İnceleme-Araştırma. Yirmibeş milyar dolarlık bir düş ve düşündürdükleri. Yücel Çağlar * İktisat İşletme ve Finans. İnceleme - Araştırma

Transkript

1 İnceleme-Araştırma Yirmibeş milyar dolarlık bir düş ve düşündürdükleri Yücel Çağlar * Abstract. A twenty-five billion dollar dream and some thoughts it arouses In the first half of 2003, a highly interesting and also a meaningful discussion has been realized in Turkey. The government wanted to change some items of The Constitution, which are 169, that is related to the forests, and 170 that is related to the forest villagers. The government aims to privatize the forest administration system of the state and to sell the treasury estates which are not accepted as forests anymore, with the reason that, during cadastration, these areas lost their forest characteristics before The initiative hasn t reached a success yet and a referendum possibility has appeared. The topic, as unseen in similar occasions, has been discussed intensively in public. However, once again, the discussions have been started and carried on by only the ones who are responsive to environment/forest protection matters. But the topic is related to an income of $ 25 billion, privatization of public estate of 5 billion square meters, a population of 7-8 million forest villagers. However, almost nobody from the fields of law, politics, economics and sociology has joined the discussions. Therefore, the discussions couldn t go beyond the shallowness of should be sold / shouldn t be sold. Wonder why? This article aims to display the economic, social and political aspects of the topic and to make a contribution in broadening the discussion agenda. Key Words: 2B, areas that lost forest characteristics, privatization. Özet 2003 ün ilk yarısında son derece ilginç ve bir o denli de anlamlı bir tartışma yaşandı Türkiye de: Hükümet, Anayasanın ormanlarla ilgili 169 ve orman köylüleri ile ilgili 170. Maddelerini değiştirmek istedi: Devlet orman işletmeciliği düzenini özelleştirmek ve orman kadastrosu çalışmaları sırasında, tarihinden önce orman niteliğini yitirdiği gerekçesiyle artık orman sayılmayan Hazine arazilerini satmayı hedefliyordu. Bu girişim henüz başarıya ulaşmadı ve halkoyuna gidilmesi olasığı gündeme geldi. Konu, kamuoyunda görülmedik ölçüde tartışıldı. Ne var ki, tartışmayı, yine hemen hemen yalnızca çevre/orman koruma duyarlılığı içinde olanlar başlattı ve sürdürdü. Oysa konu 25 milyar dolarlık bir gelir; 5 milyar metrekarelik kamu arazisinin özelleştirilmesi, 7-8 milyonluk orman köylüsü ile ilgiliydi. Ancak, tartışmalara hukuk, siyaset, ekonomi, toplumbilim vb alanlardan hemen hemen hiç kimse katılmadı. Dolayısıyla, tartışmalar da satılmalı/satılmamalı sığlığını aşamadı. Neden acaba? Yazı, konunun ekonomik, toplumsal ve siyasal yanlarının sergilemeyi ve tartışma gündemine getirilmesine katkıda bulunmayı amaçlıyor. Anahtar Sözcükler: 2 B, orman vasfını kaybetmiş yerler, özelleştirme. * Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği-ANKARA 18.yıl Kasım

2 SUNUŞ Anımsanacağı gibi bu yılın ilk yarısında; deyiş yerindeyse, devletin kasasına birden bire yirmibeş milyar doların dolayında bir kaynağın girmesi; kırsal ve kentsel yerleşmelerin yakınlarında beş milyar metrekare arsanın yaratılması; yaklaşık, 207 milyon dönümde, yani ülkenin yaklaşık üçte birinde, yıllık bir milyar dolar dolayında olan bir yatırım alanı ile yine yıllık getirisinin yalnızca parasal değeri yaklaşık beş yüz milyon dolar düzeyinde olan orman rantının özel sermayeye açılması ve/veya devredilmesi; ormanların içinde ve bitişiğinde yaşayan yedi sekiz milyon köylünün, deyiş yerindeyse ekmek kapılarının kapatılması ve daha da önemlisi yerlerinden yurtlarından edilmesi; ülkemizdeki ormansızlaşma sürecinin hızlandırılması, ormanlarda biyolojik çeşitlilik düzeyinin düşürülmesi, yeni tarım ve yerleşme alanlarının açılması vb süreçlerin hepsine birden, üstelik de eşanlı olarak yol açabilecek bir anayasal düzenleme gündeme getirildi: AKP iktidarı, 1982 Anayasası nın ormanlarla ilgili 169 ve orman köylüleri ile ilgili 170. maddelerini değiştirme çabasına girdi. Ancak, yine anımsanacağı gibi, iktidarın bu girişimi Cumhurbaşkanı tarafından iki kez durduruldu ve böylece de halkoylamasına gidilmesi olasılığı gündeme geldi. Sonuç ne olur, en azından şimdilik belirsiz. Ne var ki, söz konusu girişim ve dolayındaki tartışmalar, ülkemizin önemli bir gerçeğini bir kez daha gündeme getirdi: Türkiye de aydınların ve özellikle de iktisadi ve idari bilimler alanında uğraş verenlerinin çoğunluğu, somut sorun 18.yıl Kasım alanlarıyla gerektiğince ilgilenmiyor; ilgilenmediği için de bu alanlarda olup bitenleri bilmiyor; dahası, öğrenmek de istemiyor; kuramsal olduğu en azından tartışılabilir bir evrende, deyiş yerindeyse birbirlerini ağırlamakla yetiniyor. Son yıllarda, akademisyen olma sürecinin henüz başındaki genç iktisadi ve idari bilimcilerin birazcık da yayın yapma zorunluluğundan kaynaklanan üretkenlikleri bir yana bırakılırsa, sözcüğün tam anlamıyla bir kuraklık yaşanıyor bu alanda. İktidarın anayasayı değiştirme girişiminin çevresindeki tartışmalar da, bir bakıma, iktisadi ve idari bilimciler alanında giderek yaygınlaşan kuraklığı tüm boyutlarıyla ortaya koydu. Çünkü, bu girişim hemen hemen yalnızca arazi/ arsa vurguncuları ile doğa/orman severlerce değerlendirilmeye çalışıldı ve tartışıldı. İktisadi ve idari bilimciler ise, bu tartışmanın, yine yanına bile yaklaşmadı. Bu bir rastlantı mı? Geçmişte yaşananlar anımsanırsa, rastlantı değil: Türkiye de, orman alanlarında ve dolayısıyla ormancılık düzeninde gündeme gelen değişme ve gelişmeler hemen hemen hiçbir zaman bu kesimlerin tartışma gündemlerine girmemiştir çünkü. Sözgelimi, Türkiye de devletçi uygulamaların yoğunlaştığı dönemi tartışanların hemen hemen hiçbiri 1937 yılında devlet ormancılığı düzenine geçilmesine; 1945 yılında da ülkedeki tüm ormanların devletleştirilmesine en küçük bir gönderme yapmamıştır. Öte yandan, Türkiye de, 1970 li yıllarda, yepyeni ve bir o denli de özgün bir kırsal kalkınma deneyimi yaşanmıştır: Ormanların içinde ve bitişiğinde yaşayan köylülerin kalkındırılması ama-

3 cıyla dört yüz ilçenin orman köyleri için ilçe düzeyinde kalkınma planları hazırlanmış ve uygulanmış; ormancılıkla ilgili hukuksal düzenlemelerde bu doğrultuda köktenci değişiklikler yapılmış; döneminde, orman köylüsü sayılanlara, 2002 yılı fiyatlarıyla yaklaşık bir milyar dolar kaynak aktarılmıştır. Ancak, bu çalışmaların yol açtığı toplumsal, ekonomik ve kültürel sonuçlar da herhangi bir toplumbilimci tarafından irdelenmemiştir. Öte yandan, bilindiği gibi, 1980 li yıllar, çevre korumacılığının Türkiye de de gündeme geldiği; bu doğrultuda hızla örgütlenildiği ve çeşitli çabalara girildiği bir dönem olmuştur. Ancak, bu dönemde gerçekleştirilen ve ormanlara doğrudan ve dolaylı zarar veren çok sayıda hukuksal düzenleme ve teknik uygulamanın hiçbirisi çevrecilerin, doğa dostlarının vb lerin ilgi alanına girememiştir. Bu nedenledir ki, Hıfzı Veldet VELİDEDEOĞLU nun 1980 li yılların ortasındaki şu saptaması şimdilerde de anlamlıdır: <<Evet, orman sözcüğünü veya başlığını görünce çoğu aydınımız o yazıyı okumaz. Ormanı kendi ilgi alanı dışında sayar. Ben onları, Fransızların gourmet dedikleri damak zevkine düşkün kişilere benzetirim: Karidesli, levrekli, bonfileli sofralara alışmışlardır. Kuru fasulyeli tabak geldi mi, burun kıvırırlar. Onların karides, levrek veya bonfileli sofrası düşün, felsefe, ekonomi, politika yazılarıdır. Sadece böyle ince ve karmaşık konulardan zevk alırlar. Orman konusu ise kuru fasulyedir onların çoğu için.>> Açıktır ki, bu olumsuzluğun aşılması gerekmektedir: Bu, en azından iki boyutlu bir gerekliliktir: i) İktisadi ve idari bilimler alanında gerçekçi çözümlemeler yapabilmenin ve tezler üretebilmenin öncelikli koşullarından birisi de somut sorun alanları özelindeki değişme ve gelişmeleri olabildiğince yakından izleyebilmek, öncelikle yöntemsel bir zorunluluktur. ii) Kamuya zarar verebilecek düzenlemelerin engellenmesi, en azından bir yurttaşlık ödevidir ve bu ödevin gerektiğince yerine getirilebilmesi için de somut sorun alanlarına ilişkin bilimsel bilgilerin üretilmesi gerekmektedir. Bu saptamalardan ve gereklilikten hareketle; AKP iktidarının, yukarıda başlıcaları sergilenen gelişmelere yol açabilecek anayasa değişikliği girişiminin kimi boyutlarını İşletme ve Finans Dergisi nin Sayın okurları ve yazarlarının da bilgisine sunmayı yararlı gördüm. *** 25 milyar dolar gelir sağlama düşünün tarihsel temelleri Sınırlarının belirlenmesi ve hukuksal olarak güvenceye alınması ormanları koruyabilmenin ve işletebilmenin de öncelikli koşuludur. Bu nedenledir ki, ülkemizde 1937 yılında çıkarılan ilk kapsamlı orman kanunuyla orman sınırlarını belirleme çalışmalarının en fazla beş yıl içinde bitirilmesi zorunlu kılınmıştır. Ancak, bu çalışmalar henüz bitirilmemiştir. Bugüne değin ormanlarımızın yalnızca % 80 inin sınırları belirlenebilmiş ve daha az bir kısmı da tapuya tescil edilebilmiştir. Çünkü, çoğunluğu tarihin tüm dönemlerinde devletin mülkiyetinde olan ormanların hemen hemen yalnızca ekonomik bir kaynak ve ormancılık da siyasal bir rant alanı olarak görülmüştür. Bu ne- 18.yıl Kasım

4 denledir ki, herhangi bir yerin orman sayılıp sayılmaması, her dönemde tartışılmış; orman sayılacak ve sayılmayacak yerleri tanımlayan 1. maddesi ile çeşitli gerekçelerle orman sınırları dışına çıkarma işlemlerini düzenleyen 2. maddesi, Orman Kanunu nun en sık değiştirilen maddeleri olmuştur. Bu değişiklikler, kolaylıkla kestirilebileceği gibi, çoğunlukla, orman sayılacak yerlerin daraltılmasına yol açacak doğrultuda olmuştur. Sözgelimi; 1950 yılında yürürlüğe konulan Makilik ve Orman Sahalarının Birleştiği Yerlerde Orman Sınırlarının Tespitine Ait Talimatname yle, 1956 yılı sonuna değin 6,2 milyon dönüm alan orman sayılmayan maki olduğu gerekçesiyle orman sayılmamıştır yılında çıkarılan 6831 sayılı Orman Kanunu nun 1. maddesiyle funda ve makilerle örtülü orman ve toprak muhafaza karakteri taşımayan yerlerin orman sayılmaması sağlanmış; 2. Maddesiyle de; İklim, su ve toprak rejimine zarar vermeyen ve daha verimli kültür arazisi haline getirilmesi Ziraat Vekaletince uygun görülen ormanların orman rejimi dışında bırakılması ve orman mevhumuna dahil olduğu halde orman rejimine tabi tutulmasında yarar görülmeyen sahipli yerlerin serbest bırakılması... olanağı getirilmiştir. Bu doğrultuda yapılan uygulamalar sırasında da yaklaşık 3 milyon dönüm alan orman sayılmayarak, deyiş yerindeyse kapanın elinde bırakılmıştır Anayasasının ormanlarla ilgili 131. Maddesi 1970 yılında çıkarılan 1255 sayılı yasayla değiştirilmiş; 6831 sayılı yasanın 2. Maddesi de bu 18.yıl Kasım değişiklik doğrultusunda düzenlenerek ormancılık düzeni dışına çıkarılabilecek alanların kapsamı genişletilmiştir döneminde, bu yolla devlet ormanı sayılan yaklaşık 1,2 milyon dönüm alan, orman niteliğini yitirdiği ya da tarım ve hayvancılıkta yarar görüldüğü yahut otlak, kışlak ve yaylak haline geldiği ya da şehir, kasaba ve köy yapıları toplu olarak bulunduğu gerekçeleriyle ormancılık düzeni dışına çıkarılmıştır. Orman sınırları dışına çıkarma çalışmaları 1982 Anayasasını izleyen dönemde de sürdürülmüş; devlet ormanı sayılan araziler, 1984 ve 1985 yıllarında 224 bin ve döneminde de 2,5 milyon dönüm daraltılmış; bu arazilerinin de bir kısmı hak sahibi sayılanlara satılmıştır. Kısacası; orman sayılan yerlerin hukuksal düzenlemelerle azaltılması, Türkiye deki orman azalması süreci üzerinde, en az orman yangınları denli etkili olmuştur. Başka bir söyleyişle, iktidarların, deyiş yerindeyse her dara düştüklerinde ormanlara sarılması, Türkiye de siyasal bir geleneğe dönüşmüştür. Şimdilerde AKP iktidarı da, yine deyiş yerindeyse, önünde bulduğu bir şansı, yani orman niteliğini yitirmiştir gerekçesiyle artık orman sayılmayan 4,6 milyar m2 yeri satmaya kalkışmaktadır. Anayasada yapmak istediği değişiklikle de, temelde, bu gibi yerleri orman köylüsü dışındakilere satmayı amaçlamaktadır. Çünkü para onlardadır; çünkü Anayasa Mahkemesi, geçtiğimiz yılın başında, orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin orman köylüsü olmayanlara da satılmasına dayanak sağlayan 4706 sayılı Hazineye

5 Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi... Kanunu nun 3. maddesini Anayasanın 170. Maddesine aykırı bularak iptal etmiştir. Bu noktada, öncelikle iktisadi ve idari bilimciler tarafından yanıtlanması gereken şu sorular ortaya çıkmaktadır: döneminde çeşitli gerekçelerle ormancılık düzeni dışına çıkarılan araziler; i) kimler arasında, nasıl paylaşılmıştır; ii) bu paylaşım ne türden gelişmelere yol açmıştır; iii) şimdilerde kimler tarafından, nasıl kullanılmaktadır; iv) şimdilerdeki kullanım biçiminin ekonomik, toplumsal ve ekolojik etkileri ne olmaktadır? AKP İktidarı ne yapmak istemiştir? AKP iktidarının 1982 Anayasası- nda yapmaya çalıştığı değişiklik, altı ay içinde iki aşama geçirmiştir: İktidar, ilk aşamada, Anayasanın Ormanların Korunması ve Geliştirilmesi başlıklı 169 ve Orman Köylüsünün Korunması başlıklı 170. maddelerinde aşağıda kısaca açıklanan değişiklikleri yapmak istemiştir: Anayasanın 169. maddesindeki; Devlet ormanları, kanuna göre Devletçe yönetilir, işletilir... yaptırımını işlettirme eylemini de kapsayacak biçimde değiştirerek devlet ormanı sayılan arazilerde, ormancılık çalışmalarının yanı sıra her türlü turizm etkinliği ile madencilik, avcılık, milli parkçılık, tıbbi ve aromatik bitki tarımı, zeytincilik ve hayvancılık çalışmalarının da yerli ve yabancı özel sermayeli kişi ve kuruluşlara yaptırabilmeyi hedeflemiştir. Anayasanın 170. maddesini; orman niteliğini yitirmiştir gerekçesiyle orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin herkese; i) devredilmesi, ii) tahsis edilmesi, iii) terkedilmesi, iv) kiraya verilmesi, v) üzerinde ayni hak tesis edilmesi ve vi) satılmasına olanak verecek biçimde değiştirerek yaklaşık 4,7 milyar m 2 Hazine arazisindeki her türlü işgali anayasal dayanaklara kavuşturmayı amaçlamıştır. Anayasanın 170. maddesindeki; orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin orman köylülerinin kalkınmalarının desteklenmesi amacıyla değerlendirilmesi yaptırımını, orman niteliğini yitirmiştir gerekçesiyle orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin devredilerek, tahsis edilerek, terkedilerek, kiraya verilerek, üzerinde ayni hak tesis edilerek ve/veya satılarak elde edilebilecek gelirlerden pay ayrılması düzeyine indirgemeyi öngörmüştür. Anayasanın 170. maddesini, kullanıcısı orman köylüsü satın alamadığında orman köylerinin sınırları içinde kalan orman sınırları dışına çıkarılmış yerlerin bile, orman köylüsü olmayanlara da satılabilmesine olanak verecek biçimde değiştirmek istemiştir. Ancak, başta Sayın Cumhurbaşkanı olmak üzere ilgili meslek ve kitle örgütler ile ana muhalefet partisinin kararlı karşı koyuşları bu girişimi durdurmuş ve iktidar da yapmak istediği anayasa değişikliğinin kapsamını daraltmak zorunda kalmıştır. Böylece, 169. maddede yapılmak istenen değişiklik tümüyle geri çekilmiş; 170. maddede yapılmak istenen değişiklik de orman niteliğini yitirmiştir gerekçesiyle orman sınırları dışına çıkarılan yerlerin yalnızca satılmasına indirgen- 18.yıl Kasım

6 miştir. Böylece, siyasal iktidarın yirmibeş milyar dolarlık gelir düşü de bugünlere taşınabilmiştir. Ancak, Sayın Cumhurbaşkanı ilgili yasayı veto etmesiyle bu girişim de, en azından şimdilik durdurulmuştur. İki önemli terim: Orman niteliğini yitirmek ve orman sınırları dışına çıkarmak Sorunun doğru bir temelde tartışılabilmesi için, orman niteliğini yitirme durumu ve kararı ile orman sınırları dışına çıkarma işlemine açıklık kazandırılması gerekmektedir: Bu gerek, gerçekte, 1982 Anayasasının hem 169 ve hem de 170. maddeleri ile 6831 sayılı Orman Kanunu nun 2. maddesi ve ilgili yönetmeliklerle yerine getirilmektedir. Gerçekte, sorun, Şekil 1 de de görüldüğü gibi çok boyutludur: Sorunun temel boyutunu ise kimi yerleri orman sınırları dışına çıkarmak işlemi oluşturmaktadır. Bu işlem kapsamında iki uygulama yapılmaktadır: i) Orman olarak muhafazasında yarar görmemek ve ii) orman vasfını bilim ve fen bakımından kaybetmiş saymak Anayasasında bu iki uygulamaya da yer verilmiştir. Kolaylıkla görülebileceği gibi, iki uygulamada da orman sözcüğü belirleyici bir konuma sahip: Dolayısıyla, orman nedir? sorusunun öncelikle yanıtlanması gerekmektedir. Bu gerek, hukuksal olarak 6831 sayılı yasanın 1. maddesinde yerine getirilmektedir: Bu maddeye göre; Tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen ağaç ve ağaççık toplulukları yerleriyle birlikte orman sayılır. Aynı maddede, tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen ağaç ve ağaççık topluluğu olmakla birlikte orman sayılmayacak 18.yıl Kasım yerler ise onbir bentte açıklanmaktadır. Bu tanımların, ekolojik yönden anlamlılığı tartışılabilir kuşkusuz. Ancak, ormanlar, mülkiyet biçimi ne olursa olsun, özel sayılabilecek kurallarla yönetilmesi gereken varlıklardır; bu nedenle de, kimlerin mülkiyetinde olursa olsun, bu kuralların gözetilmesi zorunlu görülmektedir. Dolayısıyla, herhangi bir yerin orman sayılıp sayılmaması, en azından bu arazilerin sahipleri yönünden önem taşımaktadır. Çünkü, orman sayılacak yerlerin sınırları da bu türden tanımlar temel alınarak belirlenmektedir. Başka bir söyleyişle, Türkiye de orman sayılacak yerler, yalnızca üzerinde öteden beri orman ekosistemi bulunan ve/veya bulunduğu belgelenebilen arazilerdir; toplumun orman ürünü ve hizmeti gereksinmesinin karşılanması için ormancılık düzeni içine alınması gereken yerler değildir. Öte yandan, Türkiye de orman kadastrosu, yani orman sayılacak yerlerin belirlenmesi çalışmaları henüz sonuçlandırılamamıştır. Bu nedenle de; i) orman olarak muhafaza etmemek ve ii) orman vasfını bilim ve fen bakımından kaybetmiş saymak uygulamaları yapılmaktadır. Açıktır ki, orman kadastrosu çalışmaları sonuçlandırıldığında ve orman tanımı değiştirilmediğinde, orman vasfını bilim ve fen bakımından kaybetmiş sayma uygulamaları da yapılamayacaktır. Ancak, orman olarak muhafazasında yarar görmeme uygulaması ise her zaman yapılabilecektir. Şekil 1 de görüldüğü gibi, her iki uygulamanın da ekolojik, ekonomik, toplumsal ve siyasal yönlerden önem taşıyan tartışma alanları bulunmaktadır: (Şekil 1)

7 Durum? Orman olarak muhafazasında yarar görmeme uygulaması, şimdilik çok sınırlı düzeyde ve çok zorlu koşullarla yapılabilmektedir. Buna karşılık, orman vasfını bilim ve fen bakımından kaybetmiş sayma uygulamaları, hem görece olarak daha kolay hem de daha yaygın yapılmaktadır ve tartışma konusu da bu uygulamalarla ilgilidir. Çünkü, hem siyasal iktidar ve hem de kamuoyu, hemen hemen yalnızca bu uygulamalarla ilgilenmektedir. Bu nedenle, yol açabileceği eksik anlamalara karşın sorunun şimdilik yalnızca bu boyutuna açıklık getirilmesi yeterli olacaktır. Sorunun dayanağı, 6831 sayılı Orman Kanunu nun 1986 yılında değişti- 18.yıl Kasım

8 rilen 2. maddesinin B bendidir; yani 2 B. 2 B ye göre; << tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş yerlerden tarla, bağ, bahçe, meyvelik, zeytinlik, fındıklık, fıstıklık (antep fıstığı, çam fıstığı) gibi çeşitli tarım alanları veya otlak, kışlak, yaylak gibi hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler ile şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerleşim alanları orman sınırları dışına çıkartılır.>> Görüldüğü gibi 2 B uygulamasıyla herhangi bir yeri orman sınırları dışına çıkarabilmek için üç koşul bulunması gerekmektedir: 1) bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmesi ; 2) bu durumun tarihinden önce gerçekleşmiş olması ve 3) şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunması. Bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetme durumu ise 2 B nin uygulanmasıyla ilgili Yönetmelikte; <<Üzerinde ağaç ve ağaççık toplulukları bulunmayan, ormancılık faaliyetleri ve ekonomisi yönünden orman kurulmasında yarar olmayan yerler...>> olarak tanımlanmaktadır. Bu, gerçekte, artık tümüyle bilimdışı sayılan bir tanımdır. Öyle ki, bu açıklama, Orman Kanunu nun ormanı yine artık bilimdışı bir yaklaşımla tanımlayan 1. maddesine bile aykırı düşmektedir. Çünkü, bu madde; <<Tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen ağaç ve ağaççık toplulukları yerleriyle birlikte orman...>> saymaktadır. Yani, bir ormandaki ağaçların herhangi bir nedenle ortadan kaldırılmış olması tek başına, o yerin orman sayılmamasına yetmemektedir: 18.yıl Kasım Ağaçlar herhangi bir nedenle ortadan kaldırılabilmekte, ancak yine yetişebilmekte ve/veya yetiştirilebilmektedir. Öte yandan, tarihinden önce gerçekleşmiş olma durumu ise başta hava fotoğrafları, haritalar ve arazilerdeki kalıntılar ile yerel bilirkişilerin verecekleri bilgiler göz önünde bulundurularak orman kadastro komisyonları tarafından belirlenmektedir. Gerekli işlemler yerine getirildikten sonra da orman sınırları dışına çıkarma kararı kesinleştirilip tapuya tescil edilerek süreç tamamlanmaktadır. Ne var ki, orman kadastro komisyonlarının ne üye bileşimi ve ne de değerlendirme sırasında kullandıkları ölçütler, bir yerin bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybedip kaybetmediğini gerçekçi olarak belirleyebilecek içerikte değildir: Sözgelimi, beş kişilik komisyonda köy muhtarlarının belirleyeceği bir kişinin de ormancılık bilim ve fennin gereğini yerine getirmesi gerekmektedir. Böyle de olsa, siyasal iktidarın satmak istediği 4,6 milyar m 2 arazi bu türden bir karar süreciyle üretilmiş alanlardır ve artık hukuksal olarak orman sayılmayan bu gibi arazilerdedir. Açıklık kazandırılması gereken ikinci nokta ise, herhangi bir yerin daha önce orman iken nasıl olup da orman niteliği bilim ve fen bakımından tam olarak yitirebildiğidir: Ormancılık bilimine göre bu, olağandışı doğal oluşumlar dışında kendiliğinden gerçekleşebilecek bir durum değildir. Ancak, insanlar, ağaçlarını keserek, arazisini tarımsal amaçlarla kullanarak ve/veya yerleşim yerlerine dönüştürerek herhangi bir ormanı, deyiş yerin-

9 deyse ormanlıktan çıkarabilir. Tartışma konusu arazileri de, insanlar çeşitli amaçlarla ve yollarla orman niteliği bilim ve fen bakımından kaybetmiş sayılan duruma getirmiştir. Oysa bu, 1982 Anayasasının da 169. maddesi ile Orman Kanunu nun başta 15 ve 17. maddeleri olmak üzere çeşitli hukuksal düzenlemelere göre suçtur. Dolayısıyla da, ortada cezalandırılması gereken bir eylem vardır. Siyasal iktidar ise, hedeflediği anayasa değişikliğiyle, herhangi bir ormanı orman olmaktan çıkarmış ve/veya örneğin Maliye Bakanı gibi bu suçu işlemiş olanlardan satın alarak suça iştirak etmiş kişileri, para karşılığında affetmek istemektedir. Ki, bu da yine Anayasanın 169. maddesine göre bir anayasal suçtur. Öte yandan; 2 B sorununun bir süreç olduğu ve ekonomik, toplumsal, kültürel ve dolayısıyla da siyasal temellerinin bulunduğu gerçeğinin görülmesi gerekmektedir. Böyle olduğu içindir ki 1961 Anayasasında, 1970 yılında yapılan değişiklikle herhangi bir yeri orman sınırları dışına çıkarabilmek için olarak getirilen tarihsel sınır 1982 Anayasasında tarihine çekilmiştir. Başka bir söyleyişle; döneminde yasa dışı olarak tarım alanına dönüştürülen 1,2 milyon dönüm ve yerleşim yerine dönüştürülen 130 bin dönüm orman arazisini işgal edenler için bir anlamda bedelsiz anayasal af çıkarılmıştır. Bu durumda, şimdi yapılmak isteneni de bir tür bedelli anayasal af olarak yorumlamak yanlış sayılmayacaktır. Ne var ki, sorun hangi yolla gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin bu türden aflarla çözümlenememektedir. Nitekim 1981 den sonra da yaklaşık 600 bin dönüm alan ormansızlaştırılarak tarlaya ve yerleşim yerine dönüştürülmüştür. Yani siyasal iktidarın önünde, satışlar için tarihsel milad alındığını öne sürdüğü tarihinden sonra da orman niteliği kaybettirilmiş, en az 6 milyon m 2 arazi daha vardır. Sözgelimi, buralarının işgalcileri de ve/veya işgalcilerden ucuza mal arazi kapatanlar iktidar ve aralarından kimileri de bakan olup yeni bir bedelsiz anayasal af talebinde bulunursa ne olacaktır sorusunun şimdiden yanıtlanması gerekmektedir. Bu noktada, iktisadi ve idari bilimcilerin ; bilim ve fen kavramlarının, deyiş yerindeyse ayağa düşürülmesine; anayasal ve yasal düzenlemelerin saygınlığının ve dolayısıyla da etkenliğinin giderek tümüyle yitirilmesine yol açan temel dinamiklerin neler olduğunun sorgulanması zorunlu olmaktadır. Nerelerde, nereler kimlere nasıl satılacak? Metrekaresi beş dolardan yirmibeş milyar dolar kazanılacağı öne sürülen 2 B arazilerinin yersel dağılımını ve şimdilerdeki kullanım biçimini Çevre ve Orman Bakanlığı da tam olarak bilmemektedir: Şimdilerde bilinebilen, yalnızca hangi illerde ne kadar 2 B arazisinin olduğudur. Öte yandan; bilinebilenler de anlamlı bir görünüm ortaya çıkarmaktadır: Sözgelimi, Orman Genel Müdürlüğü nün verilerine ve ilginçtir, ilgili Bakanının açıklamalarına göre 2 B arazilerinin % 45 i altı ilde toplanmıştır: Sırasıyla Antalya (%9,6), İçel (%8,3), Balıkesir (%7,4), Ankara (%6,7), Sakarya (%6,3) ve Muğla 18.yıl Kasım

10 (%6,2). Daha açık bir söyleyişle; 2 B arazilerinin çoğunluğu, arazi rantı görece olarak daha yüksek olan illerdedir. Ek olarak; 2 B arazilerinin en az yarısına yakın bir kısmı da, ilgili Bakanın her fırsatta resimlerini gösterdiği gibi Sultanbeyli, Çavuşbaşı, Kepez vb yerler değildir; çoğunlukla yoksul orman köylülerinin yerleştikleri, tarım ve hayvancılık yaptıkları yerlerdir. Üstelik, bunların da bir kısmı yeniden orman dönüştürülebilecek yerlerdir ve kimi yerleri de şimdiden kendiliğinden ormana dönüşmüştür. Ek olarak; yakın geçmişte, hak sahibi sayılan orman köylülerine yapılabilen satışların düzeyi göz önünde bulundurulduğunda, siyasal iktidarın kamuoyuna gerçekleri söylemediği de ortaya çıkmaktadır: Daha açık bir söyleyişle; geçmiş dönemin uygulamaları, satılacağı öne sürülen 4,6 milyar m 2 arazinin tümünün de, en azından hemen, şimdi satılamayacağını ve satılmaya kalkışıldığında da uygun fiyatlarla satış yapılayacağını ortaya koymaktadır. Çünkü, bugüne değin toplam satılabilecek arazinin yalnızca % 2,5 i; satılabilir duruma getirilenin de yalnızca % 26 sı satışa çıkarılabilmiş ve satışa çıkarılabilenlerin ise % 58 inin satışı yapılabilmiştir. Ancak, gerçekten de, Bakanın, bir TV konuşmasında öne sürdüğü gibi, satışların kayıt dışı para, yani kara para sahiplerine yapılıp da kayıt dışı paraların aklanması amaçlanıyorsa, doğaldır ki bu durum değişebilecektir. Öte yandan, daha önce de değinildiği gibi, anayasa değişikliği gerçekleştirildiğinde orman köylülerinin bitkisel üretim, hayvancılık, yerleşme vb amaçlarla kullanageldikleri 2 B 18.yıl Kasım arazileri, bu köylüler tarafından satın alınamadığında orman köylüsü olmayanlara da satılabilecektir. Ancak, iktisadi ve idari bilimciler tarafından yanıtlanabilecek başka sorular da bu noktada ortaya çıkmaktadır: i) Anayasa değişikliği öngörüldüğü gibi gerçekleştirilip de söz konusu araziler satışa çıkarıldığında, yirmibeş milyar dolar olduğu öne sürülen parasal kaynağın ne kadarı kayıt dışı para niteliğindedir ve bu miktarda bir kayıt dışı paranın, deyiş yerindeyse bir anda kayıt içi paraya dönüştürülmesi olanaklı mıdır; olanaklıysa eğer bu, sözgelimi, enflasyon düzeyi üzerinde ne gibi bir etki yapacaktır? ii) Böyle bir düzenleme; ormanların içinde ve bitişiğindeki yurttaşlarımızın i) toplumsal başkaldırılarına; ii) birbirleri ve devletle sürekli olarak çatışmalarına; iii) daha fazla ormanı yok ederek yerleşme yerine ve/veya tarım arazilerine dönüştürmelerine yol açmayacak mıdır; ayrıca, bu çatışmalı durum, buraları satın alacakların da kaynak kayıplarına neden olmayacak mıdır? iii) İstanbul un Sultanbeyli ve Çavuşbaşı; Antalya nın Kepez, Bursa nın Organize Sanayi Bölgesi vb yerlerdeki 2B arazilerinin işgalcilerine satılmasından sonra buralardaki sağlıksız kentsel yapılaşmanın sağlıklı ve güvenilir yerleşmelere dönüştürülebilmesi için yeni ve çok daha büyük kamusal kaynaklara gereksinme duyulmayacak mıdır? Oysa, sorunun çözümlenebilmesi için anayasa değişikliği zorunlu değil... Siyasal iktidara bakılırsa, ortada olmuş bitmiş bir durum vardır ve bu durumun bir biçimde aşılması gerek-

11 mektedir. Bu, bir bakıma doğru bir saptamadır. Ancak, aşmanın kamuya yararlı olabilmesinin yolu, deyiş yerindeyse rastgele satmaktan geçmemektedir: Siyasal iktidarın tutuğu yol, yeni 2 B arazileri yaratacak bir yoldur ve bu yolda yürümenin bedelini de ormanlarımız ve dolayısıyla da ülkemiz onarılamayacak biçimde ödeyecektir. Söz konusu durumun kamu yararı doğrultusunda ve bir daha 2 B sorunu yaşanmayacak biçimde çözümleyebilmesi için, öncelikle orman kadastro komisyonlarının üye bileşimi ile kararlarını dayandırdıkları ölçütlerin ormancılık biliminin gereklerinin yerine getirilmesini sağlayabilecek biçimde düzenlenmesi; sonra da orman sınırlarının belirlenmesi ve bu çalışmaların ancak bu temel üzerinde 3-5 yıl içinde sonuçlandırılması gerekmektedir. Orman sınırları dışına çıkarılmış yerlerin her hangi bir yola değerlendirilmesi ise ancak bu gerekler yerine getirildikten sonra kamu yararına gerçekleştirilebilecek bir işlemdir. Bu süre içinde işgal edilmiş arazilerin işgalcilerinden ve/veya Maliye Bakanı örneği bu suça iştirakçilerden aylık ya da yıllık tazminatların alınması gereğinin de gözden kaçırılmaması gerekmektedir. Tüm bunların yapılabilmesi için de anayasa değişikliğine gerek yoktur. *** Görüldüğü gibi, 1982 Anayasası nın kalıcı bir demokratikleşme için değiştirilmesi gereken çok sayıda maddesi varken, ormanlar ve orman köylüleri ile ilgili maddelerinin, deyiş yerindeyse, mal bulmuş mağrıbi yaklaşımıyla değiştirilmesine kalkışılması, üç yönden ekonomik, toplumsal, kültürel ve dolayısıyla siyasal boyutları olan bir sorundur: i) Anayasa değişikliği yapılarak satılmak istenen 2B arazileri, ülkemizdeki ekonomik, toplumsal ve siyasal süreçlerin ortaya çıkardığı bir sonuçtur ve tümü de kamu arazileridir. ii) AKP iktidarı, 2 B arazilerini satarak, bir yandan özellikle siyasal yandaşlarının yönetimindeki yerel yönetimlere kaynak aktararak ve bir yandan da parasal kaynak sıkıntısı içindeki ekonomiyi geçici de olsa soluklandırarak siyasal dayanaklarını kamusal olanaklarla güçlendirebilecektir. iii) 2 B arazilerinin satılması bir yandan işgalcilerin affedilmesi ve kayıt dışı paranın aklanması yoluyla ahlâk ve kural dışılığı özendirecek ve kamu yönetimine güvensizliği pekiştirecek; bir yandan kırsal alandaki ekonomik ve toplumsal yapılaşmaları köktenci biçimde değiştirebilecektir. Nedenleri ve yol açabileceği gelişmeleri bu denli ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasal nitelikte olan bir sorunun, başta iktisadi ve idari bilimciler olmak üzere kamu, yönetim, çevre, imar vb alanların hukukbilimcileri tarafından hemen hemen hiçbir düzlemde ve herhangi bir düzeyde tartışılmaması gerçekten de yadırgatıcı bir durumdur; en azından, orman mühendisleri ve daha genel bir söyleyişle de çevre/orman severler için. Bu olumsuzluk nereden kaynaklanıyor acaba? Velidedeoğlu nun söylemiyle; iktisadi ve idari bilimcilerin kuru fasulyeyi sevmemelerinden mi yoksa ormanın yanı sıra tek ağacı da görmeyi istememelerinden mi? Bu soru; deyiş yerindeyse elini vicdanına koyabilen iktisadi ve idari bilimcileri tarafından yanıtlanmayı bekliyor. 18.yıl Kasım