OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ

Transkript

1 OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ

2 BÖLÜMÜN AMAÇLARI 1- Örgüt, örgütsel yapı, örgüt türleri, ve özellikleri ile ilgili temel kavramları anlayabilme, 2- Okulun örgüt özelliklerini anlayabilme, 3- Yönetim ve yönetim biliminin gelişimi ile ilgili bilgi sahibi olma, 4- Okul yönetiminin boyutlarını kavrama, 5- Eğitim sistemimiz içinde okul yönetiminin yerini anlama, 6- Okul yönetimi alanını anlama, 7- Okul yöneticilerinin yetiştirilmesi, seçimi, ve atanması ile ilgili bilgilenme, 8- Yöneticilik ve liderlik arasındaki ilişkiyi ve farklılığı anlayabilme,

3 «Bir okulun yapılması, bir hapishanenin kapanması demektir.» Victor HUGO Günümüzde Okulun öğrencilerin yaşamındaki yeri nedir?

4 Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya kişilerin oluşturduğu birlik, teşekkül, teşkilat Örgüt Nedir? İki ya da daha fazla kişinin bilinçli olarak eşgüdümlenmiş etkinlikleri sistemidir.

5 İki Resim Arasındaki Farkı Bulunuz Otobüs durağında bekleyen insan topluluğu Okulda görev yapan öğretmenler

6 Bir örgütün var olabilmesi için; 1-Birbiriyle etkileşimde bulunabilecek bireyler, 2- Amacın gerçekleştirilmesine katkıda bulunma isteği, 3- Gerçekleştirilmesi gereken ortak amaçlar, olmak zorundadır.

7 Örgütlerin Özellikleri Örgütler birer yapı olarak ele alındığında her örgütte; 1- İşte Uzmanlaşma Esastır. 2- Bölümlere Ayrılma Söz Konusudur. 3- Bir Emir Komuta Zinciri Vardır. 4- Yetki ve Sorumluluk Belirlenmiştir. 5- Bir Yönetim Kademesi Vardır.

8 Örgütlerin Sınıflandırılması Örgütleri sınıflandırırken, nereden bakıldığına ve ölçüt olarak neyin alındığına göre farklı sınıflamalar yapmak olasıdır.

9 Sunulan Hizmetten Kimin Yararlandığına Göre Örgütler 1- Karşılıklı yarar sağlayan örgütler (sendikalar, siyasi partiler, barolar, meslek odaları vb.)

10 2- Mal sahiplerine yarar sağlayan işletmeler (bankalar, mağazalar, sigorta şirketleri vb.)

11 3- Hizmet örgütleri: Özellikle müşterilerine yarar sağlayan örgütlerdir. (hastaneler, okullar, sosyal hizmet kuruluşları vb.)

12 4- Kamu yararına çalışan örgütler (ordu, polis örgütü, araştırma kuruluşları vb.) olarak sınıflandırılabilir.

13 Örgütlerin Sınıflandırılması-Mülkiyetlerine göre; 1- Özel mülkiyete sahip olan örgütler 2- Kamu mülkiyetine sahip olan örgütler 3- Karma mülkiyete sahip olan örgütler olarak sınıflandırabiliriz.

14 Örgütlerin Sınıflandırılması-Topluma Sağladıkları Hizmet 1- Ekonomik örgütler: Çevresel istekleri yeterli kaynak oluşturarak çözmeyi amaçlayan örgütlerdir. 2- Politik örgütler: Temel sosyal amaçları gerçekleştirmeye dönük örgütlerdir. 3- Bütünleştirici örgütler: Sosyal kurumlar gibi toplumda birlik ve dayanışmayı sürdürmeyi amaçlayan örgütlerdir. 4- Sürdürümcü örgütler: Okullar ve dini kurumlar gibi toplumun kültürünü koruyan, etkileyen ve geleceğe taşıyan örgütlerdir.

15 Örgütlerin Sınıflandırılması Toplumsal gereksinimleri karşılamak için kurulan örgütleri beş grupta toplamak olanaklıdır. 1- Mal örgütleri 2- Hizmet örgütleri 3- Güvenlik örgütleri 4- Meslek örgütleri 5- Aracı örgütler Soru: Okul nasıl bir örgüttür? Soru: Örgütler olmadan toplumların yaşaması olanaklı mıdır?

16 Okulu Diğer Örgütlerden Ayıran Özellikler 1- Okul örgütünün en önemli ve açık özelliği, üzerinde çalıştığı hammaddenin toplumdan gelen ve topluma giden insan oluşudur.

17 2. Okulda çatışma halinde olan çeşitli değerler bulunur. Okulun görevi çatışan değerleri uzlaştırmak; toplumun farklılaşan sosyal, ekonomik ve politik değerleri arasında denge kurmaktır.

18 3. Okul ürününün değerlendirilmesi güç olan bir örgüttür.

19 4. Okul özel bir çevredir.

20 5. Okul çevredeki bütün biçimsel ve doğal örgütlerin ya yön verdiği, ya da etkilediği bir örgüttür.

21 6. Okul örgütünün informal yanı formal yanından daha baskındır.

22 7. Okul, kültür değişmesini sağlayan örgütlerin başında gelir.

23 8. Okul bürokratik bir kurumdur. Bakanlık illere bir genelge yollamış; Tarıma zarar veren yaban domuzlarının sayısını bildirin Eğer sayıları 150.yi geçerse sürek avı başlatın..vurulan yaban domuzlarının da kuyruğunu kesip yollayın. İl Tarım Müdürleri genelgeyi okumuşlar.herkes bazı hayvanları Bazı rakamları yazmış Tabii kimse başına iş almak istememiş. Ve kimsede yaban domuzu sayısını 150 nin üzerinde göstermemiş.kimi 60,kimi 70,kimi 80. Böylece görev yerine getirilmiş. Tabii Ankara nın genelgesine göre her yıl rakamları yenilemek gerekiyor. Müdürler onunda çaresini bulmuşlar.bir yıl önce 70 domuz var diyen bir yıl sonra 75 e çıktı demiş. Sayı 150 yi bulmadığı içinde ne sürek avı gerekmiş ne de domuzun kuyruğunu kesip Ankara ya yollamak Birgün,bir ilin tarım müdürü değişmiş.yeni müdür eski listeyi incelemiş. Bakmış ki Her yıl 5 er,5 er arta,arta domuz sayısı 145 e ulaşmış görünüyor. Düşünmüş taşınmış nasıl Olsa Ankara anlamaz diye kafasına göre yeni rakam bildirmiş yaban domuzu sayısı 95. Bakanlıkta bir yetkili evrakları incelerken o ilden gelen yazı dikkatini çekmiş bir evvelki yıl 145 olan domuz sayısının neden 95 e düştüğünü 145 eksi 95 eşittir.50.bu elli yaban domuzuna ne olduğunun araştırılarak ivedilikle cevap verilmesi istenmiş eğer vuruldularsa kuyrukları nerede? İl Müdürünü almış bir telaş uykuları kaçmış düşünmüş taşınmış aklına bir çıkış yolu gelmiş.ankara ya cevabı döşenmiş. sayı 150 ye yaklaştığı için sürek avına çıkıldı Yaban domuzları takip edildi Vurulacağını anlayan 50 yaban domuzu komşu kente geçti. Ankara cevabı okumuş.ve hemen komşu kente bir yazı yazılmış. Bitişiğinizdeki kentten size 50 yaban domuzu geçti ne yaptınız?...acele bildiriniz. Komşu ili almış bir telaş. Onlar da ayni formülle cevap vermişler: -İlimize 50 yaban domuzunun geçtiğini haber alınca sürek avına çıktık Tam vuracaktık kikomşu ilin sınırlarına girdiler.. Yazışmalar sürüp gitmiş il müdürleri birbirleriyle haberleşerek Ankara yı idare etmişleryaban domuzları hep komşu ya hep komşuya gide, gide sonunda doğu daki sınır kentimize dayanmış. Ankara sormuş: 50 yaban domuzunun akibeti nin acele bildirilmesi..vurulduysa kuyruklarının gönderilmesi. Sınır kentinden cevap gelmiş. Sürek avına çıkıldı Yaban domuzları izlendi ancak komşu ülkeye kaçtıkları için vurulamadı. Kıssadan hisse Gerçekten olmuş bu olayın yorumunu siz yapın

24 9. Her örgüt gibi okulun da kendine özgü bir kişiliği vardır.

25 Okul Örgütüne Eleştirel Yaklaşımlar * K. Marks ve F. Engels: Üretici eğitim * L. Althusser: Kapitalist devlet aygıtlarından biri olarak eğitim *P.Freire:Problem tanımlayıcı eğitim * Bowles ve Gintis: Sınıfsal farklılıkların yeniden üretim aracı olarak eğitim *Bourdieu:Kültürel eşitsizliklerin aktarma aracı olarak eğitim * Neil: Özgürlük Okulu deneyimi * I. Illich: Okulsuz toplum * M. Apple: Herkes için eğitimin anlamı ve kültürel yeniden üretimin sorgulanması * Giroux: Özgürleştirici yurttaşlığın geliştiği eğitim, adil bir toplumda eğitimin rolü, bireylerin ve grupların özgürleşmesine, demokrasinin gelişmesine eğitimin katkısı

26 Eğitim-Okul- Toplum ve İdeoloji İlişkisi Eğitim, ideolojik bir girişimdir. Elbette her toplumun egemen bir ideolojisi, bir başka ifadeyle resmi ideolojisi vardır ve bu ideoloji, eğitim ve okul üzerinde doğrudan etkilidir. Egemen ideoloji eğitimin amaçlarında ve eğitim programlarında ifadesini bulur. Egemen ideolojinin gizli kaynağı: ÖRTÜK PROGRAM

27 Okul-Eğitiminin Görevleri-İşlevleri 1- Okulun-eğitimin sosyal-kültürel işlevi 2- Okulun-eğitimin politik işlevi 3- Okulun-eğitimin ekonomik işlevi 4- Okulun-eğitimin bireysel işlevi

28 Yönetim ve Yönetim Biliminin Gelişimi Yönetim, insanlık tarihi kadar eski bir kavramdır. * Anaerkillikten yönetimli bir döneme geçişin maddi ve teknik temelinin atıldığı neolitik devrimin etkisi, * Kimse tarafından yönetilmeyen eşitler birliğinin, Asya ve Avrupa arasında tunç madeni ve savaş yoluyla kurulan ilişki ile değişmesi, *Demir madeninin eritilip dökülmesi ve savaş şefi * M. Ö yılında Sümerler tarafından ilk kez yazılı kayıtların tutulması vb. * Yönetimde maliyet hesapları, denetim ve personel sistemi (1400 ler Venedikliler) * Thomas More: Utopiada (1500) ideal yönetimin tanımı * Machiavelli 1524 The Prince adlı kitap

29 * Yönetim, ortak bir amacın gerçekleştirilebilmesi için eldeki insan ve madde kaynağının etkili biçimde kullanılmasıdır. * Örgütü saptanan amaçlara ulaştırma ve amaçlarına uygun biçimde yaşatmadır. * Örgüt için belirlenen politika ve kararları uygulama, işlerin yapılmasını sağlamadır. Yönetim Nedir?

30 Eğitim Yönetimi Eleştirel bakış açısıyla okulu yönetmek, dünyayı yönetmekten çok, değiştirmeyi hayal etme işidir. (Giroux, 1992) Eğitim yönetimi, toplumun eğitim gereksinimlerini karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü, önceden belirlenen amaçları gerçekleştirmek için, etkili işletmek, geliştirmek ve yaşatmak sürecidir.

31 Eğitim Yönetiminin Kendine Özgü Özellikleri 1. Eğitim doğrudan veya dolaylı olarak insanlarla ilgili hizmettir. Eğitimin bu niteliği nedeniyle, eğitim örgütleri bir işletme gibi savaşçı, didişken olamaz. Eğitim örgütü insanlar içindir ve onların davranışlarını değiştirir veya onlara yeni davranışlar kazandırır. 2. Eleştirici bir tutum geliştirmek genellikle eğitimin temel amacıdır. Bu amacın gerçekleştirilmesi okuldan beklenir. 3. Eğitim örgütlerinin başarılarını yeterli olarak değerlendirmeyi engelleyen etkenler vardır. 4. Eğitim, onu denetleyen güçlerin yapısı bakımından da öteki örgütlerden farklıdır. Bu yüzden eğitim yöneticileri değişik baskılar altında bulunurlar. 5. Okul çalışanları genellikle mesleki öğretim görmüştür. Öğretmenlerin çoğu, yıl olarak, yönetici kadar eğitim görmüştür. Bu durum yöneticinin etkileme gücünü azaltmaktadır.

32 Eğitim Yönetiminin Kendine Özgü Özellikleri 6. Eğitim kurumlarının yapısı ve örgütlenmesi özel dikkat gerektirir. Diğer örgütlerden farklı olarak okul ayrı bir birim olarak anlaşılamaz. Eğitim örgütleri, ülke çapına yayılmış olan eğitim sisteminin bir parçasıdır. 7. Eğitim sisteminin temel girdisi ve çıktısı içinde yer aldığı çevrenin insanıdır. Bu nedenle çevrenin gereksinimlerini karşılamak durumundadır ve bu çevrenin etkilerine açıktır. 8. Eğitimle ilgilenen ve onu doğrudan ve dolaylı olarak denetlemeye çalışanların sayısı oldukça çoktur. Çeşitli baskı grupları ve bireyler eğitimi kendi çıkarları doğrultusunda etkilemeye çalışırlar ve bunun için okul yöneticilerine çeşitli baskılar uygularlar. 9. Toplumun eğitim sisteminden beklentisi ile ilgisi dengeli değildir. Beklentiler yüksek ama ilgi düşük olabilmektedir. 10. Eğitim kurumları olan okulların yöneticileri öğretmenler arasından seçilmektedir. Bunların büyük bir kısmının okul yöneticiliği konusunda bir öğrenim görmemiş olmaları ve deneyimsizlikleri yönetim açısından sorunlar doğurmaktadır. 11. Eğitim kurumları çevre ve yörenin gereksinimlerini karşılamakla yükümlü olmalarına karşın yönetiminin merkezi sisteme bağlı oluşu bunu güçleştirmektedir.

33 Okul Yönetimi Okul, eğitim sisteminin en işlevsel parçasıdır. Eğitim siteminin eylemsel sınırlarını ve çevresini belirler. Okul, eğitim sisteminin sınırında, uçta, ilk düzeyde, üretim amaçlı somut örgütlenmesidir. Okulun özellikleri, okul yönetiminin önemini arttırmaktadır. Okullar eğitim sisteminin alt sistemleri olarak düşünüldüğünde, okul yönetimi de eğitim yönetiminin bir alt sitemi olarak ele alınabilir. Okul yönetimi bir bakıma eğitim yönetiminin sınırlı bir alana uygulanmasıdır. Eğitim yönetimi nasıl yönetimin eğitime uygulanmasından oluşuyorsa, okul yönetimi de eğitim yönetiminin okula uygulanmasından oluşmaktadır. Okul yönetimi, okulu önceden belirlenmiş amaçlara ulaştırmak için eldeki tüm madde ve insan kaynağının katkılarını bütünleştirmek, etkili biçimde kullanmak, amaçlara dönük politika ve kararları uygulamak olarak ifade edilebilir.

34 Okul Yönetiminde Rol Oynayan Öğeler İç Öğeler: * Yöneticiler * Öğretmenler * Diğer personel (memurlar, teknik personel, sağlık personeli, eğitim uzmanları, hizmetliler vb. Dış Öğeler: * Anne-babalar * Çevredeki baskı grupları * Yönetim yapısı * İş piyasası * Merkez örgütü vb.

35 Okul Müdürünün Sorumlulukları 1. Okulun amaçlarını ve felsefesini açıklamak, 2. Okulun politikasını saptamak ve tanıtmak, 3. Okul etkinlikleri için ihtiyaçları karşılamak, 4. Okulda katılımcı ve demokratik yönetimi geliştirmek, 5. Okulda kişiler ve gruplar arası ilişkiler kurmak, 6. Öğretim ve eğitim etkinliklerini planlamak, 7. Okulun çevresinin değerlerini incelemek ve desteğini kazanmak, 8. Okul içi ve dışı öğelerle iletişim ve eşgüdüm sağlamak, 9. Etkili bir işletme yönetimi geliştirmek ve uygulamak, 10. Yapılan çalışmaları sürekli izlemek ve değerlendirmek.

36 Okul Müdürünün Görevleri 1. Personel İşleri: Personel ihtiyacının belirlenmesi, personelin işe alınması, istihdam edilmesi, yer değiştirmesi, yetiştirilmesi, geliştirilmesi, değerlendirilmesi, denetlenmesi, yükseltilmesi, sicil ve disiplin işlemleri (ödüllendirme, cezalandırma), sağlık ve askerlik işlemleri, özlük işlemleri, emekliye ayrılma vb. 2. Öğrenci İşleri: Öğrencilerin okula kaydedilmesi, devamının izlenmesi, nakil ve kayıt silme işlemlerinin yapılması, sınavlar ve sınıf geçme ile ilgili işlemlerin yapılması, mezuniyet ve diploma işlemleri, sağlık ve güvenlik ile ilgili işlemler, kimlik, paso düzenleme ve askerlik ile ilgili işlemler. 3. Öğretimle İlgili İşler: Okulun yıllık öğretiminin planlanması, öğretimle ilgili kitap ve araç-gereçlerin sağlanması, öğretmenler kurulu toplantılarının yapılması, Kütüphane ile ilgili işlemler, öğretimin yapılması ve izlenmesi ile ilgili işlemler. 4. Eğitimle İlgili İşler: Rehberlik hizmetlerinin yapılması, öğrenci disiplin işleri, okulda nöbet işleri, eğitici çalışmalar ve beden eğitimi ile ilgili işler, okul aile birliği ve okul koruma derneği ile ilgili işler, okul çevre ilişkilerinin düzenlenmesi vb. 5. Okul İşletmesiyle İlgili İşler: Okul bina ve tesislerinin donatım, bakım veonarım işleri, temizlik, sivil savunma işleri, yazı, hesap ve ayniyat işleri, kooperatif, kantin ve döner sermaye işleri vb.

37 Okul Yöneticisi ve Liderlik LİDERLİK Nedir? Liderlik, beklentilerin de ötesinde grup etkinliklerini etkileme sürecidir. Liderlik etkilemek, yönü, yolu, hareketi ve düşünceyi tayin etmektir. Liderlik, etkileme gücüne sahip olmaktır. Liderlik bütüncül ve hedef odaklı takımlar kurmaktır. Liderlik, diğerlerini kendi çıkarlarından feragat etmeye ikna etmek ve onların grubun amaçlarını kendi amaçlarıymış gibi kabul etmelerini sağlamaktır. Liderlik, diğer insanları bireysel sorunlarını bir kenara bırakarak, grubun iyiliği için ortak bir hedefi izlemeye ikna etmektir. Liderlik, izleyenleri grubun amaçlarını gerçekleştirme doğrultusunda ikna etme sürecidir. Liderlik süreç olarak görülürken; lider bu süreci harekete geçiren kişi olarak kabul edilmektedir.

38 Liderlik ve Yöneticilik 1. Liderlik ve yöneticilik birbirinden farklıdır. 2. Liderlik, formal konuma bağlı değildir. 3. Liderlik, politiktir. 4. Liderlik, kültüreldir. 5. Liderlik, tinsel bazı özelliklerin ön plana çıktığı bir süreçtir.

39 Liderliğin Güç Kaynakları Yasal Güç Ödül Gücü Zorlayıcı Güç Uzmanlık Gücü Karizmatik Güç

40 Yasal Güç

41 Ödül Gücü

42 Zorlayıcı Güç

43 Uzmanlık Gücü

44 Karizmatik Güç

45 Lider ve Yönetici (Karşılaştırma) Lider, grup üyelerince izlenen kişidir. Tüm yöneticiler lider değildir. Yöneticilerin grup üyelerinin çoğu tarafından benimsenmesi gerekmez. Lider ise grup üyelerinin tamamı ya da çoğunluğu tarafından izlenen kişidir. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştirmeye çalışır. Liderin temel ilgi alanı izleyenlerin ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştiremediği zaman başarısız olurken, lider grup beklentilerini karşılayamadığı zaman başarısız olur. Lider uzun vadeli ve ufkun ötesini düşünür. Yönetici kısa vadeli ve günlük olayları düşünür. Yönetici başkaları adına çalışan, önceden belirlenen amaçlara ulaşmak için çaba harcayan, işleri planlayan, uygulatan ve denetleyen kişidir. Lider ise bağlı bulunduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçlar doğrultusunda grup üyelerini etkileyen ve davranışa yönelten kişidir. Liderin temel ilgi alanı, izleyenlerinin gereksinimlerinin karşılanmasıdır. Yönetici ise örgütsel amaçları gerçekleştirmeye çalışır. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştirmediğinde başarısız olurken, lider grup beklentilerini karşılamadığında başarısız olur.

46 Lider ve Yönetici (Karşılaştırma) Yönetici çoğu kezbaşkaları tarafından belirlenmiş görevleri yerine getirir. Oysa lider, içinde bulunduğu gruptan doğar, görevler belirler ve bu görevleri yapmaları için grubu davranışa yöneltir. Yönetici, gücünü yasa, yönetmelik, tüzük gibi biçimsel yapılardan alırken, lider başkalarına iş yaptırma gücünü kişisel özelliklerinden alır. Liderler işte coşku yaratmayı, riske girmeyi, fırsat ve ödülleri yüksek tutmayı tercih ederler, yöneticiler ise var olan konumlarını koruma güdülerinden dolayı riske girmezler, konumlarında kalmalarını sağlayan günlük rutin işlere yönelmeyi tercih ederler. Liderler, empatik yollarla, sezgileriyle insanların önce düşünce ve duyguları, sonra eylemleri ile ilgilenirler, yöneticiler astları ile dolaylı olarak iletişim kurarlar, onları emirlerle itaate zorlarlar. Liderlerin duygu dünyaları çok zengindir, çok güçlü duyguları ile çevrelerini etkilerler ve işlerini bir zorunluluk, bir yük olarak görmezler. Yöneticiler, çoğunlukla yük olarak algıladıkları rutinleri yerine getirmeye çalışırlar

47 Çocuklarımızı kuzu gibi büyütmeyelim ki ileride koyun gibi güdülmesinler. Eskiden dünyada, görünüşte dağınık ama iç dünyaları derli toplu insanlar vardı. Oysa şimdikilerin dış görünüşleri derli toplu ama iç dünyaları dağınık. Olgun bir adamı dost edinmek isterseniz, eleştirin; basit bir adamı dost edinmek isterseniz methedin. Sadi Şirazi (d ö ya da 1291?)