YAPI MAKİNALARI TEMİN EDERKEN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK FAKTÖRLER

Transkript

1 YAPI MAKİNALARI TEMİN EDERKEN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK FAKTÖRLER 1

2 Bu derste 1. Yapı Makinaları Temini 2. Yapı Makinaları Ömrü 3. Mülkiyet ve İşletme Maliyeti 4. Amortisman onuları anlatılacaktır. 2

3 YAPI MAKİNALARI temini Peşin para ile ödeme Borçlanma, faiz olmaz istenen makine her zaman alınabilir, amortisman masrafı, gelir vergisi matrahından düşülür, iş süresi uygun olmaz ise amortize olmayabilir, toplu yatırım gerektirir Banka Kredisi ile satın almak Alıcı makinanın sahibi olur, amortisman masrafı gelir vergisinden düşülebilir, yüksek kredi faizlere ödenebilir. Leasing Sistemi ile: Alıcı, makina sahibine kullanma süresi boyunca periyodik olarak kira öder. Makina iade edilebilir veya uygun bedelle sonunda satın alınabilir, makina sahibinin bakım hizmetlerinden yararlanılabilir, öte yandan başlangıçtaki kira bedeli biraz yüksektir. Ayrıca seçme olanağı sınırlıdır. Kiralamak Saatlik Kira > A Günlük Kira (8 sa/gün) > B B=8A Haftalık Kira (5 gün/hafta) > C C=0.8 x 5B Aylık Kira (22 gün/ay) >d D=0.55 x 22B 3

4 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ AAvrupa standartlarında bir iş makinasınin ömrü ortalama 7 yıl olarak kabul edilmektedir. Yani yedi yılı dolduran makinalar ekonomik ömrünü tamamlamış sayılırlar. Bu durum Türkiye koşullarında farklılık göstermektedir. Türkiye de çalışan iş makinalarına baktığımızda 20 li ve 30 lu yaşlarda birçok iş makinası çalışmaya devam etmektedir. Bize özgü bu durum değiştiğinde Türkiyenin gerçek iş makinası ihtiyacının mevcut talepten çok fazla olduğu görülecektir. Grafikte yıllara göre iş makinası üretim miktarları görülmektedir. (Tahmini değerler, kaynak : Sanayi Genel Müdürlüğü). 4

5 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Nüfus, yüzölçümü ve diğer özellikleri ile ülkemize benzerliği bulunan ülkelerdeki 0-7 yaş arasında kullanılan iş ve inşaat makineleri adedi; Almanya da 400 bin, Fransa da 300 bin, İtalya da ise 290 bin adet olmasına rağmen ülkemizde 47 bin adet olarak tespit edilmiştir. Bu da Türkiye pazarının, ekonomisinin en az 5 kat daha büyüyebilecek bir potansiyele sahip olduğuna çarpıcı bir örnektir. Kendine has özelliklerinden dolayı iş ve inşaat makineleri sektörü, ekonomik gelişmeleri ve değişimleri ilk önce hisseden ve en fazla etkilenen sektörlerin başında gelmektedir yılları arasında her sene neredeyse %50 artış gösteren sektör 2007 yılında rekor kırarak ağır iş makinelerinde yıllık satış adedini geçmiş, yıllık ticaret hacminde ise 5 milyar $ ı zorlamıştır. Sektörün ihracatı ise 2008 sonunda yaklaşık 1 milyar $ a ulaşmıştır yılı başında Leasingler e verilen özel teşvikin kalkması ile ciddi bir sıkıntıya giren sektörde, küresel ekonomik sıkıntının ülkemize yansımaları, ihracatın azalması, finansman krizi vb. sebepler neticesinde yurt içinde %50 oranında bir daralma yaşanmıştır.(kaynak:sanayi Gen.Müd.). 5

6 Kümülatif Net Yarar YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Ekonomik Ömür Yararlı Ömür YIL -2 Fiziksel Ömür 6

7 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Makine ekonomik ömür grafiği 7 7

8 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Douglas tarafından yapılan iş makinası ömrü tanımları (J. Douglas. Construction Equipment Policy, New York: McGraw-Hill, 1975, pp ) 8 8

9 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Fiziksel Ömür: Makinanın tükendiği ve güvenilir bir şekilde üretim yapamayacağı yaşı anlatır. Bu noktada makine genellikle kullanılmaz ve hurdaya çıkarılır. İş makinası yaşlandıkça bakım ve işletme maliyetleri artar. İş makinasının herhangi bir parçasının fiziksel ömrü ve işletme maliyetlerinin artış oranı kullanım sırasındaki ihtimama, makinanın yaptığı işe ve bakım kalitesine bağlıdır. Düzenli olarak bakım harcamalarına ayrılan küçük bir miktar para, iş makinasının temel bileşenlerini değiştirmek için ilerde büyük miktarlarda para harcanmasını ortadan kaldırır. 9 9

10 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Karlı Ömür: Makinanın kar edebileceği ömür süresini belirtir. Bu aşamadan sonra makinayı elde tutma işletme kaybına yol açabilir. Karlı ömür süresini bittiği nokta öyle bir noktadır ki, iş makinası inşaat şantiyesinden çok bakım onarım atölyesinde zamanını geçirir. Artan maliyetli tamiratlar karlı ömrü daha da azaltabilir, bazı ana parçaların atılıp değiştirilmesi gerekebilir. İş makinası yöneticisi herhangi bir iş makinasının bu noktaya yaklaştığını belirleyebilmeli, tamamen değiştirme veya ana parçaları değiştirme gibi bir strateji belirlemelidir

11 YAPI MAKİNALARININ ÖMRÜ Ekonomik Ömür: İş makinasının karını maksimize ettiği döneme eşittir. İş makinası sahipleri üretimi maksimize ederken, üretim maliyetini azaltmak için savaşırlar. İş makinasının değiştirilmesi için kullanılabilecek bir kriter olan ekonomik ömür uzunluğunu seçmek, aslında kar ile üretimin optimize edilmesi meselesidir. İş makinasının zamanında değiştirilmesi makine yaşlandıkça artan bakım ve işletme maliyetleriyle karlılığın giderek erozyona uğramasını engeller. İş makinası sahipleri bakım ve onarım maliyetlerine ilişkin kesin raporlar tutarak, iş makinasının değiştirilmesi gereken en ekonomik zamanı belirleyebilirler. İş makinasının herhangi bir parçasını değiştirmek için uygun zamanlamayı belirlemek, makina sahibinin yalnızca satınalma ve işletme maliyetini değil, o parçanın satınalma ve işletmeyle ilgili diğer maliyetlerini de hesaba katmasını gerektirir. Bunlar, amortisman, enflasyon, yatırım, bakım, onarım, arıza süresi ve değer yitirme-eskime-rekabet edebilirliğin azalması maliyetleridir

12 Makinaların iyi, doğru kullanılması, bakımı ve sürekli çalışır halde bulunması Makine çalıştırıldığı sürece; yatırım, tamir, bakım ve işletme dönemi boyunca yıllık artan toplam masraflarına karşılık,uygulamaya konduğu günde maksimum olan toplam verimlilik devamlı azalır. Masraf verimlilik eğrisi 12 12

13 TÜRKİYE'DE YAPI MAKİNALARI KULLANIMI (Kaynak: Sanayi Gen.Md.lüğü) 13

14 Mülkiyet ve işletme maliyeti Mülkiyet Maliyeti kapsamında: İlk sermaye maliyeti Amortisman Yatırım maliyeti Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti düşünülmelidir 14

15 Mülkiyet ve işletme maliyeti İlk sermaye maliyeti İş makinasının faydalı ömrü boyunca tüm yatırımın yaklaşık %25 ini oluşturur. Fabrika fiyatı, ekstra ekipman, satış vergileri, nakliye maliyeti, kurulum maliyetini kapsar Amortisman Yatırım maliyeti Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti 15

16 Mülkiyet ve işletme maliyeti İlk sermaye maliyeti Amortisman: Amortismanın belirlenmesinde ilk maliyet (satınalma), kullanışlı ömür ve hurda değeri etkilidir. Pek çok değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. VUK na göre işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269'uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder. Örnek: Paletli Ekskavatör'ün (iş makinesi) faydalı ömürleri ile amortisman oranlan listenin 10 numaralı inşaat işleri bölümünde belirlenmiştir. Dolayısıyla faydalı ömrünün 6 yıl ve amortisman oranının % olarak uygulanması, karavan için ise 339 nolu Vergi Usul Kanunu genel tebliğinin ek listesinde belirtildiği üzere, faydalı ömrünün 7 yıl ve amortisman oranının % 14,28 olarak uygulanması gerekmektedir. Yatırım maliyeti Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti 16

17 Mülkiyet ve işletme maliyeti İlk sermaye maliyeti Amortisman: Yatırım maliyeti: Yatırım veya kar maliyeti, makinaya yıllık olarak yapılan (saatlik maliyete çevrilir) yatırımı anlatır. Eğer bir makinayı krediyle borçlanarak alsaydık, ödediğimiz faiz oranı faiz (yatırım) maliyeti olurdu. Ama şirket varlıklarından satın alırsak faiz oranı, makinanın getiri oranına eşit olmalıdır. Bunun için de makinanın yıllık ortalama değeri hesaplanmalıdır, yatırım (faiz) maliyeti ona dayanarak bulunmalıdır. P: yıllık ortalama değer, n faydalı ömür (yıl) ve S: hurda değeri ise, yıllık ortalama değer, IC: İlk maliyet ise P=[IC(n+1) + S(n-1)]/(2n) Yıllık ortalama değeri verecektir. Örnek için Sayfa:23 Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti 17

18 Mülkiyet ve işletme maliyeti İlk sermaye maliyeti Amortisman: Yatırım maliyeti: Sigorta ve vergilerin maliyeti: Ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Kaza, hırsızlık, yangın vb. hususlar için ödenen sigorta, vergiler, lisanslar bu kapsamdadır Depolama maliyeti 18

19 Mülkiyet ve işletme maliyeti İlk sermaye maliyeti Amortisman: Yatırım maliyeti: Sigorta ve vergilerin maliyeti: Depolama maliyeti: İş makinası parkı kirası, iş makinasının saklanması için harcanan paralar, güvenlik elemanlarının ücretleri, iş makinasını hareket ettirirken, park ederken kullanılan personelin saatlik ücreti (işaretçiler) gibi hususları kapsar. Unutmayalım doğrudan şantiye genel giderleri kapsamında (overhead) incelenmelidir. 19

20 Mülkiyet ve işletme maliyeti Toplam Mülkiyet Maliyeti yukarıdaki kalemlerin toplamıdır. Saatlik maliyet olarak çevrilmelidir. Yatırım maliyeti veya faiz maliyetini bulurken de aşağıdaki yaklaşım kullanışlıdır. Örnek:s Yatırım maliyeti için ortalama oranlar Maliyet Kalemi Ortalama Değer(%) Faiz 3-9 Amortisman: 2-5 Sigorta/vergiler maliyeti: 1-3 Depolama maliyeti:

21 Mülkiyet ve İşletme maliyeti İşletme maliyeti denince ise: Bakım ve Tamir Maliyeti Tekerlek maliyeti Tüketim maliyeti Mazot Makina yağı Mobilizasyon ve demobilizasyon maliyeti Yapı Makinası operatör maliyeti Özel maliyetler (İSİG için gerekli eklemeler, özel mafsal, riper kazması, kesme ucu) kazılar için 21

22 İşletme maliyeti Bakım ve Tamir Maliyeti: Ekipman tipine, çalışma koşullarına göre değişir. n: inceleme yılı N:faydalı ömür ise Saatlik Tamir Maliyeti = n/n! X yaşam boyu tamir maliyeti/çalışma saati 22

23 İşletme maliyeti Lastik maliyeti: Lastik tamiri ve değiştirmesini kapsar. Amortisman hesaplarına lastik dahil edilmez. Lastik ömrü için en uygunu geçmiş deneyimlerden yararlanmaktır. Lastik tamir ve değiştirme maliyeti= 1,15 x lastiklerin toplam fiyatı/ort.lastik ömrü 23

24 işletme maliyeti Tüketim maliyeti Mazot Makina yağı 24

25 Mülkİyet maliyeti Mülkiyet Maliyeti kapsamında: İlk sermaye maliyeti Amortisman Yatırım maliyeti Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti düşünülmelidir 25

26 Mülkiyet maliyeti İlk sermaye maliyeti Amortisman: Amortismanın belirlenmesinde ilk maliyet (satınalma), kullanışlı ömür ve hurda değeri etkilidir. Pek çok değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. VUK na göre işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269'uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder. Örnek: Paletli Ekskavatör'ün (iş makinesi) faydalı ömürleri ile amortisman oranlan listenin 10 numaralı inşaat işleri bölümünde belirlenmiştir. Dolayısıyla faydalı ömrünün 6 yıl ve amortisman oranının % olarak uygulanması, karavan için ise 339 nolu Vergi Usul Kanunu genel tebliğinin ek listesinde belirtildiği üzere, faydalı ömrünün 7 yıl ve amortisman oranının % 14,28 olarak uygulanması gerekmektedir. Yatırım maliyeti Sigorta ve vergilerin maliyeti Depolama maliyeti 26

27 Amortisman Nedir? Depreciation represents the decline in market value of a piece of equipment due to age, wear, deterioration, and obsolescence. Depreciation can result from:. Physical deterioration occurring from wear and tear of the machine. Economic decline or obsolescence occurring over the passage of time In the appraisal of depreciation, some factors are explicit while other factors have to be estimated. Generally, the asset costs are known which include:. Initial cost: The amount needed to acquire the equipment. Useful life: The number of years it is expected to be of utility value. Salvage value: The expected amount the asset will be sold at the end of its useful life However, there is always some uncertainty about the exact length of the useful life of the asset and about the precise amount of salvage value, which will be realized when the asset is disposed. Any assessment of depreciation, therefore, requires these values to be estimated. 27

28 Amortisman Nasıl Hesaplanır? Among many depreciation methods, 1. The straight-line method, 2. Double-declining balance method, 3. Sum-of-years -digits method are the most commonly used in the construction equipment industry. At this point, it is important to state that the term depreciation as used to represent the change in the assets value from year to year and as a means of establishing an hourly rental rate for that asset. It is not meant in the same exact sense as is used in the tax code. The term rental rate is the rate the equipment owner charges the clients for using the equipment, i.e., the project users rent the equipment from its owner. In calculating depreciation, the initial cost should include the costs of delivery and startup, including transportation, sales tax, and initial assembly. The equipment life used in calculating depreciation should correspond to the equipment s expected economic or useful life. 28

29 Amortisman nasıl Hesaplanır? Vergi Usül Kanunu açısından Amortisman tutarlarının belirlenmesi için 4 yöntem vardır. 1. Normal (doğrusal) amortisman (V.U.K madde 315) 2. Azalan bakiyeler üzerinden amortisman (V.U.K mükerrer madde 315) 3. Madenlerde amortisman (V.U.K madde 316) 4. Olağanüstü amortisman (V.U.K madde 317) 29

30 Amortisman Nasıl Hesaplanır? Straight-Line Depreciation Straight-line depreciation is the simplest to understand as it makes the basic assumption that the equipment will lose the same amount of value in every year of its useful life until it reaches its salvage value. The depreciation in a given year can be expressed by the following equation: Dn = (IC - S TC) / N where Dn is the depreciation in year n, IC the initial cost ($), S the salvage value ($), TC the tire and track costs ($), N the useful life (years), and D 1 = D 2 =. D n. 30

31 Amortisman Nasıl Hesaplanır? Sum-of-Years -Digits Depreciation The sum-of-years -digits depreciation method tries to model depreciation assuming that it is not a straight line. The actual market value of a piece of equipment after 1 year is less than the amount predicted by the straight-line method. Thus, this is an accelerated depreciation method and models more annual depreciation in the early years of a machine s life and less in its later years. The calculation is straightforward and done using the following equation: Dn = (year n digit)/n! (IC S TC) where Dn is the depreciation in year n, year n digit is the reverse order: n if solving for D 1 or 1 if solving for D n, IC the initial cost ($), S the salvage value ($), TC the tire and track costs ($) and N the useful life (years). 31

32 Amortisman nasıl Hesaplanır? Sum-of-Years -Digits Depreciation The sum-of-years -digits depreciation method tries to model depreciation assuming that it is not a straight line. The actual market value of a piece of equipment after 1 year is less than the amount predicted by the straight-line method. Thus, this is an accelerated depreciation method and models more annual depreciation in the early years of a machine s life and less in its later years. The calculation is straightforward and done using the following equation: D n = (year n digit)/n! (IC S TC) where D n is the depreciation in year n, year n digit is the reverse order: n if solving for D 1 or 1 if solving for D n, IC the initial cost ($), S the salvage value ($), TC the tire and track costs ($) and N the useful life (years). 32

33 Amortisman nasıl Hesaplanır? Double-Declining Balance Depreciation The double-declining balance depreciation is another method for calculating an accelerated depreciation rate. It produces more depreciation in the early years of a machine s useful life than the sum-of-years -digits depreciation method. This is done by depreciating the book value of the equipment rather than just its initial cost. The book value in the second year is merely the initial cost minus the depreciation in the first year. Then the book value in the next year is merely the book value of the second year minus the depreciation in the second year, and so on until the book value reaches the salvage value. The estimator has to be careful when using this method and ensure that the book value never drops below the salvage value: 33

34 Amortisman nasıl Hesaplanır? ÖRNEK (Paletli Dozer için amortisman hesabı) IC (Initial Cost, Alış Maliyeti) = $ S (Salvage Value, Hurda Değeri= =5.000 $ N (Expected Useful Life, Beklenen faydalı ömür) =5 34

35 Amortisman nasıl Hesaplanır? Straight-Line Depreciation D n = (IC - S TC) / N D n = ( ) / 5 D n = $ Year Depreciation Book Value (end of period)

36 Amortisman nasıl Hesaplanır? Sum-of-Years -Digits Depreciation D n = (year n digit)/n! (IC S TC) Year Depreciation Book Value (end of period)