Zeynep fiimflek. Tek Elle ne Oyas Sanat. Yaflamdan Kesitler. Sema Erdo an

Transkript

1 Yaflamdan Kesitler Sema Erdo an Tek Elle ne Oyas Sanat Zeynep fiimflek ne oyas Anadolu kad n na özgü bir el sanat. Ve o kad nlar ki yüzy llar boyunca duygu ve düflüncelerini i ne oyas sanat nda kulland klar ipli in rengiyle, iflledikleri motiflerle dillendirdiler. Bugün teknolojiye yenik düflüp düflmeyece i tart fl lan bu el sanat n n yar nlara ulaflmas için çabalayan yine kad nlar. flte o kad nlardan biri Zeynep fiimflek. Onu di er kad nlardan ay ran bir özelli i var. O, bu el sanat n 53 y ld r tek eliyle yap yor. ne oyas, Anadolu nun hemen her yerinde yap lsa da temel üretim yerleri olarak kabul edilen 14 merkez var. Oyalar n motifleri ve kullan lan renkler bölgelere göre de iflik adlarla an l yor. Bilmeyenler için iplik, i ne, pul, makas, kumafl ve boncuk i ne oyas el sanat nda kullan lan temel malzemeler. ne oyas n yapmak oldukça zor bir u rafl. Bu zor u rafl sonunda ortaya 139

2 fllemeyi en çok sevdi i çiçek Adalya bir yazma kenar nda. ç kan eserleri kah bir yazman n kah bir havlunun kah bir çarflaf ya da masa örtüsünün kenar süsü olarak görürüz. Bunlar geçmiflten günümüze klasik kullan m biçimleri. Bir de yeni nesil i ne oyalar var. Gözlük ask s, küpe, kolye, brofl, yüzük vs i ne oyas olarak kullan ma sunuluyor. Hem fl k hem de s ra d fl. Anadolu kad n büyük bir sab rla do adan da ilham alarak hemen her nesneyi oyalara dökebilmifl. T pk neflesini ve hüznünü kulland renklere motiflere dökebildi i gibi. Türkiye de Namrun ne Oyalar n n bir ünü oldu u gerçek. Namrun un bugünkü ad Çaml yayla olarak bilinse de i ne oyalar nda bu ad korumay baflarabilmifl. Namrun flledi i oyalar dekoratif biblolar da süslüyor. ne Oyalar geçmiflten bugüne kim bilir kaç evin geçim kayna oldu ve kim bilir kaç çocu un e itimini sa lad. Ve günümüzü ayd nlatan kim bilir kaç ayd n insana fl k oldu, yol oldu. Bölge kad nlar n n kazanç kayna, ekonomik özgürlüklerine aç lan bir kap i ne oyalar. lk önce geçimini sa lamak sonra da bu el sanat n gelecek kuflaklara aktarmak isteyen bir kad n Zeynep fiimflek. B u zorlu u rafl için o di er kad nlardan iki kat fazla emek harc - yor. Çünkü o bu ifli tek eliyle yap yor. Alt yafl nda iken annemi kaybettim. ki ay sonra da eflekten düfltüm. K r lan kolumu tedavi etmek, kan durdurmak için day m eflek pisli i ba lam fl. Kolum mikrop kap p tetanoz olunca kestiler. Annesinin ölümü ve ard ndan kolunun kesilmesi mutsuz bir çocukluk döneminin bafllang c olur Zeynep fiimflek için. Okula bafllad dönemde çevresindeki kad nlar n aile bütçesine katk amaçl har l har l i ne oyas ifllemesi ilgisini çeker. On yafl na geldi inde ise ben de 140

3 yapabilir miyim diye heveslenir. Herkes i ne oyas yap yordu. Ben de bafllayay m dedim ve i ne oyas n n temeli olan boru yapmakla bafllad m. Baya bir süre boru yapt m. Tabii tek elle yapt m için daha çok zaman harcad m ama kimseden destek istemedim. Yapanlar n ellerine dikkatlice bak yor sonra kendim yapmaya çal fl yordum. O rtaokul birinci s n fta okulu b rakmak zorunda kal r. Daha do rusu babas o y l iki zay f getirdi i için bir daha göndermez okula. Hem okula gidiyor hem de i ne oyas - n ö renmeye çal fl - yordum ya. Babam ders çal flmam engelliyor diye i ne oyas yapmama izin vermiyordu. Arkadafllarla bir araya geldi imiz zaman gizli gizli yap - yordum asl nda. Zay f getirmemin i ne oyas ile bir alakas da yoktu asl nda ama babam okuyamaz düflüncesi ile okuldan ald san r m. Daha o yafllardan itibaren kimseye muhtaç olmamak en az ndan kendi harçl n ç karmak düflüncesi a r basmaya bafllay nca i ne oyas nda kendisini gelifltirmeye bafllar. lk yapt - oya gelin tac çiçe i. Herkes g pta ile bakar. Öyle çok heyecanlan r ki. Yavafl yavafl motifler yapmaya ve siparifller almaya bafllad m. Yani para kazan yordum art k. Bir yandan da yeni yeni motifler yapmaya çal fl yordum. flte bugüne kadar böyle geldim ve hiç b rakmad m. Bugün zürafa denilen motifin d fl nda i ne oyas nda hemen her motifi yapabiliyor Zeynep fiimflek. Tek elimle zürafay yapam yorum. Onun d fl nda bir sorun yaflam - yorum. Kolum kesildikten sonra tanr n n bana bir lütfu mudur bilmem kesik kolumun ucundaki kemik ç k nt - s n tek parmak olarak kullan yorum. Geçmiflte, daha çok yazma ve havlu kenarlar na i ne oyalar yaparken bugün bunlara ek olarak taç, kolye ve brofllar da yap yorum. Kimseden de en küçük bir yard m alm yorum. Z BD TEMMUZ 2015 Zeynep fiimflek in yeni nesil i ne oyas iflleri eynep fiimflek tek eliyle ipli i i neye nas l geçiriyor diye merak edenler olabilir. Bunun da bir yöntemini gelifltirmifl. Dizini el gibi kullan yor. neyi iki dizinin aras na s k flt r yor ve di er eliyle ipli i geçiriyor. Namrun ne Oyalar n n öne ç kan özelli i do ada yetiflen say s z çiçe in i ne oyas na motif olarak 141

4 BD TEMMUZ 2015 yans t lmas. Bu yans malar neredeyse birebir. Motife bakt n z zaman, çiçekleri de tan yorsan z e er flaflk nl n z gizleyemiyorsunuz. Zeynep fiimflek de Namrun un di er kad nlar gibi bu çiçekleri i ne oyas olarak rahatl kla iflleyebiliyor. Do an n tüm çiçeklerini sevse de Adelya çiçe inin ayr bir yeri var onda. Nedenini sadece çiçe i çok seviyorum diye aç klasa da. Uzun y llar Namrun da yaflad ktan sonra Tarsus a yerleflmeye karar vermifl Zeynep fiimflek. Son bir y ld r burada yafl yor. fiu anda üzerinde çal flt motif ise Orkide çiçe i. Bir çiçe in i ne oyas arac l ile motife dönüflmesi flöyle oluyor. Çiçe in gerçe ini karfl ma koyuyorum ve yeflilinden bafllayarak yap yorum. ne oyas zor bir u rafl ama tek elle yap lmas bu zorlu u ikiye katl - yor. Kimse destek olmadan ve kimseden destek istemeden bugünlere gelen Zeynep fiimflek in geriye dönük piflmanl klar var. En büyük piflmanl m okumamak. Bugünkü akl m olsayd kimsenin akl na uymazd m, okuluma devam ederdim. Ö retmen olmak isterdim. Bizim zaman m zda okumak çok daha kolayd. H er sözünde okumaman n piflmanl var. Yak n zamanda ald usta ö retici belgesi yaflam - n n en büyük mutluluk belgesi. ne oyas yapt m bir han m n daveti üzerine Tarsus tan bir arkadafl mla Ankara ya gittik, bir jürinin karfl s na ç kt k. Sonra da bize bu belgeyi verdiler. Usta Ö retici belgesini hiç kullanamaman n üzüntüsünü yafl yor. Son y llarda davet üzerine kat ld fuarlardan da büyük mutluluk duyuyor. Kendisine ayr lan stantta el eme i göz nuru eserlerini sat p para kazanman n ve her fleyden ötesi ilgi görmenin hazz n yafl yor. Eme inin karfl l n alamamak ise üzüyor onu. Bu, kendisi gibi ayn ifli yapan tüm kad nlar n ortak sorunu ayn zamanda. Çok fazla sat fl yapam yoruz asl nda. Genellikle komisyoncular gelip al yor. Diyelim bir yazma kenar 10 lira. Komisyoncu asla bu fiyattan almaz bizden. En fazla 7 lira verir. 5-6 lira verir genellikle de. Maliyetimiz çok fazla olmasa da i ne oyas nda emek yo un. Yani eme imizin karfl l - n alam yoruz. Zeynep fiimflek özel durumundan dolay orta zorlukta bir modeli bir yazma kenar için bir haftada tamaml - yor ve 15 liraya sat yor. Ayl k olarak TL kazanabiliyor. Geçimini k t kanaat sa lad n belirtmeye gerek yok san yorum. Böyle zor bir sanat tek elle baflarabilmesi insanlar flafl rt - yor. Fuarlar büyük ilgi gördü ü yerler. Çok de er veriyorlar. Önemsen- 142

5 mek güzel. Fuarlardan siparifl almay da çok arzu ediyorum aç kças ama olmad flimdiye kadar. Kültür Bakanl n n ça r l s olarak stanbul da iki fuara kat ld m. Ankara da da bir fuara kat lmay çok istiyorum mesela. Z eynep fiimflek tek eliyle 53 y ld r aral ks z i ne oyas yapan bir kad n. Bu sanat n gelecek kuflaklara aktar lmas konusunda kayg lar da var elbette. Yazma kenarlar na ya da havlu kenarlar na i ne oyas yapmak azalsa da günümüz insanlar n ihtiyaçlar na yönelik üretimlerle bu sanat devam etmeli. Ben bu sanat tek elimle sürdürerek bir örnek oluyorum asl nda. ne oyas n n bir sanat olarak bir kurum çat s alt nda korunmaya al nmas gerek diye düflünüyorum. Zeynep fiimflek e Bu el sanat n b rakmay düflünüyor musunuz? diyerek son sorumu yöneltti imde bekledi im yan t al yorum: Hay r düflünmüyorum. Devam edece im. htiyac m var çünkü. semaerdogan@butundunya.com.tr KUYUMCU Bir bilge hoca, yetifltirdi i ö rencisinin seviyesini ö renmek istedi. Ona çok parlak iri bir nesne verip: "O lum, bunu her esnafa gösterip kaç para verdiklerini sor, en son da kuyumcuya göster. Hiç kimseye satma. Fiyatlar n ö ren, gel bana bildir dedi. Ö renci ilk önce bir bakkal dükkan na girip "Bunu kaça al rs n z?" diye sordu. Bakkal nesneye bak p: "Bir lira veririm; bizim çocuk oynas n" dedi. kinci olarak bir manifaturac ya gitti. O da parlak nesneye befl lira vermeye raz oldu. Üçüncü kez bir semerciye gitti. Semerci: "Semerlerime iyi süs olur. diyerek on lira fiyat biçti. Ö renci son olarak bir kuyumcuya gitti. Kuyumcu ö rencinin elindekini görünce yerinden f rlad : "Bu kadar de erli bir p rlantay, nereden buldun?" diye hayretle ba rd "Buna kaç lira istiyorsun?" Ö renci sordu: Siz ne verirsiniz?" "Ne istiyorsan veririm." dedi kuyumcu. Ö renci, veremeyece ini söyleyince, kuyumcu yalvarmaya bafllad : "Ne olur bunu bana sat... Evimi, dükkan m, hatta arsalar m vereyim. Ö renci, satmaya yetkili olmad n anlat ncaya kadar bir hayli dil döktü. Kar fl k düflünceler içinde hocas n n yan na dönen ö renci, bafl ndan geçenleri anlatt. Bilge sordu: "Bu karfl laflt - n durumlar aç klayabilir misin?" Ö renci: "Çok flaflk n m efendim, ne diyece imi bilemiyorum," diye yan t verdi. Bilge hocan n yan t çok k sayd : "Bir fleyin k ymetini ancak onun de erini bilen anlar ve onun de eri bilenin yan nda k ymetlidir." Her insan n hayat nda varl n ve de erini bilen, hisseden, fark eden kuyumcular mutlaka vard r. Mesele kuyumcuyu bulmaktad r