ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NDE YABANCI YATIRIM POLĠTĠKALARI

Transkript

1 AZERBAYCAN DEVLET ĠKTĠSAT ÜNĠVERSĠTESĠ TÜRK DÜNYASI ĠġLETME FAKÜLTESĠ ULUSLARARASI ĠLĠġKĠLER BÖLÜMÜ DÖNÜġÜM EKONOMĠLERĠ ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NDE YABANCI YATIRIM POLĠTĠKALARI Hazırlayan Serdar KOÇ Öğretim Görevlisi ElĢen BAĞIRZADE BAKÜ

2 ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NDE YABANCI YATIRIM POLĠTĠKALARI DERS ve ĠÇERĠK KAPAĞI 1 ĠÇĠNDEKĠLER 2 A.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠ 3 B.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NDE EKONOMĠK ALANDA REFORMLAR 4 C.NEDEN YABANCI YATIRIM? 4 Ç.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠNĠN YABANCI YATIRIM POLĠTĠKASI 5 D.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠN DE YABANCI YATIRIMLARA DAĠR SINIRLANDIRMALAR 9 E.YABANCI YATIRIM POLĠTĠKALARINDA TÜRKĠYE YE ÇĠN ÖRNEĞĠ 10 KAYNAKÇA 12 2

3 A.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠ Konum: Çin coğrafyası, Doğu Asya da Kore ve Vietnam arasındaki geniş topraklarda yer almaktadır. 9 Milyon metrekarelik bir araziye sahiptir. Nüfus: Yaklaşık 100 milyonunu yaşlı(65+), 278 milyonunu çocuk (0-14) olmak üzere 1,4 Milyar a yakın nüfusa sahipliğiyle dünyanın en kalabalık ülkesidir. Yönetim: Başkenti, Pekin olan Çin Halk Cumhuriyeti, Sosyalist Cumhuriyet rejimi ile idare olunmaktadır. İçerisinde Doğu Türkistan dediğimiz bölgede dahil olmak üzere 5 i özerk olmak üzre 23 bölgeden oluşmaktadır. Ekonomi: Çin Halk Cumhuriyeti nin hızlı büyümesi, dünyanın en kalabalık pazarına sahip olması nedenleri ile dünyanın ilgisini üzerine toplamaktadır. Birçok gelişmiş ülke, Çin Halk Cumhuriyeti ile işbirliği, yatırım gibi anlaşmalarla faydalanmak istemektedirler. Çin ekonomik alanda bir çok başarıya imza atmıştır. Dünya Nüfusunun %22 sini kaplayan bu ülke, ortalama yılda %9 un üzerinde büyümeler gerçekleştirmektedir. Nitekim 1999 Asya kriziyle yara alan ekonomilere rağmen Çin, %7 büyüme gerçekleştirmiştir. Hızlı kentleşme, artan milli gelir ve sanayileşme ile Çin in ekonomik olarak ABD ve Japonya yı kısa zamanda geçeceği gözlenmektedir. Çin, dünyada en çok enerji üreten ülke olmasına rağmen, en fazla enerji tüketen ikinci ülkedir. Bu da gelişmişliğin bir göstergesidir. Planlı bir kalkınma ve büyüme stratejisi izleyen ve kendi içerisinde büyük hamleler yapan Çin, komşuları olan Japonya, Rusya gibi büyük ekonomilerin desteği ile Asya kıtasında söz sahibi olmayı başarmış bir ülkedir. Çin de ihracat ürünlerini gıda maddeleri, tütün, makineler, ulaşım cihazları, tekstil, giyim, mineral yakıtlar gibi ürünler oluştururken, ithal 3

4 ürünleri, demir ve madensel ürünler, mineral yakıtlar ve bazı gıda ürünleri oluşturmaktadır. B.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NDE EKONOMĠK ALANDA REFORMLAR 1949 yılında kurulan Çin Halk Cumhuriyeti nin ekonomisi, planlı ekonomi olduğu için, istikrarlı görünmesine rağmen, canlılık ve gelişme hızı konusunda ciddi engeller doğurmuştu yılına gelindiğinde, süreç anlamı taşımayan değişimler vardı yılında ise ciddi olarak, kırsal alanda uygulanan sosyo ekonomik reform süreci başlatılmıştır. Yine, 1980 li yıllarda yabancı yatırım politikaları geliştirilmiştir. 1984, yılına kadar devam eden süreç, kırsal alandan kentlere yöneltilmiştir yılında ise, sosyalist piyasa ekonomisi için gerekli yol haritaları saptanmıştı yılında, bu hedef ve görevler daha da belirginleştirilip, sosyalist piyasa ekonomisinin mükemmelleştirilmesine dair ciddi adımlar atılmıştır. Bu dönemde, yurt içinde daha da gelişme, yurt dışına açılma gibi konularla ilerleyen ekonomi politikası, 2010 yılında hedeflerin arasında olduğu gibi, sosyalist piyasa ekonomisi sistemi büyük ölçüde kurulmuştur. Bu politika sürecine göre 2020 yılında Olgun Sosyalist Piyasa Ekonomisi olarak adlandırılacaktır. C.NEDEN YABANCI YATIRIM? 1.Pozitif Yönleri Yabancı Yatırım, dar anlamda, bir ülkeden farklı bir ülkeye yapılan sermaye aktarım işlemidir. Yabancı yatırım, gerek mal şeklinde, gerekse para değeri şeklinde ülkeye girişi, uluslararası ilişkileri de şekillendirir. Yatırımın, sektörü ne ise, o ülkede o sektörün canlanmasına, belirli bir rekabet mekanizmasının oluşmasına vesile olur. Yabancı yatırımlar, gerçekleştirilen üretimlerle fiyatların düşmesini, ekonomideki akışkanlığı sağlamalar, bunun yanında ise, işletmecilik, bilgi-teknoloji düzeyi gibi açılardan da söz konusu ülkeye doğrudan veya dolaylı yoldan pozitif 4

5 katkıları vardır. Söz konusu ülke, yabancı sermaye politikasını ihracatı arttırmak yönünü göz önünde bulundurarak yapar. Gelişmemiş ülkeler açısından ise, yabancı yatırım politikaları, istihdam sorununa çözüm olarak izlenir. Yabancı yatırım sayesinde bu ülkelerin, gerek işsizlik çözümü, gerek vergi sisteminin sağlıklı işlemesi için bir yoldur. 2.Negatif Yönleri Zamanla artan yabancı sermaye, zamanla ülkeyi kontrol altına alabilir, ülkenin bütünlüğünü bozabilir ve belirli alanlarda bağımlılığı arttırabilmektedir. Belirli tanınan imtiyazlar, zamanla yasakları kırmış hale dönüşebilir. Yatırımda bulunan ülkede ise, vergi kayıpları, ekonomik istikrarsızlıklar ve bu istikrarsızlıkların bıraktığı belirsizlik durumlarına yol açar. Bunun dışında sermaye ihracıyla ödemeler bilançosuna açık olarak yansımaktadır. Ç. ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠ NĠN YABANCI YATIRIM POLĠTĠKASI Çin, dünyanın en fazla yabancı sermaye çeken ülkelerinden biridir. Dünya ekonomisinin durgunluk, kriz yaşadığı dönemlerde dahi, Çin in yabancı yatırım çekmesinin 2 temel nedeni gösterilir, daha imtiyazlı ve daha gerçekçi yatırımlara yönelik politikalardır. Ciddi anlamda, yabancı yatırıma yönelik politikalar 1980 yılında, tespit edilmiş, yabancı sermayeyi çekmek için belirli altyapılar, mali politikalar ve iş gücü(insan gücü)ne yönelik hazırlıklar yapmıştır. Ayrıca, sadece dış ekonomi hukukuyla alakalı düzenlemeler ve yenilikler yapmıştır. Sadece konuyla ilgili 500 ün üstünde yasa ve karar almıştır. Bu şekilde, yapılan ve yapılacak yatırımları belirli güvenceler altına almışlardır. 5

6 1997 yılında, yatırımcılara özel Yabancı Sermayeli Sektörler Yönetmeliğini oluşturmuştur. Bu sayede, hukuksal boyut yoluyla, yabancı iş adamlarıyla birlikte tarımın (kırsal kesimin) ortak kalkındırılması, yeni ve yüksek teknolojiler, enerji kaynakları, ulaştırma gibi alanlara yatırım yapılması için, yatırımcılar ve yatırımlar desteklenmiştir. Bu Yabancı Sermayeli Sektörler Yönetmeliği prosedürünü yerine getirmek için, iki aşama ortaya çıkmıştır, bunlar doğrudan yatırım ve ortaklı yatırım dır. Yabancı yatırımın sözleşme sonrası gerçekleştirilmesi için, belirlenmesi gereken olgular belirlenmiştir; Yabancı yatırım ya da ortaklığın tam bir şekilde açıklanması, Yatırımın operasyonel sonuçları ve içeriği, Finansal sonuçlar ve ileriye dönük planlar, İmtiyaz çıkışları ve mali sonuçları, Yatırım yapan firmanın temel yükümlülükleri, ödemeleri ve ücretleri Yatırım yapacak olan firmaya sağlanacak hizmetler Çin, bu politikalarını uluslararası örgütler içerisinde de göstermiştir. Dünya Ticaret Örgütü ve Çin in verdiği taahhütlere göre, gözden geçirilen 3000 e yakın yasa ve karardan neredeyse 1200 ü iptal edilmiş veya değiştirilmiştir. Bu sayede, dış ekonomi hukuk sistemi tamamlanmıştı. Konuya dair 3 ayrı hukuk dalı geliştirildi, bunlar; Çin işletmeleri hukuku, yabancı işletmeleri ortaklaşa işletme hukuku, yabancı sermayeli işletmeler hukuku isimlerini almıştır. Yabancı yatırımlara dair yasal düzenlemeleri maddeler halinde açıklamak yerine, başlıklar halinde özetlenecek olursa: 1. Yabancı sermayenin ticari ve uygulanabilirliğinin kapsamının tanımı Yasal düzenlemelerdeki ilgili madde, yatırımı gerçekleştirecek olan yabancı firmanın; kendi markalarını oluşturma, logolarını kullanabilme, patent alabilme ve kaynaklarını kullanabilme hakkına sahiptir. Uygulama kapsamı ancak sözleşmeye göredir. Sözleşmenin dışına taşamaz. 6

7 2. Yeterlilikler Yatırımı gerçekleştirecek olan yabancı firma ve diğer Çin li ortaklar iyi bir iş kapasitesine sahip olmalıdır. Gerekli olan iş eğitimi ve diğer hizmetleri sağlamalıdırlar kuralı Yatırımı yapacak olan yabancı firma, ortaklıkla en az 1 yıl iki firmanın sahip olduğu işletmeyi işletmek zorundadır. 4. Dosyalama gereksinimleri Ortaklık sözleşmesinin yürürlüğe girmesiyle, sözleşme tarafları, Çin Ticaret Bakanlığına söz konusu anlaşmayı bildirmek zorundadır. Ortaklık, sadece bir şehir veya eyalet sınırları içerisinde geçerli ise, ilgili belediyelere, söz konusu sözleşme birden fazla şehir veya eyaletlerde geçerli ise, direkt olarak Çin Ticaret Bakanlığına sözleşme bildirilmelidir. Bu bildiri, ilgili kurumlarca onaylandıktan sonra o kurumun veya Çin Ticaret Bakanlığının internet sitesinde veya resmi gazetede yayımlanması gerçekleşecektir. 5. Bilgilerin Açıklanması Ortaklığa dair genel bilgi ve yapılacaklar, ortaklık tarafları olan gerek yerli gerek yabancı firmaların belirli iş kapasiteleri, iş kaynakları, temel bilgileri, gider bilgileri, üretilen ve kullanılacak ürün ve malzemelerin değerleri, ortaklılığın süreklilik ve sorumluluk mahiyyeti gibi birçok veri Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yasalarla belirtilen ilgili mercilere açık halde sunulmalıdır. 6. Yatırım Ortaklığı Anlaşması Derin, detaylı ve uzun kapsamlıdır. Kesinlikle barındırması gereken hükümler vardır. Tarafların bilgileri, anlaşmanın içeriği, vergilendirmeye karşı ödeme şekilleri, kalite standartları, ihlallerin gerçekleşmeyeceğine 7

8 dair sorumluluk, anlaşmazlık çözümleri veya çözüm yolları gibi detaylı olarak açıklanmış ve taraf firmaların kabul ettiği anlaşmadır. 7. Cezalar Çin Halk Cumhuriyeti nin konuyla ilgili hukuk dalında kanunlaştırılmış veya yasal hale getirmiş her hangi bir konunun ihlali söz konusu olursa; Yasa dışı ihlaller 100, ,000 RMB arasında, eksik doküman veya belgelerde ve eksik imza veya imzasız evraklarda 10,000-50,000 RMB arasında ceza kesilmesi ön görülmüştür. Bu cezalar yatırım sözleşmesindeki yerli veya yabancı ayırt etmeksizin taraf firmalara ayrı ayrı kesilir. Bu yasal düzenlemeler ardından, 2003 yılında 170 ülke ve bölgeden yabancı işadamları sermayeleri Çin Halk Cumhuriyeti ne giriş yapmıştır. Günümüzde, Çin Halk Cumhuriyeti ndeki yabancı sermayeli işletmelerin sayısı 500 bini aşmış bulunmaktadır. Yine bu sayede, yabancı ve büyük finans kuruluşları, çok uluslu şirketlerin Çin piyasasına vermiş olduğu önem de artmıştır. Dünya sıralamasındaki ilk 500 de yer alan büyük şirketlerin tamamı Çin e yatırım yaptı. Günümüzde, Çin dünyadaki yatırımcı ve finans çevreleri tarafından en iyi yatırım ortamı olan ülke olarak değerlendirilmektedir. Çin, birçok çeşit yöntem ve kanallarla yabancı sermayeden yararlanmıştır. Bu yararlanmayı 3 kategoriyle göstermek mümkündür 1. Dışardan Ödünç Para Alınması Diğer ülkelerin hükümetleri, uluslararası finans örgütleri, yabancı ticaret bankalarından alınan krediler, ihracat kredisinden yararlanma, tahvil yayınlama gibi birçok faaliyeti kapsamaktadır 8

9 2. Yabancı Ġş Adamlarının Doğrudan Yatırımı Çinli ve yabancı ortak sermayeli işletmeler, işbirliğine dayalı kalkındırma projeleri, işbirliği ile kurulan işletmeler, yabancı (tek) sermayeli işletmeler oluşturmaktadır. 3. Yabancı Ġş Adamlarının Diğer Yatırımları Kiralama, işleme, dışarıya hisse senedi yayılması ve diğer sosyal ödevleri gerçekleştirmeye yönelik hedeflerdir.(örneğin, Uniceff bünyesinde çocukların haklarını korumaya yönelik faaliyetleri destekleme.) Çin Halk Cumhuriyeti nin Yabancı Yatırım Politikaları Sonucunda Elde Edilen Rakamsal Veriler yılları arasında Çin in reel anlamda yabancı yatırımdan yararlanması, 510 milyar 800 milyon ABD Doları olmuştur. Bu paranın 378 milyar ABD dolarını doğrudan yabancı yatırımlar oluşturmaktadır yılında, yararlanılan yabancı sermaye 55 Milyar ABD dolarını bulmuştur. Yine bu yatırımların doğrudan yatırım kısmını 52 milyar ABD doları oluşturmaktaydı. Bu verilerin olduğu 2002 yılı, Çin i ilk defa dünyada en fazla yabancı sermaye çeken ülke yaptı te Çin e yapılan doğrudan yabancı yatırımların sürdürülmesiyle yabancı işletmelerin sayısı 2002 yılına göre %22 artmıştır. D.ÇĠN HALK CUMHURĠYETĠN DE YABANCI YATIRIMLARA DAĠR SINIRLANDIRMALAR 1. Çinli Yatırımcıların Yabancı Pazara Giriş Sınırlaması Ülkeden belirli bir değerin çıkışını önlemek adına gerçekleştirilen bir adımdır. Çin vatandaşlarının, yabancı borsalardan borsa senetleri alıp satması ya da ihraç etmesi engellenmiştir. 9

10 2. Dış Borç Sınırlamaları Yabancı sermayeli şirketler, dıştan borç alma konusunda muafken, yerli sermayeli şirketlerin ülke dışından borç alması belirli ölçülerle sınırlandırılmıştır. Bu da, ülkeden yapılan para çıkışlarını önlemek için yapılan bir sınırlandırmadır. 3. Doğrudan Yatırım Kısıtlamaları Çin de izlenen yabancı yatırım politikası göstermiştir ki, endüstriyel ve teknolojik alanda yapılan yabancı yatırımlar, Çin Halk Cumhuriyetine, ekonomik getirinin yanında endüstriyel, bilimsel ve eğitimsel getirileri de olmuştur. Bu açıdan, Endüstriyel ve teknolojik yatırımlara öncelik tanınmıştır. E. YABANCI YATIRIM POLĠTĠKALARINDA TÜRKĠYE YE ÇĠN ÖRNEĞĠ Günümüz Türkiye Cumhuriyeti nde birçok neoliberal politikacı, bürokrat ve ekonomist gibi sorumlu kişiler, yabancı yatırım konusunda Çin Halk Cumhuriyeti ni model aldığı görünmektedir. Türkiye de yabancı sermaye tartışmalarında muhalif kesimi ikna konusunda devamlı Çin örneği gösterilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti ekonomik politikalarını, Çin i model alarak yapması için, bir takım analizlerle, söz konusu politikaların uyumlu olup olmayacağına bakmak gerekir. Bu analizleri sıralamak gerekirse; 1. Çin Halk Cumhuriyetinde, tek parti rejimindedir. Bu sebeple hükümetler istikrarlı bir yol haritası izlemişlerdir. Türkiye de bu olgu Çin e kıyasla daha düşük düzeydedir. 2. Çin de ticaret, yatırım, sanayi devlet kontrolünde ve desteğindedir. Türkiye bu açıdan daha serbest piyasa ekonomisi sayılabilir. 3. Çin, Washington Konsensüsünü kabul etmemiştir. Yönetim, kendi kalkınma modelini kendi belirlemiştir. Dolayısıyla, kurulan ekonomi Sosyal Piyasa Ekonomisi adını almıştır. Türkiye Cumhuriyeti ise, Avrupa Birliği, 10

11 Dünya Bankası gibi varlıkların şart ve ihtiyaçları doğrultusunda politikalar izlemektedir. 4. Çin, aşırı nüfusu ile reel piyasaların yanında, finansal piyasaları da büyüktür. Türkiye ise, orta büyüklükte bir ekonomiye sahiptir. Yabancı sermaye çekim gücünün farkı da buradan kaynaklanmaktadır. 5. Tarihsel süreç açısından da Çin in Ticaret tarihi bin yılı aşkın süreye yayılmıştır, tarihte de dünya ticaretinin merkezi konumunda olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti ise, tarihte ancak belirli ticaret yerlerine sahip olmuştur. Gelişmiş ticaret anlayışı da cumhuriyet döneminde ortaya çıkmıştır. 6. Çin dünyanın en yüksek tasarruf oranına sahip ülkesidir. Çin e giriş yapan yatırımcı, Çin in milli gelirini daha fazla arttırır. Böylece ülkeye yabancı yatırım, hakim olamaz. Ancak Türkiye de ise, tüketim teşviki olduğu için tasarruf oranı düşüktür, milli yatırımlar zayıftır. Bunun sonucunda da yabancıların ülke ekonomisini kontrol etmesi söz konusu olabilir. 7. Çin e giren yabancı yatırımın büyük kısmını Çin kökenli yatırımcılar tarafından gerçekleştirildği görülür. Bu da, Çin ekonomisine Çin Diasporalarının getirdiği bir güzelliktir. Türkiye nin Çin in sahip olduğu gibi bir diaspora teşkilatı yoktur. Bu, farklar göz önünde bulundurularak Türkiye için gerekliliği önemli olan yabancı yatırım politikaları gerçekleştirilmesi mümkündür. 11

12 KAYNAKÇA Pekin Büyük Elçiliği Ticaret MüĢavirliği Çin Halk Cumhuriyetinde Yatırım Ġçin, Hukuki DanıĢmanlık Çin (Çin - Ġngiltere - Türkiye) Ticaret DanıĢmanlığı Çin Halk Cumhuriyetinde Yatırım yapma kılavuzu Çin Milli Radoysu ( China Radio International ) Çin Ansiklopedisi Türkiye Ekonomi Politikaları AraĢtırma Vakfı (TEPAV) Hasan ERSEL Yabancı Yatırımın Gözdesi Çin, Türkiye Atakta Maris Global DıĢ Ticaret DanıĢmanlık Merkezi Çin Halk Cumhuriyetinde Yatırım ve Prosedürler Prof. Dr. Cihan Dura - Çin in Yabancı Sermaye Performansı, Türkiye ye Örnek Olabilir mi?