29. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 1. CİLT

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI I Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü 29. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 1. CİLT 28 MAYIS - 1 HAZ RAN 2007 KOCAEL

2 T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Yay n No : Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü Yay n No: YAYINA HAZIRLAYANLAR Birnur KORAL Dr. Haydar DÖNMEZ Dr. Adil ÖZME Kapak ve Uygulama Suna HÖKENEK ISBN: (1. Cilt) ISSN: Kapak Foto raf : Fede BERTI The 2006 Campaign at Iasos Not : Kaz raporlar, dil ve yaz m aç s ndan Klâsik Filolog Dr. Haydar Dönmez taraf ndan denetlenmi tir. Yay mlanan yaz lar n içeri inden yazarlar sorumludur. KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI I DÖS MM BASIMEV ANKARA-2008

3 Ç NDEK LER Halil TEK N Hakemi USE (Diyarbak r) 2006 Y l Kaz lar...1 Nurettin KOÇHAN, Korkmaz MERAL, Hacer MOTOR, Fevziye GÜNE Kyzikos 2006 Y l Kaz s...11 Mustafa AH N 2006 Y l Myndos Kaz s...21 Eylem ÖZDO AN, Heiner SCHWARZBERG, Mehmet ÖZDO AN, Hermann PARZINGER, Emre GÜLDO AN 2006 Y l K rklareli Höyü ü Çal malar...39 Fahri I IK Patara Sevinç GÜNEL Çine-Tepecik Höyük 2006 Y l Kaz lar...73 M. Olu ARIK Alanya Kalesi Y l Çal malar...91 Ramazan ÖZGAN 2006 Y l Knidos Kaz lar Numan TUNA, Nadire ATICI, lham SAKARYA Burgaz Kaz lar 2006 Y l Çal malar Numan TUNA, Nadire ATICI, lham SAKARYA Emecik Sar liman Apollon Kutsal Alan 2006 Y l Çal malar Timothy MATNEY, Lynn RAINVILLE, Kemalettin KÖRO LU, Tasha VORDERSTRASSE Ninth Preliminary Report on Excavations at Ziyaret Tepe (Diyarbak r Province), 2006 Season Oktay BELL 2006 Y l Yukar Anzaf Urartu Kalesi Kaz s...171

4 Christine KEPINSKI, Mehmet ÖNAL Tilbeshar 2006: New Evidence From Early and Middle Bronze Ersin DO ER, Lale DO ER, ükrü TÜL, Yusuf SEZG N, Mehmet ÖNDER, Sevgiser AKAT, M. Hamdi KAN, Bar YENER, Emel DEREBOYLU, Ünal TÜRKAN, Elif ATAY, Münteha AHAN, Funda GENÇ, O. Kür ad SERTTÜRK,. Sabri ÇAKIR Aigai Y l Kaz lar Nurfettin KAHRAMAN Elmac k Omurgal Fosilleri Kadir PEKTA Bitlis Kalesi Kaz s 2006 Y l Çal malar Lars KARLSSON Labraunda, Önder B LG kiztepe 2006 Dönemi Kaz lar J. DEVREKER, L. BAUTERS, W. De CLERCQ, K. BRAECKMAN, P. MONSIEUR Fouilles Archeologiques De Pessinonte: La Campagne De Fede BERTI The 2006 Campaign at Iasos A. Tuba ÖKSE, Ahmet GÖRMÜ, Nevin SOYUKAYA Il su Baraj - Salat Tepe 2006 Y l Kurtarma Kaz s A. Nejat B LGEN Seyitömer Höyü ü 2006 Y l Kaz s Wulf RAECK 2006 Y l Priene Çal malar Vecihi ÖZKAYA, Oya SAN, Gürol BARIN, Aytaç CO KUN, Murat AKSOY, Feridun S. AH N Körtik Tepe 2006 Kaz s...351

5 Mehmet ÖNAL, Michael BLÖMER, Engelbert WINTER Das Zentralheiligtum Des Lupiter Dolichenus Auf Dem Dülük Baba Tepesi Bei Doliche - Forschungen Des Jahres Gülriz KOZBE, Mücella ERDALKIRAN, Serdar ONA Diyarbak r/bisil Kavu an Höyük 2006 Y l Kaz Raporu Francesco D ANDRIA Phrygia Hierapolisi 2006 Y l Ara t rma, Kaz ve Onar m Çal malar Halime HÜRYILMAZ Gökçeada - Yenibademli Höyük 2006 Y l Kaz lar Chris LIGHTFOOT, O uz KOÇY T, Hüseyin YAMAN Amorium Kaz s, I n YALÇINKAYA, Harun TA KIRAN, Metin KARTAL, Kadriye ÖZÇEL K, M. Beray KÖSEM, Gizem KARTAL 2006 Y l Karain Ma aras Kaz lar Erhan BIÇAKÇI, Fazl AÇIKGÖZ, Semra YILDIRIM-BALCI, Çiler ALTUNB LET-ALGÜL Tepecik-Çiftlik 2006 Y l Çal malar Mehmet KARAOSMANO LU, Birol CAN, Halim KORUCU Alt ntepe Urartu Kalesi 2006 Y l Kaz ve Onar m Çal malar Levent ZORO LU, Mehmet TEKOCAK Kelenderis 2006 Y l Çal malar Elmar SCHWERTHEIM, Aylin TANRIÖVER Die Ausgrabungen Des Jahre 2006 in Alexandria Troas Abdullah YAYLALI 2006 Y l Tralleis Antik Kenti Kaz ve Restorasyon Çal malar...555

6 ALTINTEPE URARTU KALES 2006 YILI KAZI VE ONARIM ÇALI MALARI Mehmet KARAOSMANO LU* Birol CAN Halim KORUCU Erzincan li, Üzümlü lçesi s n rlar içerisindeki Alt ntepe Kale kaz s n n 2006 y l çal malar 15 Temmuz 14 A ustos 2006 tarihlerinde gerçekle tirilmi tir. Ba kanl mdaki kaz ve onar m çal malar na Yrd. Doç. Dr. B. Can, Ar. Gör. H. Korucu ile birlikte yüksek lisans ö rencisi Ar. Gör. Mehmet Ali. Y lmaz, Arkeolog C. Can, A. Çelebi, A.C. Has, ve Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü ö rencileri kat lm lard r. Yrd. Doç. Dr. M. I kl ile lk Ça Tarihçisi B. enbak ve bir ö rencimizde yak n çevrede yüzey ara t rmas nda bulunmu lard r. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi nden Ar. Gör. S. Özel ile üç ö rencisi jeo zik ölçümleri yapm lard r. Konservatör M. Yar ise k sa süreli de olsa ekibimize kat lm ve önerilerde bulunmu tur. Önceki y llarda oldu u gibi Erzincan l Kültür ve Turizm Müdürlü ü nün merkezdeki misa rhanesinde kal nm ve Erzincan l Özel daresi Müdürlü ü nce tahsis edilen bir arabayla kaleye gidilmi ve dönülmü tür. Desteklerinden dolay T.C.Kültür ve Turizm Bakanl -DÖS MM e Atatürk Üniversitesi Rektörlü ü, Erzincan l Kültür ve Turizm Müdürlü ü, l Özel daresi ile Üzümlü Belediye Ba kan na, ayr ca Bakanl k temsilcimiz Erzurum Müzesi nden uzman Arkeolog H. Küçükayd n a te ekkür ederim. Alt ntepe kaz lar n n 2006 y l program nda belirtilen kalede; tap nak ve saray odalar nda, Apadana ve çevresinde, kilisede çal malar sürdürülmü tür. kinci bir ekipte yak n çevrede yüzey ara t rmas nda bulunmu lard r. Alt ntepe nin önemli buldu umuz alanlar nda da jeo zik taramalar yap lm t r. Bu çal man n sonucu Arkeometri Bölümünde Yrd. Doç. Dr. B.Can taraf ndan sunulmu tur. * Prof. Dr. Mehmet KARAOSMANO LU, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Erzurum/TÜRK YE. mkaraos@atauni.edu.tr 497

7 1) Tap nak ve saray odalar ndaki çal malar: Daha önceki y llarda tap nakta yap lan çal malar m z bu y lda sürdürülmü tür 1. Tap na n cephesinde yer alan ve daha önceden yerinde k r lm olan ta lar n çatlak olan yerlerine Malta harc enjekte edilerek sa lamla t r l p onar m yap lm t r. Di er yandan T. Özgüç ün kaz s nda ortaya ç kar lan, ancak aradan geçen zamanda gerek de neciler, gerekse iklim ko ullar ndan etkilenerek yeniden toprak alt nda kalan tap nak avlu duvarlar ve saray odalar n n temel duvarlar yeniden aç larak ölçüler al nm ve plana aktar lm t r. Önceki kaz larda planda baz eksikliklerin oldu u saptanarak bu yanl l klar giderilmeye çal lm t r (Çizim: 1,2). Bu durum hem tap na n avlu ön duvar ndaki rizalit ç k nt lar nda, hem de avlu etraf na yerle tirilen sütun kaidelerinden arkada olanlar n yerlerinden sökülerek aralar na ta dö enmi olanlarda saptanm t r. Tap na n içinde bulundu u avlu daha önceki yay nlarda geçti i gibi içten ölçüleri 27 x 27 m. kare de il, x 30 m. dikdörtgen planl d r. Temeli ta üstü kerpiç olan avlu duvar kal nl klar da her kenarda 2 m. de il farkl ölçülerdedir; do u ve kuzey tarafta 2.30 m. bat da 2.07 m. rizalitlerle desteklenen güneydeki cephede 1.65 m.dir. Avlu duvar yla birlikte revak olu turan sütun kaideleri de farkl çaplara sahiptir; 68 cm. ile 72 cm. aras nda de i mektedir. Zemin üstüne gelen 20 cm.lik k s mlar tornadan ç km ças na düzgün i lenen andezit kaidelerin, zemin alt nda kalan k s mlar mantar biçiminde ve kabaca i lenmi tir. Tap nak cephe duvar na ta kaidelerin uzakl 7.20 m. de il, rizalit duvarlar nda 7.33 m., kap n n bulundu u duvarlarda 7.83 m.dir. Yanlarda do uda 3.15 m. kuzeyde, 2.90 m. ile 2.75 m. bat da ise 3.70 m.dir (Çizim: 2). Avluyu içten çevreleyen revaklara ait sütun kaidelerinden bat kanattaki ve arka k s mda olanlar n, öndekiler gibi, kaba i lenen dip k s mlar n n toprak zemine gömülmedi i gözlenmi tir (Resim:1). lk kaz larda da bu biçimde oldu u kaz foto ra ar ndan görülmektedir, ancak bu durumdan yay nda hiç söz edilmemi tir ve ifade udur: Galerilerin baz k s mlar nda taban moloz ta lar ile dö enmi, üstü de toprakla örtülmü tür. Esteti e son derece önem veren Urartulu ustalar n, tornadan ç km ças na düzgün yapt klar kaideleri bu biçimde zeminin üstüne 1 M. Karaosmano lu, H.Özkan, N. Öztürk, B.Can, H.Korucu Alt ntepe Kaz s 2003 T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü 26. Kaz Sonuçlar Toplant s 1. Cilt May s 2004 Konya s ; M.karaosmano lu, B.Can, H.Korucu Alt ntepe Urartu Kalesi 2004 Y l Kaz ve Onar m Çal malar T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü 27. Kaz Sonuçlar Toplant s 1. Cilt 30 May s-3 Haziran 2005 Antalya s ; M.karaosmano lu, B.Can, H.Korucu Alt ntepe Urartu Kalesi 2005 Y l Kaz ve Onar m Çal malar T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü 28. Kaz Sonuçlar Toplant s 1. Cilt 29 May s-2 Haziran 2006 Çanakkale s

8 geli igüzel dizmeleri de bizim dikkatimizi çekmi ve bu seneki çal malar m zda bu bölüm üzerinde yo unla lm t r. Yapt m z temizlik çal malar n n ard ndan burada kaideler aras na ta lar n ivedilikle geli i güzel yerle tirildi ini gördük ve bu bölümünde avlunun ikinci kullan l ndaki bir düzenleme s ras nda yap ld sonucuna vard k (Resim:1). Ta lar aynen avlunun ön duvar na sonradan yap lan bir duvar n ve tap nak avlu duvar n n güney, ayn zamanda giri kap s n n bulundu u duvar n üstüne oturan Apadana n n geni letme duvar yla ayn dizim ve yap m tekni ine sahip olmas ndan buran n da sonradan yap ld n önerebiliriz. Çünkü ilk kaz y biz yapmad m z için, u anda elimizde tarihleyici herhangi bir veri yok. Tek kan t ta i leni i ve dizimindeki farkl l klard r. Tap nak avlu duvarlar ndaki ta lar ve dizimlerinin birinci s n f i çili e sahip oldu u görülmektedir. Ancak bu çal malar m z gelecek y llarda da sürdürülecektir. Tap na n ölçüleri de yeniden gözden geçirilmi, plan ve yeniden kurma denemeleri de bilgisayar ortam nda gerçekle tirilmek üzere çal malar sürdürülmektedir. Birbirine benzer planda yap lan Urartu tap nak kap lar n n da tek kanatl oldu u çal malar sonucunda tart larak kan tlar ortaya konmu tur. Alt ntepe deki Urartu Tap na Anadolu da yer alan ayn plandaki 9 tap naktan etraf revaklarla çevrilen tek örnek olarak Urartu mimarîsindeki özgün yerini korumaktad r. Avlu duvarlar ndan giri in bulundu u cephe duvar 5 adet rizalitle desteklenerek vurgulanm t r. Avlu içinde duvarlar çeviren ve alt k s mlar zemine gömülü 20 sütun kaidesi revaklar n ah ap direklerini ta maktad r. Avlunun bat k sm ndaki odalarda tap nakla ilgili olmal d r. Tap na n ön avlu duvar n n yakla k 9 m. kadar önünde de 2 m. yüksekte büyük bir yap ve ona ba l tap nak zemini seviyesinde iki oda bulunmaktayd. 2) Apadana daki çal malar: 2004 y l nda ba lad m z Apadana içindeki kaz lara bu y lda devam edilmi tir. Urartu mimarisi içinde tamamlanabilen tek örnek duvar resimleriyle ve plan yla önemli bir yap olan Apadana n n kuzey kö esinin tap nak avlu duvar üzerine oturmas arkeoloji bilim dünyas nda tart malara neden olmu tu. Bu sorunu çözmek için geçen y lki çal malar m zda yap n n iki evreli oldu u konusunda önemli veriler ortaya konmu tu. Apadanan n güney kesimlerinde aç lan sondaj çal malar nda yap n n oturdu u zeminin tap nak seviyesinden yakla k 2 m. yükseklikte olmas n n nedeni sorusuna da çözüm getirilmi ti. Çünkü 7, 10 No.lu açmalar ve yak n çevresi kayal k, 5, 11 ve 12 No.lu açmalar n oldu u yerler ise k smen kayal k aland (Çizim: 1). Bu kayal k alan olabildi ince düzle tirilerek ve bo kalan yerlerde toprakla dolgulanarak zemin buraya oturtulmu tu. lk evreye ait olan yap n n, bugün de izlenebilen kuzey do u do rultusundaki duvar belliydi. Kuzeybat uzun duvar ise geçen y l 499

9 ve bu y l sürdürdü ümüz kaz larda ortaya ç kar ld. Do al yükselti önüne çekilen duvar uzant lar Apadana zemininin yakla k bir metre alt ndan iki veya üç ta s ras ortaya ç kar lm t r (Çizim:3). Bat ya do ru devam eden bu duvar n henüz sonuna ula lamam t r. lk evre yap s n n güney duvar da saptanm t r ve ikinci evre Apadana duvar yla çak maktad r, ancak ilk evrenin iç duvar yakla k bir metre öndedir. Böylece ilk evre yap s n n üç duvar ortaya ç kar lm ve plan çizilmi tir. lk evre de, tap nak avlu duvar yla aras nda geni bir bo lu un oldu u saptanm t r. Tarihi tam olarak taraf m zdan saptanamayan kesimin buluntu yetersizli i nedeniyle ikinci evrede bu yöne do ru yakla k 9 m. geni letildi i görülmü tür. lk evreye ait yap n n kuzey bat do rultusundaki yap n n önünde de baz mekânlar ortaya ç kar lm t r. Geçen y l açt m z 8 No.lu çukurda zemin seviyesinden yakla k 2 m. a a da ortaya ç kar lan kuzeye do ru uzanan 110 cm. geni li indeki duvar kaliteli yontulmu ta lardan yap lm t. Burada yapt m z bu y lki çal malarda bu duvar n sa a ve sola do ru devam etti i görülmü tür. 9 ve 13 No.lu açmalarda bu duvar n devam izlenmi ve burada ilk yap ya ait yakla k 5 x 6 m. ölçüsünde dikdörtgen bir odan n varl saptanm t r. Geçen y l açt m z 6 No.lu açman n kuzeybat ya dönük geni letilmesinde burada da büyük bir odan n varl saptanm t r. Geçen y l buldu umuz ve duvarlar n kenarlar na yerle tirilmi pithoslardan, ortadaki ocak kal nt s ndan ve bu y l ç kan yeni pithos kal nt lar ndan buran n bir mutfak yap s olabilece ini söyleyebiliriz (Resim: 2). Bat ya do ru uzant s imdilik 13 m. olan bu yap n n kö esine henüz eri emedik. Gelecek y l kaz lar m z burada sürdürülecektir. Üzeri ah ap hat l ve sazlardan örtülen bu yap n n büyük bir yang n geçirdi i yan k izlerinden anla lmaktad r. Ancak yap yanmadan önce yaln z pithoslara dokunulmam, di er e yalar n hepsi al nm t r. Çünkü buradan elimize kül y nlar ndan ba ka bir ey geçmemi tir. kinci evre geni letme duvar da yakla k ayn seviyeden ba lam ve ilk dönem duvarlar n n baz ta lar da burada kullan ld için sökülmü tür. Apadana n n ilk evresine ait verileri de erlendirerek ön odalar yla birlikte vaziyet plan n ortaya ç karabildik (Çizim: 3). Tap nak güney avlu duvar na çapraz duran, yüksekteki Apadana n n kuzeybat uzun duvar na biti ik tap nak avlu zemini seviyesinde iki oda ortaya ç kar lm t r. Tap nakla ça da oldu unu dü ündü ümüz bu yap n n tap nak avlusuna giri i sa layan güney duvar önünde ve aralar nda en az ndan 6 m. lik bir mesafenin bulundu u anla lm t r. Geni letilmi Apadana yap s n n alt ndaki ilk evre yap s n n uzunlu u tam saptanamasa da, geni li i a a yukar belirlenebilmi tir. ç geni li i yakla k 16 m. dir. Uzunlu unun da büyük k sm saptanabilmi ve yakla k 40 m. ye yak nd r. Geni letilmi Apadana iç ölçüleri 500

10 de x 44 m. idi. lk dönem yap s n n da bir Apadana olma olas l vard r. Geni letilmi Apadana içinde bir sütun kaidesinin iki kez kullan ld saptanm t r. Tap nak avlusunda s ralanan kaidelerde oldu u gibi toprak üstünde kalan k sm n n tornadan ç km ças na kaliteli i lendi i görülmektedir ve benzerlerini önceki kaz da ortaya ç kar lan iç kale kap s n n güneyinde buluyoruz. Buradaki 5 kaide ikinci kez kullan lanla birlikte ilk evre yap s n n çat s n tek s ra hâlinde s ralanan 6 sütun taraf ndan ta nabilece i dü üncesini akl m za getirmektedir. Ancak bu durumda da yap n n geni li i fazla oldu u için, tek s ra sütunun çat y ta y p ta yamayaca sorunu ortaya ç kmaktad r. Bununla birlikte ilk evre yap s n n iki sah nl bir Apadana olabilece i a rl k kazanmaktad r. Yap tap nak alan ndan yakla k 2m. yükseklikte, k smen düzle tirilmi do al bir yükseltiyi içine alm t ve kuzeyine tap nak alan seviyesinden iki oda eklenmi ti. lk yap n n da duvarlar mavi a rl kl resimlerle süslü idi. Geni letilmi Apadana içindeki kaz larda mutfak yap s n n üstündeki dolgu tabakas nda ele geçirilen çok küçük iki parça bunu kan tlamaktad r. Apadana n n içerisinde açt m z 14 No.lu açman n amac ilk evreye ait yap n n güney bat duvar n saptayabilmek içindir. imdilik bununla ilgili bir sonuca ula lamam t r. Apadana da yeri belirlenemeyen ta lar yap n n ortas ndaki ana kaya zeminde toplanm t r 3) Apadana güneyindeki çal malar: Apadana n n güney duvar n n do u kesimi daha önceki kaz larda aç lmadan b rak lm ve T.Özgüç ün Alt ntepe I kitab ndaki planda ise bir k sm ç k nt l olarak belirtilmi ti. Buradaki çal malar m zda bu alan tamamen aç lm ve topra n dolgu oldu u görülmü tür. Apadana n n güney d duvar da yakla k tap nak alan seviyesinden ba lam t r. Çünkü arazinin yap s bu ekildedir. Apadana n n güney kesiminde zemin seviyesine indi imizde burada güneye do ru dik olarak devam eden ve ta örgüsünden ikinci Apadana evresine ait oldu unu dü ündü ümüz düzgün olmayan ta lardan yap lm duvar ortaya ç kar lm t r. Tam bu kenardan daha önceki kaz larda ortaya ç kar lan Bizans suru geçmektedir. Bu surun güney kesiminde de yapt m z temizlik ve kaz çal malar nda bu duvar n devam olan ve bu mekâna ait bir duvar daha ortaya ç kar lm t r (Resim: 3-5). Çal malar s ras nda bu odan n güney kö esinde yakla k 5 cm. kal nl nda sar ms renkte bir kal nt yla kar la lm t r. Bu kal nt dan analiz yapt rmak için alüminyum folyo içine bir parça örnek al nm t r. Yap n n plan n çizdi imizde ortada iki sütun kaidesine basan direklerle çat s ta nan 501

11 geni bir mekân oldu u saptanm t r. Bu yap n n Apadana n n güney duvar na biti ik oldu u görülmü tür. Apadana n n güney duvar n n d yüzü ç k nt l de il düz oldu u anla lm t r. Bu arada y k k olan bu duvar n küçük bir bölümü de yeniden ayn ta larla onar lm t r. Bu yap n n bat kesiminde de T.Özgüç ün Alt ntepe I kitab ndaki kaz foto ra ar nda izlenen, ancak plana geçirilmeyen 3 adet sütun kaidesinin bulundu u yerde temizlik çal malar yap lm, plan konusunda yeteri kadar veri toplanamad için kesin sonuca ula lamam t r. leriki y llarda burada yapaca m z kaz larda sorun çözülmeye çal lacakt r. 4) Kilise deki çal malar: Tepenin do u ete inde yer alan Bazilika planl kilisede de bu y l çal malar m z sürdürülmü tür. Zemini geometrik, bitkisel ve gürlü mozaiklerle kapl ve ilk evresi 2 x 4 sütunlu bazilikal planl yap n n daha sonraki bir dönemde apsisin bulundu u do u duvar n n y k lmas sonucu mekan 2 x 2 sütunlu olarak küçültülmü ve apsis de yap n n mozaikli k sm n üzerine yerle tirildi i anla lm t r. Bu sezonda yap n n duvarlar n n derz aralar, kendi elemanlar m z n öz verili gayretleriyle tamamlanm t r (Resim: 6-7). Kilisenin en yüksek korunan k sm olan bat duvar n n iç ve d k sm ndaki derz aralar ndaki toprak k s mlar bo alt larak orijinal duvar nda oldu u gibi derz aralar harçla doldurulmu tur. Bu i lem di er antik kentlerdeki gibi uygulanm t r. Gelecek y lda da çal malar m z sürdürülecek ve duvarlar n eksik ta lar, daha önceden bir kenara isti edi imiz ta lar aras ndan tamamlanmaya çal lacakt r. Geçen y l gönderdi imiz kapan raporunda da belirtti imiz gibi, üzerinde de i ik dönemlere ait önemli kal nt lar bar nd ran bu merkezi gelecek nesillere bozulmadan b rakmak ve emeklerimizin bo a gitmemesi için bir bekçinin görevlendirilmesi kaç n lmazd r. 5) Küçük buluntular: Bu y l Alt ntepe kaz lar nda envanterlik 2 eser ele geçirilmi tir. a) Metal tas (Resim:8): Bronzdan yap lm üzeri gümü le kaplanm kap, Apadana da geni letme dolgusu içinde 6. açmada zeminden yakla k 30 cm. a a da ç km t r. Ha f d a uzanan geni a z çap 18 cm. dir. Boyun k sm yivlendirilerek kaideye do ru i kince verilerek yuvarlak iç bükey kaideye do ru inmektedir. Urartu Dönemi seramik çanaklara benzemektedir. 502

12 b) Damga mühürlü seramik parças (Resim: 9): Apadana daki 6 No.lu açman n geni letme çal mas nda zeminden 2.20 m. derinlikte mutfak odas n n (?) kuzeybat duvar n n önünde ç km t r. Yayvan bir çana n gövdesinin d k sm na bir damga mühür bas lm t r. Kenar t rt kl verilen daire biçimli mührün ortas nda ön ayaklar çapraz duran bir büyük ba hayvan ve s rt nda bir hilâl kabartmas vard r. T. Özgüç ün kaz lar nda da bir pithos üzerinde ayn damga mühür bask s na rastlanm t. Parça, dört k r k parçadan olu maktad r. Seramik parlak k rm z mtrak renktedir. 6) Kaz evindeki çal malar ve çevre düzenlemesi: 2006 y l ndaki kaz evi çal malar, bu y lki kaz çal malar nda ve yak n çevre yüzey ara t rmalar nda elde edilen seramik buluntular n çizim envanter ve foto ra ama çal malar na yönelik olarak sürdürülmü tür. Kalede ölçüsü al nan yap lar n plan çizimleri de genel plana yerle tirilmi tir. Ayr ca yap lar n dönem çizimleri de yap lm t r. Kaleye ç kmak için sur duvarlar n n üzerinden geçilerek tahribe neden olmamak üzere sur duvarlar n ve baz duvarlar a mak için seyyar demir merdivenler yap larak geçi yerlerine yerle tirilmi tir. Alt ntepe Civar Yüzey Ara t rmas 2006 Y l Çal malar Mehmet I IKLI* Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü ö retim üyelerinden Prof. Dr. Mehmet Karaosmano lu, ba kanl nda yürütülen Erzincan Alt ntepe kaz lar bünyesinde gerçekle tirilen Alt ntepe Yüzey Ara t rmas çal mas Temmuz 2006 tarihlerinde Yrd. Doç. Dr. Mehmet I kl sorumlulu unda bir ekip taraf ndan yürütülmü tür 2. Alt ntepe merkez olmak üzere Erzincan Ovas ndaki 5 km. lik çapl bir alanda gerçekle tirilen çal man n öncelikli amac ; döneminin önemli bir idarî ve ekonomik merkezi oldu u aç k olan Alt ntepe nin yak n çevresindeki arkeolojik birimleri tespit etmek ve bu birimlerin Alt ntepe ile olan ili kilerini saptamaya çal makt r (Harita). * Yrd. Doç. Dr. Mehmet I ikli Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Erzurum/TÜRK YE. diauehi@hotmail.com 2 Ara t rma ekibi yüksek lisans ö rencisi Betül enbak Terzi ve lisan ö rencisi Malik Ejder Katipo lu ndan olu mu tur. 503

13 Alt ntepe Kalesi nin yer ald Erzincan Ovas, do uda Karasu Da lar, bat da Refahiye ve Buzbel Da lar, güneyde Munzur ve Tercan Da lar ile kuzeyinde ve güneydo usunda Kop da lar n n bat uzant s olan Ke i ve Mülbet Da lar ile s n rlanmaktad r. Ova do u-bat do rultusunda 40 km. uzunlu a ve 550 km² alana sahiptir. Erzincan Ovas n n jeomorfolojik aç dan olu umu, kuzeyindeki Ke i ve güneyinde Munzur Da lar n n yükselip da lar n aras ndaki düzlük alan n çökmesi sonucudur. Ara t rma alan m z içerisinde de kalan Ke i Da yamaçlar ndaki tepeler, Saztepe, Alt ntepe, Kapl catepe, Üzümlü Tepe, Çad rtepe gibi ovan n kuzeydo usunda bulunan tepelerin tamam volkanik olu uma sahip tepelerdir. Bu tepeler üzerinde volkanik kayaç olan bazaltlar yo un olarak bulunmaktad r ve Antik Dönemde Alt ntepe gibi merkezlerin ta ihtiyaçlar n n kar lanmas nda önemli kaynak durumundayd lar. Nitekim yapt m z ara t rmada da bu kullan mlara dair izlere rastlanm t r. Yine ara t rma alan m z içerinde bulunan Günebakan Köyü mezras nda yo un miktarda obsidyen ta lar görülmü tür ki, bunlar n volkanik kökenli oldu u bilinmektedir. Erzincan Ovas günümüzde de hâlâ devam eden tüm bu olu um sürecinden dolay ülkemizde toprak ile topraklar n süpürüldü ü alanlardaki ana materyalin, en fazla a nd ve ta nd alanlar n ba nda gelmektedir. Ara t r lan mevkii Alt ntepe Kalesi nden Ke i da s ras yamaçlar na kadar uzanan yakla k 3-5 km geni li inde bir ku ak içinde kalan tar msal alanlar içermektedir (Harita). Buradaki tar msal faaliyetlerin hâlâ devam ediyor olmas ve bölge co rafyas n n yukar da k saca bahsedilen özellikleri yüzey ara t rmas çal malar m z olumsuz yönde etkileyen faktörlerdir. Bu nedenlerden ötürü Alt ntepe nin yak n civar ndaki tarlalarda yürütülen çal malar beklenen ölçüde çarp c sonuçlar ortaya koymas n engellemi ve elde edilen arkeolojik malzemenin s n rl say da, oldukça a nm keramik parçalar ndan öteye gidememesine sebep olmu tur. Bu keramiklerin büyük bir k sm su ve toprak ak nt lar n n sebep oldu u a nma nedeniyle tan mlanabilmesi güç örneklerdir. Alt ntepe civar ndaki tar m arazilerinden elde edilen keramiklerin geneli, tepenin kuzeydo usundaki Mor Mor Ba lar mevkii ve Hac Tarlas mevkiinden ele geçirilmi tir 3. Toplanan s n rl say daki keramik malzeme d nda bu alandaki iki noktada bir duvar örgüsüne ait olabilecek izler gözlenmi tir. Bunlardan ilki oldukça düzensiz do al ta bloklar ndan iki s ra örülmü iken, ikincisi daha düzenli bir yap ya sahiptir. Örgü ekilleri ve yap s ndan dönemini tahmin etmenin güç oldu u duvar n Orta Ça Dönemine 3 Mor Mor Ba lar mevkii Alt ntepe nin yakla k 1,5 km. kuzeydo usunda ve modern Çad rtepe Köyü nün do usunda bulunmaktad r. 504

14 ait s n r duvarlar olabilece i muhtemeldir. Mor Mor ba lar n n hemen bat s nda Alt ntepe ye yakla k 1 km. uzakl ktaki Hac Tarlas mevkiinde ele geçirilen s n rl say daki oldukça a nm keramik malzeme d nda herhangi bir arkeolojik ize rastlanmam t r. Ara t rma alan m z n bat s n r n Erzincan-Ek isu yolu belirlemektedir (Harita). Ek isu kapl calar n n hemen yak n nda yer alan Kapl catepe, Alt ntepe ye yakla k 5 km uzakl ktad r. Deniz seviyesinden 1163 m. yüksekli e sahip Tepe, Ek isu yolu taraf ndan ikiye ayr lm durumdad r. Tepenin do usunda bulunan do al kayal k alanda dikkati çeken en önemli ayr nt ta bloklar n ç kar lmas s ras nda olu an izlerdir. Bu izler alan n antik dönemde ta oca olabilece ini göstermektedir. Bu alandan elde edilen çok miktardaki seramik genellikle Ortaça özelli i göstermektedir. Alt ntepe nin yakla k 3,5 km. bat s nda bulunan Saztepe yüzey ara t rmas n n bu sezon için en dikkat çekici yerle imdir (Harita). Daha önce çe itli ara t rmalarla bilim dünyas na tan t lan yerle im konum gere i Alt ntepe yerle imi ile ili kili bir birim olmal d r. Deniz seviyesinden 1230 m. yüksekte olan ve do al kayal k bir tepe olan Saztepe ova taban ndan ise yakla k 45 m. yüksekli e sahiptir. Saztepe bu sezonki çal malar m z s ras nda en önemli keramik malzemeyi sunan yerle im olmas ile de dikkat çekidir. Ele geçirilen keramik malzemenin büyük bir k sm n n boyal olmas bir di er dikkati çeken husustur. (Resim: 10). Bölgede boyal lar n bu denli yo un ele geçirildi i ba ka bir yerle im tespit edilememi tir. Bu durum asl nda tüm Kuzeydo u Anadolu bölgesi içinde geçerli olabilecek bir durumdur. Bilindi i gibi, boyal keramik gelene i bu bölgede çok yayg n bir durum de ildir. Bu tür boyal lar n benzerleri erken dönem ve son dönemde taraf m zca yürütülen Alt ntepe kaz lar nda da ele geçirilmi tir 4. Fakat boyal keramik gelene i Urartu Kültürü için de çok karakteristik bir özellik de ildir. Olas l kla bu keramik gelene i Urartu sonras Do u Anadolu nun belirli kesimlerinde ve ran da ortaya ç kan ve arkeolojik literatürde Triangle Ware olarak bilinen Urartu sonras Akhamenid Dönemi keramik gelenekleri ile ba lant l olabilece i dü ünülmektedir 5 (Resim: 10). 4 K.Emre, Alt ntepe de Urartu Serami i. The Urartian pottery from Alt ntepe Belleten C. XXXIII S.131, 1969, ; M.karaosmano lu, H.Özkan, N. Öztürk, B.Can, H.Korucu Alt ntepe Kaz s 2003 T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü, 26. Kaz Sonuçlar Toplant s 1. Cilt May s 2004 Konya s ; M. Karaosmano lu, B.Can, H.Korucu Alt ntepe Urartu Kalesi 2004 Y l Kaz ve Onar m Çal malar T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü 27. Kaz Sonuçlar Toplant s 1. Cilt 30 May s-3 Haziran 2005 Antalya s. 183 vd. 5 R.H. Dyson Jr., The Achaemenid Painted Pottery of Hasanlu III Anatolian Studies Vol. 49 Anatolian Iron Ages 4: Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloqu um Held at Mersin May 1997 (1999),

15 Alt ntepe nin 2 km. kuzeyinde bulunan ve yöre halk taraf ndan K ndillik Tepe olarak da bilinen yerle im deniz seviyesinden 1200 m. yüksekliktedir. Do al bir kayal k üzerinde yer alan yerle im birimi ayn zamanda ovan n kuzeyinde yer alan Ke i Da lar ndan kaynak bulan bir akarsu yata n n ortas nda bulunmaktad r. Bu konumu dolay s yla höyük büyük oranda akarsu tahribat yla kar kar yad r. Yakla k 50 x 30 metre ölçülere sahip ova taban ndan 15 m. yükseklikteki höyük üzerinden toplanan malzeme oldukça zengindir. Küçük Höyük Saztepe den sonra keramik malzemenin en yo un gözlendi i bir di er yerle im birimidir. Eldeki s n rl veriler nda Küçük Höyük ün malzemesinin Geç Kalkolitik Ça dan Orta Ça a de in süren bir devaml l k gösterdi i anla lmaktad r (Resim: 11). Ayn zamanda höyük üzerinde yap lan ara t rmada çok say da kaçak kaz çukurunun tespiti höyü ün sel sular d nda kaçak kaz c lar taraf ndan da tahrip edildi ini göstermektedir. Höyü ün do u yamac nda bulunan bu tür kaçak kaz çukurunun yak n ndaki at k toprak içerisinde ele geçirilen iki adet çakmak ta âlet oldukça dikkat çekicidir (Resim: 11). Günebakan Köyü Saztepe nin kuzeyinde Ke i Da lar n n güney yamac nda vadi içerisinde kurulmu yerle imdir (Harita). Alt ntepe ye yakla k 3 km. uzakl kta olan bu yerle im alan n denizden yüksekli i 1260 m. dir. Bu alan oldukça zengin bir obsidyen kayna d r. Burada ele geçirilen yonca parças buran n Antik Dönemde de kullan lm olabilece ini dü ündürmektedir. Alt ntepe nin yakla k 1 km. kuzeydo usunda bulunan ve do al bir yükselti olan Çad rtepe de gözlenen izler bu alan n da antik dönemde ta oca olarak kullan ld n dü ündürmektedir. Benzeri izlere Alt ntepe nin kuzeydo usunda bulunan Üzümlü Beldesi nin kuzeyindeki da l k kesimin kuzey eteklerindeki Tepeboynu olarak adland r lan mevkide de rastlanm t r. Ara t rmam z n do u-kuzeydo u s n r n olu turan Üzümlü Beldesi nin yasland da l k kesimdir. Deniz seviyesinden yüksekli i 1555 m. olan Üzümlü Tepesi nin güney yamac nda yer alan büyük bir do al kaya kütlesi üzerindeki kaya mezar bu alandaki ilginç bir bulgudur. 506

16 Harita: 1 Çizim: 1 507

17 Çizim: 2 Çizim: 3 Resim: 1 508

18 Resim: 2 Resim: 3 509

19 Resim: 4 Resim: 5 510

20 Resim: 6 Resim: 7 511

21 Resim: 8 Resim: 9 512

22 Resim:

23 Resim: