iljilililffiil[[ililil

Transkript

1

2 tsbn iljilililffiil[[ililil

3 Hakaret Kitabr KITABEI I. 42I Edit6rler Emine Gtirsoy Naskali - Hital Qt tn Altun Kapak Minyatilr / Onur Sijnmez Diqitig Dtizen HiilyaAgkrn Baskt Qahg Ofset Davutpaqa Caddesi No:8 Topkapr - lstanbul Cflt Bayrak Matbaasr Baskl lstanbul,20l0 600 Adet lsbn T.C. Kiiltiir ve Turizm Bakanh!r Sertifi ka No: KITABIl/I Online Sang wwww.kitabus.com Qatalgegme Sk. No: 54/A CalalolIuJSTANBUL Tel:(0212) slt Faks:(02t2) KITABTl/I

4 iqindekiler ciri$ Emine Giinoy Naskali ' 1 HAKARET QE$iTLEMESI Hakaret Anlamr Olmayan Kelimelerin Hakaret Amagh Kullammr Hilal Oyun Altun. 5 Ttirkmen Ttirkgesinde llayvan Adlanmn Olumsuz Anlamda Kullanrmlan Selcan Sa[hk $ahin o 25 SihAma KazA'da Hakaret unsuru Olarak Hayvanlar Abdullah Eren o 4l Kazakga Sovgtiler Mesut Altun. 65 MAHKEMELIX HA.XENTT 17. Yiizyrlda Mardin Kadr Mahkemesine Yansryan Ktiftir Davalan Mehmet Salih Erkek. 7?

5 MEYDANA YANSIYAN HAKARET Mizah Dergilerinde Kiifiirlii Stizlerin Yazrmlan """TI"3::: $ehir Ytizeylerindeki'Kiitii' Sdzler Aytanga Dener - Ipek Ozmen I 101 Ortaoyunu ve lgragiiz Metinlerinde Kullanrlan ilengler, Sitem Stizleri, Agaglamalar Qifdem Krhg ' 129 GIRI9 Hal<aret Kitabi ktiftir, sovme, hakaret anlayrymm ve gegitlerinin belgelenmesini, tasnif edilmesini ve incelenmesini, bu birimler araslndaki srnrrlarn rartqrlmasrnr, bu alanlarla ilgili inanglarrn, tarihi olay kayrtlartnrn ortaya konmasrnr hedeflemektedir. Ktiftir, sovme ve hakarer; lanet ve beddua ile de iligkilidir. Bu grkrglar, kargr tarafi yok etme, etkisiz hale getirme, zarar verrne, mat etme, susturma, deperini dtiqtir' me arzularrnr barrndrrrr. Kiiftir, sovme, hakaret, lanet ve beddualarrn hangi yontemlerle ve ne bigimde bir yok etmeyi, zarar verrneyi ve aqalrlamayr tasavvur ettilini sorgulayabiliriz. Hakaret addedilen kelime ve ifadeler, maddi ve manevi kiilttir ortammda anlam kazanrrlar. Mesela, "aslan" yakrgtrmast taldf olarak algrlanrrken,,yrlan" veya "sivrisinek" bunun aksi bir tepki uyandrrrr: hangi hayvanlar, hangi hasletler, hangi sebeple hakaret kapsamrna girer sorusunu sorabiliriz. Hakaret kapsamrna giren kelimeler ktilttirel siiregler iginde ortaya grkabilir veya geligebilir. Mesela, etimolojisi ve tarihi geligimi incelendipinde hakaret vasfr ragrmayan "yobaz" gibi bir kelimenin nasrl hakaret kapsamrna gegti$i bu olaya bir omektir. Lanetler; kiilti.irlerin galeyanlarrdrr. Bir reddiyedir. Teskin edilemeyen ofke ve nefretin ifadesidir. Affetmediklerimize soylenen son sozdiir. Lanet; haksrzhla ulramrg, krzgrn, krrgrn insanrn bir tepkisidir. Kendi imkanlarryla bagedemedifi olaylarr, tabiat iisti.i gtiglere havale ederek adaleti aramasrdrr. Lanet, belki aynr zamanda, insantn kendini

6 koruma gabasr, "seni defterimden sildim, lanetleyip kendimden uzak' lagtrrdrm, artrk bana dokunamazsrn, beni acttamazsrn" deyigidir. Hatta, belki kottiltiklerden arrnma iggtidtsti, ferahlama yontemidir. Herhalukarda, lanet de ktifrir ve hakaret de koklti ve giiglti bir ol' gudur. Ktilttirlerin temel taglanndan biridir. Bu sebeple, ktilttirtimtizde' ki hakaret bigimlerinin derlemesi ve incelenmesi bu koklti ve gtiglti olgunun mahiyetini ortaya koyacaktrr. Kime hakaret ediliyor? Kimler hakaret ediyor? Hangi delerler iizerinden hakaret ediliyor? Argo gibi, lanet gibi, ktiftirler de dilin yaramaz gocuklarr. Onun igin sozltiklere pek alnmtyorlar. Ki.iftir ve hakaret yagryorsa gergekle srmsrkr iligliki olduklarr igin, dil onlarr yagattrlr igin yagryorlar. Dilcinin ve ktilttir tarihgisinin g6revi de bu birikimi hafizasma ve hazinesine kaydedip korumaktrr. ( HAKARET QE$ITLEN,ESI Halsret Ktah' ndayer alan yaztlar tarafi mrzdan Erkarrlmakta olan ve intemette yaynlanan Acta Tirrcica'ntn Temmuz2009 sayrcmda yayrnlanmrgttr: Acta Tirrcica - Qevrimigi Tematik Tilirkoloji Dergisi - Online Thematic Joumal of Tirrkic Studies ' Prof. Dr. Emine Giirsoy Naskali istanbul 2009

7 Hal<m et Anlann Olmay an Kelimelerin Hal<ar et Amo4h l(ullantmt Hilal Oytun Altun Bazr ifadeler belli bir baplamda kullanrldrlrnda veya belli bir tonlama ile soylendipinde hakaret ima edebilir veya bazr kelimeler toplumun bazr rarihi ve ktilttirel iligkileri sebebiyle hakaret imasr tagryabilir. Bu tip kullanrmlarrn drgrnda bu kelimeler tahkir kelimeleri delildir. Benzeri kullanrmlar her dilde bulunur ancak, bu tip kelimeler toplumdan topluma depigir ve hakaret nitelikleri iginde geqtikleri baflama gore belirlenir. Bu yazrya konu olan kelimeler hakaret anlamt tagtmay"rr, s"de." ballama g6re' agaprlayrcr ifade kazanan' kelimelerdir. Bu kullanrmlard a apml ( <abdal), rnany ak ( <maniac) omeklerinde oldulu gibi bir anlam depigikligindent sdz edilemezse de agalrlama amacryla kullanrm srkfiklarr sebebiyle belli bir kategori olarak kabul edilebilir. Hakaret amacryla kullanrlan bu ifadeler, insanlann kendilerine yaklagtrrmak istemedikleri kavramlara, durumlara igaret eden kelime' ' Hil"l Oytun Altun, Marmara Universitesi Tiirkiyat Aragtrrmalan Enstittisii ArEtrrma Gorevlisi, lsanbul. I Ar,l"rr, degisikligini tasniflerinden biri kelimenin anlamtntn nitelifine gore yaprlrr. Bur,la,."i1"* teniglemesi, anlam daralmasr, anlam iyilegmesi, anlam kdtulegmesi,'dir' Stephen Utl*"''.', Pircipbs of Semantics, 2nd ed., Blackwell, oxford 195?; stephen ull*"rrrr, Semantics;.An Introductbn m the scimce of Meaning' Blackwell' Oxiord Burada sdz konusu edilen omekler anlam kdtiilegmesi (pejoration of meaning) ile karrgtrrrlmamahdrr.

8 6. Hakaret Kitabr lerdir, bu sebeple de gorelidir; krilttirden ktilttire, hatta insandan insana defigebilir.l<nfir kelimesi bir dindarrn,lr:rmiimist kelimesi blr antikomiinistin sozltiltinde hakaret anlamr tagrr. Yine krilttirun depigmesine bafh olarak bazr kelimelerin tahkir yonii unutulur veya demodele- Sir gdvru, gingercz gibi. Ancak bunlardan tiiretilmig deyimler vardtr ve kelimelerin igerdikleri tahkir anlamr bu deyimlerde yagamakmdv:3 gdvur etiyeti, gdvur icadt, gdvw inodr,moslaf gdvwu, gh.unalattp orry yemek (veya bsnak), (bir Seyi) gdvur etmek, gdvur ohnak, (bir ie) edvur anrcu glbi uzamok, gdvur llitsil gibi, gl,vtmm elunegini yiyen gdvurunlahanr galar, vb. Tiirlqe Si)zlilL, Tiirk Dil Kurumu, Ankam 1998, C. I, s. 312'de Qingerc kelimesinin 2. anlamr "(Ktigiik g ile) s. mec. Cimri" olarak gegiyor, ancak online Gtincel Ttirkge Sozluk yayrnrnda brlyle bir agrklama yoktur. (Gazete haberlerine gore bu defigiklik 2003'te yaprlmrgtrrr "Qingenelerin isteli doltultusunda Tiirk Dil Kurumu, 22 Arahk 2003 tarihinde "Giincel Ttirkge &izltik Qahgma Grubu"nu toplayarak, "gingene" ifadesinin anlam kargrhklarrm depigtirme kararr aldr. Soz konusu karar neti. cesinde "96z ahcr, 9i! pembe renk" anlamma gelen "gingene pembesi"nin anlam kargrhlr "goz ahcr pembe" olarak defigtirildi. "Palamut bahlrnrn yavrusu" olan "gingene palamudu"nun anlam kargrhlr ise "palamut balrlrnrn eti lezzetli olan ktigtigti" oldu. Qingenelegrre, gtngenclqmek, gingenehk gibi scizctiklerin kargrhlr olarak eski scizliiklerin kargrhgrnda yer alan "cimri, hasis" gibi ctimleler ise grkarrlarak yerine "gingene gibi olmak", Qingene gibi davranmak", "gingenelefnek igi" olarak deligtirildi. Benzer bir 6mek "Arap" kelirnesi ile yaprlan Arap uyan& (ve1z Arap'rn gdrii agrldr) deyimi, aynr kurumun Ttirkge Sozltigtinde (Ankara 1998, C. I, s. 8l) bulunurken online Gtincel Tiirkge sozlukte agrlmamaktadrr. Ti.irk Dil Kurumunun online Gi.incel Tiirkge Sdzliik'tinde bulunmayan birkag omel "Qingene gahyor, Kiirt oynuyor" baghkh bir metinde goyle srralanmaktadrr: "Derme gatma, pis yere "gingene gergesi" denir. Kigilerin deligik dtigiinceleri ile karmakarrgrk hale getirdili durum "gingerre gorbasl', gtirtilttilti patrrtrh toplantr "gingene dtiftinti", yakasr agrlmadrk kiiftirletle dolu olan kavga "gingene kavgasr", agafrlanan kara kuru kigi "gingene magasr", bozuk para "gingene parasr" ile anlatrlrr. Qi! pernbeye "gingene pembesi" de diyoruz. Yoksul kigide varhkhlara ozgii geyin bulunmadrfrnr, "gingene Eadrrrnda musandrra ne arar" diyerek belirtiriz. Sonradan gormtiglerin eline yetki gegince ne yaptrklarrnr ifade etmek igin "gingeneye beylik vermigler, 6nce babasnr asmrg" lafimrz vardrr. "Qingene gingeneye gatmadrkea kasnak boynuna gegmez" agalrhk kigilerin iyice rezil olabilmeleri igin birbirlerine girmeleri gerektilini vurgular. Eli srkr kigiye de arsrzca davranana da "gingene" dendifi olur. ( inl 1997 lmail 0l 59.html) Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qqun Altun ' 7 ) Hakaret kavramtntn alant aynt zamanda kiiftir ve #goyla kesig' mektedir. Argo ve ktiftir b,u yazmtn drgrnda brrakrlmrg, insani 6zelliklere ait, tahkir iglevi olmayan kelimelerin hakaret amagh kullanrhgla' rr ele alnmrgtrr. Canh ve giincel kullanrmlarr tespit edebilmek amacty' la bu yazr igin gtinttik gazeteler ve intemet siteleri taranmrytr.a Hakaretler muhatabn fiziksel, zihinsel, sosyal (emik, smfsal, ide' olojik, cinsel, vb.) yonlerini hedef almaktadrr. Bu tip kullanrmlar bi' reysel ozellikler ve sosyal ozellikler olarak ikiye aynldrfrnda 96yle bir tasnif yaprlabilir: A. Bireysel ozellikleri hedef alan hakaretler: 1. Fiziksel ozellikler ve rahatsrzhklar 2. Zihinsel ozellikler B. Sosyal ozellikleri hedef alan hakaretler: 1. Etnik, dini 2. ideolojik 3. Srnrfsal Bu gahgmaya konu olan kelimeler hakaret amaqh kullanrlrrken bazr kahplar tekrarlanmaktadrr. Ciimleye hakaret tonu katan' hakareti vurgulayan bu kahplar krsaca goyle sralanabilir: 1. Agalrda omekler arasrna goriilebilecek bu kahplardan birincisi soru yapsrdrr: "isim+soru.lqi+ll. tekil gahrs eki" knakrrusm! vb. Yukarrdaki gekle "ne+gahrs eki" yaprsr eklenmesiyle: "isim+soru eki+ii./iil. tekil gahrs eki nesin/nedir" gavw muswn nesin!, sizofren mi' dir nedir! vb. vb. Yine aynr yaplya "kardegim" hitabr eklenerek: safrr mrstnl<mdesim! 4 Bu yazrda kullanrlan orneklerin btiyi.ik krsmr haber ve forum sitelerinden ahnmqtrr. Bu rip kaynaklarda kullanrlan imla Ttirk Dil Kurumunca belirlenmig kurallara uyul-.mamaktadrr. Okunugu kolaylaqtrrmak amacryla ahntrlanan metinlerin imlasr Tiirk Dil Kurumu Yaztm Krlavuzu'na (2005 Ankara, VII' basrm) uydurulmug, ancak 6zel isimlerin imlastna dokunuhnamrgtrr.

9 8 r Hakaret Kitabr 3. "Allah'rn+isim+lll. tekil gahrs iyelik eki" yaprsr da hakaret kahbr olarak kullanrlmaktadr: Allah'm gigkosd vb. 5. Emik konulu hakaretlerde ise dilii, nhumugibi soy belirten kelimeler tahkir amagh kullanrlan kelimeye eklenir: ermeni dalu vb. 6. Hakaret olarak kullamlan kelimenin baqrna bagka bir hakaret kelirnesi, ktiftir eklenerek vurgu arttrrrlmaktadrr: pis gingene! vb.?. Kelimenin bagrna "ne/ne kadar" sorulan eklenebilir: rc sol<rrtsr' ruzl vb. A. Bireysel ozellikler l. Fiziksel farkhhk ve rahatsrzhklar:' Kilolu, ksa boylu, ciice veya engelli olmak genellikle istenmeyen durumlardrr. Bu kavramlarrn hakaret olarak kullamlmasryla, temelde tiim kilolu, ctice, vb. insanlara negatif bir bakq oldupu ortaya konmaktadrr. $igko, gieman: "Hem dersini gahgmamrg, hem de herkesten gigmari olan" yazaq 28 $ubat'stirecinde kulaklarrmurn gekilmesi igin Ankara'ya ga$rldrlrmrzl,... iddia ediyor." ( ber.aspxlid &yazarid= 148)5 llgimd$n Cem Yrlmaz'a "komik defilsin pis 9i9ko" demek geli' yor... " ( netfforum/haberler/44z 28' icimden-cemyilmaza-komik-degilsin-pis/-59k - ) "Allah'm gigkosu ne olacak. Ben erkeklerin lideri olacafrm dostum senin gibi laytlarla igim olmaz." ( =52822&pg=3) Obez: "Adam dahi matematikgi de olsa senin bel gevreni 6l9emez. Ab' dominal obez seni." ( rums&file=viewtopic&p= &highlight= ; 5 Yray" konu olan kelimeler her gegtikleri yerde kaln yazrlmqttr. Citce: Emine Giirsoy-Naskeli - Hilal Oytun Altun r 9 "Yazrk kendine aydrn Ttirk liberallerine... Liberaller ciisedir." (Oray E!in, AkEam Gazetesi, ) "(Jzun Boylu Ciiceler Barlara ttineyenler Sonradan tiireyenler Durmadan tireyenler Ah ciiceler ciiceler Boylarr fidan gibi Akrl ise mercimek Cehaletse diz boyu Ah ciiceler ciiceler Uzun uzun elleri Kararmrg ytirekleri Qok laf yapar dilleri Ah ciiceler ctceler Bu garkryr soyledik Qocuklar giilstin diye Cticeler krzsrn diye Ah ciiceler ciiceler : ( http ://www. birturkusoyle.comflurkuler/album-turkuler.asp?st= 2&AID=113&ASID=2?32) "Tek derdirn bu cticeler iilkesinde madem boylesine btiytik bir si' vil toplum hareketi olugturulabiliyor neden bagtmtzn srkrgtrlr diper konularda aynr giig harekete gegirilmiyor?" ( /ek-haber.php lek=r2&habemo -44 I )6 6 Y"rur,r, aynr yazrdaki bagka bir ifadesi: "ciicelere de bir agrklama borgluyum: Niyetim fiziksel engellilerle alay etmek de!il." \ )

10 l0. Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r ll Ktyr:,,-K6r mtisiin? Kor bile bu kadar btiyrik aracr goriir. -sensin ktir, kor olmasan bu aracr buraya park etmezsin. -Sarhog oldupun her hdlinden belli." ( index.php?topic=407'0) Sa$rr: "Ben senden terazi istiyorum. Sen ise "stipr'irge yok, kalbur yok" diye sagma sapan qeyler soyltiyorsun. Silrr mrsrn, nesin?" ( ogretmenforum.net/mesneviden- hikayeler-t9935'0'html) "Krz da erkek fatma: "Saflrr mrsrn kardegim" falan dedi bana'" ( k= ) Hasa olmak da istenmeyen bir durum oldufundan, hasahk ifade eden kelimelerin hakaret olarak kullanrldrfrna srkga rastlanmaktadr. Soyleyen amaglamasa da, yine bu tarz kullanrmda tiim hasta kigilere, hatta yakrnlanna ydnelik bir tahkir mevcuttur. Hasta: "flasta mrsrn oplum? Ruh hastasr mtstntz? ZekA probleminiz mi var? Tiirkge anlamryor musunuz?... Annelere, babalara da sesleniyo' rum; vermeyin ufak yagta gocufunuzun eline bilgisayarr, lntemet erigimini... Ufak saprklar, mini mini toplumdan uzak hasta insanlar yetig' tiriyorsururz, gizli ruh hastalart bunlar..." (htcp://www'oyunsitesi' comfforum/topic.asp ITOPIC-lD=6484 ) Hastdtkh: "Tv'lerdeki Hastahkh Yayrnlara Dur! Kampanyasf' ( 1 dir 1.org/hastalikli-yayinlara-dur-diyelim.html ),,Milletimize Ttirk demeyi rrkgrhk olarak goren bu zihniyet hasta' hkhdrr." ( http // r/haber.php?habemo = ),,Flastahkh bir iligki kendisi ve kargrcndakinin ihtiyaglarrnr gore' meyen ve destekleyemeyen durumlarda ortaya grkar." ( com-content&task=view&id= I 4?& Itemid=85-3Zk -) Cil,zzamh: "ingiliz atlet Dwain Chambers, dtinya salon atletizm gampiyonasr takrmrna seeilmesine gosterilen tepkilerle ilgili olarak, ciizzamlymrg gibi gosterildi[ini soyledi." ( cuzzamli-gibi-gosteriliyorum. htm[) "Basrn da oyunda epey on saflardadrr bu arada; en hafifinden yazarken '$izofrenler' demekle '$izofreni hastalarr' demek arasrnda daplar kadar fark vardrr. 'Crizzam hastasr' ile 'Ctizzamh' arasrnda oldufu gibi..." ( http :// ikal.com. r/haber.php?habemo = & tarih= ) Sal<at: "Ne sakatsrmz ya, linke trkladrprnda Japonca bir sayfa aqrhyor. Nerden indirecelimizi nerden bilelim, tovbe tovbe." ( kopic= 275.0) "Longley ise hdld kafadan sakat!!! Bu herifhdla basketbolu 6prenemedi." ( "Adolf Hitler, Kavgam... Bu da Nutuk'la beraber okunursa aradaki fark ortaya grkacaktrr. Unutulmamahdrr ki bu sakat fikirli herif bile btiytik onder AtaTtirk'ii takdir etmeden edememigtir." ( hunturk.netforum&-tum-turkculerin-dikkatine- I html) Ozinlu: "KardeEim! Oztirlti miisiin, 'rar gifresi ektedir' diye kocaman yazryor orda... " ( hitp,/ iy iz.b iz/archive/index.php/thread html) 2. Zihinsel farkhhk ve rahatsuhklar: Embesil: "[Kuzey Kore] Drgigleri Bakanhlr, goriigmelerin Washington'rn d0gmanh[r ytiztinden stiremeyecepini belirtirken, ABD Bagkanr George \il. Bush igin, 'En temel ahldki deperlerden yoksun siyasi embesill dedi." (http'// o= )

11 12. Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hihl Oytun Altun r 13 idiott "Oyle olsaydr gimdihepimiz idiot, embesil, insan krh[rndan grk' mrg tiplemeler olurduk." ( ?.html),,Di[er rarafran zekd seviyesi oftalamanrn altrnda olan (idiot) ap' tal diyecelimiz insanlar ise gocuk yapmaya devam ediyorlar'" ( iket/idiot)? dilekkk ( :41) "Thmam sen idiotsun ama idiotlupunu da bu kadar belli etmenin alemi yok yani..." (http// Bwtak: "Htgrmla Pakdemirli'nin odasrndan grkan igbagaran, yanrnda bulunanlara,,thrafsrz kalmasr gereken genel bagkanvekilimiz resmen taraf oluyor. Bir bunakla ufragtyoruz' diye konugtu'" ( sam.com.tr/arsiv/aksam/2003/0 1 / 1 O/politika/politika6'html) "HIDDETI soruyor "Ne gabuk bittin" Gtinegte buz gibi eriyip gittin Gegmigi elinin tersiyle ittin Thrihi unutan bunak mlsln sen" Fikr& oguzrtirk ( http :i/www. anmloj i. com/siir/sii* iir_sql.asp? siir-id=895178) "Qattrk belaya yahu. Kardegim bunak mrsrn? Ne gizlisi' ne ajan' dast, ne itiraft?" ( Alzheimer: "Bu siyasilerin hafizasr mr zayrf, alzheimer mr hepsi? Apo yakalandrprnda ikridardr ve idam cezasr vardr." ( haber-arsivi/ ?'ak'partiye'serefli-olun'cagrisi'hrml)?,.ldio..".y" adh bir film hakkrnda yazrlmrg bir yazrdan: le/tt / Moron: "Kanada Bagbakanr Jean Chretien, NATO'nun Prag zirvesinde ABD Bagkanr George \7. Bush igin sarf ettipi 'bu adam moron' scizleri basrna yansryan bag sozciisii Frangoise Ducros'a sahip grkarak, istifa taleplelini geri gevirdi." (hcp:// haber.php?haberno=57647) "Bir olrenci bunu kargrmda soylese direk suratrna 'moron musun arkadag, EMO'nun aerhmmr nasrl bilmezsin'de derim." ( teknikforum.com/viewtopic.php?t= &start= 26 ) Spasdlc: "Fetullahgr depilim... ama senin gibi spastik, komrinist, laik, dinsizin bana yobaz, fagist demeii benim dolru yolda olduluma igarettir..." ( http ://www. zevkli.org/d inciler-bu- ulke-sizin-ese riniz - t6t 5 740p2. html!s=fa0f4e4a9 1daa9d4f d83d6b5 1 5& ) "iyi ig valla, para kazanan yetenekli, kazanamayan spastik!" (http// -sevismeler-yilmaz-erdogan-kitabintamami-t4.html?s= 12a03aaII 534e7 54e353cb756b19bfd5&) :Jr r,* ben Real Madrid'den bahsediyorum, sen otistik mi. sin... Ben i.ilke ismi verdim mil" ( aspx?contenutold=630578) Psilapat: "Nerden bulursun boyle geyleri..psikopat mrsrn sen ya. Seni tahmin etmek gok zor." ( "$imdiye kadar sahip oldulunuz en psikopat film dvdleri neler? (psikopat derken yani en olayr agmq, stra dtgt, akrl almaz ya da iilkemizde yayrnlanmasr pek mtimktin olmayan ktilt filmleri kast ediyorum)" ( action = display;threadid= I 190?)8 I B,rradaki kullanrm takdir ifadesidir.

12 14. HakaretKitabr $izofen' "Bu amerika hep boyle, durduk yere panik yaratmayt seviyor, has' ta mrdr, gizofren mi&r nedir? ( itusozluk.com/goster'php/i +know+what+you+did+ last+summer#) "Klzrm var ya, sen doktor olmadan once bir doktora goriin. Qtinkti gizofrenik hareketler sergiliyorsun. Haytr, yanrndakileri de buna nasrl alet ediyorsun, irsi mi gizoflupunuz anlayamadrm? ( myspace.com/index.cfm?fuseaction= vids.channel& ChannellD= ) Paranoyak.. "Paranoyak mrsrn nesin? Ben sadece 'sol propagandasr yapryor gibi geliyor'dedim dtigtincelerimi yazmak iginde senden miisaade alacak 'defilim." ( forum/kemal'sunal't1 25 t 2'html) B. Sosyal ozellikler 1. Etnik, dini: Qingerc: "Babamrn onca hakaretine ve'gingene misiniz siz ne bu galgr gulgu'nidalan arasmda attlan gamarlar goztimti yrldrrmrg sadece ofrenmeye gahganlan izlemek durumunda kalmrqtrm ama stu sanki beni igten ige sanyor ve btittin cazibesiyle igine gekiyordu tiim benligimi yavaq yavag." ( lname=polat) "Bir de gu akaryakrt hadisesi artrk, gingene karrsrna dondti' Bir zam yapryortar, iki gtin sonra indirim, i.ig giin sonra bir daha zarn."" ( vap I 'lar memura-2-simitlik-zam.html ) $opar (Qingene gocu[u) : "Higbir basketbolcu bu ayakkabryt giymez, Amerika'daki basket' bolcu ozentisi 250 kilotuk gopar zencilerin ayaprnda g6rebilirsiniz ama." ( forum/off'topic/t-t'k/birader' ayakkabinin-sesini-kisar-misin' hmI) ' Emine GiirsoyNaskali - Hilal Oytun Altun ' 15 "Sizin beyniniz gorbahk hadi bakrn dalganrza babahk bizim bura' sr gok kalabahk Hadi lan gopar siz itsiniz ipinizi kopar Raprmla u!ra;- ma kagar delikanh olsan kag yazar" (http: llazbiz-azbuz.com/allforums. jsp?userld=? Z&pageNumber=6) Ermeni: "Yasin Hayal'in avukan Fuat Turgut ise'kuduz Ermeniler'diye hakaret etti." (htf:// ) "Cahil sensin mihrace denen akrlsrz Ermeni dijlii" ( network5 4. com/ Forum/ /threa d I ilasr' t 3 MERSo/oDDNDE+ALLAHIN +KUDRET o/odd +TECELL o/odd+ ETT%DD) Ymanr: "Ermeni diilii Tasyos'un Zaman gazetesinde salyah yaztlar yazma' srna hig gagrrmadrm gtinkri; bu gazete de Yunan dtilti, Herktil Milas, Ermeni dtilti Etyen Mahgupyan tarafindan da aynt salyah yaztlat yaztl' drfrnr gordtik." ( name=news &file=article&sid=4389) Rwn:. "Alevi'ye ktiftir eden ecdatstzlar, Osmanhyr kim kurdu, Selgukluyu kim kurdu, Erdebil tekkesi nedir, bir aragtrrtn sizi Rum krrmasr Er' meni diilti Arap pigleri." ( ari-qpixetfsuiqq. aspx ) Arap "Kasaptaki ete so$an dopramam... Anlaltysom Ara.p olaym! Qtinkri bu yagrma geldim... Boyle laf duymadrm. (Yrlmaz Ozdil, Htirriyet Gazetesi, ) Bedeui: "Lakin, ben 6. yiizyrlda yagayan bir gtil bedevisi defilim, benim algrm, drinyam, kelime haznem, diigiinme kabiliyetim daha farkh, hatta kat be kat daha fazla." ( seslisozluk.com/showthread. php?t= 13091&page:2)

13 16.'Hakaret Kitabr "lstanbul Barosu'nun ikincisini dtizenledigi Cumhuriyet Hukuku Paneli'nde Cumhurbagkanr Gtil ve egi Hayrunnisa Giil'e haksret ige' ren sozler sarf edildi. "Qankaya'ya Arap bedevi krhkh bir egle birlikte bir adam grktr ve Qankaya'yr ele gegirdi." (httpt// 2 5/Barodan-Cumhurbaskanina-hakaret.php ) "...krsa bir zaman 6nce tilkemize ziyarct igin gelen' gtil bedevisi Suud krah Abdullah,... bu soyu krrrk giil bedevisinin..." ( hunturk.net/forum/k-turk-askerinden.bedeviye'adamlik'dersi' htrnl) Kitrt: ( ' "Qrinkri ttim pis Ktirtler, Ttirklerin kafasrnr bu gekilde uyugturup saman altrndan su yiirotiirler. Pis Kiirtlerin tamama yakrnr haindir." ( http,// I dtpli-ahmet-turk.pkkya- te' ror-orgutu-diyemem- 6.html ) Yahu.di, S abetay, Sriry ani, Silonist; "Atatiirk'ten sonra baktn bizi yonetenlerin soy alaglanna hemen hemen hepsi bozuk, ya Ermeni tohumu ya Yahudi tohumu ya Sabe. tay ya mason ya Stiryani!! " ( "BugrF TBMM'de bulunan Trirkiye israil Dostluk Grubu da bu sinsi Siyoriist planlarrn piyonlandrr. Ama herhalde Ozkoktinde bir Yahudi tohumu bulunan Ertu!ruIOzkok gunlan yazryor:..." ( millicozum. comfcontent/ v iew I I 6 82 ) "Siz egek misiniz yoksa yahudi dolleri mi?" ( ken.net/modules.php? name=news&file=article&sid=2879) G dvur, l<hfir, dhui7, imonxt, kinpsrt: "fjlan gerefsiz kontdrakula, g6vur musun nesin. Alzrnr bozma, camiyi katma ige... zekanda problem mi var senin gavur tohumu! Yo' ni git yazma bir daha bu gruba. Fenerbahge'nin senin gibi gavur taraf' tara ihtiyacr yok. ( groupl A N I Z 7o 2 B A M I N lo/o ZBSo/o 2 5 C3 I F e n e r b a h c e -AN Yo2584o/o25C2o/o25B0KERo/o2B--topic-html) Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 17,,ulan kahpe herif sen kimsin. Ulktictilere laf edersin, dinsiz ki. tapsrz herif..." ( 6 I 52 4 Opl.html ls = faof4e 4 a9 I daag d4 f d83 d6b &amp ; ) "Ama sue otelcide degil ki kardegim, adam givurlulunu sergilemit..." ( ha-gavur-memleketindeyim-sanki't html) "CHP'1i olmugsa ne olmuq bagtmua kral mr olmug bu mendebur haysiyetsiz utanmaz ahlaksrz dinsiz imansrz herif." ( &tumu=1)'Yo- "saldrnyor kafir kahpenin dolii." ( RIYOR.KAFO/OC4YOBOR'KAHPENO/OC4OIOBON'DO/OC3O/O96LO/OC3O/O 9C-1id1282r427734) "Laiklik KAfirliktir, $eytan da Laik idi." ( Laiklik-Kafirliktir- o/oc5 o/o geeytan-d a-laik-o/oc4%b0dilid/3 1 6i ) "Benimle gok samimiyiz diye tanrgtrrdrlr komgusuyla ikili konug' ma esnasrnda o qahsn laik, kafir bir goriige sahip oldupunu anladtm." ( detail'php? id= ) -Yorumlar' rumlardan- dan- Bazen bir kelime dripedriz hakaret olarak delil de istenmeyen bir durumun 6me!i olarak kullanrlrr: Afrikah,,Acr bir 6mek verirsek, dibimizdeki Yunanistan'da bile biz Tiirkleri Arap veya Afrikah zanneden insanlarrn bulundupunu hayretle duyduk. Hiiniyet gazeresinin bir Cumartesi ekinde yer alan bir haber' de, Yunanh kimyager ve gair Yani Bozoki; 'Egimde Ttirkler hakkrnda bazr onyargrlar varrh. Ba:rlan ona Ttirkleri geri kalmrg bir Arap veya Af' rikah gibi anlatmrglar. Egimdeki bu fikri deligtirinceye kadar hayli u[- ragtlm' diyor." ( ben kiiltr.irtimden uzaklagrp bir ulak goztiyle bakrlacaksam hatta hald barbar damgasr yiyeceksem, Avrupa'ntn i$gisi olacaksam

14 18 t Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun r 19 Afrikah gibi yagarrm daha iyi! " ( 2. ideolojik: Karqrt ideolojik gortigliiler birbirlerini diigman gorebilir ve bu dtigmanhk hisui ile ideolojinin adr bir hakaret kelirnesine dontigttiri.iltir. Boyle oldufu igin tamamen sdyleyenin bulundupu gruba gore kelime, hakaret sayrlu veya sayrlmaz. Evrensel olarak hakaret anlamt tagryan fagist, vl<q, gibi kelimeler bunlardan farkhdrr. "- Akrlh konug lan. $eriat sevdahsr. - Konugmazsam ne olur lan laik, kemalist, komiinist, ulusalcr seni..."' ( r*-. zevkli.org/dinciler-bu-ulke-sizin-eserin iz-t p2. html?s = fa 0f 4 e4a9 I daag d4f d83d 6b5 1 5 & amp; ) "- Ama senin srfatlarrnr sayabilirim: Safcr, Fagist, Yobaz, Gerici, Fethullacr, Dinci, Somtirticti ve de geri zekah. - fetullahgr de[ilim.. ama senin gibi spastik, komiinist, laik, dinsizin bana yobaz, fagist demesi benim dolru yolda olduluma igarettir..." ( I 524Ap 2.html?s=fa0f4 e4a9 ldaa9 d4f d83 d6b5 1 5 & ) "Programrn baglamasrndan 15 dakika once, konserin verildili yerden birkagtm.otede, yani Giingoren'de cesetler pargalandr; kol bacak havaya uguftu. Bu laik, ateist, agnostik, aczmendi mtisveddelerinin de umurunda olmadr." (Ali Bulag, Zaman Gazetesi, ) "KAfir Kemalistler 1939' da Ayasofu a'yr camiden miizeye gevirdiler ve hdlen miizedir... KAfir Suriye rejimi, kafir Kemalist rejimini ornek ediniyor!" ( dergi/h lhl35-i361 haber.htm) "Yeni nesil tilkticri genglerin %95'nin fetosgu olduluilrn farkrnda olmak rzdrrap verici bir durumdu. Ben ise gu an gevremde fetogeu ollnayan tek kigiyim diyebilirim." ( lname =Forums&file =viewtopic&t= ) "Baykal ve CHP yoneticileri gibi dostlarrnrz (!) varken kanah bedava Fetocu-Unakrtana kaptrrmadrprmrza dua edin." ( turktime.com/default.asp?page=haber &id=23 182) -Yorumlardan- "Fagist AKP'nin Fettoshcu polis destekli I Mayrs terorii: Cop, gaz, basrngh su ve tekme bayramr." ( nemgv0s/istanbul- cumhuriyet.mitingi.harb iyemarsi.html) "Allah Tiirk Millerine hainlik eden, Milleri ktifre gotiiren bu zavalh Fetullahgrlarr kahretsin. Allah bu masonik pagavralarla hareket eden saprklarrn.oyunlarrnr bozsun." ( name=news &file=article&sid=4389) "Thyyip Erdopan isterse dtinyanrn en kotti yonetimini sergilesin, isterse batrrsrn tilkeyi. 75 milyon oyum olsa hepsini olene kadar Thyyip Erdopan'a vermezsem ulusalcr olayrm:)" ( com/haber/ /ahmet-hakan-gaza-gelme-latif-abi. php ) Yorumlardan "Azrnhk arayanlar analarrna babalarrnr sorsunlar. Bunlar, gimdilerde libog, bu gekilde AB'ye girersek finog olacak zatlardrr." ( http :// lar/z353 B-simdiki-libos-ab-de-finos.html) "Emin Qolagan, "Thkkeli Libog" namryla maruf yazarin, bir donem MiT igin ajanhk yaptrpnr, Suriye'de rejim muhalifleriyle i$birli-!i iginde devlete hizmet ettilini yazdr." ( (Fatih Altayh, Hrirriyet Gazetesi, ) "Gontilliiler yanagrnca yerinden doprulan adam baqladr ba[rrmaya: "Anargistler, defolun buradan..." (http,//arsiv.sabah.com.tr/ 1999l0Bl30lv04.htm) ' "Siz 12 Eyltil'ri hig mi duymadrnrzl 12 Eyltil'rin rengi kara, mesulleri krzrl idi. Katrksrz mason, insanhk diigmanr agafrhk Yahudilerdi. ( php?name =News&file=article& sid=2879)

15 20 r Hakaret Kitabr "Allah belalannr versin pis masonlar." ( ginc-konula r I ?5.kuran-yasaklansina-onlarca.suc-duyurusu.html ) 3. Srnrfsal Yukarrdaki kullanrmlarrn yanl srra farkh sosyal ozellikler de haka' rete konu olmaktadrr. Kr;t'ri, 01, uneln, mmaba, besleme: "samimiyetsiz, avantact, arsu, koylii, gdrgtisiiz, muhteris ve Srtkr Abileri'nden bir selamr bile esirgiyorlar." ( yazar. asp?a=83239, 10,1 1 ),,sen boyle ktiylti kadrnlan gibi megggelllehler dersen, boyle padiqahlar, pagalar filan (hem de benim yanrmda) bu gocuk da seni parma' prnda firrl finl dondtirtir tabii." (AyEa $en, Radikal Gazetesi, ),,Bir siire sonra baba evinin sultanr loo0altrnhk krz horlanmaya baglamrg, o asil, o hanrm gelinin adr "ag krzrna, gorgi.isiiz ktzlna" dontig' mtigttir." ( tl Yazil549lzekiye-comakli/bir'tur' kunun-oykusu.html),,yener'in gurbetgi gruplarr 'Amele' diyerek agaprladrprnr da sozlerine ekleyen Ors ile $en, gunlan soylediler: 'Hande Yener, 11 Mayrs'ta Hannovecde gergeklegecek konsere 'Gurbetgi amelelerle aynt sahneye grkmam'diyerek aynr gtin Adana'dan.lstanbul'a ugmut ve lstanbul Atatiirk Havalimanr'ndan kagmrgtrr. Bahane olarak da kendisinden 6nce grkacak alt gruplarr Avrupa'da yagayan Ttirkler oldupu igin'gur' betgi ameleler'olarak tanrmlamq ve bu gruplarla aynt sahneye Erkmay".ugrru soylemigtir." ( l9l gurbetci-ameleler.htm ) "Sanki bizim polis maraba, onu yonetenler de bey paga veya a!a" ' Olur mu boyle bir zihfiiyet?" ( BlogNo=119219) "... len besleme, ( http ://www. raparsiv. oic&p= ': seni muhatap alanda kabahat, Allah'rn bebesi'" acom/modules.php?name =Forums&file =viewto- Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun o 2l Bu kelimelerin hakaret heline gelmesinin temelinde insanlartn kendilerine o gekilde hitap edildiginde rahatsrz olmast yatmaktadrr. Bir omek: "Halka en yakm oldufu nokta, 1965 segimlerinden once, merhum Mehmet Ali Aybar'rn radyo konugmalannda hdla kulaklarrmda gmlayan "rrgatlaaaar, marabalaaaar" seslenigi olmugtu!" (Engin Ardrg, Sabah Gazetesi, ) Cinsel rollerle ilgili kelimeler de hakaret amagh kullanrlmaktadrr. bu tip kelimelerde dilin erkek lehine, kadn ve egcinsele aleyhine igledigi gortilmektedir: Kanktbkh benzeri ifadeler bu kategoride deferlendirilebilir: "Bu karr krhkh herifler, Yrldrrrm abiye aracrlarla haber yollaya' rak; "Cuma Ali neler yazmg. Ak Partide adam yok" dedi demigler." ( =yazar&id=92) Medeni durumla ilgili kelimelerden dul bir kadrn veya geq bir yagta eylenmemig bir krz olmak da genel olarak istenilmeyen durumlarrn adlarr olarak muhatabr aqaprlayrcr amagh kullanrlmaktadr, dullun, ev' del<.a.ims (ktil, krzkurusu, vb. "Ttirkiye'nin AB'den gordiilti negatif tavtrla htzla "evde kalmrq krz kurusu psikolojisi"ne itildigi agrk." ( I 42.html) LZ I I0 vazi628 Bireysel ve sosyal ozelliklerin drgrnda diler sozltik alanlartndan bazr kelimelerin de hakaret ainagh kullanrldrfr goriili.ir, bunlarrn bagrnda da bu yazrnrn girig krsmrnda belirtildi$ gibi hayvan adl4rr gelmek' tedir. Hayvanlarrn bir krsmt bazt yonleriyle insanlar tarafindan sevim' siz bulundupundan bazt hayvan adlarr hakaret amaglt kullanrlmakadrr. e,egcinsellik'le ilgili kelimeler hemen hemen biitiin dillerde bir agalrlama ifadesi olarak kullanrlmaktadrr. Bu 9ok yaygrn olan egcinsellile hakaretamiz bakrg giiniimiizde elegtirilmeye baglanmrgtrr. Eqcinsellife kargr olanlar igin "homofobik", "transfobik" kelimeleri, bazen hakaret tonunda, kullanrlmaktadrr. Feminizm kargrtlarr igin ve erkek egemen zihniyeti elegtirel tonda "cinsiyetgi/sexist" tabirleii kullanrlmakmdrr.

16 1.2 r Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qrun Altun. 23 Nadir olmakla birlikte bazr 6zel isimlerin de hakaret olarak kulla' nrldrpr-birkag omek bulunmaktadrr: "Konuqmanrn devamnda Komiircii, "(...) Vallahi kendimi ikide bir anlatacafrm, 'ben casus delilim, ben kimse igin gahqmryorum, kimseye haber gotrirmtiyorum, gazeteci defilim ya normal insani konuguyorum stirekli', ama bir gey, tamdrm mt ve bir gey daha sezdim, ee Mehmet'le hepsi gortigriyorlar... Kczban g67iikiiloru7. B aydrr bir gey yokmug gibi davrantyoruz... 8 gtin 6nce Eemberin hepsini tamamladrm ve benim igin onemli olan btittin cevaplar ahndr bitti... Ekip, ekip olarak g izofren" diyor. " ( http :i/www. bakterim.com/yurt' ic i-h abetler l I ' gazeteci- guler-komurcu-bunlarin'heps i'sizofren.html ) "Ti.irbanh Krz, beslemeydi. Kemalist Diiq'tin Kezban'tydr. Bagnt agrp salon-salomanje hayata gegebilecek rafinelife erigmedili siirece 'beslemelere has meggalelerle'yeniyetmeligini (ve eriqkinlipini) ortiilti mortiihi gegirebilirdi." (Perihan Mafden, Radikal Gazetesi, ) "Senin sosyal fobilerin mi var... mtizikse mtizik.'. iprenq ya da de' lil sana ne, kdmil misin sen... yok yok sazan" ( forum/hastasyyym/hastay y m' onaa'327 3 B.html ) "sitede yaztlanlarr kaynak belirtmeden word'e aktarrp "fw: turk astronot ve houston! cok komikkkk!" diye arkadaglanna yollayan pespayedir, hemzemindir, hrncaldrr, ulugtur."l0 ( Birey, muhatabma ofkesini ifade etmek, kargrsrndakini ktigrimse' mek igin, en yakrnrnda, kendinden daha zayrf gordtiltintin srfatlannt kullanabilecelini, iginde yagadrlr toplumdan oprenmekte ve yine ona ofretmektedir. $oyle ki;hasn, kdr, a1, gingene, vb. toplumun onde gelenleri depillerdir. Bu tip ozellikler kolektif bilingaltrnda'olumsuz' olarak bellenmiqtir, sanki toplum bireye "bunlar gibi olma" demektedir' Birey bunlarr hakaret olarak kullandrkga kargrsrndakini'oteki'legtir' mekte, kendini hem muhatabrndan, hem de hakarete konu ettilinden daha yriksek bir yere koymaktadrr. Toplumsal bilingaltrnda, '6teki'olmaktan kagnma gtidtisti, insani farkhhk ve zaaflarla alay edilmesi utancrndan daha baskrn goninmektedir, ancak bu sosyal psikolojinin alanrna giren bir konudur. Bu yazr igin taranan dmeklerde, yag ve e!itim seviyesi drigtrikge insani ozelliklerin hakaret olarak kullanrmrnrn arttrfr; epitim seviyesi y0kseldikge bu kullanrmlarrn giderek azaldrfr, ancak yok olmadrpr tespit edildi. Fiziksel Ctice Ctizamh Hasta Yazrda deferlendirilen omeklerin alfabetik listesi goyledir: Hastahkh Kor Obez Orutl i Sa[rr Sakat Bireysel ozellikler $igko, gigman Zihinsel Alzheimer Bunak Embesil idiot Moron Otistik Paranoyak Psikopat Spastik $izofren Etnik, dinl Afrikah Arap Bedevi Qingene Ermeni Kurt Rum Sabetay Stiryani $opar Yahudi Yunan Dinsiz GAvur lmansz Kdfir Kitapsrz Sosyal Ozellikler Ideolojik Agnostik Anargist Dinci Fethullacr, Fetocu, Fetoggu, Fettoshcu, Fetullahgr, Kemalist Komonist Laik Libog Mason Sapcr Siyonist Ulusalcr Srnrfsal A9 Amele Besleme Evde kalmrg krz kurusu Irgat Karr krhkh K6ylii Maraba 10 Bu ifade, siteye erigim tarihimiz olan rarihinden daha sonra kaldrillmrgtrr. $u an sitenin en alt boltmtindeki uyarr metninde bu ifade yer almamaktadrr.

17 T tnkmen T inkge sinde Hay v an Adlmtrun Ohtmsuz AnlnTnda Kullnntmlnn Selcan Sa![rk' GiriE Farkh bir anlagma bigimi saplamak iizere aynr meslek veya topluluktaki insanlann ortak dildeki kelimelere Ozel anlamlar vermek, bazr kelimelerde defigiklik yapmak, dilin lehgelerinden, eskimig ofelerinden ve yabancr kokenli bigimlerinden de yararlanmak suretiyle olugturduklarr, herkesge anlagrlmayan kelime ve deyimlerden olugan ozel dil;r genel olarak teklifsiz, kaba vb. geqitli konugma bigimleriz olarak ranrmlanan argonun, Tiirk dilinde 3 temel iizerine kuruldupu belirti lirrs (1) SozcuEiin baph bulundugu dildeki anlamrnr depigtirmek yoluyla yani sozciilti mecazlagtrmak yoluyla; (2) Argo sozciilti yabancr dilterden aynen veya Ttirkgeye uygunlagtrrrlarak almak yoluyla; " Dr. G. Selcan Salhk, Ankara Universitesi Dil ve Thrih-Cofrafi,a Fakriltesi Qafdag Ti.irk Lehgeleri ve Edebiyatlarr Boliimti Aragtrrma Gdrevlisi, Ankara. I Korkmaz, Zeynep, GtanqTeim6 Sd?hz!i:i, Genigletilmig 3. baskr, Tiirk Dil Kurumu yayrnlarr, Ankara 200?, s Berke Vardar (yonetiminde), Ag*lamal Dirhilim Tenmbrt Sdd*gu, ABC Kicabevi, lstanbul 1998, s Ferit Devellioflu, T*k Argo Sdzlrigu, 5. baskr, Bilgi Yayrnevi, Ankara l9?0, s. 39.

18 26. Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun. 2? (3) Yabancr veya baelt bulundupu dilden uydurma, yakrgttrma veya benzetme yoluyla. Ferit Devellioflu, bu rig temelden birincisini agrklarken Ttirkiye Ttirkgesinde ahapot, engut,bilductn, galul, nrek gibi 6meklerde hayvar adlarrndan kurulan argo lcullanrmlarr bu birinci gruba dahil eder. Bu hayvanlar kimi zaman goriiniigleri, duruglan, bakrglarr kimi zaman karakter ozelliklerine gclre insanlara benzetilerek, adlan zamanla kumazhk, tembellik, saflrk, bayafrhk vb. insana Ozgii soyut, gopu zaman olumsuz kavramlan nitelemek iizere metaforlagtrrrlmrg ve yine insan' lar igin kullanrlmaya baglanmrgtrr. Dilbiliminde argo ile benier bir kavram olarak pejoratif "kotiileyici, olumsuz', anlam kavramr ile de kargrlagrlmakndrr. Pejoratif, bir kavramr koniluk, bayalrhk de[eri katarak belirten oleler igin kullanrlan asafilay:r;- sozcuklera geklinde tanrmlanrr. Bu gahgmada hayvan adlarr. nrn dofrudan argo olarak kullanrlmalannln yanl srra olumsuz anlamlar ifade etmek rizere pejoratif kullanrmlarrna da dikkat gekilecektir. Ttirkiye Ttirkgesinde hayvan adlanntn olumsuz anlamh, argo kullanrmlarrnr bugtine kadar hizrrlana gelen argo sozltiklerimizden5 tespit ermek mtimktindtir. Bu. argo sozltikler gostermektedir ki, Ttirkiye Tiirkgesinde angttt,brldwcm,l<ckkk,kerl<cnezgibi kuqlardan rnc)uk,hindi, adek,l<nzgibi ktimes hayvanlann a; kegi, ktt&n, irlek, akaz gibi btiytik ve ktigtik baglayvanlardan, ay', gal<nj,geyik gibi yaban hayvanlartna ve l<cfal, sazan, nskwnrugibi bahk adlarrna varlncaya kadar pek gok hayvan adr argo kullanrma sahiptir.. Ttirkiye Ttirkgesi argosunda kullanrlan hayvan adlarrna, Halil Ersoylu'nun "Tiirk Argosunda Genel Dilin Hayvan Adlarrndan Yararlanrlma" adh makalesinde genig yer verilmiqtir. Ersoylu, gahgmasrnda hayvan adlarrnr I. Karada yagayan hayvanlar, II. Suda yagayan hayvan- 4 Vardat age., s.28. t Devellioglu, age.; Hulki Aktung, B*}ik Argo Sazli;ltt (Tanldaryh), Genigletilmig 5. baskr, Yalr Kredi yayrnlarr, lstanbul vd. Tiirkiye TUrkgesinin argo xizltikleri iein bk. Gtilden Safol,.Argo Sdzltikleri", TtirkKiihitrttnde Argo, SOTA yayrnlarr, Haarlem- Hollanda 2Cf]2, s.73'93' lar, III. Hayalde yaqayan (mitolojik) hayvanlar olarak temelde rig srnrfa ayrrmrg, karada yaqayan hayvanlan da kuqlar ve karada yagayan diper hayvanlar olarak ikiye ayrrmayl uygun gormtigtiir.6 Konunun Trirk lehgeleri ile ilgili olarak kargrlaqtrrmah bir gekilde deperlendirmelerinin gok fazla yaprlmamrg oldupu gdrtlmektedir. Bu galqmada, Trirkmen Ttirkgesindeki hayvan adlarmrn olumsuz anlamh kullanrmlan tizerinde detayh olarak durulurken Ttrklye TrirkEesi de goz Onrine ahnacaktrr. 1. Trirkmen Tiirkgesinde Hayvan Adlarrnrn Olumsuz Anlamda Kullanrmlarr: Hayvan adlarr tarihsel Trirk dilinden g{intimi.ize olumlu-olumsuz gok gegitli mecaz anlamlar yriklenmiglerdir. Kaggarh Dio,dn'rnda, bir kadrn do[um yaptrfrnda ebeye tilkri miitogdt azuban mi? "tilki mi do!. du yoksa kurt mu?" diye soruldupunu kaydeder.? Bu soru Divan'da, dopan gocufun oplan mr yoksa krz mr oldulunu 6lrenmek amacryla sorulurken, krz gocuk utangae, gekingen ve kurnaz tilkiye, erkek gocuklarr ise cesur kurda benzetilirler.8 Bugrin bu soru Trirkmen Trirkgesinde bir geyin neticesinin olumlu mu, olumsuz,mu oldulunu olrenmek amacryla Gurt m tilki? "Kurt mu, rilki mi?" geklinde srkga sorulmaktadrr.e Tiirkmen Tiirkgesinde bu soru erkek tarafi adrna krz istemeye giden sox aydtctya, yani gortictiye de vazifesini yerine getirdikten sonra sorulur. Goriicii, krz tarafiyla gortigrip olan biteni erkek tarafrna anlatmak igin gittifinde erkek tarafi sorar: Gzrtmwtfi, tilki?. Soz aydrcr cevap olarak Gurtltuuz derse bu iglerin yolunda gitti[i anlamna gelir.ro Burada H"lil Ersoylu, "Ti.irk Argosunda Genel Dilin Hayvan Adlarrndan Yararlanrlma", T*kKibiirunde Argo, SOTA yayrnlarr, Haarlem- Hollanda 7002, s ? R. Dankoff, J. Kelly, Mahmad al.kaigai's DiudnLugdri't-Turft, I, Harvard Universiry Press, 1982, s gJ. Berdi Sanyev, "Tiirkmencedeki Nezaket Kurallarrnrn Mitli, Kiilrtjrel ve DiI Ozellik. leri", lll. Ululararuy^flrkDilKurultayt 1996, Ttirk Dil Kurumu yayrnlan, Ankara 1999, s G. Selcan Sallrk, "Ttirkmen Diipiin Gelenefi", ModzmTiirkliik Arasurmalan Dergisi, C. 3, S. 2, Haziran 2006, s,74.

19 28 r Hakaret Kitabr Emine Gttsoy.Naskali - Hilal Qtun Altun r 29 Ttirk mitolojisinde onemli bir rol [stlenen kurt olumlu sonuca igaret ederken, dlki olumsuz sonuca igaret etmektedir. Ttirk dilinin tarihsel kaynaklarrnd an Kutndgu Bilrgde de arslan, esri "kaplan" tnrqz "do' ' muz", bdri "kurt", kipek, ad7"ayt", kutut"yaban st[lrt", lgnl tilkit"ktzl tilki", riar bu6y a "deve aygrrr/erkek deve", sa* z7an "saksa[an"' k4y4 lguzgunt"kaya kuzgunu", 1ll4n, gadan "aktep", Qtbwt"sinek" gibi hayvan adlarr ile yaprlmrg benzetmelere rasdanmaktadr: Omefin kottiltik ile ilgili olarak; isit i$ke Yat1na satlo' lglga lsut isizkk Ytlan oi sini akge l<'or.,kotii arkadaga yaklagma sana zarar getirir; kottiltik yrlandrr, dik' kat et, seni sokar." (KB, 1297) Birkumandandabulunmasrgerekenvastflarrnsayrldrprdizelerde; I<crek siibaltrpbubir $A P'b$ Jag.l,(n liizursabu tiitse Yon$ J ac.da kin ar slan Y ilr eki ker ek ls*rew&n esri bileki l<erek n rylz teg titimlig btm teg ki4i ad'fiayu azgnr $uwz tcg 6gi pana aqtbolsa lgrnl tillcii teg 'titir bugran teg ka 69 siirse l<eg sa!+z$anda s$alf ketek wtsa iiz laya $uz&mt tegyva$ twsakoz..dugmanakargrseferegrkmakveordununhareketiniidareede. bilmek iiirr/ k,rm"rrdanrn 9u birkaq vasfa sahip olmast gerekir/'onun yiirepi h"rpt. aslan yi.irepi gibi / ve dbviigiirken de bilepi kaplan penge',t,rit ot *trdrr/ O do*.,, gibi inatgr, kurt gibi kuvvetli / ayr gibi azrh.rf"b"r, srfrrr gibi kinci olmahdrr / Aynr zamanda ktrmut tilki gibi hi' lekar olmah/ deve aygrn gibi kin ve o9 gtitmelidir / Kendisini saksa' fandan daha ihtiyatlt tutmah; gdztinii kaya kuzgunu gibi uzaklara Eevirmelidir." (KB, ) Bir diper omekte dtinyada btittin iyiliklerin, kanunun, gelenek ve goreneklerin yok olmasrndan, sadece insan artrklarrnrn, insan krhprnda dolaqanlarrn (hayvanlann) kaldrklanndan gikdyetle gdyle denilmektedir: gatla,n teg til<crler, gtbun teg sorarlar lapek teg it:rerln $aywn wayt "Onlar akrep gibi sokarlar, sinek gibi kanrmr emerler i kopek gibi havlarlar, hangisine yetigeyim." (KB, 6601) Kutad4u Bilrg'den getirilen yukandaki omeklerde kottiltik yrlana benzetilirken, aslan ytirekli, cesur; kaplan ve kurt gtiglii, kuvyetli; domuz inatgr, ayr azrlr, yaban srfn ve erkek deve kinci, tilki hilekar, saksapan ihtiyath, kuzgun keskin gozlti; sokmasr ile akrep, kan emmesi ile sinek ve havlamasr ile kopek ise zararh hayvanlar olarak gdriilmekteo"ttt;uru kavimlerinin en eski zamanlardan beri en gok kullandrklarr takvim sistemi olan,rr dolayrsr ile Ttirkmen ktilttirtinde de yagayan on iki hayvanh Tiirk takvimi de Ttirkmenlerde kimi hayvan adlanna olumlu ya da olumsuz yaklagrmrn tespitine yardrmcr olabilir. Ttirkmen Tiirkleri arasrnda miqe adr da verilen bu on iki hayvanh takvim sisteminde hangi yrln verimli, hangi yrhn kurak, hangi yrhn krg aylarrnrn getin olacalrnln ayrrt edilmesi esas alnrken, hayvanlarrn beden yaprlarr, yagayrg ozellikleri, nitelikleri ve biidin bunlarla ilgili halk inanrglarr takip edilmektedir. Buna gore omefin it yrh igin halk arasrnda it ytlt ek, dor4zyb or geklindeki inang hdkimdir. Bahkyrh, bahprn suda yafmasr sebebiyle suyun bol oldufu, verimli yrl olarak algrlanrrken; y- lnr yh yrlanm kumu yalamasrndan ottiri.i kurak gegecek yrl olarak al. grlanmaktadrr. Bicin "maymun" yrh da yrlan yrh ile benzer kabul edilir. Trirkmenler arasrnda esasen bicin "maymun", tovean "tavgan", talak"tavuk', yrlan yrllarr zor gegen, alrr yrllar olarak kabul edilmektedirler.r2 ll t2 Turan, Osman, On ikt Hayuanb Tink Takuimi,2. Baskr, Ottiken Yayrnlarr, Istanbul 7004, s.32. Gurbanov, O., T. Tokgayerr, S. $ammakoq A. Eminov, TiirknenkandakiHayuanlanq Atlrrnlruq Ugd;Ili Sazlagi (T*knwrye-R*sga-Latince),lhm, Aggabat 199?, s. I 10.

20 30. Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 31 Thrihsel kaynaklardan gi.intimiize dolru gelindipinde' Tiirkmen Tiirkgesinin heniiz tam olarak haztrlanmrq bir argo sozlilltintin mevcut olmadrlr gonilur. Bununla birlikte bu tiir kullantmtn bazt dmekletine Tinl,,men DiliniqSozlrigi'nde (1962) rastlamak miimkiindtir: Doryr.z: f. iri gdvdek, kalm uektsa ayakh, gift toynakhhayan 2 ' So' ginghakmund.e ulntilyan siiz: Miintmedirl golmdan stpflwrrq dnnull "Sap *; rn "Lind"n kw tulamazsm, damuz" B' Kerbab ay eu' Ayl4r (TDS' 265 )' ESek: 1. KIyaIW f anilryosmdan bolu krsa, kulnl<lm uzun hnjvan 2 ' Soclme, beddrn: OI-a til1s esek ekeni! "Tunbir eeelunis!" (TDS' 822)' it: 1. yvau memelilzr farnilyostndan ev halua.n 2. Tiksindirici, hain: Siz adarngitprru litiren, Jffncthk i)qin yallarryan bir npar o'rymtz itler! B' Kerb ab ay ev - Ay gtth Adim (TDS' 3 44 ). Ti}ki: 1. Kapek sojwdan, uwtkujruklu, memeli, ywauhayvan 2' hilzkar, yalartct insan: Ol tiirys tilkidir "O qok hilel<nrhrlyalanct&r" Qok (TDS,649). Xvlll.yy.klAsikTtirkmenedebiyatrnrnenOnemligairiMahdum. kulu,nun Divan'rnda dahi bu hayvan adlarr olumsuzlupu anlatmak iein kullanrlrrlar Toryz bolup stnln nanaz lsol ^l* "Zetsatxntl (mru Ytlan, gtyanlar D oluban dn g kimin bohn Y ar anlm "Domuz olup siiriiliir namazl brrakanlar/ ZekAt vermeyen kamr yrlan, gtyan dolu dap gibi olur yarenler'"l3 $air yukarrdaki dizelerinde namaz krlmayanlarr domuza benzetirken,,ekat vermeyenleri ise tizerinde ytlan ve gryanlar barrndrran dapa benzetir. Divan'da gegen bir diper dizede ise $ybetkes sfiteti dorytzdut ha$dnta denilerek grybei eden insan domuza benzetilmigtir' Aqalrdaki ti l4 Hayati Yrlmaz, Mohdumkuh f\udnt (inceleme'metin'diin)' Ankara Universitesi' so,v"r gir."'r"' Enstiti.isi.i Qaldag Ttirk Lehgeleri ve Edebiyatlarr Anabilim Dalr, Basrlmamrg Doktora Tezi, Ankara 2005, s' 170'20-'' 44' age., s. 1o5ro5/53, 298. dortltikte ise kopek ve tilkiye olumsuz yaklagrm soz konusuyken, aslan tercih edilmektedir: Nmrwrde yiit wsaq isiq $ayvmat itlen snnak islenbir zdt eymtloz Tilki uzwt gtinde 6nn tojurmnz Yegdin og hem boka Eire yil7 wsarl "Namerde bagvursan igini kayrrmaz/kopekten kemik istesen bir gey ayrrmaz/ Tilki uzun gtinde kendini (bile) doyuramaz/ Ag da olsa as' lana bagvursan yegdir."r5 Trirkiye Ttrkgesinde yukarrda saydrlrmrz dmnu7, esek, it', dlki gibi hayvan adlanntn yanl srra gal<al, xgant, sfftlan, yrlan gibi hayvan adlan da mecaz anlamlarryla argoda kullanrlmakta ve bu kullanrm omekleri' ne hem sandart dilin sozltiklerinde hem de argo sozhiklerinde rastlanmaktadrr. Ttirkmen Tiirkgesinin standart tiirtine ait Tiakmen Diknir1 Scizlagi'nde ise bu hayvan adlartnrn g6gme mant "mecaz anlam" igeren argo kullanrmlanna rastlanmamakta, bu hayvan adlarr ile ilgili madde baqlarrnda sadece Tool. "zooloii" ktsaltmast dtigtilerek temel anlamlannrn verildili gortilmektedir. Trirkmen Ttirklerinde hayvan adlanna olumlu veya olumsuz anlamlar ytiklenmesi durumuna Ttirkmenlerin ad verme gelenekleri de rgrk tutar. Tiirkmen Trirklerinin ad verme gelenekleri ile ilgili rivayetler hangi hayvan,adlanna olumlu, hangi hayvan adlarrna olumsuz yak' lagrldrprnr anlamamtza yardtmct olur. Bu rivayetlerden biri goyledir: "Bir rivayete gdre bir yetigkine, dofdufunda anasr-babasr Egek adrnr vermiglermig. Bu kigi gocuklupunda kendisine takrlan bu addan rahatsrzhk duyuyormug. Onu 14 yagrnda evlendirmigler. 15 yagrna geldilinde Nevruz bayramrna yakrn bir zamanda adrnr deligtirmek iste' miq. Kansr da onun bu istepini anlayrp, kendisine daha iyi bir isim segip almasr konusunda onunla konugmuq, ancak Egek kartstntn sozr.inii dinlememig. Nevruz bayramtntn kutlandrlr yerde toplanan yaghlara meramlnr anlattrfrnda, onlar bu meselede Egek'in karrsr ile konugtuk' '5 ogr.,,. 76- zo24l4bl6.