toprak işleme ve direk ekim metotlarını önermişlerdir. 19