GİRİŞİMCİLİK HİSLERİYLE GİRİŞİMCİLİK POTANSİYELİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: GEBZE VE CİVARINDAKİ GİRİŞİMCİLER ÜZERİNE BİR SAHA ARAŞTIRMASI

Transkript

1 GİRİŞİMCİLİK HİSLERİYLE GİRİŞİMCİLİK POTANSİYELİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: GEBZE VE CİVARINDAKİ GİRİŞİMCİLER ÜZERİNE BİR SAHA ARAŞTIRMASI Yrd. Doç. Dr. Lütfühak ALPKAN* Yrd. Doç. Dr. Halit KESKİN* Yrd. Doç. Dr. Cemal ZEHİR* KOBİ' lerin en önemli yönetim sorunlarından biri işletme sahip veya yöneticilerinin girişimcilik hislerinin desteklediği girişimcilik potansiyelinde olmamalarından kaynaklanmaktadır (Hisrich and Peters, 2002, s. 66 ). Bir kişinin girişimci olabilmesi için, risk ve sorumluluk üstlenebilme, dinamik bir kişilik, yeniliklere açık olma, büyüme tutkusu gibi belirli özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özelliklere sahip olmayan kişi, işletmenin mülkiyetine sahip kimse sıfatıyla, işletme sahibi de olsa girişimci veya müteşebbis değildir (Müftüoğlu, 1993, s ). Girişimci özelliğe sahip bir kişi, önemsiz durumları bile önemli durumlara dönüştürebilir. Girişimciler, içimizdeki vizyon sahibi kişilerdir. Girişimcinin gözünde çoğu insanın değeri hayallerinin önünde duran problem kadardır (Gerber, 1996, s ). Girişimci geçmişte değil, gelecekte yaşamaktadır. KOBİ'lerde, işletme sahiplerinin girişimcilik ve yöneticilik konularında kendilerini geliştirmeleri veya girişimcilik özelliklerine sahip kişilere, işletme kurabilmeleri için imkanlar verilmesi gerekmektedir. Ancak bu sayede işletme küçük ölçekten orta ölçeğe ve orta ölçekten büyük ölçeğe taşınabilecektir (Yeşilyurt, 1996, s ). Türkiye açısından duruma bakıldığında girişimcilik ve yöneticilik niteliklerini kişiliğinde bütünleştirebilmiş işletme sahibi olmak için gerekli finansal kaynaklara

2 sahip olan kişinin, aynı zamanda iyi bir girişimci ve yönetici olması ancak tesadüfen olmaktadır. Ayrıca ülkemizde yapılan yanlış bir değerlendirme de girişimcilik ile para sahibi olmanın aynı anlamda kullanılmasıdır. Yani girişimcilik için para sahibi olmanın yeterli olduğu konusunda bir düşünce hakimdir. Dolaysıyla, bir işletme kurabilmek için gereken parasal şartlara sahip olan kişi, kendisini girişimci olarak görmekte ve bir yatırıma girmekte, bu yatırımların çoğu da başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Girişimci her alandaki yeniliği başlatan kişi olduğu gibi yeniliklerin sürdürülmesi ve geliştirilmesi de onun karar ve uygulamaları sonucunda gerçekleşebilecektir. Bu uygulamaları yönlendiren girişimci kültür ve zihniyetinin oluşumunda, bu kişilerin iş sahibi olmadan önceki uğraşıları, eğitim düzeyleri gibi toplumsal ve ekonomik özellikleri ile birlikte bireysel özellik ve davranış boyutları da etkili olacaktır (Aktan, 1996, s ). Bu bildiri çalışmasında öncelikle girişimcilik hisleriyle girişimcilik potansiyeli arasındaki ilişki ortaya konulacaktır. Daha sonra araştırma bulguları doğrultusunda KOBİ sahip ve yöneticilerine ve işletme kurmak isteyenlere öneriler sunulacaktır. 1. DEĞİŞKENLER 1.1. BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLER: GİRİŞİMCİLİK HİSLERİ KONTROL HİSSİ Kontrol hissi bir bireyin hayatındaki ödülleri ve cezaları algılamalarını ifade etmektedir (Pervin, 1998). İçsel bir kontrol hissine sahip bireyler, kendi hayatlarının gidişatını kendilerinin kontrol edebilme yeteneğine sahip olduklarına inanmaktayken, dışsal kontrol hissine sahip bireyler de hayatın olaylarının dışsal faktörlerin (şans, talih, kısmet v.b.) sonuçları olduğuna inanmaktadırlar (Rotter, 1966, s. 1-28). İçsel kontrol hissine sahip insanların dışsal kontrole sahip olanlarla mukayese edildiğinde muhtemelen başarı için daha fazla çaba gösterecekleri ileri sürmüştür (Brockhaus ve Horwitz, 1986, s ). Daha ileri bir adım

3 atarak kontrol hissinin başarılı ve başarısız girişimcileri birbirinden ayırt ettiğini ileri sürmüştür. Genellikle girişimciler, alacağı kararları dışsal faktörlere bırakmak yerine yönetimi kendi eline almayı tercih etmektedirler (Mitton, 1989, s. 9-15). Deneysel bulgular içsel kontrol hissinin literatürde de belirtildiği üzere bir girişimcilik karakteri olduğunu ortaya koymaktadır (Robinson, et al., 1991, s ). Çalışmanın bundan sonraki kısmında kontrol hissi ifadesi ile dışsal kontrol hissi kastedilecektir RİSK EĞİLİMİ Girişimcilik literatürünün bir çoğu önemli bir girişimsel karakteristik olarak risk almayı işaret etmektedir (Cunningham and Lischeron, 1991, s ). Bir kişinin risk alma eğilimi belirsiz karar verme şartlarında şans almaya doğru eğilimi olarak tanımlanabilmektedir (Mill, 1984). Risk alma eğilimi girişimcileri idarecilerden ayırmada anahtar faktör olarak ileri sürmüştür. Diğerleri girişimcilik fonksiyonunun öncelikle risk ölçümü ve risk almayı kapsadığını ifade etmektedir (Sarachek, 1978, s ). Kar elde etmede belirli kontrol ve yeteneğe sahip oldukları durumlarda girişimciler orta derecede riskleri almayı tercih etmektedirler. Çünkü girişimcinin bir başka özelliği olan başarı güdüsü yüksek dereceli risklerden kaçınmalarına yol açmaktadır BAĞIMSIZLIK ARZUSU Bağımsızlık arzusu belki de girişimcinin başka gelir elde etme yolları varken neden bir girişimde bulunarak risk aldığını açıklayan en önemli özelliktir. Girişimci, mevcut sermaye birikimini, enerji ve sağlığını ve sosyal statüsünü belki de sırf başkalarına ekonomik olarak bağımlı olmama, karar alırken ve uygularken başkalarından emir almama, başarı ve başarısızlığı paylaşmama ve kimseye hesap vermemeyi tercihi ve sadece kendi potansiyelini herkesten bağımsız olarak gerçekleştirme arzusu ile hareket etmektedir (Hisrich ve Peters, 2002, s. 69) GİRİŞİMCİLİK POTANSİYELİ

4 Girişimcilik potansiyeli girişimcinin başarılı olabilme ihtimalidir. Burada başarı beklentisi girişimcinin azmi, enerjisi, mali gücü, bilgi ve tecrübe birikimi gibi özellikleri ile bağlantılıdır. Başarı belki de büyük ölçüde genel ve yakın çevresel faktörlerin etkisi altında olsa bile, girişimcinin başarı beklentisi yani girişimcilik potansiyeli büyük ölçüde sahip olduğu yukarıda sözü edilen kişisel özelliklere dayalıdır (Hisrich ve Peters, 2002, s ). 2. METODOLOJİ 2.1. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLER Şekil 1: Araştırmanın Genel Modeli Hipotez 1: Kontrol hissi ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Hipotez 2: Bağımsızlık arzusu ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır.. Hipotez 3: Risk alma eğilimi ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır ARAŞTIRMANIN METODU

5 Araştırma evreni olarak Gebze ve civarındaki girişimciler (küçük işletme sahip/yöneticileri) esas alınmıştır. Girişimcilik hisleriyle (kontrol hissi, bağımsızlık arzusu ve risk alma eğilimi), girişimcilik potansiyeli arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik olarak anket yöntemi uygulanmıştır. Anket kontrol hissi, bağımsızlık arzusu, risk alma eğilimi ve girişimcilik potansiyeli olmak üzere dört kısımdan oluşmaktadır. Anket 1-5 likert ölçeği tipinde hazırlanmıştır. Değişkenlerin ölçümü için anket formunda sorulan aşağıdaki sorular Hisrich ve Peters'ten (2002) tercüme edilmiş ve alfa güvenilirlik testine tabi tutulmuşlardır:

6 A KONTROL HİSSİ (α=0,6280) Ölçek 1ÇEVREMDEKİ OLAYLARI ETKİLEMEM PEK MÜMKÜN DEĞİL 1İŞLER İYİ GİDİNCE BUNUN SEBEBİ GENELLİKLE İYİ ŞANSTIR 1EĞER BİRŞEY YAPMAYA KARAR VERİRSEM, BUNU YAPMAMI KİMSE ENGELLEYEMEZ 1YENİ ŞEYLERİ DENEMEK ÜRKÜTÜCÜ OLSA DA, DENEMEKTEN VAZGEÇMEM 1KARİYERİMLE İLGİLİ KARAR VERİRKEN YAKINLARIMIN DEDİĞİNİ YAPARIM 1CANIM BİRŞEYİ İSTERSE, BANA İKRAM EDİLMESİNİ BEKLEMEM, GİDER ALIRIM HERKES BİR İŞ İÇİN YAPILAMAZ DESE DE, BEN YAPMANIN Düz YOLLARINI ARARIM B BAĞIMSIZLIK ARZUSU (α=0,7557) Ölçek 1EKONOMİK OLARAK KİMSEYE BAĞLI OLMAK İSTEMEM 1BİR AKŞAM YEMEĞİNE ÇIKARKEN, NEREYE GİDİLECEĞİNİ ARKADAŞLARIMA BIRAKIRIM 1KİMSE BEĞENMESE DE BEN DOĞRU BİLDİĞİMİ SAVUNURUM 1FARKLI OLMAKTAN ÇEKİNİRİM BAŞKALARININ ONAYINI ALMAK İSTERİM Ters C RİSK ALMA EĞİLİMİ (α=0,7801) Ölçek 1KORKUNCA KORKUNUN ÜSTÜNE GİDERİM 1YENİ YEMEKLER, YENİ YERLER VE YENİ TECRÜBELERİN PEŞİNDE KOŞARIM 1SORUYU SORMADAN ÖNCE CEVABI BİLMEYE İHTİYAÇ DUYARIM 1SON ALTI AYDA BAZI RİSKLER ALDIM 1HİÇ TANIMADIĞIM BİRİNE GİDİP SOHBETE BAŞLAYABİLİRİM 1KASITLI OLARAK HİÇ BİLMEDİĞİM BİR YOLA SAPABİLİRİM

7 BİRŞEYİ DAHA ÖNCE BAŞKALARI DENEMEMİŞSE BEN DE DENEMEM Ters D GİRİŞİMCİLİK POTANSİYELİ(α=0,7529) Ölçek 1BİR PROJEYİ BAŞLATIP HER TÜRLÜ ENGELE RAĞMEN SONUNA KADAR GİDERİM 1İŞ BAŞINDA OLMAYI VE SORUMLULUK ALMAYI SEVERİM 1İLİŞKİ İÇİNDE OLDUĞUM İNSANLAR BANA GÜVENİR VE SAYGI DUYARLAR 1KENDİMİ SAĞLIKLI VE İYİ HİSSEDİYORUM 1İNSANLARLA GÖRÜŞMEYİ VE ONLARLA UĞRAŞMAYI SEVERİM 1İNSANLARLA İYİ İLETİŞİM KURARIM VE ONLARI İKNA EDERİM 1İNSANLAR BENİM FİKİRLERİMİ ANLAMAKTA ZORLANMAZLAR 1KURMAYI AMAÇLADIĞIM İŞ KONUSUNDA ÇOK GENİŞ TECRÜBELERİM VAR 1VERGİ KAYITLARI, FATURALAR, DEFTERLER GİBİ EVRAKLARI HAZIRLAMAYI İYİ BİLİYORUM 1FİNANS VE PAZARLAMA BECERİLERİM ÇOK İYİ 1HEDEFLEDİĞİM PAZARDAKİ RAKİP FİRMALAR DA ÇOK BAŞARILI 1İŞİM İÇİN ÇOK UYGUN BİR KURULUŞ YERİ BELİRLEDİM 1KURULUŞ YATIRIMI İÇİN YETERLİ BİR MALİ KAYNAK BULDUM 1İLK YILKİ FAALİYET GİDERLERİ İÇİN BANA DESTEK OLABİLECEK YAKINLARIM VAR 1UCUZ VE KALİTELİ HAMMADDE SATICILARINI TANIYORUM 1BENİM ZAYIF OLDUĞUM KONULARDA DANIŞABİLECEĞİM YETENEK VE BİLGİ SAHİBİ KİŞİLERİ TANIYORUM BU İŞİ KURMAYI HERŞEYDEN ÇOK İSTİYORDUM Düz Verilerin değerlendirilmesinde SPSS 10.0 for Windows istatistik paket programı kullanılmıştır. Araştırma modelinde yer alan hipotezleri test etmek için korelasyon ve regresyon analizleri uygulanmıştır.

8

9 3. ARAŞTIRMANIN BULGULARI Gebze civarındaki 100 küçük işletme sahip/yöneticisine gönderdiğimiz anketlere 47 cevap gelmiştir. Buna göre korelasyon ve regresyon analizleri ile hipozlerdeki iddialar test edilmiştir. Hipotez 1'de: kontrol hissi ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunduğunu, Hipotez 2'de bağımsızlık arzusu ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunduğunu, ve Hipotez 3'te de risk alma eğilimi ile girişimcilik potansiyeli arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunduğunu öne sürmüştük. Aşağıdaki tabloda bu ilişkilerle ilgili bulgular gösterilmiştir. Tablo 1: Değişkenler Arasındaki Korelasyonlar Cevap verenlerin sayısı:47 ort. std. sap. A B C KONTROL HİSSİ (α=0,6280) A 3,84 0,58 BAĞIMSIZLIK ARZUSU (α=0,7557) B 3,70 0,75 0,364** RİSK ALMA EĞİLİMİ (α=0,7801) C 3,69 0,72 0,438* 0,496* GİRİŞİMCİLİK POTANSİYELİ (α=0,7529) D 2,44 0,47 0,383* 0,472* 0,177 ** 0,05 seviyesinde anlamlı; * 0,01 seviyesinde anlamlı Tablo 2: Regresyon Analizi Sonuçları Bağımlı Değişken: Bağımsız Değişkenlerin Beta katsayıları İstatistiksel Göstergeler GİRİŞİMCİLİK KONTROL BAĞIMSIZLIK RİSK ALMA R-kare F P POTANSİYELİ HİSSİ ARZUSU EĞİLİMİ MODEL 1 0,383* 0,147 7,564 0, ,472* 0,223 13,490 0, ,283 0,057 2,648 0, ,253*** 0,403* 0,292 8,869 0, ,484* 0,001 0,235 6,592 0, ,353** 0,058 0,145 3,770 0,031

10 7 0,309** 0,455* 0,143 0,305 6,134 0,001 *** 0,10 seviyesinde anlamlı; ** 0,05 seviyesinde anlamlı; * 0,01 seviyesinde anlamlı Tablo 1'de görüldüğü üzere Hipotez 1 ve 2'de öne sürüldüğü gibi Girişimcilik Potansiyeli ile Kontrol Hissi ve Bağımsızlık Arzusu arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler bulunmuştur. Ancak Hipotez 3'te öne sürüldüğü gibi Girişimcilik Potansiyeli ile Risk Alma Eğilimi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Korelasyon analizine ilaveten, girişimcilik potansiyeline etki edeceğini öne sürdüğümüz tüm girişimcilik hislerinin hep birlikte bu bağımlı değişken üzerindeki etkisini görmek için bir de regresyon analizi yapılmıştır. Bu analizin sonuçları aşağıdaki Tablo 2'de özetlenmiştir. İlk üç modelde her bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkileri tek tek ele alındığında Risk alma eğiliminin haricindeki modeller anlamlı çıkmış olup, Model dörtte Kontrol hissi ve Bağımsızlık arzusunun ortak etkilerine bakıldığında hem modelin anlamlılığı yüksektir, hem de bağımsızlık arzusu en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Sonuç olarak girişimcilik potansiyeli ile en anlamlı ve pozitif bir ilişki içinde olan girişimcilik hissi bağımsızlık arzudur. Kontrol hissi ise girişimcilik potansiyelini nispeten daha az etkilemektedir. Risk alma eğiliminin ise bir etkisi olmadığı ortaya çıkmıştır. KAYNAKLAR 1. Aktan, Oğuz, Türk İşadamı ve İşletmesi, Gündoğan Yayınları, Ankara Brockhaus, R. H.; Horwitz, P. S., The psychology of the entrepreneur, The Art and Science of Entrepreneurship, Ballinger, Cambridge, Cuningham, J. B. ; Lischeron, J., Defining entrepreneurship, journal of Small Business Management, vol. 29, Gerber, Michael E., Girişimcilik Tutkusu, çev. Tayfur Keskin, Sistem Yayıncılık, İstanbul Hisrich, Robert D.; Peters, Michael p., Entrepreneurship, McGraw-Hill Higher

11 Education, Mitton, D. G., The complete entrepreneur, Entrepreneurship: Theory and Practice, Vol. 13, Müftüoğlu, Tamer, Türkiye' de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler; Sorunlar ve Öneriler, 3. Baskı, Desen Ofset A.Ş., Ankara Pervin, L. A., Personality: Theory, Assesment and Research, John Wiley & Sons, New York, Robinson, P. B.; Huefner, J. C. ; Hunt, H. K., An attitude approach to the prediction of entrepreneurship, Entrepreneurship: Theory and Practice, vol. 15, Rotter, J. B., Generalized expectancies for internal versus external locus of control of reinforcement, Psychological Monographs: General and Applied, Serial Number 609, Vol. 80, Sarachek, B., American entrepreneurs and the Horatio Alger Myth, journal of Economic History, Vol. 38, Yeşilyurt, Sema, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi (KOS) İşletmelerinde stratejik Yönetim ve Yöneticinin Önemi Konusunda Tespit ve Öneriler, Çimento İşveren Dergisi, Ocak 1996.