Hayri YAMAN. Maden Mühendisi Soma Aç kocak stihsal ube Müdürü

Transkript

1 Hayri YAMAN Maden Mühendisi Soma Aç kocak stihsal ube Müdürü

2

3 G R Dünya enerji ihtiyac n önemli bir bölümü kömürden kar lanmaktad r. Dünyada kömür rezervlerinin di er enerji kaynaklar na oranla yayg n, do algaz ve petrole göre tükenme ömrünün uzun, ucuz ve güvenilir; temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin azalt labilir olmas, kömürü enerji temininde öncelikli hammadde haline getirmektedir. Dünyada yakla k yar linyit ve alt bitümlü kömürlerden olu an ve yar ndan fazlas üç ülkede ( % 25 i ABD, % 16 s Rusya, % 12 si Çin de ) olmak üzere, 847,5 milyar ton kömür rezervi bulunmaktad r. Y ll k 3,18 milyar ton civar nda olan üretimin yar ndan fazlas termik santrallerde tüketilirken; toplam enerji gereksiniminin de yakla k dörtte biri kömürden kar lanmaktad r. Türkiye de, i letme hakk n önemli bir k sm devlet sektöründe bulunan ve yakla k % 70 inin alt l de eri kcal / kg dan dü ük olan, yüksek oranda kül, kükürt ve su içeren; Dünya linyit rezervinin % 1,2 si oran nda, 11 milyar ton linyit rezervi bulunmaktad r. Türkiye nin linyit üretimi 70 milyon ton / y l dolay nda olup, bunun 40 milyon ton/y TK taraf ndan üretilmekte ve büyük k sm, termik santrallarda tüketilmektedir. EL, TK üretiminin yakla k % 25 ini tek ba na kar lamaktad r. Ege Linyitleri letmesi ( EL ) Müessesesi Müdürlü ü, Türkiye Kömür letmeleri ( TK ) Kurumu Genel Müdürlü ü ne ba olarak, Manisa ilinin Soma ilçesinde faaliyet göstermektedir. Soma, Manisa l merkezine 90 km, Bal kesir l merkezine 80 km, Bölgenin metropolü olan zmir e ise 140 km. uzakl ktad r. Üretilen linyit kömürü, yakla k 50 ilimizin teshin kömür ihtiyac kar lamaktad r. Ayr ca Kurum, Soma Termik Santral (SEA ), TCDD, Demir-Çelik, eker, Çimento, Tu la ve Seramik fabrikalar na kömür göndermektedir. Soma da üretilen, teshin kömürlerine TSE taraf ndan 1994 y nda 1. S f linyit kömürü kalite belgesi verilmi tir.

4 Belgelere göre Soma linyitlerinin ilk ke fi y llar na rastlamaktad r. (BOA, 1864) 1913 y nda Manisa n n Soma ilçesi civar nda yer alan linyit havzas nda madencilik faaliyetleri ilk olarak Rag p ve Çimeris beyler taraf ndan yap lm r y llar aras nda Frans zlar taraf ndan çal lm, y llar aras nda Yunus Nadi ve arkada lar taraf ndan özel sektör olarak letilmi, 1939 y nda ise ET BANK a devredilmi tir Y nda, yeni kurulan Türkiye Kömür letmeleri Kurumuna devredilmi, y llar aras nda GL Müessesesi Soma Bölge Müdürlü ü y llar aras nda Ege Linyitleri letmesi Müessesesi (EL ) ad alt nda madencilik faaliyetini sürdürmü tür y llar aras nda T.K.. Ege Linyitleri letmesi Bölge Müdürlü ü y llar aras nda T.K.. Ege Linyitleri letmesi Müdürlü ü tarihinden itibaren T.K.. Ege Linyitleri letmesi Müessesesi Müdürlü ü ad alm r.

5 CO RAF K DURUM Soma Kuzey Ege Bölgesinde, Akhisar-Bergama karayolu, Ankara- zmir demiryolu üzerindedir. lçe, deniz seviyesinden ortalama m. yükseklikteki Bak rçay vadisinde kurulmu tur. Havzada karakteristik ç Ege iklimi görülmektedir. Yazlar cak ve kurak, k lar so uk ve ya r. S cakl k, yazlar + 25 ila + 35 Co, k lar -3 ila +10 Co aras nda de mektedir. lkbahar ve sonbahar bol ya r. K aylar nda zaman zaman kar ya görülür. Bölgenin en önemli yükseklikleri, kuzeydeki Göktepe (736 m.), Adaçam tepe (334 m.), Ada tepe dir (317 m.). Güneyde ise, Dede tepe (1211 m.), Sar kaya tepe (951 m.), Asar tepe (946 m.), Kocada (556 m.), Asarc k kaya tepe (531 m.) ve Karap nar tepe (310 m.) bulunmaktad r. Havzan n en önemli akarsuyu, do udan bat ya do ru akan Bak rçay r. Bu akarsuya kuzeyden ve güneyden kar an birçok dereler vard r. Bunlar n en önemlileri kuzeyde Kör dere, Dö eme dere ve Ya çay ile güneyde Karadere ve De irmendere dir. Bitki örtüsü, Akdeniz iklimine uygundur. Yüksek yerler genellikle çam ormanlar ile kapl r. Alçak yerler ve düzlüklerde ekili ve dikili tar m alanlar yer almaktad r.

6 HAVZANIN JEOLOJ S Soma Havzas n temel kayaçlar, paleozoik ya grovak ve mezozoik ya kristalize kireç ta lar ndan meydana gelmi tir. Temelin üzerine uyumsuz olarak gelen neogen çökelleri; miyosen ya taban serisi (M1), marn serisi (M2), kireçta serisi (M3) ile pliyosen ya kumta, alacal kil (P1) ve marn-tüf (P2) serisidir. Kömür horizonu ise, üç tabaka halinde olu mu tur. Bunlar; ana tabaka (KM1-2), orta tabaka (KM3) ve üst tabaka (KP1) olarak adland rlar. Ana tabaka; M1, M2 formasyonlar aras nda yer al r. Havzan n en önemli kömür tabakas r. Ortalama 20 m. kal nl a sahiptir. Siyah parlak renkli, konkoidal k ml ve sert bir yap ya sahiptir. Kömürün analiz de erleri: % su (nem) % kül % 0,8-0,9 S (Alt Is l De er) AID: K.Cal / Kg. d r. Orta tabaka; M3 formasyonunun üst seviyelerinde olu mu tur. Bol ara kesmeli ve devaml olmad ndan ekonomik de ildir. Aç k ocaklarda smen üretilmektedir.

7 Üst tabaka; pliyosenin P1 P2 formasyonlar aras nda yer almaktad r. Bol killi ve kalorisi dü üktür. Deni te termik santral için üretilmektedir. Kömürün analiz de erleri: % su (nem) % kül AID: K.Cal / Kg d r. Dayan kl ve sert oldu undan, haz rl k çal malar marn (M2) içinde yap lmaktad r. Söz konusu kayaç, bejimsi gri renkli olup, laminalanmadan kal n katmanla maya kadar tabakala ma gösterir. Ayr nda aç k renk al r. Karakteristik konkoidal k lma yüzeyleri görülür. Yaprak ve bitki izlerinin bulunmas, bu seviyenin en belirgin özelli idir. Marnlar bu seviyede genellikle ince plaketler halinde yer al rlar. Temel kayaçlar belirgin jeolojik süreksizlikler içermektedirler. Özellikle kireçta ve marn formasyonlar nda, çatlak aral klar n yer yer 1 5 mm. aras nda kalsit dolgu ile kapl oldu u görülmektedir. Bundan ba ka yer yer erime bo luklar bulunmaktad r. Havzada neogen sonras volkanik faaliyetler oldu u görülmektedir. kl zonlarda dayklar eklinde ortaya ç kmaktad rlar. Sahada miyosen öncesinden ba lay p, pliyosene kadar faaliyetlerini sürdüren tektonik hareketler gözlenmektedir. Genellikle normal at ml gravite faylar bulunmaktad r.

8 R 2406 SOMA KÖM. Y.ALTI TON R 2406 UYAR MADENC K (RÖDOVANS) Y.ALTI TON R MBAT (RÖDOVANS) R EYNEZ-GÜNEY K.DERE A.OCAK TON Y.ALTI TON R EYNEZ 1 OCAK 2009 TÜRKP YALE ( MUH.+GÖR.+HAZ. ) EVC LER KOZLUÖREN R PARK TEKN K (H ZMET ALIMI) REZERV: X1000 ton R DEN A.OCAK TON Y.ALTI TON R 1841 SOMA A DEN DEV R Y.ALTI TON R 549 SARIKAYA-TELS Z- K.KISR.-ELMALI A.OCAK TON Y.ALTI R DEN -2 R TON R 944 IKLAR- BATI K.DERE A.OCAK TON Y.ALTI TON

9 1 OCAK 2009 Aç k letme Rezervleri Yeralt letme Rezervleri MUHTEMEL GÖRÜNÜR HAZIR TOPLAM REZERV: ton MUHTEMEL GÖRÜNÜR HAZIR TOPLAM REZERV: ton Toplam Rezervler : ton

10 1 OCAK EL MÜTEAHH T TOPLAM L YO N m³ YIL EL 8,56 13,33 23,50 30,70 26,56 31,82 31,81 25,03 33,54 34,22 35,27 35,72 34,94 32,63 34,81 35,65 36,75 32,69 29,08 28,48 29,03 28,33 28,27 27,28 28,61 MÜTEAHH T 20,23 14,81 13,41 8,67 8,50 11,98 15,81 16,48 14,61 18,81 18,70 28,09 27,40 31,65 38,60 46,70 46,90 58,24 35,29 25,84 25,86 51,61 59,74 28,39 25,07 TOPLAM 28,79 28,13 36,91 39,37 35,07 43,80 47,62 41,51 48,14 53,03 53,97 63,80 62,33 64,28 73,41 82,35 83,65 90,93 64,37 54,33 54,89 79,95 88,01 55,67 53,68

11 16,0 YILLAR BAR YLE KÖMÜR ÜRET MLER 1 OCAK ,0 12,0 milyon ton 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 YILLAR TÜVENAN (milyon ton) 3,9 5,4 6,8 6,4 5,2 7,6 6,9 7,7 9,3 10,2 10,7 10,2 11,0 11,9 13,0 13,1 12,9 10,5 10,4 9,0 8,7 10,3 11,4 13,7 14,8 SATILAB R (milyon ton) 3,4 4,9 6,3 5,9 4,7 7,0 6,1 7,0 8,6 9,5 10,1 9,7 10,5 11,3 10,9 11,1 11,1 9,4 9,3 7,4 6,9 8,0 8,4 9,8 11,3 TÜVENAN (milyon ton) SATILAB R (milyon ton)

12 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl n talimat ile TK Genel Müdürlü ünün koordinatörlü ünde, MTA, ET MADEN, MADEN LER GENEL MÜDÜRLÜ Ü, E E, DS, TPAO VE EÜA Genel Müdürlüklerinin ortakla a yürüttükleri L NY T REZERVLER N GEL LMES VE YEN SAHALARDA L NY T ARANMASI projesi kapsam nda müessesemiz bünyesinde de çal malar yap lmaktad r. Bu proje çerçevesinde Eynez saham zda kömürün güney bat ya do ru devaml n ara lmas mümkün ve muhtemel rezervlerin görünür hale getirilmesi ayr ca Geventepe ile Sar kaya panolar nda kömürün kalori bilgilerinin daha da netle tirilmesi ile Darkale-Kirazl da kömür aramaya yönelik olmak üzere , ve tarihli sözle melerle M.T.A. taraf ndan sondaj çal malar yap lm ve halen yap lmaktad r. Bu sözle meler kapsam nda 2005 y nda 1.391,65 metre, 2006 y nda metre, 2007 y nda 5.209,35 metre, 2008 y nda da 6.761,15 metre olmak üzere toplam ,15 metre ( 33 adet ) sondaj tamamlanm r. Halen sondaj çal malar devam etmektedir.

13

14 E.L.. Müessese Müdürlü ü Aç kocak faaliyetlerine Deni ve Soma Sektöründe devam etmektedir. Deni sektöründe çal malar Deni I, Deni II ve Dedeta panolar nda faaliyet göstermektedir. Soma sektöründe ise Sar kaya, srakdere, I klar ve Eynez panolar nda faaliyetlerine devam etmektedir. Bu panolarda faaliyetlere bir göz at ld nda;

15 EL MÜESSESES MÜDÜRLÜ Ü AÇIKOCAK PANOLARINDAK REZERV VE DEKAPAJ M KTARLARI ( 1 OCAK 2009 ) PANOLAR MUHTEMEL REZERV (TON) GÖRÜNÜR REZERV (TON) HAZIR REZERV (TON) TOPLAM REZERV (TON) KALAN TOPLAM DEKAPAJ (m³) Deni Deni Dedeta DEN TOPLAMI Sar kaya (KM3) Sar kaya (KM2) Telsiz Elmal Kuzey K srakdere Bat K srakdere Güney K srakdere klar Eynez SOMA TOPLAMI MÜESSESE TOPLAMI

16 MAK NE PARKI MAK NANIN C NS ELEKTR KL EKSKAVATÖR H DROL K EKSKAVATÖR A IR KAMYON DEL K DELME MAK NASI YOL S L ND R BULDOZER GRAYDER YÜKLEY C ST F MAK NASI( forklift) V NÇ TRAYLER TRAKTÖR ADET

17

18 1-DEN AÇIK OCAKLARI TAR H 1 OCAK 2009 DEN -I DEDETA I DEN -II GÖRÜNÜR REZERV (ton) KALAN DEKAPAJ (m³) PLANLANAN YILLIK DEKAPAJ (m³) PLANLANAN YILLIK ÜRET M (ton) PROJE SONU HAZIR KÖMÜR (ton) N O T DEN I VE DEDETA I SAHALARI Üretimin %25 i, 150 ton/saat kapasiteli lavvar (y kama) tesisi ile krible tesisinde zenginle tirilmekte ve elde edilen +18 kömür piyasaya verilmektedir. Ancak Deni 1/A panosundaki rezervin kükürt de erinin yüksek olmas nedeniyle üretilen kömür teshine verilememektedir. Bu nedenle alternatif olarak Deni Dedeta (Ali and r) panosunda m³ lük dekapaj ihale dosyas haz rlanm 2009y içinde ihalesi yap lacakt r.rezervin di er k sm Termik Santralin 5-6 ünitelerine verilmektedir. DEN II SAHASI Bu sahadaki kömürün kalorisinin dü ük olmas nedeniyle Santralin talep etti i kömürün kalorisini dü ürmemek için santrale az miktarda verilmektedir. Bu rezerve ek olarak, EVC LER sahas nda, dü ük kalorili (yakl.2000 kcal/kg) 45.8 milyon ton görünür, KOZLUÖREN sahas nda 5 milyon ton muhtemel rezerv yeralt i letmecili ine uygundur. Ayr ca TÜRKP YALE sahas nda aç kocak i letmecili ine uygun 5 milyon ton muhtemel rezerv bulunmaktad r.

19

20 letmemize ait 3 adet elektrikli ekskavatör ile Deni -1 panolar nda dekapaj faaliyetlerine devam edilmektedir. Kendi imkanlar z ile y ll k ortalama m³ üst örtü dekapaj, m³ civar nda arakesme dekapaj yap lmaktad r. Y ll k ortalama 2-2,5 milyon ton tüvenan kömür üretimi yap lmaktad r. Deni aç kocaklar nda mevcut 3 adet elektrikli ekskavatörün 2 tanesi ile dekapaj faaliyetine devam edilecektir. Kalan 1 ekskavatör çal an makinalara yedeklik yapacakt r. Aç lan kömür teshin, sanayi ve santral n 5-6 ünitelerine verilecektir. Santral n 5-6 ünitelerine, 1995 y ndan y na kadar, Deni -2 panosundan yakla k 9,2 milyon ton kömür verilebilmi tir. Bunun nedeni, SEA yetkililerince santralin dizayn de erinden daha yüksek kalorili kömür talep edilmesinden kaynaklanm r. Ayr ca son y llarda santral n 5-6 ünitelerine verilen kömürlerin kalori de erlerinin yükseltilmesi, santral n ald kömürün her y l azalmas na ba olarak Deni sektöründe Deni -2 panosundaki rezervler ve yeralt i letmesi yöntemiyle üretim yap labilecek Evciler, Kozluören sahalar ndaki rezervleri de içine alacak bir proje ile elektrik üretim amaçl santral kurularak i letilmesinin gerçekle tirilmesi için Genel Müdürlü ümüzce giri imlerde bulunulmaktad r.

21 2- SOMA AÇIK OCAKLARI KALAN DEKAPAJ km3 dahil (m³) HAZIR KÖMÜR (ton) TAR H GÖRÜNÜR REZERV km3 dahil (Ton) SARIKAYA PANOSU 1 OCAK Sar kaya panosunda 3 adet elektrikli ekskavatör bulunmakta olup kamyon say yetersiz oldu undan bazen 2, bazen de 3 makine ancak çal labilmektedir y nda rezerv s n geni lemesi nedeniyle mevcut proje s de mi olup bu panoda dekapaj ve kömür miktar na ilaveler gelmi tir. Daha önceki y llarda Yeralt i letmecili i yap lm olan bu panoda proje taban kotu olan +650 kotuna gelindi inde yeni bir de erlendirme yap larak proje kotunun daha alt kotlara indirilmesi imkân ara lacakt r. Bu de erlendirme sonucunda projenin rantabl bulunmas durumunda, ocak ç kotunun güneye kayd lmas zorunlulu u nedeniyle K srakdere Bat panosunun iç döküme aç lmas yla birlikte bu panodaki üretim faaliyetleri devam ettirilecektir.

22

23

24

25 KUZEY KISRAKDERE PANOSU TAR H 1 OCAK 2009 GÖRÜNÜR REZERV (ton) TOPLAM DEKAPAJ (m³) PROJE BA LANGICI VE SONU ÜRET M TAR NOT Bu panoda yap lacak dekapaj, Bat K srakdere panosuna iç döküm yap lacakt r. Bu panoda m³ dekapaja kar k ton görünür rezerv mevcuttur. Mevcut durumda panonun dekapaj için uygun döküm sahas yoktur. Bat K srakdere panosunda üretim faaliyetleri bitirildi inde bu pano döküm sahas olarak kullan lacakt r. ELMALI PANOSU : Bu panomuzda m³ dekapaja kar k ton görünür, ton haz r rezerv mevcut olup buradaki çal malarda I klar panosunun iç döküme aç lmas sonras de erlendirilecektir. (Mevcut durumda dekapaj döküm sahas yoktur) TELS Z PANOSU : Panoda m³ dekapaja kar k ton görünür, ton haz r olmak üzere toplam ton rezerv mevcuttur. Dü ük kaliteli kömürlerimizin oldu u bu panodaki çal malar santralin kömür al na ba olarak de erlendirilmektedir. Kalan dekapaj n ise ihale imkânlar yla yapt lmas planlanm r.

26 GÖRÜNÜR REZERV (ton) KALAN DEKAPAJ (m³) PROJE SONUNDA LECEK KOT (m) HAZIR KÖMÜR (ton) NOT BATI KISRAKDERE PANOSU TAR H Sahada 2007 y ndan itibaren sadece i letme makinalar yla dekapaj yap lmaktad r. Haz r kömürün yakla k % 90 termik niteliklidir. 1 OCAK letme marifetiyle dekapaj yap lan bu panoda nihai evler kesildi inden her kat inildi inde çal ma sahas n daralmas nedeniyle bundan sonra ihale suretiyle dekapaj yapmak mümkün de ildir. Müessese Müdürlü ümüz, bu panonun dekapaj n yap larak kömürünün üretilmesi ve bir an önce projesine göre faaliyetlerin sonland lmas için buradaki çal malar na h z vermi tir. Projesine göre çal ma bitirildikten sonra Sar kaya, Kuzey K srakdere, Elmal ve Güney K srakdere panolar nda yap lacak dekapajlar n döküm sahalar bu panonun ve I klar panosunun bo alt lan alan olacakt r. Bat K srakdere panosundaki üretim ve dekapaj faaliyetleri geciktirildi i takdirde ciddi boyutlarda taban kili ve tavan ta heyelanlar na maruz kal nabilecektir. Halen panoda 1 i elektrikli ekskavatör olmak üzere hidrolik ekskavatörlerle çal malara devam edilmekte ve bir an önce saha terk edilmeye çal lmaktad r. Panonun do u k sm ndaki çal malar n 2009 y içersinde bitirilmesi planlanm r. 220

27

28

29 KALAN DEKAPAJ (m³) PROJE SONU PROJE SONUNDA LECEK KOT (m) NOT TAR H GÖRÜNÜR REZERV (ton) IKLAR PANOSU 1 OCAK Panodan a rl kl olarak Termik Santral 1-4 ünitelerine kömür verilmektedir. Bat K srakderenin devam olan bu panoda 2 adet elektrikli ekskavatör çal maktad r. Bu panoda hem letme hem de müteahhit imkân yla çal malara devam edilmektedir. letme imkanlar ile yap lan dekapaj, ölçü problemi nedeniyle ihale edilemeyen k mlar ile heyelan dekapajlar r. Bu panoda tarihinde m³ lük dekapaj ihalesi yap lm ve halen çal malar devam etmektedir.

30

31 GÜNEY KISRAKDERE PANOSU TAR H 1 OCAK 2009 GÖRÜNÜR REZERV (ton) KALAN DEKAPAJ (m³) PROJE SONU PROJE SONUNDA LECEK KOT (m) HAZIR KÖMÜR (ton) NOT Bu panoda sadece müteahhit marifetiyle dekapaj yap lmaktad r. Güney K srakdere panosu ile Bat K srakdere panosu birbirlerine alternatif panolard r. Sahada kalan dekapaj; harman mesafesinin çok uzamas, döküm sahas n darl, Eynez sahas n kuzey harmanlar n panonun güney evlerini etkilemesi nedeniyle projelendirilen miktardan daha fazla dekapaj ç kacak olmas projenin yürütümünü olumsuz etkilemektedir. I klar ve Bat K srakdere de çal malar tamamland ktan sonra bu panolardaki faaliyetler sonucu olu an bo lu a iç döküm yap larak etkilenme minimuma indirilmeye çal lacakt r. Bu panoda tarihinde m³ lük dekapaj ihalesi yap lm ve halen çal malar devam etmektedir.

32

33

34 KALAN DEKAPAJ (m³) PLANLANAN YILLIK DEKAPAJ (m³) PROJE SONU HAZIR KÖMÜR (ton) NOT TAR H GÖRÜNÜR REZERV (ton) PLANLANAN YILLIK ÜRET M (ton) PROJE SONUNDA LECEK KOT (m) EYNEZ AÇIK OCAK PANOSU 1 OCAK letme ve müteahhit imkanlar ile dekapaj çal mas devam etmektedir de m³ lük dekapaj ihalesi yap larak tarihinde i e ba lanm r. Bu panoda halen i letmemize ait 7 adet elektrikli ekskavatör ile dekapaj çal malar na devam edilmektedir. Eynez sahas nda +200 kotunun üzerinde yap lan aç kocak projesine göre 2008 y ndan itibaren y ll k m³ dekapaj n yap lmas planlanm r. Bu dekapaj n yakla k m³ ü letme imkânlar yla, di er m³ lük k sm ise ihale imkânlar yla yap lacakt r. Sahan n do u ve güney do u bölümlerindeki (+950 kotlar ndan +670 kotuna kadar kesilen ev) büyük blok halindeki hareketlilik sahadaki çal malar önemli ölçüde etkilemektedir. Bu hareketlili in zaman içinde nas l bir durum alaca netle tikten sonra ev stabilitesinin sa lanmas na yönelik çal malar yap lacakt r.

35

36

37 SONUÇ Çal ma yapt z panolar incelendi inde aç kocak faaliyetlerinin önümüzdeki 5 y l içersinde Eynez ve Deni panolar n haricindekilerin sona erece i görülmektedir. Havzan n geneline bak ld nda (yap lan sondajlar de erlendirildi inde) aç kocak çal malar n a rl n azalaca, yer alt çal malar n a rl n artaca görülmektedir.

38 TE EKKÜR EDER M