Ö RETMEN ADAYLARI Ç N KPSS E T M B L MLER REHBERL K

Transkript

1

2 Komisyon Ö RETMEN ADAYLARI Ç N KPSS E T M B L MLER REHBERL K ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluklar yazarlar na aittir. 2007, Pegem A Yay nc l k Bu kitab n bas m, yay n ve sat fl haklar, Pegem A Yay nc l k E itim Dan flmanl k Hizmetleri Tic. Ltd. fiti. ne aittir. An lan kuruluflun izni al nmadan kitab n tümü ya da bölümleri, sayfa tasar m, kapak tasar m uyarlanamaz, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kay t ya da baflka yöntemlerle ço alt lamaz, bas lamaz, da t lamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanl bandrolü ile sat lmaktad r. Okuyucular m z n bandrolü olmayan kitaplar hakk nda yay nevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yay nlar sat n almamas n diliyoruz. 1. Bask : Ekim 2007 Kapak Tasar m : Gürsel Avc Yay n Yönetmeni: Gürsel Avc Bask : Tuna Matbaas Pegem A Yay nc l k E itim Dan flmanl k Hizmetleri Tic. Ltd. fiti. Adakale Sokak 4/1 Yeniflehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) nternet: E-posta: pegema@pegema.com.tr

3 Ç NDEK LER iii Ç NDEK LER REHBERL K (ss.1-156) Ça dafl E itim, Ö renci Kiflilik ve Rehberlik Hizmetleri Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Ça dafl E itim, Ö renci Kiflilik ve Rehberlik Hizmetleri Ça dafl Anlay fla Göre Rehberlik Ö renci Kiflilik Hizmetleri Rehberlik Nedir? Rehberli in Amac Rehberli in lkeleri Psikolojik Dan flma ve Rehberli e liflkin Yayg n Yanl fl Anlay fllar Rehberli in Temelleri Rehberli in Dünya daki ve Türkiye deki Geliflimi Özet Konu Tarama Testi Rehberlik Hizmetleri Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Rehberlik Hizmetleri Psikolojik Dan flma Hizmeti Oryantasyon (Duruma Al flt rma) Hizmeti Bireyi Tan ma Hizmeti Bilgiyi Toplama ve Yayma Hizmeti Yöneltme ve Yerleflirme Hizmeti zleme ve De erlendirme Hizmeti Sevk (Yard m Almaya Yönlendirme) Hizmeti Müflavirlik (Konsültasyon) Hizmeti Araflt rma ve De erlendirme Hizmeti Çevre ve Veli ile liflkiler Okul Psikojik Dan flma ve Rehberlik Programlar n n Haz rlanmas Özet Konu Tarama Testi Rehberlik Çeflitleri Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Rehberlik Çeflitleri Hizmet (Uygulama) Alanlar na Göre Rehberlik Birey Say s na Göre Rehberlik Temel fllevlerine Göre Rehberlik E itim Kademelerine Göre Rehberlik Problem Alanlar na Göre Rehberlik Kiflisel Rehberlik Mesleki Rehberlik Meslek Seçim Kuramlar Özet Konu Tarama Testi

4 iv KPSS E T M B L MLER Bireyi Tan ma Teknikleri Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Bireyi Tan ma Teknikleri Bireyi Tan ma lkeleri Test Teknikleri Test D fl Teknikler Toplu Dosya Özet Konu Tarama Testi E itimde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Okul Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Programlar Örgüt Yap s Bakanl k Düzeyinde Örgütlenme l/ lçe Düzeyinde Örgütlenme Özet Konu Tarama Testi Psikolojik Dan flma Kuramlar Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Psikolojik Dan flma Kuramlar Varoluflçu Yaklafl m Hümanistik Yaklafl m-dan flandan H z Alan Yaklafl m Maslow un htiyaçlar Hiyerarflisi ve Kendini Gerçeklefltirme Psikanalitik Yaklafl m Davran flç Yaklafl m Ak lc -Duygusal-Davran flç Yaklafl m Gestalt Yaklafl m Gerçeklik Terapasi Eklektik Yaklafl m Özet Konu Tarama Testi Rehberlik Hizmetlerinde Ö retmen-ö renci liflkileri Konu Bafll klar ve Soru Analiz Tablosu Ö retmen Davran fllar Olumsuz Ö retmen Davran fllar Olumlu Ö retmen Davran fllar Ö retmen Ö renci letiflimi Ö renciyi Dinlemenin Yararlar Sen Dili Ben Dili letiflim Engelleri Özet Genel Test Genel Test Genel Test Kaynakça

5 REHBERL K ÇA DAfi E T M, Ö RENC K fi L K VE REHBERL K H ZMETLER KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Ça dafl Anlay fla Göre E itim E itimin Amaçlar E itimin fllevleri Ö renci Kiflilik Hizmetleri Rehberlik Hizmetleri Rehberli in Tan m Rehberli in Amac Rehberli in lkeleri Rehberlikte Yanl fl Anlay fllar Rehberli in Temelleri Rehberlik Hizmetlerinin Tarihsel Geliflimi Toplam

6 2 KPSS E T M B L MLER ÇA DAfi E T M ANLAYIfiI VE Ö RENC K fi L K H ZMETLER Ça dafl Anlay fla Göre E itim E itimin Amac : Bireyi, biliflsel, bedensel, sosyal ve duygusal yönden kendisi ve toplum için en uygun biçimde gelifltirmektir. Bireyi kendisi için yetifltirmenin anlam, bireyi meslek sahibi yapmak, toplumsal uyumunu sa lamak, kendisini gelifltirme olanaklar sunmakt r. Bireyi toplum için yetifltirmenin anlam ise toplumun düzenini ve süreklili ini sa lamak, ekonomik yap için nitelikli iflgücü yetifltirmektir. Bir baflka deyiflle e itimle sa l kl toplumda sa l kl bireyler hedeflenmektedir. E itimin fllevleri E itimin iki temel ifllevi vard r. Bunlar: 1. Toplumsallaflt rma (Toplum için insan) 2. Bireysellefltirme (Kendine yeter bir insan) 1. Toplumsallaflt rma (Toplum için insan-sosyallefltirme): Toplumsallaflt rman n amac, bulundu u toplumun kültürünü, de erlerini benimseyen, toplumun bir üyesi olarak sorumluluklar n bilen, toplumunu de erli bulan, toplumunu ileriye götürmek için elinden geleni yapan, di er bireylerle iyi iletiflim kurabilen, toplumdaki di er insanlar n, ailesinin ve kendisinin ihtiyaçlar için çal flan, üreten, yap c bireyler yetifltirmektir. Kiflinin sosyalleflmesine katk da bulunan birincil kaynaklar çevresindeki kifliler; annesi, babas, ailesi, okulu, arkadafllar, ö retmenleri ve çevredeki di er kiflilerdir. Sosyalleflmesine katk da bulunan ikincil kaynaklar ise bas l materyaller; kitaplar, dergiler, gazeteler ile televizyon ve radyo gibi iletiflim araçlar d r. 2. Bireysellefltirme (Kendine yeter bir insan): Bireysellefltirmenin amac, kendi potansiyellerinin fark nda olan, kendi ayaklar üzerinde durabilen ve en do ru kararlar verebilen bir insan yetifltirmektir. E itim Anlay fllar Geleneksel E itim Anlay fl : Geleneksel e itim anlay fl n n iki boyutu vard r: Ö retim ve Yönetim/Denetimdir. Bu anlay flta e itim uzmanlar ö retmenler, idareciler ve e itimi denetleyen müfettifllerden oluflmaktad r. Geleneksel e itim anlay fl nda ö rencinin biliflsel geliflimi üzerinde durulmufl ancak duygusal ve sosyal geliflimi gözard edilmifltir. Ö retmen bilgiyi sunan ö renci ise alan konumundad r. Ö rencinin disiplinli bir flekilde t pk bir makine gibi ö retmeni dinlemesi ve ö retilen materyalleri almas beklenmektedir. Ö renci edilgendir. Ancak zaman içerisinde ö rencinin duygusal ve sosyal boyutunun da ö renmesini etkiledi inin fark na var lm fl e itime yeni bir boyut daha eklenmifltir: Ö renci Kiflilik Hizmetleri. Ça dafl E itim Anlay fl : Ça dafl e itim anlay fl, ö renciyi öncelikle bir insan, bir birey olarak kabul eder. Ö rencinin s n f ortam na d flar daki yaflant ve duygular ile geldi ini kabul eder. Bu e itim anlay fl - n n amac, ö rencilerin biliflsel, sosyal, duygusal ve bedensel yönden k sacas tüm yönleri ile geliflmesi, içinde bulundu u topluma uyum sa lamas, mutlu ve üretken birer birey olmas na yard mc olmakt r. Ça dafl e itim anlay fl ö renci merkezlidir. Ö renciyi edilgen konumundan kurtar p, problem çözen, ak lc, analiz ve sentez yapabilen, yarat c, ulusal ve evrensel de erlere sahip, duygu ve düflüncelerinde dengeli bir birey haline getirmeyi amaçlamaktad r. Bu yüzden e itimin ö retim ve yönetim/denetim boyutlar na ça dafl e itim anlay fl yla birlikte ö renci kiflilik hizmetleri eklenmifltir.

7 24 KPSS E T M B L MLER REHBERL K H ZMETLER KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Do rudan Ö renciye Dönük Hizmet Alanlar Bireyi Tan ma Hizmeti Oryantasyon Hizmetleri Bilgi Toplama ve Yayma Yöneltme ve Yerlefltirme zleme ve De erlendirme Hizmeti Psikolojik Dan flma Sevk Hizmeti Dolayl Olarak Ö renciye Dönük Hizmet Alanlar Toplam Okul Rehberlik Program Haz rlama Müflavirlik (Konsültasyon) Çevre ile liflkiler Araflt rma ve De erlendirme

8 REHBERL K 25 REHBERL K H ZMETLER Rehberli in Kapsam DO RUDAN Ö RENC YE YÖNEL K H ZMETLER DOLAYLI OLARAK Ö RENC YE YÖNEL K H ZMETLER Psikolojik Dan flma Okul Rehberlik Program Haz rlama Bireyi Tan ma Müflavirlik (Konsültasyon) Oryantasyon (Al flt rma) Çevre le liflkiler Bilgi Toplama ve Yayma Araflt rma ve De erlendirme Yöneltme ve Yerlefltirme zleme ve De erlendirme Sevk Hizmetleri E er verilen hizmette, bireyle bire bir ilgilenme varsa, çal flma direkt olarak bireyle yap l yorsa hizmet do rudan bir hizmettir. E er verilen hizmette, rehberlik hizmetlerinin niteli ini art rmak amac güdülüyorsa veya ö rencinin geliflimi için ö rencinin d fl nda üçüncü kiflilerle iflbirli i içinde bir çal flma yürütülüyorsa hizmet dolayl bir hizmettir. Psikolojik Dan flma Hizmeti Psikolojik dan flma hizmeti, bireyin kendini tan mas, gelifltirmesi, kendisine ve çevresine uyum sa lamas, sorunlar n n çözmesi ve sa l kl kararlar verebilmesi için bireylere uzman kiflilerce verilen profesyonel bir yard m hizmetidir. Psikolojik dan flma hizmetini sadece bu alanda yetiflmifl psikolojik dan flman verebilir. Psikolojik dan flma hizmeti bireysel veya grupla psikolojik dan flma fleklinde sunulmaktad r. Bireysel psikolojik dan flmada oturumlar dakika ve haftada bir oturum olacak flekilde planlanmaktad r. Bireysel psikolojik dan flmada toplam oturum say s ise 7 oturum olarak belirlenir. Gizlili in en üst düzeyde oldu u hizmet alan d r. Güven, sayg, eflitlik temelinde kurulan bir iliflkidir. Psikolojik dan flman, dan flan, yarg lamadan ve neden, niçin gibi bireyi savunmaya itecek, ve anl k bahaneler bulmas na sebep olabilecek sorular sormadan etkin bir flekilde dinler.

9 36 KPSS E T M B L MLER REHBERL K ÇEfi TLER KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Rehberlik Çeflitleri Uygulama Alanlar na Göre Rehberlik Birey Say s na Göre Rehberlik Temel fllevlerine Göre Rehberlik E itim ve Ö retim Kademelerine Göre R e h b e r l i k Okulöncesi Dönemde Rehberlik lkö retim Döneminde Rehberlik Ortaö retim Döneminde Rehberlik Yüksekö retim Döneminde Rehberlik Problem Alanlar na Göre Rehberlik Kiflisel Rehberlik E itsel Rehberlik Toplam Mesleki Rehberlik

10 REHBERL K 37 REHBERL K ÇEfi TLER Rehberlik farkl kriterlere göre de iflik adlar almaktad r. Örne in hizmet alanlar temel kriterimiz oldu unda e itim alan nda rehberlik, sa l k alan nda rehberlik, sosyal yard m alan nda rehberlik, endüstri alan nda rehberlik, güvenlik alan nda rehberlik gibi bir s n flama yap l rken, hizmeti alan birey say s temel kriterimiz oldu unda bireysel rehberlik ve grup rehberli i gibi bir ayr ma gidilmektedir. Bu bafll k alt nda hangi kritere göre rehberli in ne gibi adlar ald paylafl lacakt r. Hizmet (Uygulama) Alanlar na Göre Rehberlik Uygulama alanlar kriterine göre rehberlik s n flamas ndan kas t rehberlik hizmetlerinin sunuldu u kurum ve kurulufllar bir baflka ifadeyle psikolojik dan flmanlar n görev ald hizmet alanlar d r. E itim Alan nda Rehberlik: Ülkemizde en yayg n bir biçimde a oluflturulmufl olan uygulama alan d r. Okul öncesi dönemden itibaren yüksekö retim kurumlar na kadar her türlü e itim kademesinde psikolojik dan flma ve rehberli in tüm hizmetleri sunulmaktad r. Sa l k Alan nda Rehberlik: Rehberlik hizmetlerinin çeflitli sa l k kurulufllar nda daha bask n olarak önleyici ruh sa l hizmetleriyle (örne in uyuflturucu, AIDS vb. ile mücadele) ve kiflisel geliflimi hedefleyen çal flmalarla (kiflisel rehberlik) ön plana ç kmaktad r. Bunun yan s ra a rl kl olarak çeflitli sa l k kurulufllar nda psikolojik dan flmanlar n psikolojik dan flma a rl kl bir hizmet sundu u görülmektedir. Sosyal Yard m Alan nda Rehberlik: Çocuk Esirgeme Kurumu, huzurevleri, cezaevleri, slahevleri, yetifltirme yurtlar, K z lay gibi kurum ve kurulufllarda verilen rehberlik hizmetleri kastedilmektedir. A rl kl olarak psikolojik dan flma ve kiflisel rehberlik hizmetleri sunulmaktad r. Endüstri Alan nda Rehberlik: Sanayi kurulufllar, iflçi sendikalar, ifl ve iflçi bulma kurumu gibi kurumlarda kiflisel geliflim, mesleki rehberlik vb. alanlar nda verilen rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetlerinin kapsamaktad r. Güvenlik Alan nda Rehberlik: Güvenlik alan nda rehberlik hizmetlerinden kas t silahl kuvvetler ve emniyet teflkilat nda verilen rehberlik hizmetleridir. Her iki kurumda da a rl kl olarak psikolojik dan flma odakl hizmet verilirken bu kurumlara personel yetifltiren okullarda e itsel, mesleki, kiflisel tüm rehberlik hizmetleri sunulmaktad r. Birey Say s na Göre Rehberlik Psikolojik dan flma ve rehberlik hizmetleri, çal flman n yap ld kifli say s na göre bireysel rehberlik ve grup rehberli i olarak ikiye ayr lmaktad r. Bireysel Rehberlik: Ö renci ile teke tek çal flma söz konusudur Grup Rehberli i: Ayn anda bir gruba hizmet verilir. Hem bireysel rehberli i hem de grup rehberli ini uygulamak için grup rehberli i yap lan konuya iliflkin bilgi sahibi olmak yeterlidir. Bilgi verilen konuda uzman kifliler ya da psikolojik dan flmanlar taraf ndan uygulanabilir. Psikolojik dan flma hizmeti de kifli say s na göre bireysel psikolojik dan flma ve grupla psikolojik dan flma olarak ikiye ayr lmaktad r. Yaln z unutulmamal d r ki bu ayr m genel olarak rehberlik hizmetlerinin de il psikolojik dan flma hizmetinin kifli say s na göre ayr m d r.

11 B REY TANIMA TEKN KLER KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Bireyi Tan ma lkeleri Bireyi Tan ma Tekniklerinin S n fland r lmas Testler Test D fl Teknikler Toplam Toplu Dosya B REY TANIMA TEKN KLER Rehberlik hizmetlerinin en nihai amac bireyin kendini gerçeklefltirmesidir. Bireyin kendini gerçeklefltirebilmesi için öncelikle kendisini tan mas gerekmektedir. Birey kendini tan d kça ve kendine iliflkin fark ndal k kazand kça kendini gerçeklefltirme yolunda önemli ad mlar atacakt r. Bu yüzden rehberlik hizmetlerinden bireyi tan ma hizmeti ile birey kendisine tan t lmakta ya da bireye müdahale yöntemleri belirlenmektedir. Bir baflka deyiflle bireyi tan ma hizmetinin ilk amac bireyi kendisine tan tmakt r. Sadece rehberlik hizmetleri aç s ndan de il, ö retim etkinlikleri aç s ndan da, ö retmenin etkili bir ö renme ortam yaratabilmesi için ö rencilerini tan mas gereklidir. Ders program ve etkinlikleri düzenlemek, ö rencinin ilgi ve ihtiyaçlar na uygun yöntem ve teknikleri seçmek, en uygun de erlendirme yöntemlerini belirlemek, Her ö rencinin potansiyelini en üst düzeyde kullanmas n sa lamak, Sa l kl bir kiflilik geliflim ve uyum sa lamas na yard mc olmak, Gerçekçi bir benlik kavram gelifltirmesine ve problem çözme becerileri kazanmalar na yard mc olmak, lgileri do rultusunda seçim yapmalar na ve bu do rultuda ilerlemelerini sa lamak, S n f içi iliflkileri düzenlemek ve gelifltirmek için ö rencilerin tan nmas gereklidir.

12 66 KPSS E T M B L MLER Birey hangi yönlerden tan nmal d r? Bireyi tan ma kapsam nda, 1. Ö rencinin Ailesinin Ekonomik Durumu, 2. Ö renci-aile liflkileri, 3. Bedensel Geliflimi ve Sa l, 4. Zihinsel ve Dilsel Geliflimi, 5. Duygusal ve Toplumsal Geliflimi, 6. Okul E itimi ve Baflar Durumu, 7. Okul D fl Etkinliklere Kat l m, 8. Ö rencinin lgileri ve Yetenekleri, 9. Gelece e Yönelik Planlar ve Mesleki E ilimleri gibi de iflik yönleri tan nmal ve bireye tan t lmal d r. Baflka bir ifadeyle bireylerin her yönüyle tan nmas gereklidir. Bireyi Tan ma lkeleri Bireyi tan man n as l amac onun kendisini tan mas na yard mc olmakt r. Okullarda tan ma hizmetleri tüm ö rencilere yönelik olmal d r. Bireyi tan ma çal flmalar ö retmenlerin, yöneticilerin ve ebeveynlerin deste i ile iflbirli i içinde çal flmay gerektirir. Bireyi tan ma hizmetleri süreklidir. Belli bir dönemde ölçülen özellikler o döneme özgüdür, ö rencideki de iflimlerin ve geliflimlerin sürekli izlenmesi gereklidir. Ö rencilere iliflkin özel ve gizli olmayan, genel sorunlar ilgililerle paylafl lmal d r. Bireyi tan ma hizmetlerinde bireyin tüm yönleri ile tan nmas na çal fl lmal d r. Bireyler hakk nda bilgi toplan rken, en uygun, en geçerli ve en güvenilir ölçme araçlar kullan lmal d r. Sonuçlar ndan yararlan lamayacak, s n f düzeyine, ö renci yap s na ve ihtiyac na uygun olmayan araçlar n kullan lmamas gereklidir. Kullan lan tüm teknik ve araçlar birlikte de erlendirilmelidir. Tek bir ölçme arac n n sonuçlar na göre bireyi tan mak ve buna göre karar vermek kesinlikle uygun de ildir. Bireyi tan ma teknikleri test teknikleri ve test d fl teknikler olarak s n fland r labilirler. Test Teknikleri 1. Baflar testleri Standart Baflar Testleri, Ö retmen Yap m Baflar Testleri 2. Yetenek Testleri Genel Yetenek Testleri, Özel Yetenek Testleri 3. Kiflilik Testleri Ka t Kalem Testleri Projektif Testler 4. Tutum Ölçekleri 5. lgi Envanterleri

13 E T MDE REHBERL K H ZMETLER N N ÖRGÜTLENMES KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Okul Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Programlar Bakanl k düzeyinde örgütlenme 1 1 l/ lçe Düzeyinde Örgütlenme Milli E itim Müdürü Milli E itim Müdür Yard mc s l Dan flma Komisyonu Rehberlik Araflt rma Merkezi (RAM) Okul Müdürlükleri Okul Düzeyinde Örgütlenme Okul Müdürünün Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Hizmetlerine liflkin Görevleri Müdür Yard mc lar n n Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Hizmetlerine liflkin Görevleri Koordinatör Psikolojik Dan flman n Görevleri Rehberlik Uzman n n Görevleri S n f Ö retmenlerinin Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Hizmetlerine liflkin Görevleri Branfl Ö retmenlerinin Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Hizmetlerine liflkin Görevleri Toplam

14 90 KPSS E T M B L MLER OKUL REHBERL K VE PS KOLOJ K DANIfiMA PROGRAMLARI Rehberlik hizmetleri planl, programl ve sistemli yürütülmesi gereken hizmetlerdir. Bu nedenle programlar n haz rlanmas, uygulanmas ve de erlendirilmesi çok önemlidir. Okul rehberlik ve psikolojik dan flma programlar haz rlan rken, ifllevsel, esnek, geçerli, etkili, ekonomik ve kullan fll olmas na dikkat etmek gereklidir. Okul psikolojik dan flma ve rehberlik programlar n n haz rlanmas ve uygulanmas nda, okul yönetimine, ö retmenlere ve psikolojik dan flmanlara önemli görevler düflmektedir. Okul yönetimi, okullardaki rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetlerinin yürütülmesinden birinci derecede sorumludurlar. Program n baflar s, okul yönetiminin hizmetlere verdi i destek ve sa lad imkanlara ba l d r. Rehberlik hizmetlerinin tarihsel gelifliminde de bahsedildi i gibi, hizmetlere temel olarak geliflimsel model ele al nmakta ve bu yüzden programlar n da geliflimsel modele uygun olarak gelifltirilmesi gerekmektedir. Geliflimsel psikolojik dan flma ve rehberlik anlay fl n temel alan bir program n haz rlanmas nda ilk aflama okulda bir anlay fl birli inin oluflturulmas ve ö renci ihtiyaçlar n n belirlenmesidir. Ö renci ihtiyaçlar, ihtiyaç belirleme anketleri, bir önceki y l uygulanan program n incelenmesi, ö retmen ve ebeveyn görüflleri ve ö rencilerin hedeflenen yeterliliklere ulaflma dereceleri ile belirlenebilir. Okul rehberlik ve psikolojik dan flma programlar, ö renci ihtiyaçlar, okulun türü, çevresel koflullar, yürütecek personelin niteli ine dayal olarak ilgililerin kat l m ile planlan r. Tüm programlarda oldu u gibi okul rehberlik ve psikolojik dan flma programlar nda da planlamadaki ve uygulamadaki aksakl klar belirlemek, yeni düzenlemeler yapabilmek ve program n etkilili ini belirleyebilmek için de erlendirmenin yap lmas gerekmektedir. Okul rehberlik ve psikolojik dan flma programlar n n de erlendirilmesi için program hedeflerinin; somut, aç k bir flekilde saptanmam fl olmas, hedeflere ulaflman n zaman al c olmas, hedeflere ulaflmada ailevi, e itsel ve toplumsal baflka de iflkenlerin ifle kar flmas, de erlendirme çal flmalar yapabilecek uzman personel, araç gereç eksikli i gibi nedenlerden dolay güçlükler bulunmaktad r. Bunun için; hedeflerin somut olmas, de erlendirme için geçerli ve güvenilir ölçütler saptanmas ve psikolojik dan flmanlar n zaman ve enerjilerinin bir k sm n de erlendirme çal flmalar na ay rmalar gerekmektedir. Geliflimsel Rehberlik ve Psikolojik Dan flma Programlar n n Temel Özellikleri Programlar, okulun misyonu ve e itim sürecinin bütünleflmifl bir parças olmal d r Tüm ö renciler içindir Ö retmenler program hizmet sisteminin bir parças olmak zorundad r Programlar, ö rencilerin biliflsel ve duygusal geliflimlerine yard m edecek flekilde planlanmal d r. Programlar, do rudan dan flma, de erlendirme ve grup rehberli i servislerini ve dolayl olarak konsültasyon servisini içerir Programlar, ö rencilerin becerilerine odaklan r ve teflvik eder.

15 108 KPSS E T M B L MLER PS KOLOJ K DANIfiMA KURAMLARI KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Varoluflçu Yaklafl m Hümanistik Yaklafl m- Dan flandan H z Alan Yaklafl m Maslow un htiyaçlar Hiyerarflisi ve Kendini Gerçeklefltirme Psikoanalitik Yaklafl m Davran flç Yaklafl m Ak lc -Duygusal-Davran flç Yaklafl m Gestalt Yaklafl m Greçeklik Terapisi Eklektik Yaklafl m Toplam

16 REHBERL K 109 Varoluflçu Yaklafl m Temsilcileri PS KOLOJ K DANIfiMA KURAMLARI Varoluflçu psikolojik dan flma yaklafl m n n temsilcileri aras nda en önemlileri, Rollo May, ve Victor Frankl'd r. Alman felsefeciler Hegel ve Kierkagaard' n görüfllerinden esinlenilmifltir. nsana Bak fl Aç s Bu yaklafl m, insana sürekli geliflme çabas içinde olan hür bir varl k olarak bakar. nsan çevreden ve kendi içgüdülerinden kurtulmak için çaba gösterir. nsan n kendi yaflam çizgisini oluflturmas için çeflitli sorumluluklar yine kendisinin almas gerekir. Davran fl Bozukluklar n n Aç klanmas ve Psikolojik Dan flma Varoluflçu psikolojik dan flma yaklafl m na göre insan n varoluflunu tehdit eden durumlar insanda kayg ve mutsuzluk meydana getirir. Bu durumda yaflam n bir anlam kalmaz ve insan n psikolojik sa l bozulur. Psikolojik dan flman n amac ; bireyin kendisi için yeniden sorumluluklar alabilmesi, ba ms zl k kazanmas ve böylelikle varoluflunu yeniden yaflayarak tüm potansiyellerini ortaya koyabilecek bir duruma gelmesidir. Varoluflçu psikolojik dan flma yaklafl m nda bugün önemlidir. Dan flan dün veya yar ndan bahsetti inde yaflam n dan flan flimdi nas l etkiledi i sorularak bugün e çekilir. Varoluflçu psikolojik dan flma yaklafl m bir iliflkisel-yaflant sal yaklafl md r. Bu yüzden dan flanla psikolojik dan flman aras nda kurulan iliflki karfl l kl d r ve önemlidir. Bir baflka ifadeyle iliflkide psikolojik dan flman güdümlü bir yaklafl m benimsemez. Psikolojik dan flman n as l çabas dan flan n kendisi olmas için teflvik etmektir. Hümanistik Yaklafl m-dan flandan H z Alan Yaklafl m Temsilcisi Bu yaklafl m n temsilcisi Carl Rogers'd r. nsana Bak fl Aç s : Rollo May Hayat % 10 size sunulan fleylerden,% 90 nas l tepki verdi inizden oluflur. Victor Frankl Bu yaklafl ma göre insandaki en temel güdü Kendini Gerçeklefltirme güdüsüdür. Rogers'a göre insan geliflme gücünü kendinden alan, her an geliflmekte olan, iyiye yönelik bir varl kt r. nsan kötü olmuflsa çevresel faktörler, engellenmeler ve çat flmalar sonucu uyumsuz olmufltur. Carl Rogers Davran fl Bozukluklar n n Aç klanmas ve Psikolojik Dan flma Bu yaklafl m güdümsüz bir yaklafl md r. Bir baflka deyiflle psikolojik dan flman dan flan n de iflim gücüne inan r ve dan flan yönlendirmez. Eflit düzeyde bir iliflki kurulmas önemlidir. Rogers, demokratik, güdümsüz, kiflileraras iliflkilerin psikoterapide daha çok yarar sa layaca n ileri sürer. Rogers'a göre, Dan flan n yüreklendirildi i ve onun kendisini anlamas na f rsat verilen olumlu koflullar sa land nda problemli kifli savunucu olmayacakt r. Dolay s yla kendi problemlerini, uyumsuz davran fllar n daha kolay alg layacakt r. Dan flan n kiflili ine duyulan sayg, koflulsuz kabul kendi hayat n kendisinin düzene koymas bireyin özerkli ini gelifltirecektir. Dan flan n de iflime iliflkin sorumlulu u daha fazla oldu-

17 REHBERL K H ZMETLER NDE Ö RETMEN-Ö RENC L fik LER KONU BAfiLIKLARI VE SORU ANAL Z TABLOSU Ö retmen Davran fllar Olumsuz Ö retmen Davran fllar 2 2 Olumlu Ö retmen Davran fllar Ö retmen-ö renci letiflimi Etkin Dinleme Aç k ve Kapal Uçlu Sorular Ben/Sen Dili ve Özsayg y Gelifltirici Dil letiflim Engelleri Toplam

18 122 KPSS E T M B L MLER Ö RETMEN DAVRANIfiLARI OLUMSUZ Ö RETMEN DAVRANIfiLARI Ö retmenin nanc Kontrol etmeliyim. Ben üstünüm. Ö renciler üzerinde hak sahibiyim, onlar bana borçlular. Mükemmel olmal y m. Ben önemli de ilim. Ö retmenin Davran fl taat bekler. Ceza ve ödül verir. Kazanmaya çal fl r. Kendisinin hakl, ö rencinin haks z oldu unu savunur. Kendisine karfl afl r savunucu olabilir. Ö rencilere ac r. Her fleyi kendisi bilir, yetkili kendisidir. Çokça Ö üt Verir. Kendine laf söyletmez, elefltiriye kapal d r. Kendi üstünlü ünü s kl kla vurg u l a r. Ö rencileri yetersiz görür. Küçümseyici ve afla lay c bir t u t u m d a d r. Ö rencileri yönetir. lgiyi, deste i kendine sayg gösterene verir. Gözde ö rencilerini afl r sahiplenir. Yapt klar n n karfl l n hep bekler. Mükemmellik bekler, hatalar affetmez. Her fleyi eksik ve yetersiz bulur, hata arar. Baflkalar n n ne düflündü üne afl r önem verir. Kendi beklentileri, ç karlar için ö rencileri zorlar. Gevflektir, kurals zd r, tutars zd r. liflkilerde s n rlar belirleyemez. Ö rencilerin tüm isteklerine boyun e er. "Hay r" diyemez. Hedef saptayamaz. Ö renciler Üzerindeki Etkisi syankarl artar. Kazanmak ve hakl l n kan tlamak ister. Kayg lan r, intikam pefline düfler. Yaflam n adaletsiz oldu una inan r. Çaba harcamaktan vazgeçer. Sürekli kontrol edilsin ister, ba ml - l k artar. Kendini küçümser, yetersiz hisseder. Baflkalar n suçlamay, elefltirmeyi ö renir. Ö retmenin aç n yakalamaya çal - fl r. Yaflam n adaletsiz oldu una inan r. Ba ml l k artabilir. Üstün oldu unu kan tlama ihtiyac hisseder. Baflkalar na güvenmez. Sömürüldü ünü düflünür. Sömürmeyi ö renir. Yaflam n adil olmad na inan r. Ba ml l k artar. Kendini yetersiz hisseder. Mükemmeliyetçi olur. Baflkalar ile y a r fl r. Umutsuzluk, çaresizlik duygular n s k yaflar. Baflkalar n n fikirlerine afl r önem v e r i r. Kendi iste ini kabul ettirmeye çal fl r. Kurallar konusunda kafas kar fl kt r. Baflkalar n n haklar na sayg gösterm e z. Güç göstererek hak arayabilir.

19 REHBERL K 137 GENEL TEST 1 1) I. Sa l kl bir kiflilik yap s gelifltirmek II. Bireyin topluma uyumunu kolaylaflt rmak III. Bireyin potansiyellerini ve gizilgüçlerini gelifltirmek E itimin içerisinde verilen ve yukar daki amaçlar gerçeklefltirmeyi hedefleyen hizmet türü afla dakilerden hangisidir? A) Sosyal ve kültürel hizmetler B) Disiplin hizmetleri C) Ö retim hizmetleri D) Rehberlik hizmetleri E) Sosyal yard m Hizmetleri 4) Afla daki ifadelerden hangisi rehberlik tan mlar ndan ç kar labilecek genellemelerden birisi de ildir? A) Rehberlik bir süreçtir, zaman gerektirir. B) Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yard md r. C) Rehberlik yard m, akademik bir ders konusu olabilir. D) Rehberli in amac ; bireyin kendini gerçeklefltirmesine yard mc olmakt r. E) Rehberlik bireyin kendisini tan mas na yard m etmektir. 2) Temel e itimin yayg nlaflmas, sanayi toplumlar nda çok de iflik kültür ve yaflam tarz na sahip olan, e itim ihtiyac birbirinden farkl bireylerin ayn s - n flarda toplanmas na yol açm flt r. Yukar da bahsedilen durum rehberli in ortaya ç kmas n gerektiren nedenlerden hangisinin kapsam nda yer al r? A) Demokratik yaflam n karar verme gücüne sahip bireyler gerektirmesi B) lerici e itim anlay fl n n benimsenmesi C) Demokratik toplumlarda bireylere tan nan seçme özgürlü ü D) Meslek seçiminin zorlaflmas E) Bireysel farkl l klar n e itimde dikkate al nmas zorunlulu u 5) Afla dakilerden hangisi hizmet alanlar na göre rehberlik çeflitlerinden de ildir? A) Turizm B) Sosyal yard m C) Endüstri D) Sa l k E) E itim 3) Afla dakilerden hangisi rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetleri ile ilgili do ru bir anlay fl göstermektedir? A) Rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetleri ile tüm kiflisel problemler hemen çözülebilir. B) Rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetleri bireyin duygusal yan ile ilgilenir. C) Rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetleri bütün ö rencilere yönelik bir hizmettir. D) Rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetlerinden yararlanmak zorunludur. E) Rehberlik ve psikolojik dan flma hizmetleri bireye tek yönlü olarak do rudan verilen bir yard md r. 6) A fl a d ak il e rden hang isi ya da hang il er i rehberli in ortaya ç kmas n ve yay lmas n gerektiren geliflmelerden de ildir? A) Meslek seçiminin zorlaflmas B) Bireysel farklar n e itimde dikkate al nmas zorunlulu u C) lerici e itim anlay fl n n benimsenmesi D) Geleneksel rehberlik anlay fl n n yayg nlaflmas E) E itimde kiflinin duygusal yönüne verilen önemin giderek artmas