MALİ PİYASALARDA GELİŞMELER

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI MALİ PİYASALARDA GELİŞMELER YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI NİSAN 00

2 İÇİNDEKİLER ÖZET...iii I. PARA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER... 1 a. Merkez Bankası Analitik Bilançosu Gelişmeleri... 1 b. Temel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler... 4 II. BORÇLANMA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER... 6 III. DÖVİZ KURLARINDAKİ GELİŞMELER IV. SERMAYE PİYASASINDA GELİŞMELER... 1 a. İMKB Hisse Senedi Piyasası... 1 b. Tahvil ve Bono Piyasası c. Repo-Ters Repo Piyasası d. Altın Borsası V. BANKACILIK SİSTEMİNDE GELİŞMELER a. Mevduat Gelişmeleri b. Krediler... 0 c. Menkul Değerler Cüzdanı ve Bağlı Menkul Değerler... VII. BANKACILIK SEKTÖRÜ YENİDEN YAPILANDIRMA PROGRAMI... 7 GELİŞMELERİ... 7 a. Kamu Bankaları... 7 b. TMSF Bankaları... c. Özel Bankalar... 9 VII. ULUSLARARASI PİYASALARDA GELİŞMELER... 1 VIII. HUKUKİ VE KURUMSAL DÜZENLEMELER... TABLOLAR Tablo.1. Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu (Milyon Dolar)... Tablo.. Merkez Bankası Analitik Bilançosu (Ayın Son Cuma günü -Trilyon TL)... Tablo.. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (trilyon TL) (1)... 5 Tablo.4. Hazine İç Borç İhaleleri... 6 Tablo.4. İç Borç Stokunun Vade Yapısı... Tablo.6. İç Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı (Trilyon TL)... Tablo.7. Kurlardaki Gelişmeler...11 Tablo.. İMKB de Çeşitli Göstergeler(1)...1 Tablo.9. Kamu Menkul Kıymetler Pazarı...14 Tablo.10. Repo-Ters Repo Piyasası...15 Tablo.11. Yatırım Fonları Getirileri...16 Tablo.1. Bankacılık Sisteminde Kredi ve Mevduatların Gelişimi...17 i

3 GRAFİKLER Grafik. 1. Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Döviz Pozisyonu Gelişimi... 1 Grafik.. Para Tabanı Gelişimi... 4 Grafik.. Reel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (199=100)... 4 Grafik. 4. Para Çarpanları... 5 Grafik. 5. Faiz Oranlarında Gelişmeler Bileşik Faizler (Yüzde)... 7 Grafik. 6. Mali Baskınlık (İç Borç Stoku/MY) (Yüzde)... Grafik. 7. TL/Dolar Gelişimi Grafik.. Euro/Dolar paritesindeki gelişim... 1 Grafik. 9. A ve B Tipi Fonları Portföy Büyüklüğü / M Para Arzı Grafik.10. DTH / Toplam Mevduat Grafik.11. Üç ay ve daha kısa vadeli TL Mevduat / Toplam TL Mevduat... 1 Grafik.1. Zorunlu karşılığa tabi TL Mevduatların ortalama vadesi (Ay) Grafik.1. Müşterilerle yapılan repo / Yurtiçi Yerleşikler TL Mevduat Grafik.14. Mevduat Bankaları YP Kredi / Toplam Kredi... 1 Grafik.15. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri / Toplam Mevduatlar... 1 Grafik.16. Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları / Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri... Grafik.17. TGA / Krediler... Grafik.1. Menkul Değerler Cüzdanı... 5 Grafik.19. Bağlı Menkul Değerler... 5 Grafik.0. Mevduat Bankaları Menkul Değerleri/Toplam Mevduatları... 6 EKLER 1. Merkez Bankası Analitik Bilançosu : Bankacılık Sistemi Mevduat Hacmi : Bankacılık Sistemi Kredi Hacmi : 4. Devlet İç Borçlanma Faiz Oranları : 5. Mali Tasarruf Araçları Ağırlıklı Faiz Oranları : 6. Bankacılık Sistemi Menkul Değerler : ii

4 Mali Piyasalarda Gelişmeler YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI ÖZET Mart ayı içinde Hazinenin gerçekleştirdiği 0,9 milyar dolar dış borç geri ödemlerinin de etkisiyle Net Dış Varlıklar hesabı 0,6 milyar dolar azalırken; İç Döviz Yükümlülükleri hesabı 0, milyar dolar artmıştır. Net Dış Varlıklar hesabındaki azalışa karşın İç Döviz Yükümlülükleri kaleminin artması, Net Döviz Pozisyonu hesabının Mart ayı sonu itibarıyla 0, milyar dolar düşmesine neden olmuştur. Mart ayında geniş tanımlı para arzlarında nominal olarak artış gözlenirken reel olarak gerileme olmuştur. Mart ayında Hazine borçlanma ihaleleri aylık ortalama faiz oranları, Irak savaşının bekleyişleri olumsuz etkilemesi nedeni ile yüzde 55 seviyesi olan Şubat ayına göre artarak yüzde 59,7 düzeyine yükselmiştir. Aylık ortalama vade ise, Şubat ayına göre gün düşmüş ve 5 gün olmuştur. Mart ayında TL karşısında hem dolar ve hem de euro değer kazanırken euro/dolar paritesi euro lehine artmaya devam etmiştir. Euro/dolar paritesi ay içinde euronun TL karşısında dolardan daha fazla değer kazanması ile 1,07 oranından 1,0 oranına yükselmiştir. Parite, euro lehine yükseliş trendini sürdürmüştür. Mart ayında Şubat ayına göre yüzde 1,1 değer kaybederek puana gerileyen İMKB Ulusal 100- Bileşik Endeksi, Irak savaşının piyasalar ve ekonomi üzerinde meydana getirdiği olumsuz durumdan en fazla etkilenen araçlar arasında yer almıştır. Endeks değer kaybederken; işlem hacmi önceki aya göre yüzde 5 artarak 7.19 trilyon TL düzeyine yükselmiştir. İkinci el tahvil ve bono piyasasında işlem hacmi önceki aya göre artarken, faiz oranları Irakta yaşanan savaş nedeniyle yükseliş eğilimine girmiştir. iii

5 Şubat ayında 6,7 katrilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği Repo-Ters repo pazarında, Mart ayı itibarıyla bu tutar,9 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. Faiz oranı ise, Merkez Bankası kısa vadeli borçlanma faiz oranları ile aynı seviyedeki hareketini sürdürmüş ve yüzde 44,0 düzeyinde gerçekleşmiştir. 00 yılının Mart ayında bankalar arası hariç toplam mevduat nominal olarak nisbi bir artış göstermiştir. Bu artışta, TL mevduatın artışı etkili olmuştur. Mevduatlarda TL-YP portföy tercihinde TL mevduatlara belirgin bir yöneliş olmakla birlikte, YP mevduatların ağırlığı devam etmiştir. Mevduatların vade yapısındaki kısalık bu ayda da sürmüştür. 00 yılı Mart ayında kredi piyasasında önemli bir canlanma görülmektedir. Kredilerde, YP kredilerin payı artmıştır. Tüketici kredilerinde 00 yılının ikinci yarısından itibaren görülen canlanma 00 yılı başında sınırlı bir şekilde sürmüştür. 00 yılı boyunca artış gösterip, 00 yılı Ocak ayında düşüş eğilimine giren mevduat bankalarının Tahsili Gecikmiş Alacaklar/Toplam Krediler oranı, 00 yılı Mart ayında da düşüşünü sürdürmüştür. 00 yılı Mart ayında mevduat bankalarının menkul kıymetler cüzdanı ve bağlı menkul değerler kalemleri nominal olarak artmıştır. Avrupa Parasal Birliğinde temel parasal gösterge olarak kullanılan ve ileriye yönelik enflasyon beklentilerinin oluşturulmasında temel değişkenlerden biri olarak kabul edilen M para arzı, Şubat ayında yükselmeye devam etmiştir. Avrupa Parasal Birliğine dahil ülkelerde, Tüketici Fiyat Endeksinde yıllık olarak artış gözlenmektedir. Avrupa Merkez Bankası 7 Mart tarihinde faiz oranlarını düşürmüştür. Amerikan Merkez Bankası faiz oranlarını değiştirmemiştir. iv

6 Mali Piyasalarda Gelişmeler YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI I. PARA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER a. Merkez Bankası Analitik Bilançosu Gelişmeleri Mart ayı içinde Hazinenin gerçekleştirdiği 0,9 milyar dolar dış borç geri ödemlerinin de etkisiyle Net Dış Varlıklar hesabı 0,6 milyar dolar azalırken; İç Döviz Yükümlülükleri hesabı 0, milyar dolar artmıştır. Net Dış Varlıklar hesabındaki azalışa karşın İç Döviz Yükümlülükleri kaleminin artması, Net Döviz Pozisyonu hesabını Mart ayı sonu itibarıyla 0, milyar dolar düşmesine neden olmuştur. Grafik.1. Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Döviz Pozisyonu Gelişimi Milyar Dolar Ekim 01 Ocak 0 Mart 0 Nisan 0 Haziran 0 Temmuz 0 Net Rezervler Net Döviz Pozisyonu Ekim 0 Ocak 0 Mart 0 00 yılı Mart ayı Merkez Bankası analitik bilançosu döviz hesapları incelendiğinde; Şubat ayı sonunda 7.6 milyon dolar düzeyinde bulunan Net Rezervler hesabının 1.0 milyon dolar azalarak Mart ayında 6.45 milyon dolar düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Net Rezervler hesabındaki söz konusu azalış, Hazinenin ay içerisinde gerçekleştirdiği 96 milyon dolar dış borç geri ödemelerinden ve diğer döviz işlemlerinden kaynaklanmıştır. Merkez Bankası nezdinde döviz olarak tutulan mevduatların takip edildiği KMDTS VE SDMH hesapları, 75 milyon dolar azalırken Diğer Dış Varlıklar hesabı 54 milyon dolar artmıştır. Söz konusu alt hesapların netleştirilmesi olan Net Dış Varlıklar 1

7 hesabında Mart ayında 595 milyon dolar azalış meydana gelmiştir. İç Döviz Yükümlülükleri hesabına bakıldığında ise, milyon dolar azaldığı görülmektedir. Merkez Bankasının döviz varlıkları ile döviz yükümlülüklerini karşılayıp karşılayamadığını gösteren Net Döviz Pozisyonu, Net Dış Varlıkların azalmasına karşın İç Döviz Yükümlülüklerinin artması sonucu -914 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Tablo.1. Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu (Milyon Dolar) Mart Haziran Eylül Aralık Ocak Şubat Mart Net Döviz Pozisyonu(NDP) -.51,0 -.16, , ,9-66,7-96,6-914, - Net Dış Varlıklar 5.65,0 5.5, ,9 7.7,6 10.0,.617,.0,4 Net Rezervler 0.05,0 1.9,5 4.77,9 6.1,6.76,7 7.67,5 6.44,6 KMDTH ve SDMH(-) , 1.07, ,0 1.94, , , , Diğer -.555, -.5, , , , -.996,6 -.64,9 - İç Döv. Yük..96,0.65, 10.77, , ,9.714,4.96,5 Döv. Olarak T.Mev..147,9.070,9 4.9,.669,9.941,.1,.9,7 Hazine Mevduatı 1.50,6 1.6,4.40,4.715,.994,7 1.17, 1.1, Bankaların Döviz Mev. 6.74,1 6.51, , 6.5,6 6.67,7 6.5, ,9 Kaynak: Merkez Bankası. Net İç Varlıklar hesabı ay sonu itibariyle Diğer İç Varlıklar Hesabındaki artışa bağlı olarak 0,5 katrilyon TL artış göstermiştir. Net İç Varlıklar hesabının alt kalemi olan Kamuya Açılan Krediler hesabı, döviz kurlarında yaşanan yükselme sonucu Değerleme Hesabının 0,6 katrilyon TL artmasına karşılık Hazinenin Borçları Hesabının Dövize Endeksli DİBS kaleminin 0,6 katrilyon TL yükselmesi ile dengelenmiş ve yaklaşık aynı düzeyde kalmıştır. Net İç Varlıklar hesabı, Diğer İç Varlıklar hesabındaki 0,4 katrilyon TL artışın etkisiyle 0,5 katrilyon TL yükselerek 4,6 katrilyon TL den 5,1 katrilyon TL seviyesine ulaşmıştır. Tablo.. Merkez Bankası Analitik Bilançosu (Ayın Son Cuma günü -Trilyon TL) 00 00

8 Mart Haziran Eylül Aralık Ocak Şubat Mart NDP+Net İç Varlıklar = MBP 15.41,6 1.6,9 1.79, ,5.759,6 4.97,7.46,7 Net Döviz Pozisyonu(NDP) , ,7-4.74, ,5-47,9-154, ,1 - Net Dış Varlıklar 7.14, 9.5,4 1., 1.71, ,5 1.1,5 1.6,6 - İç Döviz Yükümlülükleri 11.5, 1.6, , 16.4, , , , Net İç Varlıklar (I+II+III+IV) 0.546,7.51,6.67,9.5, ,5 4.55, , I- Kamuya Aç. Krd. (1++) 9.76,9 7.76, ,1 9.9, 0.47,6 0.95,6 1.01,4 1- Hazinenin Borçları 9.6,9 9.7,9 9.1,1 0.75,0 1.49,6 1.60,.4,7 a.dibs.17,0 0.06, , ,4 1.66,6.0,4.095,5 b.dövize Endeksli DİBS 7.7, 9.7,6 9.55, 9.675, , ,0 10.0,1 c.diğer -46,4-60, ,9-49,4-7,6-66,5-54,9 - Değerleme Hesabı -6, ,9-1.64,0-75,7-961,0-61, -1.11, - IMF Acil Yardımı 190, II - Bankalara Açılan Krd. 11, 1,6 15,9 1, 16,0 15,0 14, III- TMSF'na Kullandırılan Krd. 750,0 750,0 750,0 50,0 50,0 191,6 191,6 IV- Diğer , ,9-4.76,1-6.7, ,1-6.69, ,5 REZERV PARA.60,9 9.19, 10.9, ,1 11.1, , , Emisyon 5.56, 6.591,5 6.9, ,1 7.64,5.75,5.77,9 Bankalar Zorunlu Karşılıkları 1.,6 1.9,4 1.54, , 1.75,7 1.7,9 1.7,7 Bankalar Serbest Mevduat 1.0, ,9 1.6,7 1.04, 1.69, , , Diğer 195,7 110,4 15, 59,0 109,6 16,1 7, PARASAL TABAN 14.5, , , ,0 1.54, ,4 1.1,0 APİ den Borçlar 6.14,.54, ,4.451,9 10.6,9.795,4 9.79, MERKEZ BANKASI PARASI 15.41,7 16, , ,5.759,6 4.97,7.46,6 Kamu Mevduatı 1.006,6 1.04,9 1.,4 5, ,9.6, 1.66,5 Kaynak: TCMB günlük vaziyet (1)Rakamlar ayın son cuma günü itibariyledir. Toplamlar yuvarlama sonucu tutmayabilir. () MBP: Merkez Bankası Parası Merkez Bankası Parası (MBP) kaleminde Mart ayında bir önceki aya göre 0,9 katrilyon TL azalış gerçekleşmiştir. Söz konusu azalışın en önemli belirleyicisi, Kamu Mevduatı hesabının, katrilyon TL azalmasıdır. Merkez Bankası pasif hesapları incelendiğinde, Rezerv paranın en önemli alt kalemi olan emisyon hacmi büyüklüğü, Mart ayı içinde Şubat ayına göre 0,1 katrilyon TL artış göstermiştir. Merkez Bankasının kısa vadeli faiz oranını uyguladığı faiz politikası gereği kendi inisiyatifinde bulundurmaktadır. Merkez Bankası, bu politika gereği piyasada bulunan fazla likiditenin faiz politikasına olumsuz bir etkisi olmaması için günlük olarak APİ araçları ile bu likiditeyi çekmektedir. Mart ayı içinde başlayan Irak savaşı nedeniyle finansal kurumların portföy tercihlerinde meydana gelen likit kalma eğilimi, Merkez Bankasının para piyasasından borçlandığı miktarı gösteren APİ den Borçlar hesabını 1,0 katrilyon TL artırmıştır. Böylece APİ den Borçlar kalemi, Mart ayı itibariyle 9, katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. Diğer bir TL yükümlülük kalemi olan Kamu Mevduatı hesabı, Hazinenin ödemeleri nedeniyle ay sonu itibarıyla, katrilyon TL azalış göstermiştir. Bu gelişmeler

9 neticesinde, Merkez Bankasının TL cinsinden yükümlüklerini gösteren Merkez Bankası Parası söz konusu ayda 0,9 katrilyon TL azalarak,5 katrilyon TL düzeyine gerilemiştir. Grafik.. Para Tabanı (PT) Gelişimi Katrilyon TL Mar 7.Mar 1.Nis 01.May 17.May 04.Haz 0.Haz 0.Tem 4.Tem PT (5 işgünü ortalaması) 1.Eyl 01.Eki 17.Eki 05.Kas PT (işgünü değeri) 1.Kas 11.Ara 7.Ara 15.Oca 1.Oca 1.Mar 1.Mar b. Temel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler 150 Grafik.. Reel Parasal Büyüklüklerde Gelişmeler (199=100 ) Emisyon Rezerv Para M MY Mart ayında geniş tanımlı para arzlarında nominal olarak artış gözlenmiştir. Mart ayında emisyon ve rezerv parada artış gözlenmiştir. M para arzı vadeli tasarruf mevduatı ve vadeli ticari mevduatlardaki artıştan dolayı artarken; MY para arzı da döviz 4

10 tevdiat hesaplarındaki azalmaya rağmen artış göstermiştir. Ancak; geniş tanımlı para arzlarında reel olarak azalma gözlenmiştir. Nitekim, Mart ayında Şubat ayı sonuna göre 199 Aralık ayı bazlı endekse göre geniş tanımlı para arzlarından M reel olarak 1,09 puan, MY ise reel olarak yüzde,4 puan azalmıştır. Tablo.. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (trilyon TL) (1) 00 Mart/ Şubat Aralık Aralık Ocak Şubat Mart % Değişim Dolaşımdaki Para 4.01, 7.0, ,1 7.46,4 7.0,7 5,6 TL Vadesiz Mevd. 6.7, , ,4 7.50, ,0-11,1 M , 14.5, , , , -, TL Vadeli Mevd. 5.91, , ,1 47.0, ,7,6 M 46.96, , 61.65,6 6.1,1 6.41,5,1 Yurtiçi Yer. DTH , 7.55,0 7.7,4 69.4, ,4-0,5 MY 104.1, 1.450, , , 1.77, 0,7 Kaynak: Merkez Bankası, DPT. (1) Ayın son Cuma günü itibarıyla. 15 Grafik.4. Para Çarpanları Ara.01 Oca.0 Mar.0 Nis.0 May.0 Haz.0 Tem.0 Eyl.0 Eki.0 Kas.0 Ara.0 Oca.0 Mar.0 Cogaltan (M/RP) Coğaltan (MY/RP) Mart ayında Rezerv Parada gözlenen artışın, para arzlarında gözlenen artıştan daha az olması sebebiyle para çoğaltanlarında azalma gözlenmiştir. Bu etki MY/RP çoğaltanında daha fazla değişime yol açmıştır. Söz konusu para çoğaltanı Şubat ayında 11, iken, Mart ayı sonunda 11,1 düzeyine inmiştir. M/RP para çoğaltanı ise değişmeyerek 5, düzeyinde kalmıştır. 5

11 II. BORÇLANMA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER Mart ayında Hazine borçlanma ihaleleri aylık ortalama faiz oranları, Irak savaşının bekleyişleri olumsuz etkilemesi nedeni ile yüzde 55 seviyesi olan Şubat ayına göre artarak yüzde 59,7 düzeyine yükselmiştir. Aylık ortalama vade ise 5 gün olmuştur. Tablo.4. Hazine İç Borç İhaleleri Vade (Gün) Net Borç. (Milyar TL) İtfa (Milyar TL) İtfa/Borç Oranı Yıllık Bileşik Faiz (Yüzde) 1 Aylık TEFE Değişim (Yüzde) 00 Ocak ,5 74,49 9,0 Şubat ,0 75,5 91, Mart ,9 71,0 77,5 Nisan ,4 60,61 5,0 Mayıs ,9 56,57 49, Haziran ,7 7,0 46, Temmuz ,0 7,10 45,9 Ağustos ,5 64,94 4,9 Eylül ,7 6, 40,9 Ekim ,1 64,96 6,1 Kasım , 5,69,4 Aralık ,4 50, 0, Ocak Aralık 116,1 6,79 0, 00 Ocak ,9 56,69,6 Şubat ,9 55,0,4 Mart , 59,69 5, Kaynak: Hazine, DPT (1) Net borçlanma rakamlarına 00 yılında düzenlenen dövize endeksli ihale rakamları ve faiz oranları katılmamıştır. İtfa rakamları piyasaya yapılan ödemeleri göstermektedir. () Piyasaya yapılan itfa = ihale + TAP + halka arz+doğrudan satış. 00 Şubat ayında yüzde 55,0 düzeyinde gerçekleşen Hazine ihaleleri ortalama bileşik faiz oranları, Mart ayında yüzde 59,69 düzeyine yükselmiştir. Aylık ortalama vade ise Şubat ayına göre artarak, 0 gün düzeyinden 5 güne gerilemiştir. Hazine, Şubat ayında piyasadan TL bazında net 6,5 katrilyon TL borçlanılırken; piyasaya, katrilyon TL itfada bulunulmuştur. Böylece Hazine nin Ocak ayında yurtdışından dış borç kullanımı gerçekleştirmesi ile yüzde 14, olan itfa/borçlanma oranı Şubat ayında yüzde 91,9 a düşmüş ve Mart ayında da tekrar 14, düzeyine yükselmiştir. Söz konusu gelişmede Hazinenin savaş ortamının faizler üzerinde yarattığı baskıyı dikkate alarak borçlanmasından daha fazla itfa yapması etkili olmuştur. Mart ayında TEFE artış oranında ve Hazine borçlanma maliyetinde ciddi bir artış yaşanmıştır. 6

12 Şubat ayında yüzde,4 seviyesinde olan 1 aylık TEFE artış oranı Mart ayında yüzde 5, seviyesine yükselmiştir. Mart ayında Hazine ihaleleri ortalama bileşik faiz oranı da Şubat ayındaki yüzde 55,0 seviyesinden yüzde 59,7 seviyesine yükselmiştir. 10 Grafik.5. Faiz Oranlarında Gelişmeler Bileşik Faizler (Yüzde) May.01 Haz.01 Tem.01 Eyl.01 Eki.01 Kas.01 Ara.01 Oca.0 Mar.0 Nis.0 May.0 Haz.0 Tem.0 ihale DIBS interbank TEFE Eyl.0 Eki.0 Kas.0 Ara.0 Oca.0 Mar.0 Mart ayında iç borç stokunda artış gözlenmiştir. Şubat ayı itibariyle 159,4 katrilyon TL olan iç borç stoku Mart ayı itibariyle yüzde,0 artış göstererek 16,6 katrilyon TL ye ulaşmıştır. Borcun kompozisyonu itibariyle nakit dışı stokta azalma ve sabit getirili kağıtlardaki artış devam etmiştir. Ortalama vade 9, aydan 9,0 aya gerilemiştir. Şubat ayında 5,0 milyar dolar olan dış borç stoku ise dolar bazında yüzde 1,4 azalarak Mart ayında 57, milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 7

13 Tablo.4. İç Borç Stokunun Vade Yapısı 001 Aralık Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top ,0,5 Nakit ,4 19, Tahvil ,9 6, Bono ,5,4 Nakit Dışı ,6 55,9 00 Aralık Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top ,0,1 Nakit ,6 1, Tahvil ,9 1,9 Bono ,7 4, Nakit Dışı ,4 69,4 00 Mart Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top ,0 9,0 Nakit ,4 11,5 Tahvil , 15,5 Bono ,1 4,6 Nakit Dışı ,6 5,0 Kaynak: Hazine Tablo.6. İç Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı (Trilyon TL) Aralık 00 Yüzde Şubat 00 Yüzde Sabit getirili Değişken faizli Döviz cinsinden Dövize endeksli IMF kredisi Takas Diğer Nakit Dışı Sabit getirili Değişken faizli Döviz cinsinden Dövize endeksli Toplam Stok Kaynak: Hazine Grafik.6. Mali Baskınlık (İç Borç Stoku/MY) (Yüzde)

14 Mart ayında mali baskınlık oranında artış gözlenmiştir. Mart ayında iç borç stok rakamındaki artışın MY para arzında gözlenen artışın üzerinde gerçekleşmesi mali baskınlığı artırmıştır. Kamunun mali piyasalardaki ağırlığının bir göstergesi olan iç borç stokunun MY ye oranı Şubat ayında yüzde 10, oranında iken; Mart ayında 1, oranında gerçekleşmiştir. 9

15 III. DÖVİZ KURLARINDAKİ GELİŞMELER Mart ayında TL karşısında hem dolar ve hem de euro değer kazanırken euro/dolar paritesi euro lehine artmaya devam etmiştir. Mart ayı başında Merkez Bankası gösterge dolar kuru alış fiyatı TL olurken; ay içinde yükseliş yönlü bir seyir izlemiş ve ay sonu itibariyle TL düzeyinden kapanmıştır. Aylık ortalama dolar kuru değerine bakıldığında ise, Mart ayı itibarıyla düzeyinde gerçekleşerek TL olan Şubat ayı ortalamasına göre yüzde, değer kazandığı gözlenmektedir. Aynı dönemde, Merkez Bankası gösterge euro kuru alış fiyatı TL seviyesinden TL seviyesine yükselmiştir. Euro aylık ortalama kuru TL düzeyinde gerçekleşerek TL düzeyinde gerçekleşen Şubat ayı rakamına göre yüzde, oranında değer kazanmasını göstermektedir. Söz konusu kurların ay içinde TL ye karşı değer kazanmasında Irak savaşının başlaması ile ekonomik bekleyişlerin olumsuza dönmesi ve bu durumun para ikamesi sürecini artırmasından kaynaklanan döviz talebi artışı etkili olmuştur Grafik.7. TL/Dolar Gelişimi Mar 05.Nis 0.May 1.May.Haz 6.Tem.Eyl 1.Eki 0.Kas.Ara 1.Oca 5.Mar Euro/dolar paritesi ay içinde euronun TL karşısında dolardan daha fazla değer kazanması ile 1,07 oranından 1,0 oranına yükselmiştir. Parite, euro lehine yükseliş trendini sürdürmüştür. 10

16 00 yılının ortalarından itibaren euro lehine değer kazanmaya başlayan euro/dolar paritesi, 00 yılı Mart ayında da yükselmeye devam etmiştir. Şubat ayı sonunda 1,07 düzeyinde olan parite, Mart ayı içinde 1,1 seviyelerine yükselmiş ve ay sonu itibariyle 1,0 düzeyinden kapanmıştır. Tablo.7. Kurlardaki Gelişmeler Dolar Euro Euro/Dolar Paritesi Aralık ,979 Ocak ,4109 Şubat ,697 Mart ,751 Nisan ,49 Mayıs , Haziran ,95467 Temmuz ,99666 Ağustos , Eylül ,901 Ekim ,9155 Kasım ,0007 Aralık ,01714 Ocak ,069 Şubat ,0777 Mart ,000 Kaynak:TCMB (1)Döviz kuru ve Parite değerleri aylık ortalamalardır. TCMB gösterge döviz alış kurları kullanılmıştır. 11

17 1,1 Grafik.. Euro/Dolar paritesindeki gelişim 1,05 1 0,95 0,9 0,5 0, 0.Oca 1.Oca 0.Mar 5.Mar 09.Nis 4.Nis 09.May 4.May 10.Haz 5.Haz 10.Tem 5.Tem 11.Eyl 6.Eyl 11.Eki 0.Eki 14.Kas 9.Kas 19.Ara 06.Oca 1.Oca 14.Mar 1.Mar 1

18 IV. SERMAYE PİYASASINDA GELİŞMELER a. İMKB Hisse Senedi Piyasası Mart ayında Şubat ayına göre yüzde 1,1 değer kaybederek puana gerileyen İMKB Ulusal 100- Bileşik Endeksi, Irak savaşının piyasalar ve ekonomi üzerinde meydana getirdiği olumsuz durumdan en fazla etkilenen araçlar arasında yer almıştır. Endeks değer kaybederken; işlem hacmi önceki aya göre yüzde 5 artarak 7.19 trilyon TL düzeyine yükselmiştir. 00 yılının ilk iki ayında yükseliş trendi izleyen İMKB Bileşik Endeksi, Mart ayında Irak savaşının başlaması ve piyasalardaki bekleyişleri olumsuz yönde etkilemesi ile puan olan Şubat ayına göre yüzde 1,1 oranında değer kaybederek puan düzeyine gerilemiştir. Endeksin dolar bazında değeri ise; 44, dolar düzeyinde gerçekleşen şubat ayına göre yüzde 1, değer kaybederek 67,9 dolar düzeyine gerilemiştir. Endeksin işlem hacmine bakıldığında, 6,5 katrilyon TL gerçekleşen Şubat ayına göre yüzde 5 oranında artış göstererek 7, katrilyon TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. İşlem hacmi dolar bazında ise, Şubat ayına göre yüzde,6 oranında artarak 4.0 milyon dolar düzeyinden 4.41 milyon dolar düzeyine yükselmiştir. Aylık ortalama bazda ise, Endeks Şubat ayına göre yüzde,4 oranında düşerek puan düzeyinden Mart ayında puan düzeyine gerilemiştir. Tablo.. İMKB de Çeşitli Göstergeler(1) İMKB 100 İMKB 100 Ulusal Pazar Dönemler Dönem Ort 0 Günlük HO. İşlem Hacmi 00 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Mart Mart Mart Mart Kaynak: İMKB Aylık Bülten (1) İMKB 100 Endeks Değerleri, 0 günlük Hareketli Ortalama, İşlem Hacmi Milyar TL 1

19 b. Tahvil ve Bono Piyasası İkinci el tahvil ve bono piyasasında işlem hacmi önceki aya göre artarken, faiz oranları Irakta yaşanan savaş nedeniyle yükseliş eğilimine girmiştir. Şubat ayında trilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği kamu menkul kıymetleri kesin alım-satım pazarında, Mart ayında yüzde 47,7 oranında aratark trilyon TL düzeyine yükselmiştir. Söz konusu piyasadaki ağırlıklı ortalama faiz oranları Şubat ayında yüzde 51,5 seviyesinden Mart ayında Irakta yaşanan savaşın ekonomiyi olumsuz yönde etkileyeceği beklentisi ile risk primlerine yansıması nedeniyle yüzde 54,64 seviyesine yükselmiştir. Tablo.9. Kamu Menkul Kıymetler Pazarı İşlem Hacmi Faiz Oranı DÖNEMLER (TRİLYON TL) (YÜZDE) 00-OCAK ,4 ŞUBAT.4 66,7 MART ,74 NİSAN ,4 MAYIS ,50 HAZİRAN ,79 TEMMUZ ,6 AĞUSTOS.19 55,5 EYLÜL ,1 EKİM ,6 KASIM ,09 ARALIK ,7 00- OCAK ,01 ŞUBAT ,5 MART ,64 Kaynak: İMKB Aylık Bülteni c. Repo-Ters Repo Piyasası Şubat ayında 6,7 katrilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği Repo-Ters repo pazarında, Mart ayı itibarıyla bu tutar,9 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. Faiz oranı ise, Merkez Bankası kısa vadeli borçlanma faiz oranları ile aynı seviyedeki hareketini sürdürmüş ve yüzde 44,0 düzeyinde gerçekleşmiştir. Şubat ayında işlem gününün de az olması nedeniyle 6,7 katrilyon TL ile diğer aylara göre düşük seviyede gerçekleşen işlem hacmi, Mart ayında gerek işlem gününün fazlalığı gerekse savaşın başlaması ile kısa vadeli fonlamanın tercih edilmesi gibi sebeplerle yüzde 14

20 1, oranında artarak,9 katrilyon TL ye yükselmiştir. Repo Ters repo piyasası faiz oranına bakıldığında, Merkez Bankasının kısa vadeli faiz oranları politikası gereği faiz oranını kendi inisiyatifinde belirlemesi ve piyasa ile bu amaca uygun işlemler gerçekleştirmesinin sonucu olarak istikrarlı bir seyir izlemeye devam etmiştir. Şubat ayında yüzde 44,0 düzeyinde gerçekleşen Repo Ters Repo Piyasası faiz oranları Mart ayında da 44,10 düzeyiyle yaklaşık aynı seviyede gerçekleşmiştir. Tablo.10. Repo-Ters Repo Piyasası İşlem Hacmi Faiz Oranı DÖNEMLER (TRİLYON TL) (YÜZDE) 00-OCAK ,0 ŞUBAT.59 59,1 MART 6. 55,6 NİSAN ,90 MAYIS , HAZİRAN ,1 TEMMUZ ,14 AĞUSTOS ,4 EYLÜL.76 46,0 EKİM ,04 KASIM ,57 ARALIK ,0 00-OCAK ,01 ŞUBAT ,0 MART.9 44,10 Kaynak: İMKB Aylık Bülteni d. Altın Borsası Şubat ayında olası Irak harekatı nedeniyle altına olan talep artışı, Mart ayı içinde Irak savaşının başlaması ile düşmeye başlamıştır. Altının ons fiyatında da önceki aya göre yüzde 4,6 oranında düşüş yaşanmıştır. Nitekim, Şubat ayında 59, dolar düzeyinde gerçekleşen aylık ortalama ons fiyatı, Mart ayında düşerek 4,7 dolar seviyesine inmiştir. Aynı dönemde, dolarla yapılan işlem hacmi ise Şubat ayına göre küçük bir artış göstererek 19,4 milyon dolardan 0,6 milyon dolar seviyesine yükselirken TL ile yapılan işlem hacmi 75,6 trilyondan 0 trilyon düzeyine inmiştir. Aynı dönemde toplam işlem miktarı ise, 1 ton düzeyinden,5 ton düzeyine düşmüştür. e. Yatırım Fonları Son dönemlerde tercih edilen yatırım aracı olarak görülen yatırım fonları portföy büyüklüğü artış trendini sürdürmektedir. Yatırım fonları portföy büyüklüğü Aralık 00 dönemine göre Ocak 00 döneminde 1 katrilyon TL artarak 9, katrilyon TL den 10, katrilyon TL ye yükselmiştir. 00 yılı Aralık ayı itibariyle yatırım fonlarının mali sistem içinde bulunduğu ağırlık oranını yansıtan Yatırım Fonları Toplam Portföy Büyüklüğü/ M 15

21 Para Arzı oranı, yüzde 15, düzeyinde gerçekleşirken, 00 Ocak ayı itibarıyla yüzde 16, düzeyine yükselmiştir. Grafik.9. A ve B Tipi Fonları Portföy Büyüklüğü / M Para Arzı 1,00 16,00 14,00 1,00 10,00,00 6, Daha çok faiz geliri içeren mali araçları bünyesinde bulunduran B tipi yatırım fonlarının Aralık ayı itibariyle yılbaşına göre ortalama getirisi,11 olurken; hisse senedi gibi menkul kıymetlerden de portföyünde bulundurabilen A tipi yatırım fonlarının ortalama getirisi,91 düzeyinde olmuştur. Tablo.11. Yatırım Fonları Getirileri A Tipi Yatırım Fonları Aylık Ortalama Getiri Yılbaşına göre Ortalama Getiri B Tipi Yatırım Fonları Aylık Ortalama Getiri Yılbaşına göre Ortalama Getiri 001 Kasım 6,6 4,66,14 4, Aralık 14, 6,5,19 9,1 00 Ocak -0,9-0,9,, 00 Şubat -7,9-7,6 4,0 7,5 00 Mart,5-4,9,57 10,50 00 Nisan -0,46-5,, 1,10 00 Mayıs -4,4-9,50,5 17,1 00 Haziran -1,6-10,,64 0,0 00 Temmuz 7,79 -,4,56 4,1 00 Ağustos -,4-5,7,4,7 00 Eylül -4,10-9,,46 1,10 00 Ekim 9,64-0,1,44 5,6 00 Kasım 17,0 15,4,9 41,0 00 Aralık -1,9-0,10, 44, 00 Ocak,91,91,11,11 Kaynak: SPK. 16

22 V. BANKACILIK SİSTEMİNDE GELİŞMELER a. Mevduat Gelişmeleri Mart ayında bankalar arası hariç toplam mevduat nominal olarak, TL mevduattaki artışın etkisiyle, küçük bir artış göstermiştir. 00 yılı Şubat ayında 10,5 katrilyon TL olan toplam mevduat, Mart ayında yüzde 0,1 oranında artarak 10,6 katrilyon TL ye yükselmiştir. Mevduattaki bu gelişme 00 yıl sonuna göre yüzde 0, azalışı ve önceki yılın aynı ayına göre yüzde 7,9 artışı ifade etmektedir. Dolar bazında toplam mevduat incelendiğinde; 00 yılı başında artış görülmesine karşın, Mart ayında, Irak savaşının etkisiyle döviz kurlarının ani yükselişi nedeniyle büyük bir düşüş gözlenmiştir. Nitekim, 00 yıl sonunda 0, milyar dolar olan mevduatlar, 00 yılı Şubat ayında 1,4 milyar dolara yükselmiştir. Ancak, Mart ayında Şubat ayına göre yüzde 5,9 oranında azalarak 76,6 milyar dolara gerilemiştir. Tablo. 1. Bankacılık Sisteminde Kredi ve Mevduatların Gelişimi Mart 0/ Şubat 0 Mart 0/ Aralık 0 Mart 0/ Mart 0 Toplam Mevduat (Bankalararası Hariç) 0,1-0, 7,9 Yurtiçi Yer. Toplam TL Mevduat 0, 4, 4, Yurtiçi Yer. Toplam YP Mevduat ($) -6,5-7,9,0 Toplam Krediler 11,5 17,9,5 Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri,4 14, 1, Mevduat Bankaları Yurtiçi TL Kredileri 0,4 10,0 5,6 Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredileri 1,9 0,6 6,0 Kalkınma Yatırım Bankaları Kredileri,1 9, 9, Kaynak: TCMB Haftalık Bültenleri Mart ayında mevduatlarda TL-YP portföy tercihinde TL mevduatlara belirgin bir yöneliş olmakla birlikte, YP mevduatların ağırlığı devam etmiştir. 00 yıl sonunda yurtiçi yerleşikler YP Mevduatlar/TL Mevduatlar oranı yüzde 1,4 iken, 00 yılı Mart ayında YP mevduatın ağırlığı korunmakla birlikte, tasarruf sahiplerinde TL mevduata daha fazla yöneliş olmuş ve söz konusu oran Şubat ve Mart aylarında sırasıyla yüzde 10,1 ve yüzde 11,5 olarak gerçekleşmiştir. 17

23 Mart ayında YP Mevduat/Toplam Mevduat rasyosu değerlendirildiğinde; savaş ortamının döviz kurları üzerinde oluşturduğu belirsizliğin etkisiyle TL mevduatların artması ve YP mevduatların azalması sonucu söz konusu oranda Şubat ayına göre nisbi bir düşüş yaşanarak, bu ayda yüzde 54,9 olmuştur. 65 Grafik.10. YP Mevduat/Toplam Mevduat Mevduatların vade yapısındaki kısalık 00 yılı Mart ayında da sürmüştür. Zorunlu karşılığa tabi TL mevduatlar incelendiğinde ay ve daha kısa vadeli mevduatların payının 00 yıl sonunda yüzde,1 iken, 00 yılı Mart ayında yüzde, olduğu gözlenmektedir. Mevduatın vade yapısı özellikle 00 yılının Mayıs ayından itibaren Irak krizi, faiz ve kur riski nedeniyle kısalmıştır. Vadenin kısalması likit kalma eğiliminin arttığını göstermektedir. Zorunlu karşılığa tabi mevduatların vadelerinin ağırlıklı ortalaması alındığında, 00 yıl sonunda yaklaşık,6 ay olan ortalama vadenin, 00 yılı ilk aylarında değişmeyerek Mart ayında da aynı seviyeyi koruduğu görülmektedir. (Vadesiz mevduatların vadesi sıfır alınmıştır) Grafik.11. Ay ve Daha Kısa Vadeli TL Mevduat/Toplam TL Mevduat

24 Grafik.1. Zorunlu Karşılığa Tabi TL Mevduatların Ortalama Vadesi (Ay) Vadesiz mevduatların vadesi sıfır alınmıştır. 1 yıldan uzun vadeli olan mevduatların vadesi 1 yıl kabul edilmiştir. Benzer gelişim döviz tevdiat hesaplarında da gözlenmiştir. Nitekim, döviz tevdiat hesapları içinde ay ve daha kısa vadeli mevduatların payı 00 yıl sonunda yüzde 5,1 iken, 00 yılı Mart ayında yüzde 4,6 olarak gerçekleşmiştir. 5 Grafik.1. Müşterilerle Yapılan Repo/Yurtiçi Yerleşikler TL Mevduat Bankaların müşterileriyle yaptıkları repo hacmi 001 yılında TMSF bankaları ve kamu bankalarının gecelik finansman ihtiyacının azalması ve repo faiz gelirlerindeki stopaj oranlarının artmasıyla düşüş eğilimine girmiştir. Ancak, piyasalarda belirsizliğin artmasına paralel olarak tasarruflar kısa vadeye yönelmiş ve repo, 00 yılının ikinci yarısında nominal olarak yeniden artmıştır. 00 yılı Kasım ayında oluşan olumlu havanın etkisiyle kısa vadeye olan talebin azalmasıyla repo/mevduatlar oranı düşüş göstermiştir. Ancak, 00 yılı Mart ayında, Irak savaşının oluşturduğu belirsizlik ortamının etkisiyle kısa vadeye 19

25 talep tekrar artmış ve söz konusu oran Aralık ayına göre 1, puan artarak, yüzde 6,7 olmuştur. b. Krediler 00 yılı Mart ayında kredi piyasasında önemli bir canlanma görülmektedir. Bankaların krediler hacminde 00 yılı boyunca TL bazında artış görülmemiş, dolar bazında gerileme yaşanmıştır. Ancak, 00 yılı Aralık ayında kredilerde artış görülmüş ve bu artış 00 yılı başında da devam etmiştir. Nitekim, 00 yıl sonunda 1, katrilyon TL olan mevduat bankaları yurtiçi kredileri, 00 yılı Şubat ayında,7 katrilyon TL ye yükselmiştir. Mart ayında ise Şubat ayına göre yüzde,4 oranında ve 00 yıl sonuna göre de yüzde 14, oranında artarak 6,6 katrilyon TL ye yükselmiştir. Dolar bazında ise, bankaların yurtiçi kredi hacmi 00 sonunda 19,5 milyar dolar iken, 00 yılı Şubat ayında 1 milyar dolar ve Mart ayında döviz kurlarının yükselmesine rağmen 1,4 milyar dolar olmuştur. Banka kredilerinin en büyük alt kalemi olan ticari kredilerde de Mart ayında önemli oranda canlanma görülmektedir. 00 yılı boyunca yatay bir seyir izleyen ticari krediler 00 yılı Aralık ayından itibaren artış trendi göstermeye başlamış, 00 yılı Mart ayında Şubat ayına göre yüzde 9,4, 00 yıl sonuna göre yüzde 16, oranında artarak,5 katrilyon TL ye yükselmiştir. 00 yılı Mart ayında, kredilerde, YP kredilerin payı artmıştır. 00 yılı Mart ayında kredilerde görülen artış özellikle yurtiçi YP ticari kredilerin artışından kaynaklanmıştır. Böylece bankalar daha az kur riski almışlardır. Nitekim, 00 yıl sonunda mevduat bankaları yurtiçi kredilerinin yaklaşık yüzde 45, ünü YP krediler oluşturmaktayken, 00 yılı Şubat ayında bu oran yüzde 4,4 e gerilemiş, Mart ayında ise yüzde 47,6 ya yükselmiştir. 0

26 Grafik.14.Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredi/Toplam Kredi Mart ayında krediler/mevduatlar rasyosunda kredilere bağlı olarak artış görülmüştür. Kredilerin mevduatlardan daha yüksek oranda genişlemesi sonucu, Mevduat Bankaları Kredileri/Bankalararası Hariç Toplam Mevduatlar oranı 00 yılı Aralık ayı sonundaki yüzde 4,6 seviyesinden, 00 yılı Şubat ayında yüzde 6, seviyesine, Mart ayında da yüzde 9,5 seviyesine yükselmiştir. Aynı gelişme para birimleri bazında inceleme yapıldığında da görülmektedir. Nitekim, Mevduat Bankaları Yurtiçi TL Krediler/TL Mevduatlar oranı 00 yılı Aralık ayında yüzde 0,9 iken, 00 yılı Mart ayında yüzde,7 ye yükselmiştir. Aynı dönemlerde Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredileri/YP Mevduatları rasyosu da yüzde 0 seviyesinden, yüzde 5,1 seviyesine yükselmiştir. 50 Grafik.15. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri/Toplam Mevduatları

27 Tüketici kredilerinde 00 yılının ikinci yarısından itibaren görülen canlanma 00 yılı başında sınırlı bir şekilde sürmüştür. 00 yılının Mayıs ayından itibaren tüketici kredileri ve kredi kartlarında görülen artış 00 yılı Mart ayında sınırlı bir şekilde sürmüştür. Nitekim, 00 yıl sonunda 7 katrilyon TL seviyesinde olan tüketici kredileri ve kredi kartları, 00 yılı Şubat ayı sonunda 7,7 katrilyon TL, Mart ayında 7,9 katrilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Tüketici kredileri ve kredi kartları/ mevduat bankaları kredileri oranı Mart ayında kredilerin çok büyük bir oranda artması sonucu gerilemiştir. Nitekim, söz konusu rasyo, 00 yılı sonunda yüzde iken, 00 yılı Şubat ayında yüzde, e yükselmiş, Mart ayında ise yüzde 1,6 ya gerilemiştir. Grafik.16. Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları / Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri yılı boyunca artış gösteren mevduat bankalarının Tahsili Gecikmiş Alacaklar (TGA)/Toplam Krediler rasyosu, 00 yılı başından itibaren düşüş göstermektedir. Bankacılık sektörü yeniden yapılandırma programı çerçevesinde çıkarılan 474 sayılı Kanunun uygulanması ve sistemde denetim ve gözetimin arttırılması ile bilançolarda gizlenmiş kötü kredilerin muhasebeleştirilmesi sonucu 00 yılı boyunca artan TGA/Krediler rasyosu, 00 yılı başında düşme eğilimine girmiştir. Mevduat bankaları için söz konusu oran, 00 yıl sonunda yüzde 1, iken, 00 yılı Şubat ayında yüzde 7, ye, Mart ayında da yüzde 5, e gerilemiştir. Gruplar bazında incelendiğinde, kamu mevduat bankaları TGA/Krediler rasyosu 00 yılındaki yüzde 6, olan seviyesinden, 00 yılı Şubat ayında yüzde 59,5 e, Mart ayında da 5,9 a düşmüştür. Söz konusu rasyonun TMSF

28 hariç özel mevduat bankalarında Aralık ayındaki yüzde 17,5 seviyesinden, Şubat ayında yüzde 14,7 ye, Mart ayında yüzde 1,4 e gerilediği görülmektedir. 00 yılı Haziran ayında Pamukbank ın TMSF kapsamına alınmasıyla yükselen TMSF kapsamındaki bankaların TGA/ Krediler rasyosu da 00 yılı başında gerilemiştir. Nitekim, 00 yıl sonunda yüzde 0,7 olan TMSF Bankaları TGA/Krediler oranı 00 yılı Şubat ayında yüzde 149,6, Mart ayında yüzde 151,1 olarak gerçekleşmiştir. Grafik.17. TGA/Krediler mevduat bank.tga/kredi özel mevduat bank.tga/kredi (tmsf hariç) tmsf bank.tga/kredi kamu mevduat bank.tga/kredi yabancı bank.tga/kredi c. Menkul Değerler Cüzdanı ve Bağlı Menkul Değerler 00 yılı Mart ayında mevduat bankaları menkul kıymetler cüzdanı ve bağlı menkul değerler kalemleri nominal olarak artmıştır. Mevduat bankalarının likit aktifleri içinde yer alan ve tamamına yakını DİBS lerden oluşan menkul değerler cüzdanı, 00 yılı Şubat ayından itibaren artarak yıl sonunda,5 katrilyon TL ye, 00 yılı Şubat ayında 40 katrilyon TL ye ve Mart ayında da 40, katrilyon TL ye yükselmiştir. 00 yılı Mart ayındaki artış hem TL hem de YP menkul değerlerin artışından kaynaklanmıştır. Nitekim, YP menkul değerler 00 yılı Mart ayında, Şubat ayına göre yüzde,7 oranında artarak 0,7 katrilyon TL olmuştur. TL menkul değerler ise Mart ayında Şubat ayına göre yüzde 1 oranında artarak 0,1 katrilyon TL ye yükselmiştir. Böylece, menkul değerler cüzdanı portföyünde YP menkul değerlerin ağırlığı artmıştır.

29 Gruplar bazında incelendiğinde kamu bankaları menkul değerler cüzdanının 00 yılı Şubat ayı sonundaki 5, katrilyon TL seviyesinden Mart ayında 6, katrilyon TL ye yükselediği, özel mevduat bankaları menkul değerler cüzdanının aynı dönemlerde,5 katrilyon TL den, katrilyon TL ye yükseldiği görülmektedir. Mevduat bankaları menkul değerler cüzdanının toplam mevduatlara oranı incelendiğinde, söz konusu oranın, mevduatların çok az artmasına karşın menkul değerlerin daha fazla artması sonucu 00 yılı Şubat ayındaki yüzde 0, olan seviyesinden, Mart ayında yüzde 0, seviyesine yükseldiği görülmektedir. Bankaların duran aktifleri içinde yer alan 1 yıldan fazla ellerinde tutacakları menkul değerleri gösteren bağlı menkul değerler kaleminde de Mart ayında nominal bazda artış görülmüştür. Nitekim, 00 yılı Şubat ayında 45, katrilyon TL olan bağlı menkul değerler Mart ayında yüzde, oranında artarak 46, katrilyon TL seviyesine yükselmiştir. Gruplar bazında incelendiğinde bu artışın kamu mevduat bankalarından kaynaklandığı görülmektedir. Kamu mevduat bankaları bağlı menkul değerleri 00 yılı Şubat ayındaki, katrilyon TL lik seviyesinden Mart ayında 4,9 katrilyon TL ye yükseldiği görülmektedir. Aynı dönemlerde özel mevduat bankaları bağlı menkul değerlerinin ise 10,6 katrilyon TL den 10,5 katrilyon TL ye gerilediği görülmektedir. Mevduat bankaları menkul değerleri toplam olarak incelendiğinde (menkul değerler cüzdanı+bağlı değerler), 00 yılı Mart ayında 00 yıl sonuna göre yüzde 4,7, 00 yılı Şubat ayına göre yüzde, oranında artarak 6,5 katrilyon TL olduğu görülmektedir. Son aylarda, toplam menkul kıymet stokları içinde, duran aktif olan bağlı menkul kıymetlerin payının azaldığı, likit aktif olan menkul kıymetler cüzdanının payının arttığı görülmektedir. Nitekim, 00 yılı Mart ayında menkul kıymet stoklarının yüzde 0,1 ini menkul kıymetler cüzdanı, yüzde 69,9 unu bağlı menkul kıymetler oluşturmaktayken, 00 yılı Mart ayında menkul kıymetler cüzdanının payı yüzde 46,7 ye yükselmiş, bağlı menkul kıymetlerin payı yüzde 5, e gerilemiştir. Dağılımın bu şekilde değişmesi bankacılık sisteminde likidite riskini azaltıcı etkide bulunmuştur. Gruplar bazında bakıldığında; aynı tarihlerde kamu mevduat bankaları menkul kıymetleri içinde menkul değerler cüzdanının payının yüzde 10,1 den yüzde 16, e, özel mevduat bankaları menkul kıymetleri içinde yüzde 51,6 dan yüzde 75,7 ye yükseldiği görülmektedir. Bankacılık sistemi toplam menkul kıymetlerinin gruplara göre dağılımı incelendiğinde; 00 yılı Mart ayında toplam menkul kıymetlerin yüzde 50, i kamu bankalarının portföyünde bulunmaktayken, bu oran 00 yılı Mart ayında yüzde 47,7 ye gerilemiştir. 4

30 Aynı dönemlerde özel mevduat bankalarının portföyündeki oranın arttığı görülmektedir. Nitekim, 00 yılı Mart ayında toplam menkul kıymetlerin yüzde 46,7 si özel mevduat bankalarında bulunmaktayken bu oran 00 yılı Mart ayında yüzde 49,5 e yükselmiştir. Grafik.1. Menkul Değerler Cüzdanı (Katrilyon TL) Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Özel Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Kamu Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Yabancı Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Grafik.19. Bağlı Menkul Değerler (Katrilyon TL) Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Özel Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Kamu Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Yabancı Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı 5

31 Grafik.0. Mevduat Bankaları Menkul Değerleri/Toplam Mevduatları

32 VII. BANKACILIK SEKTÖRÜ YENİDEN YAPILANDIRMA PROGRAMI GELİŞMELERİ Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun Nisan 00 Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programı gelişme raporunda yer alan bilgilerin değerlendirilmesi sonucu, bankacılık sektörünün yeniden yapılandırılmasının kamu maliyesi üzerinde önemli bir yük yarattığı ortaya çıkmıştır. a. Kamu Bankaları Kamu bankalarının görev zararlarının ortadan kaldırılması, görev zararı oluşumunun engellenmesi ve kısa vadeli fon ihtiyacının sıfırlanması sonucu kamu bankaları ticari prensiplere uygun ve kar amacına yönelik çalışmaya başlamıştır. Bunun olumlu etkisi karlılık performansı üzerinde görülmektedir. Nitekim, Ziraat ve Halk Bankaları toplam olarak 001 yılında çok büyük oranlarda zarar etmişken, 00 yıl sonunda enflasyon muhasebesine göre düzeltilmiş verilere göre 750 trilyon TL kar etmişlerdir. Kamu bankaları kötü aktifleri temizleme ve onlara karşılık ayırma konularında daha hassas davranmışlar ve bilançoları daha şeffaf hale gelmiştir. 000 yılında takipteki alacakları 1 katrilyon TL iken, 00 yılında,6 katrilyon TL ye yükselmiştir. Aynı dönemde karşılıklar 0, katrilyon TL den,9 katrilyon TL ye yükselmiştir. Böylece net takipteki alacakları 0,7 katrilyon TL lik seviyesini korumuştur. Banka bilançolarından kötü aktiflerin temizlenmesi çalışmaları çerçevesinde takipteki alacakların 001 ve 00 yıllında artması kaçınılmazdır. Ancak, bundan sonra takipteki kredilerin artması hala geri dönüşsüz krediler verildiğini gösterecektir. Kamu bankalarına sermayelerini güçlendirmeleri amacıyla nakit ve nakit dışı menkul kıymet yoluyla yapılan kaynak aktarımları sonucu kamu bankalarının ödenmiş sermayesi 000 yıl sonunda 476 trilyon TL iken, 00 yıl sonunda,4 katrilyon TL ye yükselmiştir. Özkaynakları ise aynı dönemde 71 trilyon TL den 6 katrilyon TL ye yükselmiştir. Kamu bankalarının şube ve personel sayısının azaltılması çalışmaları sürdürülmüş, 000 yıl sonunda 494 olan şube sayısı 00 yıl sonunda 165 e, olan personel sayısı ise 099 a indirilmiştir. 7

33 b. TMSF Bankaları TMSF bünyesinde Pamukbank ve Bayındırbank olmak üzere iki banka kalmıştır. Bayındırbank geçiş bankası olarak tutulmakta, Pamukbank ın ise satış çalışmaları sürmektedir. TMSF ye devralınan bankaların toplam devir zararı 17, milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bankaların yükledikleri bu zararın 11 milyar dolar gibi büyük bir kısmı banka sahiplerinin yasal limitlerin üzerinde kendi lehlerine kullandıkları tutarlardan oluşmaktadır ve hakim ortaklardan alacaklar statüsündedir. Devir tarihinden 00 yılı Mart ayı sonuna kadar takipteki alacaklardan, geri ödeme planına bağlanan alacaklardan, banka, iştirak ve gayrimenkul satışlarından toplam 1,7 milyar dolar gelir elde edilmiştir. TMSF nin devraldığı zararların yanında tahsilatlarının çok sınırlı olmasında; Davalara ihtisas mahkemelerinde bakılmaması ve mahkemelerin iş yükü dolayısıyla davaların uzun sürmesi, Banka sahiplerinin açtığı davalarda yürütmeyi durdurma kararı çıkmışsa TMSF tarafından işlem yapılamaması, Borçlunun mal varlığının borca yetmediği durumlarda TMSF nin tahsilat yapamaması, İcra İflas Kanunundaki düzenlemelernin henüz yapılmamış olması, Takibat ve alacakların çözümlenmesi sırasında ödenmesi gereken vergi, harç ve KDV yükümlülüklerinin tahsilatı zorlaştırması gibi nedenler etkili olmuştur. TMSF bankalarının açık pozisyonlarının giderilmesi çalışmaları kapsamında; 001 yılı Mayıs ayında 4,5 milyar dolar olan açık pozisyon 001 yılı Haziran ayı sonunda 561 milyon dolara, 1 Mart 00 tarihi itibariyle 110 milyon dolara gerilemiştir. Devir tarihi itibariyle 115 olan TMSF bankaları şubeleri, Pamukbank, Bayındırbank ve tasfiye halindeki Türk Ticaret Bankası na ait olmak üzere 9 a indirilmiştir. Fon bünyesinde sadece Bayındırbank ın kalması hedeflendiğinden bu sayı daha da azalacaktır.

34 Halen Bayındırban ın 6 şubesi bulunmaktadır. Devir tarihi itibariyle 79 olan personel sayısı tasfiye halindeki Türk Ticaret Bankası da dahil edildiğinde 717 ye indirilmiştir. c. Özel Bankalar Özel banka sahiplerinden sermayelerini güçlendirmeleri amacıyla takvime bağlı taahhüt mektupları alınmış ve 001 ve 00 yıllarında toplam katrilyon TL sermaye artışı gerçekleştirilmiştir. 001 yılında büyük oranlarda kur zararı yaşayan bankalar, izleyen tarihlerde açık pozisyon konusunda çok ihtiyatlı davranmışlar ve 1 Mart 00 tarihi itibariyle açık pozisyonları 15 milyon dolar fazla vermiştir. Pamukbank ın TMSF ye devrinden sonra ortaya çıkan Yapı Kredi Bankası nın mülkiyet sorununu çözmek üzere Çukurova Grubu ile BDDK arasında anlaşma yapılmıştır. Anlaşma ile; Çukurova Grubu Pamukbank ı geri alma talebinden vazgeçmiş, Grubun Pamukbank ve diğer TMSF bankalarına olan milyar dolar borcu için ilk yılı sadece faiz ödemeli olmak üzere 15 yıllık ödeme planı oluşturulmuş ve Grubun Yapı Kredi Bankasındaki hisselerini yıl içinde elinden çıkaracağı konularında anlaşmaya varılmıştır. 5 özel bankanın toplam bilanço büyüklüğü dolar bazında artış göstererek 71 milyar dolardan, milyar dolara yükselmiştir. Aktif kaleminin büyümesinde özellikle menkul kıymet stoklarının artışı etkili olmuştur. 001 yıl sonunda 19,7 milyar dolar olan toplam menkul kıymetler 00 yıl sonunda, milyar dolara yükselmiştir. Bu gelişmede duran aktif olan bağlı menkul değerlerin dolar bazında gerilemesine karşın likit aktif olan menkul değerler cüzdanının çok büyük bir oranda artışı etkili olmuştur. 00 yılında mevduatlar ve krediler kalemleri artarken takipteki krediler hem brüt hem de net olarak azalmıştır. 001 yıl sonunda 16,7 milyar dolar olan krediler 00 yıl sonunda,6 milyar dolara, 50,5 milyar dolar olan mevduatlar kalemi 56, milyar dolara yükselmiştir. Brüt takipteki alacaklar aynı dönemde 5,5 milyar dolardan,6 milyar dolara, karşılıklar sonrası net takipteki alacaklar,6 milyar dolardan 1, milyar dolara gerilemiştir. 9

35 00 yılı özel bankaların karlılıkları açısından olumlu geçmiştir. 001 yıl sonunda,7 milyar dolar zarar eden bankalar 00 yıl sonunda 1,7 milyar dolar kar etmişlerdir. Söz konusu karın gerçekleşmesinde, menkul kıymet faiz gelirlerinin yüksekliği ve kurdan kaynaklanan zararların azalması etkili olmuştur. En önemli gider kalemi ise mevduatlara ödenen faiz olmuştur. Hem bankaların sermaye yapılarının güçlendirilmesi hem de net karın yüksek olmasıyla özkaynaklara aktarılan tutarların etkisiyle özel bankaların sermaye yeterlilik oranı yükselmiştir. Nitekim 001 yıl sonunda yüzde 15,6 olan sermaye yeterlilik oranı 00 yıl sonunda yüzde 19,4 e yükselmiştir. TMSF bankaları ve kamu bankalarında olduğu gibi özel bankaların da yabancı para açık pozisyonlarında iyileşme görülmüştür. 001 yıl sonunda 1, milyar dolar olan açık pozisyon 1 Mart 00 tarihi itibariyle 165 milyon dolar fazla olarak gerçekleşmiştir. BDDK tarafından 00 yılı Mart ayında, aracılık maliyetlerinin azaltılması ile ilgili olarak politikalar üretmek üzere bir çalışma başlatılmıştır. Bu çalışmaya pek çok kurum ve kuruluş katılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, bankacılık sektöründe tasarrufların yatırma dönüştürülmesi sürecinde karşılaşılan aracılık maliyetlerinin imkanların el verdiği doğrultuda en az seviyeye indirilmesinin sağlanmasıdır. 0

36 VII. ULUSLARARASI PİYASALARDA GELİŞMELER Avrupa Parasal Birliğinde temel parasal gösterge olarak kullanılan ve ileriye yönelik enflasyon beklentilerinin oluşturulmasında temel değişkenlerden biri olarak kabul edilen M para arzı, Şubat ayında da yükselmeye devam etmiştir. Avrupa Parasal Birliğinde temel parasal gösterge olan ve para politikasının sıkılığı hakkında bilgi veren M para arzının yıllık artış oranı, Şubat ayı itibariyle de yükselmeye devam etmiştir. Ocak ayında 1 aylık artış yüzde 7,1 iken, Şubat ayında söz konusu oran, yüzde,0 olarak gerçekleşmiştir. Avrupa Parasal Birliğine dahil ülkelerde, Tüketici Fiyat Endeksinde yıllık olarak artış gözlenmektedir. M para arzında yaşanan artış eğilimine paralel şekilde, Parasal Birliğe üye 11 ülkenin uyumlaştırılmış Tüketici Fiyat Endeksinde de artış gözlenmektedir. Söz konusu endeksin Ocak ayı itibariyle 1 aylık artışı yüzde, iken, bu değişim Şubat ayında yüzde,4 olarak gerçekleşmiştir. Avrupa Merkez Bankası 7 Mart tarihinde faiz oranlarını düşürmüştür. Avrupa Merkez Bankası ekonomik aktivitede canlanmayı teşvik edebilmek amacıyla 6 Aralık 00 ve 7 Mart 00 tarihinde olmak üzere iki kez faiz oranlarında indirime gitmiştir. 00 yılı Aralık ayında 0,5 puan düşürülen faiz oranları, Mart ayında 0,5 puan daha indirilmiştir. 1