TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ

Transkript

1 HABERLER TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ Ocak 2003, Say : 15 Ç NDEK LER Editörden Baflyaz Donbaz, V., Mezraa Teleilat ta (Birecik) Bulunan Çiviyaz l Belgeler 1 Köro lu, K., Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal' n Özgeçmifli ve Yay nlar 5 Kitap ve Dergi Köro lu, K., Yeni Yay nlar, Kitap Tan tmalar Matern, P., Helios und Sol, Kulte und Ikonographie des Griechischen und Römischen Sonnengottes, stanbul 2002, 366 sayfa, 133 resim, Ege Yay nlar, (Erten, E.) 9 Sylloge Nummorum Graecorum Turkey I the Muharrem Kayhan Collection, (Haz. K. Konuk), Ausonius Numismatica Anatolica 1, stanbul-bordeaux 2002, 102 sayfa, 41 levha, dizin, (Soyal, Z. S.) 9 Anadolu Araflt rmalar /Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung XVI,. Ü. Bas m ve Yay nevi Müdürlü ü, stanbul 2002, 636 sayfa, (Peker, H.) 10 Penelope M. Allison-Frank B. Sear, Casa della Caccia antica (VII 4, 48), Häuser in Pompeji, Band 11, Ed.: V. M. Strocka, Deutsches Archäologisches Institut, Hirmer Verlag, München 2002 (Zeyrek, T. H.) 11 Arkeoloji Dünyas ndan Arkeolojinin Büyük Kayb : Braidwood lar (Özdo an, M.) 12 Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Kuruldu (Belli, O.) 12 V. Uluslararas Hititoloji Kongresi, VII. Türk T p Tarihi Kongresi, 38. Uluslararas T p Tarihi Kongresi (Do an-alparslan, M.) 12 Kaz Araflt rma Bilgi, Ö., kiztepe Kaz Raporu Belli, O., Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü 2002 Y l Kaz Çal flmalar 14 Belli, O., 2002 Y l Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri Kaz s 15 Duru, R., Tilmen Höyük Onar m ve Çevre Düzenlemesi Çal flmalar Karul, N., Mezraa-Teleilat 18 Girginer, K. S.- E. Yüksel, 2002 Kizzuwatna Araflt rmalar I 18 Erkanal, A. - K. ren, 2002 Y l Güney Aiolis Yüzey Araflt rmalar 20 Dönmez, fi.- S. Atasoy, Samsun li 2002 Dönemi Yüzey Araflt rmas 20 Özcan, M.- F. Dereli- fi. Dönmez, Kovuklukaya Kurtarma Kaz s 21 Enstitüden Uluslararas Atölye Çal flmas 22 Enstitümüzün Yeni Süreli Yay n : Colloquium Anatolicum 4 Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) 23

2 Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Haberler Say :15 (Ocak 2003) Editör Kemalettin Köro lu Editör Yard mc s Meltem Do an-alparslan Sayfa Düzenlemesi ve Bask Zero Prodüksiyon Ltd. Yaz lar kaynak gösterilmek flart yla kullan labilir. Ocak ve May s aylar nda yay mlan r. Ücretsizdir. Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No Beyo lu- STANBUL Tel/Faks: (0212) E mail: kemalettin@marmara.edu.tr kemalettin@superonline.com meltemalpdogan@hotmail.com

3 Editörden Anadolu Arkeolojisi, geçti imiz birkaç ay içinde yerleri oldukça zor doldurulacak bilim insanlar n kaybetti: Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü nün fieref Üyesi olan Ekrem Akurgal, Bat Uygarl n n Anadolu daki kökleri ve özellikle de Ege bölgesi üzerine yapt kapsaml sentezlerle tan nmaktad r. Bu say da, k sa özgeçmifli ile birçok Avrupa diline çevrilmifl kitaplar ve makaleleri yan nda bir Cumhuriyet ayd n olarak ülkemizi ilgilendiren farkl konulardaki görüfl ve de erlendirmelerini içeren yaz lar - n da bulacaks n z. Yak ndo u arkeolojisi ve özellikle de Anadolu prehistoryas konusunda gelifltirdikleri farkl ve özgün fikirleri ile bilim dünyas nda yer bulan Braidwood lar ise Arkeoloji Dünyas ndan bölümünde Mehmet Özdo an n yaz s yla an lmaktad r. Sumerolog Veysel Donbaz n haz rlad Haberler in baflyaz s, Mezraa Teleilat taki Demir Ça yap s nda bulunan çiviyaz l belgelerin ilk yay n d r. Burada var lan sonuçlar n söz konusu tabakan n tarihlenmesi konusundaki verileri zenginlefltirece i kuflkusuzdur. Eskiça bilimleriyle ilgili bizim ulaflabildi imiz veya adlar bize bildirilen en yeni yay nlar n listesi ve birkaç tanesinin tan t m Kitap - Dergi bölümünde, 2002 y l nda yap lan birkaç kaz ve yüzey araflt rmas n n ilk k sa sonuçlar ise Kaz - Araflt rma bölümünde yer almaktad r. Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü, geçen say da duyurdu umuz Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions (De iflimi Tan mlama: Anadolu ve Yak n Çevresinde Tunç Ça ndan Demir Ça na Geçifl) konulu uluslararas atölye çal flmas n 8-9 Kas m 2002 tarihinde stanbul da Cartoon Hotel de gerçeklefltirdi. Büyük ilgiyle izlenen toplant hakk ndaki baz ayr nt lar ve gerçekleflen program Enstitüden bölümünde yeniden duyurmaktay z. Ayr ca bu bölümde enstitünün yeni süreli yay n Colloquium Anatolicum un birinci say s ve hemen hemen tümüyle yenilenen kütüphane tan t lmakta, yeni gelen kitaplar ise liste olarak verilmektedir. Bar fla daha çok flans tan nan bir dünya dile iyle... Kemalettin Köro lu Enstitü yay nlar m za yenileri kat l yor! JTI (Tütün Ürünleri San. Tic. A.fi.) sponsorlu unda pek yak nda üç yeni yay n daha okuyucular ile buluflacakt r. Söz konusu kitaplar flunlard r: Prof. Dr. Belk s Dinçol, Eski Önasya da Suç Kavram ve Ceza, Prof. Dr. Çi dem Dürüflken, Roma Dini, Yard. Doç. Dr. Kaan ren, Vazo Resimlerinin Ifl nda Eski Yunan Çömlekçili i. Arka kapakta listesini sundu umuz yay nlar m za Ege Yay nlar ndan ulaflabilirsiniz. Ege Yay nlar Aslan Yata Sokak, Sedef Palas Apt., No: 35/ Cihangir - stanbul Tel: (0212) Faks: (0212) E.posta: aboratav@tayproject.org Mezraa Teleilat ta (Birecik) Bulunan Çiviyaz l Belgeler Veysel Donbaz Sumerolog Prof. Dr. Mehmet Özdo an taraf ndan Birecik Teleilat da 21L-39,1 açmalar nda 2002 y l A ustos- Eylül aylar nda yürütülen kaz larda tablet olmas muhtemel piflmifl toprak parçalar bulunmufltur. Prof. Dr. Ali Dinçol un bana haber verip bunlara bakmam hususundaki teklifi ile bu parçalar taraf mdan incelenmifltir. Pek çok parçadan oluflan malzeme o kadar kirli ve tozluydu ki, bunlar üzerinde çiviyaz s kay tlar n n olmas ihtimali yok gibiydi. Bunlar dikkatlice, biraz temizlenince, tablet parçalar olduklar ortaya ç kt. Tablet parçalar olma olas l yla getirilmifl bulunan kil malzemelerin bir k sm yaz s zd. Ancak baz tablet parçalar, tabletlerin bütünlenmesinde dolgu malzemesi olarak faydal oldular. Tablet parçalar üzerinde yapt m z birlefltirme ve temizleme ifllemleri sonunda 4-5 tablete ait parça ortaya ç kt. Parça 4 ile 5 yaz duktusu yönünden büyük olas l kla bir tablete ait olmalar gerekiyorsa da, bunlar flimdilik birbirlerine tam olarak birleflmeyen iki parça olarak ele al nmak durumundad rlar. Bafllang çta, bu parçalar n tablet olmalar ihtimalinin çok zay f oldu unu, (üstlerinde tafl d klar toz toprak nedeniyle) söylemifltik. Tablet parçalar n n kaz yerinden ç kar lmas iflleminin çok dikkatli yap lm fl olmas, sözkonusu tabletlerden bir netice ç kar lmas n kolaylaflt rm fl görünmektedir. Ancak bunlar birlefltirildikten sonra tablette yaz lanlar okuyabilmek pek kolay olmad. Hiç bir tablet parças tam de ildi. Dolay s yla da bunlardan tam bir fiil, bir yer ismi veya flah s ismi elde etmek mümkün olmad. Ancak bu husustaki tecrübemiz ve bu kabil tabletler üzerinde yapm fl bulundu umuz çal flmalar n burada çok faydas n gördük (V. Donbaz- M. W. Stolper, stanbul Mura û Texts, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut, stanbul 1997). Bu hususta uzun uzun çal flma f rsat m z n olmamas na ra men, elde etti imiz ilk ipuçlar na göre bu tablet parçalar n n, Akhamenid-Pers Hanedan Devri nde (.Ö ) yaz lm fl olan, Geç Yeni Babil tabletleri olduklar n söyleyebiliriz. Yaz özellikleri ve hepsinden önemlisi tabletlerin duktusu ve baz flah s isimlerinin okunabilmifl olmas, bu kan ya varmam zda en büyük etken olmufltur. Tablet parçalar n n çok kötü durumda olmalar zaten iyi bir okuma için en büyük maniad r. Bununla birlikte parçalara 1,2,3,4(+)5 fleklinde numaralar verilmifl ve kopyalar da yap lm flt r. Bu kopyalar flimdilik bir ilk çal flma fleklinde ele al nmal d r. Ancak, daha sonra TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 1

4 MEZRAA TELE LAT TA (B REC K) BULUNAN Ç V YAZILI BELGELER Teleilat Demir Ça yap s bunlar gazete gibi okunacaklar diye de bir ümidimizin olmamas gerekir. Tabletlerden okuyabildi imiz kadar yla, bize verdi i bilgiler afla dad r. Benzer tabletler Babil, Kasr Höyük, Barsippa ve Ur da da bulunmufltur. Teleilat No. 1 fiekil olarak hiç bir yaz l kay ta benzemeyen piflmifl toprak üzerine yaz lm fl, iki parçadan düzgün bir kay t. 7.2x2.8x1.6 cm. Tabletin üst kenar nda bir kaç sat r var. Arka yüz yaz s z gibi (ya da k r k). Ü.k. 1 ) [ ]-ab ga [ md ]EN-DI[N-i ] 2 ) [ ] x-x md EN-x [ A- ú á md 30-D[IN-i ki sat rl k yaz s z boflluk var 3 ) [ ] 4 Qu ta-ri ú-mar-qa-am- m[a] 4 ) [ ] DU 10.GA ú-be-ri LÚ QAL.LA 5 ) [ ] x x x m Ha-ri-[ ]...Bêl-uball[i ] 2 ) Bêl-. Sîn-. n o lu 3 ) 4 tarru-.n ö ütecekler 4 ) æb- ú-be-ri, hizmetçi (qallu).. 5 )..(Bay) Hari En iyi korunmufl görünen tabletten bu kadarc k bilgi alabiliyoruz. Teleilat No. 2 Teleilat Demir Ça yap s, plan Tablet buluntu yeri Birçok parçadan yap flt r lma büyük bir tablet. 8.5x5.9x3 cm. Tabletin sa üst kenar korunmufl durumda. Büyük olmas na ra men bu tabletten de kesin bir bilgi almak mümkün de il. Öy. 1) [, a]-na 2) [.]-KÁM 3) [.]-x-dingir.meω 4) [.] x-x-x-ni md ENha-x-x 5) [ ] Ra-hi -i-im?-dingir.meω x md IM-ra?- ma-ni? 6) [ ]-GI?- d EN (Mu allim-bêl)[ ] x x Tabletin geri kalan k r k. Arka yüzde kat i olarak okunabilen : 1)..(2) (bir kral n saltanat y l n gösteren say KÁM ile biter) 3)..[Rahîm]-il 4) Bêl-ha ra 5) Rahîm-il (ve)addu-ræmanni 6) Mu allim-bêl. Ay 1 ).. 2 ). x-qu 3 ) 11 ma-na 4 )..2 x -da 5 ) x qu d EN.. 1 ve 5 sat rda belki de sila (hacim) ölçülerinde bir maddeden bahsediliyor. Sat r. 3 de 11 minal k (hacim ölçüsü) bir madde söz konusu olabilir. (5) sila Bêl (ile bafllayan bir isim) Teleilat No. 3 Hiç k r olmayan ve kendi bafl na var olan bir tablet parças. Sol taraf n alt bofl. 3.3x3x1.9 cm. 1 ).}-RA ki A- ú á m [ 2 ) A ú á m [. 3 ) A- ú á m [.. 4 ) A- ú [á m 2 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

5 MEZRAA TELE LAT TA (B REC K) BULUNAN Ç V YAZILI BELGELER Teleilat No.1 ü.k. Teleilat No.3 Teleilat - No.2 Öy. Teleilat No.4 Teleilat No.5 Ay. 1 ) 2 )..(Bir isim muhtemelen) filan n o lu.. (k r k). 3 ) - 4 ) ayn filan n o lu diye bitiyor. Ancak hiç bir isim tam de il. Teleilat No. 4 Bu parça ile 5 numaral parça ayn tablete ait olabilir. 1 ) [..] md A[G ] (2 ) A- ú á md EN-DI[N-i ] (3 ) x x m NUMUN-su-S[.SÁ] (4 ) [ ina IG]I m ARAD- (5 ) [..]-GIΩ Nabû (2 ) Bêl-uballi in o lu (3 )..Zêru-su-lî ir (4 ) Arad-. nin [gözetiminde] (5 )[ ]-lî ir. Teleilat No. 5 1 ) [.] 2 ) [.] -ta ha n[i] 3 ) [.]LÚ mu-kin-nu m [.] TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 3

6 MEZRAA TELE LAT TA (B REC K) BULUNAN Ç V YAZILI BELGELER 4 ) [..]A- ú [á m..] 5 ) [.] 1 ) - 2 ) tercüme edilemez 3 ) fiahitler.. 4 ) filan n o lu filan [ ] 5 ).. Bu tabletler her ne kadar say ca az iseler de burada bir arfliv olma ihtimalini de akla getirmektedirler. Metinlerimizde en s k geçen ve tanr Bêl teoforik elementiyle bafllayan isim, bir no lu tablette epey korunmufltur. Bu isim bu haliyle md EN-DINs[u-E] (Bêl-balassu-iqbi) veya md EN-DIN-i[ ] (Bêl-uballi ) olabilir. Her iki isim de Mura û tabletlerinde geçmektedir. Çok zay f bir ihtimal de olsa bu küçük arfliv bu isimlerden birisini tafl yan kifliye ait olabilir. Teleilat ta daha önce bulunan tabletlere benzer olan md EN-DIN-i in geçti i benzer tabletler, M.W. Stolper in Fifth Century Nippur: Texts of the Mura ûs and from their Suroundings JCS 53 (2001): da yay nlanm flt r. Buna ek olarak benzer baflka tabletler ile ilgili yay n listesi ise yan sütundad r: 1) Stolper, M.W., The Kasr Archive Achaemenid History IV Centre and Periphery Proceedings of the Groningen 1988 Achaemenid History Workshop, ed. H. Sanusi-Weerdenburg ve A. Khurt, Nederlands Instituut voor het Nabiye Oosten, Leiden 1990: ) Stolper, M.W., Bel umu the Satrap, Lenguage, Literature and History: Philological and Historical Studies Presented to Erica Reiner (AOS 67), New Haven 1987: ) Stolper, M.W., Late Achaemenid, Early Macedonian and Early Seleucid Records of Deposit and Related tetxs, (Supp. N.77 agli ANNAL 53/4), Napoli Güney Do u Anadolu da bulunmufl olan tabletler ile ilgili faydalan labilecek kaynakça ise flöyledir: 1) Michalowski, P.-A. M s r, Two Old Babylonian Tablets from Kazane Höyük, NABU 1996: ) Michalowski, P.-A. M s r, Kazane Höyük-1992, Kaz Sonuçlar Toplant s 15, 1994: ) Michalowski, P.-A. M s r, Cuneiform Texts from Kazane Höyük, JCS 50, 1998: 53. Enstitümüzün Yeni Süreli Yay n Ç kt! Colloquium Anatolicum (Anadolu Sohbetleri) ad ndaki süreli yay n m z n ilk say s ç kt. Y ll k olarak ç kmas hedeflenen yay n m z n 2002 say s, Mercedes-Benz in katk lar yla, Ege Yay nlar taraf ndan 150 sayfa olarak bas ld. Yay n n bu say s 2002 y l içerisinde yap lan y ll k konferanslara ait makaleleri içermektedir. Daha sonraki say larda, y ll k konferanslar n yan s ra farkl alanlarda ele al nm fl bilimsel makalelere de yer verilecektir. Meltem Do an-alparslan ve Metin Alparslan n editörlü ünde haz rlanan bu say da yer alanlar: Ali Dinçol Yeni Bir Süreli Yay na Bafllarken/ Introduction to the Publication of the New Periodical, Güven Arsebük Evrimi Kendine Özgü Bir Canl : nsan (English Summary: The Human Being: a Mammal with an Evolution Uniquely of its Own), Jak Yakar Etnografya Ifl nda Arkeolojide Sosyal ve Kültürel De erlendirmeler (English Summary: Implications of Ethnography for Archaeology), A. Coflkun Özgünel lyada Destan ve Apollon Smintheus Tap na, Manfred Korfmann Troia-Anatolien, eine Vergangenheit mit Zukunft/Troia-Anadolu: Gelece i Olan Geçmifl (Çev: fi. Uzuno lu, M. Alparslan). Colloquium Anatolicum I, Ege Yay nlar ndan temin edilebilir. 4 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

7 Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal n Özgeçmifli ve Yay nlar Kemalettin Köro lu Akurgal, tarihinde, Osmanl mparatorlu- u nun bir parças olan Hayfa n n Tulkarem kasabas nda do du. Çocuklu unun bir bölümünü Adapazar / Akyaz da geçirdi. 1930/31 - de stanbul Erkek Lisesi ni bitirdi. Önce Hukuk Fakültesi ne yaz ld. Ancak bir y l sonra devlet s nav ve bursu kazanarak arkeoloji ö renimi için Almanya ya gitti. Burada dönemin ünlü hocalar ndan dersler ald. Lykia Kabartmalar konusundaki tezini 1939 y l nda tamamlayarak II. Dünya Savafl n n gergin ortam nda Türkiye ye döndü y l nda Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi ne asistan olarak atand. Ayn y l Harpy An t konulu çal flmas yla ilk tezli doçent oldu da profesör, 1957 de de ordinaryüs profesör ünvanlar n ald da ayn fakültede dekan olarak hizmet etti. Yöneticili i döneminde Epigrafi dal n, Türk Sanat Tarihi, Tiyatro ve Kütüphanecilik bölümlerini kurdu. Antolica dergisi onun giriflimleriyle yay n hayat na bafllad (1956). Kadmos ve Epigraphica Anatolica dergilerinin ise editörlü ünü yapt de toplanan X. Klasik Arkeoloji Kongresi ni Türk Tarih Kurumu ad na organize etti ve Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology 1-2-3, (TTK Ankara 1978) adl yay n n editörlü ünü üstlendi y l ndan sonra yapt arkeolojik çal flmalarla Eski zmir (Bayrakl ), Foça (Phokaia), Çandarl (Pitane), Daskyleion (Ergili), Erythrai ve Sinop antik kentlerini bilim dünyas na tan tt ve ülke turizmine kazand rd. Ankara Üniversitesi yan nda, y l nda Amerika da Princeton, Avrupa da y l nda Berlin, 1976 da Pisa Scuola Normale Superiore, 1980/81 de Viyana üniversitelerinde konuk ö retim üyesi olarak dersler verdi. Ord. Prof. Dr. Akurgal, Bordeaux Üniversitesi (1961), Atina Üniversitesi (1988), Lecce Üniversitesi (1990) ve Anadolu Üniversitesi (1990) taraf ndan Fahri Doktor ünvan ile onurland r ld. Ald ödüller ve niflanlar aras nda, Federal Almanya Büyük Liyakat Niflan (1979), F. Almanya Goethe Madalyas (1979), T.C. Kültür Bakanl Büyük ödülü (1981), I Cavalli d Oro di San Marco ödülü (1986), talyan Commandatore niflan (1987), Fransa Cumhurbaflkanl n n verdi i Légion d Honneuer Officer rütbesi (1990), Belçika Ordre de la Couronne brevesi (1991) say labilir. Ayr ca yurt içinde birçok kurum kendisine ödül ve plaket vermifltir. Akurgal, Türk Tarih Kurumu ( ), Eski Eserler ve An tlar Yüksek Kurulu ( ), Avusturya Arkeoloji Enstitüsü (1960), Avusturya Akademisi (1968), ngiliz Akademisi (1969), sveç Akademisi (1969), Danimarka Akademisi (1972), Frans z Akademisi (1979), Westfälische Akademie (Almanya 1983), Academia dei Lincei ( talya 1983) üyesi; Londra Society for Promotion of Hellenic Studies (1954), Amerikan Arkeoloji Enstitüsü (1961), Society of Antiquaries of London (1978), Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü (1979), Ellen Arkeoloji Enstitüsü (1983), Avusturya Arkeoloji Enstitüsü (1987), Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü (1994) ve Türkiye Bilimler Akademisi nin fieref Üyesi dir. Ayr ca Alman Kültür Merkezleri stiflare Kurulu nun Genel Baflkanl n ( ), Türkiye-Yunanistan Dostluk Derne i ( ) ve Ege Kültür Vakf n n baflkanl n ( ) yapm flt r. Yaflam boyunca bitmeyen bir enerji ve üstün bir çabayla çal flt. En zor ve karmafl k konularda yeni sentezler ve de erlendirmeler yapt. Çal flmalar uluslararas nitelikteydi ve bu nedenle birçok dile çevrildi. Eserlerinin ço u Avrupa da ngilizce, Almanca, Frans zca ve talyanca dillerinde yay mland. Bunlardan Orient und Okzident dört dile çevrildi ve 150 binin üzerinde bas ld. Anadolu nun sahip oldu u zengin birikimi hem uluslararas topluma ve hem de Türk halk na tan tmak için büyük çaba harcad. Genifl kitlelere ulaflan dergilerde ve gazetelerde yazd yaz lar, verdi i konferanslar ile yapt söylefliler bu çabas n n ürünüdür. Önceleri pahal ve zor bulundu u için Türkçe yay mlanamayan kitaplar da büyük bir okuyucu kitlesine ulaflt y l nda dokuzuncu kez bas lan Ancient Civilizations and Ruins of Turkey adl eserinin Türkçe çevirisi olan Anadolu Uygarl klar adl kitab 2000 y l nda yedinci, bir di er çal flmas olan Anadolu Kültür Tarihi ise yaln zca bir y lda sekizinci bask s n yapt. Günlük yaflam nda ölçülü ve ayr cal kl davranmaya, güzel giyinmeye ve seçkin topluluklarla birlikte olmaya özen gösterdi. Çal flmalar n, evliliklerini ve hatta arkeoloji bölümüne seçti i ö rencileri bile bu anlay flla gelifltirdi. Baflta arkeoloji bilimi olmak üzere, evrensel de erler ve ülkemizin Bat Uygarl ile bütünleflmesi gibi konularda yapt de erlendirmelerle an lacak olan Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 5

8 EKREM AKURGAL IN ARDINDAN arkas nda silinmeyecek izler b rakarak tarihinde aram zdan ayr ld. Ekrem Akurgal a arma an olarak ç kar lm fl Anadolu (Anatolia Festschrift Akurgal XXI, 1987) dergisi, ald ödül için haz rlanm fl Premio Internazionale I Cavalli d Oro di San Marco (Venezia 1986) adl kitapç k, Milli Kütüphane Katalo u ve süreli yay nlar ile baflta Bir Arkeolo un An lar olmak üzere kitaplar ndan derledi imiz afla daki yay n listesi bu yaflam sonsuzlaflt racak bafll ca birikimidir. Kitaplar Griechische Reliefs des VI. Jahrhunderts aus Lykien (Doktora tezi), DAI Berlin Remarques Stylistiques sur les Reliefs de Malatya, DTCF stanbul Späthethitische Bildkunst, DTCF, stanbul Phrygische Kunst, DTCF, Ankara Zwei Grabstelen vorklassischer Zeit aus Sinope, de Gruyter, Berlin Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Sinope, TTK, Ankara 1956 (L. Budde ile). Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, de Gruyter, Berlin Die Kunst der Hethiter, Hirmer, München The Arts of the Hittites, Thames and Hudson, London Arte degli Ittiti, Sansoni, Firenze Orient und Okzident, Holle Verlag, Baden-Baden The Birth of Greek Art, Methuen, London The Art of Greece, Its Origins, Crown, New York Orient et Occident, Albin Michel, Paris Oriente e Occidente, Il Saggiatore, Milano Treasures of Turkey, Skira, Geneva New York 1966 (C. Mango - R. Ettinghausen ile). Urartäische und altiranische Kunstzentren, TTK, Ankara Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Haflet, stanbul Civilisation et sites antiques de Turque, stanbul Erythrai. An ancient Ionian city, Tifset, zmir The Art and Architecture of Turkey, Oxford University Press, London 1980 (Ed. 8 yazarla birlikte). Kunst in der Türkei, Office du livre, Fribourg ve Würzburg L Art en Turquie, Office du Livre, Fribourg Eski zmir I, Yerleflme Katlar ve Athena Tap na, TTK, Ankara Alt-Smyrna, TTK, Ankara Griechische und römische Kunst in der Türkei, Hirmer, München Turquie, Paris 1990 (G. Duby, R. Mantran, J.-P. Roux ile birlikte). Eskiça da Ege ve zmir, Yaflar Holding Y., zmir Anadolu Uygarl klar, NET Y., stanbul Hatti ve Hitit Uygarl klar, Yaflar Holding Y., zmir The Hattian and Hittite Civilizations, Kültür Bakanl Y., Ankara Anadolu Kültür Tarihi, TÜB TAK, Ankara Türkiye nin Kültür Sorunlar ve Anadolu Uygarl klar n n Dünya Tarihindeki Önemi, Bilgi Y., Ankara Bir Arkeolo un An lar, Türkiye Cumhuriyeti kültür tarihinden birkaç yaprak, TÜBA, Ankara Ege: Bat Uygarl n n Do du u Yer, Do u Helen Kültür Tarihi.Ö , zmir Büyükflehir Belediyesi Y., zmir The Aegean: Birthplace of Western Civilization, History of East Greek Art and Culture B.C., zmir Makaleler Sophokles ve Antigone, Varl k 12/209, 1942: Pazarl da Ç kan Eserler Üzerine Yeni Araflt rmalar, Bemerkungen zu den architektonischen Terrakottareliefs aus Pazarl in Phrygien, Belleten VII/25, 1943: Mimar Sinan n En Büyük Eseri, Harman 2, 1943: 6-8. Yeni Alman Mimarisi, Millet 11, 1943: Eski Yunanl larda Spor, Millet 17, 1943: Elen Tiyatrosu, Türk Tiyatrosu 2/167, 1944: Sanat Tarihi Bak m ndan Sinan, Dil Tarih Co rafya Fakültesi Dergisi II/3, 1944: slam Sanat nda Türklerin Rolü, Dil Tarih Co rafya Fakültesi Dergisi II/4, 1944: Arkeoloji Araflt rmalar, zmir ve dolaylar ndaki eski eserler hakk nda birkaç not, A.Ü. Dil Tarih Co rafya Fakültesi Arkeoloji Enstitüsü Yay nlar 47, 1945: Tarihte fiark-garp Münasebetleri bak m ndan Hatay Bölgesinin önemi, A.Ü. Dil Tarih Co rafya Fakültesi Arkeoloji Enstitüsü Yay nlar 37, 1945: Arkaik ve Klasik Ça larda zmir, Smyrne a l epoque archaïque et classique, Belleten X/37, 1946: Bayrakl Kaz s Ön Rapor, Bayrakl erster vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Alt-Smyrna, Dil Tarih Co rafya Fakültesi Dergisi VIII/1-2, 1950: Hitit Sanat n n Yunan Sanat na Tesirleri, Türk Tarih Kongresi IV (1948) 1952: Eski zmir, Dünya ve Türkiye 4/43, 1953: Foça Kaz lar ve Kyme Sondajlar, Türk Arkeoloji Dergisi VI/1, 1956: Sinop Kaz lar, Die Ausgrabungen von Sinop, Türk Arkeoloji Dergisi VI/1, 1956: Tarih lmi ve Atatürk, Belleten XX/80, 1956: Les fouilles de Phocée et les sondages de Kymé, Recherches faites à Cyzique et à Ergili, Anatolia I, 1956: Bat Anadolu Arkeoloji stasyonu Çal flmalar, Foça, Kyme, Kyzikos ve Daskyleion Çal flmalar, Anatolia I, 1956: Foça Kaz lar, Türk Arkeoloji Dergisi VII/1, 1957: 39. Forschungen in Phrygien, Anatolia III, 1958: Yortankultur-Siedlung in Ovabay nd r bei Bal kesir, Anatolia III, 1958: Urartu Medeniyeti, Anatolia IV, 1959: Urartäische Kunst, Anatolia IV, 1959: Chronologie der phrygischen Kunst, Anatolia IV, 1959: Asianici Occidentali Antichi Centri, Enciclopedia Universale dell Arte II, Roma: TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

9 EKREM AKURGAL IN ARDINDAN Çandarl (Pitane) Kaz s, Türk Arkeoloji Dergisi X/1, 1960: 5-6. Vom äolischen zum ionischen Kapitell, Anatolia V, 1960: 1-7. Çandarl Kaz s, Belleten XXV/99, 1961: L art plastique hittite, Revue des Études Anciennes LXIII, 1961: The Early Period and the Golden Age of Ionia, American Journal of Archaeology 66, 1962: slamiyet Devrinde Türk Sanat, Ülkü 12/67, 1963: slamiyet Devrinde Türk Sanat, Ülkü 12/68, 1963: Homeros tan skender e Kadar Anadolu da Sanat, Belleten XXVII/107, 1963: Die Kunst der Hethiter, Neuere Hethiterforschung, Historia 7, 1964: Kyzikos ta Bulunan ki Arkaik Eser, Neue archaische Bildwerke aus Kyzikos, stanbul Arkeoloji Müzeleri Y ll 11-12, 1964: Les problèmes de l art pyrygien, Huitième congrès international d archéologie classique, Paris 1963, Le rayonnement des civilisations grecque et romaine sur les cultures périphériques, Paris 1965: Neue archaische Bildwerke aus Kyzikos, Antike Kunst VIII, 1965: Griechisch-Persische Reliefs aus Daskyleion, Iranica Antiqua VI, 1966: Ergili Kaz lar, Türk Tarih Kongresi VI, 1967: Çandarl Kaz lar, Türk Tarih Kongresi VI, 1967: Foça Kaz lar, Türk Tarih Kongresi VI, 1967: Eine Silberschale aus dem Pontus, Antike Kunst X, 1967: Influences orientales sur l art grec aux VIIIe et VIIe siècles av.j.c. Annales Archéologiques Arabes Syriennes XXI, 1971: Bibliyografya, Prof. Dr. Celal Saraç, Ionia Pozitif Bilimi Temel Kaynaklar ve Etkileri, zmir 1971, Belleten, XXXVII, 1973: Recai Seçkin-Örnek nsan, Dr. A. Recai Seçkin e Arma an, Ankara 1974: 5-7. Zur Datierung der Grabstelen aus Daskyleion, Mansel e Arma an, Mélanges Mansel, Ankara 1974: Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel, Belleten, XXXIX/154, 1975: Fragments de figurines en terre cuite de style phrygien récent, Revue Archéologique 1976: Türkiye ve Türk Uygarl klar, D fliflleri Akademisi Yay nlar 39, Ankara 1976: Ulusal Kültürün Geliflmesinde Ölçü Nedir? Bat E itim Kurumu Dergisi 4/ 45, 1976: Daskyleion, Erythrai, Phokaia, Kyme, Kyzikos, Sinope, Smyrna maddeleri, The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, Princeton University Press K y Uygarl klar, Coastal Civilizations, Sanat Dünyam z 3/8, 1976: Hattiler, Hititler ve Günefl Kursu, Belleten XLI/162, 1977: Klasik Ça Uygarl ve Türkler, Klasik Ça Araflt rmalar Kurumu Klasik Ça Düflüncesi ve Ça dafl Kültür Sempozyumu, Ankara 1977: Türkiye nin Kültür Sorunlar, Ulusal Kültür 1/1, 1978: Üniversitelerimizde Bilim Yap l yor mu? Kemalizm ve Türkiye 3/26, 1978: 22-23,30. Sinan, The Great Architect of the 16th Century, Turkish Treasures 1978/1: 3-9. Analyse iconographique, stylistique et structurale de l architecture et de la sculpture de Tell Halaf, Mélanges offerts à Emmanuel Laroche, Florilegium Anatolicum, Paris 1979: Aramean and Phoenicien stylistic and iconographic elements in Neo-Hittite art, Temples and high places in biblical times, Proceedings of the colloquium in honor of the centennial of Hebrew Union College, Jewish Institute of Religion, Jerusalem March 1977, Jerusalem 1981: Früharchaische Kapitelle vom Tempel der Athena in Alt- Smyrna, Annuario della Archeologica di Atene delle Missioni Italiane in Oriente LIX, 1981: Erythrai 1979 Kaz lar, II. Kaz Sonuçlar Toplant s, Ankara 1981: Bayrakl 1979 Kaz lar, II. Kaz Sonuçlar Toplant s, Ankara 1981: Türkiye nin Kültür Sorunlar, Milli Kültür fiuras 1982: Türkiye nin Kültür Sorunlar, Belleten XLVI/182, 1982: Zur Datierung der ältesten ionischen Münzen mit Löwenkopfdarstellungen, Beiträge zur Alterstumskunde Kleinasiens, Festschrift für Kurt Bittel, Mainz am Rhein 1983: Das dunkle Zeitalter Kleinasiens, Griechenland, die Ägäis und die Levante während der Dark Ages vom 12. bis zum 9.JH. V. Chr., Akten des Smyposions von Stift Zwettl Oktober 1980, Wien 1983: Tarih Öncesi Ça lardan Osmanl lara, Hürriyet Gösteri (Özel Say ) 1983: 3-7. Arkeoloji nin Ülkemizdeki Durumu Üzerine Bir Konuflma, Bilim Dergisi 3/8, 1984: Ulusal Mimarl n Yeniden Do uflu, Mimaride Türk Milli Uslubu Semineri Haziran 1984: Klasik Arkeoloji de Bir Uzman: Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, Bir Konuflma, Sanat Olay 53, 1985: (Cemile Garan ile) Y l Erythrai Çal flmalar, VI. Kaz Sonuçlar Toplant s, Ankara 1985: 279. Bayrakl 1983 Çal flmalar, VI. Kaz Sonuçlar Toplant s, Ankara 1985: Eine ephesische Elfenbeinstatuette aus Erythrai, Festgabe zur Vollendung des 70. Lebensjahres von Hermann Vetters, Wien 1985: Neue archaische Skulpturen aus Anatolien, Archaische und Klassische Griechische Plastic, Akten des internationalen Kolloquiums vom April 1985 in Athen, Mainz am Rhein 1986: Anadolu Tarihinin Oluflmas nda Jeomorfolojik Özelliklerin Rolü, Anadolu Araflt rmalar X, 1986: Bayrakl Kaz lar 1985 Raporu, VIII. Kaz Sonuçlar Toplant s II, Ankara 1987: 1-6. TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 7

10 EKREM AKURGAL IN ARDINDAN Bayrakl Nekropolis Çal flmalar, IX. Kaz Sonuçlar Toplant s II, Ankara 1988: Alacahöyük, Image 11, 1988: 5-7. L Art Classique en Asie Mineure, Praktiká tou XII Diethnoús Sunedríou Klasikés Archaiologías, Athéna 4-10 Septembríou 1983, 4, Atina 1988: Äolisches Kymation, Istanbuler Mitteilungen 39, 1989: Bayrakl dan Gelen Arkaik Kad n Bafl, Festschrift für Jale nan Jale nan Arma an, stanbul 1989: 1-4. Arkeoloji Üzerine Bir Konuflma, Argos 1/6, 1989: (G. Pulhan, E. Sitar ile). Anadolu Uygarl klar n n Özellikleri ve Bat l Dünya Görüflünün Oluflmas ndaki Rolleri, Some Particularities of Anatolian Civilizations and their Contributions to Western Culture, Müze 1, 1989: Bemerkungen zur Frage der örtlichen und zeitlichen Einordnung der griechischen archaischen Grossplastik Kleinasiens, Festschrift für Nikolaus Himmelmann, Mainz 1989: Are the Ritual Standards of Alacahöyük Royal Symbols of the Hattian or Hittite Kings? Anatolia and the Ancient Near East, Tahsin Özgüç e Arma an, Ankara 1989: 1-2. Grundzüge der hermogeneischen Architektur, Hermogenes und die hochhellenistische Architecture, Mainz am Rhein 1990: Greek Archaic Art in Asia Minor, Dialexeis , Idruma Nikolaou P. Goulandre, Atena 1990: Öz Mimarisini Tan yan Milletler Kendi Biçimlerini Yaratabilirler (Bir konuflma), Milli Kültür 71, 1990: Augustus Tap na ve Yaz tlar Kraliçesi, Ankara Dergisi 1/1, 1990: Y l Bayrakl (Eski zmir) Kaz s Çal flmalar, XII. Kaz Sonuçlar Toplant s II, Ankara 1991: Hayat ve Türkiye deki Arkeoloji Çal flmalar Üzerine, Sanat Çevresi 148, 1991: Zur Entstehung der ostgriechischen Klein-und Grossplastik, Istanbuler Mitteilungen 42, 1992: L Art Hatti, Festschrift für Sedat Alp Sedat Alp a Arma an, Ankara 1992: 1-5. Zur Entstehung des griechischen Greifenbildes, Festschrift für Erika Simon, Mainz am Rhein 1992: Die einheimischen und fremden Elemente in der lykischen Kunst und ihre Eigenheiten, Akten des II Internationalen Lykien-Symposions, Wien 1993: Naissance de l art Grec figuré archaïque en Anatolie, Académie des Inscription & Belles Lettres, Séances de l Année 1993 Janvier Mars: Darstellung von seelischen Stimmungen im späthethithischphönikisierenden Stil, Istanbuler Mitteilungen 43, 1993: La Grece de l Est, Berceau de la Civilisation Occidentale, Phocée et de la Fondation de Marseille, Musées de Marseille 1995: Tre opere d arte anatoliche, Studi di antichità. Università di Lecce 8/1, 1995: Bat Anadolu da Konut, Yerleflme ve Kent Planlamas (M.Ö ), Housing, Settlement and Urban Planning in Western Anatolia ( B.C.), Tarihten Günümüze Anadolu da Konut ve Yerleflme, Housing and Settlement in Anatolia. A Historical Perspective, HABITAT II, stanbul 1996: Ulusal Kültürün Geliflmesinde Ölçü Nedir? Kültür Sanat 29, 1996: 4-6, Anatolia ( B.C.), History of Humanity II, UNESCO, Paris 1996: Tanzender Satyr als Stützfigur eines Kandelabers aus Alt- Smyrna, Istanbuler Mitteilungen 46, 1996: Sosyal Bilimleri Önemsemiyoruz, Atatürkçü Düflünce 4/41, 1997: 7. Classification and Chronology of the Hattian and Hittite Periods in Anatolian History ( B.C.), Karatepe deki Ifl k, Halet Çambel e Sunulan Yaz lar, stanbul 1998: Anadolu da Tarih Boyunca Din ve Devlet, 1. Ulusal Kültür Kongresi Demokrasi Kültürü ve Globalleflme, zmir 1998: 1-6. Arif Müfid Mansel, Anadolu Araflt rmalar XVI, 2002: Kitap ve Dergi Yeni Yay nlar, 2002 Akurgal, E., Bir Arkeolo un An lar. Türkiye Cumhuriyeti kültür tarihinden birkaç yaprak, Ankara , Türkiye Bilimler Akademisi Y. Anadolu Araflt rmalar XVI, Barrow, R. H., Romal lar (Çev. E. Gürol), stanbul 2002, z Y. Brandau, B., Troia. Bir Kent ve Mitleri Yeni Keflifler (Çev. V. Çorlu), Ankara 2002, Arkadafl Y. Colloquium Anatolicum I (Ed. M. Do an-alparslan, M. Alparslan), stanbul 2002, Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Y. Çaykara, E. (Söylefli), Arkeoloji nin Delikanl s. Muhibbe Darga Kitab, stanbul 2002, fl Bankas Kültür Y. Duchene, H., Troia Hazineleri veya Schliemann n Düflü, stanbul 2002, Yap Kredi Y. Estin, C.-H. Laporte, Yunan ve Roma Mitolojisi (Çev. M. Eran), Ankara 2002, TÜB TAK Y. Freely, J., Türkiye Uygarl klar Rehberi I-V (Çev. T. Birkan, G.Koca, A.Biçen), stanbul 2002, Yap Kredi Y. Kollektif, 38. Uluslararas T p Tarihi Kongresi. stanbul Arkeoloji Müzeleri Geçmiflten Günümüze T p Sergisi, stanbul, KB An tlar ve Müzeler Genel Müd. stanbul Arkeoloji Müzeleri Y. Kollektif, Birecik-Suruç, stanbul 2002, TÜBA TÜKSEK Y. Kollektif, Buldan, stanbul 2002, TÜBA TÜKSEK Y. Kollektif, Gap Bölgesinde Kültür Varl klar n n Korunmas, Yaflat lmas ve Tan t lmas Sempozyumu, Ankara 2000, GAP Y. Kollektif, Hititler ve Hitit mparatorlu u Tanr l Halk. Die Hethiter und ihr Reich Das volkder 1000 Götter, Bonn TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

11 K TAP VE DERG Kollektif, Kent Araflt rmalar Bibliyografyas, stanbul 2001, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Y. Kollektif, Troya. Efsane ile Gerçek Aras bir Kente Yolculuk. Troy. Journey to a city Between Legend and Reality, stanbul 2002, Yap Kredi Kültür Sanat Y. Kramer, S. N., Sümerler (Çev. O. Buze), stanbul 2002, Kabalc Y. Köksoy, M., Yerbilimlerinin Katk s yla Nuh Tufan ve Sümerlerin Kökeni, Ankara 2003, Yeni Avrasya Y. Likya ncelemeleri I, Yay mlayanlar: S. fiahin, M. Adak, stanbul 2002, Arkeoloji ve Sanat Y. Mallory, J.P., Hint Avrupal lar n zinde. Dil Arkeoloji ve Mit (Çev. M. Günay), Ankara 2002, Dost Kitabevi. Mellaart, J., Çatalhöyük. Anadolu da Bir Neolitik Kent (Çev. G. B. Yaz c o lu), stanbul 2003, Yap Kredi Y. Menzilcio lu, Ç. (Yay. Haz.), Historia Augusta. Filozof mparator Marcus Aurelius Antoninus, stanbul 2002, Arkeoloji ve Sanat Y. Morrison, C., Antik Sikkelerin Bilimi Nümismatik. Genel Bir Bak fl (Çev. Z. Ç. Ö ün), stanbul 2002, Arkeoloji ve Sanat Y. Ökse, T., Arkeolojik Çal flmalarda Seramik De erlendirme Yöntemleri, stanbul 2002, Arkeoloji ve Sanat Y. Özdo an, M.- S. Polat, fianl urfa li Kaynakças, stanbul 2002, TÜBA TÜKSEK Y. Parman, E., Ortaça da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Tafl Eserleri, Eskiflehir 2002, Anadolu Üniversitesi Y. Plutarkhos, Lykurgos un Hayat (Çev. S. Eyübo lu, Ö. Günyol), stanbul 2002, fl Bankas Kültür Y. Türko lu, S., Tarih Boyunca Anadolu da Giyim Kuflam, stanbul 2002, At l m Ka t Ürünleri ve Bas m San. A.fi. Y. Umar, B., Troia: Bir Tarihsel Co rafya Araflt rmas ve Gezi Rehberi, stanbul 2002, nk lap Y. Kitap Tan tmalar Kemalettin Köro lu Matern, P., Helios und Sol, Kulte und Ikonographie des Griechischen und Römischen Sonnengottes, stanbul 2002, 366 sayfa, 133 resim, Ege Yay nlar. Kitap antik dönemde, Hellen ve Roma pantheonunda yer alan günefl tanr s n n her iki toplumda ne ölçüde tap n m gördü ü üzerinde durmakta; söz konusu tanr n n Hellen ve Roma sanat ndaki betimlemelerini çeflitli bafll klar alt nda grupland rarak, bu tasvirleri ayr nt l bir katalog çal flmas yla okuyucuya ulaflt rmaktad r. Kitap on bölümden ve bu bölümlere iliflkin alt bafll klardan oluflmaktad r. Birinci bölümde Hellenlerde Helios, Romal - larda ise Sol olarak adland r lan günefl tanr s ile ilgili araflt rmalar ve bunlar n tarihçesi hakk nda bilgi verilmekte; bu alanda yap lm fl baz çal flmalar tan tmay amaçlamaktad r. Ayn zamanda söz konusu çal flmada uygulanan yöntem hakk nda bilgi verilerek, Helios ve Sol betimlemelerinin hangi kriterlere göre grupland r ld aç klanmaktad r. kinci bölümde ise, Hellas ve Anadolu da Helios kültünün görüldü ü bölgelerden Rhodos, Korinthos, Atina, Tralleis ve Philadelphia incelenmekte, bu bölgelerdeki Helios kültüne ait ipuçlar de erlendirilmektedir. Ayn zamanda gerek Hellas gerekse Anadolu daki çeflitli bölgelere ait yaz tlarda, antik kaynaklarda ve modern literatürde geçen Helios kültüyle iliflkili rahipler, tap nak ve kutsal alanlar, heykeller, kurban törenleri, kehanet uygulamalar ve flenliklere ait bilgiler yer almaktad r. Bu bölüm içinde Roma daki Sol kültünün tarihçesi ve bu konu hakk nda bilgi veren antik kaynaklar n yan s ra, epigrafik materyal üzerinde de durulmakta, ayr ca Sol Elagabalus ve Sol Invictus kültleri de bu konuyla ba lant l olarak tan t lmaktad r. Çal flman n özünü teflkil eden Tipoloji bafll alt ndaki üçüncü bölümde, günefl tanr s n n Hellen ve Romal lardaki çeflitli betimlemeleri grupland r lmak suretiyle incelenmektedir. Bu bölümde ilk alt bafll kta, araba sürücüsü olarak günefl tanr s n n Geç Klasik ve Hellenistik dönemlerle, Roma Cumhuriyet ve mparatorluk dönemlerindeki frontal betimlemeleri, yine ayn dönemlere ait profil betimlemeleri anlat lmaktad r. kinci alt bafll kta; tam figür halindeki günefl tanr s n n Hellenistik Dönem ve mparatorluk Dönemi ndeki tasvirlerine geçilmekte; k rbaçl, k rbaçl ve asal, k rbaçl ve yerküreli, k rbaçl ve kapl betimlemeleri ve di er atribüleri anlat lmaktad r. Ayr ca söz konusu tanr yla iliflkili Invictus tipinin çeflitli tasvirlerinin yan s ra Rhodos Heykeli ve Anadolu ile Roma daki di er betimlemelerden de söz edilmektedir. Üçüncü alt bafll kta da, günefl tanr s n n Hellenistik Dönem ile mparatorluk dönemlerindeki yar m vücutlu; büst ve heykel bafl fleklindeki betimlemelerine de inilmektedir. Dördüncü alt bafll kta ise günefl tanr s n n mitolojik konteks içindeki yeri anlat lmaktad r. Dördüncü bölümdeki çal flman n amac n anlatan Almanca özetin ard ndan; beflinci bölümde Hellas, Girit, Lesbos ve K br s adalar n n yan s ra, Anadolu daki Helios kültü ile ilgili çeflitli yaz tlar n bulundu u modern literatür verilmektedir. Alt nc bölümdeki Türkçe özetin ard ndan; yedinci bölümde, günefl tanr s na ait betimlemelerle ilgili son derece kapsaml bir katalog yer almaktad r. Söz konusu bölümde, Anadolu daki birçok antik kente ait sikkeler üzerindeki Helios tasvirlerine genifl bir biçimde yer verilmesi, bu kültün Anadolu daki da l m ile ilgili araflt rmalar yönünden de ayr ca önem tafl maktad r. Daha sonraki bölümlerde, müzeler ve çeflitli koleksiyonlarla ilgili ayr nt l bir liste ve kitapta geçen baz önemli kelimeler ve isimlerle ilgili k sa bir liste bulunmaktad r. Onuncu ve son bölümde ise kitab n sonunda yer alan Helios ve Sol tasvirleriyle ilgili resimlere iliflkin aç klay c bir liste okuyucuya sunulmaktad r. Emre Erten Sylloge Nummorum Graecorum Turkey I the Muharrem Kayhan Collection, (Haz. K. Konuk), Ausonius Numismatica Anatolica 1, stanbul-bordeaux 2002, 102 sayfa, 41 levha, dizin. Nümismatik alan ndaki önemli katalog serilerinden biri olan Sylloge Nummorum Graecorum un Türkiye den ç kan TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 9

12 K TAP VE DERG ilk cildi, Muharrem Kayhan n koleksiyonunda bulunan 1076 sikkeyi içermektedir. Katalogda bulunan sikkeler ço unlukla Bat Anadolu kentlerine ait olmakla birlikte, Yunanistan, Makedonia, Thrakia, Syria ve M s r da nispeten az say da sikke ile temsil edilmektedir. Özellikle Ionia bölgesi sikkelerinin a rl k kazand katalog içinde, erken dönem Ionia elektron sikkeleri ile Ephesos sikkeleri kayda de er bir yo unluk göstermektedir. Ephesos sikkelerinde baz yeni magistrat adlar n da görmekteyiz. Ayr ca atribüsyonlar kuflkulu olan, önyüzde aslan bafl, arka yüzde yengecin oldu u, ufak elektron ve gümüfl sikkelerin (Nr ve ) Karia daki, Mylasa ya ait olabilece i öne sürülmektedir. Katalogda Hekatomnos, Karia, Magnesia, Mu la, Phygela, Pixodaros, Samos, Urla ve üç ayr Ephesos definesine ait sikkeler bulunmaktad r. Kitapta yer alan dizin; yer adlar, hükümdarlar, magistratlar, monogramlar ve defineler olarak düzenlenmifltir. Kitab n sonunda, koleksiyon envanter numaralar ile katalog numaralar n n konkordans cetveli de yer almaktad r. Katalogdaki foto raflar n oldukça özenli bir flekilde bas ld görülmektedir. Katalog dahilindeki sikkeler, sadece buluntu yerlerinin belli olmas yla bile, bölgenin Eskiça Tarihi ile ilgili önemli kan tlar sa lamaktad r. Z. Sencan Soyal Anadolu Araflt rmalar /Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung XVI,.Ü. Bas m ve Yay nevi Müdürlü ü, stanbul, 2002, 636 sayfa. Yay n kurulu Prof. Dr. Ali M. Dinçol, Prof. Dr. M. Taner Tarhan, Prof. Dr. Önder Bilgi, Prof. Dr. Belk s Dinçol, Prof. Dr. O uz Tekin adl ö retim üyelerinden oluflan ve bu say s Yard. Doç. Dr. fievket Dönmez taraf ndan yay na haz rlanan Anadolu Araflt rmalar n n XVI. s, yeni çehresi ile son ç kan yay nlar aras nda yerini ald. Tasar m yla dinamikleflen dergi yay n hayat na bundan sonra yeni bir uluslararas hakem kurulu denetimiyle ve yaz l m kurallar - na uygun olarak devam edecektir. Sonraki say larda yer alacak yaz lar için ça r mektuplar nda bilgi verilecektir. 25. ölüm y ldönümü nedeniyle Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel e ithaf edilen Anadolu Araflt rmalar, Dergi Sorumlusu A. Dinçol un duygulu anekdotlarla örülü sunufl yaz s yla aç l yor. Müteakip H. Abbaso lu taraf ndan derlenen Mansel in biyografisi yer al yor. E. Akdeniz in Erken Tunç Ça na Ait Bir Grup dol ; E. Akurgal n Mansel i k saca tan tt yaz s ; M. Alparslan Artukka: A uwa Ülkesi ve Lokalizasyonu/Artukka: Das Land A uwa und seine Lokalisation ; H. Bahar ile Ö. Koçak Erken Dönemlerde Konya-Karaman Bölgesi Yerleflmeleri I: (Ilg n, Kad nhan, Do anhisar ve Sarayönü Kesmi) ; C. Baflaran The Bronze Augustus Portrait which was found in Erzincan ; S. Baflaran Enez (Ainos) 2001 Y l Kaz ve Onar m Çal flmalar ; A.V. Çelgin Termessos taki Artemis Tap naklar. Epigrafik Verilere Göre Bir De erlendirme ; B. Demirifl Eskiça da Kitap ; fi. Dönmez Samsun-Asara aç Kalesi ; fi. Dönmez- M. Do an Alparslan-M. Alparslan-S. Ezer Eski Önasya Dilleri ve Kültürleri Kürsüsü Tarihçesi ( ) (Hititoloji ile Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dallar )/Die Geschichte Der Abteilung für Altvorderasiatische Sprachen und Kulturen ( ) (Hethitologie und Frühgeschichtliche und Vorderasiatische Archäologie) ; R. Ergeç F rat Seleukeia s Yahut Zeugma ; S. Eyice Güney Anadolu da Bir Ören Yeri: Köflkerli/Eine Archäologische Stätte in Südwestanatolien: Köflkerli ; S. Gündüz M.Ö. I. Binin lk Yar s nda Önasya Araba Oklar, Ok Destek Elemanlar ve Ok Uçlar ; K. ren Bir Lydia Amphoras Üzerine ; fi. Karagöz Küçük Asya ya Özgü Bir Tanr ça: Hekate ; H. Karpuz Sak z Adas ndaki Kaptan- Derya Melek Mehmet Pafla Çeflmesi ; Ö. Koçak- H. fiahin Eskiça Tarihi Araflt rmalar nda Jeopoliti in Yeri ; N. Koçhan Kyzikos tan Bir Heykel ; E. Konyar mikufla 10. Yap Kat (Eski Hitit Dönemi) Çanak Çömlekleri ; R. E. Kortano lu Kalydon Yaban Domuzu Av n n Kad n Kahraman Atalante Üzerine konografik Veriler Ifl nda Bir nceleme ; K. Köro lu Demir Ça nda Yukar Dicle Bölgesi ; F. Kulako lu fianl urfa Müzesi ndeki Savaflç Kabartmas ; A. Özdizbay Perge Bat Nekropolisi nden Bir Mezar Yap s ; S. Özkan Köflk Höyük Kemik Eseleri ; M. Özsait- N. Özsait Amasya- Merzifon Araflt rmalar ; E. Tül Tulunay Ord. Prof. Arif Müfid Mansel Hocam z Anarken... ; J. Yakar Towards an Absolute Chronology for Middle And Late Bronze Age Anatolia ; S. Yaylal Silindir Mühür Bask l Bir Küp Üzerine Gözlemler ; T. Y ld r m Music in Hüseyindede/ Yörüklü: Some New Musical Scenes on The Second Hittite Relief ; E. Yücel Ord. Prof. Dr. A. Müfid Mansel in Bafllatt Trakya Kaz lar n n Dünü ve Bugünü derginin içeri ini oluflturmaktad r. Ayr ca Bibliyografya sayfalar nda, E. Akdeniz in tan tt Günel, S., Panaztepe II M.Ö. 2. Bine Tarihlendirilen Panaztepe Serami i nin Bat Anadolu ve Ege Arkeolojisi ndeki Yeri ve Önemi ; C. Avc n n tan tt Belli, O.- V. Bakhshaliyev, Nahç van Bölgesinde Orta ve Son Tunç Ça Boya Bezemeli Çanak Çömlek Kültürü, Middle and Late Bronze Age Painted Pottery Culture in the Nakhchevan Region ve fi. Dönmez in tan tt Tüfekçi- Sivas, T., Eskiflehir-Afyonkarahisar-Kütahya l S n rlar çindeki Phryg Kaya An tlar yay nlar yer almaktad r. De iflen tasar m ile Anadolu Araflt rmalar, teknolojik imkanlar çerçevesinde bundan sonraki say larda da renkli foto raf basmaya çal flacakt r. Uluslararas hakem sistemine geçecek olan dergi periyodunu da Haziran ve Aral k olarak y lda iki say ya ç karacakt r. Hasan Peker 10 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

13 K TAP VE DERG Penelope M. Allison- Frank B. Sear, Casa della Caccia antica (VII 4, 48), Häuser in Pompeji, Band 11, Editör: V. M. Strocka, Deutsches Archäologisches Institut, Hirmer Verlag, München nsanl k tarihinde bar nma sorununun nas l çözüldü ü sorusu farkl bilim dallar n n ilgi konusu olmufltur. Bu sorulara yan t bulmak amac yla bazen uluslararas toplant lar düzenlenmekte ve elde edilen sonuçlar yay nlanarak bilim dünyas na sunulmaktad r (Ör.: Housing and Settlement in Anatolia a Historical Perspective, Ed. Y. Sey, stanbul, 1996). Konutlar n geliflimi ve de ifliminin mimari tarihindeki ve flehir geliflimindeki yeri, belirli dönemin ev tipolojisi gibi konular halen araflt r lmakta, tart fl lmakta ve yeni sonuçlar yay nlanmaktad r (Ör.: W. Hoepfner (Ed.), Geschichte des Wohnens, 5000 v. Chr.-500 n. Chr., Vorgeschichte-Frühgeschichte Antike 1, Stuttgart, 1999; W. Hoepfner, E. L. Schwandner, Haus und Stadt im klassischen Griechenland, Wohnen in der Klassischen Polis 1, München 1994). Bu ve benzeri araflt rmalar, ancak farkl yerlerdeki kaz larak aç a ç km fl konut alanlar ve buradaki evlerin detayl tan mlar yard m yla sürdürülmektedir. Arkeolojik kaz lar bilindi i gibi yavafl ilerleyen çal flmalard r. An lan nedenle bilgilerin toplanmas ve de erlendirilmesi de uzun zaman ve u rafl gerektirmektedir. Kaz s tamamlanan konut alanlar n n genel de erlendirmeleri de bu arada yeni bilgilerin yard m yla tekrar ele al nmaktad r (Ör.: M. Trümper, Wohnen in Delos, Eine baugeschichtliche Untersuchung zum Wandel der Wohnkultur in hellenistischer Zeit, Rahden, 1998). Ayr ca, genel konut de erlendirmesinden ayr tek evin konu edildi i, kapsaml araflt rmalar da vard r (Ör.: C. Lang-Auinger, Hanghaus 1 in Ephesos, Wien, 1996). Pompei de sürdürülen bir proje yine evleri ayr ayr incelemeyi planlam flt r. Häuser in Pompeji isimli bu projede Pompei -deki evlerin bilim dünyas na ayr bandlar halinde tan t lmas düflünülmüfltür. An lan yay n serisinin 11. band na Pompei deki Casa della Caccia antica (VII 4, 48) evi konu seçilmifltir (Projenin önceki bandlar - na konu edilen evler flunlard r (Not: her band n yazar farkl d r): Bd.1: Casa del Principe di Napoli (VI 15, 7.8), 1984; Bd. 2: Casa dell Orso (VII 2, 44-46), 1988; Bd. 3: Casa dei Cei (I 6, 15), 1990; Bd. 5: Casa degli Amorini dorati (VI 16, 7.38), 1992; Bd. 6: Casa dell Ara massima (VI 16, 15-17), 1992; Bd. 7: Casa del Granduca (VII 4, 56) ve Casa dei Capitelli figurati (VII 4, 57), 1994; Bd. 8: Casa della Fontana piccola (VI 8, 23.24), Bd. 9: Casa di Paquius Proculus (I 7, 1.20), 1998). Vezüv yanarda n n MS 79 da faaliyete geçmesiyle, Pompei kenti tamamen Vezüv ün külleri alt nda kalm flt r. Kentin insanlar yanarak can verirken, antik bir kent yanarda n külleri alt nda iyi biçimde korunmufltur. Kentin tüm unsurlar yla korunmufl olmas, Pompei ile ilgili arkeolojik çal flmalar n önemini artt rm flt r. Pompei, günümüze kadar pek çok arkeolojik çal flmaya konu olmufltur ve olmaya devam edecektir. Yukar da aç k ismi yaz l olan kitap da Pompei evlerini konu alan çal flmalara yeni bir örnektir, ngilizce haz rlanan bu çal flma sayesinde mimarisi, yap evreleri, mekan fonksiyonlar, buluntular ve duvar resimleri ile Pompei evlerinden birinin daha de erlendirmesi sonuçlanm flt r. Planl, baflar l bir ortak çal flma örne idir. Konular uzmanlar taraf ndan ayr ayr ele al nm fl, bilimsel hedeflerine uygun sonuçlar elde edilmifl ve bu bilgiler bu kitapta bilim dünyas na sunulmufltur. Kitab n Kuruluflu: Okuyucu için aç klama ve içindekiler bölümünü (s. 5-8); k saltmalar (s. 9-10) ve resim (s ) listeleri bölümleri izler. Resim listesinde resimlerin al nt yerleri de belirtilmifltir. Kaz araflt rma ve restorasyon bölümünde (s. 14), kitaba konu olan evde sürdürülen arkeolojik çal flmalar n geçmiflinden k saca söz edilir. Tan mlama bafll alt nda evin mimari özellikleri anlat l r. Evin plan, Roma ev mimarisine özgü atrium ve Hellen dünyas nda yayg n peristylli avlunun birlikte kullan ld domus tipi evler için karakteristiktir. Mekanlar, evin atrium ve peristylli avlular çevresinde geliflir. Bunlar, 1-27 s ra no ile, ayr ca fonksiyonlar da belirtilerek ayr ayr tan mlanm flt r; Avlular: atrium (2, s ), peristylli avlu (16, s ); mekanlar birbirine ba layan geçifl koridorlar (6, 10, ve 27 no lu mekanlar) ve merdiven (27, s. 19, s ); sokak kap s n evin içine ba layan fauces (1, s. 16); evin sokak cephesinde yer alan dükkanlar / tabernae (23-26 no lu mekanlar); günlük ev ifllerine ayr lm fl cubiculum (3-5, no lu mekanlar) ve resmi kabul salonlar /triclinium (12, s ; 17, s ); sulu mekanlar: mutfak (7, s ), tuvaletler (8, s. 23; 21-22, s ); ala (13, s ); tablinum (11, s ); eksedra (18, s ). F.B. Sear; mimari inceleme sonucu dört yap evresini tespit etmifltir (s ); M.Ö. 2. yy sonu, M.Ö. 1. yy ortas /sonu, MS 62-71, MS Bu sayede evin rekonstrüksyonu yap lm flt r (s ). P.Grave nin haz rlad bölümde s va örneklerinin mikro analiz de erlendirmeleri verilmifltir (s ). P. M. Allison ise evdeki mekanlar n duvar resimlerinin ikonografik ve tipolojik bir incelemesini yapm fl, ayr ca kronolojisini tespit etmifltir (s ). Buluntular ve yaz tlar bölümünü (s.87-88). Ek I (s ); Ek II (s.92); levhalar ve diagramlar (s ; index (s ); planlar n ve resimlerin birlikte yer ald levhalar (64 sayfa; Resim s ras ) izler. Ayr ca metin içerisinde Resim 1-24 de bezeme detaylar na ait çizimler yer al r. Pompei de aç a ç kar lan evlerin mimarisi ile ilgili sorunlar n belirlenmesi ve çözümü için bafllat lm fl projenin bir bölümünü oluflturan bu çal flma, bilimsel etiklere uygun, örnek al nabilecek nitelikte bir yay nd r. Bu kitaba konu evin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar, flimdiye kadar iyi tan mlanamayan ve tarihlenemeyen evler için örnek oluflturacakt r. Turgut H. Zeyrek TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 11

14 Arkeoloji Dünyas ndan Robert J. Braidwood ( ) Linda Braidwood ( ) Arkeolojinin Büyük Kayb Braidwood lar 15 Ocak 2003 tarihinde Prof. Dr. Robert J. Braidwood ve Linda Braidwood un aram zdan ayr lmas ile, arkeoloji dünyas, bir dönemine damgas n vurmufl olan iki büyük bilim insan n kaybetmifltir. Braidwood lar n, y llar aras nda yapm fl olduklar Amik Ovas kaz - lar nda elde ettikleri verilerden yola ç karak, Do u Akdeniz bölgesindeki kültürel geliflimi tan mlayan çal flmalar, Yak n Do u ve Anadolu arkeolojisinin klasik el kitab durumuna gelmifltir. Kullan lan hammaddeye dayal Tafl Devri, Tunç Devri gibi adlamalar n yerine önerdikleri Avc l k-toplay c l k, lk Köy Topluluklar gibi, toplumlar n beslenme fleklini esas alan adlamalar büyük yank yapm flt r. Arkeolojinin, geçmifli do ru olarak anlayabilmesi için, kap-kaca n, mimarinin yan s ra do al çevre ve beslenme ile ilgili verilerin de elde edilmesinin gerekti ini savunmufl, kaz larda do ru yöntemler kullan ld nda, bu tür verilerin elde edilebilece ini de kan tlam fllard r. Braidwood lar, do a ve fen bilim dallar ile arkeolojinin bütünleflmesi için büyük çaba göstermifl, bütün projelerine, farkl uzmanlar n etkin olarak kat l m n sa lam fllard r. Bu ba lamda 1946 y l nda Libby ile birlikte C14 yönteminin ilk kez arkeolojiye uygulanmas, bioarkeolojinin geliflmesi gibi arkeolojide devrim yaratan geliflmelere de öncülük etmifllerdir. Amik Ovas çal flmalar n n yan s ra, y llar aras nda Kuzey Irak ve Bat ran da Karim Sahir, Jarmo, Matarrah gibi yerlerde yapt klar kaz lar, en eski tar m topluluklar na ait izlerin arkeolojik kaz lar ile bulunabilece ini göstermifltir. Braidwood lar, Halet Çambel ile 1963 y l nda stanbul Üniversitesi Prehistorya Kürsüsü ile birlikte Güneydo u Anadolu Projesini bafllatm fllard r. ki kurum aras nda 40 y l boyunca hiçbir sorun ç kmadan süren bu ortak çal flma, ortaya ç kartt bilimsel sonuçlar kadar, bilim dünyas n n en uzun süreli uluslararas iflbirli i olarak da ünlenmifltir. Bu proje kapsam nda, daha önceleri Mezopotamya n n taflras olarak görülen Güneydo u Anadolu nun, uygarl k tarihi aç s ndan tafl d önem ortaya ç km fl, ülkemizin ilk sistemli yüzey araflt rmas gerçekleflmifl, baflta Çayönü, Biris Mezarl, Sö üttarlas, Griki Haciyan ve Yayvantepe olmak üzere çok say da kaz yap lm flt r. Braidwood lar, Türk arkeolojisinin geliflmesine her zaman önem vermifl, özellikle genç meslektafllar n yetiflmesi için her türlü olana haz rlam fl, iki y l ders verdikleri Prehistorya Anabilim Dal n da, kendi kurumlar gibi benimsemifllerdir. Arkeolojiye yeni aç l mlar getiren, seçkin kiflilikleri ile bilimi, kiflisel ç karlar n önünde tutan ve bizim kufla m z n oluflumunda önemli bir yeri olan Braidwood lar n en büyük iste i, stanbul da yeflerttikleri filizin geliflmesi ve bilim dünyas nda, ça dafl bir bak fl aç s ile yerini almas idi. Umar m onlar n düflü, sekteye u ramadan gerçekleflebilir. Mehmet Özdo an Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Kuruldu stanbul Üniversitesi Rektörlü ü ne ba l Avrasya Arkeoloji Enstitüsü kuruldu. Enstitünün kurulmas, Türkiye Arkeolojisi nde bir dönüm noktas d r. Enstitü Müdürlü ü ne Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü üyesi Prof. Dr. Oktay Belli vekaleten atand. Bundan sonra Edebiyat Fakültesi bünyesinde bulunan Tarih ve Arkeoloji Araflt rma Merkezleri ile kaz evleri, enstitüye ba l olarak çal flacaklard r. Bunlardan da önemlisi 1932 y l ndan günümüze de in Trakya, Anadolu ve yurt d fl nda arkeolojik kaz ve yüzey araflt rmalar n sürdüren ve Anadolu nun kültür envanterini ç karan arkeologlar, ilk kez bir çat alt nda toplanacak, ulusal ve uluslararas düzeyde çok daha planl ve baflar l çal flmalar yap lacakt r. Oktay Belli V. Uluslararas Hititoloji Kongresi Üç y lda bir düzenlenen Hititoloji Kongresi nin beflincisi 2-8 Eylül 2002 tarihleri aras nda Çorum da düzenlendi. Hitit dili ve arkeolojisi ile M.Ö. II. biny lda Anadolu daki son araflt rmalar içeren bildiriler, yerli ve yabanc pek çok Hititolog ve Arkeolog taraf ndan sunuldu. ki seksiyon halinde gerçekleflen sempozyuma enstitümüzün asil üyelerinden Prof. Dr. Cahit Günbatt 2001 y l Kültepe Kaz lar nda Bulunan Bir Grup Tablet, Prof. Dr. Önder Bilgi Orta Karadeniz Bölgesi M.Ö. 2. Biny l Metal Silahlar, Prof. Dr. Aygül Süel Ortaköy Tabletlerinde Geçen Baz Yeni Co rafya simleri, Prof. Dr. Cem Karasu Katapa Üzerine Baz Gözlemler, Prof. Dr. Mehmet Özsait (Dr. Nesrin Özsait ile birlikte) Arkeolojik Verilerin Ifl Alt nda M.Ö. II. Binde Göller Bölgesi, Prof. Dr. Aykut Ç naro lu Atatürk, Hititler ve Alaca Höyük Kaz lar, Prof. Dr. Erendiz Özbayo lu Hititçedeki Baz Sami Sözcükleri Üstüne bafll kl bildirileri ile kat ld lar. Ayr ca muhabir üyelerimizden Éric Jean La Cilicia a L époque Hittite, Doç. Dr. Hasan Bahar Tarhunta a Çevresi Araflt rmalar, Doç. Dr. 12 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

15 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Tayfun Y ld r m Hüseyindede Tepesi nde Bulunan Yeni Bir Kült Vazosu, Doç. Dr. Tunç Sipahi Eski Hitit Tasvir Sanat nda Yeni Bir Sahne ve Yard. Doç. Dr. Yasemin Ar kan Hitit Kültünde Bir Görevli: LÚ tazelli adl bildirileri ile uluslararas kongreye ifltirak ettiler. VII.Türk T p Tarihi Kongresi 4 Eylül 2002 tarihinde stanbul Harbiye Askeri Müzesi ve Kültür Sitesi nde düzenlenen VII. Türk T p Tarihi Kongresi nde, pek çok bilim adam taraf ndan Eskiça lardan, Selçuklu ve Osmanl Devirleri de dahil olmak üzere, günümüze kadar, T p ilminin geliflimi ve bugünlere nas l ulaflt hakk nda bilgi veren bildiriler sunulmufltur. Enstitü üyemiz olan Dr. fiehrazat Karagöz de Eski Ça larda Travmatik Olaylar bafll kl bir bildiri ile kongreye kat lm flt r. 38. Uluslararas T p Tarihi Kongresi 1-6 Eylül 2002 tarihlerinde Uluslararas T p Tarihi Kongresi nin 38.si stanbul da yap ld. Enstitü üyelerimizden Dr. fiehrazat Karagöz, T p Tarihinde Küçük Asya/Anadolu Uygarl konulu bir bildiri ile kongreye kat lm flt r. Meltem Do an-alparslan Kaz - Araflt rma kiztepe Kaz Raporu-2002.Ü. ile Kültür Bakanl ad na yürütülmekte olan Samsun kiztepe kaz çal flmalar 2002 döneminde 17 Temmuz-20 A ustos tarihleri aras nda 35 gün süre ile gerçeklefltirildi dönemi çal flmalar na kaz heyeti üyesi olarak Yard. Doç. Dr. fievket Dönmez, Arafl. Gör. Deniz Sar, Arafl. Gör. Asl han Yurtsever, antropolog Doç. Dr. Y lmaz S. Erdal, arkeolog-desinatör Burhan Gülkan, restoratör Behçet Erdal ile.ü. stajyer lisans ö rencilerinin kat l m ile gerçeklefltirildi. Bakanl k uzman olarak stanbul Arkeoloji Müzeleri araflt rmac - lar ndan Gülbahar Çelik kaz da görev ald dönemi kaz lar, 1974 y l nda ilk defa kaz lmaya bafllanan ve dönemlerinde tekrar kaz lmaya devam edilen Tepe I de gelifltirildi. Tepe nin kuzey yamac nda yer alan M açmas n n sadece C 19-20/IV 8 ve C 19-20/IV 9 plan karelerini kapsayan 100 m 2 lik alan nda kaz lar gerçeklefltirildi dönemlerinde ortaya ç kart lm fl bulunan mezarl n devam n aramak için höyü ün formasyonuna paralel olarak söz konusu plan karelerde ortalama 1.80 m kadar derinleflildi. Bu derinleflme sonucunda üst üste 6 ayr seviye saptand. C 20/IV 8 ve C 19/IV 8 no lu plan karelerde ile m ler aras nda saptanan 1. seviyede basit toprak taban d fl nda herhangi bir mimari kal nt ya rastlanmad. Bu seviyenin moloz y nt s içinde küçük buluntu olarak pt (piflmifl toprak) 7 adet a rflak, 10 adet tezgah a rl, 1 adet difl, 3 adet kemik delici ile 1 adet tunç delici ve 1 adet tafl perdah aleti ele geçti. C 19/IV 9, C 19/IV 8, C 20/IV 8 ve C 20/IV 9 no lu plan karelerde ile m ler aras nda saptanan 2. seviyede basit toprak taban d fl nda yine herhangi bir mimari kal nt ya rastlanmad. Bu seviyenin moloz y nt s içinde pt 1 adet minyatür kap, 3 adet insan figürini, 2 adet sapan TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 13

16 KAZI - ARAfiTIRMA tanesi, 6 adet a rflak, 3 tezgah a rl, kemik 3 delici ve 1 adet idol, 1 adet tunç delici ile çakmaktafl 2 adet kesici ele geçti. C 20/IV 8, C 19/IV 8, C 19/IV 9 ve C 20/IV 9 no lu plan karelerinde ile m ler aras nda saptanan 3. seviye bir mezarl k dolgusudur. Bu dolgu içinde pt 1 bardak ile 1 çanak ve küçük buluntu olarak pt 4 adet a rflak, 6 adet tezgah a rl, kemik 4 adet delici ve çakmaktafl 1 adet kesici ele geçti. C 19/IV, C 19/IV 8, C 20/IV 8 ve C 20/IV 9 no lu plan karelerde ile m ler aras nda saptanan 4. seviye yanm fl basit toprak bir taban ile C 19/IV 8 plan karesinde taban alt ahflap bir konstrüksiyon ile ilgili genifl hat l boflluklar na rastland. Yatay olan bu boflluklar n oluflturdu u alan dikdörtgen plandad r. Di er taraftan, taban üzerinde yanarak k z llaflm fl çok miktarda pt s va parçalar görüldü.bu dolgu içinde küçük buluntu olarak pt 1 adet insan figürini, 1 adet a rflak, 4 adet tezgah a rl, kemik 4 adet delici, 1 adet spatula ve 1 adet m zrak ucu ele geçti. C 19/IV 9, C 19/IV 8, C 20/IV 8 ve C 20/IV 9 no lu plan karelerde ile m ler aras nda saptanan 5. seviyede sadece yanm fl basit toprak bir tabana rastland. Bu taban n dolgusu içinde küçük buluntu olarak pt 2 adet a rflak, 1 adet sapan tanesi, kemik 2 adet delici ile çakmaktafl 1 adet kesici ile 1 adet çekirdek ele geçti. Ancak, yine taban üzerinde yanarak k z llaflm fl pt s va parçalar görüldü. C 19/IV 9 ve C 19/IV 8 no lu buluntu yerleri olarak kodlanan ve ile m ler aras nda saptanan 6. seviyede de do uya do ru e im yapan yanm fl basit toprak bir taban kal nt s d fl nda mimari ize rastlanmad. Plan karelerden elde edilen tüm çanak-çömlekler ile küçük buluntulardan ve ayr ca moloz topra içinden toplanan çok say daki çanak-çömlek parçalar n n de erlendirilmesinden 1, 2, 3. (mezarl k) seviyelerin TÇ III e ait ve 4, 5 ve 6. seviyelerin ise TÇ II ye ait olduklar saptand. M açmas nda gelifltirilen bu kaz lar s ras nda 13 adet mezar ortaya ç kt. Bu mezarlar n 13 adedi de basit toprak tipindedir. Bu mezarlar n bir adedi (Sk.665) C 19/IV 8 plan karesinde, bir adedi (Sk.667) C 20/IV 8 plan karesinde, 9 adedi (Sk.669, Sk.670, Sk.671, Sk.672, Sk.673, Sk.674, Sk.675, Sk.676, Sk.677) C 19/IV 9 plan karesinde, 2 adedi de (Sk.666 ve Sk.668) C 20/IV 9 plan karesinde ortaya ç kt. TÇ III ait olan basit toprak tipindeki bu mezarlardan 5 adedi hediyelidir; Sk.666 da kurflun bir küpe, Sk.667 de 2 adet kurflun küpe, Sk.668 de fritten bir kolye ile tunç bir yüzük, Sk.670 de tunç iki küpe ve Sk.675 de ise tunç bir z pk n ucu ile fritten bir kolye ele geçti. Çal flmalara son verildikten sonra kaz alan koruma alt - na al nd ve 18 adedi müzelik, 73 adedi de etütlük olmak üzere toplam 91 pt, kemik, difl, tunç, kurflun, tafl ve çakmaktafl ndan yap lm fl eser Samsun Arkeoloji Müzesi ne teslim edildi. Önder Bilgi Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü 2002 Y l Kaz Çal flmalar Yoncatepe Kale si Van n 9 km, Urartu baflkenti Tuflpa n n ise 15 km güneydo usunda bulunmaktad r. Yoncatepe 2002 y l kaz çal flmalar n n bafll ca amac, Nekropol alan nda yer alan mezar yap lar ile Akropol alan nda ortaya ç kar lan an tsal mimari yap lar aras ndaki kronolojik ve kültürel ba lant lar saptamak olmufltur. Bu çerçevede daha önceki y llarda ortaya ç kard m z mezar odalar ndaki arma anlar ile Akropol alan nda ortaya ç kard m z buluntular n karfl laflt r lmas ve de erlendirilmesi yoluna gidilmifltir. Akropol yap lar n n yay l m alan, ortaya ç kar lan oda ve salonlar n niteli ini ve mimari düzenleme ve tekni ini ortaya koymak di er bir amac m z olmufltur. Yoncatepe nin en yüksek kesiminde (2051) yer alan Akropol alan nda, E6, E7, F6, F7, G6, G7, H6, açmalar nda genifl kapsaml kaz çal flmas gerçeklefltirilmifltir. Bugüne de in aç lan mimarinin ana karakterini yaklafl k 115 m 2 lik bir alan kaplayan kapal avlu ve bunun do usunda ve bat s nda yer alan ve bu avluya birer kap aç kl ile ba l küçük odalar ve bu odalar n aç ld büyük boyutlu salonlar oluflturmaktad r. Pithoslu depo odas na bat yönden bir kap ile ba l F7I odas n n, yine bir kap aç kl ile ba land bat s ndaki alanda sürdürülen çal flmalarda, kuzey-güney yönlü yaklafl k 14.30x8 m ölçülerinde, dikdörtgen planl büyük bir avlu ortaya ç kar lm flt r. Kum tafl ndan, ince sal tafl levhalarla taban döflemesi düzenlenmifl olan kapal avlu niteli indeki alan n kuzey ve bat duvar diplerinde tafltan ve s vanm fl kerpiç bloklar ile yap lm fl sekiler ortaya ç kar lm flt r. Ancak bu sekiler Urartu tap nak avlular ndaki sekilerden daha alçak ve dard r. Çamur harç ile örülmüfl duvarlar n iç k s mlar n n krem renginde bir s va tabakas ile s vand anlafl lm flt r. Avlunun do u duvar n n kuzey kesiminde bu avlunun ana girifli oldu u anlafl lan bir kap aç kl saptanm flt r. Geniflli i 2.91 m ve 3.20 m derinli inde olan kap do u yönde, her iki yanda yaklafl k 25 cm iç k sma do ru dönerek devam etmektedir. Kap n n içe do ru girinti yapt bu bölümlerin köflelerinde dip noktada her iki yönde kap sistemi ile ilgili 10x10 cm ölçülerinde aç kl klar mevcuttur. Bu aç kl klar kap ahflap direklerinin konuldu u yerlerdir. Çok büyük olas l kla bu ana kap n n çift kanatl oldu u anlafl lmaktad r. Bu y l ortaya ç kard m z F7III odas Pithoslu salonun önünde yer alan F7 I gibi, do usunda yer alan salon veya depolara geçifli sa layan bir ön girifltir. Odan n bat duvar na aç lm fl 1.45 m geniflli inde ve 2.45 derinli inde bir aç kl k ile niteli i tam olarak saptanamayan fakat bir hayli büyük boyutlu ve duvarlar, bordo boya ile geometrik ve bitkisel bezemelerle bezenmifl E6I salonuna geçifl sa lanmaktad r. Yine bu oda, F 7 I odas gibi, do usunda yer alan genifl alana yani F7 II ye 1.40 m 14 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

17 KAZI - ARAfiTIRMA geniflli inde ve 1.00 m derinli inde bir kap aç kl ile ba l d r. Odadan, E6I bir salonuna ba lant y sa layan geçifl bölümünün duvarlar na birbirine paralel uzanan bordo renkte bantlar n üzerinde ve alt k sm nda baklava dilimi biçiminde motiflerle süsleme yap lm flt r. F7 II alan n n kuzey k sa duvar üzerinde, 1.25 m geniflli inde ve 1.75 m derinli inde bir kap geçidi saptanm flt r (G6II). Taban sal tafllar ile oluflturulmufl kap geçiflinden sonra geçilen alan n bat s nda yine 1.25 m geniflli inde ve 1.55 m derinli inde, taban sal tafllar ile oluflturulmufl bir kap aç kl ile ulafl labilen G6I odas yer almaktad r. 2.25x2.10 m ölçülerinde, kare planl odan n taban avlu k sm nda oldu u gibi ince sal tafl levhalarla kaplanm flt r. F7II alan na do u yönden girifli sa layan kap geçiflinin do usunda H6 ve G7 açmalar nda sürdürdü ümüz çal flmalar sonucunda do u bat do rultusunda uzanan bir duvar ve bu duvara bitiflik infla edilmifl olan yukar da söz etti imiz tafltan çamur harçla oluflturulmufl üst kata ç kan basamaklar tespit edilmifltir m geniflli inde, 37 cm derinli inde ve yaklafl k 20 cm yüksekli inde olan basamaklar do u yönüne do ru inmektedir. Yoncatepe 2002 kaz program çerçevesinde Nekropol alan nda da kaz çal flmalar sürdürülmüfl ve yeni mezar alanlar n n saptanmas amac ile sondaj çal flmalar yap lm flt r. Daha önceki y llarda açm fl oldu umuz M6 mezar n n M6I ve M6II bölümlerindeki çal flmalar bitirilmifl topra a aç lan ve içi sal tafl levhalar ile kapl olan alana güvenlik gerekçesi ile girilememiflti kaz sezonunda gerekli güvenlik önlemleri (duvar destekleri) al nd ktan sonra mezar odas n n bu bölümündeki çal flmalara devam edilmifltir. M6III olarak adland rd m z bölüm, bu alt bölümün do uya do ru bir devam niteli indedir. Kalkerli topra a aç lm fl 2.60x1.98 ve 1.83 cm yüksekli inde yar m daire bir plan gösteren bölüm hafif beflik kemerlidir. Bu alanda yer alan ve özellikle yerlefltirildikleri anlafl - lan sal tafl levhalar kald r ld nda alt nda yine köpek gömüleri ile insan gömülerinin kemik parçalar na rastlan lm flt r. Oldukça kar fl k durumda ve üzerlerine sonradan bilinçli bir flekilde yerlefltirildi i anlafl lan sal tafllar nedeniyle tahrip olmufl ve da lm fl durumdaki insan ve hayvan kemikleri içinden amorf durumda tunç ve demir parçalar ile tümlenebilecek durumda çanak çömlek parçalar ortaya ç kar lm flt r. Mezar odas di er mezar odalar nda oldu u gibi do uya do ru derinleflmekte ve kalkerli topra a aç lan bu bölümün en dip noktadaki yüksekli i 1.85 cm ye kadar ulaflmaktad r. F 16 plankaresinde, S adl 3x3 m ölçülerinde do u bat yönlü sondaj alan nda sürdürülen kaz çal flmalar s ras nda toprak yüzeyinin 30 cm alt nda bir tafl sand k mezar ortaya ç kar lm flt r m uzunlu unda (do u-bat ) ve 72 cm geniflli inde (kuzey-güney) ve 60 cm derinli inde olan sand k mezar n güney duvar n n dip k sm nda sol yan na yat r lm fl bafl do uya bakar vaziyette ve hoker durumunda bir çocuk gömüsü saptanm flt r. F16 açmas nda S3 2002, sondaj alan n n geniflletilmesi sonucunda M7 tafl sand k mezar n n yaklafl k 75 cm kuzey bat s nda, kuzeybat, güneydo u do rultusunda yerlefltirilmifl ve güney taraf tafl dizileri ile desteklenmifl ve dikine yerlefltirilmifl 1.5 m uzunlu unda dipten yaklafl k 95 cm yüksekli inde bir sal tafl blok ortaya ç kar lm flt r. Bu alanda yürütülen çal flmalar sonucunda 5 adet basit toprak gömünün yap ld anlafl lm flt r. Oktay Belli 2002 Y l Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri Kaz s Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri, Van kentinin 11 km kuzeydo usunda yer almaktad r. Afla Anzaf Kalesi Urartu Kral flpuini (M. Ö ), Yukar Anzaf Kalesi de bu kral n o lu Menua (M. Ö ) taraf ndan kurulmufltur m 2 lik bir alana kurulan Afla Anzaf Kalesi tümüyle askeri amaçl, m 2 lik bir alana kurulan Yukar Anzaf Kalesi de, ekonomik ve yönetim amaçl d r y l kaz çal flmalar sonucunda, kalenin en yüksek kesiminde bulunan Haldi Tap nak avlusunun en kuzeybat uç noktas nda ortaya ç kar lan pithoslu ve pithossuz depo odalar, Tap nak avlusunun kuzeyinin tümüyle depo odalar ile kapl oldu unu göstermiflti. Tafl temel üzerine kerpiçten yan yana yap lan depo odalar n n, birbirleriyle birer kap arac l yla ba lant l oldu u anlafl lmaktad r. Depo odalar n n bulundu u kesimin deniz seviyesinden yüksekli i ortalama 1975 m dir. Odalar n hemen kuzey k sm ise, dik ve e imli bir flekilde afla daki kuzey surlar na do ru inmekte ve 1920 m koduna düflmektedir. Depo odalar n n en önemli özelli i, birbirleriyle birer küçük kap geçiflleriyle ba lant lar n n yan s ra, güney duvarlar üzerinde de bir baflka odaya geçifli sa layan birer küçük kap bofllu unun bulunmufl olmas d r y l kaz çal flmalar nda ortaya ç kard m z I no lu pithoslu depo odas n n güneyinde yer alan küçük oda, 2.60x4.20 m ölçülerindedir. fiimdilik geçici olarak I no lu ara koridor olarak adland rd m z bu küçük odan n güneydo u duvar üzerinde bulunan 1 m geniflli- indeki kap bofllu u, bu odan n güneyindeki oda ile ba lant l oldu unu göstermektedir. Ayr ca bu oda kuzeyindeki I no lu pithoslu depo odas ile de bir kap bofllu u ile ba lant içindedir. I no lu ara koridorun do usunda bulunan ve II no lu pithoslu depo odas n n güneyinde ortaya ç kard m z 2.5x5 m büyüklü ündeki oday, II no lu ara koridor olarak adland rd k. I no lu ara koridor ile bu odan n aras nda, 1.5 m geniflli inde kerpiçten yap lm fl çok sa lam bir ara duvar bulunmaktad r. Bu küçük odan n duvarlar n n da temellerinin tafltan ve üst k s mlar n n tümüyle kerpiçten yap ld ve beyaz badanal oldu u TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 15

18 KAZI - ARAfiTIRMA görülmüfltür. Bu ara koridordan güneydeki odaya geçit veren bir kap saptanm flt r. Ortalama 1.5 m geniflli indeki kap, odan n güneydo u köflesine yak nd r ve di er koridorlardaki kap lar n en geniflidir. II no lu küçük ara koridorun do usunda ve III no lu büyük depo odas n n güneyinde ortaya ç kard m z 2.5x6 m büyüklü ündeki oday da, III no lu ara koridor olarak adland rd k. II. no lu ara koridor ile bu oda aras nda yine 1.5 m geniflli inde kerpiçten yap lm fl çok sa lam bir ara duvar bulunmaktad r. III no lu depo odas n n güney duvar ndan bu ara koridora aç lan bir kap bofllu u saptanm flt. Di er ara koridorlar n duvarlar gibi, bu odan n duvarlar da temelleri tafltan ve üst k s mlar da tümüyle kerpiçten yap lm fl ve beyaz badana ile s vanm flt r. Kaz çal flmalar sonucunda koridorun güney duvar n n orta k sm na do ru 1.20 m geniflli inde bir kap bofllu u daha saptanm flt r. Kap n n güneyde yer alan Büyük Salona aç ld anlafl lmaktad r III no lu ara koridorun do usunda ve IV no lu büyük depo odas n n güneyinde ortaya ç kard m z 2.5x5 m büyüklü ündeki oday da, IV no lu ara koridor olarak adland rd k. Bu odan n da güney duvar üzerinde ve duvar n hemen hemen orta k sm na do ru bir kap bofllu u saptanm flt r. Kuzey-güney do rultusunda uzanan V no lu koridor, do u-bat do rultusunda uzanan ara koridora k yasla hem daha genifl, hem de çok uzundur. 2.5 m geniflli indeki koridorun çok uzun olmas ve bat s ndaki di er odalar n bu koridora aç lmas, bunun di er depo odalar içinde ana koridor özelli ine sahip oldu unu göstermektedir. An tsal bir görünüme sahip olan bu koridor, V no lu depo odas n n güneyinde yer almaktad r. Bu koridordan kuzeyde yer alan V no lu odaya, m lik bir kod fark ndan dolay 6 basamakla inilmektedir. V no lu depo odas ndan, güneyde yer alan ana koridora basamaklarla ç k lmakta ve çift kanatl oldu u anlafl lan bir ahflap kap geçildikten sonra ulafl labilmektedir y l kaz çal flmalar nda, kuzey-güney do rultusunda uzanan bu koridorun güneye do ru 10. metresinde, 1 m geniflli inde ve 1 m kal nl nda bir duvar ç k nt s bulunmaktad r. Bu ç k nt n n 1.40 m geniflli indeki bir kap geçidinin bat daki yan duvar oldu u anlafl lm flt r. Bunun karfl s nda, yani do usundaki duvar n önünde ise 20 cm lik bir ç k nt bulunmaktad r. Koridor duvarlar gibi bu ç k nt lar da kerpiçten yap lm flt r. Kap geçidinin 30 cm güneyinde ve koridorun bat duvar üzerinde 1.5 m geniflli inde bir kap geçidinin varl saptanm flt r. Bu kap bat daki bir odaya aç lmaktad r. Kap geçidinden güneye do ru devam eden kaz çal flmalar s ras nda, koridorun 15 m lik bir k sm tümüyle boflalt lm flt r. Temelleri tafltan ve üst k sm da kerpiçten yap lan koridorun duvarlar beyaz badana ile s vanm flt r. Mevcut toprak seviyesinden 4.10 m derinli e inildikten sonra, ancak tabana ulafl labilmifltir. S k flt r lm fl kilden yap lan taban döflemesinin içine, yuvarlak çak l tafllar n n gömüldü ü görülmüfltür. Bir elma büyüklü ündeki çak l tafllar n n taban döflemesine gömülmesiyle, oldukça sa lam bir zemin elde edilmifltir. Ana koridorun en ilginç kaz buluntusunu ise, çivi yaz l kil tablet oluflturmaktad r y l kaz çal flmalar nda da bu koridordan 1 adet çivi yaz l kil tablet bulunmufltu. Kil tabletin ön ve arka yüzünde 4 sat rl k bir çivi yaz s bulunmakta, alt k sm nda ise bir mühür bask yer almaktad r. Kaz çal flmalar n n ilerlemesiyle dikdörtgen planl büyük bir salon (VI) ortaya ç kar lm flt r. Kuzeyde bulunan IV ve III no lu ara koridorlar n güney duvarlar ndan birer kap ile bu büyük salonu aç ld klar görülmüfltür. Salonun güney duvar üzerinde yan yana üç adet nifl bulunmaktad r. Her üç niflin de üst k sm kavislidir. Yine güney duvar üzerinde, kandilin konuldu u küçük bir nifl bulunmaktad r. Salonun taban döflemesi, s k flt r lm fl kilden yap lm flt r. Odan n ortas na do ru dört adet sütun kaidesi bulunmufltur, ancak bunlardan yaln zca iki tanesi in situ dur. Gerek I-V no lu ara koridorlar n içinden, gerekse Büyük Salon ile VI no lu Ana koridorun içinden çok say da çanak çömlek parçalar ile tümlenebilecek durumda k r k küçük testiler, kaseler, çanaklar ve çömlekler ortaya ç kar lm flt r. Bunlar n yan s ra sözünü etti imiz odalar n içinden bazalt ve kumtafl ndan yap lm fl ezgi tafllar ile kaplar, bile i tafllar, a rflaklar, dokuma aleti ve b z bulunmufltur. Dokuma aleti ile b z demirden yap lm flt r. Dokuma aletleri ile ezgi tafllar ve kaplar, bu odalar n gerçek anlamda üretime yönelik atölye odalar olarak kullan ld n göstermektedir. V no lu küçük koridordan çok say da demir ve bronzdan yap lm fl ok uçlar ve k l ç parçalar ortaya ç kar lm flt r. Burada ilginç olan bulunan baz demir ok uçlar n n çift mahmuzlu olmas d r. Urartu sanat nda flimdiye kadar benzerine rastlan lmayan mahmuzlu demir ok uçlar, Urartu silah türlerini zenginlefltirmektedir. Ayn zamanda çift mahmuzlu demir ok uçlar, Urartu demircilik teknolojisinin ne denli geliflti ini de aç kça göstermektedir. Oktay Belli Tilmen Höyük Onar m ve Çevre Düzenlemesi Çal flmalar Ü. Edebiyat Fakültesi o zamanki ad yla Eski Önasya Dilleri ve Kültürleri Bölümü Baflkan Prof. Dr. U. Bahad r Alk m n yönetiminde bir bilim kurulu, y llar aras nda slahiye Bölgesi nde çok kapsaml bir arkeolojik araflt rma program yürütmüfltü. Bu program uyar nca, önce y llar nda bölge gezilerek tüm ören yerlerinde yüzey araflt rmalar gerçeklefltirilmifl, bu çal flmalar izleyen y llarda, aras nda Yesemek Heykeltrafll k Atölyesi nde kaz lar yap lm flt. Yesemek çal flmalar devam ederken, 1959 y l nda, Tilmen Höyük te kaz lara geçilmifl, 1964 e kadar Tilmen de çal fl lm flt. Ayn y l kaz lara ara verilerek Gedikli-Karahöyük te çal flmalara bafllanm fl ve 1967 y l nda bu höyükteki kaz lar bitirilmiflti da tekrar Tilmen Höyük e dönen kaz kurulu, 4 y l daha höyükte çal flm fl ve 1972 de bölge terkedilmiflti. 16 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

19 KAZI - ARAfiTIRMA Tilmen Höyük, Saray Kap s Tilmen Höyük, Gaziantep e ba l slahiye ilçesinin 10 km kadar do usunda, ortalama 200 m çap nda ve 21 m yükseklikte bir Höyük ile, bat ya do ru uzanan, 160 m uzunlukta, 110 m genifllikte ve 4 m yükseklikte bir Teras tan oluflmufltur. Kaz lar a rl kl olarak höyü ün m 2 ye yaklaflan düz tepe kesiminin güneyinde, genifl alanlarda gelifltirilmifl ve M.Ö. 2. bin y l n n ilk yar s na ait oldu u ve k sa zaman aral klar yla yap ld anlafl lan bir Saray ile ona ba l baz binalar ortaya ç kart lm flt. An tsal nitelikli bu yap lardan baflka, Höyü ü çeviren bir iç surla, teras da içine alacak flekilde tüm yerleflmeyi çevreleyen d fl surlar büyük oranda, kentin do usunda yer alan bir D fl Sur Kap s ile Höyük e girifli sa layan bir ç Sur Kap s da hemen tamam yla kaz lm flt. Teras taki Afla Kent in içinde ise, sur sistemi d fl nda, çok k s tl alanlarda çal fl lm flt. Höyükteki daha erken dönemlere ait yerleflmeler ise, tepede, saray avlusunda yap lan bir derinlik sondaj nda araflt r lm flt. Kaz lar n bitirildi i 1972 y l ndan sonra, höyük ve tafl nmaz arkeolojik kal nt lar, k sa süre bir Örenyeri Bekçisi taraf ndan korunmufltu. Ancak daha sonra harabe bekçisiz kalm fl, bu süre içinde höyü ün etraf ndan akmakta olan bir dereden yararlan lmak üzere, yak n çevredeki tarlalar n sulanmas için yeni kanallar aç lm fl, höyük etraf ndaki büyük olas l kla tarihöncesi dönemlerden gelen kanallar bozulmufl, su sistemi tümüyle de iflmiflti. Bunlar n yan s ra, tepedeki kaz larda hemen tamam yla sa lam durumda ortaya ç kart lm fl olan Saray n duvarlar n n ve an tsal kap s n n alt k s mlar n kaplayan, bazalttan kesilmifl tafl levhalar n hemen hepsi bilinçli flekilde y k lm fl, baz mimari kal nt lar da, antikac lar taraf ndan büyük oranda tahrip edilmiflti y l nda Tilmen e yapt m z bir gezi s ras nda, ören yerindeki y k m n çok daha büyük boyutlara ulaflt n gördük. Tilmen in do u kenar na, sulama amaçl küçük bir baraj yap lm fl ve arkas nda bir göl oluflmufltu. Baraj gövdesi höyü ün ortalar na kadar yükselmifl ve üzerinden bir de yol geçirilmiflti. Baraj gövdesi ve yol nedeniyle höyü ün bu kesiminde bulunan sa lam durumdaki surlarda büyük bir tahribat oluflmufl, barajda yaz aylar nda biriktirilen su nedeniyle de, höyü ün kuzeydo u ve kuzey kenarlar na geçmek veya o kesimdeki mimarl k kal nt lar n görmek olanaks zlaflm flt. Bu büyük tahribat n yan s ra, höyü ün do usunda çok iri tafllarla örülen ve iki-üç s ras sa lam durumda günümüze kadar gelmifl olan kent ana girifl kap s n n iki yan ndaki kulelerin hemen bütün tafllar buldozerlerle bozulmufl ve bu an tsal kap tümüyle ortadan kald r lm flt. Üstüne üstlük, su kanallar n derinlefltirmek için gerçeklefltirilen bir dizi operasyon s ras nda ç kart lan tafl ve çamur höyü ün kuzey ve do u kenarlar na y lm fl, höyü- ün bu kesimlerinde, sur sisteminin önceleri oldukça sa lam haldeki alt s ra tafllar, hiçbir flekilde görülemeyecek bir hale gelmiflti. Bu bilinçli ve bilinçsiz tahribattan baflka, kaz lardan sonra geçen süre içinde, kaz lm fl olan alanlarda yo un bir a açlanma olmufl ve kaz alanlar, adeta içine girilemez bir orman haline gelmiflti de, Türkiye Seyahat Acentalar Birli i (TÜRSAB), ülkemiz ve özellikle de Gaziantep Bölgesi turizmi için çok önemli bir merkez niteli inde olan, ancak bilimsel kaz lar n bitiminden 30 y l sonra büyük oranda y k lm fl, bozulmufl ve periflan duruma gelmifl, ayr ca yol koflullar nedeniyle ulafl lmas da son derece zor olan Tilmen Höyük teki arkeolojik buluntular n, olanaklar ölçüsünde onar lmas ve gerekli çevre düzenleme çal flmalar n n yap lmas konusundaki önerimizi kabul etti. TÜRSAB Baflkanl, bilimsel kaz lara bafltan sona kat lm fl biri olarak haz rlad m z Tilmen Höyük Onar m ve Çevre Düzenlemesi Projesi ni, Kültür Bakanl An tlar ve Müzeler Genel Müdürlü ü ne iletti. An tlar ve Müzeler Genel Müdürlü ü, Gaziantep Müzesi Müdürlü ü nün baflkanl nda, bizim bilimsel yönetimimizde olmak üzere, projenin gerçekleflmesine izin verdi. Bu çal flma ile, uzun y llar önce yap lan bilimsel araflt rmalar s ras nda ortaya ç kart lan, ola anüstü de erdeki tafl nmaz arkeolojik eserlerin, hem meslektafllar m z n, hem de ören yerini görmek isteyecek konuklar n gezip anlamalar na olanak sa lanmak istendi. TÜRSAB taraf ndan bafllat lan çal flmalar, höyükte oluflmufl bütün bu olumsuzluklar olanaklar ölçüsünde gidermeyi amaçl yordu Haziran ve Ekim aylar nda Tilmen de toplam 40 gün çal fl ld. Bu çal flmalar sonunda Saray ve çevresindeki binalarla, do u yamaçta oldukça sa lam durumdaki merdivenli iç kent kap s büyük oranda eski haline getirilmifl, kuzey surlara aç lm fl olan ikincil bir kap onar lm fl, çok harap durumdaki D fl Kent Kap s da olanaklar ölçüsünde düzenlenmifltir. Bu çal flmalar s ras nda ayr ca iç ve d fl surun de iflik yerlerindeki yo un a aç, fundal k ve çal l k örtüsü gerekti i ölçüde kald r lm fl, kap lar n ve çok iri tafllarla örülmüfl surlar n ön k s mlar görülebilir hale getirilmifltir. Mimari onar m ve bitki örtüsünün kald r lmas çal flmalar na paralel olarak, höyü ün gezilmesi için yürüyüfl yollar da yap lm flt r. Böylece Tilmen Höyük te kaz lar sonras oluflan her türde tahribat bir oranda giderilmifl ve TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 17

20 KAZI - ARAfiTIRMA kaz alanlar ve mimarl k eserleri oldukça iyi anlafl l r duruma gelmifltir. Tilmen deki onar m ve düzenleme çal flmalar n n tüm giderleri, TÜRSAB taraf ndan karfl lanm flt r. Höyü e ulaflmak için, uzun süre önce aç lm fl, dar ve çok kötü durumdaki yol da, Gaziantep Valili i ve slahiye Kaymakaml n n ilgisi ile onar lm flt r. Bu projede eme i geçenlerin hepsine, ancak özellikle TÜRSAB Baflkan Say n Baflaran Ulusoy a, Gaziantep Valisi Say n Erhan Tanju ya ve slahiye Kaymakam Say n lhan Uran a içten teflekkürlerimi sunuyorum. Bu kurum ve de erli yöneticilerin yak n ilgileri ile, ülkemizin görsel aç dan, abart s z en görkemli yerleflmelerinden biri olan Tilmen, bir y k nt halinden kurtulmufl, bu utan lacak görünüm büyük oranda giderilmifltir. Y llarca, yerli ve yabanc pek çok meslektafl m n görmek isteyip ulaflamad klar n, gidebilenlerin de hiç bir fley göremediklerini, anlayamad klar n söyledikleri Tilmen Höyük ün, art k her isteyenin ulaflabilece i ve arkeolojik belgelerinin rahatça izleyebilece i bir konuma gelmifl olmas ndan dolay son derece mutluyuz. Tilmen Höyük Onar m ve Çevre Düzenlemesi Projesi ne 2003 y l nda da devam edilecektir. Mezraa-Teleilat Refik Duru fianl urfa Birecik ilçesinde Neolitik ve Demir Ça kültürlerine tarihlenen Mezraa-Teleilat Höyü ü F rat Nehri nin sol k y s nda yer al yor. Demir Ça için önemli bir buluntu yeri olan höyükte Pers-Akhamenid dönemine ait çok say daki süvari ve at heykelci i ile bulleler, buras n n önemli bir merkez oldu unu gösterirken daha alttaki Yeni Asur dönemi ise olas bir saray kompleksi ile temsil ediliyor. Anadolu da aç a ç kart lm fl en kapsaml Asur yap s durumundaki bu yap ile Mezraa- Teleilat Kargam fl gibi büyük bir merkezin yak n nda önemli bir yerleflme niteli i tafl yor. Yak ndo u Çanak Çömlekli Neolitik Dönemi için önemli sonuçlara ulafl lan Mezraa-Teleilat ta en eski çanak çömle in kullan m ndan, Halaf Dönemi nin bafllang c - na kadar olan süreç, iyi korunmufl mimari ve tan mlanabilir buluntu topluluklar yla ortaya ç kar lm flt r. Bunlarla birlikte, bölgeden çok az bilinen ve impresso olarak adland r lan çanak çömlek türünün de, en zengin çeflitlemesi ortaya ç km flt r. Di er taraftan Yak n Do u da bir kültürel gerileme dönemi olarak görülen Son Neolitik Ça da, Mezraa-Teleilat yerleflmesinin geliflkin özellikler gösterdi i ve PPNB-Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem den kalma yap planlar gibi birçok ögeyi sürdürdü ü görülür. Daha da ilginç olan, bu süregelen özelliklerin, geçifl dönemi olarak tan mlad - m z bir kesintiden sonra görülmesidir. Çanak Çömlekli Neolitik Ça tabakalar n n hemen alt nda ortaya ç kar lan Çanak Çömlekli-Çanak Çömleksiz Neolitik Geçifl Dönemi flimdiye kadar Yak ndo u da hiçbir yerleflmeden bilinmeyen bir süreci yans tmaktad r. 4 yap kat ile temsil edilen bu süreçte çanak çömlek ilkel görünümlü olan lk Neolitik tabakalardan tümüyle farkl özellikler gösteren Koyu Yüzlü Açk l türündedir. Bu da çanak çömle in baflka bir bölgede, olas l kla daha bat da bulundu unu ve F rat havzas na ithal olarak geldi ini göstermektedir. Mezraa-Teleilat Höyü ü nün ilk yerleflimcilerine ait Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem ise en az 4 tabaka ile temsil edilmektedir. Bu döneme iliflkin çal flmalar flimdilik çok dar bir alanda sürdürülmektedir. Mezraa-Teleilat Höyü ü ne ait henüz 14C tarihleri bulunmamakla birlikte buradaki yerleflmenin M.Ö. 8 bin y llar nda, Çanak Çömleksiz Neolitik B Dönemi nde bafllad anlafl lmaktad r. Bu ilk yerleflimin M.Ö y llar na kadar 2500 y l boyunca kesintisiz olarak sürdü ü ve daha sonra yaklafl k 4500 y l boyunca terkedildikten sonra Demir Ça n bafllar nda ikinci kez çok farkl bir kültür taraf ndan iskan edildi i ortaya ç km flt r. Necmi Karul 2002 Kizzuwatna Araflt rmalar I Adana Çukurova Üniversitesi Arkeoloji Bölümü taraf ndan gerçeklefltirilen Adana li ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araflt rmalar I (Tufanbeyli) projesinin ana amaçlar ndan biri olan Kizzuwatna Araflt rmalar Tufanbeyli ve çevresinde sürdürüldü. Çal flmalar m zda bu ilçelerin bir kültür envanterinin ç kart lmas n n yan s ra, özellikle M.Ö. 2. bin yerleflme birimlerinin tespit edilmesi amaçland. Adana iline ba l Tufanbeyli ilçesi (1958 y l na kadar Höketçe nahiyesi, 1967 y l na kadar ise Ma ara), Adana n n 196 km kuzeyi, Kayseri nin 178 km, Kültepe nin ise 198 km güneydo usunda deniz seviyesinden 1474 m yüksekte yer al r ve 964 km 2 lik bir alan kaplar. Kizzuwatna araflt rmalar filolojik yaklafl mlar d fl nda pek de dayanak gösterilmeden sürdürüldü. Özellikle Tufanbeyli-fiar da yer alan Antik Komana Kenti, Kummanni ile lokalize edildi. Buna dayanarak Kummani nin yak nlar nda bulunmas gereken Lawazantiya gibi Kizzuwatna kentleri bu bölgelerde arand y l arazi çal flmalar m za göre, henüz elimizde fiar köyü merkezinde M.Ö. 2. biny l malzemesi yoktur, ancak köy s n rlar içinde yer alan K ç k r k ta M.Ö. 2. biny l malzemesi tan mlanmaya bafllam flt r. Biz de birçok araflt r c gibi, flimdilik kutsal kent Kummanni nin fiar merkezinde veya çok yak n nda oldu una ve hatta defineci çukurlar ndan izleyebildi imize göre de, en az 4 m nin alt nda olabilece ini düflünüyoruz. Bunun d fl nda, Kummanni nin dini yap lar n n ise düzlük alanlarda aranmas gerekti ine biz de kat l yoruz ve bunun için en uygun alan n da K ç k r k Mevki oldu unu düflünüyoruz. 18 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER