TEMEL VETER NER ANATOM

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2319 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1316 TEMEL VETER NER ANATOM Yazarlar Prof.Dr. R. Merih HAZIRO LU (Ünite 1, 2) Prof.Dr. Ahmet ÇAKIR (Ünite 3, 4) Prof.Dr. Bahri YILDIZ (Ünite 5, 7) Prof.Dr. Hüseyin YILDIZ (Ünite 6) Doç.Dr. Ça dafl OTO (Ünite 8) Prof.Dr.. Önder ORHAN (Ünite 9) Yrd.Doç.Dr. Okan EK M (Ünite 10) Editör Prof.Dr. R. Merih HAZIRO LU ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Belgin Boz Grafikerler Mehmet Emin Yüksel Nihal Sürücü Kitap Koordinasyon Birimi Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Temel Veteriner Anatomi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Mart 2014

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... K saltmalar... viii ix Anatominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar... 2 ANATOM N N TANIMI... 3 ANATOM K TER MLER... 3 VÜCUT DÜZLEMLER (PLANA CORPORIS)... 5 DO RULTU, YÖN, KONUM B LD REN TER MLER... 5 VETER NER ANATOM DE NCELENEN HAYVANLAR... 6 MEMEL LERDE BÜYÜK VÜCUT BOfiLUKLARI... 7 GÖ ÜS BOfiLU U (CAVUM THORACIS)... 8 PLEURA... 9 KARIN BOfiLU U (CAVUM ABDOMINIS) LE EN BOfiLU U (CAVUM PELVIS) Kar n Bofllu u ve Peritoneum Le en Bofllu u ve Peritoneum Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar skelet Sistemi ve Eklemler KEM KLER VE SKELET S STEM Kemiklerin fiekillerine Göre S n fland r lmas Uzun Bir Kemi in Makroskopik Yap s Kemiklerin Beslenmesi Kemik Üzerindeki Ç k nt ve Girintiler SKELET N BÖLÜMLER Bafl skeleti Cranium Cerebrale Cranium Viscerale Omurga (Columna Vertebralis) Kaburgalar (Costae) Gö üs Kemi i (Sternum) EKSTREM TE KEM KLER (SKELETON APPENDICULARE, ÖN VE ARKA BACAK KEM KLER ) Ön Bacak Kemikleri (Ossa Membri Thoracici) Arka Bacak Kemikleri (Ossa Membri Pelvini) EKLEMLER Eklem Hareketleri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Kas Bilimi (Myologia) KAS B L M (Myologia) Kas Çeflitleri ÜN TE 2. ÜN TE 3. ÜN TE

4 iv çindekiler 1. skelet Kaslar - Çizgili Kaslar Organ Kaslar - Düz Kaslar Kalp Kas (Myocardium) Deri Kaslar (Musculi cutanei) Bafl Üzerindeki Kaslar (Musculi capitis) Dudak, Yanak ve Göz Çevresinde Bulunan Kaslar Çi neme Kaslar (Musculi masticatores) Boyun Bölgesi Kaslar (Musculi colli) Dil Kaslar (Musculi hyoidei) S rt Kaslar (Musculi dorsi) Gö üs Kaslar (Musculi thoracis) Diaphragma Solunum kaslar Kar n Kaslar (Musculi abdominis) Ön Bacak Kaslar (Musculi membri thoracici) Bilek Ekleminin ve Ön Aya n Aç c (extensor) ve Bükücü (flexor) Kaslar Arka Bacak Kaslar (Musculi membri pelvini) D fl Sa r Kaslar (Musculi glutei) Uylu un (femur) Ön Taraf nda Bulunan Kaslar Uylu un Yan ve Arka Taraf ndaki Kaslar Uylu un ç Yüzündeki Kaslar Baca n Ön, Yan ve Arka Taraf nda Yer Alan Kaslar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Sindirim Sistemi S ND R M S STEM (Apparatus digestorius) A IZ (Os - Oris - Stoma) A z Bofllu u (Cavum oris) A z Bofllu unun çinde ve Çevresinde Yer Alan Organlar Dudaklar (Labia oris) Yanak (Bucca) Difl Eti (Gingiva) Damak (Palatum) Difller (Dentes) Dil (Lingua - Glossa) Tükrük Bezleri (Glandulae Salivariae) Yutak (Pharynx) Sindirim Kanal (Canalis alimentarius) Yemek Borusu (Esophagus) Mide (Ventriculus - Gaster) Ba rsaklar (Intestinum) Karaci er (Hepar) Kar n Tükrük Bezi (Pancreas) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar... 69

5 çindekiler v Solunum Sistemi (Systema respiratorium) SOLUNUM S STEM (SYSTEMA RESPIRATORIUM) BURUN DEL KLER (NARES) VE BURUN BOfiLU U (CAVUM NASI) GEN Z (NASOPHARYNX) GIRTLAK (LARYNX) SOLUK BORUSU (TRACHEA) AKC ERLER (PULMONES) AKC ERLER N YERLEfi M Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Boflalt m ve Üreme Sistemleri BOfiALTIM VE ÜREME S STEMLER (SYSTEMA UROGENITALIA) Boflalt m Sistemi (Systema Urinaria) Böbrek (Ren) Sidik Kanal (Ureter) Sidik Kesesi (Vesica Urinaria) D fl Sidik Yolu (Urethra) Üreme Sistemi (Systema Genitalia) Erkek Üreme Sistemi (Systema Genitalia Masculina) Erbezi Torbas (Scrotum) Erbezi (Testis) Epididymis Ductus Deferens Eklenti Üreme Bezleri (Glandulae Genitales Accessoriae) Kam fl (Penis) Erkek D fl Sidik Yolu (Urethra Masculina) Sünnet Derisi, Çav Torbas (Preputium) Systema Genitalia Feminina (Difli Üreme Sistemi) Yumurtal k (Ovarium) Yumurta Kanal (Tuba Uterina, Oviduct, Salpinx) Rahim, Döl Yata, Kuzuluk (Uterus) K l f, Hazne, Mehbil (Vagina) K l f Giriti, Mehbil Giriti (Vestibulum Vaginae) Ferç (Vulva) B z r (Clitoris) Difli D fl Sidik Yolu (Urethra Feminina) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Dolafl m Sistemi (Cardiovasculer System) ve ç Salg Bezleri DOLAfiIM KAN PLAZMASI VE fiek LL ELEMENTLER KALB N YER ÜN TE 6. ÜN TE 7. ÜN TE

6 vi çindekiler KALP DUVARI YAPISI KALB N BÖLÜMLER KALP KAPAKLARI FONKS YONEL VE YAPISAL OLARAK DAMARLARI LENFAT K S STEM Ç SALGI BEZLER - ENDOKR N BEZLER Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 9. ÜN TE Sinir Sistemi S N R S STEM (SYSTEMA NERVOSUM) MERKEZ S N R S STEM (SYSTEMA NERVOSUM CENTRALE) Beyin Omurilik ÇEVRESEL S N R S STEM (SYSTEMA NERVOSUM PER PHER CUM) Kafa Sinirleri Spinal Sinirler SOMAT K ( STEML ) S N R S STEM OTONOM ( STEMS Z) S N R S STEM Sempatik Sinir Sistemi Parasempatik Sinir Sistemi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Duyu Organlar DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM, AESTHESIOLOGIA) ORGANUM OLFACTUS, KOKU DUYUSU ORGANI ORGANUM GUSTUS, TAT DUYUSU ORGANI ORGANUM V SUS, GÖRME DUYUSU ORGANI Gözün Eklenti Organlar (Organa Oculi Accessoria) ORGANUM VESTIBULOCOCHLEARE, fi TME VE DENGE ORGANI D fl Kulak (Auris Externa) Orta Kulak (Auris Media) ç Kulak (Auris Interna) ORGANUM TACTUS, DOKUNMA DUYUSU ORGANI Deri ve Deri Alt Dokusu (Integumentum Commune) Ya bezleri (Glandulae Sebaceae) Ter bezi (Glandulae Sudoriferae) Özel Deri Bezleri K l (Pili) Meme (Mamma) Deriden Oluflmufl K ls z Organlar Organum Digitale (T rnak) Boynuz (Cornu) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar

7 çindekiler vii S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Evcil Kanatl lar n Anatomisi EVC L KANATLILAR HAKKINDA TEMEL ANATOM K B LG LOKOMOTOR S STEM skelet Sistemi Bafl skeleti Omurga (Columna Vertebralis) Kaburgalar (Costae) Gö üs Kemi i (Sternum) Ön Bacak Kemikleri (Ossa Membri Thoracici) Arka Bacak Kemikleri (Ossa Membri Pelvini) Eklemler Kas Sistemi S ND R M S STEM (SYSTEMA DIGESTORIUM) A z Bofllu u (Cavum Oris) Yemek Borusu (Esophagus) Mide (Gaster, Ventriculus) Ba rsaklar (Intestinum) Karaci er (Hepar) Pankreas (Pancreas) Dalak (Lien) SOLUNUM S STEM (SYSTEMA RESPIRATORIUM) Burun Delikleri (Nares) ve Burun Bofllu u (Cavum Nasi) Ön G rtlak (Larynx Cranialis) Soluk Borusu (Trachea) Ard G rtlak (Larynx caudalis, Syrinx) Akci erler (Pulmones) Hava Keseleri (Sacci Pneumatici) ÜROGEN TAL S STEM (SYSTEMA UROGENITALIS) drar Sistemi (Systema Urinaria) Üreme Sistemi (Systema Genitalia) Erkek Üreme Organlar (Systema Genitalia Masculina) Difli Üreme Organlar (Systema Genitalia Feminina) DOLAfiIM VE LENF S STEM Dolafl m Sistemi (Systema Vasorum) Lenf Sistemi (Systema Lymphaticum) ENDOKR N S STEM S N R S STEM (SYSTEMA NERVOSUM) Merkezi Sinir Sistemi (Systema Nervosum Centrale) Çevresel Sinir Sistemi (Systema Nervosum Periphericum) Otonom Sinir Sistemi (Systema Nervosum Autonomicum) DUYU ORGANLARI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE

8 viii Önsöz Önsöz Anadolu Üniversitesi Aç kö retim Fakültesi Laborant ve Veteriner Sa l k Ön Lisans Program için haz rlanm fl olan Temel Veteriner Anatomi ders kitab ile ö rencilere hayvan vücudunu tan tmak hedeflenmifltir. Kitapta Veteriner Anatomi nin temel bilgilerinin verilmesine gayret edilmifl, ayr nt lardan uzaklaflmaya çal fl lm flt r. Veteriner Anatominin konusuna giren evcil memeli ve kanatl hayvanlar n vücudu karfl laflt rmal ve sistematik olarak aç klam fl, anatomide kullan lan Latince ve Grekçe as ldan gelme uluslararas standart terimlerin Türkçe karfl l klar verilmifl, metin içinde bu s k s k tekrarlanarak ö renim kolayl sa lamak amaçlanm flt r. Her ünitede yer verilen flekillerin konular n daha rahat anlafl lmas na katk sa layaca düflünülmüfltür. Kitab n yaz lmas nda eme i geçen de erli akademisyen meslektafllar m za, Anadolu Üniversitesi Aç k Ö retim Fakültesi Yetkilileri ve Dizgi ve Bask aflamas nda eme i geçenlere sonsuz teflekkürler Kitab n ö rencilerimize ve di er okuyuculara yararl olmas dile iyle Editör Prof.Dr. R. Merih HAZIRO LU

9 K saltmalar ix K saltmalar a., aa.: arteria, arteriae- atar damar, atar damarlar for.,forr.: foramen,foraminae- delik, delikler ggl., ggll.: ganglion, ganglia- dü üm, dü ümler(sinir dü ümü) gl., gll.: glandula, glandulae- bez, bezler inc.: incisura, çentik lig., ligg.: ligamentum, ligamenta- ba, ba lar m., mm.: musculus, musculi-kas, kaslar n., nn.: nervus, nevri- sinir, sinirler proc., procc.: processus, processi- ç k nt, ç k nt lar v., vv: vena,venae- toplar damar, toplar damarlar

10 1TEMEL VETER NER ANATOM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Anatominin tan m n yapabilecek, anatomi ö retiminde kullan lan metotlar aç klayabilecek. Anatomide kullan lan standart terimleri aç klayabilecek. Memeli hayvanlar n büyük vücut boflluklar ve bu boflluklar örten seröz membranlar tan mlayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Anatomi Anatomik Terimler Gö üs Bofllu u Kar n Bofllu u Le en bofllu u Pleura Peritoneum çindekiler Temel Veteriner Anatomi Anatominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar ANATOM N N TANIMI ANATOM K TER MLER MEMEL LERDE BÜYÜK VÜCUT BOfiLUKLARI

11 Anatominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar ANATOM N N TANIMI Anatomi biyolojinin bir alt koludur, canl vücudunu oluflturan organlar n normal flekil, yap, büyüklü ünü, do al durufl ve komfluluk iliflkilerini inceler ve aç klar. Anatomi terimi Grekçe kökenli olup ana + tome sözcüklerinden türemifltir, kesip parçalara ay rmak anlam na gelir. Kesme ifllemi araflt rma amac yla bilimsel yöntemler kullan larak yap l r. Evcil memeli ve kanatl hayvanlar n vücudunu Veteriner Anatomi inceler. Gerek insan, gerekse Veteriner Anatomi de konulara yaklafl m farkl l nedeniyle farkl ö retim metotlar uygulanmaktad r. Anatomi, canl y birtak m sistemler halinde inceliyorsa (sindirim, solunum, boflalt m sistemleri vb.) sistematik anatomi; sistematik anatomi, sistemleri evcil hayvanlar aras nda karfl laflt rmal olarak inceliyorsa karfl laflt rmal sistematik anatomi olarak adland r l r. Anatomi, canl y sistemler halinde de il de birtak m bölgelere (regio) ay rd ktan sonra d fltan içe veya içten d fla do ru kat kat inceliyorsa regional anatomi veya topografik anatomi fleklinde tan mlan r. Topografik anatominin s n rl flekli olan sadece operasyon yönünden önem tafl yan bölgeleri inceleyen anatomi dal ise cerrahi anatomi dir. Bunlar n d - fl nda, makroskopik anatomi (gross anatomi), mikroskopik anatomi (histoloji), artistik anatomi (estetik-plastik anatomi), radyolojik anatomi (kesitsel anatomi) geliflimsel anatomi (embriyoloji) gibi bölümler söz konusudur. Anatomi e itiminde yayg n olarak kullan lan sistematik anatomi, fonksiyonel olarak birbirinden farkl flu sistemlere ayr l r. Hareket sistemi (Lokomotor sistem) Sinir sistemi (Systema nervosum) Sindirim sistemi (Systema digestorium) Duyu oganlar (Organa sensuum) Solunum sistemi (Systema respiratorium) Boflalt m ve üreme sistemleri (Systema urogenitale) Dolafl m sistemi (Systema vasorum) ANATOM K TER MLER Anatomide Latince veya Grekçe as ldan gelme uluslararas ölçü ve de erde bir tak m standart terimler kullan l r. Bu nedenle afla da baz Latince okunufl kurallar - na k saca de inilmifltir.

12 4 Temel Veteriner Anatomi Latince Türkçe Örnek Okunuflu ae e venae vene oe, eu ö oestrus, eupnea östrus, öpne au o, av auto, auricula oto, avrikula ph f phalanx falanks sh fl shock flok rh r rhomboideus romboideus th t thorax toraks ch k chorda korda sch fl schwann fl van t s,t portio,adventitia porsiyo,adventisya y i systema sistema x ks axon akson ca ka caput kaput ce se cerebrum serebrum ci si circulus sirkulus j y jugum yugum ps p s psoas p soas i y nuclei nucley sca,scu,sco ska, sku,sko scala,scutum skala, skutum qu ku quadratus kuadratus v v velum velum Anatomide s kl kla kullan lan as l say s fatlar ve derece gösteren say s fatlar flunlard r. Unus: 1 Pirimus: 1 inci Duo: 2 Secundus: 2 nci Tres: 3 Tertius: 3 üncü Quatuor: 4 Quartus: 4 üncü Quinque: 5 Quintus: 5 inci Sex: 6 Sextus: 6 nc Anatomide yo un olarak kullan lan baz tekil ve ço ul isimler de afla da belirtildi i gibidir. Grekçe Tekil Ço ul Testis Testes Spermatozoon Spermatozoa Latince Vertebra Vertebrae Humerus Humeri Septum Septa Os Ossa Tekil ve ço ullar ayn Ductus Ductus Manus Manus Sinus Sinus

13 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 5 Anatomik terimleri ö renirken ilk olarak vücut düzlemleri ve do rultu, yön, konum bildiren terimlerden bafllamak en uygunudur. VÜCUT DÜZLEMLER (PLANA CORPORIS) Veteriner Anatomide bafl kuyruk do rultusunda dört ayak üzerinde duran bir hayvanda; organlar n normal durufl, konumlar tan mlan r ve bu tan mlamada bir tak m tasarlanm fl düzlemlerden (planum) yararlan l r. nsanda ise ayakta duran, kollar yana sark k, bafl ve el ayalar öne dönük flah sta ayn tan mlamalar yap l r. Vücudun çeflitli yerlerinden geçti i ve üzerlerine çeflitli organlar n izdüflümlerinin düfltü ü farzedilen düzlemlere plana corporis denir. Planum medianum: Dört ayak üzerinde duran bir hayvan n, bafl, kuyruk do rultusunda tam ortas ndan dikey olarak geçti i ve onu sa l sollu olmak üzere iki eflit yar ma ay rd farzedilen düzlemdir. Planum sagittale: Planum medianum a paralel olarak geçti i farzedilen her planum a planum sagittale denir. Bu düzlem arac l yla vücut birbirine eflit olmayan sa ve sol iki yar ma ayr l r. Planum transversum: Planum medianum a veya vücudun uzun eksenine dikey geçti i farzedilen planumdur. Bunlar arac l yla vücut birbiri ard s ra bir tak m segmentlere ayr l r. Planum dorsale (frontale): Dört ayak üzerinde duran bir hayvan s rt ve kar n yönünde olmak üzere ikiye ay racak flekilde yatay olarak geçti i farzedilen planumdur. zdüflüm: Uzaydaki bir cisim bir düzlem önünde tutularak karfl dan bak ld nda cismin düzlem üzerine fl k fl nlar ile düflen görüntüsüne izdüflüm denir. Vücut düzlemleri neye denir? Bafll ca vücut düzlemleri nelerdir? DO RULTU, YÖN, KONUM B LD REN TER MLER Dexter: Sa Sinister: Sol Cranialis: Cranium dan (kafatas ), bafla yak n Caudalis: Cauda dan (kuyruk) kuyru a yak n Oralis: Os tan (a z) a z taraf nda olan Aboralis: Baflta a zdan uzak olan, a z gerisinde bulunan Rostralis: Baflta buruna yak n olan Anterior: Ön, önde olan Posterior: Ard, arkada olan Superior:Üst, üstteki Inferior: Alt, alttaki Superficialis: Yüzlek Profundus: Derin Proximalis: Bacakta gövdeye yak n bulunan Distalis: Bacakta gövdeden uzak, yere daha yak n bulunan Palmaris: Palma (avuç içi), ön ayakta bükücü taraftaki Plantaris: Planta (ayak taban ), arka ayakta bükücü tarafta olan Transversalis: Enine olan Verticalis: Dikey bulunan Medialis: Orta hatta yak n olan, iç yan tarafta olan Intermedius: ki fleyin aras nda veya ortas nda bulunan Longitudinalis: Uzunlamas na olan Internus: çinde, içinde olan 1 SIRA S ZDE

14 6 Temel Veteriner Anatomi fiekil 1.1 Latus: Yan, genifl Lateralis: Yanal, d fl yan Axialis: Eksene ait, eksene yak n olan Abaxialis: Eksenden uzak olan Hayvan vücudunda yön gösteren terimler ve planum lar. König HE. Liebich HG. (2004). Anatomy of Domestic Animals. Schattauer.Stutgart dorsal rostral ventral lateral medial cranial cranial proximal caudal dorsal ventral caudal Planum dorsale Planum dorsale Planum transversum dorsal palmar distal medial loteral dorsal Planum transversum Planum sagittale fiekil 1.2 Hayvan vücudunda baz tan mlay c terimler. Kaynak: Pasquini C., Spurgeon T., Pasquini S. (1996) Anatomy of Domestic Animals. 3. Edition. Sudz Publishing. Texas Superficial Profund Proximal Lateral Distal Medial VETER NER ANATOM DE NCELENEN HAYVANLAR Veteriner Anatomi de incelen hayvanlar afla da belirtildi i flekilde gruplan r. Otla beslenenlerden (herbivora) at (Equus caballus), tek toynakl lar (perissodactyla) tak m içinde bulunan equidae ailesinde; s r (Bos taurus), koyun (Ovis aries), keçi (Capra hircus) ise çift toynakl lar (artiodactyla) tak m na ait bir alt tak mda (ruminantia) yer al r.

15 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 7 Et ve otla beslenenlerden (omnivor) domuz (Sus scrofa domesticus) domuzgiller (suidae) ailesinden geviflgetirmeyen bir çift toynakl d r. Etçiller (carnivora) tak m n n üyesi olan köpek (Canis familiaris), köpekgiller (canidae); kedi (Felis catus) ise ayn tak m n kedigiller (felidae) ailesinin bir üyesidir. Veteriner Anatomide incelenen kanatl hayvanlardan baz lar n n Latince karfl - l klar ise flu flekildedir. Kaz - Anser anser domesticus Tavuk-Gallus gallus domesticus Ördek - Anas platyrhynchos domesticus Hindi-Meleagris gallopavo Güvercin - Columba domestica MEMEL LERDE BÜYÜK VÜCUT BOfiLUKLARI Memelilerde üç büyük vücut bofllu u vard r. Bunlar gö üs bofllu u (cavum thoracis), kar n bofllu u (cavum abdominis), le en bofllu u (cavum pelvis) dur. Gö üs ve kar n bofllu unu kassel zarsel bir bölme olan diyafram (diaphragma); kar n ve le en bofllu unu ise sa r ve kalça kemikleri üzerinden geçen oval bir çizgi (linea terminalis) birbirinden ay r r. Gö üs bofllu unu pleura; kar n bofllu u ile le en bofllu unun sadece ön k sm n peritoneum denilen seröz membranlar örter. Seröz membranlar ait olduklar bofllu a serum benzeri seröz bir s v salg lar. Bu s v n n görevi boflluklar içerisinde organlar n yüzeyini nemli ve kaygan tutarak organlar n kolay hareket etmelerini sa lamak, dolay s yla sürtünme sonucu organlar n afl nmalar n engellemektir. Vücut boflluklar nda bulunan organlar geliflim evrelerinin ilk devrelerinde vücut boflluklar n n duvar ile seröz membranlar aras nda yer al rlar ve seröz boflluk bofl durumdad r. Seröz membranlar n d fl nda bulunan organlar geliflme ilerledikçe seröz membrana bask yaparak bofllu a do ru çökertir ve kendiside her taraftan bu membranla sar l r. Bu nedenle seröz membranda üç k - s m belirlenmifl olur. Bunlardan seröz membran n organ saran k sm na lamina visceralis, vücut duvar n örten k sm na lamina parietalis, lamina visceralis ve lamina parietalis aras nda yer alan ilgili organ asan çift yaprakl k sma ise lamina intermedia denir. Lamina intermedia n n uzunlu u organ n hareket yetene i ile oranl olarak de ifliklik gösterir. Lamina intermedia konumuna ve ast organa göre plica, ligament, mesenterium, omentum olarak adland r l r. Gögüs bofllu u (Cavum thoracis) Kar n bofllu u Le en bofllu u (Cavum abdominis) (Cavum pelvis) Tuber coxae fiekil 1.3 S rda büyük vücut boflluklar ve organlar n sol yandan görünümü. Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Gö üs kemi i (Sternum) Akçi er Diyafram (Pulmo) (diaphragma) flkembe (Rumen)

16 8 Temel Veteriner Anatomi fiekil 1.4 Geliflim evrelerine göre seröz membranlar Vücut bofllu u duvar Organ Seröz membran (Lamina intermedia) Seröz membran (Lamina parietalis) Seröz memran (Lamina vesceralis) Palpation: Dokunma duyusundan yararlanarak elle yap lan muayeneyi tan mlar. Parmaklar ve el ayas kullan larak organlar hakk nda fikir edinmeyi amaçlar. Thymus: Organizman n savunma sistemini oluflturan birincil lenf organlar ndan biridir. Yeni do anlarda çok büyükken vücudun geliflimine paralel olarak yavafl yavafl gerilemeye bafllar. Geliflimini tamamlayanlarda tamamen kaybolur veya çok az bir parças kal r. fiekil 1.5 Gö üs kafesini flekillendiren kemiklerin sol yandan görünümü. GÖ ÜS BOfiLU U (CAVUM THORACIS) Gö üs kafesi veya thorax s rt omurlar, kaburgalar ve gö üs kemi i taraf ndan oluflturulur. Ön ve arka uçlar aç k olan gö üs kafesinin ön aç kl dar arka aç kl genifltir. Kemiksel olan bu kafesin yan duvarlar n deri, akzar (fascia) ve kaslar örter. Gö üs kafesinin ön aç kl (apertura thoracis cranialis) önemli organlar ve damarlar için boyun ve gö üs bofllu u aras nda geçifli sa lar. Canl hayvanda gö- üs bofllu u giriflini, gö üs kemi inin (sternum) palpe edilebilen ön ucu d fltan belirler. Apertura thoracis cranialis te yukar dan afla ya do ru kas dokusu, yemek borusu, soluk borusu; bafl, boyun, ön bacak ve thorax duvar n besleyen arter ler, vena lar ; lenf sistemine ait yap lar, sinirler ayr ca genç hayvanlarda thymus bulunur. Bu oluflumlar yo un ba ve ya dokusu içine gömülmüfltür. Thorax n arka aç kl na apertura thoracis caudalis denir. Arka aç kl k diaphragma ile kapat larak kar n bofllu undan ayr lm flt r. Thorax n diaphragma n n önünde kalan k sm gö üs bofllu unu (cavum thoracis), diaphragma n n gerisinde kalan k sm ise kar n bofllu unun intrathoracal bölümünü oluflturur, bu bölüm kar n organlar n içerir. Baflka bir de iflle gö üs bofllu u thorax dan daha küçüktür. Diaphragma geçifl vermeyen bir bölme de ildir, üzerinde üç delik yada geçit vard r. Bu deliklerden yukar dan afla ya do ru s ras yla vücudun en büyük atar damar (aorta), yemek borusu (esophagus) ve vücudun arka bölümünün kirli kan n toplayan damar (vena cava caudalis) geçer. Gö üs bofllu unun geniflli i solunum kaslar n n, kaburgalar n (costae) ve diaphragma n n hareketi ile de iflkenlik gösterir. S rt omurlar (vertebrae thoracicae) Kaburga (Costa) Kaynak: Popesko, P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Haustiere, Ferdinand Enke Verlag, Stutgart cranial Gö üs kemi i (Sternum) caudal

17 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 9 fiekil 1.6 Diyafram üzerinde gö üs ve kar n bofllu u aras nda geçifli sa layan delikler Diyafram ve üzerindeki delikler (transversal kesit). Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Diyafram n zarsel bölümü Diyafram n kassel bölümü PLEURA Gö üs bofllu undaki organlar örten seröz membrand r. Pleura iki lateral konumlu yar m koni fleklindeki pleura kesesini flekillendirir. Pleura keselerinin her biri cavum pleurae y oluflturur. Cavum pleurae nin lateral duvar n oluflturan pleura, pleura costalis; geride diaphragma y örten pleura, pleura diaphragmatica; medial de iki kesenin medial duvarlar n oluflturan iki pleura yapra ise pleura mediastinalis olarak adland r l r. ki pleura mediastinalis aras nda kalarak apertura thoracis cranialis ten diaphragma ya kadar uzanan, dorsal de omurlar, ventral de sternum la s n rland r lan bölüme mediastinum denir. Mediastinum u s n rland ran sa ve sol pleura mediastinalis ler aras, ba doku ile desteklenmifltir. Kalp ve onu örten seröz ve fibröz örtüler mediastinum un hemen hemen ortas na yerleflmifltir. Buna ba l olarak mediastinum un kalbin önünde kalan bölümüne mediastinum craniale, kalbin yerald orta k sm na mediastinum medium, kalbin arkas nda kalan bölümüne ise mediastinum caudale denir. Akci erler mediastinum da yer alan soluk borusundan tomurcuklanma fleklinde lateral e do ru geliflir ve cavum pleurae nin medial seroz duvar bofllu a do ru itilir. Böylelikle pleura mediastinalis ten sürüklenerek akci erlerin üzerini örten pleura yapra na pleura pulmonalis (pleura visceralis) denir. Pleura pulmonalis ve mediastinum aras nda oluflan çift katl pleura dan ibaret olan ba ligamentum pulmonale dir. Cavum pleurae ise pleura pulmonalis ve pleura parietalis aras nda kalan aral ktan ibarettir.

18 10 Temel Veteriner Anatomi fiekil 1.7 Gö üs bofllu ununun mediastinum medium düzeyinden transversal kesiti. Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Hsaustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Pleura Kaslar Akci erler Mediastinum Kalp (Cor) SIRA S ZDE 2 Mediastinum ne demektir? Kaç bölüme ayr l r? KARIN BOfiLU U (CAVUM ABDOMINIS) Kar n bofllu u önde diaphragma, yukar da bel omurlar ve onlarla iliflkili kaslar, yanlarda ve altta kar n kaslar ile s n rland r lm flt r. Gerisinde ise le en bofllu u yer al r. Kar n bofllu u ile le en bofllu unun s n r n linea terminalis verir. Kar n bofllu u diaphragma üzerindeki üç delikle gö üs bofllu u ile iliflki halindedir. Bu delikler yukar dan afla ya do ru hiatus aoticus, hiatus esophageus, foramen venae cavae dir. Kar n bofllu u erkek hayvanda ve bir de difli köpekte kas k bölgesinde bulunan anulus inguinalis denilen delikle canalis inguinalis ile iliflki halindedir. Erkek üreme organlar ndan testis bu kanaldan geçerek testis torbas na iner. Testis ten ç kan ve testis e gelen tüm anatomik oluflumlar bu kanal kullan r. Kar n bofllu u fötusta alt duvarda bulunan göbek (umbilicus) ile delinmifltir. Bu delikten anne ile yavru aras ndaki iliflkiyi sa layan damarlar geçer. Ayr ca kar n bofllu u diflilerde üreme kanal yolundan d fl ortamla iliflkilidir. Kar n bofllu undaki organlar n yerini belirlemek amac yla kar n bofllu u iki enine (transversal) düzlemle üç bölgeye ayr l r. Düzlemlerden biri son kaburgalardan di eri ise kalça kemi inde yer alan tuber coxae denilen ç k nt lar n önünden geçirilir. Bu iki transversal düzlem ile oluflan ana bölgeler regio abdominis cranialis, regio abdominis media ve regio abdominis caudalis dir. Regio abdominis cranialis in üçgen fleklindeki orta bölgesi regio xiphoidea, yanlarda kalan bölgeleri ise regio hypochondriaca dextra ve regio hypochondriaca sinistra d r. Regio abdominis media n n orta bölümü göbe in izini tafl d için regio umbilicalis olarak adland r l r. Bunun iki yan nda kalan k s mlar regio abdominis lateralis dexter ve regio abdominis lateralis sinister dir. Regio abdominis media ya ait tuber coxae ler önündeki bölgeler fossa paralumbalis dextra ve fossa paralumbalis sinistra d r. Fossa paralumbalis dextra ya atta kal n ba rsak bölümlerinden cecum

19 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 11 dayan r. Geviflgetirenlerde fossa paralumbalis sinistra mide odac klar ndan rumen in dayand bölgedir. Regio abdominis media n n dorsal ini oluflturan bel omurlar n n bulundu u bölge regio lumbalis tir. Regio abdominis caudalis te çat kemi i pubis önünde kalan orta bölge regio pubis, bunun iki yan nda yer alan sa l sollu kas k bölgeleri ise regio inguinalis dextra ve regio inguinalis sinistra d r. fiekil 1.8 Tuber coxae Le en bofllu u (Cavum pelvis) Kar n bofllu u (Cavum abdominis) Gö üs bofllu u (Cavum thoracis) Atta büyük vücut boflluklar, sa yandan görünümü. Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Kör ba rsak (Secum) Diyafram (Diaphragma) Akci er (Pulmo) fiekil 1.9 Kar n bofllu unun region lara (bölgelere) ayr lmas. Regio abdominis cranialis Regio hypochondriaca dexter et sinister Regio xiphoidea Regio abdominis media Regio abdominis lateralis dexter et sinister Regio umbilicalis Regio abdominis caudalis Regio inguinalis dexter et sinister Regio pubis Kar n bofllu unun hangi bölümüne fossa paralumbalis denir? Atta sa fossa paralumbalis e, s rda sol fossa paralumbalis e dayanan organlar nelerdir? 3 SIRA S ZDE

20 12 Temel Veteriner Anatomi fiekil 1.10 LE EN BOfiLU U (CAVUM PELVIS) Le en bofllu unun iskeletini üstte sa r kemi i ve ilk kuyruk omurlar, yanlarda ve altta kalça kemi i flekillendirir. Bu kemiksel çat ya ilgili kaslar ve ligamentlerin (ba lar) kat lmas yla le en bofllu u çevrelenmifl olur. Le en bofllu unun önde linea terminalis le s n rland r lm fl bir giriti vard r. Arkada yer alan ç k t sindirim kanal n n son bölümleri rectum ve anus, diflilerde idrar d fl ortama tafl yan kanal urethra, üreme organlar ndan vagina ve vulva etraf n saran kaslar, akzarlar, ba doku ile kapat lm flt r. Bu k s m le en bofllu unu biri önde kalan intraperitoneal di eri geride olan retroperitoneal (peritoneum un gerisinde kalan) iki k sma ay r r. Le en bofllu unun giriti köpek d fl ndaki tüm türlerde ç k t ndan daha genifltir Atta le en (pelvis) bofllu unun cranial den görünümü(transver sal kesit). Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Düz ba rsak (Rectum) Rahim (Uterus) Sidik kesesi (Vesica urinaria) PERITONEUM: Kar n bofllu u ile le en bofllu unun ön bölümünü saran, bu boflluklardaki organlar örten seröz zar peritoneum dur. Peritoneum duvar n sard yerlere göre üç k sma ayr l r. Peritoneum un lamina parietalis i kar n ve le en bofllu u duvar n n iç yüzünü, lamina visceralis i bu boflluklardaki organlar n d fl yüzünü örter. Organlar sard ktan sonra onlar n üzerinden taflarak organlar birbirine veya ilgili böflluklar n tavan na ba layan ise peritoneum un lamina intermedia s d r (mesenteria, plicae, omenta vb.). Kar n Bofllu u ve Peritoneum Peritoneum diaphragma n n arka yüzünü örttükten sonra diaphragma n n hemen gerisinde olan karaci er (hepar), mide (gaster), dala n (lien) üzerine atlayarak onlar örter ve organlarla diaphragma y ba layan ligamentleri; bu organlar n üzerinden taflarak da organlar biribirine ba layan ligamentleri oluflturur. Ba rsaklar sararak onlar kar n bofllu unun üst duvar na asan peritoneum dublikatörüne mesenterium denir. Mesenterium sard ba rsak bölümüne göre mesoduodenum, mesocolon, mesorectum gibi isimler al r. Bu çift katl peritoneum uzant s n n ince ba rsak bölümlerinden jejunum ve ileum u kar n bofllu unun üst duvar na ba layan yelpazeye benzer genifl kesimine radix mesenterii ad verilir.

21 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar Karaci erin üzerini örten peritoneum buradan midenin sa üst k sm nda bulunan ve ön, arka yüzlerini ay ran küçük kenar ndan oniki parmak ba rsa na atlayarak omentum minus u oluflturur. Baflka bir deyiflle omentum minus peritoneum un karaci erle belirtilen organlar aras nda oluflturdu u ligamentlerden ibarettir. Midenin küçük ve iç bükey kenar na ulaflan peritoneum dublikatörü midenin her iki yüzünü sarmak üzere tekrar birbirinden ayr l r, bu yapraklar midenin büyük ve d flbükey olan kenar nda birleflerek omentum majus u oluflturur. Bu iki yaprakl peritoneum uzant s di er organlar üzerine atlamaz, pelvis bofllu una do ru uzan r, oradan k vr larak tekrar kar n bofllu unun ön k sm na gelir ve midenin yukar s nda üst kar n duvar n örten peritoneum yapra na ulaflarak sonlan r. Bu flekilde omentum majus un çift peritoneum yapra ndan oluflturdu u keseye bursa omentalis denir. Bu kesenin aç k olan ön k sm midenin yukar s nda, kör olarak sonlanan arka k sm ise pelvis bofllu u yak n ndad r. Geviflgetiren hayvanlarda mide dört farkl odac ktan olufltu u için omentum majus un seyri farkl l k gösterir. Omentum majus yapraklar aras nda çok miktarda ya dokusu bulundu- undan kar n bofllu unda bulunan organlar so u a karfl korur. Ba rsak k vr mlar ve ba rsaklarla kar n duvar aras n doldurarak koruyucu bir yast k görevi yapar. Kapsad vücut savunma sistemine ait (lymphoreticuler) doku canl y enfeksiyonlara karfl korur. Fazla miktarda kan damar içermifl olmas nedeniyle kar n bofllu undaki kan bas nc n ayarlar. Hayvan türüne göre a veya zars görünümde olan omentum majus halk dilinde gömlek olarak bilinir. Mide (Gaster) Omentum majus fiekil 1.11 Köpekte omentum majus (ventral görünüm) Kaynak: Popesko P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. 13 Sidik kesesi (Vesica urinaria) Omentum majus neye denir? Görevleri nelerdir? Le en Bofllu u ve Peritoneum Peritoneum atta sa r omuru, geviflgetirenlerde 1., etçillerde ise kuyruk omuru bölgesine kadar le en bofllu unu örter. Daha gerideki bölgeler peritoneum la örtülü de ildir. Le en bofllu unun yan duvar n örten peritoneum yan duvardan ayr larak bofllu u üst ve alt konumlu iki yar ma ay ran enine bir dürüm oluflturur. Plica genitalis denilen bu dürümün üstünde kalan bofllukta kal n ba rsa n son bölümünü oluflturan düz ba rsak (rectum); alt nda kalan bofllukta ise sidik kesesi (vesicae urinaria) bulunur. Plica genitalis te ise diflide rahim (uterus), 4 SIRA S ZDE

22 14 Temel Veteriner Anatomi fiekil 1.12 erkekte ise böbrekten idrar sidik kesesine tafl yan kanal n (ureter) son k sm, erkek üreme bezlerinden vesicula seminalis, difli uterus unun erkekteki kal nt s ile erkek üreme organ bölümlerinden ductus deferens in son k sm bulunur. Peritoneum, le en bofllu unda k smen öttü ü organlar n birinden di erine atlarken birtak m ç kmaz yollar oluflturur. Pelvis bofllu u ve peritoneum(flematik). Kaynak: Ellenberger W., Baum H.(1974). Handbuch der Vergleichenden Anatomie der Haustiere. 18.Edition. Auflage, Springer-Verlag, Berlin Peritoneum Peritoneum un pelvis bofllu unda oluflturdu u ç kmaz yollar Düz ba rsak (Rectum) Rahim (Uterus) Döl yolu, K l f (Vagina) Sidik kesesi (Vesica urinaria)

23 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 15 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Anatominin tan m n yapabilmek, anatomi ö retiminde kullan lan metotlar aç klamak. Anatomi biyolojinin bir alt koludur, canl vücudunu oluflturan organlar n normal flekil, yap, büyüklü ünü, do al durufl ve komfluluk iliflkilerini inceler ve aç klar. Evcil memeli ve kanatl hayvanlar n vücudunu Veteriner Anatomi inceler. Veteriner Anatomide konulara yaklafl m farkl l nedeniyle farkl ö retim metotlar uygulanmaktad r. Anatomi, canl y birtak m sistemler halinde inceliyorsa (sindirim, solunum, boflalt m sistemleri vb.) sistematik anatomi; sistematik anatomi, sistemleri evcil hayvanlar aras nda karfl laflt rmal olarak inceliyorsa karfl laflt rmal sistematik anatomi olarak adland r l r. Anatomi, canl y sistemler halinde de il de birtak m bölgelere (regio) ay rd ktan sonra d fltan içe veya içten d fla do ru kat kat inceliyorsa regional anatomi veya topografik anatomi fleklinde tan mlan r. Topografik anatominin s n rl flekli olan sadece operasyon yönünden önem tafl yan bölgeleri inceleyen anatomi dal ise cerrahi anatomi dir. Bunlar n d fl nda, makroskopik anatomi (gross anatomi), mikroskopik anatomi (histoloji), artistik anatomi (estetik-plastik anatomi), radyolojik anatomi (kesitsel anatomi), geliflimsel anatomi (embriyoloji) gibi bölümler söz konusudur. Anatomide kullan lan standart terimleri aç klamak. Anatomide Latince veya Grekçe as ldan gelme uluslararas ölçü ve de erde bir tak m standart terimler kullan l r. Anatomik terimleri ö renirken ilk olarak vücut düzlemleri ve do rultu, yön, konum bildiren terimlerden bafllamak en uygunudur. Veteriner Anatomi de bafl kuyruk do rultusunda dört ayak üzerinde duran bir hayvan nda üzerinde; organlar n normal duruflu, konumlar tan mlan r ve bu tan mlamada bir tak m tasarlanm fl düzlemlerden (planum) yararlan l r. Bunlar planum medianum, planum transversum, planum sagittale ve planum dorsale dir. A MAÇ 3 Memeli hayvanlar n büyük vücut boflluklar ve bu boflluklar örten seröz membranlar tan mlamak. Memelilerde üç büyük vücut bofllu u vard r. Bunlar gö üs bofllu u (cavum thoracis), kar n bofllu- u (cavum abdominis), le en bofllu u (cavum pelvis) dur. Gö üs ve kar n bofllu unu kassel zarsel bir bölme olan diyafram (diaphragma); kar n ve le en bofllu unu ise sa r ve kalça kemikleri üzerinden geçen oval bir çizgi (linea terminalis) birbirinden ay r r. Gö üs bofllu unu pleura, kar n bofllu u ve le en bofllu unun ön k sm n peritoneum denilen seröz membranlar örter. Seröz membranlar ait olduklar bofllu a serum benzeri seröz bir s v salg lar. Bu s v n n görevi boflluklar içerisinde organlar n yüzeyini nemli ve kaygan tutarak organlar n kolay hareket etmelerini sa lamak, dolay s yla sürtünme sonucu organlar n afl nmalar n engellemektir. Gö üs bofllu unda pleura, pleura kesesini flekillendirir. Pleura keselerinin her biri cavum pleurae y oluflturur. Gö üs bofllu unun yan taraflar akci erler ve cavum pleurae taraf ndan doldurulmufltur. Mediastinum denilen orta bölme her iki taraftaki akci erleri ve pleura y birbirinden ay r r. Kar n bofllu undaki organlar n yerini belirlemek amac yla kar n bofllu u iki ana enine (transversal) düzlemle üç bölgeye ayr l r. Düzlemlerden biri son kaburgalardan di eri ise kalça kemi inde yer alan tuber coxae denilen ç k nt lar n önünden geçirilir. Bu iki transversal düzlem ile oluflan ana bölgeler regio abdominis cranialis, regio abdominis media ve regio abdominis caudalis dir. Kar n bofllu unda ba rsaklar sararak onlar kar n bofllu unun üst duvar na asan peritoneum dublikatörüne mesenterium denir. Peritoneum dublikatörlerinden di eri de omentum majus tur. Peritoneum atta sa r omuru, geviflgetirenlerde 1., etçillerde ise kuyruk omuru bölgesine kadar le en bofllu unu örter. Daha gerideki bölgeler peritoneum la örtülü de ildir.

24 16 Temel Veteriner Anatomi Kendimizi S nayal m 1. Dört ayak üzerinde duran bir hayvan n, bafl, kuyruk do rultusunda tam ortas ndan dikey olarak geçti i ve onu sa l sollu olmak üzere iki eflit parçaya ay rd varsay lan planum afla dakilerden hangisidir? a. Planum dorsale b. Planum medianum c. Planum sagittale d. Planum frontale e. Planum transversum 2. Ön aya n bükücü taraf afla dakilerden hangisi ile ifade edilir? a. Dexter b. Cranial c. Profundus d. Palmar e. Caudal 3. Hem et hem de otla beslenen hayvanlara ne denir? a. Carnivora b. Omnivora c. Herbivora d. Otçul e. Etçil 4. Gö üs ve kar n bofllu unu ay ran yap afla dakilerden hangisidir? a. Diaphragma b. Periton c. Pleura d. Omentum e. Plica genitalis 5. Son kaburgalardan geçirilen düzlemle diaphragma aras nda kalan kar n bofllu u bölümüne ne denir? a. Regio abdominis cranialis b. Regio abdominis media c. Regio abdominis caudalis d. Regio pubis e. Fossa paralumbalis 6. Gö üs bofllu unu örten seröz zara ne denir? a. Omentum b. Peritoneum c. Plica d. Pleura e. Ligament 7. Kalp ve onu örten seröz ve fibröz örtüler mediastinum un hangi bölgesinde yer al r? a. Yaln z I b. Yaln z II c. Yaln z III d. I ve III e. II ve III 8. Önde diaphragma, yukar da bel omurlar ve onlarla iliflkili kaslar, yanlarda ve altta ise kar nlar yla s n rland r lm fl vücut bofllu u afla dakilerden hangisidir? a. Cavum Pelvis b. Cavum Thoracis c. Cavum Abdominis d. Bursa Omentalis e. Vesicge Urinaria 9. Ba rsak k vr mlar ve barsaklarla kar n duvar aras - n doldurarak koruyucu bir yast k görevi yapan, kapsad vücut savunma sistemine ait doku nedeniyle canl - y enfeksiyonlara karfl koruyan peritoneum dublikatörü afla dakilerden hangisidir? a. Ligament b. Omentum minus c. Omentum majus d. Pleura e. Diaphragma 10. Ba rsaklar sararak onlar kar n bofllu unun üst duvar na asan peritoneum dublikatörüne ne denir? a. Pleura b. Omentum c. Ligament d. Mesenterium e. Diaphragma

25 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 17 Okuma Parças Dünya da bilimsel anlamda veteriner hekimli inde anatomi çal flmalar Bizans l Veteriner Hekim Apsyrtus a (M.S ) kadar dayanmaktad r. Apsyrtus, hastal klar n nedenlerini anlamak amac yla tarihte ilk kez nekropsi yapm fl ve at anatomisi konusunda çok önemli bilgiler vermifltir. slam Uygarl Ça nda 9. yy. dan itibaren hayvan hastal klar üzerine yaz lmaya bafllayan eserlerde Galenos ve Aristotales in anatomik bilgileri tekrarlanm flt r. Bat l yazarlara göre bilimsel anlamdaki ilk resimli at anatomisi kitab, talyan Veteriner Hekim Carlo Ruini taraf ndan 1598 y l nda yay nlanan Anathomie del Cavallo (At Anatomisi) adl eserdir. Ancak 1970 li y llarda stanbul da bulunan ve 1466 tarihinde yaz ld saptanan Kitab-üz Zardaka Fi Ma rifet il - Hayl ve Ecnasuha ve Emrazuha ve Edviyatuha isimli eserin dünyada ilk resimli at anatomisi kitab oldu u tespit edilmifltir. Veteriner hekimlik alan nda modern anatomi çal flmalar 1762 y l nda Lyon da kurulan okulla bafllar. Türkiye de 1827 y l nda aç lan ilk t p fakültesinde uzun y llar kadavra üzerinde diseksiyon yapmak mümkün olmam fl, anatomi dersini okutan Osman Saib Efendi iskelet ve Avrupa dan getirilen maketler üzerinde anatomi ö retimi yapm flt r. Avusturya dan getirilen Dr. Bernard, kadavra üzerinde ders yapmak istemifl, bu nedenle 1841 de Sultan Abdülmecit in ferman ile diseksiyon yapma imkân do mufltur. Yine Avusturya dan getirilen Dr. Spitzer, Türkiye de diseksiyonu bafllatm fl ve Türk Hekimleri bu uygulamay sürdürmüfltür. Fransa da t p ö renimi yapan Dr. Mazhar Pafla ( ), 1874 te yurda dönmüfl ve Türkiye de modern anatominin kurucusu olmufltur. Mazhar Pafla n n yan nda yetiflen Ord. Prof. Dr. Nurettin Ali Berkol un anatomi e itiminin ve çal flmalar n n geliflmesinde büyük katk s olmufltur. Türkiye de veteriner hekimli i ö retiminin bafllang c kabul edilen, Askeri Veteriner Okulu nun 1842 de aç lmas yla, anatomi dersine ait bilgiler, okulun kurulmas amac yla görevlendirilen Veteriner Hekim Godlewsky taraf ndan Gurlt un resimli anatomi kitab ndan verilmifltir. Anatomi, ba ms z bir ders olarak ilk kez 1849 y l nda Askeri Veteriner Okulu nun ders program na al nm flt r. Godlewsky den sonra anatomi dersi, Dubroca, Lewis, Vahit ve Neflet Bey ler ile Ahmet Mesut, Hilmi Dilgimen ve Ahmet Hamdi taraf ndan okutulmufltur. Sivil Veteriner Hekim Okulu 1889 y l nda ö retime bafllam fl ve anatomi dersini Neflet Bey, Ahmet Mesut ve Hilmi Dilgimen vermifltir. Anatomi dersi, Sivil ve Askeri Veteriner Okullar n n 1920 y l nda birleflmesinden sonra, okul 1933 y l nda Ankara ya nakledilinceye kadar Ahmet Hamdi ve Hilmi Dilgimen taraf ndan verilmifltir. Ankara da 1933 y l nda Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulunca Baytar Fakültesi bünyesinde Anatomi Enstitüsü kurulmufltur. Anatomi Enstitüsü Direktörlü üne ise Prof. Dr. Hans Richter atanm fl ve beraberindeki di er ö retim üyesi kadrosuyla anatomi dersini vermifllerdir. Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde bulunan Veteriner Fakültesi nin 1948 y l nda Ankara Üniversitesi ne kat lmas yla Anatomi Kürsüsü, Fakülte çat s alt nda hem e itim-ö retim hem de bilimsel araflt rma ve yay m faaliyetlerini sürdürmüfltür. Takip eden y llarda çok say - da veteriner fakültesinin aç lmas yla birlikte büyüyen veteriner anatomi ailesi, çal flmalar yla hem ulusal hem de uluslararas düzeyde Veteriner Anatomi bilimine katk sa lamaktad r.

26 18 Temel Veteriner Anatomi Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. b Yan t n z yanl flsa vücut düzlemlerini yeniden gözden geçirin. 2. d Yan t n z yanl flsa do rultu yön ve konum bildiren terimler konusunu yeniden gözden geçirin. 3. b Yan t n z yanl flsa veteriner anatomide incelenen hayvanlar konusunu tekrar gözden geçirin. 4. a Yan t n z yanl flsa memelilerde büyük vücut boflluklar konusunun ilk paragraf n yeniden gözden geçirin. 5. a Yan t n z yanl flsa kar n bofllu u konusunu yeniden gözden geçirin. 6. d Yan t n z yanl flsa pleura konusunu tekrar gözden geçirin. 7. a Yan t n z yanl flsa pleura konusunu tekrar gözden geçirin. 8. c Yan t n z yanl flsa kar n bofllu u konusunu tekrar gözden geçirin. 9 c Yan t n z yanl flsa kar n bofllu u ve peritoneum konusunu tekrar gözden geçirin. 10. d Yan t n z yanl flsa kar n bofllu u ve peritoneum konusunu tekrar gözden geçirin. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Veteriner anatomide bafl kuyruk do rultusunda dört ayak üzerinde duran bir hayvan n üzerinde; organlar n normal durufl, konumlar tan mlamada yararlan lan tasarlanm fl düzlemlere vücut düzlemi yani planum denir.vücut düzlemleri planum medianum, planum sagittale, planum transversum, planum dorsale dir. S ra Sizde 2 Gö üs bofllu unun her iki taraf ndaki akci erleri ve pleura y birbirinden ay ran orta bölmeye mediastinum denir. Mediastinum; mediastinum craniale, mediastinum medium, mediastinum caudale olmak üzere üç bölüme ayr l r. S ra Sizde 3 Regio abdominis media ya ait tuber coxae ler önündeki bölgeler fossa paralumbalis dextra ve fossa paralumbalis sinistra d r. Sa fossa paralumbalis e atta kal n ba rsak bölümlerinden cecum, geviflgetirenlerde sol fossa paralumbalis e mide odac klar dan rumen (iflkembe) dayan r. S ra Sizde 4 Midenin büyük ve d flbükey olan kenar ndan taflan çift katl peritoneum yapra omentum majus u oluflturur. Omentum majus yapraklar aras nda çok miktarda ya dokusu bulundu undan kar n bofllu unda bulunan organlar so u a karfl korur. Ba rsak k vr mlar ve ba rsaklarla kar n duvar aras n doldurarak koruyucu bir yast k görevi yapar. Kapsad vücut savunma sistemine ait (lymphoreticuler) doku canl y enfeksiyonlara karfl korur. Fazla miktarda kan damar içermifl olmas nedeniyle kar n bofllu undaki kan bas nc n ayarlar.

27 1. Ünite - Anotominin Tan m ve Temel Anatomik Kavramlar 19 Yararlan lan Kaynaklar Akers RM, Denbow DM. (2009) Anatomy and Physiology of Domestic Animals Blackwell, Iowa Bahad r A, Y ld z H. (2010). Veteriner Anatomi Hareket Sistemi ve ç Organlar. Ezgi Kitabevi, Bursa. Dursun N. (2005). Veteriner Anatomi I. Medisan Ankara. Dyce KM, Sach WO, Wesing CSG. (1987). Textbook of Veterinary Anatomy. W.B. Saunders Company, Philadelphia. Ellenberger W, Baum H.(1974). Handbuch der Vergleichenden Anatomie der Haustiere. 18.Ed. Auflage, Springer-Verlag, Berlin. König HE, Liebich HG. (2004). Anatomy of Domestic Animals. Schattauer.Sttutgart Nickel R, Schummer A, Seiferle E. (1979): The Viscera of the Domestic Animals. 2. Edi. Verlag Paul Parey, Berlin. Nickel R, Schummer A, Seiferle E, Frewein J, Wilkens H, Wille KH.(1986): The Locomotor System of the Domestic Mammals. 2. Edi. Verlag Paul Parey, Berlin. Pasquini C, Spurgeon T, Pasquini S. (1996) Anatomy of domestic animals. 3. Edi. Sudz Pubishing. Texas. Popescu P. (1979): Atlas der Topographischen Anatomie der Haustiere. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart. Rowen DF, Wilke WL, Fails AD. (2009). Anatomy and Physiology of Farm Animals. 7. Edi. Wiley Blackwell, Iowa

28 2TEMEL VETER NER ANATOM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kemikleri genel olarak aç klayabilecek, skeleti bölümlendirebilecek, her bölümü oluflturan kemikleri tan mlayabilecek, Eklem nedir tan mlayabilecek, eklemleri bölümlendirerek eklem hareketlerini aç klayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Kemik (os) skelet (skeleton) Eklemler (articulationes) çindekiler Temel Veteriner Anatomi skelet Sistemi ve Eklemler KEM KLER VE SKELET S STEM SKELET N BÖLÜMLER EKLEMLER

29 skelet Sistemi ve Eklemler KEM KLER VE SKELET S STEM Organizmada bulunan kemiklerin, belirli bir biyomekanik düzen ve amaç alt nda hareketli ve hareketsiz olarak birbirleriyle ba lanmas ndan meydana gelen kemiksel çat ya iskelet veya iskelet sistemi denir. skelet organizman n en sert, en dayan kl k sm olup yumuflak olan bütün di er anatomik oluflumlara dayanak teflkil eder ve onlar koruyucu rol oynar. Ayr ca ya dokusu ve mineral madde özellikle kalsiyum deposudur; kemik ili i, yeni kan hücrelerinin yaflam boyu üretildi i yerdir. skelet hareket sisteminin pasif k sm n teflkil eder. skelet kemiklerinin çeflitli hareketleri ancak bunlara yap flan kaslar n kontraksiyonu ile olur. skeleti flekillendiren kemikler kemik dokusundan flekillenmifltir. Latince kemik os (ço ul-ossa), terimiyle ifade edilir. Kemik dokusu organik ve inorganik bileflenlerden yap lm flt r. Organik maddeler geliflimini tamamlam fl bir kemi in ortalama 1/3 ini, inorganik maddeler 2/3 sini oluflturur. Organik maddeler kollagen liflerle glikoproteinden (ossein) yap lm flt r. norganik maddeleri ise kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, az miktarda da kalsiyum fluorit tuzlar oluflturur. Ayr ca magnezyumun fluorit, hidroksit ve sülfat bileflikleri de bulunur. Organik maddeler kemi e esneklik, inorganik maddeler ise sertlik kazand r r. Kemiklerin fiekillerine Göre S n fland r lmas Kemiklerinde di er cisimler gibi üç boyutu (uzunluk, genifllik, yükseklik) vard r. Kemikler boyutlar n n birinin di erine, az veya çok üstün olufluna göre üç gruba ayr l rlar. 1. Yass kemikler (ossa plana) 2. K sa kemikler (ossa brevia) 3. Uzun kemikler (ossa longa) 1. Yass kemikler (ossa plana): Bunlar s k dokulu iki kemik yapra n n aras nda s k fl p kalm fl az miktarda süngersi kemik dokusundan meydana gelmifllerdir. Yass kemikler ya kaslar n yap flmas na özgü genifl yap flma yüzeyleri meydana getirirler (kürek kemi i-scapula, kalça kemi i-os coxae) ya da içinde organlar bulunan boflluklar n duvarlar n olufltururlar (kafa kemikleri vb). 2. K sa kemikler (ossa brevia): Her üç boyutu da afla yukar biribirine eflittir. Bunlar etraf ince bir tabaka s k dokulu kemikle kaplanm fl süngersi kemik dokusundan meydana gelmifltir. Örne in el ve ayak bilek kemikleri (ossa carpi, ossa tarsi).