Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 34, Kasım 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 34, Kasım 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date CANER KORKMAZ Giresun Üniversitesi, Yönetim ve Organizasyon canerk777@hotmail.com DENETÇİLERİN ÖRGÜTSEL GÜVENLERİNİN İŞ TATMİNLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ÖRGÜT TERCİHLERİNİN ARACI ETKİSİ Denetim hizmetinin kalitesi açısından bu hizmeti sunan denetçilerin işlerinden hoşnut olmaları önemli bir husustur. Bu çalışmada denetçilerin örgütsel güvenlerinin iş tatminleri üzerindeki etkisi ve örgüt tercihlerinin aracı etkisi araştırılmıştır. Araştırma Ocak-Mart 2016 döneminde anket yöntemi ile yapılmıştır (n=197). Araştırma sonuçlarına göre, örgütsel güvenin bağımsız değişken ve iş tatmininin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki belirlenmiştir. Örgütsel güvenin bağımsız değişken ve örgüt tercihinin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Örgüt tercihinin bağımsız değişken ve iş tatminin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki belirlenmiştir. Örgütsel güvenin ve örgüt tercihinin bağımsız değişken, iş tatmininin de bağımlı değişken olduğu çoklu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Örgüt tercihinin aracı etkisi için uygulanan bu testin sonuçlarına göre, çalışmadaki üç model için de örgüt tercihinin aracı etkisi istatistiki olarak anlamlı çıkmıştır. Anahtar kelimeler: Örgütsel güven, örgüt tercihi, iş tatmini, denetçi Öz

2 THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL TRUST ON AUDITORS JOB SATISFACTION: THE MEDIATION EFFECT OF ORGANIZATION PREFERENCE Abstract Auditors job satisfaction is an important concept for the quality of audit. In this study, the effect of auditors organizational trust on job satisfaction and the mediator role of organization preference is discussed. This research was conducted January-March 2016 period(n=197). Regression with organizational trust as an independent variable and job satisfaction as a dependent variable was resulted in significant association between the variables. Regression with organizational trust as an independent variable and organizational preference as a dependent variable resulted in significant association between the variables. Regression with organization preference as an independent variable and job satisfaction as a dependent variable resulted in significant association between the variables. Multiple regression with organization preference and organizational trust as independent variables and job satisfaction as the dependent variable resulted in significant association between among the variables. According to the test results, it can be concluded that the mediation effect of organization preference is statistically significant for all models in this study. Keywords: Organizational trust, organization preference, job satisfaction, auditor. 449 GİRİŞ Örgütlerin sermaye yapılarındaki en önemli kalem beşeri sermayeleridir. Beşeri sermayenin elde edilmesi ve istenilen süre boyunca elde tutulabilmesi önemlidir. Örgütün, beşeri sermayeyi oluşturan çalışanları ve onların sahip olduğu bilgi, beceri ve tecrübelerinden etkin bir şekilde yararlanması gerekir. Aksi takdirde örgütün stratejilerine ulaşması mümkün değildir. Bu noktada iş tatmini kavramı karşımıza çıkmaktadır. Yapılan araştırmalarda çalışanların iş tatminini etkileyen pek çok unsurun varlığından söz edilmektedir. Bu unsurlardan biri de örgütün kendisidir. Örgütün kendi bünyesinde güven ortamı yaratıp bunu devam ettirebilmesi önemlidir. Elbette önemli bir diğer husus da örgütün istenilen özelliklere sahip çalışanların istenilen süre boyunca elde tutulması ve örgütün bu kaynaktan etkin ve verimli bir şekilde yararlanmasıdır. Bu noktada da karşımıza örgüt tercihi kavramı çıkmaktadır. Örgüt içerisinde yaratılan güven ve mevcut personelin örgütte çalışmaya devam etmeyi isteyip istemediği yani örgüt tercihi, örgütlerin çalışanlarını elde tutmaları için kilit bir öneme sahiptir. Çalışmada, örgütsel güveninin iş tatmini üzerindeki etkisi örgüt tercihinin aracı etkisi göz önüne alınarak incelenmiştir. ÖRGÜTSEL GÜVEN Güvenin pek çok tanımı bulunmaktadır. Paliszkiewicz (2010) güven kavramını karşı tarafa olan inanç şeklinde tanımlamıştır. Güven kavramı geçmiş tecrübeler ve beklenen gelecek arasında bir köprü olarak görülebilir (Paliszkiewicz, vd., 2014). Örgütsel güven son yıllarda araştırmacıların ilgisini çeken bir konu haline gelmiştir (İşcan&Sayın, 2010; Tekingündüz vd., 2014; Fard&Karimi, 2015; Pourkeiani&Tanabandeh,

3 2016). Örgütsel güven, çalışanların belirsizlik arz eden ve riskli durumlarda bile örgütlerinin kendilerine karşı verdiği sözlerinde daimi olarak tutarlı olacağına dair inanç olarak ifade edilebilir. ÖRGÜT TERCİHİ Ülkemizdeki genç ve eğitimli nüfus gün geçtikçe artmaktadır. Bu nedenle üniversiteden yeni mezun olmuş adaylar bazen karşılarına ilk çıkan iş teklifini düşünmeden kabul etmektedir. Bazen kişiliklerine bazen de eğitimlerine dahi uygun olmayan işlerde işsizlik korkusu nedeniyle çalışmak zorunda kalabilmektedirler. Bu bağlamda çalışanların motivasyonlarını etkileyen önemli unsurlardan biri olan örgüt tercihi, yani işgörenlerin halen çalıştıkları firmalarda gerçekten çalışmayı isteyip istemedikleri bu çalışmanın bir değişkeni olarak araştırmaya dahil edilmiştir. Öztürk ve Dündar ın (2003) örgütsel motivasyon ve motive edici faktörler ile ilgili çalışmasında da örgüt tercihi ele alınmıştır. İŞ TATMİNİ İş tatmini, örgütlerin rekabet üstünlüğü sağlamadaki en önemli kaynaklarından biri olan insan kaynağı ile ilgili bir kavramdır. İş tatmini zihinsel olmaktan ziyade duygusal bir kavramdır (Kayıhan, vd., 2015). Bu nedenle örgütlerde nsan kaynağı doğru bir şekilde yönetilemez ise çalışanların iş tatminleri azabilir. Bu durum da elbette örgütlerin varlığını karlı bir biçimde sürdürebilmesinde sıkıntı yaratabilir. 450 İş tatmini, çalışanların işlerine karşı olan içsel, dışsal ve genel bakışına ilişkin olumlu yada olumsuz duyguların bütünüdür (Odom vd., 1990). İş tatminin önemli özelliklerinden biri de zihinsel olmaktan çok duygusal bir kavram olması olup; kişisel olması sebebi ile yöneticinin yapacağı en önemli şey, çalışanlarına optimum seviyede bir tatmine ulaşmaları için yardımcı olmaktır. YÖNTEM Araştırmanın Yöntemi ve Örneklem Bu araştırma örgütsel güven, örgüt tercihi ve iş tatmini arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla İstanbul da faaliyet gösteren denetçilere yapılmıştır. Bağımsız denetim, esas olarak bir güven mekanizmasını temsil eder (Karavardar, 2015a). Denetim kavramı, özü itibari ile çok boyutludur ve birçok unsurdan oluşur. Bu unsurlardan kontrolü en güç ve en karmaşık olan ise insan faktörüdür (Karavardar, 2015b). Çalışmada örneklem olarak denetçilerin seçilme sebebi, denetim faaliyetlerindeki amacın etkin ve verimli bir denetim sürecinin yönetilmesi olması nedeniyle (Karavardar,2014) denetçilerin iş tatmini ve örgüt tercihlerinin örgütlerine duydukları güvenden etkilenip etkilenmediğini belirlemektir. Bu da denetim çalışmalarının nihai hedeflerinden olan denetim kalitesine ulaşılmasında denetim firmalarına yol gösterici olacaktır. Bu amaç doğrultusunda, elektronik posta yoluyla Ocak-Mart 2016 döneminde denetçilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Katılımı artırabilmek amacıyla katılımcılara demografik özellikleri sorulmamıştır. Araştırmaya katılmayı kabul eden denetçilerden elde edilen hatasız ve eksiksiz doldurulmuş anket sayısı 197 dir. Katılımcılardan anket yoluyla elde edilen verilerin analizi SPSS programı ile yapılmıştır.

4 Veri Toplama Araçları ve Araştırmanın Hipotezleri Araştırmanın değişkenlerinden olan örgütsel güvenin belirlenmesi için Cummings ve Bromiley in (1996) geliştirdiği ölçek kullanılmıştır. Bu ölçek oniki ifadeden oluşmaktadır ve beşli Likert tipi ölçek kullanılmıştır. Ölçeğe ilişkin örnek ifadeler vermek gerekirse; Yönetimin iyi ellerde olduğuna inanıyorum ; Kurum yönetiminin bazı bilgileri bizimle paylaşmadığını düşünüyorum şeklindedir. Örgüt tercihini belirlemek için kullanılan önermeler, İncir (1990) tarafından geliştirilmiş ölçekten alınmıştır. Toplam beş ifadeden oluşmaktadır ve beşli Likert tipi ölçek kullanılmıştır. Ölçeğe ilişkin örnek ifadeler vermek gerekirse; İş yaşamına yeni başlıyor olsaydım, yine bu kurumda çalışmaktan mutluluk duyardım ; Başka bir kurumda iş bulsam şu anki işimi bırakırım şeklindedir. İş tatmini ölçeği olarak, araştırmacıların genellikle tercih ettiği Weiss, Dawis, England ve Lofquist tarafından geliştirilmiş olan ölçek kullanılmıştır. Ölçek yirmi ifadeden oluşmakta olup, beşli Likert tipi ölçek kullanılmıştır. Ölçeğe ilişkin örnek ifadeler vermek gerekirse; İşimde kendi yeteneklerimi kullanarak bir şeyler yapabilme şansımın olmamasından ; Yaptığım iş ve karşılığında aldığım ücretten şeklindedir. Araştırmanın modeli şekil 1 de verilmiştir. Örgüt Tercihi H2 H3 451 Örgütsel Güven İş Tatmini H1 Şekil 1: Araştırma Modeli Araştırmada aşağıdaki hipotezler test edilecektir: H1: Denetçilerin algıladıkları örgütsel güven iş tatmini düzeyleri ile pozitif yönde ilişkidir. H2: Denetçilerin algıladıkları örgütsel güven örgüt tercihleri ile pozitif yönde ilişkidir H3: Denetçilerin örgüt tercihleri algıladıkları örgütsel güven ve iş tatmini düzeyleri arasındaki ilişkide anlamlı bir aracıdır. Analiz Sonuçları Ölçeklerin güvenirlik analizleri yapılmıştır. Örgütsel güven ölçeğinin güvenilirliği 0.84 olup, Nunnally nin (1967) eşik değer (cut-off value) olarak belirlemiş olduğu.70 in üzerindedir. Örgüt tercihi ölçeğinin güvenilirliği 0.81 olup, Nunnally nin (1967) eşik değer (cut-off value) olarak belirlemiş olduğu.70 in üzerindedir. İş tatmini Ölçeğin güvenilirliği 0.86 olup, Nunnally nin (1967) eşik değer (cut-off value) olarak belirlemiş olduğu.70 in üzerindedir. Örgütsel güven (OG), örgüt tercihi (OT) ve iş tatmini (IT) ölçeklerinin tek boyutluluğuna dair yapılan faktör analizi sonuçları Tablo 1 de verilmiştir.

5 Tablo 1. Temel Bileşenler Analizi Kullanılan Faktör Analizi Sonuçları Maddeler Ortak Yükler Özdeğer Açıklanan Varyans (AV) (%) Küm. AV (%) OG OG OG3* OG4* OG OG OG OG8* OG OG OG OG IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT11* IT IT IT14* IT IT IT IT

6 IT IT OT , OT OT OT4* OT5* *: Ters kodlanan ifadeler Baron ve Kenny nin (1986) çalışmasındaki adımlar izlenerek yapılan çoklu regresyon analiz sonuçları Tablo 2 de verilmiştir. Ardında da aracı etkisinin belirlenmesi için Sobel testi yapılmıştır. Örgütsel güvenin bağımsız değişken ve iş tatmininin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki belirlenmiştir (F=224.34, p<0.001, Std. β=0.612). Örgütsel güvenin bağımsız değişken ve örgüt tercihinin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki belirlenmiştir (F= p<0.001, Std. β=0.627). Örgüt tercihinin bağımsız değişken ve iş tatminin bağımlı değişken olduğu regresyon analizi sonucunda değişkenler arasında anlamlı bir ilişki belirlenmiştir (F=239.72, p<0.001, Std. β=0.641). 453 Örgütsel güvenin ve örgüt tercihinin bağımsız değişken, iş tatmininin de bağımlı değişken olduğu çoklu regresyon analizi sonucuna göre değişkenler arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur (F=158.27, p<0.001, Std. β=324). Baron ve Kenny nin (1986) çalışmasına göre takip edilmesi gereken aşamalar bunlardır. Buradaki amaç değişkenler arasındaki mevcut sıfır sıralı korelasyonu sağlamaktır. Değişkenler arasındaki ilişkilerden en az biri anlamlı çıkmaz ise o zaman, aracı etkiden söz edilemez. Tablo 2. Baron ve Kenny nin Test Sonuçları Adımlar Değişkenler Anlamlılık B Düz. R 2 1 OG&OT OG&IT OT&IT OG ve OT&IT Tablo 2 deki ilk üç adımdan da görüleceği üzere, çalışmanın tüm hipotezleri kabul edilmiştir. Dördüncü adımda örgüt tercihi değişkeninin aracı etkisi görülmektedir. Çalışmada son olarak Sobel testi uygulanmıştır. Örgüt tercihinin aracı etkisi için uygulanan bu testin sonuçlarına göre, çalışmadaki üç model için de örgüt tercihinin aracı etkisi istatistiki olarak anlamlı çıkmıştır ( Sobel z=1.94, p<0.001).

7 TARTIŞMA VE SONUÇ Günümüzde örgütlerin stratejilerine ulaşabilme ve elbette rekabet üstünlüğü sağlayıp yaşamlarına devam edebilmeleri ellerindeki insan kaynağını doğru bir şekilde yönetebilmekten geçmektedir. Zorlu işe alım süreçleri, işe yerleştirme ve yetiştirme sonucunda işe başlayan adayların elde tutulabilmeleri de ayrıca önemlidir. Çalışanların iş tatminleri aslında onların örgüt içerisinde mutlu olup olmadıklarını gösteren anahtar bir değişkendir. Örgüt tercihi de çalışanların mevcut işletmelerinde kalmayı isteyip istemediklerini gösteren bir unsurdur. Bu nedenle, çalışmada iş tatmininin yanı sıra çalışanların örgüt tercihleri de araştırma konusuna dahil edilmiştir. Çalışma denetim firmalarında görev yapan denetçilere uygulanmıştır. Denetçilerin seçilmesinin sebebi, yakın zamanda ortaya çıkan Enron vb. skandallar nedeniyle, denetim şirketlerinde dikkatlerin kontrolü en güç ve en karmaşık olan ise insan faktörüne (Karavardar, 2015) çevrilmiş olmasıdır. Bu bağlamda toplam 197 denetçiye ulaşılmıştır. Bu çalışmada, örgütsel güvenin iş tatmini üzerindeki etkisi ve örgüt tercihinin bu aracı etkisi araştırılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, araştırmanın bağımsız değişkeni olan örgütsel güvenin iş tatminini etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Literatürdeki diğer araştırmalar da bu sonucu destekler niteliktedir (İşcan&Sayın, 2010; Tekingündüz vd., 2014; Fard&Karimi, 2015; Pourkeiani&Tanabandeh, 2016). Çalışmada diğer cevabı aranan soru ise örgütsel güven ve iş tatmini ilişkisinde örgüt tercihi değişkeninin aracı rolü olup olmadığı idi. İstatistiki analizlerin sonucuna göre örgüt tercihinin bu ilişkide aracı role sahip olduğu belirlenmiştir. Literatürde tamamıyle bu araştırmanın değişkenlerinden oluşan bir modele rastlanılmamıştır. Bu nedenle örgüt tercihi değişkeni bu çalışmanın literatüre katkı sağlayan önemli bir unsurudur. 454 Araştırma sonuçlarından hareketle, denetim firmalarının değerli insan kaynağını verimli bir şekilde değerlendirebilmesi için onların iş tatminlerini etkileyen örgütsel güven ve örgüt tercihi unsurlarına dikkat etmesi gerektiği ve yöneticiler ile insan kaynakları departmanlarının bu yönde çaba sarf etmesi gerektiği söylenebilir. Ayrıca bu araştırma farklı sektörlerde de uygulanma olanağı bulabilirse literatüre farklı bakış açıları kazandırabilecektir. KAYNAKLAR Baron, Reuben; Kenny, David A., (1986), The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research:Conceptual, Strategic and Statistical Considerations, Journal of Personality and Social Psychology, Y.51, S.6, s Cumming, Larry L.; Bromiley, Philip, (1996), The Organizational Trust Inventory Development and Validation, s , ntory_oti_development_and_validation Fard, Parastoo Gashtasebi; Fariba Karimi, (2015), The Relationship between Organizational Trust and Organizational Silence with Job Satisfaction and Organizational Commitment of the Employees of University, International Education Studies, Y.8, S.11, s İncir, Gülten, (1990), Çalışanların İş Doyumu Üzerine Bir İnceleme, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara.

8 İşcan, Ömer Faruk; Sayın, Ufuk, (2010), Örgütsel Adalet, İş Tatmini Ve Örgütsel Güven Arasındaki İlişki, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.24, S.4, s Karavardar, Alper, (2014), İç Denetim Fonksiyonunun Dış Denetçiler Tarafından Değerlenmesi: Türkiye de Bir Kanaat Fonksiyon Yaklaşımı Uygulaması, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Y.43, S.1, s Karavardar, Alper, (2015a), Denetçi Bağımsızlık Riskinin Belirlenmesinde Kanaat Fonksiyon Yaklaşımının Kullanımı: Bir Uygulama, Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Y.33, S.3, Karavardar, Alper, (2015b), Hile Üçgeni Faktörlerinin Kanaat Fonksiyonları İle Tayini: Bir Türkiye Uygulaması, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, Y.11, S.43, s Kayıhan, Burak; Tepeli, Yusuf; Heybeli, Burhan; Bakan, Hakan, (2015), Muhasebe Meslek Mensuplarında Strese Neden Olan Faktörlerle İş Tatmini Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Analizi: Muğla İli Örneği, ASOS Journal, Y.3, S.14, s Nunnally, Jum C., (1967). Psychometric Theory. New York: McGraw-Hill. Odom, Randall Y.; Boxx, W.Randy; Dunn, Mark.G., (1990), Organizational Cultures, Commitment, Satisfaction And Cohesion, Public Productivity and Management Review, Y.14, S.2, s Öztürk, Zekai; Dündar, Hakan, (2003), Örgütsel Motivasyon ve Kamu Çalışanlarını Motive Eden Faktörler, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.4, S.2, s Paliszkiewicz, Joanna, (2010), Organizational Trust A Critical Review Of The Empirical Research, w: Proceedings of 2010 International Conference on Technology Innovation and Industrial Management, June 2010 Pattaya, Thailand. 455 Paliszkiewicz, Joanna; Koohang, Alex; Nord Horn, Jeretta, (2014), Management Trust, Organizational Trust, And Organizational Performance: Empirical Validation Of An Instrument, Journal of Applied Knowledge Management, Y.2, S.1, s Pourkeiani, Masoud; Tanabandeh, Maryam, (2016), Examining The Relationship Between Organizational Trust, Organizational Citizenship Behavior And Job Satisfaction(Case Study Of Customs Department), International Journal of Humanities and Cultural Studies, Y.2, S.4, s Tekingündüz, Sabahattin; Aydın, Muazzez; Polat, Hatice, (2014), Kamu Sektöründe Örgütsel Adalet, Örgütsel Güven ve İş Tatmini Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi: Bir Devlet Hastanesi Örneği, Sayıştay Dergisi, S.94, s Weiss, I. David; Dawis, Rene V.; England, George W.; Lofquist, Lloyd H., (1967), Minnesota Studiesin Vocational Rehabilitation: XXII, Work Adjustment Project Industrial Relations Center, University of Minnesota, USA.