Sanat ve Kuram Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 Terry Eagleton: Britanya'nın yaşayan en büyük edebiyat eleştirmeni ve düşünürü kabul edilen Terence Francis Eagleton, 22 Şubat 1943'te Salford'da doğmuştur. Oldukça yoğun bir Katolik öğrenimi gördükten sonra, Raymond Williams'tan da dersler alacağı Cambridge Üniversitesi'ne girmiş ve burada lisans, lisansüstü ve doktora yaptıktan sonra kısa bir süre İngiliz Edebiyatı üzerine ders vermiştir. Oxford Üniversitesi ( ), Manchester Üniversitesi, Notre Dame Üniversitesi ve halen çalıştığı Lancaster Üniversitesi'nde daimi hocalık yaptığı gibi daha birçok üniversitede de misafir hoca olarak konferanslara katılmış, sunumlar yapmıştır. Ayrıca New Left Review ve New Statesman dergilerine yıllarca yazılarıyla katkıda bulunmuştur. Eagleton, ilk iki kitabı, Shakespeare and Society (1967) ve Exiles and Emigrés'te (1970) edebiyata Katoliklikle sosyalizmin ilginç bir sentezini yaparak yaklaşmıştır. İleriki yıllarda böylesi bir sentez arayışından koparak Althusser Okulu'nun edebiyat kuramı alanındaki en önemli adı Pierre Macherey'nin izini sürecek; "bütünlük", "organiklik" ve "yansıma" gibi Hegel kökenli kavramların edebiyat yapıtlarını çözümlemekte kullanılmasına karşı çıkacaktır. Marxism and Literary Criticism (1976) [Edebiyat Eleştirisi Üzerine, Çev. H. Gönenç, Eleştiri Yay., tarihsiz] adlı yapıtında Marksist gelenekteki benzer eğilimleri sert bir biçimde eleştirmektedir. Criticism and Ideology (1976) [Eleştiri ve İdeoloji, Çev. E. Tarım & S. Öztopbaş, İletişim Yay., 1985] kitabında ise yapısalcılıktan esinlenen bir "metinbilimi" kavrayışına maddeci ve bilimsel bir içerik kazandırmak için edebiyat yapıtı ile ideolojiler arasındaki, "yansıtma" kavramının kuşatamadığı karmaşıklıktaki ilişkileri incelemektedir. Eagleton, metni "açıklamaya" çalışan 80'lerdeki bilimsel yönelimini yavaş yavaş terk ederek metni "kullanmaya" ağırlık veren, daha siyasal bir yaklaşımı benimsemiştir. Walter Benjamin or Towards a Revolutionary Criticism (1981); Literary Theory (1983) [Edebiyat Kuramı Giriş, Çev. Tuncay Birkan, Ayrıntı Yay. 1990] ve The Function of Criticism (1984) [Eleştirinin Görevi, Çev. İsmail Serin, Ark Yay., 1998] gibi yapıtlarında, Benjamin'in yanı sıra, Mikhail Bakhtin, Derrida, Wittgenstein, Foucault ve feminist hareketin bu siyasal yaklaşımı büyük ölçüde etkilediği görülür. Edebiyat kuramı alanındaki bu çalışmalarının yanında edebiyat "pratiğine" de bulaşmış, Brecht and Company (yayımlanmadı) ve Saint Oscar (1990) adlı iki oyun ve tek romanı olan Saints and Scholars'ı (1987) [Azizler ve Alimler, Çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, 2003] yazmıştır. Diğer bazı yapıtları şunlardır: Myths of Power: A Marxist Study of the Brontës (1975); The Rape of Clarissa (1982); Against The Grain (1985); Shakespeare (1986) [William Shakespeare, Çev. A. Cüneyt Yalaz, Boğaziçi Üniversitesi Yay., 1998]; The Ideology of The Aesthetic (1990) [Estetiğin İdeolojisi, Çev. Bülend Gözkân vd, Doruk Yay., 2002]; Ideology: An Introduction (1991) [İdeoloji-Giriş, Çev. Muttalip Özcan, Ayrıntı Yay., 1996]; Heathcliff and The Great Hunger (1995); The Illusions of Postmodernism (1996) [Postmodernizmin Yanılsamaları, Çev. Mehmet Küçük, Ayrıntı Yay., 1999]; The Idea of Culture (2000) [Kültür Yorumları, Çev. Özge Çelik, Ayrıntı Yay., 2005]; The Gatekeeper (2001) [Kapı Bekçisi, Çev. Gökçen Ezber & Rana Kahraman, Bilge Kültür Sanat, 2002]; After Theory (2003) [Kuramdan Sonra, Çev. Uygar Abacı, Literatür Yayıncılık, 2004]; The Meaning of Life (2007); On Evil (2010) ve Why Marx Was Right (2011). TERRY EAGLETON

3 Şiir Nasıl Okunur? Terry Eagleton

4 Ayrıntı: 921 Sanat ve Kuram Dizisi: 45 Şiir Nasıl Okunur? Terry Eagleton Kitabın Orjinal Adı How to Read a Poem İngilizce'den Çeviren Kaya Genç Yayıma Hazırlayan Derviş Aydın Akkoç Son Okuma Ceren Ataer Terry Eagleton, 2007 All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition published by John Wiley & Sons Limited. Responsibility for the accuracy of the translation rests solely with AYRINTI YAYINLARI and is not the responsibility of John Wiley & Sons Limited. No part of this book may be reproduced in any form without the written permission of the original copyright holder, John Wiley & Sons Limited. Türkçe yayım hakları AnatoliaLit Agency aracılığıyla alınmıştır. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak Fotoğrafı Hulton Fine Art Collection/ Getty Images Kapak Tasarımı Deniz Çelikoğlu Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım, Ekim 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrinti.yayinlari instagram.com/ayrintiyayinlari

5 Şiir Nasıl Okunur? Terry Eagleton

6 ŞEYTAN Yüzü Olmayan Maske Luther Link KUTSAL RUH Michel Tournier BLUES TARİHİ Şeytan'ın Müziği Giles Oakley TANGO Tutku'nun Ekonomi Politiği Marta E. Savigliano SANATIN İCADI Bir Kültür Tarihi Larry Shin SANAT VE PROPAGANDA Kitle Kültürü Çağında Politik İmge Toby Clark FOTOĞRAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanatın Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEBİYAT KURAMI Giriş/Genişletilmiş 2. basım Terry Eagleton EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNELİ Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLERİ İğrençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva SANAT VE KURAM DİZİSİ GÜZELLİK SEMPTOMU Francette Pacteau RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK İlk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTETİK Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ARAP DÜNYASINDA MÜZİK Tarab Kültürü ve Sanatçılığı A.J. Racy ATEŞ VE GÜNEŞ Platon Sanatçıları Niçin Dışladı? Iris Murdoch GERÇEĞİN GERİ DÖNÜŞÜ Yüzyılın Sonunda Avangard Hal Foster SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert SANATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto KURMACA NASIL İŞLER? James Wood GÜLERYÜZLÜ SOHBETLER Mehmet Güleryüz ZORAKİ GÜZELLİK Hal Foster KATİLLER, SANATÇILAR VE TERÖRİSTLER Frank Lentricchia & Jody McAuliffe GÜRÜLTÜDEN MÜZİĞE Müziğin EkonomiPolitiği Üzerine Jacques Attali ANALİTİK RESİM ÇÖZÜMLEMELERİ Leyla Varlık Şentürk İNATÇI BİR BAHAR Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat Vecdi Erbay

7 SIRADAN OLANIN BAŞKALAŞIMI Arthur C. Danto BUNU BEN DE YAPARIM Christian Saehrendt SANAT DÜNYALARI Howard S. Becker ARABESK Uğur Küçükkaplan ROMAN KURAMINA GİRİŞ Zekiye Antakyalıoğlu YAZMA CESARETİ Nihan Kaya HİÇLİĞİN ÖZGÜRLÜĞÜ Ceren Selmanpakoğlu TEKNOLOJİ-İNSAN BİRLİKTELİĞİ Selçuk Artut İKTİDARSIZLIĞIN İKTİDARI VE SANAT Emre Zeytinoğlu MARX'IN KAYIP ESTETİĞİ Margaret A. Rose Edebiyatta ve Felsefede VAROLUŞÇULAR VE MISTIKLER Iris Murdoch

8

9 Şiir sanatını ve daha fazlasını bana öğreten Peter Grant'a...

10

11 İçindekiler Önsöz Eleştirinin İşlevleri...15 ELEŞTIRININ SONU MU?...15 SIYASET VE RETORIK...25 DENEYIMIN ÖLÜMÜ...36 HAYAL GÜCÜ Şiir Nedir?...49 ŞIIR VE DÜZYAZI...49 ŞIIR VE AHLAK...53 ŞIIR VE KURMACA...57 ŞIIR VE PRAGMATIZM...67 ŞIIRSEL DIL

12 3. Biçimciler...79 EDEBILIK...79 YABANCILAŞMA...81 YURI LOTMAN'IN GÖSTERGEBILIMI...85 CISIMLEŞME YANILGISI Biçim Arayışı BIÇIMIN ANLAMI İÇERIĞE KARŞI BIÇIM İÇERIĞI AŞAN BIÇIM ŞIIR VE PERFORMANS AMERIKA'DAN İKI ÖRNEK Şiir Nasıl Okunur ELEŞTIRI YALNIZCA ÖZNEL MIDIR? ANLAM VE ÖZNELLIK SES TONU, ATMOSFER VE PERDE YOĞUNLUK VE TEMPO DOKU SÖZDIZIMI, GRAMER VE NOKTALAMA İŞARETLERI MUĞLAKLIK NOKTALAMA UYAK RITIM VE ÖLÇÜ İMGELEM Dört Doğa Şiiri WILLIAM COLLINS, "ODE TO EVENING" [AKŞAMA ÖVGÜ] WILLIAM WORDSWORTH, "THE SOLITARY REAPER" [YALNIZ ORAKÇI] GERARD MANLEY HOPKINS, "GOD'S GRANDEUR" [TANRI'NIN İHTIŞAMI] EDWARD THOMAS, "FIFTY FAGGOTS" [ELLI ÇIRA DEMETI] BIÇIM VE TARIH Sözlükçe Dizin

13 Önsöz Elinizdeki kitap öğrenciler ve genel okur için şiire bir giriş olarak tasarlandı. Bu metinde bazılarının gözünü korkutan bir konuyu mümkün olduğunca anlaşılır ve ulaşılabilir kılmaya çalıştım; ancak kitabın bazı bölümleri kaçınılmaz olarak ötekilerden daha zordur. Bu yüzden daha az deneyimli okurlar daha teorik bölümlere geçmeden önce okumalarına Dördüncü Bölüm ("Form Arayışı"), Beşinci Bölüm ("Şiir Nasıl Okunur") ve Altıncı Bölüm'le ("Dört Doğa Şiiri") başlayabilirler. Yine de kitabın baştan sona okunduğunda daha anlamlı olduğu kanısındayım. Bu vesileyle, York Üniversitesi'nden John Barrell'e, Nottingham Trent Üniversitesi'nden Stan Smith'e, Blackwell'dan 13

14 Emma Bennett, Philip Carpenter ve Astrid Wind'e ve Brandeis Üniversitesi'nden William Flesch'e yararlı tavsiyelerinden ötürü içtenlikle minnettar olduğumu belirtmek isterim. T.E. Dublin,

15 1 Eleştirinin İşlevleri ELEŞTIRININ SONU MU? Bu kitabı yazma fikri ilk olarak şunu fark etmemle aklıma geldi: Bugünlerde karşılaştığım edebiyat öğrencilerinin neredeyse hiçbiri benim edebiyat eleştirisi olarak görmek üzere eğitildiğim şeyi uygulamıyordu. Görünüşe göre, edebiyat eleştirisi de sazdan çatı yapmaya veya tahta ayakkabı dansına benzer şekilde ölmekte olan bir tür sanattı. Bu öğrencilerin çoğu yeterince parlak ve yetenekli olduğuna göre, sorun büyük oranda öğretmenlerine aitmiş gibi duruyordu. İşin aslı şu ki, bugünlerde çok az edebiyat öğretmeni edebiyat eleştirisiyle uğraşıyor. Ne de olsa, onlar da hiçbir zaman bunun eğitimini almamışlar. 15

16 Bu suçlama bir edebiyat teorisyeninden geldiği için oldukça anlamlı görünebilir. Ruhsuz soyutlamaları ve manasız genellemeleriyle metinleri yakından okuma alışkanlığını yok eden zaten edebiyat teorisi değil miydi? Başka yerlerde bu görüşün güncel eleştirel tartışmanın incelenmeden kabullenilmiş büyük klişelerinden biri olduğuna işaret etmiştim. 1 Bu, seri katillerin tıpkı sizin veya benim gibi insanlar oldukları, iç dünyalarını kendilerine sakladıkları fakat her zaman komşularına edecek kibar bir lafları olduğu varsayımı gibi, hürmet göstermek amacıyla "herkesin bildiği" kabul edilen şeylerden biridir. Bu görüş, Noel'in fena halde ticarileşmiş olduğu iddiası kadar bayat bir sıradanlığa sahiptir. Kanıtlar ne olursa olsun, bir türlü ortadan kalkmayan bütün kadim efsaneler gibi bu da belirli çıkarlara hizmet etmek amacıyla el altındadır. Edebiyat teorisyenlerinin kurumuş yürekleri ve kibirli beyinleriyle bir metaforu fark etmekten aciz oldukları için şiiri öldürdükleri fikri, bırakın şefkatli bir his olmayı, eleştiri konusunda çağımızın en kalın kafalı beylik klişelerinden biridir. Gerçek şu ki, neredeyse bütün önemli edebiyat teorisyenleri titiz bir yakın okumaya girişirler. Rus Biçimcilerinin Gogol veya Puşkin üzerine, Bahtin'in Rabelais üzerine, Adorno'nun Brecht üzerine, Benjamin'in Baudelaire üzerine, Derrida'nın Rousseau üzerine, Genette veya de Man'ın Proust üzerine, Hartman'ın Wordsworth üzerine, Kristeva'nın Mallarmé üzerine, Jameson'ın Conrad üzerine, Barthes'ın Balzac üzerine, Iser'in Henry Fielding üzerine, Cixous'nun Joyce üzerine, Hillis Miller'ın Henry James üzerine okumaları bu gibi bir dolu örnekten yalnızca birkaçıdır. Bu isimlerden bazıları yalnızca seçkin eleştirmenler olmakla kalmazlar, aynı zamanda bizzat edebiyat sanatçılarıdır. Edebiyat üzerine yorum yapma faaliyeti sırasında kendileri de edebiyat üretirler. Bir başka olağanüstü üslupçu da Michel Foucault'dur. Bu tür düşünürlerin bazen müritlerince yanlış temsil edildikleri doğrudur ama aynı şey teorisyen olmayan bazı eleştirmenler için de geçerlidir. Ama bu her halükârda konuyla alakasızdır. Çünkü günümüz edebiyat öğrencilerinin, 1. Bkz. başka yerlerin yanında, Terry Eagleton, After Theory, Londra, 2003, s. 93; [Kuramdan Sonra, Çev. Uygar Abacı, Literatür Yayıncılık, 2004]. 16