Sanat ve Kuram Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 The New Yorker ın kadrolu yazarıdır ve Harvard Üniversitesi nde Amerikan ve İngiliz Edebiyatı üzerine dersler vermektedir. The Book Against God adlı yayımlanmış bir romanı ve The Broken Estate ve The Irresponsible Self adlı yayımlanmış iki deneme seçkisi bulunmaktadır. James Wood

3 Kurmaca Nasıl İşler?

4 Ayr nt : 564 Sanat ve Kuram Dizisi: 27 Kurmaca Nasıl İşler? James Wood ngilizce den Çeviren Ekin Bodur Yay ma Haz rlayan Gökçe Çiçek Çetin Kitab n Özgün Ad How Fiction Works 2008 by James Wood Bu çevirinin Türkçe yay n haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak llüstrasyonu Burcu Ayan Ergen Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Bask Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.: 244 Topkapı/İst. Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Bas m 2010 İkinci Bas m 2013 Bask Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu stanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

5 Kurmaca Nasıl İşler? James Wood

6 SANAT VE KURAM DİZİSİ POSTMODERN EDEB YAT KURAMI Girifl Niall Lucy KES YAPIfiTIR Kültür, Kimlik ve Karayip Müzi i Dick Hebdige fieytan Yüzü Olmayan Maske Luther Link KUTSAL RUH Michel Tournier BLUES TAR H fieytan n Müzi i Giles Oakley TANGO Tutku nun Ekonomi Politi i Marta E. Savigliano SANATIN CADI Bir Kültür Tarihi Larry Shin SANAT VE PROPAGANDA Kitle Kültürü Ça nda Politik mge Toby Clark FOTO RAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanat n Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEB YAT KURAMI Girifl / Geniflletilmifl 2. bas m Terry Eagleton GÜRÜLTÜDEN MÜZ E Müzi in Ekonomi-Politi i Üzerine Jacques Attali GÜZELL K SEMPTOMU Francette Pacteau RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK lk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTET K Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ARAP DÜNYASINDA MÜZ K Tarab Kültürü ve Sanatç l A.J. Racy ATEfi ve GÜ NEfi Platon Sanatç lar Niçin D fllad? Iris Murdoch GERÇE N GER DÖNÜfiÜ Yüzy l n Sonunda Avangard Hal Foster SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ mgelerin Toplumsal fllevi Richard Leppert SA NATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto EDEB YAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNEL Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLER rençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva KAT LLER, SANATÇILAR VE TERÖR STLER Frank Lentricchia & Jody McAuliffe

7 Norman, Elsa Rush ve C. D. M. ye...

8

9 Aşçılığın tek bir püf noktası vardır: Büyük bir özenle pişirmek. Henry James

10

11 İçindekiler Önsöz...13 Dipnot ve Tarihler Üzerine Bir Not...15 Anlatım...17 Flaubert ve Modern Anlatı...37 Flaubert ve Avarenin Yükselişi...42 Detay...49 Karakter...69 Bilincin Kısa Tarihi...92 Sempati ve Karmaşıklık Dil Diyalog Doğruluk, Gelenek, Gerçekçilik Bibliyografya Dizin...155

12

13 Önsöz John Ruskin, 1857 de The Elements of Drawing [Çizimin Öğeleri] adlı küçük bir kitap yazdı. Bu kitap, sebatkâr bir giriş kitabı olarak tasarlanmıştı. Yaratım sürecine bir eleştirmenin gözüyle bakıyor, denemeler yapan ressama, resim meraklılarına ve sıradan sanatseverlere yardım etmeyi amaçlıyordu. Ruskin, kitabına okurlarının doğaya bakmalarını teşvik ederek başlar; kişi örneğin, önce bir yaprağa bakmalı, ardından karakalemle bu yaprağı kopya etmelidir. Ruskin, kitapta kendi çizdiği yaprak desenine de yer verir. Yaprağın ardından Tintoretto nun bir resmine geçer. Fırçanın dokunuşlarına bakın, der Ruskin, bakın elleri nasıl çizmiş, bakın gölgelere nasıl da dikkat etmiş. Ruskin, okurlarına adım adım yaratım sürecini tanıtır. Bu konudaki yetkinliği, bir sanatçı olarak 13

14 kendi tekniğini geliştirmesinden değil (başarılı bir ressamdır fakat müthiş bir yeteneğe sahip değildir), çok iyi bir göze sahip olmasından ve gördüklerini aktarabilmesinden kaynaklanıyordu. Kurmaca hakkında buna benzer pek az sayıda kitap olması şaşırtıcıdır. E. M. Forster ın 1927 de yayımlanan The Aspects of the Novel [Roman Sanatı] adlı eserinin temel bir kitap haline gelmesi sebepsiz değildir; fakat bugün yetersiz gözükmektedir. Milan Kundera nın kurmaca üzerine yazdığı üç kitabına hayranlık duyarım; ancak Kundera bir eleştirmen olmaktan ziyade, öncelikle bir romancı ve denemecidir. Zaman zaman ellerine metinden daha çok mürekkep lekesi bulaşmış olsaydı diye düşünürüz. Benim en sevdiğim yirminci yüzyıl roman eleştirmenleri, Rus biçimcisi Viktor Şklovski ve Fransız biçimci-yapısalcısı Roland Barthes tır. İkisi de harikulade eleştirmenlerdir çünkü biçimci olmalarından dolayı tıpkı bir yazar gibi düşünürler. Üsluba, kelimelere, biçime, mecaz ve imgeye dikkat ederler. Fakat Barthes ve Şklovski, yaratıcı içgüdüye yabancılaşmış yazarlar gibi düşünürler ve bu nedenle de tıpkı vurguncu bankerler gibi, onları var eden kaynağa, edebi üsluba, saldırırlar. Belki de bu yabancılaşmadan, bu agresif tutkudan dolayı, bugün bana ilginç ama yanlış gelen bazı sonuçlara ulaşırlar. Bu kitapta, onlarla sürekli bir tartışma yürütülmektedir. Ayrıca ikisi de başka uzmanlar için yazmakta olan uzmanlardır. Özellikle de Barthes, sıradan bir okurun (hatta sıradan olmamanın eğitimini alanların bile) kendisini okumasını ve anlamasını bekli yormuş gibi yazmaz. Bu kitapta, kurmaca sanatı üzerine bazı temel soruları sormaya çalışıyorum. Gerçekçilik gerçek midir? Başarılı bir mecazı nasıl tanımlayabiliriz? Karakter nedir? Kurmacada muhteşem bir detay kullanımını ne zaman fark ederiz? Bakış açısı nedir ve nasıl işler? Hayal gücüne dayalı sempati ne demektir? Kurmaca insanı neden etkiler? Bunlar, bazıları akademik eleştiri ve edebiyat teorisi tarafından yeniden gündeme alınan eski sorulardır. Ben akademik eleştiri ve edebiyat teorisinin bu sorulara isabetli yanıtlar üretebildiğinden pek emin değilim. Buradan hareketle, bu kitabın teorik sorular sorup pratik yanıtlar üreten bir kitap olmasını umut ediyorum. Başka bir deyişle, bir eleştirmenin gözüyle soru soran ve bir yazarın gözüyle yanıtlayan bir kitap olmasını umuyorum. Eğer bu kitabın daha büyük bir savı varsa, o da kurmacanın hem yapma hem de gerçek olduğu ve bu iki olasılığın bir arada bulunmasının 14

15 hiç de zor bir şey olmadığıdır. Bu nedenle, yapma olanın tekniğini, yani kurmacanın işleyişini oldukça detaylı bir biçimde vermeye çalışıyorum. Bu şekilde, tıpkı Ruskin in Tintoretto nun eserini bir yaprağa bakışımızla ilişkilendirmeye çalışması gibi, ben de bu tekniği yeniden dünya ile ilişkilendirmeye çalışıyorum. Bunun sonucunda da, kitabın bölümleri, bir biçimiyle üst üste biniyor; çünkü hepsi de aynı estetik kaygıları ifade ediyor. Serbest dolaylı anlatımdan bahsederken aslında bakış açısını, bakış açısını anlatırken aslında detay algısını, detaydan bahsederken aslında karakteri anlatıyorum. Karakteri anlatırken ise gerçek üzerine konuşmaya başlıyorum, ki arayışımın temelinde de esas olarak bu konu yatıyor. James Wood Dipnot ve Tarihler Üzerine Açıklama Genel okuru düşünerek Joyce un skolastik kötü koku olarak tabir ettiği şeyi tahammül edilebilir seviyeye indirmeye çalıştım. Dipnotlar, yalnızca belirsiz ya da başka türlü bulunması zor olan kaynaklara dikkat çekmektedir. Bu dipnotlarda, adı geçen eserlerin ilk kez yayımlandıkları tarihleri veriyorum; fakat yayın yerini ya da yayıncıyı belirtmiyorum (bu bilgilere ulaşmak bugün eskiye oranla oldukça kolay). Metnin kendisinde, mevzubahis edilen roman ve öykülerin basım tarihlerini mümkün mertebe belirtmedim. Bunun yerine, kitabın sonundaki bibliyografyada, tüm bu roman ve öyküleri ilk kez yayımlandıkları tarihlere göre kronolojik sırayla listeledim. İlk gençlik yıllarımda, Ford Madox Ford un English Novel [İngiliz Romanı] adlı eserinin girişine yazdığı şu süslü sözlerden oldukça etkilenmiştim: Bu kitap New York ta, S. S. Patria nın güvertesinde, Marsilya limanı ve kentinde, 1927 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında kaleme alınmıştır. Şahsen ben ne böyle bir şaşaa ne de onun gibi, kütüphaneye ihtiyaç duymayan bir hafıza ortaya koyabiliyorum. Ancak, Ford un izinden giderek şunu söyleyebilirim ki, bu küçük kitabı yazarken yalnızca elimin altındaki, kendi kütüphanemdeki kitaplardan faydalandım. Şunu da ekleyebilirim: Bir iki paragraf dışında, bu kitapta yer alan bölümlerin hiçbiri daha önce yayımlanmadı. 15

16