MUHASEBE MESLEK MENSUPLARINDA STRESE NEDEN OLAN FAKTÖRLERLE İŞ TATMİN DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: MUĞLA İLİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14, Haziran 2015, s Burak KAYIHAN 1 Yusuf TEPELİ 2 Burhan HEYBELİ 3 Hakan BAKAN 4 MUHASEBE MESLEK MENSUPLARINDA STRESE NEDEN OLAN FAKTÖRLERLE İŞ TATMİN DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: MUĞLA İLİ ÖRNEĞİ Özet Bu çalışma muhasebe meslek mensuplarında iş yaşamında strese neden olan faktörlerle iş tatmin düzeyleri arasındaki ilişkinin analizi amacıyla yapılmıştır. Çalışmada veri toplamak için anket tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın evreni 2013 yılında Muğla il genelinde faaliyet gösteren 1194 muhasebe meslek mensubudur. Geçerli olan 299 anket değerlendirilmeye alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre meslek mensuplarında strese neden olan faktörlerle içsel tatmin düzeyi arasında herhangi bir ilişki yoktur. Dışsal tatmin düzeyi ile teknolojik sorunlar, mesleki beklenti, standartlar ve denetim faktörleri arasındaki ilişki pozitif yönlü iken, etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörleri arasındaki ilişki negatif yönlüdür. Genel tatmin düzeyi ile sadece çevresel etkenler faktörü arasında ilişki olup, bu ilişki pozitif yönlüdür. Anahtar Kelimeler: Muhasebe Meslek Mensupları, Stres, Stres Faktörleri, İş Tatmini, İş Tatmin Düzeyleri ANALYZE ON THE CORRELATION STRESS FACTORS BETWEEN JOB SATISFACTION LEVELS OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS: THE SAMPLE OF MUĞLA Abstract The study aims to analyze the correlation stress factors in business life of certified public accountants between job satisfaction levels. In this study, the questionnaire technique was used to collect data. The population of the research is 1194 certified public accountants operating throughout Muğla in valid questionnaires 1 Arş. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İşletme ABD., burakkayihan@mu.edu.tr 2 Arş. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İşletme ABD., yusuftepeli@mu.edu.tr 3 Arş. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İşletme ABD., bheybeli@mu.edu.tr 4 Arş. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İşletme ABD., hkn_bkn@mu.edu.tr

2 375 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği GİRİŞ were evaluated. According to the results, there is not any meaningful correlation between stress factors and the level of intrinsic satisfaction of certified public accountants. While a positive correlation between technological problems, professional expectations, standards and audit factors and extrinsic satisfaction, there is a negative correlation between ethical principles and financial difficulties factors and the level of intrinsic satisfaction. There is a correlation between environmental factors and overall satisfaction level only, this correlation is positive. Keywords: Certified Public Accountants, Stress, Stress Factors, Job Satisfaction, Levels of Job Satisfaction 1940 lı yıllardan bugüne yönetim alanında en çok tartışılan konulardan biri olan iş tatmini; çalışanın kendi işine karşı olan değerleri ve işten kazandıklarının etkileşimi sonucu ortaya çıkan duygusal bir cevap niteliğindedir (Özkaya vd., 2008: 165). Modern toplumun en büyük hastalığı olarak ifade edilen stresin neden olduğu her türlü rahatsızlık ve psikolojik etkileri doğrudan bireyin performansına etki etmekte ve bu durum çalışma ilişkilerine, iş başarısına ve bireyin yapmış olduğu işten duyduğu memnuniyet derecesine yansımaktadır. Muhasebe fonksiyonlarının çeşitliliği ve ilgi çevresinin genişliği dikkate alındığında, muhasebecilik mesleğinin özelliği gereği; düşünsel bir faaliyete dayalı olması, devamlı dikkat gerektirmesi vb. nedenler onun stresli meslekler arasında yer almasına neden olmuştur. Bu durum muhasebe meslek mensupları açısından irdelendiğinde; özellikle çalışma ortamında yaşanan stres düzeyinin muhasebeciler üzerinde yoğun bir etki bıraktığı bilinen bir gerçektir (Yıldırım vd., 2004: 2). Muhasebe meslek mensuplarında stres düzeyinin azaltılarak iş tatminin artırılması; çalışma koşullarının ve çalışma çevresinin düzenlenmesi, meslek mensuplarının psikolojik, ekonomik ve toplumsal gereksinmelerinin karşılanması ve iş yaşamında ortaya çıkacak sorunların en aza indirilmesiyle sağlanır. Bu nedenle muhasebe meslek mensuplarında strese neden olan faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleriyle ilişkisinin ortaya konması önemlidir. Çalışmanın temel amacı Muğla ilinde faaliyet gösteren Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin iş stresi ve iş tatminlerini analiz etmek, aralarında bir ilişki olup olmadığını araştırmak ve bu ilişkinin modelini oluşturmaktır. Bu amaçla yapılan çalışmanın bundan sonraki kısımlarında iş stresi, iş tatmini ve aralarındaki ilişki incelenmiş, konuyla ilgili literatür taraması yapıldıktan sonra son olarak muhasebe meslek mensupları üzerinde yapılan araştırmaya yer verilmiştir. 1. STRES KAVRAMI VE KAPSAMI Çalışanlar ve kurumlar üzerinde olumlu ve olumsuz birçok etkiye neden olan stres, bu konuda yapılan çalışmalarda şu şekillerde tanımlanmaktadır. Stres kavramını ilk kez kullanan Selye ye göre stres; dış etkenlere organizmanın verdiği, uyum veya uyumsuzlukla sonuçlanan tepki durumudur (Çınar, 2010: 103). Cüceloğlu ise stresi, bireyin fiziksel ve sosyal çevredeki uyumsuz koşullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayret olarak tanımlamaktadır (Zeytin ve Gökgöz, 2011: 100). Stres çift yönlü bir olgudur. Her ne kadar olumsuz bir boyutta düşünülse de olumlu bir değere de sahiptir. Bu bakımdan performansı düşürdüğü gibi artırabilmesi de söz konusudur (Özkaya vd., 2008: 164). İki tür stres vardır.

3 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 376 Bunlardan olumlu stres (iyi stres), olumlu sonuçlar çıkartır. Kaygı yerine zor amaca ulaşırken bireye doyum ve yasama sevinci veren strestir. Olumsuz stres (kötü stres) ise, bireyin kendisine güvenini kaybetmesine neden olan, yetersizlik duygularına sevk eden, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığı çıkartan strestir (Atılgan ve Dengizler, 2007: 63). Strese neden olan faktörlere stresör adı verilmektedir. Literatür incelendiğinde genellikle bu faktörlerin kişisel faktörler, örgütsel faktörler ve çevresel (örgüt dışı) faktörler olmak üzere üç ana başlıkta sınıflandırıldığı görülmektedir (Yıldırım vd., 2004: 3). Strese neden olan faktörlerden kişisel faktörlerin başlıcaları; kişilik, algılama, cinsiyet, yaşam tarzı, aile, zaman baskısı v.b. alt faktörler çerçevesinde oluşmaktadır (Kaya ve Kaya, 2007: 44). Örgütsel yapı ve politikalarla ilgili stres kaynaklarının başında değerlendirme ve kariyer sorunları gelmektedir. İşletmelerde değerlendirmenin nesnel ölçütlerle yapıldığı konusunda şüphelerin olması, başarı değerleme standartlarının uygunsuzluğu, terfi olanağının olmaması veya terfide sübjektif tutumlar, yetersiz ve hızlı terfi, hırs ve başarı arzusunun engellenmesi, çalışanların değerlendirme sistemini anlayamaması veya inanmaması, yeterince bilgilendirilmemeleri gibi etkenler çalışanlar için stres kaynağı olabilmektedir. Diğer bir yandan hiyerarşik yapı, örgütsel iklim, ast-üst ilişkisi ve iletişim eksikliği de çalışanların strese girmesine neden olmaktadır (Soysal, 2009: 340). Çevresel stres faktörlerini ise çalışanların günlük yaşantısında karşı karşıya kaldıkları toplumsal ve teknolojik değişmeler, yaşanılan kentin genel problemleri, ekonomik koşullar, politik gelişmeler ve doğal felaketler oluşturmaktadır (Bekçi vd., 2007: 147). Şüphesiz tüm bu faktörler, her birey için farklı düzeylerde strese yol açacaktır. Günümüzde bütün bireyler az ya da çok stresle karşı karşıyadır ve stresten uzak kalmak artık imkânsızdır. Bu bağlamda her meslek belli ölçüde strese neden olmasına rağmen stres düzeyleri farklıdır. Bazı meslekler daha az strese neden olurken, bazıları ise daha fazla strese neden olmaktadır. Ya da belli bir meslek grubunda strese yol açan faktörler başka bir meslek grubunda strese yol açmayabilir. Muhasebe fonksiyonlarının çeşitliliği ve ilgi çevresinin genişliği dikkate alındığında, muhasebecilik mesleğinin özelliği gereği; düşünsel bir faaliyete dayalı olması, devamlı dikkat gerektirmesi vb. nedenler onun stresli meslekler arasında yer almasına neden olmuştur (Yıldırım vd., 2004: 11). Literatür incelendiğinde hangi mesleğin daha stresli olduğunun saptanması konusunda çalışmalar yapıldığı görülmüştür. Nitekim 250 farklı meslek grubu üzerinde yapılan bir çalışmada muhasebecilik mesleğinin en stresli işler arasında 173. sırada olduğu belirlenmiştir (Özkan ve Özdevecioğlu, 2011: 207). Şüphesiz bu kadar stresli bir meslek grubunun iş tatmin düzeylerinin ölçülmesi yararlı olacaktır. 2. İŞ TATMİNİ KAVRAMI VE KAPSAMI İş tatmini, en basit bir ifadeyle bir çalışanın işi ile ne kadar mutlu olduğunun belirlenmesidir (Erdil vd., 2004: 18). İş tatmini çalışanın mutluluğunu arttırmakla beraber, çalışanın işine bağlanmasına, verimli çalışmasına, defolu ve hatalı ürün oranının azalmasına, işgücü devir oranının düşmesini sağlamaktadır. Aksi durumda yani iş tatmininin olmadığı durumlarda yüksek iş gören devir hızı, devamsızlık ve işten ayrılma niyeti artmakta, örgütsel bağlılık zayıflamakta, yabancılaşma, stres, makine ve tesislere zarar verme, zihinsel ve bedensel rahatsızlıklar ile verimsizlik artmaktadır (Gül vd., 2008: 2). Soyut bir kavram olan iş tatmini, motivasyon, moral, işi çekici bulma, işe kendini coşkuyla verme, işi sevme kavramlarıyla yakından ilgili olmasına rağmen, bu kavramlardan daha değişik

4 377 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği bir anlam ifade etmektedir. İnsan bir kaynak olarak görülmeye başladığından bu yana iş tatmini çalışma yaşamı ve insan kaynaklarının öne çıkan konularından biri olmuştur (Çıtak vd., 2008: 174). İş tatminin en önemli özelliği zihinsel olmaktan çok duygusal bir kavram olmasıdır. Kişisel olması sebebi ile yöneticinin yapacağı en önemli şey, çalışanlarına optimum seviyede bir tatmine ulaşmaları için yardımcı olmaktır. İş tatmini üzerinde yapılan araştırmalarda kavram; genel olarak örgütsel davranış geliştirme açısından ve verimlilik artışı sağlayan bir faktör olarak ele alınmıştır (İşcan ve Timuroğlu, 2007: 125). Çalışanların iş doyum düzeyini etkileyen faktörler bireysel ve örgütsel faktörler olarak iki grup altında toplamak mümkündür. Bireysel faktörler ya da kişisel faktörler, bireylerin farklı düzeyde doyum elde etmelerini sağlayan etkenlerdir. Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, mesleki konum ve kıdem, kişilik, zeka, hizmet süresi, medeni durum ve benzeri etkenlerdir. Örgütsel faktörler ise işin niteliği, yönetim tarzı ve denetim biçimi, güvenlik duygusu, iletişim, ücret, gelişme ve yükselme imkanları, rekabet, çalışma şartları, birlikte çalışan kişiler ve örgütsel ortam olarak gruplandırmaktadır (Tengilimoğlu, 2005: 28). Çalışanların performansları üzerinde çok önemli etkisi olan iş tatmininin yararları çalışan, yönetici ve örgüt açısından olmak üzere üç grupta incelenebilir. İş tatminini etkileyen faktörler kişiye göre değişiklik gösterdiği gibi iş tatmininin sonuçları da kişiye göre farklı algılanabilir. Diğer bir ifade ile farklı bireysel özelliklere sahip çalışanların, işten algıladıkları iş tatmini duygusu da farklı olur. Günlük yaşamının önemli bir bölümünü görev yaptığı örgütte geçiren çalışanın tatmin düzeyi, özel yaşamını ve sağlığını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. İş tatmininin yüksek olmasının çalışan mutluluğuna katkıda bulunduğu, düşük olmasının ise çalışanın işine yabancılaşmasına neden olduğu, buna bağlı olarak da ilgisizliğin ve uyumsuzluğun ortaya çıktığı genel kabul gören bir anlayıştır (Akıncı, 2002: 7). İş tatmininin örgütler açısından yararı çalışanların örgüte yapacakları katkıyı arttırmasıdır. Günümüzde mal ve hizmet kalitesinin yüksek olması kadar müşteri memnuniyetinin sağlanması da önemli bir hale gelmiştir. Bu aşamada örgütler sadece dış müşterilerin değil, aynı zamanda iç müşteri olan çalışanların da memnuniyetini sağlamalıdır. Sadece dış müşterilerin memnuniyetinin baz alınması, çalışanların ihmal edilmesi, çalışanlar arasında tatminsizlik yaratabilir (Eroğluer, 2011: 124). Bir tutum olarak iş tatminin önemli bireysel ve örgütsel sonuçları bulunmaktadır. Nitekim literatürde iş tatmininin stres, kaygı, devamsızlık, gecikme, örgüte ve işe bağlılık gibi tutum ve davranışlarla ilişkili olduğu ifade edilmektedir (Gül vd., 2008: 2). Çalışmamızın bir sonraki bölümünde de iş stresi ve iş tatmini arasındaki ilişki ele alınacaktır. 3. STRES VE İŞ TATMİNİ İLİŞKİSİ Stres ve iş tatmini aralarındaki ilişki bakımından ele alınacak olursa, stres ve iş tatminsizliğinin sonuçlarının benzerlik gösterdiği görülecektir. Başlıca ortak sonuçlar işe devamsızlık, performans düşüklüğü, işgücü devir hızı, işe yabancılaşma vb. şeklinde sıralanabilir. Çalışanların iş devamsızlığı; hastalık, isteksizlik, sorumsuzluk, iş kazaları, çalışma saatlerinin uzunluğu gibi pek çok nedenden kaynaklanmaktadır. Hastalık nedeniyle devamsızlık yapan çalışanların hangi hastalıklar nedeniyle devamsızlık yaptıkları araştırıldığında %40 ının stresten kaynaklanan hastalıklar olduğu görülmüştür (Akgündüz, 2006: 58). Aşırı ve uzun süreli stresin en önemli etkilerinin başında da performansta görülen düşüş gelmektedir. Aşırı düzeydeki stres, bir taraftan çeşitli şekillerde (işe devamsızlık, artan sağlık

5 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 378 harcamaları vb.) maliyetlerin artmasına, diğer taraftan da iş tatmininin azalmasına paralel olarak birim zamanda mal ve hizmet üretiminin azalmasına neden olarak örgütsel performansın bir bütün olarak düşmesine neden olur. Örneğin; ortalama 100 kişiyi çalıştıran bir örgütün örgütsel performansında stres nedeniyle %5 lik bir düşüş olduğu varsayılırsa, eski performans düzeyinin yakalanabilmesi için 5 çalışanın işe alınması gerekecektir (Yılmaz ve Ekici, 2003: 8). Bunun da örgüt için ekstra bir külfet getireceği açıktır. Şüphesiz sürekli stres altında çalışılması durumunda örgüt içerisinde işgücü devir hızı da yüksek olacaktır. Albrecht ortalama olarak bir örgütteki iş gücü devrinin üçte ikisinin emeklilik, kendi arzusuyla ayrılma ve belirli bir nedenle işten çıkarılma gibi nedenlere bağlı olduğunu, buna karşın geri kalan üçte birinin ise doğrudan ya da dolaylı stresle ilişkisi bulunduğunu belirtmektedir (Yılmaz ve Ekici, 2003: 9). 4. LİTERATÜR TARAMASI Literatür incelendiğinde iş stresi ile iş tatmini ilişkisini analiz eden çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalar birçok sektörde yapılmış olup çalışmamızın bu kısmında bunlardan bazıları aşağıdaki gibi özetlenmiştir. Boswell (1992) iş tatmini ve iş stresini incelemek amacıyla hemşireler üzerinde araştırma yapmıştır. Araştırmasında hemşirelerce algılanan iş stresi azaldıkça, hemşirelerin iş tatmin düzeylerinin arttığı yönünde güçlü bir ilişki bulmuştur. Sutton ve Huberty (2001) stres ve iş tatmini arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla öğretmenlerde yaptıkları çalışmada stres ve iş tatmini arasında negatif yönlü bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Bu çalışmaya göre öğretmenlerin stres seviyeleri düşük olduğunda, daha yüksek seviyede işten tatmin oldukları sonucuna varılmıştır. Yüksel (2003) teknisyenler üzerinde iş stresi, işe bağlılık ve iş doyumu arasındaki ilişkiyi analiz etmiştir. İş tatmini ile iş stresi arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu görülmüş ayrıca kuramsal olarak beklendiği gibi iş tatmini ile işe bağlılık arasındaki korelasyon pozitif yönlü bulunmuştur. Davidson ve Cooper (2003) mesleki stres, iş tatmini ve sağlık durumlarını ölçmeye yönelik Yunanistan daki genç kadın ve erkek doktorlar üzerinde bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada stres nedenlerinden işe ayrılan zamanın çok olmasından dolayı bir aile kurma korkusu ve sosyal destek eksikliği özellikle bekar ve kadın doktorlarda iş tatminsizliği yarattığı belirtilmiştir. Jeanne ve Bortholomeu (2004) çalışmalarında hemşirelerin stres faktörlerini; kişiler arası ilişkiler ile ilgili stres, rollerle ilgili stres ve işin yapısıyla ilgili stres olmak üzere 3 boyutta incelemiştir. Hemşirelerin iş tatmini ise hedef gerçekleştirme, işin kendisi, örgütsel yapı, örgütsel süreçler, bireysel ilişkiler olarak 5 boyutta ele alınmıştır. Çalışma sonucunda mesleki stres ile iş tatmini arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Akgündüz (2006) yayınlanmamış yüksek lisans tezinde banka çalışanlarında örgütsel stres kaynaklarının iş tatmini üzerindeki etkisini incelemiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre iş tatmini, örgütsel stresin sadece işin yapısından kaynaklanan stres boyutu ile anlamlı düzeyde ilişkilidir. Ayrıca çalışanın, işin yapısı ile ilgili stres düzeyinin artması gerek işin çevresinden gerekse işin içeriğinden duyduğu iş tatminini azaltmaktadır. Yapraklı ve Yılmaz (2007) Erzurum da ilaç mümessilleri üzerinde iş stresi algılarının iş tatminlerine etkisini araştırmışlardır. Genel anlamda iş tatminin iş stresinden olumsuz yönde etkilendiği ortaya çıkmıştır. İş stresi faktörlerinden iş-aile çatışması ve rol stresi iş tatminini olumsuz şekilde etkilerken, rol stresi ve rol belirsizliğinin iş tatminini etkilemediği görülmüştür. Gül vd. (2008) sağlık sektöründe iş tatmini, stres, örgütsel bağlılık, işten ayrılma niyeti ve performans arasındaki ilişkileri tespit etmeye çalışmıştır. Yapılan analizler sonucunda belirlenen örneklem

6 379 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği kütlesi için iş stresi ile iş tatmini arasında anlamlı ve negatif yönlü bir ilişkinin bulunduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla iş tatmini ile ilgili literatürü doğrular bir şekilde, iş stresinin tatminsizliğe yol açtığı bulgusuna varılmıştır. Özkaya vd. (2008) Celal Bayar Üniversitesi çalışanları üzerinde yapmış oldukları araştırmada stres düzeylerinin çalışanların iş tatmini üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Yapılan araştırmada personelin demografik özellikleriyle stres düzeyi ve iş tatmini arasında önemli bir ilişki bulunmamıştır. Sonuç olarak sadece demografik özellikler aracılığıyla çalışanın stres düzeyi ile iş tatmini arasında kesin bir açıklamanın yapılamayacağı tespit edilmiştir. Erşan vd. (2013) yapmış oldukları çalışmada sağlık çalışanlarının iş tatmini ve algılanan iş stresi ile aralarındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Çalışmada sağlık çalışanlarının iş tatminlerinin düşük, iş streslerinin yüksek olduğu bulunmuştur. Ayrıca iş tatmini arttıkça algılanan iş stresi düzeyinin düştüğü ortaya çıkmıştır. Literatür incelendiğinde farklı mesleklerde stres ve stres faktörlerinin iş tatmin düzeyleriyle ilgili çok fazla çalışma yapılmış olmasına rağmen, muhasebe meslek mensuplarında bu konuyla ilgili çalışmalar yetersizdir. Bu yüzden çalışmamızda muhasebe meslek mensuplarında stres faktörlerinin belirlenmesi ve bu stres faktörlerinin meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleriyle ilişkisi ve etkisi incelenmiştir. 5. MUHASEBE MESLEK MENSUPLARINDA STRESE NEDEN OLAN FAKTÖRLERLE İŞ TATMİN DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: MUĞLA İLİ ÖRNEĞİ 5.1. Araştırmanın Amacı Araştırmanın temel amacı muhasebe meslek mensuplarının yoğun iş ortamında karşılaştıkları stres faktörlerinin belirlenmesi ve bu stres faktörlerinin meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleri ile ilişkisinin ve etkisinin analiz edilmesidir Araştırmanın Yöntemi ve Kapsamı Araştırmamızda veri toplamak için anket tekniği uygulanmıştır. Muhasebe meslek mensuplarında strese neden olan faktörlerle iş tatmin düzeyleri arasındaki ilişkisinin ilişkinin analizi amacıyla veri toplamak için kullanılan anket üç bölümden oluşmakta ve toplam 65 soru ve ifade yer almaktadır. Birinci bölüm, muhasebe meslek mensuplarının demografik özelliklerini belirlemeye yönelik olup, 8 sorudan oluşmaktadır. İkinci bölüm meslek mensuplarının iş tatmin düzeylerini belirlemeye yönelik 20 sorudan oluşmaktadır. İş tatmin düzeylerinin belirlenmesi için Minnesota İş Tatmin Ölçeği kullanılmıştır. Minnesota İş Tatmin Ölçeği (Minnesota Satisfaction Questionnaire-MSQ), 1967 yılında, R.V. Dawis, D.J. Weiss, G.W. England, L.H. Lofquist tarafından geliştirilmiştir (Hirschfeld, 2000: ). Tablo 1. Minnesota İş Tatmin Ölçeği İş Tatmin Düzeyi No Mesleğimden, 1 Beni her zaman meşgul etmesi bakımından 2 Bağımsız çalışma imkânının olması bakımından (1) Hiç Memnun Değilim (2) Memnun Değilim (3) Kararsızım (4) Memnunum (5) Çok Memnunum

7 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan Ara sıra değişik şeyler yapabilme imkânı vermesi bakımından 4 Toplumda saygın bir kişi olma şansını bana vermesi bakımından 5 Yöneticinin emrindeki kişileri iyi yönetmesi bakımından 6 Yöneticinin karar verme yeteneği bakımından 7 Vicdani bir sorumluluk taşıma şansını bana vermesi yönünden 8 Bana sabit bir iş sağlaması bakımından 9 Başkaları için bir şeyler yapabilme olanağı vermesi bakımından 10 Kişilere ne yapacaklarını söyleme fırsatı vermesi yönünden 11 Kişisel yeteneklerimle bir şeyler yapabilme şansı vermesi bakımından 12 İşimle ilgili alınan kararların uygulamaya konması yönünden 13 Yaptığım iş karşılığında aldığım ücret yönünden 14 Terfi (yükselme) imkânının olması yönünden 15 Kendi fikirlerimi veya aldığım kararları rahatça uygulama imkanı vermesi bakımından 16 Çalışma yerinin fiziki şartları yönünden 17 Çalışma arkadaşlarının birbirleriyle anlaşmaları yönünden 18 Yaptığım iş karşılığında takdir edilmem yönünden 19 Yaptığım iş karşılığında duyduğum başarı hissi yönünden 20 Mesleğimi yaparken kendi yöntemlerimi kullanabilme imkânı vermesi bakımından Minnesota İş Tatmin Ölçeği Tablo 1 de gösterildiği gibi içsel, dışsal ve genel tatmin düzeyini belirleyici özelliklere sahip 20 ifadeden oluşmuştur. Bu ifadelere verilecek cevaplar için 5 li Likert Ölçeği kullanılmıştır. Söz konusu anketteki 5 li Likert Ölçeği; iş tatmin düzeyi (1) Hiç memnun değilim, (2) Memnun değilim, (3) Kararsızım, (4) Memnunum ve (5) Çok memnunum olarak değerlendirilmektedir. Ölçekte ters soru bulunmamaktadır. İçsel tatmin düzeyi 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 19, 20 olmak üzere 12 ifadenin ortalaması, dışsal tatmin düzeyi 5, 6, 12, 13, 14, 16, 17, 18 olmak üzere 8 ifadenin ortalaması ve genel tatmin düzeyi 20 ifadenin tamamının ortalamasıdır. Minnesota İş Tatmin Ölçeği nin geçerlilik ve güvenilirliği yüksektir. Baycan (1985) yaptığı çalışmada Cronbach s Alpha değeri % 77, Özdayı (1990) tarafından % 87 ve Adıgüzel vd. (2012) tarafından da % 87 olarak bulmuştur. Yurtdışında yapılan araştırmalarda ise güvenilirlik katsayısı Scbriesheim ve Murphy (1976) tarafından % 76, Jermier ve Berker (1979) tarafından % 92 ve Schmitt vd. (1978) tarafından da % 81 olarak bulunmuştur (Curtis vd., 1998: ). Bu çalışmada ise Cronbach s Alpha değeri % 87,6 olarak bulunmuştur. Anketin üçüncü bölümü ise meslek mensuplarının stres kaynaklarını belirlemeye yönelik olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen 37 sorudan oluşmaktadır. Bu sorulara verilecek cevaplar için 5 li Likert Ölçeği kullanılmıştır. Söz konusu anketteki 5 li Likert Ölçeği; stres yaratma derecesi (1) Hiç, (2) Az, (3) Orta, (4) Yüksek ve (5) Çok Yüksek cümlelerinden meydana gelmektedir. Elde edilen stres kaynaklarına ilişkin verilerin güvenilirliği için 30 adet anket Statistical Package for Social Science for Windows 15 (SPSS 15) paket programında değerlendirilmeye alınmış ve anketin güvenilirliğini düşüren 19. soru (mükellefin iş yerine

8 381 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği ulaşma zorluğu) ile faktör analizinde tek bir faktörü oluşturan 12. soru (mükellefin muhasebe ücretini zamanında ödememesi) çıkartılmıştır. Kalan 35 sorudan elde edilen verilerin güvenilirliği için hesaplanan. Cronbach Alfa değeri % 87,9 olarak belirlenmiştir. Sosyal bilimler alanındaki araştırmalarda minimum güvenilirlik düzeyinin % 70 olması yeterli kabul edildiğinden, stres kaynaklarını belirlemeye yönelik olarak geliştirilen anket soruları geçerlidir ve uygulanmıştır. Araştırmanın evrenini Muğla il genelinde faaliyet gösteren Muğla, Bodrum ve Fethiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Odalarına kayıtlı olan (Mart 2013 tarihi itibariyle) 1190 Serbest Muhasebeci (SM) ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) ile Muğla da faaliyetini sürdüren 4 Yeminli Mali Müşavir (YMM) olmak üzere toplam 1194 muhasebe meslek mensubu oluşturmaktadır. Bu meslek mensuplarının tümüne ulaşmak mümkün olmadığından, seçilen basit tesadüfü örneklem kapsamında, yüz yüze ve internet ortamında hazırlanan anket formunun meslek odalarının web sayfalarında yayınlatılmasıyla 299 adet geçerli anket toplanmıştır. % 95 güven aralığında ve örnekleme hatası % 5 olduğunda, ana kütle büyüklüğü 1194 iken örnek hacminin en az 291 olması gerekir. Bu doğrultuda araştırmamızın örneklem büyüklüğü (299), ana kütleyi temsil etmektedir Araştırmanın Bulguları Araştırmada toplanan veriler, SPSS 15 paket programı kullanılarak oluşturulan veri tabanına kaydedilmiş, verilerin analizi de aynı program kullanılarak yapılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda açıklanmıştır Demografik Bulgular Araştırmamıza 299 meslek mensubu katılmıştır. Ankete katılan muhasebe meslek mensuplarının demografik özellikleri hakkındaki bilgiler Tablo 2 de verilmiştir. Demografik Değişkenler ve Gruplar Cinsiy et Meden i durum Yaş Eğitim durum u Tablo 2. Muhasebe Meslek Mensuplarının Demografik Bilgileri Freka ns Yüzde Kadın 99 % 33,1 Erkek 200 % 66,9 Evli 246 % 82,3 Bekar 53 % 17,7 Demografik Değişkenler ve Gruplar Çalışm a şekli Freka ns Yüzde Bağımsız 244 % 81,6 Kamu özel firmaya bağlı 24 % 8,0 Bir muhasebecinin yanında 31 % 10,4 5 yıl ve altı 53 % 17,7 30 ve altı % 7,7 % 46,5 % 27,4 % 17,7 Mesle ki tecrüb e 6 10 yıl yıl yıl yıl % 22,7 % 28,4 % 12,0 % 9,0 61 ve üzeri 2 % 0,7 26 yıl ve üzeri 30 % 10,0 Lise 24 % 8, TL den az 19 % 6,4 Aylık Ön lisans 29 % 9, % 30,1 ortala Lisans 217 % 72, % 26,8 ma Yüksek 22 % 7,4 gelir % 9,4 lisans

9 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 382 Unvan Doktora 7 % 2, % 9,7 SM 18 % 6, TL ve üzeri 53 % 17,7 SMMM 279 % 93,3 YMM 2 % 0,7 Araştırmaya katılan meslek mensuplarının 200 tanesi erkek ve 99 tanesi kadındır. Buna göre mesleğin kadınlarda daha az yaygın olduğu görülmektedir. Medeni durum incelendiğinde ise meslek mensuplarının büyük bir kısmının (% 82,3) evli olduğu saptanmıştır. Demografik bilgiler bakımından dikkati çeken diğer özellikler, muhasebe meslek mensuplarının ağırlıklı olarak yaş aralığında olmaları (% 46,5) ve önemli bir kısmının (% 92) yükseköğretim mezunu olmasıdır. Unvan bakımından en yüksek oran (% 93,3) Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerdedir. Çalışma şekli açısından ise bağımsız çalışanların oranı (% 81,6) ağırlıklı olup, iş tecrübesi yıl aralığında olan grubun oranı (% 28,4) en fazladır. Meslek mensuplarının aylık ortalama gelirleri incelendiğinde oranları en yüksek çıkan (% 30,1) ve (%26,8) gruplarıdır Stres Kaynaklarına İlişkin Faktör Analizi Bulguları Muhasebe meslek mensuplarında strese neden olan faktörlerin belirlenmesine yönelik yapılan bu çalışmada aralarında ilişki bulunduğunu düşündüğümüz cevapların anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmak amacıyla faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizinden önce örnek alınan kütlenin yeterliliğini test etmek için uygulanan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve verilerin uygunluğunu test etmek için yapılan Barlett s testinin sonuçları aşağıda Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. KMO ve Barlett s Test Sonuçları KMO örneklem yeterlilik testi 0,797 Barlett s küresellik testi Ki-kare p 4855,033 0,000 KMO test ölçümünün % 79,7 olması araştırma verilerinin faktör analizi için uygunluğunu ve örneklemin yeterli olduğunu ve Barlett s testinde ise anlamlılığın p=0,000 (p<0,05 ise fark vardır) bulunmuş olması, araştırma verilerinden anlamlı faktörler elde edilebileceğini göstermektedir. Stres kaynaklarının belirlenmesine ilişkin uygulanan tüm anket sorularının güvenilirliğini ölçen Cronbach Alfa değeri % 90,9 olarak bulunmuştur. Bu doğrultuda elde edilen faktör analizi sonuçları Tablo 4 te aşağıdaki gibidir. Tablo 4. Stres Kaynaklarına İlişkin Faktör Analizi Sonuçları Faktör Faktör 1: Değişim Düzeyi Soru No Anket Soruları Faktö r Yükü 10 Alınan mesleki eğitimin yetersizliği 0, Yapılan iş ile kişilik arasındaki uyumsuzluk 0,597 9 Değişen muhasebe yazılımlarına uyum sağlayamama 0,595 Faktör Varyansı Faktörün Güvenilirli ği 9,051 % 72,7

10 383 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği Faktör 2: Sosyal Yaşam Faktör 3: Teknoloji k Sorunlar Faktör 4: Etik İlkeler Faktör 5: Maddi Sıkıntılar Faktör 6: Mesleki Beklenti Faktör 7: Rekabet Faktör 8: Standartl ar ve Kendini işin gereklerine göre yetersiz görme Yapılan işin monoton ve değişime kapalı olması Meslekteki değişme ve gelişmeleri izleyememe 0,565 0,531 0, Uzun ve yorucu çalışma 0, Aile ve sosyal hayata yeterli zaman ayıramama 0, Mevzuatın karmaşık olması 0,638 1 İş yükünün fazlalığı 0, Mevzuatın sık sık değişmesi 0, İnternet ve bilgisayar sistemindeki arızalar İlgili kurumların veri tabanındaki aksaklıklar (internet vergi dairesi, SGK vb.) Mükellefler ile iletişimden kaynaklanan sorunlar 0,793 0,687 0, Mükellefin haksız talepleri 0,749 Mesleki etik kuralları ile mükellefin 6 etiğe aykırı istekleri arasında 0,743 kalınması 3 Gelirin azlığı 0,751 2 Meslektaşların daha ucuza defter tutması 0,631 4 Meslekte yükselmenin zorluğu 0,591 8 Mükellefini kaybetme korkusu 0, Sorumlulukların endişe yaratması (sorumluluk ağırlığı) 0, Kalifiye meslek elemanı bulamama 0, Beklenen işlerin çok kısa bir sürede yapılmasının zorunluluğu 0, Resmi dairelerin muhasebe meslek mensuplarına karşı tutumları 0, Meslek mensupları arasındaki rekabet Bağlı bulunulan meslek odasının koyduğu kurallara uyma zorunluluğu Meslektaşların bilgi paylaşımındaki isteksizliği 0,809 0,697 0, Denetim alanında getirilen yenilikler 0, Muhasebe standartlarının zorunlu 0,738 8,850 % 79,7 6,739 % 75,4 6,671 % 70,9 6,556 % 71,2 6,376 % 72,0 6,343 % 69,9 6,311 % 81,0

11 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 384 Denetim Faktör 9: Çevresel Etkenler Faktör10 : Toplums al Algı uygulanmasından kaynaklanan zorluklar Oda tarifesindeki ücretlerin yetersizliği İşle ilgili resmi kurumların çokluğu ve bu kurumların iş yerine uzaklığı İşyerinin fiziki koşullarının yetersizliği Kullanılan araç-gereç ve donanımın yetersizliği 0,770 0,606 0,533 0,519 7 Mesleğin toplumdaki statüsü 0, Mesleğin geleceği ile ilgili endişeler 0,519 6,009 % 69,0 4,236 % 46,6 Tablo 4 incelendiğinde ifadelerin büyük kısmını açıklayan 10 adet faktör görülmektedir. Belirlenen faktörlerin çalışmamızı açıklama oranı (varyansı) % 67,143 tür Stres Faktörlerinin, İş Tatmin Düzeyleri ile İlişkisinin Analizi Bu bölümde faktör analizi sonucunda bulunan stres faktörlerinin, muhasebe meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleri ile ilişkisi incelenmiştir. Bu doğrultuda her stres faktörü için, o faktörü oluşturan strese neden olan ifadelere verilen cevapların ortalamaları bulunmuştur. Yine aynı şekilde içsel, dışsal ve genel tatmin düzeyleri için, o tatmin düzeyini oluşturan ifadelere verilen cevapların ortalamaları bulunmuştur. Bu ortalamalar ile muhasebe meslek mensuplarında stres faktörleri ve iş tatmin düzeyleri arasındaki ilişkileri test etmek amacıyla korelasyon (Pearson) analizi kullanılmıştır. Pearson korelasyon katsayısı (r), ölçümle belirtilen iki değişken arasındaki doğrusal ilişkinin kuvveti ve yönü hakkında bilgi verir. Pearson korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değişir (-1 r +1). Korelasyon katsayısı, her iki yönde 0 a yaklaşırken ilişkinin kuvveti azalır. Her iki yönde 1 e yaklaşırken ilişkinin kuvveti artar (Alpar, 2010: 265). Stres faktörlerinin, muhasebe meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleri ile olan ilişkisinin yönü ve derecesini gösteren korelasyon analizi sonuçları Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5. Korelasyon Analizi Sonuçları Faktörler Faktör 1: Değişim Düzeyi Faktör 2: Sosyal Yaşam Faktör 3: Teknolojik Sorunlar İçsel Tatmin Düzeyi Dışsal Tatmin Düzeyi Genel Tatmin Düzeyi r 0,043-0,002 0,026 p 0,464 0,975 0,650 r 0,053 0,004 0,036 p 0,363 0,941 0,540 r 0,011 0,114 * 0,058 p 0,847 0,050 0,315

12 385 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği Faktör 4: Etik İlkeler Faktör 5: Maddi Sıkıntılar Faktör 6: Mesleki Beklenti Faktör 7: Rekabet Faktör 8: Standartlar ve Denetim Faktör 9: Çevresel Etkenler Faktör 10: Toplumsal Algı ** p < 0,01 düzeyinde anlamlıdır. * p < 0,05 düzeyinde anlamlıdır. r -0,036-0,163 ** -0,096 p 0,533 0,005 0,096 r -0,062-0,156 ** -0,110 p 0,286 0,007 0,058 r 0,081 0,120 * 0,106 p 0,161 0,039 0,068 r 0,089 0,089 0,097 p 0,126 0,123 0,095 r 0,094 0,114 * 0,111 p 0,104 0,049 0,054 r 0,105 0,110 0,117 * p 0,070 0,057 0,044 r 0,086 0,026 0,066 p 0,138 0,657 0,252 Korelasyon analizi bulgularına göre içsel tatmin düzeyi ile stres faktörleri arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Dışsal tatmin düzeyi ile teknolojik sorunlar, etik ilkeler, maddi sıkıntılar, mesleki beklenti ve standartlar ve denetim stres faktörleri arasında ilişki vardır. Genel tatmin düzeyiyle de sadece çevresel etkenler stres faktörü arasında ilişki vardır. Dışsal tatmin düzeyi ile teknolojik sorunlar (0,114), mesleki beklenti (0,120) ve standartlar ve denetim (0,114) stres faktörleri arasındaki ilişki 0,05 anlamlılık düzeyinde istatiksel açıdan önemli olup, pozitif yönlüdür. Dışsal tatmin düzeyi ile etik ilkeler (-0,163) ve maddi sıkıntılar (- 0,156) stres faktörleri arasındaki ilişki 0,01 anlamlılık düzeyinde istatiksel açıdan önemli olup, negatif yönlüdür. Genel tatmin düzeyi ile çevresel etkenler (0,117) stres faktörü arasındaki ilişki 0,05 anlamlılık düzeyinde istatiksel açıdan önemli olup, pozitif yönlüdür. Stres faktörleri ile iş tatmin düzeyleri arasındaki etki düzeyi stepwise regresyon analiziyle incelenmiştir. Regresyon analizinde iş tatmin düzeyleri bağımlı değişken, stres faktörleri ise bağımsız değişken olarak alınmıştır. Stepwise regresyon analizi sonucunda stres faktörlerinin içsel tatmin düzeyine herhangi bir etkisi bulunamamıştır. Dışsal tatmin düzeyi ile stres faktörleri arasındaki etki düzeyi Tablo 6 da ve genel tatmin düzeyi ile stres faktörleri arasındaki etki düzeyi de Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 6 ya bakıldığında model 0,001 önem düzeyinde anlamlı çıkmış ve R 2 değeri 0,137 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuca göre modelde bağımlı değişken olan dışsal tatmin düzeyi değişkeni toplam varyansının % 13,7 si bağımsız değişken olan etik ilkeler, mesleki beklenti, maddi sıkıntılar, rekabet ve teknolojik sorunlar faktörleri tarafından açıklanmaktadır. Bu değişkenlerin etkileri sabit tutulduğunda düzeltilmiş R 2 düşük bir oranla azalmış ve 0,122 olarak hesaplanmıştır. Dışsal tatmin düzeyi üzerinde 0,05 anlamlılık düzeyinde rekabet ve teknolojik sorunlar faktörlerinin katsayılarının anlamlı ve 0,01 anlamlılık düzeyinde etik ilkeler, mesleki beklenti ve maddi sıkıntılar faktörlerinin katsayılarının anlamlı olduğu görülmektedir. Korelasyon analizi sonucu standartlar ve denetim faktörü ile dışsal tatmin düzeyi arasında pozitif yönlü ilişki olmasına rağmen, regresyon analizi sonucunda faktörün katsayısının anlamlı

13 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 386 çıkmadığı görülmüş ve modele dahil edilmemiştir. Ayrıca korelasyon analizinde rekabet faktörü ile dışsal tatmin düzeyi arasında 0.05 anlamlılık düzeyinde ilişki olmamasına rağmen, regresyon analizi sonucunda elde edilen katsayının anlamlı olduğu görülmüştür. Dolayısıyla elde edilen regresyon analizine ait model aşağıdaki gibidir: Y dışsaltatmindüzeyi = 3,265 0,162 X etikilkeler + 0,152 X meslekibeklenti 0,218 X maddisıkıntılar + 0,110 X rekabet + 0,103X teknolojiksorunlar Modelde görüldüğü üzere etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinde 1 birimlik artış, dışsal tatmin düzeyinde sırasıyla 0,162 ve 0,218 birimlik azalışa neden olmaktadır. Aynı şekilde mesleki beklenti, rekabet ve teknolojik sorunlar faktörlerindeki 1 birimlik artış ise sırasıyla dışsal tatmin düzeyinde 0,152, 0,110 ve 0,103 birimlik artışa neden olmaktadır. Tablo 6: Dışsal Tatmin Düzeyi Regresyon Analizi Sonuçları Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Dışsal Tatmin Düzeyi Beta (ß) t Sig. (p) Sabit 3,265 15,989 0,000 ** Etik İlkeler -0,162-3,951 0,000 ** Mesleki Beklenti 0,152 2,669 0,008 ** Maddi Sıkıntılar -0,218-4,138 0,000 ** Rekabet 0,110 2,421 0,016 * Teknolojik Sorunlar 0,103 2,321 0,021 * F 9,271 R 2 0,137 dzltr 2 0,122 p 0,000 ** p < 0,01 düzeyinde anlamlıdır. * p < 0,05 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 7 ye bakıldığında model 0,001 önem düzeyinde anlamlı çıkmış ve R 2 değeri 0,086 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuca göre modelde bağımlı değişken olan genel tatmin düzeyi değişkeni toplam varyansının % 8,6 sı bağımsız değişken olan çevresel etkenler, etik ilkeler, maddi sıkıntılar, standart ve denetim faktörleri tarafından açıklanmaktadır. Bu değişkenlerin etkileri sabit tutulduğunda düzeltilmiş R 2 düşük bir oranla azalmış ve 0,070 olarak hesaplanmıştır. Genel tatmin düzeyi üzerinde 0,05 anlamlılık düzeyinde çevresel etkenler, standartlar ve denetim faktörlerinin katsayılarının anlamlı ve 0,01 anlamlılık düzeyinde etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinin katsayılarının anlamlı olduğu görülmektedir. Korelasyon analizi sonucu etik ilkeler, maddi sıkıntılar, standartlar ve denetim faktörleri ile genel tatmin düzeyi arasında 0,05 anlamlılık düzeyinde ilişki olmamasına rağmen, regresyon analizi sonucunda elde edilen katsayıların anlamlı olduğu görülmüştür. Dolayısıyla elde edilen regresyon analizine ait model aşağıdaki gibidir: Y geneltatmindüzeyi = 3, ,106 X çevreseletkenler 0,108 X etikilkeler 0,130 X maddisıkıntılar + 0,082 X standartlarvedenetim Modelde görüldüğü üzere etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinde 1 birimlik artış, genel tatmin düzeyinde sırasıyla 0,108 ve 0,130 birimlik azalışa neden olmaktadır. Aynı şekilde

14 387 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği çevresel etkenler ve standartlar ve denetim faktörlerindeki 1 birimlik artış ise sırasıyla genel tatmin düzeyinde 0,106 ve 0,082 birimlik artışa neden olmaktadır. Tablo 7: Genel Tatmin Düzeyi Regresyon Analizi Sonuçları Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Genel Tatmin Düzeyi Beta (ß) t Sig. (p) Sabit 3,293 17,406 0,000 ** Çevresel Etkenler 0,106 2,389 0,018 * Etik İlkeler -0,108-2,861 0,005 ** Maddi Sıkıntılar -0,130-2,929 0,004 ** Standartlar ve Denetim 0,082 2,232 0,026 * F 5,485 R 2 0,086 dzltr 2 0,070 p 0,000 ** p < 0,01 düzeyinde anlamlıdır. * p < 0,05 düzeyinde anlamlıdır. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Bu çalışmada muhasebe meslek mensuplarında strese neden olan faktörlerle iş tatmin düzeyleri arasındaki ilişkinin analizi için Muğla ilinde yapılan anket sonuçları değerlendirildiğinde, aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmış ve önerilerde bulunulmuştur. Faktör analizi sonucunda bulunan stres faktörlerinin, muhasebe meslek mensuplarının iş tatmin düzeyleri ile ilişkisi Pearson korelasyon analizi ile incelendiğinde içsel tatmin düzeyi ile stres faktörleri arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Dışsal tatmin düzeyi ile teknolojik sorunlar, etik ilkeler, maddi sıkıntılar, mesleki beklenti ve standartlar ve denetim stres faktörleri arasında ve genel tatmin düzeyiyle de sadece çevresel etkenler stres faktörü arasında ilişki olduğu saptanmıştır. Regresyon analizi sonucunda dışsal tatmin düzeyi üzerinde rekabet, teknolojik sorunlar, etik ilkeler, mesleki beklenti ve maddi sıkıntılar faktörlerinin katsayılarının anlamlı olduğu görülmüştür. Genel tatmin düzeyi üzerinde çevresel etkenler, standartlar ve denetim, etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinin katsayılarının anlamlı olduğu görülmüştür. Etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinde meydana gelebilecek artış, dışsal tatmin düzeyinde azalışa neden olurken; mesleki beklenti, rekabet ve teknolojik sorunlar faktörlerindeki artış ise dışsal tatmin düzeyinde artışa neden olmaktadır. Genel tatmin düzeyinde ise etik ilkeler ve maddi sıkıntılar faktörlerinde meydana gelebilecek artış, azalışa neden olmakta iken çevresel etkenler ve standartlar ve denetim faktörlerindeki artış ise genel tatmin düzeyinde artışa neden olmaktadır. Dışsal tatmin düzeyini arttırmak için şu öneriler verilebilir: İnternet ve bilgisayar sisteminde arızalar yaşanması engellenmelidir. Meslek mensuplarının ilişkili olduğu kurumların veri tabanları iyileştirilmelidir. Meslek mensupları ile mükellefler arasındaki iletişim kaynakları güçlendirilmelidir.

15 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 388 Mükelleflerin haksız ve etik dışı taleplerini önleyici düzenlemeler yapılmalıdır. Meslek mensupları arasında daha ucuza defter tutulması nedeniyle yaşanan haksız rekabet ortamı, standart oda ücret tarifelerinin uygulanmasıyla giderilerek, gelirin adil paylaşımı sağlanmalıdır. Meslek mensupları üzerindeki sorumlulukların (cezai yaptırımlar, beklenen işlerin çok kısa sürede yapılmasının zorunluluğu vb.) hafifletilmesi gerekir. Kalifiye meslek elemanlarının yetiştirilmesi için kurs, seminer gibi eğitim programlarının geliştirilmeli ve etkinliği arttırılmalıdır. Muhasebe standartları ve denetim alanlarında getirilen düzenlemelerin sağlıklı bir şekilde uygulanabilmesi için meslek mensuplarına yeterli eğitim verilmeli ve uygulamada karşılaştıkları sorunlar için ilgili kurumlarca danışmanlık hizmeti verilmelidir. Genel tatmin düzeyini arttırmak için şu öneriler verilebilir: Oda tarifesindeki ücretler iyileştirilmelidir. Muhasebe mesleği ile ilgili resmi kurumlardaki evrak işlemlerinde bürokrasi azaltılmalı ve bu işlemlerin çevrimiçi olarak yapılması için alt yapı geliştirilmelidir. Muhasebe meslek mensuplarının iş yerlerinin fiziki yeterliliğiyle ilgili kullanım alanı büyüklüğü, yeri ve teknolojik donanım gibi meslek örgütlerince belirli standartlar getirilmelidir. Literatürde farklı mesleklerde stres ve stres faktörlerinin iş tatmin düzeyleriyle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak muhasebe meslek mensuplarında bu konuyla ilgili çalışmalar yetersiz olup, bu eksiklik tarafımızca giderilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda sadece Muğla ilindeki muhasebe meslek mensuplarında strese neden olan faktörler ortaya konmuş ve bu faktörlerin iş tatmin düzeyleriyle ilişkisi incelenmiştir. Bundan sonra yapılacak olan çalışmalarda Türkiye genelindeki muhasebe meslek mensuplarının stres faktörleri ortaya konarak, ulusal çapta meslek mensuplarıyla ilgili düzenleme yapılabilir. Böylece ülkemizdeki meslek mensuplarının sorunları ortaya konularak, iş tatmin düzeylerinin artırılması sağlanabilir. KAYNAKLAR AKGÜNDÜZ, Sevgül, (2006). Örgütsel Stres Kaynaklarının Çalışanların İş Tatmini Üzerindeki Etkisi ve Banka Çalışanları İçin Yapılan Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. AKINCI, Zeki, (2002). Turizm Sektöründe İşgören İş Tatminini Etkileyen Faktörler: Beş Yıldızlı Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama, Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 4: ALPAR, Reha, (2010). Spor, Sağlık ve Eğitim Bilimlerinden Örneklerle Uygulamalı İstatistik ve Geçerlik-Güvenirlik, Detay Yayıncılık, Ankara.

16 389 Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmin Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği ATILGAN, Turan; DENGİZLER, İnci, (2007). Hazır Giyim Sektöründe Örgütsel Stres Üzerine Bir Araştırma, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 2: BEKÇİ, İsmail; ÖMÜRBEK, Vesile; TEKŞEN, Ömer, (2007). Muhasebe Meslek Mensuplarında Stres Kaynağının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1: CURTİS, W. C. vd. Management and Organization Behavior, Boston, Irwin, 1997 den aktaran ÖZDAYI, Nurhayat, (1998). Liselerde Görev Yapan Öğretmenlerin Eğitim Ortamlarının İş Tatmini ve Verimlilik Açısından Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 10: ÇINAR, Orhan, (2010). Eğitim ve Sağlık Alanı Çalışanlarının İş Stres Düzeyleri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 9 Sayı 33: ÇITAK, M. Anıl; KOLDERE, Yasemin; ÜNSAR, Sinan; ERGİN, Gözde, (2008). İstanbul İlinde Görev Yapan Kamu ve Özel İlköğretim Öğretmenlerinin İş Tatmin Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10, Sayı 2: ERDİL, Oya; KESKİN, Halit; İMAMOĞLU, S. Zeki; ERAT, Serhat, (2004). Yönetim Tarzı ve Çalışma Koşulları, Arkadaşlık Ortamı ve Takdir Edilme Duygusu ile İş Tatmini Arasındaki İlişkiler: Tekstil Sektöründe Bir Uygulama, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1: EROĞLUER, Kemal, (2011). Örgütsel İletişim ile İş Tatmini Unsurları Arasındaki İlişkiler: Kuramsal Bir İnceleme, Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt 11, Sayı 1: GÜL, Hasan; OKTAY, Ercan; GÖKÇE, Hakan, (2008). İş Tatmini, Stres, Örgütsel Bağlılık, İşten Ayrılma Niyeti ve Performans Arasındaki İlişkiler: Sağlık Sektöründe Bir Uygulama, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 15: HİRSCHFELD, R. Robert, (2000). Does Revising the Instrinsic and Extrinsic Subscales of the Minnesota Satisfaction Questionnaire Short Form Make a Difference?, Educational and Psychological Measurement, Cilt 60, Sayı 2: İŞCAN, Ö. Faruk; TİMUROĞLU, M. Kürşat, (2007). Örgüt Kültürünün İş Tatmini Üzerindeki Etkisi ve Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 21, Sayı 1: KAYA, Ali; KAYA, Yasemin, (2007). Küçük ve Orta Boy İşletme Yöneticilerinin Stres Kaynaklarını Tespit Etmeye Yönelik Kayseri İlinde Bir Araştırma, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 23: ÖZKAN, Azzem; ÖZDEVECİOĞLU, Mahmut, (2011). Muhasebe Meslek Mensuplarının Mesleki Streslerinin Ruhsal ve Fiziksel Sağlıkları Üzerindeki Etkileri, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt 13, Sayı 3: ÖZKAYA, M. Onay; YAKIN, Volkan; EKİNCİ, Tuğba. (2008). Stres Düzeylerinin Çalışanların İş Doyumu Üzerine Etkisi Celal Bayar Üniversitesi Çalışanları Üzerine

17 Burak Kayhan Yusuf Tepeli Burhan Heybeli Hakan Bakan 390 Ampirik Bir Araştırma, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1: SOYSAL, Abdullah, (2009). Farklı Sektörlerde Çalışan İşgörenlerde Örgütsel Stres Kaynakları: Kahramanmaraş ve Gaziantep te Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2: TENGİLİMOĞLU, Dilaver, (2005). Hizmet İşletmelerinde Liderlik Davranışları İle İş Doyumu Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1: YILDIRIM, Oya, TEKTÜFEKÇİ, Fatma; ÇUKACI, Y. Cahit, (2004). Modern Toplum Hastalığı: Stres ve Muhasebe Meslek Elemanı Üzerindeki Etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 2: YILMAZ, Abdullah; EKİCİ, Süleyman, (2003). Örgütsel Yaşamda Stresin Kamu Çalışanlarının Performansına Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 10, Sayı 2: ZEYTİN, Mustafa; GÖKGÖZ, Ahmet, (2011). Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerin İncelenmesi: Yalova ve Bilecik İlleri Örneği, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sayı 3: