GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) MUHASEBE DENETĠM FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI VE ÖRNEK UYGULAMA

Transkript

1 T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ĠĢletme Anabilim Dalı GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) MUHASEBE DENETĠM FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI VE ÖRNEK UYGULAMA Mukaddes Burcu COġKUN Yüksek Lisans Tezi Çorum 2011

2 GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) MUHASEBE DENETĠM FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI VE ÖRNEK UYGULAMA Mukaddes Burcu COġKUN Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü ĠĢletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez DanıĢmanı Yrd. Doç. Dr. Habib AKDOĞAN Çorum 2011

3

4 T.C. HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranıģ ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalıģmada bana ait olmayan tüm veri, düģünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.( / /2011) Mukaddes Burcu CoĢkun i

5 ÖNSÖZ ÇalıĢma kapsamında, uygulamadaki sürecin nasıl iģlediği ve uygulayıcılara, akademisyenlere, araģtırmacılara nasıl katkılar sağladığı gösterilmeye çalıģılıp, XBRL hakkında bilgiler verilerek ve uygulayıcılar örneklerle yönlendirilmeye çalıģılacaktır. Bu çalıģmada XBRL kavramı ve yapısı üç bölümde incelenmiģtir. ÇalıĢmanın birinci bölümünde; genel olarak XBRL kavramı üzerinde durulmuģ, XBRL yi ortaya çıkaran süreç ve tarihsel geliģimi anlatılmıģtır. XBRL nin geliģtirilmesi ve uygulamasının geniģletilmesi için dünyada çalıģma yapan kurum ve kuruluģlar ortaya konulmuģtur. Ġkinci Bölümde; XBRL yi oluģturan temel yapı taģları ve uygulama süreci anlatılmıģtır. Bu bölümde XBRL nin ana unsurlarını oluģturan spesifikasyon, taksonomi, örnek doküman ve XSL (extensible style language) dosyaları hakkında bilgi verilmiģ ve XBRL sürecinde nasıl kullanıldığı ortaya konulmuģtur. XBRL nin raporlama konusunda sağlayacağı kolaylıklar ortaya konulmaya çalıģılmıģtır. XBRL uygulaması muhasebe, denetim, vergilendirme, sermaye piyasası ve bankacılık uygulamalarına nasıl etki edebileceği tartıģılmıģtır. Üçüncü Bölümde; XBRL nin ülkemizde uygulamaya geçirebilmesi için neler yapılması gerektiği bir yol haritası ile aģama aģama anlatılmaya çalıģılmıģtır. Finansal raporların XBRL ile etiketlenmesi iki farklı örnek uygulama ile ortaya konulmuģtur. Bu çalıģmanın hazırlanmasında konuyla ilgili literatür taraması yapılmıģ, üniversitelerin konu ile ilgili fakülte ve enstitülerindeki bölüm kütüphanelerinden gerekli bilgiler toplanmıģ ve konuyla ilgili bakanlık ve kuruluģların yayınları, gazete, dergiler ve internet kaynakları taranmıģtır. ii

6 ÖZET COġKUN, Burcu Mukaddes. GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (XBRL) Muhasebe Denetim Faaliyetlerinde Kullanılması Ve Örnek Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Çorum, Para ve sermaye piyasalarında güven, uluslararası yatırımların ve ekonomik geliģimin temelini oluģturmaktadır. Gerek iģletmeler tarafından sunulan finansal raporların güvenilirliğinin dünya çapında bir sorun haline gelmiģ olması ve gerekse farklı formatlarda hazırlanan finansal bilgilerin karģılaģtırılmalarında ve analiz edilmelerinde güçlüklerle karģılaģılması sebebiyle tüm dünyada kabul edilen ortak bir finansal raporlama dilinin kullanılması ihtiyacı doğmuģtur. GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (XBRL: Extensible Business Reporting Language) bu çalıģmalar sonucunda ortaya çıkmıģ bir finansal raporlama dilidir. BiliĢim teknolojilerindeki geliģmeler finansal raporlama iģlemlerinde de önemli sonuçlar doğurmaktadır. Finansal raporların Ģeffaflığı ve doğruluğu konusunda piyasaların ve düzenleyici kuruluģların talepleri her geçen gün artmaktadır. Bilgisayar ve internet teknolojisi bu taleplerin karģılanmasında oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Ancak, mevcut uygulamaların bazı kısıtlamaları olduğu için yeni teknolojilere ihtiyaç duyulmaktadır. XBRL finansal raporlama konusunda mevcut uygulamaların eksikliklerini gidermek amacıyla geliģtirilmiģ olan bir elektronik dildir. Bu çalıģmada henüz çok yeni olan ve geliģtirilmesi için oldukça yoğun emek ve para harcanan XBRL elektronik finansal raporlama dili tanıtılmaya çalıģılacak ve ülkemizde uygulanması için bazı öneriler getirilecektir. dilleri. Anahtar Kelimeler: Elektronik raporlama dili, XBRL, Web tabanlı raporlama iii

7 ABSTRACT COġKUN, Burcu Mukaddes. Using to Extensible Business Reporting Language (XBRL) in Accounting-Auditing Activity. Trust in the Money and capital markets forms the basis of international investments and economic developments. The necessity of worlwide accepted common financial reporting language has occrred because of the trustworthiness problem of the financial reporting presented and the difficulty in the analysis and comparison of financial information presented in different format. Extensible Business Reporting Language (XBRL) is a financial reporting language emerging after these studies. Developments in information technologies raise significant results in the financial reporting process. The demands of the transparecy and accuracy of the financial reports is increasing day by day. Computer and the tecnology of internet have great role to the meet these demands. However, as the present applications include some limitations, because of that new tecnologies are needed. XBRL is an electronic language which developed for the resolving of shortcomings of present applications about financial reporting. In this study, we will try to explain that XBRL electronic financial reporting language, which is very new and developed with great intensive effort and spent money. After that we will try to bring out some recommendations. Key words: Electronic reporting language, Extensible business reporting language, web-based reporting language. iv

8 TEġEKKÜR Bu çalıģmanın ortaya çıkıģında değerli destekleriyle bana yön veren danıģmanım Yrd. Doç. Dr. Habib AKDOĞAN a ve her zaman yanımda olan aileme sonsuz teģekkürlerimi sunuyorum. Mukaddes Burcu COġKUN v

9 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... ii ÖZET... iii ABSTRACT... iv TABLOLAR LĠSTESĠ... x KISALTMALAR... xiiii GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) VE BU KONUDA YAPILAN ÇALIġMALAR 1. GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili ni (XBRL) Ortaya Çıkaran Süreç ve GeliĢimi Hiper Metin ĠĢaret Dili (HTML) GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili (XML) GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (XBRL) ve Anatomisi GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) KONUSUNDA YAPILAN ÇALIġMALAR Uluslararası KuruluĢlarca Yapılan ÇalıĢmalar XBRL International AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) SEC (U.S. Securities and Exchange Commission) IASCF(The International Accounting Standards Committee Foundation) XBRL EU ( XBRL in Europe ) CEBS ( Committee of European Banking Supervisors ) Türkiye de Yapılan ÇalıĢmalar vi

10 ĠKĠNCĠ BÖLÜM GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) YAPISI, ÇALIġMA SĠSTEMĠ VE MUHASEBE FĠNANSMAN FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI 1.GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠNĠ NĠN (XBRL) YAPISI VE ÇALIġMA SĠSTEMĠ GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili nin Yapı TaĢları Spesifikasyon Taksonomi XBRL Finansal Raporlama ( XBRL FR ) Taksonomileri Genel Amaçlı Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Taksonomisi (IFRS-GP ) US GAAP Taksonomi IFRS-GP ve US GAAP-CI Taksonomilerinin KarĢılaĢtırılması XBRL GL ( General Ledger ) Taksonomisi XBRL FR ve XBRL GL nin Taksonomilerinin KarĢılaĢtırılması Taksonomilerinin GeniĢletilebilirliği Taksonomi GeliĢtirme Süreci Örnek Doküman XSL Dosyaları ÇalıĢma Sistemi ( XBRL Süreci ) GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN MUHASEBE FĠNANSMAN FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI Muhasebe Döngüsü ve Finansal Raporlama Zincirinede Kullanılması Muhasebe Bilgi Sistemi ve Geleneksel Finansal Raporlama Zinciri Finansal Raporların Sunulması Bağımsız DıĢ Denetçiler Sermaye Piyasası ve Menkul Kıymetler Borsası Maliye Bakanlığı ve Vergi idaresi vii

11 Bankalar ve Diğer Kredi KuruluĢları Mevcut Raporlama Yöntemlerinin Eksiklikleri XBRL ile Finansal Raporlama Zincirinde Ortaya Çıkacak DeğiĢiklikler Muhasebe ve Finansal Raporlamada Sağlayacağı Kolaylıklar Denetim ĠĢlemlerinde Kullanılması XBRL ve Ġç Denetim XBRL ve DıĢ Denetim Vergilendirme ve Mali Denetimde Kullanılması Banka ve Kredi ĠĢlemlerinde Kullanılması Beklenen Genel Yararlar Bilgi Üretilmesinde Maliyet ve Zaman Tasarrufu Bilgi Üretilmesi ve Ġletilmesinde Verimlilik ArtıĢı Doğru ve Zamanlı Bilgi AkıĢı Veri Toplama ve Analizde Etkinlik ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜLKEMĠZDE GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) TEKNĠK VE HUKUKĠ ALT YAPISININ OLUġTURULMASI, DĠĞER BAZI ÜLKELERDEKĠ UYGULAMALARI VE ÖRNEK UYGULAMA 1.ÜLKEMĠZDE GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN TEKNĠK VE HUKUKĠ ALT YAPISININ OLUġTURULMASI GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili Türkiye Yerel Temsilciliğinin Kurulması Taksonomilerin OluĢturulması ÇalıĢma Gruplarının OluĢturulması Strateji ÇalıĢma Grubu Koordinasyon ÇalıĢma Grubu Taksonomi GeliĢtirme ÇalıĢma Grubu Eğitim ÇalıĢma Grubu viii

12 1.4.Meslek Mensuplarının Bilgilendirilmesi DĠĞER BAZI ÜLKELERDEKĠ UYGULAMALARI Amerika BirleĢik Devletleri Ġngiltere Avustralya Hollanda Japonya Almanya Belçika Ġspanya Ġrlanda Ġsveç ÖRNEK UYGULAMALAR Örnek Uygulama SONUÇ KAYNAKÇA EKLER ix

13 TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1: Dünyada XBRL Yerel Temsilcilikleri Tablo 2: Taksonomi GeliĢtirilen Muhasebe Standartları Tablo 3: IFRS-GP ve US GAAP-CI'nın KarĢılaĢtırılması Tablo 4: XBRL GL ile Etiketlenen Alan Adları Tablo 5: IFRS-GP Çekirdek Taksonomisi ile Yerel Taksonomiler Arasındaki ĠliĢki Tablo 6: Finansal Rapor Kullanıcıları Tablo 7: Katılımcıların Finansal Raporlamadaki Rolleri Tablo 8: Finansal Raporlama Zincirine Katılanların Sorumluluk ve Rolleri Tablo 9: XBRL Ġle Ġnternet Tabanlı Finansal Raporlamanın KarĢılaĢtırılması Tablo 10: XBRL'nin ĠĢletme Raporlamasına Faydası Tablo 11: XBRL TR Yerel Temsilciliğine Üye Olabilecek Kurum ve KuruluĢlar Tablo 12: Tarım, Avcılık ve Ormancılık Bilânçosu (Milyar TL) Tablo 13: Finansal Veriler Ġçin Taksonomiye Uygun Olarak Etiket OluĢturulması x

14 ġekġller LĠSTESĠ ġekil 1: Genel Kurumsal Çerçeve (Düzey-0) ġekil 2: Finansal Sistem (Düzey-1) ġekil 3 : Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar (Düzey-1) ġekil 4 : Politika Yapıcı Kurumlar (Düzey-1) ġekil 5 : Veri Derleyen Ve Sağlayan Kurumlar (Düzey-1) ġekil 6: Sivil Toplum (Düzey 1) ġekil 7: Küresel Görünüm (Düzey 1) ġekil 8: XML ve XBRL HiyerarĢisi ġekil 9: XBRL Sürecine Genel Bir BakıĢ ġekil: 10 Geleneksel Finansal Raporlama (a) ve XBRL e Göre Finansal Raporlama (b) 46 ġekil 11:XBRL Finansal Raporlama Çerçevesi ġekil 12: XBRL Taksonomi Mimarisi ġekil 13: XBRL Global Taksonomi Yapısı ġekil 14: XBRL GP Mimarisi ġekil 15: XBRL ile IAS a Uygun Finansal Tablo Hazırlama Çerçevesi ġekil 16: US GAAP Taksonomi çerçevesi ġekil 17: ĠĢletmelerde Finansal Veri AkıĢı ve ĠĢlemler ġekil 18: XBRL GL ve XBRL FR ile Veri AkıĢı ve ĠĢlemler ġekil 19: XBRL FR/ XBRL GL ġekil 20: XBRL FR/ XBRL GL Taksonomileri ġekil 21: XBRL Örnek Dökümanı ġekil 22: GĠRD FR ve GĠRD BD ile Finansal Raporlama Süreci ġekil 23: Muhasebe ve Raporlama Süreci ġekil 24: Muhasebe Döngüsü ve Finansal Bilgi AkıĢı ġekil 25: Finansal Bilgi AkıĢı ġekil 26: ĠĢletme Raporlama Zinciri ve XBRL xi

15 ġekil 27: XBRL ile Bilgi AkıĢ Döngüsü ġekil 28: XBRL ile Muhasebe Döngüsü ve Finansal Bilgi ġekil 29: XBRL Sisteminin Temel Veri AkıĢı ġekil 30: Mevcut Ġnternet Tabanlı Finansal Raporlama ġekil 31: XBRL Kullanımı Ġle Finansal Raporlama ġekil 32: XBRL nin ÇalıĢma Düzeni ve Finansal Bilgi Sunumu ġekil 33: XBRL TR Taksonomi Çerçevesi ġekil 34: Veri AkıĢ ġeması ġekil 35: X A.ġ lerinin Finansal Verilerin Sınıflandırılması..151 xii

16 KISALTMALAR a.g.e.: a.g.k.: a.g.m.: AICPA: APRA: BDDK: CEBS: CICA: COREP: FINREP: DPT: EDAP: EDGAR: EDI: ERP: FDIC: GAAP: GML: HTML: IASCF: ICC: IFRS: IFRS-GP: IRS: ISO: Adı Geçen Eser Adı Geçen Kaynak Adı Geçen Makale American Institute of Certified Public Accountants Australian Prudential Regulatory Agency Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Committee of European Banking Supervisors Canadian Institute Of Chartered Accountants Common Reporting Financial Reporting Devlet Planlama TeĢkilatı Explanatory Disclosures and Accounting Policies Electronic Data Gathering And Retrieval Electronic Data Interchange (Elektronik Veri Transferi) Enterprise Resource Planning Federal Deposit Insurance Corporation Generally Accepted Accounting Principles (Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkeleri) Generalized Markup Language Hiper Metin ĠĢaret Dili (Hypertext Markup Language) International Accounting Standards Committee Foundation International Chamber of Commerce International Financial Reporting Standards IFRS General Purpose (Genel Amaçlı Taksonomi) Internal Revenue Service International Organization for Standardization xiii

17 IMKB: Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası PFS: Primary Financial Statements (Temel Finansal Tablolar) SEC: U.S. Security and Exchange Commision SGML: Standardized Generalized Markup Language TMS: Türkiye Muhasebe Standartları TMSK: Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu TUIK: Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜRMOB: Türkiye Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirler ve Yeminli Mali MüĢavirler Odaları Birliği US GAAP-CI: General Accepted Accounting Principle Commercial Industry W3C: Word Wide Consortium XBRL EU: XBRL in Europe XBRL FR: Finansal Raporlama Ġçin XBRL XBRL GL: Büyük Defterler Ġçin XBRL XBRL: GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (extensible Business Reporting Language) XFRML: Extensible Financial Reporting Markup Language XII: XBRL Ġnternational (Yerel Temsilcilik) XLink: XML Linking Language' den XML: GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili (extensible Markup Language) XSL: Extensible Style Language xiv

18 GĠRĠġ XBRL, Ġngilizce deki extensible Business Reporting Language kelimelerinin kısaltmalarından gelmektedir. Bunu Türkçe ye GeniĢleyebilir ĠĢletme Raporlama Dili olarak çevirmek mümkündür. ÇalıĢmanın içeriğinde XBRL kısaltması kullanılarak konuyla ilgi bilgi verilecektir. XBRL dünya çapında, iģ dünyasıyla finansal veriler arasında elektronik iletiģimi sağlayan devrimsel nitelikte bir dildir. Finansal tabloların hazırlık aģamasında, analizinde ve iletiģimde önemli yararlar sağlamaktadır. Bu çalıģmayla XBRL kullanıcılarına; maliyet tasarrufu, daha geniģ bir iģlevsellik ve finansal datalar sağlanmaya çalıģılmaktadır. Kullananlara, geliģmiģ bir kesinlik ve güvenilirlik sağlayıp sağlamadığını gösterilmeye çalıģılmaktadır. Bu çalıģmanın konusu, geniģletilebilir iģletme raporlama dilinin farkına varılmasını, öneminin ortaya konulmasını, temel yapısının anlaģılmasını ve çalıģma mantığının kavranmasını sağlamaya yönelik bilginin verilmesidir. Bu konunun çalıģma konusu olarak seçilmesinin nedeni, KüreselleĢme ve Teknolojik geliģmeler her gün hem gündelik yaģamımıza, hem çalıģma hayatımıza yeni kavramları ve yeni uygulamaları katmaktadır. ġüphesiz bu yenilikler, zamanında uygulanmazsa fırsat olmaktan çıkıp tehdit halini alabilmektedir. Sermaye piyasalarındaki geliģmelere bağlı olarak ortaya çıkan yeni bilgi ihtiyacı, bu ihtiyaçla birlikte iģletmelerde çıkan muhasebe skandallarından sonra ortaya çıkan muhasebe ve denetim Ģirketlerine güvensizlik, biliģim teknolojilerindeki geliģmeler ve bu geliģmelerden muhasebe ve finansal raporlama konusunda yararlanma düģüncesi finansal raporlamanın içeriğinin ve yöntemlerinin değiģtirilmesi konusunda baskı oluģturmaktadır. Çünkü yapılan analizlerin ve verilen kararların yerindeliği, zamanlı ve doğru bilgi ile mümkün olabilmektedir. Finansal bilgilerin ve raporların hızlı, güvenilir, zamanında sunulmuģ ve analizinin kolay olması, yatırımcı ve diğer ilgililer açısından son derece önemlidir. 1

19 Ancak iģletmeler tarafından geleneksel yöntemlerle kamuya açıklanan finansal bilgilerin analiz edilmesi hem çok zor hem de maliyetlidir. Bu sorunun giderilmesi amacıyla yasal düzenlemeler yapılırken, bir taraftan da XBRL gibi yeni teknolojilerin gücünden faydalanılmaya çalıģılmaktadır. 2

20 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) VE BU KONUDA YAPILAN ÇALIġMALAR Günümüzde bilgi çağının geliģmesi gerek bilginin sunulması, gerekse elde edilmesi açısından bilgi teknolojilerinin önemini artırmıģtır. Yatırımcıların firmalara verdikleri önem, bilginin sunulma hızıyla doğru orantılı hale gelmiģtir. Firmanın piyasa değerine, bilgi teknolojilerinin kullanımı önemli katkı yapmaya baģlamıģtır. Bu bağlamda muhasebe sistemi ve raporlama sürecinde de önemli geliģmeler kaydedilmiģtir. Raporlama ve denetim sürecine katkı yapan XBRL sistemi de bunlardan biri olmuģtur. 1. GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) Ġnternet ve web teknolojisindeki geliģmeler iģletmelerde köklü değiģimlere neden olmuģtur. Bilindiği gibi, dünyada sermaye piyasaların da internet ve web baģta olmak üzere modern iletiģim teknolojileri kullanılarak trilyonlarca dolar değerinde iģlem yapılmaktadır 1. Bu durum, gerçek zamanlı, güvenilir ve doğru bilgiye olan ihtiyacı artırmıģtır. KüreselleĢme, dünyanın herhangi bir yerinde faaliyette bulunan bir Ģirketi veya organizasyonu bütün dünya ile iliģkili hale getirmiģtir. Bu iliģki, iģletmeye ait finansal ve finansal olmayan bilgilerin bir Ģekilde ilgili gruplara ulaģtırılması gereğini ortaya çıkarmıģtır. Zamanlı, güvenilir ve doğru bilgilerin ilgilenenlere en kolay ve en ucuz biçimde ulaģtırılabilmesinin yollarından bir tanesi ve en önemlisi internet (web) teknolojisidir. Birçok iģletme, kendileriyle ilgili bilgilere ulaģabilirliği artırmak ve ilgililerin zamanında ve etkin bir Ģekilde finansal verilere ulaģmasını sağlamak amacıyla internet ve web teknolojisini kullanmaktadır. Fakat iģletme bilgilerinin internet aracılığı ile sunulmasında kullanılacak genel kabul görmüģ formatların olmaması, web'de yayınlanan 1 Vasal, Virendra. Srivastava Rajendra. (2002), Extensible Buseiness Reporting Language (XBRL), The Dijital Language of Business: An Indian Perspective, Indian Accounting Review, Vol.6, No.1, June, pp

21 verilerin tekrar girilmeden doğrudan kullanılamaması ya da hata yapmaya açık bir iģlem olan kes-yapıģtır iģlemlerini gerektirmesi bu yöntemin etkinliğini azaltmaktadır 2. Bu problemlerin çözülmesi için XBRL olarak adlandırılan ve "geleceğin finansal raporlamasında yeni dalga" ya da "çift taraflı kayıt sisteminin bulunmasından sonra muhasebedeki en önemli geliģmelerden biri " olarak değerlendiren iģaretleme dili geliģtirilmiģtir 3. XBRL kullanımının ne ifade ettiği ve XBRL nin ne olmadığı aģağıdaki tabloda görülmektedir: XBRL nedir, ne değildir? XBRL Nedir? XBRL mevcut muhasebe standartları temelinde verilerin etiketlenmesini sağlamaktadır. XBRL Ne Değildir? XBRL, muhasebe standardı veya standartları değiģtiren bir uygulama değildir. XBRL finansal verilerin hazırlanması, tekrar kullanımı, raporların hazırlanması ve analizini kolaylaģtırmaktadır. XBRL zaman ve mekân sınırlamalarını ortadan kaldırarak herhangi bir yerden bilgilere eriģimi sağlamaktadır. XBRL birden fazla veri giriģi ile ortaya çıkabilecek hataları engelleyecek otomatikleģtirmeyi sağlamaktadır. XBRL bireysel tercihlere uygulanabilecek esnekliktedir. XBRL raporlananları değiģtirmemekte, mevcut bilgilerde herhangi bir değiģiklik yapmamaktadır. XBRL sadece Amerika merkezli bir çalıģma değil uluslararası etkileri ve temeli olan bir çalıģmadır. XBRL bütün muhasebe problemlerini çözebilecek bir yapıya sahip değildir. XBRL özel bir teknoloji değildir. Lisanssız olarak kullanılabilecek kamuya açık bir programlama dilidir. Kaynak: Price Water Hause Coopers, Trusted an Efficient Financial Reporting, (EriĢim Tarihi: ). 2 Borıtz, J.Efrim. No, Won G., (2005), "Security in XML-Based Financial Reporting Services on the Internet", Çev. Ertuğrul Gürkan, Journal of Accounting and Public Policy, 24, P.11, s.11-35, (EriĢim Tarihi: ). 3 Vasal, Srivastana. a.g.m., pp

22 1.1. GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili ni (XBRL) Ortaya Çıkaran Süreç ve GeliĢimi Bilgi iletiminin gerçekleģtirilmesinde bilgisayar teknolojisinin sağladığı olanaklar sayesinde bugün birçok sayıda araç geliģtirilmiģtir. BiliĢim sektöründe yaģanan geliģmeler bilginin üretiminde ve iletiminde kolaylıklar getirmiģtir. Ancak bilgiye ulaģmak için belli bir standart hazırlama formatının olmayıģı, bilginin kullanılabilmesi için tekrar sisteme girilme ihtiyacının duyulması ve farklı kurumlara yönelik finansal raporlamalarda farklı raporların düzenlenme gerekliliği gibi çözüme ulaģmayan sorunlar, teknolojik geliģmelerden yeterince yararlanılamamasına neden olmaktadır. Bir baģka ifadeyle, bilgi iletiminde verinin sunum formatından kaynaklanan soruna, kapsamlı bir çözüm bulunamamıģtır. Bugün iģletmeler finansal verilerini; html, pdf, doc, xls formatlarında sunabilmektedir. Benzer özelliklere sahip programların birbirlerine nazaran üstün yönleri olmakla birlikte genel ihtiyacın karģılanmasında yetersiz kalmakta ve veri transferini çok zor ve zaman alıcı bir hale sokmaktadır. Bilgi iletiminde yaģanan bu sorun, mal ve hizmetlerin üretiminden nihai tüketiciye ulaģtırılmasına, firmaların kredi değerlendirme iģlemlerinden kamunun denetim iģlevlerine ve akademik çalıģmalara kadar sayısız alanda verim ve iģgücü kaybına yol açmaktadır 4. Ayrıca kullanılan raporlama biçimlerinde belli bir standardın söz konusu olmayıģı ve farklı kiģi veya kurumlara yönelik farklı sunum biçimlerinin gerekliliği de bilgi akıģında aksaklıklara neden olmaktadır 5. Ġhtiyaç duyulan veri formatına uygun rapor hazırlanabilmesi için verinin sisteme tekrar girilme ihtiyacı duyulmaktadır. Bu durum hatalı veri giriģlerine, zaman kaybına ve maliyetlerde artıģlara neden olmaktadır 6. Günümüzde organizasyonlar çok miktarda finansal bilgi üretmekte ve bunları ya kâğıt dokümanlar olarak ya da elektronik araçlar ve yazılımlar (HTML, PDF, düz metin 4 Makalem.t.y., Kaynak: , (EriĢim Tarihi: ). 5 Toraman, Cengiz. Abdioğlu Hasan. (2008), Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (GİRD) ve Gelir İdaresince Kullanımı, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F. Dergisi C.X, SII, Aralık, s Karasioğlu, Fehmi ve Eryiğit Oya. (2005), Finansal Raporlama ve XBRL (Genişletilebilir Kurumsal Raporlama Dili), Süleyman Demirel Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F Dergisi, C:10, S:2, s

23 dosyası gibi) kullanarak depolamakta ve transfer etmektedir. Finansal bilgilerin üretilmesi ve raporlanması amacıyla finansal muhasebe ve raporlama yazılımları, Excel çalıģma sayfaları, PDF dosyaları vb. araçlardan yararlanılmaktadır. Bilgilerin çok hızlı bir Ģekilde ve olabildiğince fazla kiģiye ulaģtırılmasında kâğıt dokümanlar, elektronik araçlara göre yetersiz kalmaktadır. Kendi kullanım alanlarına ve amaçlarına göre oldukça faydalı olan bu elektronik araçlar finansal verilerin depolanması ve transferinde yeterli olamamaktadır. ĠĢletmelerin finansal raporlarında yayınlanan verilerin internet üzerinden transferinde kullanılan standart ve sabit bir yöntemin olmayıģı, bu elektronik araçların etkinliğini azaltmaktadır. Örneğin, finansal bilgilerin alıcıları, gönderenlerle aynı muhasebe yazılımlarını kullanmıyorsa, gönderilen bilgileri kendi sistemlerine yeniden girmek zorunda kalmaktadırlar. Excel çalıģma sayfaları finansal bilgilerin üretilmesi, iģlenmesi ve iletilmesinde kullanılan en yaygın araçlardan birisi olmasına rağmen bazı dezavantajları da bulunmaktadır. BaĢka birisi tarafından yapılandırılmıģ ve formüle edilmiģ olan bir Excel sayfasını anlamak için zaman ve emek harcanması gerekmektedir. Çünkü Excel çalıģma sayfaları serbest bir yapıda istenilen Ģekilde formüle edilebilmektedir. PDF dosyaları içerik ve yapı olarak statik bir yapıya sahip dokümanlardır. PDF dosyalarında yer alan veriler analiz edilmek istenirse ya da baģka bir Ģekle dönüģtürülerek sunulmak istenirse yeniden yazılması gerekmektedir. Bilginin kullanılabilir hale getirilmesi için bu Ģekilde bir iģleme tabi tutulması ek zaman ve emek harcanmasını gerektirecektir. Yeniden yazma iģlemi hataya açık bir uygulama olduğundan hatalı veri girilmesine neden olabilecektir 7. Yukarıda belirtildiği gibi finansal bilgi tedarik zincirinde çeģitli elektronik araçlar kullanılsa bile süreç büyük çoğunlukla manuel olarak iģlenmekte ve son çıktı olarak da kâğıda dayanmaktadır. Kâğıt ve onun elektronik eģ değerleri kolayca paylaģılabilir, araģtırılabilir, depolanabilir ve güncelleģtirilebilir değillerdir. Günümüz raporlama sisteminin eksiklikleri, iģletme bilgilerinin iģletme içinde ve iģletmeler arasında 7 Smith, Bary, (2007), Understanding Extensible Business Reporting Language (XBRL), Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 6

24 paylaģılmasını güçleģtirmektedir 8. Bu eksiklikler iģletme bilgilerinin yetersiz olarak akmasına neden olmakta bu durum hem iģletme bilgilerini hazırlayanları, hem de kullananları olumsuz etkilemektedir. Veri depolama ve transfer araçlarının yukarıda belirtilen yetersizlikleri yeni arayıģları ortaya çıkarmıģ ve "ĠĢaretleme Dilleri"nin (Markup Language) finansal raporlamada kullanılmasını gündeme getirmiģtir. ĠĢaretleme dillerinin en geliģmiģi olan XML'in finansal verilerin transferinde kullanılması ile XBRL doğmuģtur. XBRL Charlie Hoffman ın 1997 yılında XML nin finansal raporlama için kullanabileceğini fark etmesi ile doğmuģtur yılında Hoffman, XML tabanlı dillerin finansal raporlara uygulanması fikrini AICPA ya (American Institute of Certified Public Accountants)proje olarak sunmuģ, AICPA 1998 yılında Hoffman ın projesini kabul etmiģ ve bu proje sonunda bir prototip ortaya çıkmıģtır. Ortaya çıkan bu prototipe XFRML (Extensible Financial Reporting Markup Language) adı verilmiģtir. Ağustos 1999 da AICPA ve 12 Ģirketin katılımı ile XBRL çalıģmalarının koordine edilmesi ve yürütülmesi için XBRL International (XII, Yerel Temsilcilik) adı verilen bir konsorsiyum kurulmuģ ve ilk yönetim kurulu (steering committee) oluģturulmuģ. Daha sonra bu proje/organizasyonun adı XFRML den XBRL ye çevrilmiģtir. Bu konsorsiyumun faaliyetlerinin duyulması için internet sitesi kurulmuģtur 9. Yerel Temsilcilikler (XII), XBRL dilinin oluģturulması, geliģtirilmesi ve uygulanmasının desteklenmesi amacıyla dünya üzerinde 22 yerel temsilciğe bağlı kâr amacı gütmeyen yaklaģık 550 Ģirket ve kuruluģtan oluģan bir konsorsiyumdur 10. Microsoft 2002 yılında finansal tablolarını XBRL dili ile raporlayarak bu konuda ilk uygulama yapan teknoloji Ģirketi oldu. Bu Ģirket daha sonra XBRL raporları hazırlama ve data analizi için Microsoft FRx 6.7 adlı yazılımı piyasaya sürdü. Son zamanlarda bir çok 8 PWC, (2004), Price Water Hause Coopers, XBRL Improving Business Reporting Trough Standartization, Kaynak: http: // cast/pdfs/ XBRL _web_x.pdf, (EriĢimTarihi: ). 9 Deshmukh, Ashutosh, (2006), Digital Accounting: The Effects of the Internet and ERP on Accounting, IRM Pres, Hershey, p XBRL, (2004), Mergeformato verview, Kaynak: 15/US%20Financial %20Reporting%20Taxonomy%20Framework htm, (EriĢim Tarihi: ). 7

25 muhasebe yazılım Ģirketi Microsoft Excel için XBRL eklentisini geliģtirdiklerini duyurdular 11. SEC (Securities Exchange Commission) baģkanı Christopher Cox 2007 yılı için XBRL-US e bütün iģletmeler için raporlamada kullanılabilecek taksonomiler geliģtirilmesi amacıyla 5.5 Milyon $ tahsis etmiģtir 12. Finansal pazarların baģarısı Ģeffaf, anlamlı ve güvenilir finansal raporlar üzerine kurulmuģtur. Organizasyonların ya da bireylerin yanlıģ bilgilendirildiği durumlarda finansal piyasalara olan güven azalmaktadır. Enron örneğinde görüldüğü gibi, piyasaların yanlıģ bilgilendirilmesi sonucunda toplumun büyük kesimi bu mali felaketten olumsuz etkilenmektedir. Bu gibi mali felaketlerin gelecekte de yaģanmaması için önlemler alınması kaçınılmaz olmuģ ve çeģitli yasal düzenlemeler (sarbanes-oxly act) yapılmıģtır. Bunun yanında biliģim teknolojilerindeki yeniliklerde kullanılarak daha Ģeffaf ve gerçek zamanlı raporlama yöntemleri geliģtirilmeye çalıģılmaktadır. BiliĢim teknolojilerindeki değiģimlere bağlı olarak raporlamada köklü değiģiklikler yaģanmaktadır. Artık iģletme bilgilerini kullananlar (ortaklar, üst yönetim, resmi kurumlar v.b.), hazırlanma ve sunulma aģamalarının tamamının daha Ģeffaf ve daha doğru olduğu bilgileri talep etmektedirler. Özellikle, muhasebe skandallarından sonra muhasebede Ģeffaflık ve gerçek zamanlı raporlama önem kazanmıģtır. Ġnternet, global, lokal, iģletme içi ve iģletmeler arası anlık iletiģimin alt yapısı sağlanmıģtır. Yeni veri değiģim standartları bilgilerin istenilen Ģekilde ve formatta üretilmesi ve paylaģılmasına olanak tanımaktadır. Ġnternet kullanımının yaygınlaģmasıyla birlikte Ģirketler finansal raporlarını ilgililerin kullanımına sunabilmek amacıyla web sayfalarına koymaktadırlar. Web sayfasına konulan finansal raporlar baģta PDF formatında olmak üzere, Excel, HTML formatında olmaktadır. Bu bilgileri kullanmak isteyenler web sayfasında yer alan verileri kendi analiz araçlarına / yazılımlarına aktarmak için ya yeniden yazmak zorunda kalmaktalar ya da kes/yapıģtır iģlemi yapmaktadırlar ki bu her iki iģlem 11 Defelice, Alexandra. (2007), XBRL Grows Up, Accounting Technoloji, March, (EriĢim Tarihi: ). 12 Mcguire, Brial. Okesson Scott J., Watson Liv A., (2006), Scond-Wave Benefits of XBRL, Strategic Finance, December. 8

26 hata yapmaya oldukça açıktır. Bu nedenle, XML tabanlı yeni bir iģletme raporlama dili olan XBRL (extensible Bussiness Report Language) geliģtirilmiģtir. Günümüzde iģletmeler gerek üretim sistemlerinde, gerekse de kendilerini dıģ çevreye tanıtacak sistemlerde araç olarak bilgisayar ve internet teknolojilerini sıklıkla kullanmaya baģlamıģlardır. Bu bağlamda, kamuyu aydınlatma ilkesi gereği iģletmeler, gerek temel iģletme bilgilerini ve gerekse de finansal bilgilerini, bilgi kullanıcılarına ulaģtırmak için hem kâğıt üstünde hem de internet ortamında yayınlamaktadırlar. Özellikle finansal bilgilerin her kesimden kullanıcıların hizmetine sunulmasında; doğruluk, Ģeffaflık, tamlık ve herkes tarafından aynı anlamı ifade edebilme ilkeleri, titiz davranmayı gerekli kılmıģtır. HTML (HyperText Markup Language) tabanlı bilgi sunumunda kullanıcılar yayınlanan bilgiyi iģleyebilmek için tekrardan kendi veri formatlarına çevirmek zorunda kalabilmektedir. Oysaki tek bir formatta ve tüm kullanıcılar tarafından kolaylıkla iģlenebilecek bir yapıda yayınlanan bilgiler, hem verinin doğru bir biçimde sunulmasını sağlamakta, hem de verilerin güvenliği sağlanmıģ olmaktadır. Bu amaçla oluģturulan XML (extensible Markup Language GeniĢletilebilir iģaretleme Dili) verilerin belirli formatlarda internet ortamında sunulmasını sağlayan ve uluslararası geçerliliği olan bir yapı sunmaktadır. XBRL (extensible Business Reporting Language GeniĢletilebilir iģletme Raporlama Dili) ise XML tabanlı olan, bir iģletmenin finansal raporlarının sunulmasında kolaylıklar sağlayan ve yine uluslararası geçerliliği olan bir iģaretleme dilidir Hiper Metin ĠĢaret Dili (HTML) Tim Berners-Lee ve Anders Berlung 1989 yılında internet ortamında belge paylaģımını kolaylaģtırmak için Web uygulamalarının temel öğelerinden biri olan HTML (Hypertext Markup Language, Hiper Metin ĠĢaret Dili) dilini geliģtirdiler. HTML web üzerinde belge oluģturulmasını, Ģekillendirilmesini ve görüntülenmesini sağlayan bir 13 AktaĢ, Rafet ve BaĢcı, EĢref SavaĢ. (2007), Elektronik ortamda Finansal Raporlamada Genişleyebilir Finansal Raporlama Dilinin (XBRL) kullanılması, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Mart, MÖDAV, Cilt 9, Sayı 1, s.2. 9

27 iģaretleme dilidir. Bir Web sayfasının düzenini belirler ve belgelerin içine hypertext linklerini yerleģtirilmesini sağlar 14. Hypertext Markup Language (HTML) belgelerin birbirine nasıl bağlanacaklarını ve belge içindeki metin ve resimlerin nasıl yerleģeceklerini belirleyen ve etiket (tag) denilen kod parçalarından oluģan bir sistemdir. HTML bir programlama dili değildir. Programlama dili, bir seri prosedür ve açıklamadan oluģur ve genelde dıģ bir veriye ulaģmayı amaçlar. Bir HTML belgesi baģlı baģına verinin kendisidir. HTML veriler içine yerleģtirilen tag parçaları, metnin, dosyasıyla belgenin, tarayıcı (browser) tarafından verileri nasıl iģleyeceğini belirler 15. Bilgisayar ekranından okunabilen ve çıktısı alınabilen elektronik finansal raporlar ilk olarak Hyper Text Markup Language (html) teknolojisi ile 1990 lı yılların sonlarına doğru gerçekleģtirilmiģtir. Ġlerleyen zamanlarda, bilgi sunumunda benzer birçok raporlama formatı geliģtirilmiģtir. GeliĢtirilen bu formatların her birinin bir birine kıyasla üstün yönleri mevcut olmakla birlikte üzerinde hem fikir olunan, ortak ihtiyacı karģılayabilecek bir yöntem geliģtirilememiģtir 16. HTML dilindeki etiketler (tag) yalnızca tarayıcının (browser) kullandığı biçimlendirme ve görüntüleme ile ilgili bir anlam ifade etmektedir. HTML in bu yapısı esnek, güçlü ve çok amaçlı bilgi sistemlerinin geliģtirilmesini engellemektedir 17. HTML nin geniģleyebilir bir dil olmaması yalnızca sunum amaçlı kullanılması, HTML belgelerinin direkt olarak yeniden kullanılmaması ve verilerin çok az veya hiçbir anlamsal yapı bilgisi içermemesi XML adında daha esnek bir iģaretleme dili geliģtirilmesine neden olmuģtur. ĠliĢkileri tanımla biçimleri XML ve semantik-yönlü HTML'i ayırmaktadır. XML enformasyonun doğası ile ilgilenirken HTML sunuģa odaklıdır. XML sürekli evrimleģen niteliğiyle, arayüz yazılımların geliģtirilmesine olan gereksinimi de gidermektedir. 14 Ekinoks.t.y., İşaretleme (MARKUP) Dilleri Nasıl Çalışır?, Kaynak: /Ġnternet/konu_27. htm, Çev. Ertuğrul Gürkan, (EriĢim Tarihi: ). 15 Godoro.t.y., Html Nedir?, Çev.Ertuğrul Gürkan, Kaynak: Web/TheHTMLBook/txt/ html /document_htmlwhatis.html, (EriĢim Tarihi: ). 16 Toraman, Cengiz. Abdioğlu. a.g.m., s Johnson. Mark.t.y., XML for the absolute beginner, Kaynak: /jw-04-xml.html, (EriĢim Tarihi: ). 10

28 Basit yapısı ile bilgilerin internet ortamında kolayca görüntülenmesinde kullanılan HTML'nin aģağıda sayılan bir takım yetersiz tarafları bulunmaktadır 18 : 1. HTML geniģletilebilir bir dil değildir. HTML önceden tanımlanmıģ sabit bir etiket kümesini kullanmaktadır. 2. HTML yalnızca belgelerin görüntülenmesini amaçlamaktadır. HTML etiketleri tarayıcının metni nasıl biçimlendireceğini göstermektedir. Verilerin kopyalanması, paylaģımı, iletiģimi ve uygulama bütünleģtirmesi gibi diğer ağ uygulamaları gereksinimlerine cevap verememektedir. 3. HTML belgeleri genellikle ek bir iģleme tabi tutulmadan direkt olarak yeniden kullanılamazlar. 4. HTML verileri hiçbir anlamsal yapı bilgisi içermezler. Örneğin, bir HTML belgesinde, yer alan 100 rakamının neyi ifade ettiğine iliģkin anlamsal bilgi yer almaz. 100 kg, 100 metre ya da 100 gün gibi anlamsal bir içerik yer almaz. HTML'nin bu sayılan eksiklikleri daha esnek bir yapıda olan XML'in geliģtirilmesine yol açmıģtır GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili (XML) HTML'nin esnek bir yapıya sahip olmaması, sadece sunum amaçlı olması ve doğrudan doğruya kullanıma uygun olmaması nedeniyle elektronik ortamda veri değiģimi için yeni teknolojiler arayıģına yol açmıģ ve XML tabanlı iģaretleme dillerinin doğmasına neden olmuģtur. XML (extensible Markup Language, GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili), bağımsız bir kuruluģ olan W3C (World Wide Web Consortium) organizasyonu tarafından tasarlanan ve herhangi bir kurumun tekelinde bulunmayan, kiģilerin kendi sistemlerini oluģturabilecekleri kendi etiketlerini tanımlayarak çok daha rahat ve etkin programlama yapabilecekleri ve belirlenen bu etiketleri kendi yapıları içerisinde standartlaģtırabilecekleri esnek, geniģleyebilir ve kolay uygulanabilir bir meta dildir. XML doküman formatı veya görüntülenmesi yerine veri içeriğini ön plana çıkaran bir iģaretleme dilidir. XML'de etiketler sabit olmak zorunda değildir; tersine tasarımcı kendi 18 ErkuĢ, Hakan, (2008), Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, s

29 etiketlelerini tanımlayabildiği için meta-dil geniģletilebilirlik" özelliğine sahip olur. Özelde, XML etiketlerin ve etiketler arasındaki iliģkilerin saptanmasına olanak tanıyan bir protokoldür 19. XML in temel yapısı birçok yönden HTML ye benzer. Web üzerinde bulunan metin ve görüntüleri gösteren HTML den farklı olarak XML yapılandırılmıģ verilerin Web üzerinden transferine olanak verir 20. XML, HTML gibi sabitlenmiģ formatta değildir, kullanıcılar tarafından geniģletilebilir. XML bir Web belgesinin içeriğini tanımlarken, HTML etiketleri belgenin Ģekilsel özellikleri ile ilgilidir. HTML bir web sayfasına Ģekil verirken, XML web sayfasının içindeki verilerle ilgilidir. XML, yapılandırılmıģ veriyi, standart yönergeleri izleyen ve çeģitli uygulamalarla okunabilen bir metin dosyasına koyma yöntemidir. HTML de etiketler (tags) tanımlı ve standart durumda iken XML de etiketler kullanıcı tarafında serbestçe belirlenebilmektedir 21. XML, 1996 yılında bağımsız bir kuruluģ olan W3C(World Wide Web Consortium) organizasyonu tarafından tarafından tasarlanmıģ ve oluģturulmuģtur. XML, temelde HTML mantığına dayanmaktadır. Biçimlendirme dillerine örnek olarak verilen HTML ve XML de veriler bazı etiketlerle iģaretlenir. Örneğin bir HTML kodunda bir baģlık yazısı <h1> etiketi ile iģaretlenir. XML, kiģilerin kendi sistemlerini oluģturabilecekleri, kendi biçimlerini (etiketlerini)tanımlayarak çok daha rahat ve etkin programlama yapabilecekleri ve bu belirlenen biçimleri kendi yapıları içerisinde standardize edebilecekleri esnek, geniģleyebilir ve kolay uygulanabilir bir meta dil olup, 22 bilgilerin biçimlendirilmesi ve internet ortamında sunulmasında kullanılmaktadır 23. Bu tanımlarda XML nin özelliklerine iliģkin Ģu sonuçlar çıkarılabilir: XML hem bir teknoloji hem de bir dildir. Dil olarak biçimlendirme dilleri oluģturmaya, teknoloji olarak 19 Tokel, Ömer Emre. Yücel Eray M., Öksüz Burçin, (2007), "Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active veri analiz dergisi, Nisan-Mayis-Haziran, s.52-73, Kaynak: /publications /Active 52_52.pdf, (EriĢim Tarihi: ), s X12.t.y., Common Questions about E-Business, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 21 Demirkol, Zafer. (2002), XML, Pusula Yayıncılık, 2. Basım, Ġstanbul, s Uyar, Süleyman ve Çelik Muhsin. (2006), Sürekli Kamuyu Aydınlatma ve İnternet Ortamında Finansal Raporlama Sürecinde Kullanılan Diller, Ege Üniversitesi Akademik BakıĢ Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, Temmuz, s Mertz, Davit, (2006), Understanding XML: Untanling the Business web of the future, Kaynak: 12

30 verileri tanımlamaya yaramaktadır. Verileri standart bir Ģekilde tanımladığından web te veya herhangi iki program arasında veri alıģveriģini kolaylaģtırmaktadır GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (XBRL) ve Anatomisi ĠĢ dünyasındaki ve kamu sektöründeki veri akıģında veri formatlarından kaynaklanan sorunlar yaģanabilmektedir. Kurumsal birikimler oluģturulurken kullanılan teknolojilerin farklılıkları, söz konusu teknolojileri sunan uygulamaların marka ve kapsam bazında farklılaģabilmesi bu sorunların altında yatan baģlıca nedenler olarak sıralanabilir 24. XBRL standardı, XML (Extensible Markup Language, GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili) standardı üzerine kurulmuģtur. XML temel olarak özelleģtirilebilir imler (tags) kullanan ve bu etiketler sayesinde değiģ-tokuģ edilebilir, doğrulanabilir, sorgulanıp yorumlanabilir semantik veri sunuģuna olanak tanıyan bir ağ teknolojisidir. XBRL bu anlamsal içerik avantajlarını ticari ve finansal gereksinmeler doğrultusunda özelleģtirerek, iģ dünyasına veri akıģını rahatlatan bir açılım sunmaktadır. GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili (extensible Business Reporting Language)olarak dilimize çevrilebilen XBRL, finansal bilgilerin raporlanması, iletilmesi ve analiz edilmesi için kullanılan standart bir bilgisayar dilidir 25. Finansal raporlamada kullanılan XML teknolojisi, verilerin internet üzerinden iģletmeler arasında iletilmesi için standart bir araçtır 26. XBRL, verilerin kolayca depolanması, analiz edilmesi ve transfer edilmesini sağlayan açık kaynaklı bir iģaretleme dilidir. Bilindiği gibi aynı Ģeyi ifade etmek amacıyla farklı dillerde farklı kelimeler kullanılmaktadır. Örneğin, dilimizde stok olarak ifade edilen bir kelime, baģka dillerde stocks, inventory, vorrate, rimanenze, elements de stocks, investmentföretag olarak ifade edilmektedir. Burada soru Ģudur: Bu kelimeler farklı kavramları mı karģılamaktadır? Yoksa bir kavramın farklı dillerde ifade edilmesi midir? Bu soruya genellikle, bir kavramın 24 Tokel, Ömer Emre. vd., a.g.m., s Cotton B., (2007), XBRL: The Second wave is Coming, Chartered Accountants Journal, March, p XBRL, (2007), Transforming Business Reporting, XBRL International Progress Report, November, p.3, Kaynak: (EriĢimTarihi: ). 13

31 farklı dillerde ifade edilmesi Ģeklinde cevap verilmektedir. Yukarıda sayılan kelimeler Uluslararası Muhasebe Standartlarından "Inventory" olarak geçen kavramın Türkçe, Ġngilizce, Almanca, Ġtalyanca, Fransızca ve Ġsveç dilindeki karģılıklarıdır. Bununla birlikte, bilgisayarlar açısından bu kavramların her birisi farklıdır. Çünkü bilgisayar dilinde Inventory = Stocks değildir. Bilgisayar dilleri açısından bakıldığında böylesi bir eģitlik yanlıģtır. Bunun da ötesinde inventory ile inventories kelimelerinin bilgisayar dilindeki karģılıkları farklıdır. Hal böyle iken, iģletme kavramları dijital dünyada daha az belirsiz bir hale getirilebilir mi? Yani farklı Ģekillerde ifade edilen kavramların bilgisayarlar tarafından aynı Ģekilde anlaģılması sağlanabilir mi? Bunun cevabı XBRL teknolojisi ile "evet"tir. ĠĢletme kavramları dijital dünyada XBRL ile daha standart hale getirilebilir 27. Çünkü XBRL finansal bilgi tedarik zinciri içerisinde üretilen, dağıtılan ya da tüketilen bilgileri barkodlamaktadır. XBRL, finansal bilgilerin uniform ve anlaģılabilir transferini sağlayan(software Ag, Software AG s Suite For XBRL.),finansal ifadeleri tanımlamada XML tabanlı veri etiketleri kullanan açık bir spesifikasyondur. XBRL, bir firmanın bilgiler bütünündeki, farklı bilgi parçalarını belirtmek için standart veri etiketleri kullanan programlama dilidir. XBRL ile programlanmıģ dokümanlardaki her bir etiket; perakende satıģ dünyasındaki tek bilgileri tanımlayan barkod kullanımı ile benzer yoldan, veri parçalarına tek referans vererek finansal bilgilere yapı ve hacim kazandırılmasını sağlamaktadır 28. XBRL, bir firmanın bilgiler bütünündeki, farklı bilgi parçalarını standart veri etiketleri kullanan programlama dilidir. XBRL ile programlanmıģ dokümanlardaki her bir etiket; perakende satıģ dünyasındaki tek bilgileri tanımlayan barkod kullanımı ile benzer yoldan, veri parçalarına tek referans vererek finansal bilgilere yapı ve hacim kazandırılmasını sağlamaktadır Ramin, Kurt. Prather David.t.y., Building An IAS/IFRS Taxonomy Using XBRL, Kaynak: com/_pdfs/xbrl_09_02.pdf, (EriĢim Tarihi: ). 28 Karasioğlu, Eryiğit. a.g.m., s Kennedy, Jane. Hodge Frank.t.y., Will a New Technology Give Financial Analystsx Ray Vision?, Çev. Ertuğrul Gürkan, (EriĢim Tarihi: ). 14

32 XBRL yeni bir muhasebe standardı olmayıp; mevcut muhasebe standartlarına ve standartlardaki yeni değiģikliklere esneklikle uygulanabilmektedir 30. XBRL, ticari raporların ve ticaret ile ilgili verilerin elektronik olarak transferi için geliģtirilmiģtir. Bilânço, gelir tablosu, nakit akım tablosu vb. raporların oluģturulması, transferi ve analiz edilmesi için XML tabanlı bir standart oluģturulmaktadır 31. Kısaca XBRL, kendisine sağlanan bilgilerle oluģturulan finansal raporları, XML programının tüm yetenekleri kullanarak, internet üzerinden kullanıcılara sunmaktadır. Günümüzde raporlanan veriler HTML, PDF ya da Word formatında olan veriler insanlar tarafından okunabilmekte ancak, elektronik araçlar tarafından okunup anlaģılmamaktadır. XBRL verileri hem insanlar hem de bilgisayarlar tarafından anlaģılabilir hale getirmektedir. XBRL, bilgilerin nasıl depolanacağını, nasıl sunulacağını ve nasıl transfer edileceğini bir dizi standartları ve taksonomileri kullanarak belirler. Böylece, bu verileri alanlar verilerin içeriğini ve neyle ilgili olduğunu rahatlıkla anlarlar. XBRL, finansal tabloları her bir kurumun istediği ayrı formatlara getirebilir, aynı kurumlar için farklı finansal bilgiler hazırlayabilir, güncelleyebilir, hızlı ve güvenilir olarak açıklayabilir. Buna bağlı olarak finansal raporlama süreci hızlanır, gerçek zamanlı muhasebe sistemi için zemin hazırlanmıģ olur 32. XML in potansiyel faydalarına olan güveni Hoffman ın AICPA ya XML i finansal enformasyonun raporlanması için alternatif bir yol olarak önermeye itti. AICPA da oluģturulan proje grubunun, tasarlanan ilk prototip finansal tablolarla aldığı olumlu görüģler sonucunda AICPA konuyla ilgili geniģletilmiģ bir çalıģma grubu oluģturarak ileri düzey geliģtirme faaliyetlerine baģladı 33. Sanıldığının aksine, XBRL yeni muhasebe ya da istatistik standartları belirlememektedir. Tersine, mevcut standartların belirli özelliklerini, bireylerin anlayabileceği ve bilgisayarların iģleyebileceği biçimde organize ederek ve elektronik olarak sunmaktadır. Diğer bir deyiģle, XBRL finansal muhasebe ve raporlama süreçleriyle 30 Swagerman, D.M., Stöpetie, D.H., Wassenaar, D.A., (2003), Application of XBRL For Local Authorities, Kaynak: p.4, (EriĢim Tarihi: ). 31 Webislem.t.y., Gelişen Diller ve XML, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 32 Beyazıtlı, E., (2002), Sürekli Denetim; Geleceğin Denetimi, Muhasebe Ve Geleceğe BakıĢ, ġubat, s Tokel, Ömer Emre. vd., a.g.m., s

33 ilgili kavramları yeniden tanımlamak yerine mevcut kavramları elektronik ortama taģımaktadır. XBRL'nin temel iģlevi finansal tabloların raporlanma sürecini geliģtirmektir. Bu bağlamda, bir XBRL taksonomisi bir hesap Ģeması standardı olmayıp, kurum içi hesap Ģemaları ile genel olarak ve kurum dıģında kullanılan ortak terimlerin bir eģlenmesidir. Bu eģlemenin ıģığında, karģılaģtırılabilirlikle ilgili konular farklı bir gözle ele alınabilir 34. XBRL, bir kontrollü esneklik çerçevesi olarak düģünülebilir, Bu çerçeve içinde isim/değer çiftleri oluģturularak, değerle ilgili "veri türü", "format" gibi bilgiler sağlanmaktadır. Ġsimler üstünde uzlaģma sağlandıktan sonra, her kurum kendi değer kümesini bu isimler altında sunabilmektedir. Finansal geliģmelerin sunulması için bir yöntem, taksonomi, önermektedir ancak geliģmelerin neler olduğuna iģaret etmek gibi bir iģleve sahip değildir. Böylelikle XBRL, hangi iģlerin hangi amaçla yapılacağıyla ilgili olmasa da nasıl yapılacağı ile ilgili kısıtlar ortaya koymaktadır ki bu standartlaģtırmanın doğası gereğidir. Buraya kadar sunulan çerçeveden anlaģılabileceği gibi, XBRL'nin en önemli getirilerinden biri metaveri alanında olmaktadır, Metaveri kısaca "bilgileri tanımlayan veriler" olarak tanımlanabilir ve farklı içeriklerde karģımıza çıkabilir. Örneğin, metaveri veri arama/tarama sürecini kolaylaģtırabilir (bilgi edinme), istatistiksel verilerin özelliklerini tanımlayabilir (istatistiksel metaveri), ve IT sistemleri tarafından verilerin yönetimi, iģlenmesi ve değiģtokuģ edilmesi için kullanılabilir (IT altyapı metaverisi) Branson, M., (2002), Using XBRL For Data Reporting, Çev. Ertuğrul Gürkan, Statistical Commission And Economic Commission For Europe, Conference Of European Statisticians, Joint UNECE/EUROSTAT Work Session On Electronic Data Reporting, Working Paper No.20,Geneva, Switzerland, February 2002, Australian Bureau Of Statistics. 35 Kunzler, U., (2002a), Electronic Data Reporting (EDR), Metadata, Standards And The European Statistical System (ESS), Statistical Commission And Economic Commission For Europe, Conference Of European Statisticians, Joint UNECE/EUROSTAT Work Session On Electronic Data Reporting, Çev. Ertuğrul Gürkan,Working Paper No. 17, Geneva, Switzerland, February 2002, Eurostat Unit A-2 - Information And Communication Technologies For The Community Statistical System. 16

34 ġekil 1: Genel Kurumsal Çerçeve (Düzey-0) Kaynak: Tokel Ömer E., Yücel Eray M., Öksüz Burçin, "Türkiye' de XBRL' ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası ", Active, Nisan-Mayis-Haziran ġekil 1 de XBRL nin genel kurumsal çereve içerisindeki yeri ve iģleyiģi hakkında bilgi verilmiģtir. ġekil 2: Finansal Sistem (Düzey-1) Kaynak: Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran

35 ġekil 2 de finansal sistem içerisinde bulunan kurum ve kuruluģların birbiriyle olan iliģkisi ve iģleyiģ Ģekli hakkında bilgi verilmiģtir. ġekil 3 : Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar (Düzey-1) Kaynak: Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran ġekil 3 de finansal sistem içerisinde bulunan düzenleyici ve denetleyici kuruluģların iģleyiģi ve birbiriyle olan iliģkisi hakkında bilgi verilmiģtir. XBRL standart bir arayüz (interface) yaratır. Örneğin bir A uygulamasına ait veriler, ortak bir XBRL kelime dağarcığına dönüģtürülür ve ağ ortamında serbestçe paylaģılır. Gereksinim olduğunda XBRL etiketli veriler bir B uygulamasına eģlenebilir. Bu noktadan sonra veriler, hem B uygulaması, hem de B ile uyumlu diğer uygulamalar tarafından kullanılabilir. Bir XBRL sisteminin açılımına XBRL spesifikasyonu (specification) ile baģlayabiliriz. Spesifikasyon, XBRL uyumlu dosyaların oluģturulmasını düzenleyen kurallardır. Bu kurallar ifadesini taksonomilerde (taxonomy) bulur Tokel, Ömer Emre. vd., a.g.m., s

36 ġekil 4 : Politika Yapıcı Kurumlar (Düzey-1) Kaynak: Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran ġekil 4 de finansal sistem içerisindeki politika yapıcı kurumlar hakkında bilgi verilmiģ ve iģleyiģ sürecinin nasıl olduğu anlatılmıģtır. ġekil 5 : Veri Derleyen Ve Sağlayan Kurumlar (Düzey-1) Kaynak : Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran

37 ġekil 5 de veri derleyen ve sağlayan kurumlar hakkında bilgi verilmiģ ve iģleyiģ sürecinin nasıl olduğu gösterilmiģtir. ġekil 6: Sivil Toplum (Düzey 1) Kaynak: Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran ġekil 6 da finansal sistem içerisindeki sivil toplumlar hakkında bilgi verilmiģ ve iģleyiģ süreci gösterilmiģtir. ġekil 7: Küresel Görünüm (Düzey 1) Kaynak : Tokel Ömer E.,Yücel Eray M.,Öksüz Burçin, " Türkiye'de XBRL'ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası", Active, Nisan-Mayis-Haziran

38 ġekil 7 de XBRL-TR nin küresel görünüm içerisindeki yeri, kurum ve kuruluģlar arasındaki iliģki yönü hakkında bilgi verilmiģtir. 2. GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ (XBRL) KONUSUNDA YAPILAN ÇALIġMALAR Finansal bilgilerin iģ dünyasında değiģik formatlarda sunulması, bilgilerin hem sunulmasında hem de kullanımında uyumsuzluklara neden olabilmektedir. Yayınlanan bilgilerle ilgili uyumsuzluğun giderilebilmesi için kullanıcıların bu bilgileri kendi sistemlerine tekrardan manuel olarak girmeleri gerekmektedir. Diğer bir sorun ise, bilgi sağlayıcılarının bu bilgiyi talebe göre değiģik formatlarda yayınlama zorunluluğudur. Bu iki sorun hem zaman alıcı hem de maliyet artırıcıdır. XBRL'nin geliģtirilmesi ve kullanımının yaygınlaģtırılması amacıyla hem ulusal hem de uluslararası boyutta birçok kuruluģ çalıģmaktadır. AĢağıda bu kuruluģların önde gelenleri hakkında bilgi verilecektir Uluslararası KuruluĢlarca Yapılan ÇalıĢmalar 2008 yılının Mayıs ayında SEC, Ģirketlerin finansal tablolarını Komisyona ve kurumsal web sitelerine sunarken XBRL kullanarak interaktif format kullanmaları gerektiğini bildirmiģtir. Amerikan sermaye piyasası dünyadaki en büyük en geliģmiģ sermaye piyasasıdır ve SEC in sermaye piyasası için önerdiği boyutta XBRL tüm dünyada uygulananların en büyük olanıdır. Endüstri sektörlerince parçalanmıģ olan U.S. taksonomileri Ģu anda standart US GAAP da kullanılan muhasebe terimleri için den fazla XBRL etiketi ve tanımı içermektedir. ABD de XBRL ile ilgili yapılan çalıģmalar son derece titiz ve dikkatli bir Ģekilde gerçekleģtirilmektedir. Bunun baģlıca sebepleri Ģunlardır 37 ; 37 Kernan, K., (2008), XBRL Around the world Journal of Account ancy; oct; 206, 4; ABI/INFORM Global, s

39 1. ABD muhasebe standartları çok fazla geliģmiģtir. 2. Finansal arz zincirinde çok sayıda paydaģ vardır. 3. Kurumsal raporlama gerekleri karmaģık ve endüstriye özeldir ve hata için risk taģımaktadırlar. Birçok ABD Ģirketi XBRL e uyum sağlamak için çaba göstermiģ, SEC in finansal bilgilerin XBRL ortamında sunulmasının faydalarını onaylamasından çok kısa bir süre sonra ise finansal raporlarını XBRL ile hazırlamaya baģlamıģlardır 38. ABD de XBRL ile ilgili yapılan çalıģmalar aģağıda kısa baģlıklar halinde açıklanmıģtır. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (Federal Deposit Insurance Corporation) halen banka finansal raporlarını XBRL formatında den fazla bankadan 3 aydalık periyotlar halinde toplamaktadır yılında oluģturulan SEC Gönüllü Dosyalama Programı halka açık Ģirketlerin XBRL dokümanlarını gönüllü olarak periyodik raporların tabloları ve yatırım Ģirketleri yasal dosyalamaları Ģeklinde sunmalarına izin vermektedir. Bu konuyla ilgili olarak yaklaģık 80 Ģirket programa katılmıģtır yılının Mayıs ayında SEC, Ģirketlerin finansal tablolarında XBRL nin kullanımını zorunlu hale getirilmesini önermiģtir 39. Bankacılık sektörü için finansal analiz programları geliģtiren Moody's Risk yönetimi biriminde kıdemli danıģman olarak görev yapan, Brad Saegesser, bankaların finansal bilgi toplama ihtiyaçları büyük farklılıklar gösteriyor olmasına rağmen, verinin toplanması ve giriģinin yapılmasının müģteri baģına yaklaģık 30 ile 45 dakika sürdüğünü ve pek çok bankanın bu iģleme her dört ayda bir gereksinim duyacağını tahmin etmekte ve XBRL ile ilgili olarak da "Bu, bankalar için kritik önem taģıma potansiyeline sahiptir", ifadesini kullanmaktadır 40. Saegesser ayrıca, "finansal veri toplamak ve bilgisayara yüklemek oldukça zaman alan bir çalıģmadır ve XBRL uygulaması bankaların ihtiyaçlarının yüzde 80'ini karģılayabilir" diyerek bankacılık için ne derece önemli olduğunu vurgulamaktadır Watson, Louis Vuitton,(2006), Kaynak: Newsletters /Articles_2006/CorpFin/Reporting.jsp, (EriĢim Tarihi: ). 39 Media.journalofaccountancy,a.g.k., 40 Lin, Fengyi. Olivia Sheng, Soushan Wu, (2005), An Integrated Framework for echain Bank Accountings Systems, Emerald Industrial Management &Data system, Vol.105, no:3, s AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s.9. 22

40 Bugün için web ortamında finansal raporlama yapan Ģirketler bulunmakla birlikte yine de pek çok iģletme finansal tablolarını elektronik ortamda yayınlamamaktadır. Bu durumda bankalar, firmanın kâğıt ortamında verilerini manuel olarak bilgisayara girmek zorunda kalmaktadır. XBRL, bir raporun otomatik olarak farklı raporlama ihtiyaçlarını giderecek Ģekilde değiģtirilebileceği anlamını da taģıdığından, XBRL nin taraftarları; küçük iģletmelerin finansal tablolarını, elektronik ortamda sunmaya yöneltmeyi amaçlamaktadır. Günümüzde ticari bankaların veri toplama gereksinimleri önemini korumaktadır. Moody s, bankaların bir ticari kredi müģterisini değerlendirirken, finansal tablolardan 200'ün üzerinde bireysel kaleme ulaģmak durumunda olduğunu tahmin etmektedir. Amerika da, ticari banka defterlerinde bulunan ticari kredi müģterilerinin sayısı 'nin üzerindedir 42. Örneğin; Bank of Amerika'nın 'nin üzerinde küçük ve orta ölçekli ticari kredi müģterisi ve ulusal sınırlar içinde bu müģterilerden gerekli bilgileri toplayarak bilgisayara girmekle görevli 100 civarında çalıģanı bulunmaktadır. Bank of Amerika'da ticari risk yönetimi biriminde kıdemli baģkan yardımcısı David Vickers-Kock, "Veri bizim için çok değerli, ancak verinin toplanması ve kullanılması çok maliyetli" demekte ve "açıkça görülüyor ki XBRL bize maliyetlerden tasarruf sağlayacaktır", ifadesini kullanmaktadır 43. XBRL ortamında Web'de gezinen finansal bilgi kullanıcıları, otomatik olarak, XBRL tabanlı raporlanan finansal tablolardan günlük satıģların veya alacakların, hâsılattaki büyüme ile karģılaģtırmalı analizinin yapılması gibi özellikli bir bilgiye eriģebilecektir. Ticari faaliyette bulunan ya da üretim gerçekleģtiren firmalar, XBRL tabanlı finansal tabloları internette yayınladıklarında, kredi vermiģ olan veya kredi verme aģamasında olan bankalar bu raporlara online olarak ulaģma olanağına sahip olacaktır. XBRL nin geliģtirilmesinde pay sahibi olan kesimler, XBRL formatında finansal bilgilerin yayınlanması durumunda bankaların kredi verme ve kredi risk iģlemleri ile ilgili gereken her türlü bilgiyi otomatik olarak çekebileceklerini savunmaktadır. Sürdürülmekte olan çalıģmaların, XBRL'nin bütün faaliyet sınıflandırmalarına iliģkin versiyonlarının geliģtirilmesinde ön ayak olacağı beklenilmektedir. 42 Hannon, Neal, (2004), XBRL Grows Fast in Europe, Straigetetc Finance, October. 43 AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s.9. 23

41 XBRL International XBRL International (XII) yerel temsilciliklerin bir araya gelmesi ile oluģturulmuģ bir uluslararası konsorsiyumdur. Yerel temsilcilikler, genel olarak bir ülkeyi ya da muhasebe ve raporlama konusunda uluslararası düzenlemeler yapan kuruluģları temsil etmektedir. Genellikle özel bir muhasebe standardı setinin kullanıldığı coğrafik bir bölgeye yerel temsilcilik denilmektedir 44. Yerel temsilcilik, dünya geneline yayılmıģ 22 yerel temsilcilikte bulunan yaklaģık 550 Ģirket, kuruluģ ve acenteyi XBRL dilini oluģturmak, geliģtirmek ve adaptasyonunu desteklemek amacıyla bir araya getiren ve kar amacı gütmeyen bir konsorsiyumdur. Yerel Temsilcilikler, XBRL standartlarını yayınlamıģtır. Yerel Temsilciliklerin üyeleri iģletme bilgilerini üreten, analiz eden ve onaylayan aģağıdaki meslek gruplarından oluģmaktadır 45 : 1. Profesyonel hizmet ve danıģmanlık Ģirketleri, 2. Finansal servis ve bilgi sağlayıcıları, 3. Yazılım ve diğer teknoloji sağlayıcıları, 4. Hükümetler, düzenleyici kurumlar ve kar amacı gütmeyen organizasyonlar, 5. Muhasebe ve ticaret organizasyonları. Yerel temsilcilikler hem kendi bölgelerinde hem de dünya genelinde XBRL'nin geliģtirilmesi için çalıģmaktadırlar. Üyeler kendi yerel temsilcilikleri vasıtasıyla XII'ye üye olmaktadırlar. Kendi bölgelerinde yerel temsilcilik olmayanlar ise XII bünyesinde bulunan Doğrudan Katılım'a (Direct Participant) kendi bölgelerinde yerel temsilcilik kurulana kadar üye olabilmektedirler 46. Yerel temsilcilikler, kendi bölgelerindeki muhasebe standartları için taksonomilerin oluģturulmasını organize eder ve desteklerler. Yerel temsilcilikler XBRL'nin faydalarını hükümet ve özel sektör nezdinde anlatmayı ve eğitim faaliyetlerinde bulunmayı amaçlar XBRL.t.y., Role and Organisation of Jurisdictions, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 45 XBRL, a.g.k., xbrl.org/progressreports, (EriĢim Tarihi: ). 46 XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 47 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

42 Yerel Temsilciliklerin Rolü; 1. XBRL nin geliģtirilmesi, 2. Muhasebe standartları için taksonomi oluģturulmasını organize etmek, 3. XBRL nin faydalarını açıklamak için eğitim ve tanıtım faaliyetleri yürütmek, 4. Yerel üyelikleri teģvik etmek ve sürdürmek, 5. Yerel dilde bilgilendirme çalıģmaları yapmak, 6. Uluslararası geliģmelere katkıda bulunmak, 7. Entelektüel mülkiyetin korunmasına katkıda bulunmak. Daimi Yerel Temsilcilikler (Established Jurisdictions) ve Geçici Yerel Temsilcilikler (Provisional Jurisdiction) olarak iki tip yerel temsilcilik bulunmaktadır. Geçici Yerel Temsilcilikler, bölgelerinde XBRL'ye olan ilgiyi artırmayı hedefleyen ve ulusal muhasebe standartları için baģlangıç taksonomilerini oluģturan küçük çalıģma gruplarıdır. Ġki yıl geçtikten sonra belirli bir üye sayısına ulaģan, birçok çalıģma grubuna sahip olan ve taksonomilerin oluģturulmasında önemli aģamalar kaydetmiģ geçici yerel temsilcilikler Daimi Yerel Temsilcilikler (Established Jurisdictions) olmaktadır. Daimi yerel temsilcilikler Uluslararası Yönetim Kurulunda oy hakkına sahip olmakta, çalıģma gruplarına ve diğer XBRL aktivitelerine katılabilmektedir. Tablo 1 de dünya genelinde kurulu olan yerel temsilcilikler ve bunların web siteleri yer almaktadir XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 25

43 Tablo 1: Dünyada XBRL Yerel Temsilcilikleri DaimiYerel Web DaimiYerel Web Temsilcilikler Temsilcilikler XBRL XBRL Kore Avusturalya XBRL Belçika XBRL Hollanda XBRL Kanada XBRL Ġspanya XBRL XBRL Ġsveç Danimarka XBRL Fransa XBRL Ġngiltere XBRL Almanya XBRL A.B.D XBRL IASB Doğrudan katılım (direct participant) XBRL Ġrlanda XBRL EU (Bağlı Organizasyon) XBRL Japonya GeciciYerel WEB GeciciYerel Temsilciler WEB Temsilciler XBRL Çin XBRL Güney Afrika XBRL Ġtalya htpp:// XBRLBirleĢikArap Emirlikleri XBRL Polonya XBRL Lüksemburg Kaynak: Role and Organisation of Jurisdiction, of Jurisdictions/) AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) Uzun zamandır kendi faaliyet alanları ile ilgili olarak XML geliģtiren düzinelerce firmanın yanında zaman içerisinde, Amerikan Sertifikalı Muhasebeciler Enstitüsü (AICPA) de, XML konusuna girmiģtir. Son raporda, XML'i destekleyen bir Web sitesi olan adresine göre pek çoğu tek bir endüstriye ait olmak üzere 246 adet XML uygulaması geliģtirilmiģtir. XBRL finansal tablolara ve diğer iģ raporlarına uygulanabilir olduğundan, bu bir yatay uygulamadır. Ġlk XBRL versiyonu sadece ticaretüretim sektörlerine uyarlanabilir olmasına karģın, programlama ve yazılım firmaları, sigorta Ģirketleri ve otomotiv sektörü gibi, diğer baģlıca büyük sektörler için özel kodlamalara veya "tasnif"'e sahip bireysel versiyonlar üzerinde de çalıģılmaktadır. XBRL grubuna göre, Temmuz ayında piyasaya çıkan ticaret-üretim versiyonu, bankaların bilgi toplama ihtiyaçlarını karģılayabilecek kapasiteye sahiptir. XML tabanlı finansal 26

44 raporlamaya iliģkin ilk prorotip Aralık 1998 tarihinde Yetki Belgeli Kamu Muhasebecileri AICPA tarafından gerçekleģtirilmiģ ve Ağustos 1999 da Extensible Financial Reporting Markup Language (XFRML) Komitesi kurulmuģtur. Nisan 2000 tarihinde ise XFRML, Extensible Business Reporting Language (XBRL) olarak değiģtirilmiģtir 49. Eğer ticaret-üretim firmaları finansal raporlarını XML yazılımı ile yayınlarlarsa, bankalar da söz konusu raporlara XML ile ulaģabilir. Bankalar için bu yeni sürecin hiçbir yeni yatırıma mal olmayacağı gibi aynı zamanda, endüstrinin milyonlarca dolar ve binlerce iģ gücünden, çalıģma saatinden tasarruf sağlanacağı savunulmaktadır SEC (U.S. Securities and Exchange Commission) Son 10 yıl içinde teknoloji ve elektronik veri iletiģimindeki geliģmeler finansal raporlamanın ve açıklamalarının daha kolay eriģilebilme ve analizi Ģeklinde daha fazla Ģeffaflığı sağlamıģtır. Amerikan Menkul Kıymetler Borsası (SEC-Security Exchange Commission) 1993 yılında Elektronik Veri Toplama, Analiz ve Düzeltmeleri (EDGAR- Electronic Data Gathering, Analysis and Retrieval) kabul edilmiģ ve bu sistemle Ģirketlerle ilgili finansal bilgiye ulaģılması sağlanmıģtır yılında ABD deki Menkul Kıymetler Komisyonu (SEC), ihtiyari olarak XBRL dosyalamasını ve yayınlanmasını önermiģ, 2005 tarihinde ise bu uygulamayı baģlatmıģtır. Ayrıca, Mart 2006 tarihi itibariyle de aralarında Microsoft ve Pfizer gibi büyük iģletmelerin de bulunduğu 17 iģletmenin finansal tablolarını XBRL formatında interaktif bir Ģekilde raporlamalarına iliģkin olarak bir pilot uygulamasını da baģlatmıģ bulunmaktadır 52. ABD'de halka açık bütün Ģirketler yasal zorunluluk gereği 10-K Yıllık Rapor, l0-q Çeyrek Dönem Raporları gibi finansal raporları SEC'e sunmaktadırlar. SEC 2005 yılında halka açık Ģirketlerin EDGAR'a (Electronic Data Gathering And Retrieval) verecekleri 49 AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s Rogeraan, Debreceny. Gray Glen L., (2001), The Production And Use Of Semantically Rich Accounting Reports On The Internet: Xmfl And XBRL, International Journal Accounting Information Systems, Vol.2, s Çıtak, Nermin, (2009), Güvenilir Finansal Raporlama Açısından Genişletilebilir İşletme Raporlama Dilinin (XBRL) Önemi ve Dünya Ülkelerindeki Uygulamaları, Vergi Uygulamaları Dergisi, S.2, s AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s.7. 27

45 periyodik raporları XBRL uyumlu olarak göndermelerini istemiģtir. Buna bağlı olarak da EDGAR'in veri tabanlarını XBRL uyumlu hale getirmek için bir pilot çalıģma baģlatılmıģtır. SEC'in nolu kuralına göre, finansal raporların ve diğer bilgilerin XBRL kullanılarak sunulmasını kabul etmiģtir Mayıs 2008 de US XBRL Organizasyonu, SEC e US GAAP Taksonomisini açıklamıģtır. SEC bu öneriyi 17 Aralık 2008 deki onaylamıģ ve belirlenen son kuralların ilk baģta US GAAP kullanan yerel ve yabancı Ģirketlere ve daha sonra da IFRS kullanan özel yabancı Ģirketlere uygulanmasına karar vermiģtir. Buna göre XBRL formatında üretilmiģ bilgi Ģirketlerin finansal tablolarını, dipnot açıklamalarını içerecektir IASCF(The International Accounting Standards Committee Foundation) Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu Yerel Temsilcilik içindeki lider konumunu devam ettirmekte XBRL'nin geliģtirilmesinde oldukça önemli rol oynamaktadır. IASCF, IFRS'ler taksonomi oluģturulabilmesi ve etiket üretilmesi için diğer üyeler ile birlikte çalıģmaktadır. Kurul Mayıs 2002'de IFRS-GP (IFRS General Purpose) taksonomilerinin son versiyonunu yayınlamıģtır. IFRS-GP taksonomisi, kar amacı güden Ģirketlerin genel finansal raporlarına ek olarak banka ve diğer finansal kurumların istediği finansal raporlarda kullanılacak olan taksonomilerdir 55. Bu taksonomiler, GeniĢletilmiĢ IAS 2002 Cildine (2002 IAS Bound Volume) dayanmaktadır. GeniĢletilmiĢ Cilt IFRS 'lerin diğer dillere tercümesinde de kullanılmıģtır. Birçok muhasebe ve yazılım uzmanın katıldığı çalıģmalar sonunda, "geniģletilmiģ cilt" (bound volume) etiketleri ve "genel uygulama" (common practices) etiketleri oluģturulmuģtur. Bu etiketlerden ilki 2002 GeniĢletilmiĢ IAS Cildine dayanmakta ve IASB 53 Tribunella, Thomas. Tribunella Heidi. (2006), A Method of Teaching the Underlying Theory of XBRL: An Application of Information Modeling and XML Programming with a Microsoft Excel Implementation, AIS Educator Association, Volume 1, Number AICPA.t.y.,Kaynak: XBRL.html#Background, (EriĢim Tarihi: ). 55 Li, Junsi, (2007), XBRL Taxonomy Review And Comparison Between Ifrs-Op Taxonomy And Cn Listed Company Taxonomy, Master Of Science Thesis In Accountıng Swedish School Of Economics And Business Administration, p.ll, (EriĢim Tarihi: ). 28

46 finansal raporlama kavramlarını temsil etmekte, ikincisi ise Global IAS finansal tablolar modeline (Global IAS model financial statements) dayanmaktadır 56. SEC dıģında Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi (IASC-International Accounting Standarts Commitee) de XBRL ile ilgili çalıģmalar yapmaktadır yılında IASC in XBRL Ekibi kurulmuģ ve 2 Temmuz 2007 de yeni taksonomilerin oluģturulması amacıyla yeni bir strateji planını onaylamıģtır 57. IASC 'nin temel amacı, Yüksek kaliteli, Ģeffaf ve karģılaģtırılabilir finansal tablolar üretilmesi için yüksek kaliteli, anlaģılabilir ve uygulanabilir global muhasebe standartları geliģtirmek, 2. GeliĢtirilen standartların kullanımı ve doğru bir Ģekilde uygulanmasını sağlamak, 3. Ulusal muhasebe standartları ve uluslararası muhasebe standartları arasında uyumu gerçekleģtirmek için çözümler üretmektir. IASC, bu amaçlarına yardımcı olması amacıyla IFRS taksonomileri geliģtirmektedir. XBRL IFRS taksonomisi 3000'den fazla elementten oluģmakta ve bu elementler finansal raporlama kavramlarını tanımlamaktadır. Her bir element esas olarak tercüme edildiği dilden ziyade kendi referanslarına dayanmaktadır yılında Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi, XBRL çalıģma grubunun yapmıģ olduğu çalıģmaları yayınlamak üzere yeni bir web sitesi oluģturmuģtur ( Bu çalıģma grubu XBRL taksonomi1eri oluģturmak ve IFRS için XBRL spesifikasyonları oluģturmak amacıyla çalıģmaktadır. Tablo 2 de IFRS için oluģturulan Genel Amaçlı Taksonomiler yer almaktadır Kurt, Ramin, (2002), "XBRL As A New Language For Business And Intangibles Reporting", www. euintangibles.net/library/localfiles/ WP4/4.12_Ramin_ 2002.pdf. (EriĢim Tarihi: ). 57 Çıtak, Nermin, a.g.m., s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Kurt, Ramin, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 60 Ġasb.t.y., Iasb, Standards Modelled in the IFRS-GP Taxonomy, Kaynak: /taxonomies /taxonomy_standards_ modelled.html, (EriĢim Tarihi: ). 29

47 Standard No Tablo 2: Taksonomi GeliĢtirilen Muhasebe Standartları Standardın Tam Adı 30 Taksono mi Modeli var mı? Var Framework for the Preparation and Presentation of Financial Statements IFRS 1 First-time Adoption of International Financial Reporting Standards Var IFRS 2 Share-based Payment Var IFRS3 Business Combinations Var IFRS 4 Insurance Contracts Yok ĠFRS 5 Noil-current Assets Held for Sale and Di scontinued Operations Var IFRS 6 Exploration for and Evaluation of Mineral Resources Yok IFRS 7 Financial Instruments: Disclosures Var IAS 1 Presentation of Financial Statements Var IAS 2 Inventories Var IAS 7 Cash Flow Statements Var IAS 8 Net Profit or Loss for the Period, Fundamental Errors and Changes Var in Accounting Policies IAS 10 Events After the Balance Sheet Date Var IAS 11 Construction Contracts Var IAS 12 Income Taxes Var IAS 14 Segment Reporting Var IAS 16 Property, Plant and Equipment Var IAS 17 Leases Var IAS 18 Revenue Var IAS 19 Employee Benefits Var IAS 20 Accounting for Government Grants and Disclosure of Government Var Assistance IAS 21 The Effects of Changes in Foreign Exchange Rates Var IAS 23 Borrowing Costs Var IAS 24 Related Party Disclosures Var IAS 26 Accounting and Reporting by Retirement Benefit Plans Yok IAS 27 Consolidated Financial Statements and Accounting for Investments Var in Subsidiaries IAS 28 Accounting for Investments in Associates Var IAS 29 Financial Reporting in Hyper inflationary Economies Var IAS 30 Disclosures in the Financial Statements of Banks and Similar Var Financial Institutions IAS 31 Financial Reporting of Interests in Joint Ventures Var IAS 32 Financial Instruments: Disclosure and Presentation Var IAS 33 Earnings Per Share Var IAS 34 Interim Financial Reporting Yok IAS 36 Impairment of Assets Var IAS 37 Provisions, Contingent Liabilities and Contingent Assets Var IAS 38 Intangible Assets Var IAS 39 Financial Instruments: Recognition and Measurement Var IAS 40 Investment Property Var IAS 41 Agriculture Var S1C-7 Introduction of the Euro (IAS 21) N/A SIC-10 Government Assistance - No Specific Relation to Operating N/A Activities (IAS 20) SIC-12 Consolidation - Special Purpose Entities (IAS 27) N/A SIC-13 Jointly Controlled Entities - Non-Monetary Contributions N/A by Venturers (IAS 31) SIC-15 Operating Leases - Incentives (IAS 17) N/A SIC-21 Income Taxes - Recovery of Revalued Non-Depreciable Assets N/A (IAS 12) SIC-25 Income Taxes - Changes in the Tax Status of an Enterprise or its Shareholders (IAS 12) Var

48 SIC-27 Evaluating the Substance of Transactions Involving the Legal form Var of a Lease (IAS LIAS 17 and IAS 18) SIC-29 Disclosure - Service Concession Arrangements (IAS I) Var SIC-31 Rev enue - Barter Transactions Involving Advertising Services (IAS N/A 18) SlC-32 Intangibles - Web Site Costs N/A IFRIC-1 Changes in Existing Decommissioning. Restoration and Similar Yok Liabilities IFRIC-2 Members' Shares in Co-operative Entities and Similar Instruments Var IFRIC-3 Emission Rights Yok IFR1C-4 Determining whether an Arrangement contains a Lease Yok IFR1C-5 Rights to Interests arising from Decommissioning. Restoration and Yok Environmental Rehabilitation Funds IFR1C-6 Liabilities arising from Participating in a Specific Market - Waste Yok Electrical and Electronic Equipment IFR1C-7 Applying the Restatement Approach under IAS29 Financial Yok Reporting in Hyperinflationary Economies IFRIC-8 Scope of IFRS 2 Yok Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2008, s.37. Tablo 2 de Muhasebe Standartlarının içerisinde taksonomi geliģtiren Muhasebe Standartları hakkında bilgi verilmeye çalıģılmıģtır. GeliĢtirilen taksonomilere IASB' nin web sayfasından ücretsiz olarak ulaģılabilmektedir XBRL EU ( XBRL in Europe ) XBRL EU, tarafsız ve bağımsız bir proje olarak XBRL'nin Avrupa Birliğine üye ülkelerde uygulamaya geçirilmesine destek olmak amacıyla oluģturulmuģ bir organizasyondur (Xbrl.t.y.). XBRL EU, kendi bölgelerinde XBRL uygulamalarını geliģtirmeyi amaçlayan yerel temsilciliklerden oluģmaktadır. Avrupa Birliği XBRL'nin geliģtirilmesi için (Uluslararası Muhasebe Standartlarına uygun olarak) 01 ġubat 2004 tarihinde baģlayıp 31 Ocak 2006 tarihinde biten bir projeye destek vermiģtir. Bu iki yıllık proje Avrupa Birliği üyesi ülkelerde yerel temsilcilikler oluģturulması, XBRL konusunda farkındalığın artırılması, AB üyesi ülkelerin katılımı için internet araçları sağlama ve daimi bir sekretarya oluģturmayı amaçlamaktaydı. OluĢturulan daimi sekretarya, XII ve Avrupa Yerel Temsilciliği ile birlikte Avrupa'da XBRL projesini yürütme kararı almıģtır. XBRL EU, düzenli sunumlar, konferanslar düzenlemekte ve 31

49 uzmanlar arasında bir ağ oluģturarak yerel temsilciliklerin oluģturulması sürecine yardımcı olmaktadır CEBS ( Committee of European Banking Supervisors ) Avrupa Merkez Bankası ve bankacılık düzenleme otoriteleri bankaların gözlenmesi ve düzenlenmeye tabi tutulabilmesi için yeni raporlama yaklaģımlarına yönelmiģler ve bu çerçevede raporlama için XBRL'yi kullanmaya karar vermiģlerdir 62. Ulusal denetim otoriteleri açısından bir zorunluluk olmamasına karģın Avrupa Banka Denetçileri Komitesi (CEBS) XBRL kullanımını Avrupa Raporlama mekanizmasının uyumlaģtırılması için yararlı olacağını düģünmektedir. Organizasyonlar, ortaklar ve düzenleyici kurumlar daha Ģeffaf bilgilerden yararlanabilecekler. CEBS bir XBRL platformu oluģturmuģ ve ulusal otorite ve denetim kuruluģlarının ücretsiz olarak katılımına olanak sağlamıģtır. XBRL taksonomiler Basel II(Yeni Basel Sermaye UzlaĢısı), önceki bankalar ve finansal kuruluģlar için sermaye yeterlilik rejiminin yerini alması için düzenlenmiģtir. Yeni Basel Sermaye UzlaĢısı üç yapısal bloktan oluģmaktadır: 1. Yapısal Blok: Asgari Sermaye Yükümlülüğü (Temel olarak kredi ve operasyon riskine odaklanır) 2. Yapısal Blok: Denetim Otoritesinin Gözden Geçirmesi (Temel olarak risk yönetimi sürecine odaklanmıģtır) 3. Yapısal Blok: Piyasa Disiplini (Raporlamaların çerçevesini düzenlemeye odaklanmıģtır) uzlaģısı doğrultusunda hem Genel Raporlama çerçeveleri için geliģtirilmektedir Junsi, Li, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 62 Tokel, Ömer Emre, vd., a.g.m., s XBRL, a.g.k., /, (EriĢim Tarihi : ). 32

50 XBRL'nin bir raporlama standardı olarak benimsenmesi Basel Komitesine Ģu açılardan yardımcı olacaktır: Farklı kaynaklardan farklı formatlarla gelen bilgiler karģılaģtırılabilir hale gelecektir, 2. Veri analizi kolaylaģacaktır, 3. XBRL'nin esnekliği Basel II uygulamasının geniģlemesine yardımcı olacaktır. CEBS Avrupa Birliği sermaye yeterlilik rejimine göre kredi kuruluģları ve yatırım Ģirketleri için yeni ödeme gücü rasyosu (solvency ratio) "genel raporlama çerçevesini" (COREP) sonlandırmıģ ve Avrupa Birliğinde faaliyet gösteren kredi kurumları için standartlaģtırılmıģ "finansal raporlama" (FlNREP) çerçevesi rehberini yayınlamıģtır. CEBS, ulusal ödeme gücü ve finansal raporların daha etkin bir Ģekilde gerçekleģtirilebilmesi için XBRL taksonomileri oluģturmaya baģlamıģtır. 18 COREP ve 40 FINREP Ģablonuna dayanan COREP ve FlNREP taksonomileri, uyumlaģtırılmıģ iģletme modelinin bir XBRL sunumudur. COREP ve FlNREP taksonomileri esnek olarak dizayn edilmiģlerdir. Yani, taksonomiler geniģletilebilir ya da sınırlandırılabilir. Bu çalıģma, çeģitli XBRL yerel temsilciliklerinden birçok Avrupalı XBRL uzmanları tarafından desteklenmektedir. Amaç, rapor veren kuruluģların üzerindeki raporlama yükünü azaltmaktır. COREP proje ekibi Avrupa ödeme gücü raporlama gereklerine göre uyumlaģtırılmıģ bir iģletme modelini oluģturmuģ ve 18 Ģablon (templates) yayınlamıģtır. Bu Ģablonlar 13 Aralık 2006 tarihinde genel raporlama çerçevesi rehberi olarak sunulmuģtur. COREP öncelikli olarak kredi riski, faaliyet riski ve pazar riski ile ilgili Basel II'nin I. Yapısal Blok'u sermaye yeterlilikleri (gereklilikleri) üzerine odaklanmıģtır. II. Yapısal Blok'u piyasa disiplini ile ilgilidir. Esas olarak güçlendirilmiģ ve sürekli raporlama üzerine odaklanmıģtır. III. Yapısal Blokta raporlanacak olan bilgilerin içeriği ve formatı hakkında oldukça sıkı düzenlemeler getirmiģtir. 64 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

51 COREP taksonomisi dört Ģablondan oluģan CEBS çerçevesinin son versiyonuna dayanmaktadır. Bu Ģablonlar AB Direktifleri doğrultusunda oluģturulmuģ olup Ģunları içermektedir: 1. Düzenleyici sermayenin gözden geçirilmesi, 2. Kredi riski, 3. Piyasa riski, 4. Faaliyet riski. Bu Ģablonlar COREP taksonomisi olarak tanımlanan taksonomiler takımının dizayn edilmesi için kullanılır. 40 adet Ģablona dayanan FINREP çerçevesi, bu çerçeveyi benimseyecek olan tüm ülkelerde kredi kuruluģlarının raporlamada aynı standartlaģtırılmıģ veri formatlarını ve veri tanımlarını kullanmasına olanak sağlayacaktır. CEBS bunun birden fazla ülkede faaliyet gösteren kredi kuruluģlarında raporlama yükünü azaltacağına ve finansal sektörün önündeki bariyerleri kaldıracağına inanmaktadır FINREP taksonomileri, AB Direktiflerine dayanan 40 Ģablondan oluģan CEBS çerçevesinin son versiyonuna dayanmaktadır. COREP'te olduğu gibi bu Ģablonlar taksonomilerin oluģturulmasında kullanılmıģlardır. GeliĢtirilen COREP 1.0 ve FINREP 1.2. taksonomileri ve web sitelerinde yayınlanmaktadır Türkiye de Yapılan ÇalıĢmalar Bilgi ve iletiģim teknolojileri, bilginin etkili kullanımı ve paylaģımı sayesinde ülkelerin rekabet güçlerinin artırılmasında önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu teknolojileri etkili kullanamayan ülkeler için ise, bu durum geleceğe yönelik önemli bir tehdit oluģturmaktadır. Bilgi toplumunun getirdiği fırsatlar ve aynı zamanda tehditler artan bir ilgi görmekte, bu konuda uluslararası iģbirliğini artırmak amacıyla çalıģmalar yapılmaktadır. Ülkemizde bilgi toplumuna geçiģ surecinin hızlandırılması amacıyla, Acil Eylem Planında yer verilen e-dönüģüm Türkiye Projesinin koordinasyonuyla DPT MüsteĢarlığı görevlendirilmiģtir. 65 Corep, t.y, Corep - Fınrep Taxonomies, Kaynak: /coreptaxonomy/descriptions/ COREP %20-%20FINREP%20Documentation pdf, (EriĢim Tarihi: ). 34

52 DPT MüsteĢarlığı koordinasyonunda, katılımcı bir yaklaģımla yürütülen çalıģmalar sonucunda hazırlanan ve 73 eylemden oluģan e-dönüģüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (KDEP) 2003/48 sayılı BaĢbakanlık Genelgesi ile hayata geçirilmiģtir. Projenin üst seviyede yönlendirilmesi ve izlenmesi amacıyla e-dönüģüm Türkiye Ġcra Kurulu kurulmuģtur. e-dönüģüm Türkiye Ġcra Kurulu, kamu kurum ve kuruluģlarıyla ilgili sivil toplum kuruluģlarının ortak çalıģması ve e-dönüģüm Türkiye Projesi DanıĢma Kurulunun katkılarıyla hazırlanan Bilgi Toplumuna DönüĢüm Politikası belgesini kabul etmiģtir. KDEP in ilk maddesi olan Bilgi Toplumu Stratejisine de esas teģkil edecek olan bu belgede, Türkiye nin küresel rekabette avantaj sağlayarak dünya pazarından daha fazla pay alması ve toplum refahının artırılması amacıyla, bilgi ekonomisine geçmesi ve bilgi toplumuna dönüģmesine yönelik temel politikalar belirlenmektedir 66. Ülkemiz de yapılan çalıģmalar XBRL-TR olarak adlandınlabilir. Adlandırma yapılırken, XBRL-TR teriminin hem Türkiye XBRL taksonomilerinin geneline, hem XBRL Türkiye yerel temsilciliğini kuracak/yürütecek merkezi oluģuma karģılık geleceği düģünülmektedir. Önceden belirtildiği gibi, bu çalıģmada XBRL-TR'nin hayata geçirilmesine giden yolun tasarlanması amaçlanmaktadır Her tasarım probleminde olduğu gibi, XBRL-TR'nin tasarımında da ilk aģamayı problem tanımını netleģtirilmesi oluģturacaktır. NetleĢtirmeden öncelikle anlaģılması gereken genel tanımlı ve karmaģık yapılı bir problemin çözülebilir alt problemler formunda ifade edilmesidir. Daha sonra her bir alt problem, benzer bir bakıģ açısıyla, kendi alt problemlerine indirgenebilmekte ve çözülebilmektedir 67. XBRL-TR projesinin Ġlk basamağını hedef fonksiyonunun saptanması teģkil etmektedir: Hedef fonksiyonu, Türkiye'deki mevcut ve potansiyel finansal veri birikiminin en düģük maliyetle olası en tümleģik ve en kolay eriģilebilir yapıya kavuģturulmasıdır. Söz konusu hedef fonksiyonu belirlenirken veri sınıfları arasında ayrım gözetilmemektedir, "ideal" Ģemanın mevcut tüm veri sınıflarını ve bu sınıflar dâhilindeki tüm veri kümelerini içereceği düģünülmüģtür. Diğer taraftan, problemin çözümünü belirleyecek olan çok sayıda kısıt göz ardı edilemez. Söz konusu kısıtlar, finansal kısıtlar, yasal kısıtlar, geçmiģ 66 DPT.t.y., Bykp 2005 Yılı Programı, Kaynak: =0 &Ara =KDEP, (EriĢim Tarihi: ). 67 Tokel, Ömer Emre, v.d., a.g.m., s

53 alıģkanlıklara dayalı olarak ortaya çıkan tembellikten, farklı teknolojik platformlar arasında iletiģim kurulmasında ve farklı teknolojik platformlarda oluģturulan/depolanan verilerin entegrasyonunda yaģanacak zorluklar ve elektronik iletiģim hızı ve maliyeti arasındaki alverden (tradeoff) oluģmaktadır. XBRL uygulaması ile Gelir Ġdaresi vergilendirmeye esas finansal bilgiyi hızlı, doğru, gerçek eģ zamanlı ve en uygun formatta sağlayarak amaçları doğrultusunda kullanabilecektir. Ayrıca beyan esasına dayalı vergi sisteminde, mükelleflerce beyan edilen verginin doğruluğunun sağlanması, vergi denetiminin etkinliğine bağlıdır. Etkin bir vergi denetimi kanunların iģlerliliğini sağlama ve vergi sistemini baģarılı kılmada önemli bir faktördür. Bu noktada XBRL, uygulama özellikleri ile vergi dairesi personeline ve vergi inceleme elemanlarına kolaylıklar sağlayabilecektir. Bugün Türk vergi idaresi, geliģmiģ ülke uygulamalarına kıyasla yönetsel karar alma ve denetim süreçlerinde, bilgi iģlem teknolojilerinden yeterince yarar elde edememektedir 68. Özellikle günümüz koģullarına cevap vermeyen ve sınırlı bir Ģekilde uygulama alanı olan Vergi Dairesi ĠĢlem Yönergesi ise öngördüğü düzenlemelerle vergi dairesini etkinsizliğe ve hantallığa yöneltmektedir. BiliĢim teknolojisinin bir ürünü olarak XBRL, vergi dairelerinde geleneksel yöntemlerin aksine, belgelerden ziyade bilgilerin paylaģımına olanak sağlayarak vergilendirmeye esas finansal verinin en sağlıklı Ģekilde iletimine olanak tanımaktadır. XBRL vergi dairesinde içsel etkinliği artırma, veride Ģeffaflığı ve hızlı bütünleģmeyi sağlamada önemli bir rol oynamakta ve böylece vergi dairesinde daha homojen ve istikrarlı bir kontrol ortamının oluģmasında ve risk unsurlarının bertaraf edilmesinde bir araç iģlevi görmektedir. Finansal raporlama sürecinde XBRL nin kullanımı ile vergi dairesi, vergi mükellefleri nezdinde denetim ve gözetim görevini daha da etkin bir Ģekilde gerçekleģtirebilme olanağına kavuģmaktadır. XBRL ile elektronik ortamda yer alan veriler, kâğıt ortamında yer alan verilere nispetle çok daha kolay bir Ģekilde transfer edilebilmekte, depolanabilmekte, ulaģılabilmekte ve özet olarak ilgili kiģi veya kurumlara sunulabilmektedir. 68 Toraman, Cengiz. Abdioğlu Hasan, (2008), Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (GİRD) ve Gelir İdaresince Kullanımı,Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F. Dergisi C.X, SII, Aralık, s

54 XBRL nin bu özelliği ile vergi idareleri bilgiyi düzenleyici ve denetleyici kurumlarla, olaylıkla ve hızlı bir Ģekilde paylaģabilmektedir. Ayrıca XBRL uygulaması ile mükellefiyete iliģkin mali bilgilerin muhasebe meslek mensuplarınca hazırlanması ve bu suretle beyan ve bildirimlerin vergi dairesine iletilmesi internet üzerinden kolaylıkla gerçekleģtirilerek muhasebe meslek mensupları ve mükelleflerce söz konusu olan gereksiz maliyetler ortadan kalkabilecektir 69. Türk vergi mevzuatının son derece girift ve detay uygulamalar içermesi ve ayrıca mevzuatta yaģanan hızlı değiģiklikler, kanun hükümlerinin anlaģılmasını güçleģtirmekte ve bazen mükellef nezdinde hatalı uygulamalara neden olabilmektedir. Birde buna mevzuatımızda geniģ bir yer tutan muafiyet ve istisna hükümleri eklenince vergilendirmeye yönelik problemler yaģanabilmektedir. XBRL nin geniģletilebilir özelliği ile vergilendirmeye esas düzenlemeler sisteme kolaylıkla iģlenebilmekte ve gerektiğinde güncellemeler hızlı bir Ģekilde yapılabilmektedir. Ayrıca XBRL vergi mükelleflerinden belgeleri otomatik olarak almakta, veriyi hızlı bir biçimde iģlemekte ve sonuca varmaktadır. Dolayısıyla XBRL formatında finansal bir veri hata ve hile riskini en az düzeye indirgemektedir. Ayrıca vergi idaresinde XBRL uygulaması ile mükellefiyetin tesissinden vergilendirmeye esas mali iģlemlerin takibi ve mükellefiyetin terkinine kadar tüm aģamalar, vergi dairesi tarafından yakından takip edilebilecektir. Böylelikle kayıt dıģı ekonominin daraltılması yönünde çok önemli yararlar sağlanabilecektir. Ülkelerin sahip oldukları farklı diller, farklı hesap adları, farklı değerleme yöntemleri ve farklı raporlama standartları finansal raporların anlaģılabilirliğini ve karģılaģtırılabilirliğini zorlaģtırmaktadır. XBRL, geniģletilebilir uygulama özelliği ile bu soruna çözüm sunarak, kullanıcılarının ihtiyaçları doğrultusunda programa gerekli ilaveleri yapabilmelerine olanak sağlamaktadır. Özellikle denetim organları tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de XBRL formatında finansal raporlar talep edeceklerdir. Ayrıca Uluslararası Finansal Raporlama Standartları, Türkiye Muhasebe Standartları ve Basel-II düzenlemelerine uygun bir alt yapı XBRL in kullanımıyla mümkün olabilecektir. Türk Ticaret Kanunu tasarısında belirtilen elektronik ortamda online genel kurul yapılabilmesine olanak tanınması, kamuyu aydınlatma ilkesine ağırlık verilmiģ olması ve Ģirketlerin web sitesi oluģturmaları ve sitenin 69 Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s

55 belli bir bölümünü bilgi toplumu hizmetlerine ayırtmak durumunda olmaları XBRL in uygulanma gerekliliğini göstermektedir Temmuz 2012 tarihi itibariyle yürürlüğe girecek olan 1535 maddelik Türk Ticaret Kanunu tasarısı 12 Ocak 2011 tarihli tbmm genel kurulunda kabul edilerek yasalaģmıģtır. Yeni Türk Ticaret Kanununda sermaye Ģirketlerinin internet sitesi, bilgi toplumu hizmetleri ve eriģim hakkı hakkında kanun hükmü oluģturulmuģtur. Yeni TTK kapsamında, her sermaye Ģirketi bir internet sitesi açmaya, böyle bir site mevcutsa bir bölümünü bilgi toplumu hizmetlerine özgülemeye mecbur tutmuģtur. Yeni TTK bilgi toplumu nu bilgiye ulaģabilen toplum olarak anlamaktadır. Bu yaklaģım, sermaye Ģirketleri bağlamında gerçekleģmektedir. Ġnternet sitesine; Ģirketler ilgili olup, paysahibini, küçük yatırımcıyı, alacaklıyı ve Ģirkette menfaati olan kiģileri ilgilendiren tüm bilgiler, Genel Kurul ( GK ) toplantısı belgeleri ve çağrıları, yılsonu ara dönem finansal tabloları ile birleģme, bölünme bilânçoları, denetleme raporları, denetleme raporları, değerleme raporları, rüçhan hakkı kullanma çağrıları, tasfiyeye iliģkin ilanları, iptal davası ilanları ve benzeri bilgiler konulur 71. Yakın bir gelecekte standart haline gelmek ve zorunlu olarak kullanılmak durumunda olan XBRL, ilk kez uygulanacak ülkeler acısından bir adaptasyon sureci gerektirmektedir. Neredeyse tüm Avrupa ülkeleri, bu hazırlıklarını baģlatmıģ ve çoğu tamamlamıģ durumda olmalarına rağmen ülkemizde henüz bu tür çalıģmaların olmaması eksikliktir. Kar ve gelir amaçlarından arınmıģ finansal raporlama düģüncesinin yaygınlaģtırılması ülkemizin uluslararası rekabet Ģansını da artıracaktır Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s (EriĢim Tarihi: ). 72 Erim, Y., (2005), Finans Sektörü için Basel II Yaklaşırken, Kaynak: com.tr/tr/ sektor /010202/7288, (EriĢim Tarihi: ). 38

56 Ülkemizde XBRL ile sayısal raporlama geleceği konusunda elektronik finansal raporlamanın kaçınılmaz bir zorunluluk haline geleceği açıktır. AB'ye uyum sürecinde olan Türkiye'deki finans sektörünün XBRL'i hemen keģfetmesi gerekmektedir. Türkiye'nin finansal raporlama veri sözlüğünü tartıģarak ve ulusal vergi sistemi hazırlığı çalıģmalarına baģlayarak ilk adımı atması gerekmektedir. Avrupa Birliği uyum surecinde olan ülkemizin XBRL yi uygulamaya sokması gerekmektedir Doğruer, Ufuk, (2007), (EriĢimTarihi: ). 39

57 ĠKĠNCĠ BÖLÜM GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) YAPISI, ÇALIġMA SĠSTEMĠ VE MUHASEBE FĠNANSMAN FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI Finansal bilginin bugün geliģtirilen formatlarda sunumu yalnızca görselliği ön plana çıkarmamakta bunun yanı sıra araģtırma yapma ve veri değiģimini mümkün kılmamaktadır. Bundan dolayı bugün verinin internet ortamında sunulabilmesine rağmen sunumda ve veri değiģiminde ihtiyacı karģılayabilecek ortak bir bilgisayar kavrayıģ formatı yoktur. Bu durum emek, zaman ve iģgücü kaybı ile birlikte hatalara neden olmaktadır. Bugün biliģim teknolojisinin bir ürünü olarak XBRL, dünya üzerinde finansal raporlamada ortak bir standardın sağlanması noktasında dikkat çekmektedir 74. Ortak bir raporlama formatının olmayıģının ve mevcut raporlama formatlarının ihtiyacı karģılamayıģından kaynaklanan problemin üstesinden gelebilmek amacıyla, standart bir raporlama dili olarak XBRL geliģtirilmiģtir 75. Bir diğer ifadeyle, gerek finansal bilgi hazırlayıcılarına ve gerekse bu bilgileri kullananlara kolaylık sağlayacak bir sisteme duyulan gereksinim finansal raporlamada XBRL nin geliģtirilme sebebi olmuģtur Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s Heıtmann Sören and Ohling Annica, (2006), Audit of the Future - An Analyis of the Impact of XBRL on Audit and Assurance, International Accounting Master Thessis, Graduate Business School, Göteborg, s KoĢan, Levent, (2006), Geleceğin Finansal Raporlama Dili: XBRL, Mali Çözüm Dergisi, ĠSMMMO Yayın Organı, Ağustos, Eylül, Ekim, Sayı: 77, s

58 1. GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) YAPISI VE ÇALIġMA SĠSTEMĠ XBRL ile ilgili çalıģmalar; AICPA (American Institute of Certified Public Accountants Amerika Serbest Muhasebeciler Birliği Enstitüsü ),CICA (Canadian Inntitute of Chartered Accountants Kanada Muhasebeciler Birliği Enstitüsü ) gibi büyük muhasebe kurumları ile Morgan Stanley, Ms ve IBA gibi lider Ģirketlerden oluģan 13 ilgili kuruluģ tarafından Ağustos 1999 da baģlamıģtır. Bu profesyonel kuruluģların rehberliğinde oluģturulan XBRL.org konsorsiyumu XBRL kullanımı ile internetten raporlama yapılması için standart geliģtirme çalıģmalarını yürütmektedir 77. Bu konsorsiyumun amacı; global ticari bilgi tedarik zincirinde kullanılan finansal raporların bilgi ve içeriklerinin oluģturulması, veri transferi ve analizlerinde kullanılacak; XML(Extensible Markup Language-GeniĢletilebilir ĠĢaretleme Dili) tabanlı bir sistem sağlamaktır. Bu bağlamda XBRL; özellikle ticari ve finansal raporlama için tasarlanmıģ bir XML uygulaması olup, çeģitli ülkelerin genel kabul görmüģ muhasebe ilkeleri ile uyumlu, global bir temelde kullanım için tasarlanmıģtır 78. Geleneksel finansal raporlama sistemlerinin eksiklikleri çerçevesinde XBRL e ihtiyaç duyulma nedenlerini aģağıda yer aldığı gibi sıralanabilir 79 ; 1. Bütün bilgisayarlar tarafından anlaģılıp kullanılabilen standart bir raporlama diline duyulan ihtiyaç, 2. Finansal raporların karģılaģtırılabilme ihtiyacı, 3. ġeffaf ve doğru bilgiye duyulan ihtiyaç, 4. Bilgi paylaģımında Ģeffaflığın sağlanabilmesi, 5. ÇeĢitli yazılımlarla uyumlu çalıģabilen bir program, 6. Ġhtiyaçlar doğrultusunda ilavelerin yapılabileceği (geniģletilebilir) bir program, 7. BütünleĢik kurumsal bilgi sağlama ihtiyacı, 8. Her türlü bilginin (entelektüel sermaye değerleri dâhil) sunumuna olanak sağlama. 77 Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s Barbour, Jeff.t.y., XBRL:Implications for the Accounting Industry, Kaynak: acc/student%20journal/barbour.pdf, (EriĢim Tarihi: ). 79 Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s

59 XBRL'nin daha kolay anlaģılabilmesi için aģağıdaki önemli teknik terimlerin bilinmesi yararlı olacaktır 80. Element (Element) : XBRL taksonomisi tarafından tanımlanan bir "olay" (fact) ya da "bilgi parçası" olarak tanımlanabilir. Taksonomi (Taxonomy): XML de belirli bir amaç için oluģturulmuģ bir etiket setine taksonomi denilir. Buna diğer bilgi teknolojisi alanlarında veri sözcüğü denilmektedir. Genel bir kavram olarak taksonomi, herhangi bir bilginin sistematik olarak tanımlanması ve bilginin unsurları arasındaki iliģkiye göre sınıflandırılmasıdır. Taksonomiler, dokümanların içeriğini tanımlayan XML Ģemalarıdır. Daha basit bir ifade ile, taksonomi iģletme ve finansal raporlama veri elementlerinin sınıflandırma sistemidir. Örnek Doküman (Instance Document): XBRL elementlerini ve raporlanan verileri içeren bir XML dokümanıdır. Bir örnek doküman, XBRL formatındaki iģletme raporudur. Veri Seti (Tuple): AnlaĢılabilmesi için bir arada tutulması gereken elementler grubudur. ġema (Schema): Veri elementleri ile elementler arasındaki iliģkiyi tanımlayan veri modelini temsil eden bir sistemdir. XBRL Ģema, taksonomi elementlerinin isimleri, ID'leri ve diğer özellikleri ile ilgili bilgiler içerir. XML ġema (XML Schema): XML Ģema, XML dokümanın yapısını, içeriğini ve semantiğini tanımlayan bir araçtır GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili nin Yapı TaĢları XBRL farklı bileģen ve dokümanlar içeren kompleks bir yapıya sahiptir. XBRL nin raporlama iģlemlerinde kullanımının anlaģılabilmesi için gereken en önemli dokümanlar aģağıdaki gibidir 81 : 80 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s

60 1. XBRL spesifikasyonları, 2. XBRL sınıflandırma sistemleri (taksonomileri), 3. XBRL örnek dokümanları, 4. Biçim (stil) Ģablonları (Style sheet). XBRL özünde XML i sınırlandıran bir dizi kurallar bütünüdür. XML oldukça esnek bir yapıya sahiptir. XBRL, muhasebe ve iģletme raporlama uygulamalarını daha güçlü hale getirmek amacıyla XML in tamamen esnek yapısına bir sınırlandırma getirmektedir. ġekil 8: XML ve XBRL HiyerarĢisi Kaynak: ErkuĢ, Hakan, İşletmelerde Yeni Raporlama Dili; XBRL,7.Anadolu ĠĢletmecilik Kongresi, Mayıs 2008, Çorum, s.146. ġekil 8 de XML ile XBRL arasındaki hiyerarģik yapı görülmektedir. XBRL temel olarak XML spesifikasyonlarına dayanmaktadır. XBRL spesifikasyonları, taksonomiler ve örnek dokümanlar ilerleyen bölümlerde ayrıntılı bir Ģekilde açıklanacaktır. 43

61 ġekil 9: XBRL Sürecine Genel Bir BakıĢ Kaynak: Jim Rihards, Hendrika Tibbits, Understanding XBRL, CPA Australia NSW Branch Workshop, June 7, 2002, p.11. ġekil 9 da XBRL süreci ayrıntılı bir Ģekilde görülmektedir. Genel iģleyiģ sürecine baktığımızda, XBRL nin kullanılabilmesi için öncelikle W3C XML önerilerine (XLink, XML Namespace, XPath ve XSLT) uygun olarak XBRL uyumlu olmayan muhasebe programları tarafından üretilen bilgilerin XBRL ye dönüģtürülmesi için bir ara yazılım edinilmesi gerekmektedir. Bilgiler uygun araçlar ve yazılımlar ile XBRL ye dönüģtürülebilmektedir. XBRL sürecinde öncelikle bütün iģletmelerin ortak olarak kullanabileceği spesifikasyonların oluģturulması, daha sonra XML ile etiketlenmiģ finansal tabloların oluģturulması ve son olarak da istenilen Ģekilde bilgilerin sunulması için biçim sayfalarının oluģturulması gerekmektedir. 44

62 XBRL taksonomi ve doküman olmak üzere iki temel bileģenden oluģmaktadır. Taksonomiler finansal bilginin nasıl tanımlanacağını, sınıflandırılacağını ve organize edileceğini ifade etmektedirler. XBRL taksonomiler üzerinde oluģturulmuģtur ve taksonomiler XBRL dokümanlarının hazırlanmasında gerekli temel unsulardır 82. Çünkü taksonomiler bir nevi sözlük veya kelime hazinesi gibidirler. Taksonomiler her bir unsurun tag (bilginin nasıl gösterileceğine iliģkin kodlar) halini almasına olanak sağlamaktadırlar. Kullanıcılar taksonomileri ihtiyaçlarına göre artırabilmektedirler 83. Bundan dolayı raporlama dili geniģletilebilir özelliğine sahip olmaktadır. Taksonomiler; Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB), Amerikan Sertifikalı Muhasebeciler Enstitüsü (AICPA), Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) gibi organizasyonlar tarafından oluģturulabilmektedir 84. Örneğin, Türkiye Muhasebe Standartları esas alınarak hazırlanan bir finansal rapor hangi standarda göre hazırlandığının belirtilmesi ile ilgililere sunulabilir. XBRL mevcut mevzuat düzenlemeleri çerçevesinde verilerin etiketlenmesi ile oluģturulmakta ve değiģikliklere kolaylıkla uygulanabilmektedir. ġirketlerin finansal raporlama faaliyetleri çok sayıda yasal mevzuat gerekliliğinden etkilenmektedir. Bu yasal kurallar bütünü finansal raporlama uygulamalarında son derece kompleks süreçlere neden olmaktadır. XBRL uygulamalarının sunduğu olanaklarla değiģen veya güncellenen mevzuat, standart ve benzeri yasal düzenlemeler programa ilaveler yapılmak suretiyle uygulama esnekliği sağlanabilmektedir. Böylelikle doğru ve güncel finansal raporlama gerçekleģtirilebilmektedir. Ayrıca XBRL uygulaması ile farklı kurumlara (SPK, BDDK, Maliye vb.) yönelik finansal raporlamalarda her bir kurum için raporların tekrar düzenlenmesi gibi bir durum söz konusu olmamaktadır 85. Bununla birlikte XBRL herhangi bir iģletim sistemi veya uygulamaya bağlı kalmaksızın bağımsız çalıģabilmektedir 86. XBRL ile finansal bilgiler kadar finansal olmayan bilgilerinde raporlanması sağlanabilmektedir. Özellikle Ģirketlerin sahip olduğu 82 O conner Mark, (2005), XBRL on the Rise, CMA Management, 79; 7, Nov, p Bovee Matthew, Nelson Kay, Rajendra P Srivastava and Miklos A, Vasarhelyi, (2005 ), Financial Reporting and Auditing Agent with Net Knowledge (FRAANK) and extensible Business Reporting Language (XBRL), Journal of Informatıon Systems, Vol. 19. No. 1, Spring, p Uyar, Çelik, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ), s Toraman, Abdioğlu, a.g.m. s Heıtmann, Ohling, a.g.m., s

63 entelektüel sermaye değerlerinin raporlanabilmesi mümkün olmaktadır 87. AĢağıda yer alan Ģekil (a) geleneksel finansal raporlama sürecini gösterirken, Ģekil (b) ise XBRL uygulaması ile finansal raporlama sürecini göstermektedir. ġekil: 10 Geleneksel Finansal Raporlama (a) ve XBRL e Göre Finansal Raporlama (b) Kaynak: Charles Hoffman, Bryce Pıppert and Phil Walenga, Whitepaper: The Business Case for XBRL, August, 2005, s , http// matrix Business Case For XBRL. Pdf. ġekil 10 da Geleneksel Finansal Raporlama (a) ve XBRL ye Göre Finansal Raporlama hakkında bilgi verilmiģtir Spesifikasyon Spesifikasyon, XBRL uyumlu dosyaların oluģturulmasını düzenleyen kurallardır. Spesifikasyonlar, XBRL nin nasıl çalıģacağını gösteren temel teknik tanımlamaları sağlar ( Bu kurallar ifadesini taksonomilerde bulur 88. XBRL spesikasyonu XII Spesifikasyon 2.0 yayınlanmıģ ve bu spesifikasyona uygun olarak Uluslararası Muhasebe Standartları taksonomileri geliģtirilmiģtir. XML sürekli geliģtiği için, XBRL spesifikasyonları yeni XML önerilerine göre güncellenmiģtir 89. Halen kullanımda olan 87 Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s Tokel, Ömer Emre, vd., a.g.m., s Rıchards Jim, Tibbits Hendrika, (2002), Understanding XBRL, CPA Australia NSW Branch Workshop, June 7, p

64 versiyon XBRL spesifikasyonu 2.1, 31 Aralık 2003 tarihinde yayınlanmıģtır. 18 Aralık 2006 tarihinde yeni bir sürüm yayınlanarak bu versiyondaki yanlıģlıklar düzeltilmiģtir 90. Teknik olarak spesifikasyon, finansal terimlerin XBRL dilinde nasıl tanımlandığını anlatan bir dokümandır. XBRL spesifikasyonları; ticari raporlama bilgilerinin oluģturulması, karģılaģtırılması ve transferini standart ve daha kolay hale getirmektedir 91. XBRL, XML de olduğu gibi dokümanları iģaretlemek, için etiketler kullanır. Etiketler; doküman yapısı, elektronik transfer ve sunum biçimleri için talimatlar sağlamak amacıyla kullanılır. Etiketler olmaksızın dokümanın bir yapısı olmayacak, program veriyi anlamayacak veya ne yapacağını bilemeyecektir 92. XBRL finansal raporlama standartlarını kullanarak, finansal raporların, interneti de içeren yazılım ve teknolojiler arasında transfer edilmesini sağlamaktadır. XBRL kullanımı; yazılım satıcılarına, programcılara ve son kullanıcılara finansal rapor bilgilerini oluģturma, değiģtirme ve karģılaģtırma olanağını sağlamaktadır 93. Herhangi bir Ģirkette birbiri ile uyumlu çalıģan spesifikasyonlar yoksa finansal raporların oluģturulması için kullanılacak verilerin tekrar tekrar hazırlanması gerekmektedir. Bu yüzden muhasebe alanının görevi, herkesin kullanacağı bir spesifikasyonun oluģturulmasıdır. Böylece, her endüstri dalı için ihtiyaçları karģılayacak spesifikasyonlar mevcut olacak ve oluģturulan tüm spesifikasyonlar benzer sistemlerle kullanılacaktır. Böylece her yazılım türünde finansal bilgilerin analizi, transferi, farklı formatlarda yayınlanması ve hazırlanması için standart bir metod oluģturulabilecektir XBRL.t.y.,Xbrl specification, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 91 Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s Arthur, S. Feldman, (2005), Breaking the Language Barrler with XBRL, Kaynak: lutions. thomson.com/products/white-papers/xbrl.pdf., EriĢim Tarihi: Softwareag.t.y., Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 94 Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s

65 1.1.2.Taksonomi XML de belirli bir amaç için oluģturulmuģ bir etiket setine taksonomi denilir. Buna diğer bilgi teknolojisi alanlarında veri sözcüğü denilmektedir. Genel bir kavram olarak taksonomi, herhangi bir bilginin sistematik olarak tanımlanması ve bilginin unsurları arasındaki iliģkiye göre sınıflandırılmasıdır. Taksonomiler, dokümanların içeriğini tanımlayan XML Ģemalarıdır. Daha basit bir ifade ile, taksonomi iģletme ve finansal raporlama veri elementlerinin sınıflandırma sistemidir 95. XBRL taksonomileri muhasebe uygulamalarından doğan finansal olaylar için bir sözlük ya da sınıflandırma sistemidir. Bu finansal olaylar standart muhasebe uygulamalarından doğmaktadır. Örneğin, ABD de finansal olaylar U.S. GAAP a göre gerçekleģmektedir. Taksonomiler bu finansal olayların tanımını ortaya koyar. Bir XBRL taksonomisi finansal tablolardaki ya da diğer iģletme raporlarındaki bilgileri tanımlama ve sınıflandırma sistemidir. XBRL sınıflandırma sistemleri, her bir ticari raporlama bilgisinin standart bir biçimde nasıl tanımlanacağını ifade ederler. XBRL sınıflandırma sistemi, muhasebe raporlarının içeriğini standart bir biçimde tanımlar ve sınıflandırır 96. Finansal raporlardaki veriler kullanılan sınıflandırma sistemleri ile tarif edilmektedir. Bu sınıflandırma sistemleri, genel kabul görmüģ muhasebe ilkeleri, düzenleyici otoriteler ile finansal raporları dosyalamada kullanılan formlar gibi ayrıntılı kuralları tanımlamak için geliģtirilmiģtir. XBRL standartları, bilgi teknolojileri ve muhasebe standartları arasında bağlantı sağlamaktadır. Çünkü XBRL sınıflandırma sistemi, genel kabul görmüģ muhasebe ilkelerinin XML dokümanı haline çevrilmesidir 97. Kısaca sınıflandırma sistemi, raporlanacak finansal bilgilerin nasıl etiketleneceğini göstermektedir. Veri etiketleri, bilginin içerik ve yapısını belirtmektedir. Sınıflandırma sistemi ise, finansal raporlama içeriği, matematiksel ve tanımsal iliģkiler, birçok dilde metin iģaretleri, yetkili literatüre referanslar ve kullanıcının her bir içeriği nasıl görüntüleneceğine dair bilgiler içermektedir Vasal, Srivastava, a.g.m., pp Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s Gerald D., Cica Trites.t.y., Audit&Control Implıcations of XBRL, Library/Standards/Studies/English/CICA-XBRL-0502-e.pdf, (EriĢim Tarihi: ). 98 XBRL.t.y., Regulators and XBRL, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 48

66 XBRL nin finansal raporlamada kullanılabilmesi amacıyla Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkeleri (GAAP) olarak adlandırılan Muhasebe Standartları için birçok taksonomi seti hazırlanmıģtır. Bunlardan en önemlileri IFRS ve US GAAP için geliģtirilmiģ olan taksonomilerdir. US GAAP ve IFRS arasında halen oldukça önemli farklılıklar olduğu için her birisi için ayrı taksonomiler geliģtirilmiģtir. Muhasebeciler taksonomi oluģturulmasının her aģamasında çalıģmalara katılabilirler. Muhasebeciler çalıģmalara, uluslararası, ulusal, endüstri veya firma bazında katılabilirler. Taksonomilerin oluģturulması için dünyada hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çalıģmalar aralıksız bir Ģekilde devam etmektedir. Ulusal düzeyde ülkeler kendi muhasebe standartlarına göre taksonomiler oluģtururken uluslararası düzeyde IASB uluslaarası muhasebe standartları için taksonomiler oluģturmaktadır. IASB tarafından oluģturulan taksonomiler adresinde yayınlanmaktadır XBRL Finansal Raporlama ( XBRL FR ) Taksonomileri XBRL FR, yatırımcılar, kredi verenler, müģteriler, tedarikçiler ve kamu gibi dıģ kullanıcılara yönelik XBRL'ye uyumlu bütün bilgi sistemlerini içermektedir. Bir XBRL taksonomisi finansal tablolardaki ya da diğer iģletme raporlarındaki bilgileri tanımlama ve sınıflandırma sistemidir. Bir dokümanın içindeki iģletme bilgilerinin her bir kaleminin bir veri yapısı olarak tanımlanması, isimlendirilmesi ve sınıflandırılması iģlemine XBRL taksonomisi (veya etiket listesi) denilmektedir. Bu yöntemle, XBRL'ye uyumlu dokümanda yer alacak terimler için genel bir sözlük tanımlanır 99. XBRL taksonomileri muhasebe uygulamalarından doğan finansal olaylar için bir sözlük ya da sınıflandırma sistemidir. Bu finansal olaylar standart muhasebe uygulamalarından doğmaktadır. 99 PWC, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 49

67 ġekil 11:XBRL Finansal Raporlama Çerçevesi Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). ġekil 11 de taksonomi, iģletme raporlarında yer alan bilgisayarlar tarafından okunabilen kavramların tanımlandığı sözlüklerdir. Tipik bir taksonomi, bir Ģema ve bir bağlantı tabanını (link base) içerir. XBRL Ģema, taksonomi elementlerine iliģkin (ör: isimleri, ID'leri ve diğer özellikler) bilgileri içerir. Taksonomilerin geniģletilebilirlik özelliği ile belirli muhasebe kullanıcılarına, belirli endüstrilere ya da iģletmelere özel raporlar üretilmesine olanak verecek Ģekilde yeniden dizayn edilebilir. 50

68 ġekil 12: XBRL Taksonomi Mimarisi Kaynak: Maciej Piechocki, a.g.e., p.82. ġekil 12 de XBRL taksonomi setine genel bir bakıģı göstermektedir. Taksonomi seti birden fazla taksonomileri içerebilir..xsd formundaki bir Ģema. xml formundaki birden fazla bağlantı tabanı ile ilgilidir. Spesifikasyon tarafından belirlenen standart XBRL bağlantı tabanları sunum, hesaplama, tanımlama, etiket ve referans bağlantı tabanlarından olusur 100. ġekil 12 de de görüldüğü gibi taksonomi mimarisi "Taksonomi ġema" ve "Taksonomi Bağlantı Tabanı" olmak üzere iki ana bölümden oluģmaktadır. Taksonomi Ģema, taksonomi elementlerini tanımlayan bilgileri içermektedir. Daha önce de belirtildiği gibi element, taksonomi içerisinde tanımlanan finansal tablolarda ya da iģletme raporlarında yer alan kavramları ifade etmektedir. Teknik olarak ele alındığında XBRL Ģeması, bir XML Ģemasının iģletme raporlarının ve finansal tabloların gereklerine göre yeniden düzenlenmiģ halidir. ġemanın kullanılması örnek doküman elementlerinin özelliklerinin tanımlanmasına izin verecektir. 100 Piechocki, Maciej, (2007), XBRL Financial Reporting Supply Chain Architecture, Von der Fakultat für Wirtschaftswissenchaft der Technischen Universitat Bergakademie Freiberg genehmighte, Dissertation. 51

69 Farklı taksonomi Ģemalarında aynı element farklı anlamlarda kullanılabilir. Elementlerin anlamları arasındaki farklılığın ortaya konulabilmesi için farklı isim alanları (namespaces) kullanılmaktadır. Ġsim alanları, internet adreslerine benzerler. Ancak bunlar herhangi bir internet sitesine ulaģmayı sağlamazlar (ör: Ġnternet adresine benzer isim alanı kullanılmasının nedeni ise "Tekdüzen Kaynak Tanımlayıcıların" (Uniform Resource ldentifier - URI) tek olmasıdır. Bu nedenle URI elementleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Örnekteki isim alanı IFRS-GP olarak kısaltılarak da kullanılabilmektedir 101. ġekil 11 de 'de görüleceği üzere 5 taksonomi bağlantı tabanı vardır. Bunlar üç ana kategoride toplanabilirler: ĠliĢki bağlantı tabanları (relatian linkbases); bunlar (hesaplama, tanımlama ve sunum) taksonomi elementleri arasındaki iliģkileri yönetirler, 2. Etiket bağlantı tabanları (label linkbases); taksonomi elementlerini farklı dillerde tanımlanmıģ text etiketler ile iliģkilendirir. 3. Referans bağlantı tabanları (referans linkbases); kavramları, kavramların dayandığı yasal düzenlemeler ile iliģkilendirir. Bağlantı tabanları iki XML teknolojisi kullanır. Bunlar XLink ve XPointer'dir. Ġki element arasında iliģki sağlamak için bir bağlantı tabanının (linkbase), bu elementler ya da kaynaklara yönlendirilmesine ve elementler arasındaki iliģkinin tanımlanmasına ihtiyaç vardır. XLink ve XPointer bu iģlevi görmektedir 103. XBRL'nin finansal raporlamada kullanılabilmesi amacıyla Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe ilkeleri olarak adlandırılan Muhasebe Standartları için birçok taksonomi seti hazırlanmıģtır. Bunlardan en önemlileri IFRS ve US GAAP için geliģtirilmiģ olan taksonomilerdir. US GAAP ve IFRS arasında halen oldukça önemli farklılıklar olduğundan her birisi için ayrı taksonomiler geliģtirilmiģtir. ġekil 13 de her iki taksonomiyi içeren Global Taksonomi yapısı görülmektedir. 101 XBRL, (2005), International Accounting Standards Expressed in XBRL for Electronic Financial Reporting, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 102 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Piechocki, Maciej, a.g.e., s.5. 52

70 ġekil 13: XBRL Global Taksonomi Yapısı Kaynak: XML Working Group, XBRL in the New Call Reporting Process, /XBRL New Call.ppt, (EriĢim Tarihi: ). ġekil 13 de US GAAP ve IFRS taksonomilerini içeren global taksonomi yapısından bahsedilmiģtir. Yukarıda da belirtildiği üzere taksonomi hazırlanırken ülkeler (yerel temsilcilikler) tarafından baz olarak alınan iki genel finansal raporlama taksonomisi bulunmaktadır. Bunlardan ilki IASC tarafından Uluslararası Muhasebe Standartları esas alınarak geliģtirilen IFRS-GP taksonomisi, diğeri ise Amerikan Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe ilkeleri esas alınarak hazırlanmıģ olan US GAAP taksonomisidir Genel Amaçlı Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Taksonomisi ( IFRS-GP ) Daha önce anlatıldığı gibi, IFRS-GP'nin tam adı "Uluslararası Finansal Raporlama Standartları, Kar Amaçlı ġirketler, Bankalar ve Benzer Finansal KuruluĢlar için Genel Amaçlı Finansal Raporlamadır". IFRS-GP, IFRS'nin altında kar amaçlı Ģirketlerde genel amaçlı finansal raporlama için kullanılmaktadır. 53

71 IFRS-GP taksonomisi 15 Mayıs 2005 tarihinde IASC tarafından yayımlandı. IFRS- GP, XBRL Uluslararası Taksonomi Tanımlama Sürecine (XBRL International Taxonomy Recognition Process) göre onaylanmıģtır. OnaylanmıĢ bir taksonomi, XBRL Spesifikasyon ÇalıĢma Grubu tarafından düzenlenmiģ geçerlilik araçları (validation tools) kullanılarak XBRL spesifikasyonlarına uygunluğu test edilmiģ bir taksonomi demektir 104. IFRS-GP farklı raporlama amaçlarına göre bir dizi taksonomileri içermektedir. Hem özel hem de kamu sektörü için yıllık, altı aylık ve çeyrek dönemlik olarak; Bilânço 2. Gelir Tablosu 3. Nakit Akim Tablosu (Endirekt veya direkt metoda göre) 4. Öz sermaye DeğiĢim Tablosu 5. Muhasebe Politikaları 6. Açıklamalar Raporlarının alınmasını sağlamaktadır. ġirketlerin özel isteklerine göre IFRS-GP'ye yeni taksonomiler eklenebilir. IFRS- GP'nin elementleri genel olarak finansal tabloların sunum biçimi (stili) olarak kullanılan "bilânçoya" göre organize edilmiģtir. IFRS-GP taksonomisi modüler bir yapıdadır ve temel iki kısımdan oluģmaktadır. Ġlk kısımda (ana tabaka) bütün kavramların tanımlandığı Ģema ve etiketler ile referans bağlantı tabanları yer almaktadır. Ġkinci kısım ise bağlantı tabanları tabakasından oluģmaktadır. 104 XBRL, (2005), XBRL International, XBRL GL, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 105 ErkuĢ, Hakan, a.g.e, s

72 ġekil 14: XBRL GP Mimarisi Kaynak: GP%202006%20Architecture.pdf, (EriĢim Tarihi: ). ġekil 14 de XBRL ile Uluslararası Muhasebe Standartlarına uygun olarak finansal tabloların hazırlanmasını göstermektedir. ġekil 15: XBRL ile IAS a Uygun Finansal Tablo Hazırlama Çerçevesi Kaynak: International Accounting Standards Expressed İn XBRL For Electronic Financial Reporting, (EriĢim Tarihi: ). 55

73 Yukarıdaki ġekil 15 de de görüldüğü gibi IASC tarafından geliģtirilen taksonomiler, ülkelerin kendi muhasebe standartlarına göre ve bunun da ötesinde sektörlerin ihtiyaçlarına göre modifiye edilerek kullanılabilmektedir US GAAP Taksonomi US GAAP Taksonomi seti üç grup taksonomiden oluģmaktadır. ġekil 17 de US GAAP taksonomi çerçevesini (taxonomy framework) göstermektedir. ġeklin solunda yer alan kesik çizgilerle çevrilmiģ taksonomiler Ģirket adi, raporlama tarihi gibi herhangi bir finansal raporda bulunan genel bilgilerin XBRL sunumunu belirleyen taksonomilerdir. Bunun yanında Ticaret ve Sanayi iģletmeleri için hazırlanmıģ olan US GAAP-CI (GAAP Commercial Industry) ve finans ve sigortacılık sektörü için hazırlanmıģ olan US GAAP- BASI (GAAP Banking and Saving Institutions) ve US GAAP-INS (GAAP Investment Management) yer almaktadır. US GAAP-CI taksonomisi XBRL taksonomilerinin temel elementlerini göstermektedir. US GAAP-CI taksonomisi XBRL-US ÇalıĢma Grubu tarafından hazırlanmıģtır. Bu taksonomi tarihli XBRL 2.1 Spesifikasyonuna ve Finansal Raporlama Taksonomi Mimarisi 1.0 (FRTA)'ya uyumludur. US GAAP-CI taksonomisi yönetim raporlarından, bilânçoya ve gelir tablosuna kadar finansal raporlama detaylarını gösterir ve ticaret ve endüstri iģletmeleri için XBRL örnek dokümanı oluģturmada kullanılır 106. US Finansal Raporlama Taksonomi Çerçevesi bir XBRL taksonomiler koleksiyonudur. Bu koleksiyon hem kamu hem de özel sektör iģletmeleri için finansal tablo tabanlı raporlamalarda kullanılmaktadır. Çerçevenin farklı öğeleri farklı raporlama amaçlan için kullanılmaktadır ve raporlama ihtiyacına göre farklı taksonomiler eklenebilmektedir ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 56

74 ġekil 16: US GAAP Taksonomi çerçevesi Kaynak: TÜRMOB International Haber, ABD GAAP Sisteminin Bütünü Için XBRL Çalışmaları Tamamlandı, Yil:3, Sayi: 14, Ocak:2008, s.l. ġekil: 16 da US GAAP Taksonomisi çerevesinden bahsedilmiģtir. Taksonomi çerçevesi geliģtirilirken aģağıdaki amaçlar gözetilmiģtir; Taksonomi öğeleri arasında tek bir kavram için birden fazla element kullanılmasının asgariye indirilmesi, 2. Taksonomilerin kolayca sürdürülebilmesi 3. ĠĢletmelere kolaylıkla özel taksonomi oluģturulması ve örnek doküman oluģturulması. SEC 2007 yılı sonlarına doğru ABD Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkeleri Sisteminin tümü için XBRL taksonomileri çalıģmalarını tamamladığını duyurmuģtur ErkuĢ, Hakan, a.g.e, s Condor, (2008), Türmob International Haber, "ABD GAAP Sisteminin Bütünü İçin XBRL Çalışmaları Tamamlandı", Yıl:3, Sayı: 14, Ocak:2008, s.1; "XBRL and Financial Reporting" Kaynak: depaul.edu/~ bnunn/xbrl_and_financial_reporting_sla_ 2007.Louise.ppt, (EriĢim Tarihi: ). 57

75 IFRS-GP ve US GAAP-CI Taksonomilerinin KarĢılaĢtırılması Finansal raporlama amaçlı XBRL FR taksonomilerinden en önemli ikisi olan IFRS- GP ve US GAAP-CI daha önce açıklanmıģtır. Bu iki önemli taksonomi seti arasında benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır Bu iki taksonomi setinin karģılaģtırılması aģağıda bir tablo halinde sunulmuģtur. Tablo 3: IFRS-GP ve US GAAP-CI'nın KarĢılaĢtırılması Özellik IFRS-GP US GAAP Yasal Dayanak Uluslararası Muhasebe Standartları (IAS) ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS) Amerikan Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkeleri (GAAP) Taksonomiyi GeliĢtiren Taksonomi Versiyonu IASCF XBRL United State (XBRL US) 2006 Versiyonu beta 2,XBRL US GAAP Taksonomileri Element Sayısı 3975 Element 1483 Element Modüler Yapı Bağlantı Tabanı (linkbase) seviyesinde ġema seviyesinde XBROnay AĢaması Onaylandı Onaylandı GeniĢletilebilirlik Evet Hayır EtiketBağlantı Tabanı Ġngilizce, Almanca, Ġtalyanca, Portekizce, Ġspanyolca, Japonca, Fransızca, Flemenkçe ve Almanca" Ġngilizce Bilanço Evet Evet Gelir Tablosu Evet Evet NakitAkım Tablosu Evet (direkt ya da endirekt) Evet (direkt ya da endirekt) Ozsermave DeğiĢim Evet Evet Tablosu Açıklamalar Evet Evet Yönetim Raporu Hayır Evet Denetçi Raporu Hayır Evet Kaynak: Maciej Piechocki, a.g.e.,p Tablo 3 de IFRS-GP ve US GAAP-CI Taksonomilerin birbiriyle olan karģılaģtırılması sonucu farklılıkları belirtilmiģtir. 58

76 XBRL GL ( General Ledger ) Taksonomisi GL taksonomisi iģlemsel standartlara bir ara yüz, verilerin ERP (Enterprise Resource Planning Kurumsal Kaynak Planlama) sistemine akıģı için genel bir model ve son raporlama Ģeması ile XBRL taksonomileri arasında bir link sağlar. XBRL GL taksonomisi muhasebe ve operasyon sistemi içinde bulunan veri alanlarını göstermek için standartlaģtırılmıģ bir format sağlamayı amaçlar. Ayrıca, organizasyonlara defter kayıtlarını, büyük defter dosyalarını XBRL içinde etiketlerine olanağı veren iģlem raporlamaya olanak sağlar 110. Teknik açıdan bakıldığında XBRL GL bağımsız bir taksonomidir ve temel muhasebe veri tabanı ve iģlemlerinin gösterilmesi için uygundur. Yerel temsilciliklere göre XBRL GL taksonomisinin en önemli özellikleri: Büyük defter bilgilerini konsolidasyon sistemine, bütçeleme, öngörü ve raporlama araçlarına aktarmak için standart formatlar sağlar, 2. Bilgileri istemci sistemden (client system) denetim sistemine (auditor system) aktarırken standart bir format sağlar, 3. Performans raporlama ölçülerinin detaylarını gösteren araç sağlar. XBRL GL, finansal raporlama taksonomisinden farklı bir amaç için geliģtirilmiģ büyük defter taksonomisidir. GL taksonomisi raporu değil muhasebe iģlemini tanımlamaktadır. GL taksonomileri de finansal raporlama taksonomilerine benzer olarak yapılandırılmaktadırlar (en genel elementler ile baģlanır ve kademeli olarak daha özel olanlara doğru geniģletilir). XBRL GL, iģletme raporlaması için gerekli olan ve muhasebe kayıtlarında "miktarlı" ve "tarihli" olarak yer alan bilgilerin elde edilmesi ve iletilebilmesine olanak sağlayan bir XML uygulamasıdır. XBRL GL, bütün muhasebe defteri fonksiyonlarını XBRL uyumlu hale getiren bir taksonomidir 112. XBRL GL, verileri organizasyonun farklı bölümlerine, finansal analiz araçlarına, arģive ve denetim iģlemlerinde kullanılmak üzere denetçilere kolayca transfer edebilmektedir XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 111 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Pinsker, Robert, (2003), "XBRL Awareness in Auditing: A Sleeping Giant?" Managerial Auditing Journal, Bradford, Vol. 18, Iss. 9, p PWC, a.g.k., /, (EriĢimTarihi: ). 59

77 ġekil 17: ĠĢletmelerde Finansal Veri AkıĢı ve ĠĢlemler Kaynak:XBRL GL Overwiev, HUD-FHAPilot.ppt den uyarlanmıģtır, (EriĢim Tarihi: ). ġekil 17'de XBRL uygulaması olmayan bir organizasyonda finansal veri ve iģlem akıģı görülmektedir. ġekilde görüldüğü gibi iģlemler oldukça karmaģık ve emek yoğun olarak gerçekleģmektedir. ġekil 18: XBRL GL ve XBRL FR ile Veri AkıĢı ve ĠĢlemler Kaynak: XBRL GL Overwiev, HUD-FHA Pilot.ppt den uyarlanmıģtır, (EriĢim Tarihi: ). 60

78 ġekil 18 'de ise XBRL GL ve FR uygulayan bir organizasyondaki finansal veri akıģı görülmektedir. XBRL GL ile finansal bilgi zincirine giren bir veri doğrudan XBRL GL taksonomileri ile etiketlenmekte ve XBRL FR'ye aktarılarak finansal raporlamaya elveriģli hale dönüģtürülmektedir. XBRL GL, orijinal veriyi verinin bulunduğu iģletim sistemi veya finansal sistemi göz önüne almadan iletmeye yardımcı olan bir hiyerarģik yapıdır. Veriler en alt seviyede (finansal iģlemler muhasebe kayıtlarına alınırken) etiketlendikten sonra herhangi bir amaç için tekrar tekrar kullanılabilirler. Örneğin, birden fazla departmanı ve birden fazla finansal sistemi olan bir Ģirket XBRL GL'yi sistemler arasında köprü vazifesi gören özel bir aracı yazılım olarak kullanabilir. XBRL GL raporlanan bilgilerin analiz edilmesine ve bilgi tedarik zincirindeki diğer ortaklarla paylaģılmasına da yardımcı olur 114. Ayrıca arka-ofis muhasebe ile raporlama sistemi arasındaki bağlantıyı sağlayan bir köprüdür. XBRL GL uluslararası muhasebe ihtiyaçlarını karģılamak üzere dizayn edilmiģtir 115. Büyük defter taksonomisi bütün büyük defter iģlemlerini kapsayabilmesi için ana elementlerden oluģur ve buna "GL Core" adı verilir. Bu temel taksonomiler özel amaçlar; için daha sonra geniģletilebilir. XBRL GL taksonomisi finansal raporlama taksonomilerine benzer bir Ģekilde yapılandırılmaktadır. Raporlama taksonomilerinde olduğu gibi bütün iģlemler tarafından paylaģılan en genel elementlerden baģlanılır ve kademeli olarak daha özel elementlere doğru geniģletilir 116. Global büyük defter taksonomisi organizasyonda yer alan finansal ve finansal olmayan bilgileri etkin bir Ģekilde elde etmeyi amaçlamaktadır. Çoğunlukla bu bilgiler farklı muhasebe sistemi içinde dağınık olarak bulunur. XBRL bu bilgileri bir araya getirmeye, analiz etmeye ve çok ucuz maliyetle kullanmaya, farklı muhasebe sistemi ve yaklaģımlarından kaynaklanan problemlerin üstesinden gelmeye izin verir. XBRL büyük defter taksonomisi muhasebe hesap planı, yevmiye defteri veya geçmiģ tarihli iģlemler 114 Hannon, Neal, (2003), "XBRL: EDGAR Analyst Changes Everything", Strategic Finance, Vol:84, No:7, p Hasegawa M., Sakatt., Sambuichi N., Hanon N., (2004), "Breathing New Life Into Old Systems", Strategic Finance, March, p Oasis-open, (2006), XBRL and Tax Administration, ATO Software Develapers Consultative Group Presentation 2, March, Melbourne, p.27, Kaynak: php?wg_abbrev=tax, (EriĢim Tarihi: ). 61

79 içinde yer alan finansal ve finansal olmayan bilgilerin gösterilmesine olanak tanır. Bilgilerin toplanması için standart hesap planı olmasını gerektirmez. XBRL GL konsolidasyon iģlemlerini kolaylaģtırır. Ġlk basamak yazılımlar ve orta düzey yazılımlar çoklu organizasyonların verilerini konsolide etmek için dizayn edilmemiģlerdir. XBRL GL, büyük defterin bir sistemden diğerine transferine izin vermekte, çoklu organizasyonların faaliyetlerini birleģtirebilmekte veya bu bilgileri konsolidasyonun yapılacağı araçlara getirebilmektedir. XBRL GL esneklik sağlar. Elektronik veri değiģim (EDI) gibi diğer yaklaģımların yetersiz olduğu konuları çözebilmektedir. XBRL GL, finans, muhasebe ve kredi verenlerin ihtiyaç duyduğu verilerin değiģimi için geniģletilebilirlik, esneklik, çok uluslu çözümler sunmaktadır. XBRL GL finansal raporlamayı tamamlar. Finansal raporlar ile onun arkasındaki detaylar (büyük defter) arasında bağlantı kurulmasına ve denetim elemanları ile bütçe planlamacılarının ihtiyaç duyduğu özel bilgileri elde etmesine olanak sağlar 117. XBRL GL taksonomisi modüler yapıya sahiptir ve beģ modülden oluģur. Bu Modüller 118, 1. COR (core); çekirdek modül, 2. BUS (Advanced Business Concepts); geliģtirilmiģ iģletme kavramları modülü, 3. MUC (Multi Currency); çoklu döviz kuru modülü, 4. USK Modülü; COR modülü farklı muhasebe ve iģletme kavramları ile geniģleten modül, 5. TAF (Tax Audit File); vergi denetim dosyaları modülü COR modülü, belge bilgileri, varlık bilgileri, kayıt baģlığı ve detayları ile muhasebe verisini temsil eden elementle birlikte temel Ģemadır. BUS modülü, COR modülünü büyük defterde daha az rastlanan iģletme olayları için geniģletir ve stokları, iģletme ölçütlerini, örgütsel detayları gösterir. BUS modülü muhasebe sistemi içerisinde yer alan ve ayrı bir Ģekilde tanımlanan 80 birim bilgi parçasını içermektedir. MUC modülü, para birimlerini ve döviz kurlarını göstermektedir. TAF modülü ise vergi denetimi için gerekli veri alanlarını sağlamaktadır ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 119 XBRL, (2005), Us GAAP Taxonomy, Çev. Ertuğrul Gürkan, Kaynak: 28/Elements%20by%20 Label%20%20CI pdf, (EriĢim Tarihi: ). 62

80 XBRL FR ve XBRL GL nin Taksonomilerinin KarĢılaĢtırılması Finansal raporlama taksonomileri (XBRL FR) iģletme raporlarında açıklanan kavramların (nakit, stok, borçlar, vergi giderleri, hisse baģına kazanç, v.b.) tanımlarını standartlaģtırır. Böylece, XBRL'ye uyumlu herhangi bir sistem bu bilgileri okuyabilir, rapor içindeki diğer kalemlerle nasıl bir iliģkisi olduğunu anlayabilir ve miktarının ne olduğunu tespit edebilir 120. XBRL FR taksonomileri iģletme raporlarında yer alan kavramların tanımlarını standartlaģtır. Böylece XBRL'yi destekleyen herhangi bir sistem bu kavramların ne olduğunu anlayabilir, raporda yer alan diğer kalemlerle olan iliģkisini, tutarının ve para cinsinin ne olduğunu, döviz kurunu, ait olduğu dönemi, ilgili muhasebe standartlarının ne olduğunu anlayabilir. XBRL GL taksonomisi ise muhasebe iģlemlerini oluģturan unsurların tanımlarını standartlaģtırır (ör. hesap no, hesap adi, tutarı, yevmiye defteri no, kayıt tarihi gibi). Böylece herhangi bir muhasebe sistemi XBRL'yi destekleyen diğer muhasebe sistemlerine muhasebe verilerini aktarabilir ve onlardan veri alabilir. Bu her iki taksonomi arasındaki farkı ortaya koymak için basit bir örnek verelim. AĢağıda bir bilânçonun çok kısa bir örneği bulunmaktadır. ġekil 19: XBRL FR/ XBRL GL XBRL FR / XBRL GL Hesaplar Miktar Dönem Kasa Alıcılar Stoklar Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2008, s.77. ġekil 19 da XBRL FR VE XBRL GL taksonomileri arasındaki farkı gösteren bir örnek verilerinden bahsedilmiģtir. 120 Oasis-open, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 63

81 Raporda yer alan hesapların toplam tutarlarını göstermek için XBRL FR taksonomisi kullanılır. Bu durumda veriyi paylaģan tarafların kavramların tanımları üzerinde anlaģmıģ olmaları gerekmektedir. Yani raporda yer alan kavramlar her iki taraf için ayni Ģeyleri ifade etmelidir. Kullanılan taksonomi üzerinde mutabakat sağlanmıģ olması FR ve GL taksonomileri arasındaki en önemli farklılıktır. Büyük defter taksonomileri muhasebe iģlemlerinin tanımlarını standartlaģtırır. (ör, hesap numarası, hesap adı, değeri, kayıt numarası, üretilme tarihi gibi v.b). XBRL FR taksonomisi içindeki her bir kalem insanlar tarafından belirlenen etiketlerden meydana gelmektedir. XBRL FR örnek dokümanında "Hesaplar" kolonunda yer alan elementler, "Tutar" kolonunda yer alan elementlerin değeri ve "Dönem" sütununda elementlerin Context numaraları (ID) içerisinde yer alan tarih bulunur. ġekil 20: XBRL FR/ XBRL GL Taksonomileri Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2008, s.79. ġekil 20 de XBRL FR ve XBRL GL taksonomilerinin örnekle ilgili bilanço verileri ile ilgili bilgi verilmiģtir. 64

82 XBRL GL taksonomisi alan tanımlarını belirlemesine karģın iģlemlerle ilgili bilgilerin anlamlarını belirleyen kavramlar üzerinde mutabakata varılmasını gerektirmez. XBRL GL veri tabanları için ortak bir anlayıģ getirir. Fakat herhangi bir muhasebe kaydı tarafından etkilenen iģletme kavramları için ortak bir anlayıģ getirmez. GL taksonomisi standart ya da bilinen hesap planı ve/veya raporlama taksonomilerine dayanmaktadır. GL taksonomisi içindeki kalemler alanların tanımlarından oluģur. GL örnek dokümanında element iģlem alanlarıdır. XBRL GL iģlemlerin unsurlarını standart bir Ģekilde tanımlar böylece herhangi bir sistem iģlemlerin ne olduğunu anlayabilir. Böylece farklı muhasebe sistemleri tarafından farklı farklı ifade edilmiģ olan iģlemleri standart isimlerle ifade eder. AĢağıda üç farklı muhasebe sisteminde iģlem alanları için farklı farklı isimlendirme kuralları oluģturulmuģtur. OluĢturulan isimlerin bir kısmının içeriği anlaģılabilirken, bir kısmının içeriği ise ilk bakıģta anlaģılamamaktadır (ör. tutar, tarih gibi veri alanı isimleri kolayca anlaģılabilir). AĢağıda dört farklı ülkeye ait farklı alan isimleri bulunmaktadır. Bunların arasında transfer iģlemi yapılabilmesi için özel bir yazılıma gerek vardır. Muhasebe Sistemi 1 Hesap No (accountmainid) Tanım (accountmainde scription) Tablo 4: XBRL GL ile Etiketlenen Alan Adları Muhasebe Sistemi 2 Account (accountmainid) Description (accountmaindescri ption) Muhasebe Sistemi 3 Account Number (accountmainid) Account Description (accountmaindes cription) Miktar (Amount) Amount (Amount) EntryAmount (Amount) Tarih (Posting Date) Date (Posting Date) Posting Date(Posting Date) Muhasebe Sistemi 4 Identıfıcador de la Cuenta (accountmainid) DescriptionPrıncı pal De La Cue (accountmainde scription) Monto Monetario (Amount) Fecha De Asignocion/ingre so(posting Date) Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2008, s

83 Tablo 4 de XBRL GL ile Etiketlenen Alan Adları gösterilmiģtir. Eğer bu alan adları XBRL GL ile etiketlenirse yukarıdaki bütün farklı farklı isimlerin yerine ortak bir "takma ad" verilir. Örneğin bütün farklı "Hesap No" tanımları yerine "account Main ID", "Tanım" yerine "account Main Description" gibi ortak takma adlar verilebilir 121. Farklı muhasebe sistemlerinde yer alan adların tamamı XBRL GL ile ayni etiketle etiketleneceklerdir Taksonomilerinin GeniĢletilebilirliği Çekirdek taksonomiler belirli kanunlar veya standartlara uygun olarak elementleri ve bunlar arasındaki iliģkileri belirlemektedir. Bu taksonomiler ile düzenleyici kurum ya da kuruluģların istekleri doğrultusunda geçerli finansal tablolar oluģturulabilmektedir. Ancak, iģletme ve finans dünyasındaki çeģitlenmeler, kendi çalıģma alanlarına ve amaçlarına uygun raporlama yapmaları için ek kavramlara ya da elementlere ihtiyaç duyulmaktadır 122. XBRL yeni taksonomiler ve taksonomiler içerisinde yeni kavramların tanımlanmasına olanak verecek esnek bir yapıdadır. XBRL'nin bu özelliği Ģirketlere farklı muhasebe standartları için kavramları tanımlama olanağı verir. Çekirdek taksonomiler belirli bir alan ile ilgili ihtiyaç duyulan asgari elementleri düzenler (ör, muhasebe standartları, vergi kanunları, büyük defter genel elementleri gibi). Ülkelerin muhasebe standartları IFRS 'ye uygun olarak hazırlanmaktadır. Ancak bazen IFRS 'ler ile ülke standartları arasında farklılıklar olabilmektedir. Bu açıdan her ülke kendi taksonomisini oluģtururken IFRS ve kendi yerel standartları arasındaki farklılıkları yansıtması için IASB 'nin geliģtirdiği taksonomideki elementlere ilaveler yapabilir ya da bu elementlerden bir kısmını atabilir. Aynı Ģekilde her bir endüstri kolu da IASB taksonomilerini kendilerine uyarlamak amacıyla değiģiklikler yapabilirler. 121 Oasis-open, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 122 Teıxeıra, Alan. Charles Hoffmann, Macdonald, J., (2003), "Taxonomy Mapping: The Process of Creating Extension Taxonomies", Kaynak: Extension Taxo nomies Draft pdf. 66

84 Taksonomilerin geniģletilmesi iki yol ile olabilir; Çekirdek (temel) taksonomide tanımlanmamıģ fakat bölge, sektör ya da iģletme tarafından ihtiyaç duyulan yeni elementlerin tanımlanması ve eklenmesi, 2. Elementler arasındaki iliģkinin yeniden düzenlenmesi, yani elementlerin sırası, aralarındaki toplama çıkarma ve benzeri iliģkilerin yeniden düzenlenmesi. Finansal raporlama için dünya'daki farklılıkları içine alacak tek bir taksonomi yoktur. ABD dıģında ilk önemli çalıģma Uluslararası Muhasebe Standartları için taksonomi geliģtirilmesidir 124. EĢ zamanlı olarak farklı ülkeler farklı düzeylerde taksonomiler geliģtirmektedirler. Hemen hemen bütün geliģmiģ ülkeler, kendi genel kabul görmüģ muhasebe ilkelerine uygun taksonomilere sahiptirler. Tablo 5 de hangi ülkelerin kendileri için taksonomi geliģtirdikleri ve taksonomi geliģtirirken çekirdek taksonomileri temel alıp almadıkları görülmektedir. Tablo 5: IFRS-GP Çekirdek Taksonomisi ile Yerel Taksonomiler Arasındaki ĠliĢki Yerel Muhasebe Standartları Yerel Taksonomilerin Çekirdek Taksonomi ile Taksonomileri ĠliĢkileri German GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Polise GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Dutch GAAP taxonomy IFRS-GP taksonomisinden geniģletilmiģtir Spanish GAAP taxonomy IFRS-GP taksonomisinden geniģletilmiģtir US GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Canadian GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Swedish GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Belgian GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok United Kingdom GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Irish GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Australian GAAP taxonomy IFRS-GP taksonomisinden geniģletilmiģtir. New Zealand GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok China GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Korea GAAP taxonomy Çekirdek taksonomi ile iliģki yok Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara 2008, s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Deshmukh, a.g.e., p

85 Tablo 5 de görülebileceği gibi Hollanda, Ġspanya ve Avustralya taksonomileri geliģtirilirken IFRS-GP taksonomisi temel olarak alınmıģtır. IASCF tarafından yürütülen US GAAP taksonomileri ile IFRS-GP taksonomisi arasındaki uyumlaģtırma çalıģmaları devam etmektedir. Son olarak, taksonomiler isletmeye özel terminolojileri ve iģletmelerin gönüllü raporlamalarını içermelidir. Bir firma kendi iç raporlaması içinde taksonomiler geliģtirebilir ve bu taksonomileri herkesin kullanımına açması da gerekmez. AĢağıda verilen ABD'deki taksonomiler bu konudaki yaygın çalıģmaları ve geniģ yelpazeli uygulama alanlarını göstermektedir: Finansal tablolar için XBRL 2.Yönetim raporları için XBRL 3.Büyük defter için XBRL 4.Vergi karģılıkları için XBRL 5.EDGAR dosyalama için XBRL 6.Sigorta Ģirketleri için XBRL 7.ĠĢletme raporlamaları için XBRL 8.Endüstriye özel taksonomiler 9.Ġç raporlama için özel olarak hazırlanan taksonomiler Taksonomi GeliĢtirme Süreci Taksonomi üretilmesi karmaģık bir iģlemdir. Hem muhasebe standartlarının bilinmesini hem de XBRL spesifikasyonlarının bilinmesini gerektirmektedir. Bu disiplinler arası bir çalıģmayı gerektirmektedir. Finansal olaylara iliģkin bilgiler, finansal tablolar, yıllık raporlar ve ilgili muhasebe standartları gözden geçirilerek toplanır. XBRL taksonomilerinin yazılabilmesi için bu finansal olayların XBRL spesifikasyonlarına göre Ģekillendirilmesi gerekmektedir. XBRL uluslararası taksonomiler konusunda son sözü söyleme hakkına sahiptir. 125 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

86 Muhasebeciler taksonomi oluģturulmasının her aģamasında çalıģmalara katılabilirler. Muhasebeciler çalıģmalara, uluslararası, ulusal, endüstri veya firma bazında katılabilirler. Taksonomilerin oluģturulması için dünyada hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çalıģmalar aralıksız bir Ģekilde devam etmektedir. Ulusal düzeyde ülkeler kendi muhasebe standartlarına göre taksonomiler oluģtururken uluslararası düzeyde IASB uluslararası muhasebe standartları için taksonomiler oluģturmaktadır. Taksonomi geliģtirme sürecinde bulunan XBRL elementleri ve etiketleriyle ilgili temel strateji her bir finansal raporlama kavramı için bir element oluģturulmasıdır. Taksonomi içerisinde yer alan her bir element bir isme ve ID' ye sahiptir. Taksonomiler oluģturulduktan sonra, taksonomi elementlerine ait bilgiler eklenerek bir XBRL dosyası üretilebilir. Bu iģlem genel olarak "etiketleme" olarak adlandırılmaktadır. Etiketleme, boģ bilânço formatına raporlanan rakamların yerleģtirilmesine benzemektedir. Bilânçodaki kalemlerle iliģkilendirilen veriler kullanılabilir ve anlamlı bilgi haline gelir. Aynı Ģekilde, iģletme bilgileri XBRL taksonomi elementleri ile iliģkilendirildiğinde bir anlam kazanır 126. XBRL elementleri ve etiketleri finansal bilgilerin yeniden kullanılabilmelerini sağlamak için finansal raporlarda yer alan kavramları temsil etmeleri amacıyla oluģturulurlar. Etiketler, XBRL "örnek dokümanı" olarak adlandırılan dijital finansal raporlarda kullanmak amacıyla XBRL taksonomisi denilen mantıksal bir yapı içinde organize edilirler. XBRL elementleri tamamen bilgisayarların kullanmasına yöneliktir. Bununla birlikte, her XBRL elementi insanların anlayabileceği bir veya birden fazla etiketi içerirler. Bu etiketler herhangi bir dilde olabilir. Elementler bir veya birden fazla taksonomiye uygun olabilirler veya bir/birden fazla rapordan toplanmıģ ya da farklı Ģirketlerde üretilmiģ olabilirler. XBRL uyumlu yazılımlar verileri toplama, dağıtma, analiz etme ve diğer iģlemleri yaparken elementleri tanır, taksonomiler ile karģılaģtırır ve elementin tipine göre karar verir. StandartlaĢtırılmıĢ iģletme verilerinin bir parçası olarak, iģletme raporlarının elementleri, elementin içindeki verinin tipini tanımlayan bilgi ile birlikte oluģturuldukları anda iģaretlenirler. Bu iģaretleme iģlemine etiketleme (tagging) denilir. Örneğin, hisse baģına kazanç (HBK) gibi bir element iģaretlenirse yazılımlar HBK ile karģılaģtığında onun 126 Smith, Bary, a.g..m., (EriĢim Tarihi: ). 69

87 ne olduğunu tanıyabilirler. Eğer HBK 100$ ise, etiketlenmiģ HBK XML olarak aģağıdaki gibi olacaktır: <HBK> 100 </HBK> Buna karģın bu bilgi XBRL'ye uyumlu olarak etiketlendiğinde etiketlenen veri ile birlikte, para birimi ($,,YTL), ondalık iģaretleme, yuvarlama gibi bilgileri de içerecektir Örnek Doküman XBRL örnek dokümanı (Instance Documents) bir iģletme raporunun XBRL kurallarına göre oluģturulmuģ elektronik formatıdır. Örnek doküman elementler tarafından tanımlanan iģlemleri ve bu iģlemlerin değerini, birimini ve açıklamalarını içermektedir. ĠĢletme bilgilerini içeren XBRL formatındaki dokümanlara örnek doküman denilmektedir. Örnek dokumanlar taksonomilerde tanımlanan kavramlar ve iliģkilerle ilgili iģlemlere iliģkin unsurları içerir. Örnek dokümanlar verilerin XML teknolojisi ile iletilebilir, yayınlanabilir veya analiz edilebilir hale getirilmesi ile oluģur. Örnek dokümanlar XBRL formatında finansal raporlardır. Bu örnek dokümanlar içinde; 1. Değerler (ör. Sayılar, yazılar v.b.) 2. Etiketler (değerleri tanımlar) 3. Referanslar ( taksonomi referansları-etiketlerin nerede tanımlı olduğunu gösterir) 4. Kavram (cotext-raporlanan Ģirketi ve dönemi tanımlayan bilgiler) 5. Birimler / Ölçüler (ölçü birimleri ile ilgili bilgiler, döviz kurları v.b.) yer alır. IAS taksonomilerine uygun hazırlanmıģ bir örnek doküman IAS kavramları (örn.varlıklar ve Maddi Olmayan Varlıklar) ile birlikte bunların tutarlarını da içerir (Varlıklar=100 milyon euro, Maddi Olmayan Varlıklar=20 milyon euro). 100 milyon rakamının üzerini açıklayan para birimi (euro),tarih ve benzeri gibi bilgiler de XBRL dokümanı içerisinde yer alır 127. XBRL taksonomileri oluģturulduktan sonra XBRL örnek dokümanları oluģturulur. XBRL örnek dokümanları finansal olayları tanımlar. Tanımlanan finansal olay tek bir bilânço kalemi olabileceği gibi finansal tablonun tamamı da olabilir. Örnek dokümanlar 127 PWC, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 70

88 oluģturulurken taksonomilere ihtiyaç duyulur. Çünkü taksonomiler finansal olayları tanımlar ve XBRL formatları sağlar. ġekil 21: XBRL Örnek Dökümanı Kaynak: Price Water Hause Coopers, XBRL Improving Business Reporting Trough Standartization, 2004, pdf, (EriĢim Tarihi: ). ġekil 21 de çeģitli kaynaklardan doğan finansal verilerin XBRL dökümanına dönüģtürüldükten sonra XSL yardımı ile hangi raporlara dönüģtürülebileceği görülmektedir. Finansal raporlama alanında XBRL nin geliģme kaydetmesinde iki önemli doküman vardır. Bunlardan birincisi XBRL Finansal Raporlama (FR) uygulaması ve diğeri XBRL Büyük Defter (BD) uygulamasıdır. Bu alanlardan birincisi olan XBRL FR, finansal tablolar ve vergi beyanları gibi çıktı raporlar ve formlarla ilgilidir. Bu alan birçok geliģmiģ ülkenin finansal raporlama sürecinde kullanılmakta ve birçok ülke bu çerçevede elektronik dosyalama programlarında düzenlemeler gerçekleģtirmektedir. XBRL FR oluģturulan taksonomiler çerçevesinde finansal raporlamayı gerçekleģtirmektedir 128. Diğer bir alan 128 Cohen, Eric E., (2006), Interactive Data and Tax Executive: Why Tax Standards Setters Ara Pating Attention to XBRL, Tax Executive, 58, 3, May/Jun, p

89 XBRL Büyük Defter (BD) uygulamasıdır. Bu alan standartlaģtırılmıģ geniģ kapsamlı bir büyük defter uygulaması sunmaktadır. XBRL BD tipik bir muhasebe sisteminde bulunması gereken veri dosyalarının yer aldığı bir modül olup oluģturulan günlük taksonomilerinin sunumunu sağlamaktadır. Ayrıca XBRL BD uygulaması eģ zamanlı olarak finansal bilginin elde edilmesi ve kullanıma sunulmasına olanak sağlamaktadır. Ticari iģ süreçlerinde verinin temel dayanağını, XBRL BD ile muhasebe sisteminden sağlamak mümkün olabilmektedir. AĢağıda yer alan Ģekilde XBRL FR ve XBRL BD ile finansal raporlama süreci yer almaktadır 129. ġekil 22: GĠRD FR ve GĠRD BD ile Finansal Raporlama Süreci Kaynak: Igor Best Devereaux, vd., Acord & GIRD US: White Paper Excerpt XML Standards and the Insurance Value Chain, May s.3. ġekil 22 de GĠRD FR ve GĠRD BD ile Finansal Raporlama Sürecinin nasıl iģlediği gösterilmiģtir. Örnek doküman oluģturma süreci aģağıdaki adımlardan oluģur: Muhasebe yazılımları kullanılarak finansal veriler üretilir. XBRL uyumlu muhasebe yazılımları, örnek dokümanları ara bir yazılıma ihtiyaç duymadan oluģturacaktır. Eğer muhasebe yazılımı XBRL'ye uyumlu değilse veriler XBRL ara yazılımına aktarılır. 2. Uygun taksonomiler kullanılır. Örneğin, eğer US GAAP'a göre bir ticaret veya sanayi iģletmesi için finansal tablo hazırlanıyorsa US GAAP CI taksonomilerinin kullanılması gerekmektedir. 129 Toraman, Abdioğlu. a.g.m., s Shın, Ryan Youngwon, (2003), XBRL, Financial Reporting, and Auditing, The CPA And The Computer, March, Kaynak: cpajournal /2003/1203/dept/d htm, (EriĢim Tarihi: ). 72

90 Bir XBRL örnek dokümanı bir veya daha fazla XBRL taksonomileri kullanılarak hazırlanır. Bu nedenle örnek doküman farklı taksonomilerin elementlerinin karıģımından oluģan bir rapor ortaya çıkartabilir. Finansal tablo olması halinde, XBRL dokümanı bu finansal tablo üzerindeki tüm bilgileri içerir 131. Örnek dokümanlar, kullanılan sınıflandırma sisteminde bulunan içeriğe göre etiketlenmiģ veri unsurlarının toplamındır. Sınıflandırma sistemi, unsurları tarif etmekte ve örnek dokümanda bu unsurların miktarını veya ayrıntılarını içermektedir. Örnek dokümanlar, bir veya birkaç sınıflandırma sistemi etiketi ile finansal verilerin sunumu için kullanılmaktadır. Örneğin, bir örnek doküman herhangi bir Ģirketin yıllık raporu veya defter-i kebirini içerebilir. Örnek doküman iç, dıģ raporlama ve düzenleyici dosyalama için dijital finansal bilgi oluģturmaktadır. Çünkü XBRL verilerin bilgisayar programları tarafından direkt olarak okunmasına, kullanıcı tarafından değiģtirilmesine ve çeģitli biçimlerde çıktıya dönüģtürülmesine izin vermektedir. Örnek doküman, raporların web tarayıcısı ya da pdf dosyasından baskılı dokümanlara dönüģtürülmesini sağlayan stil Ģablonlarını da içerilebilir XSL Dosyaları XBRL okunabilir raporlar üreten örnek dokümanlar, açıklayıcı etiketler ve verilerin toplamıdır. Eğer Ģirket baskılı finansal raporlar hazırlamak isterse örnek doküman yeterli olmayacaktır. Çünkü örnek doküman finansal rapor gibi görünmemektedir. XBRL görüneni elde etmek için tasarlanmamıģtır. XBRL verilerin güvenli ve birbirini tutan Ģekilde sistemler arasında taģınabilmesi için tasarlanmıģtır. Finansal raporlar gibi raporlar, CSS (Cascading Style Sheets ), XSL (Extensible Stylesheet Language ) gibi stil Ģablonları veya diğer teknolojilerin kullanımı ile meydana getirilir. Finansal raporların HTML veya diğer sunum biçimlerinde eldesi için, örnek dokümandaki verilere gerekli sunum unsurları eklenmelidir. Bu sunum unsurlarının ilave edilmesi ile aynı verilerden yatırımcıların oluģturacağı sanal bir rapor ya da gerçek faaliyet raporu üretilebilmektedir. 131 Swagerman. vd., a.g.k., (EriĢim Tarihi: ), p Shın, Ryan Youngwon, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 73

91 XSL, XML dokümanında format ve gösterime iliģkin komutları sağlayan metin dosyası oluģturma dilidir. Ayni XML dokümanı, farklı donanımlarda farklı Ģekillerde sunulabilir. Bu amaçla, sunum yapılacak elektronik ortamın özelliklerine uygun Ģekilde dönüģtürme iģlemi yapılır 133. XBRL'yi geliģtirenlerin iddia ettikleri en önemli avantaj örnek doküman oluģturulduktan sonra bu örnek doküman kullanılarak çok farklı formatlarda çıktıların alınmasına olanak sağlamasıdır. Örnek doküman oluģturulduktan sonra beyanname ve bildirimler doldurulabilmekte, finansal tablolar Word dokümanı olarak oluģturulabilmekte ya da çeģitli analizler yapabilmek amacıyla finansal tablolar Excel çalıģma sayfası olarak düzenlenebilmekte ya da raporlar firmanın web sitesinde yayınlanabilmektedir 134. XBRL örnek dokümanı ve XML tabanlı XSL biçim sayfaları kullanılarak her çeģit elektronik dokümanın üretilmesi mümkündür. XBRL tarafından kullanılan tekdüze etiketleme sistemi bu iģlemlerin yapılmasına olanak vermektedir. Bir biçim sayfası sunum ve çevrim kurallarının tanımlarını içerir. Bu bir XBRL dokümanın sayısız yollarla sunulmasına izin verir. Örneğin, bir XBRL dokümanı bir bankanın özel finansal raporu olarak veya vergi beyannamesi olarak kolaylıkla sunulabilir. Bir biçim sayfası, baģka bir XML dosyası, PDF dosyası veya HTML dosyası gibi birçok dosya üretebilir. Biçim sayfaları XSL formatında yazılır 135. Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) verinin gösteriminde standart olarak XSL kullanılmasını öngörmektedir 136. Farklı dokümanların oluģturulması için XSL biçim sayfasının oluģturulması standart muhasebe raporlarının dıģında özel raporlar üretilmesine de olanak tanır. Böylece ihtiyaç duyulan raporlar daha kolay ve ucuz bir Ģekilde elde edilebilir. XBRL örnek dokümanları ve XML tabanlı XSL çalıģma sayfaları kullanılarak bütün elektronik dokümanları oluģturmak mümkündür. XBRL taksonomileri tarafında kullanılan tekdüzen etiketleme sistemi, farklı tiplerde rapor alınmasına izin vermektedir. 133 DPT, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 134 Rıchards, Tibbits, vd., a.g.e., p Swagerman. vd., a.g.k., (EriĢim Tarihi: ), p DPT, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 74

92 ġimdiki raporlama yönteminde, farklı formatlarda dokümanlar oluģturulabilmesi için ya elle yeniden yazılması veya kes-yapıģtır yapılması gerekmektedir. XSLT muhasebecilere çeģitli raporları daha hızlı ve daha ucuz elde etme olanağı vermektedir. XML olarak geliģtirilen bu araçlar iģletmenin sistemine daha iyi entegre olabilmektedir. XSLT, örnek dokümanların farklı formatlarda sunulması için kullanılan birkaç yoldan birisidir. Java, Javascript, C++, Visual Basic veya diğer programlama dilleri de kullanılabilir. Uzun vadede, XML bu iģlemi daha kolay hale getirecektir. 1.2.ÇalıĢma Sistemi ( XBRL Süreci ) Genel iģleyiģ sürecine baktığımızda, XBRL'nin kullanılabilmesi için öncelikle W3C XML önerilerine (XLink, XML Namespace, XPath ve XSLT) uygun olarak XBRL spesifikasyonlarının ve taksonomilerin oluģturulması, muhasebe programlarının XBRL'ye uyumlu hale getirilmesi ya da XBRL'ye uyumlu olmayan muhasebe programları tarafından üretilen bilgilerin XBRL'ye dönüģtürülmesi için bir ara yazılım edinilmesi gerekmektedir. Bilgiler uygun araçlar ve yazılımlar ile XBRL'ye dönüģtürülebilmektedir. Bu süreç ġekil 9'da ayrıntılı bir Ģekilde görülmektedir. XBRL sürecinde öncelikle bütün iģletmelerin ortak olarak kullanabileceği spesifikasyonların oluģturulması, daha sonra XML ile etiketlenmiģ finansal tabloların oluģturulması ve son olarak da istenilen Ģekilde bilgilerin sunulması için biçim sayfalarının oluģturulması gerekmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi XML, verileri tanımlamak için etiketleri kullanır ve bu etiketlerin içinde yer aldığı dokümana da örnek doküman denir. Örnek dokümanlar içinde yer alacak etiketler bir Ģema tarafından belirlenir. Örnek dokümanların içinde yer alan etiketler farklı bilgisayar programları tarafından anlaģılabilir ve bütün bilgisayar sistemleri tarafından tanınır. Bu dosyalar basit ASCII veya text dosyaları olduğu için özel bir donanım veya iģletim sistemi gerektirmektedir. Bununla birlikte, örnek dokümanları oluģturmak kolay değildir. Çünkü bu dokümanlar oldukça karmaģık ve geniģ boyutludur. Bu nedenle, yazılım Ģirketleri XBRL teknolojisinin kullanımını kolaylaģtıran yazılımlar geliģtirmiģlerdir ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

93 Muhasebe sisteminde üretilen bilgiler ya muhasebe programının kendisi (XBRL'ye uyumlu ise) ya da XBRL ara yazılımları ile XBRL örnek dokümanına dönüģtürülür. XBRL örnek dokümanı, XSL yardımı ile istenilen formatta (Excel, PDF v.b.) rapor haline dönüģtürülür. XBRL, iģletme bilgileri ya da sınıflandırılmıģ elementler arasındaki bağlantıyı sağlamak amacıyla XML Linking Language'den (XLink) yararlanır. Direktifler, yorumlar, düzenleyici iģlemler ve denetim iģlemleri gibi ilgili içerikleri birbirine bağlayabilme özelliği XBRL'yi raporlama için daha kullanıģlı hale getirmektedir 138. XBRL nin veri doğasını belirleyen XML etiketleri kullanımı ile verinin hazır Ģekilde görüntülenmesi ve elde edilmesi sağlanmaktadır. XBRL uygulamasında birinci aģama, bir sınıflandırma sisteminin seçimidir. Sınıflandırma sistemi seçildikten sonra unsurların dosyalama sistemine etiketlenmesi gerekir. Böylece unsurlar tanımlanmıģ ve belirtilmiģ olur. Birçok yazılım, XBRL etiketlemesini otomatik olarak gerçekleģtirmektedir. Bu yazılımlar, unsurların belirlenen sınıflandırma sistemine göre etiketlenmesini sağlar. Böylece sistem tarafından örnek doküman direkt olarak oluģturulabilir. Eğer yazılım XBRL destekli değilse, veriler manuel olarak etiketlenmeli, kaydedilmeli ve örnek doküman oluģturulmalıdır. 139 XBRL kullanılarak hazırlanan raporlar; kullanıcılar için hazırlanan finansal raporlar muhasebecilerin raporlarındaki gibi finansal tablo dipnotlarını içeren yazılı finansal raporların dijital versiyonudur. XBRL ile dokümanlar etkin Ģekilde hazırlanabilir, güvenli transfer yapılabilir, daha kolay yayınlanır, hızlı analiz edilir ve yatırımcılar tarafından basitçe tekrar elde edilebilir. Mevcut durumda MS, XBRL uygulamaları için 2003 Office programı tabanında çalıģtırılabilecek XBRL araçları sunmaktadır. Bu araç ile gerekli sınıflandırma sistemi oluģturulduktan ya da transfer edildikten sonra herhangi bir finansal rapora yönelik analizlerin yapılma olanağı mevcuttur. XBRL araç çubuğu bilgisayara kayıt edildikten sonra Excel dokümanı içerisinde yer alacaktır. Bu araç çubuğu ile farklı sınıflandırma sistemleri kullanılabilir, hazırlanan doküman yayınlanabilir ve analizler yapılabilir. Ayrıca 138 PWC, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 139 Karasioğlu, Eryiğit. vd., a.g.m., s

94 farklı kaynaklardan elde edilmiģ dokümanların karģılaģtırılması ve oran analizlerinin yapılması da mümkündür GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN MUHASEBE- FĠNANSMAN FAALĠYETLERĠNDE KULLANILMASI Bu bölümde XBRL'nin muhasebe ve finansman uygulamalarında ortaya çıkarması beklenilen geliģmeler ve değiģiklikler üzerinde durulacaktır. XBRL'nin kullanılması muhasebe ve finans mesleğinin geliģmesinde oldukça önemli bir etkiye sahip olacaktır. XBRL gelecekte finansal raporların hazırlanma Ģekli üzerinde oldukça derin etkiler bırakacak ve muhasebe firmalarına Ģimdiki faaliyetlerine ek olarak katma değeri yüksek yeni faaliyetler sağlayacaktır 141.Finans ve muhasebe meslek mensupları iģlemleri sürekli denetleme ve iģletme kararları için gerçek zamanlı bilgi sağlama olanağına kavuģacaklardır. XBRL'nin amacı iģletmeler, muhasebe Ģirketleri, veri toplayıcıları, yatırım ortaklıkları, muhasebe yazılım Ģirketleri ve diğer kullanıcılardan oluģan finansal bilgi kullanıcıları zincirini kolaylaģtırmaktır 142. Bugün iģletmelerce kullanılan muhasebe sistemlerinde veriler manüel olarak girilmekte, ihtiyaç duyulan finansal bilgilerin oluģturulması veya finansal bilgilere dayanarak hazırlanması gereken beyanların birçoğu da manüel olarak hazırlanmaktadır. Bu durum bilginin doğruluğunu, geçerliliğini, Ģeffaflığını ve güvenilirliliğini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. XBRL uygulaması ile herhangi bir bilgisayara bir kez girilen bir veri bir daha asla finansal raporlama zincirinin herhangi bir aģamasında, organizasyon içerisinde, denetçiler veya düzenleyici kuruluģlar nezdinde girilme ihtiyacı duyulmamaktadır. Bu kapsamda finansal raporlama sürecinde XBRL nin sağladığı kolaylıkları aģağıdaki gibi sayabilir; Jeffrey, W.Naumann. (2004), The Microsoft Office Tool for XBRL Benefits All Financial Reporting Participants, Kaynak: /jofa/ ma y 2004 /naumann.htm#exhibit% Rıchards, Tibbits. vd., a.g.m., p Deshmukh, Ashutosh. a.g.m., p Toraman, Abdioğlu. a.g.e., s

95 1. Bilginin saklanması kolaylaģmakta, 2. Bilginin analizi kolaylaģmakta, 3. Bilgi paylaģımı kolaylaģmakta, 4. Bilginin değiģ tokuģu ve yeniden kullanımı kolaylaģmakta, 5. Bilginin zamanlı iletimi sağlanmakta, 6. Bilginin geçerliliği artmakta, 7. Bilginin güvenilirliliği sağlanmakta, 8.Bilginin Ģeffaflığı sağlanmakta, 9.Finansal raporlar daha az maliyetle hazırlanmakta, 10.StandartlaĢma ve kurumlar arası bütünleģme sağlanmakta. Ülkelerin sahip oldukları farklı diller, farklı hesap adları, farklı değerleme yöntemleri ve farklı raporlama standartları finansal raporların evrensel düzeyde anlaģılabilirliğini ve karģılaģtırılabilirliğini sınırlandırmaktadır. XBRL, sahip olduğu geniģletilebilir uygulama özelliği ile bu soruna çözüm sunmaktadır. Kullanıcılar ihtiyaçları doğrultusunda programa gerekli ilaveleri kolaylıkla yapabilmektedirler 144. Dünyada olduğu gibi Türkiye de de yakın bir gelecekte denetim organları XBRL formatında finansal raporları talep edecektir. Zira Uluslararası Finansal Raporlama Standartları, Türkiye Muhasebe Standartları ve Basel-II düzenlemelerine uygun bir alt yapı XBRL raporlama dilinden geçmektedir. Ayrıca yasallaģan Yeni Türk Ticaret Kanununun elektronik ortamda online genel kurul yapılabilmesine olanak tanıması, tehlikelerin erken teģhisini gözlemleyecek bir komitenin kurulmasının öngörmesi, kamuyu aydınlatma ilkesine ağırlık vermesi ve Ģirketlerin web sitesi oluģturmaları ve sitenin belli bir bölümünü bilgi toplumu hizmetlerine ayırmak durumunda olmaları XBRL nin uygulanma gerekliliğine bir iģarettir. Ayrıca XBRL yakın bir geçmiģte muhasebe ve denetim alanlarında yaģanan finansal skandallara bir çözüm olarak ortaya çıkan ve Ģeffaflık, adillik, hesap verebilirlilik ve sorumluluk ilkeleri etrafında Ģekillenen kurumsal yönetim anlayıģının iģletmelerde uygulanmasında ve uygulama sonuçlarının denetlenmesinde bir araç niteliğindedir. 144 Premuroso, Ronald. Bhattacharya Somnath. (2008), Do Early and Voluntary Filers of Financial İnformation in XBRL Format Signal Superior Corporate Governance and Operating Performance?, International Journal of Accounting Information Systems, 9, p.4. 78

96 Amerika BirleĢik Devletleri nde ve Asya da XBRL sermaye piyasalarında kullanılmak üzere odaklanılmıģken, Avrupa da XBRL daha çok hükümetler tarafından kullanım alanı bulmuģtur. Avrupa daki ilk benimseme dalgası 2003 yıllarında özel ve kamu sektörlerindeki paydaģların birlikte çalıģarak XBRL taksonomileri geliģtirmesiyle baģlamıģtır. Avrupa da XBRL nin ilk etkili veri toplama özelliğine çeģitli gruplar ilgi duymuģtur, ancak nedenleri farklı olmuģtur. Örneğin Ġrlanda daki vergi düzenleyicileri, Almanya da belediyeler, Ġspanya da bankacılık sektörü, Hollanda da Su Kurulu (Water Board) ve Danimarka da ġirketler Meclisi geliģmeyi yürütmüģlerdir. Ġkinci dalga Uluslararası XBRL ın ticari kullanım için spesifikasyonları 2004 de yayınlandığında gelmiģtir. Ġspanyol merkez bankasının yaptığı iģ temel alınarak Avrupa Banka MüfettiĢleri Komitesi (Committee of European Bank Supervisors) XBRL i Basel II raporlaması için 27 üye ülkede kullanmaya baģlamıģtır ancak yerel ülke kanunlarına göre bazı ülkelerde kullanım zorunlu veya ihtiyari olmuģtur. XBRL nin üçüncü hareketini Avrupa Komisyonu baģlatmıģtır. Projelerin farklılığı, taksonomilerin geliģtirilmesi ve 27 üyesinin kullandığı çeģitli standartlardan endiģelenerek Komisyon 2004 te resmi olarak üye ülkelerine taksonomilerini Uluslararası XBRL ( adresine tescil etmeleri ve gerçekten açık bir standartta birlikte çalıģmaları için zorlamıģtır 145. XBRL Avrupa 2008 yılında daha iyi tutarlılık, bilgi paylaģımı ve XBRL uygulamalarının sınırlar ötesinde iģleyebilmesini sağlamak için kurulmuģtur. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Komisyonu XBRL projelerini gözden geçirilecek ve finansal raporlamada tek bir dilin kullanılmasını sağlayacaktır 146. XBRL nin ilk kullanımları incelendiğinde Temmuz 2000 tarihinde XBRL taksonomisinin ABD de uygulandığını görülmektedir 147. Bu tarihte özellikle bankalar, sigorta Ģirketleri ve hizmet Ģirketleri için kullanılmıģtır. Diğer ülke uygulamaları incelendiğinde de; Avustralya, Kanada, Almanya, Ġrlanda, Hollanda, Kore, Yeni Zelanda, Singapur, Ġspanya ve Ġngiltere nin baģta geldikleri görülmektedir Çıtak, Nermin, a.g.m., s Kernan, a.g.m., p Pinsker, Robert E., Stephen C. Gara, Khondkar E. Karim, (2004), "XBRL Usage: The Socio-Economic Perspective", American Accounting Association Proceedings, Mid-Atlantic Region, Kaynak: -MAR -Abstracts- 2of pdf, (EriĢim Tarihi: ). 148 AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s.7. 79

97 IASB XBRL yi; internet kullanıcılarına iģletmenin finansal bilgilerini iletmek amacıyla kullanılabilecek bir dil olarak tanımlamaktadır. Bu uygulama ile finansal bilgilerin kolay ve güvenilir bir Ģekilde analiz edilebileceğini belirtmektedir. Ayrıca XBRL nin, örneğin satıģlar ve net varlıklar gibi iģletmede raporlanan verileri tanımladığını ve iģaretlemek için kendine ait özel bir sözlüğe ve kurallara sahip olduğunu belirtmektedir 149. IFRS ler prensip temelli sistem yaklaģımını içermekte iken; XBRL sistemi (binarybased) ikili sayı sistemini benimsemektedir. Bu karakterler arasında da mantıksal bir iliģki bulunmaktadır Muhasebe Döngüsü ve Finansal Raporlama Zincirinede Kullanılması Finansal raporlama iģlemleri Enron gibi muhasebe skandalları, Sarbanes-Oxley (United States Congress, 2002) gibi yasal düzenlemeler, ülkelerin IFRS'ye uyum süreci ve XML ve XBRL gibi teknolojik geliģmeler nedeniyle oldukça yoğun bir değiģim süreci geçirmiģtir. Finansal raporlama zinciri, finansal raporların hazırlanması, onaylanması, denetimi, analizi ve kullanımı sürecine dâhil olan insanları ve iģlemleri ifade etmektedir. Finansal raporlama zinciri, iģletmeyle ilgili bilgiye dayalı ekonomik karar veren ve bu nedenle finansal 'bilgiye ihtiyaç duyan yatırımcılar ve ortaklar ile baģlar ve bu bilgilerin yatırımcılar, ortaklar ve diğer ilgililere sunulması ile sona erer. Üst yönetimin yönlendirmeleri doğrultusunda finansal raporlar hazırlanmakta ve hazırlanan bu raporlar yine üst yönetim tarafından ya da ortaklar kurulu tarafından onaylanmaktadır. Denetçiler, finansal bilgileri denetlerken ve bağımsız görüģ oluģtururken üst yönetim ile etkileģim halindedirler. Finansal raporlar medya ve diğer araçlarla dağıtıldıktan sonra, analistler ve 149 Ġasplus.t.y., Deoitte, IFRS XBRL Taxonomy; Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 150 Teıxeıra, Alan, (2005), Implications of XBRL Financial Reporting Research Opportunities, Version 3, May, s.2, Kaynak: /index/t62645n6h567p113.pdf, (EriĢim Tarihi: ). 80

98 kredi derecelendirme kuruluģları tarafından yatırımcıların ve ortakların kullanmaları amacıyla değerlendirilirler 151. Avrupa Birliği, IFRS ve XBRL bağlantısını kabul etmektedir. Bunu Avrupa Komisyonunun, AB içinde XBRL nin adaptasyonu ve geliģtirilmesine iliģkin olarak 2004 yılında XBRL International a bağlı bulunan XBRL Avrupa Konsorsiyumu ile imzaladığı 1 Milyon Euro luk proje anlaģmasıyla anlamak mümkündür. XBRL projesine; Ġngiltere, Hollanda, Ġspanya, Ġrlanda, Almanya dâhil olmuģtur. Ġsviçre ve Belçika henüz dâhil olmamakla birlikte, aralarında Danimarka, Fransa, Ġtalya gibi ülkelerin bulunduğu birçok ülke imza aģamasına gelmiģ bulunmaktadır 152. Dünyada Ģirketler IFRS lere hızla adapte olmakta iken, XBRL kullanımı da aynı oranda olmasa da hızlı bir Ģekilde artıģ göstermektedir. Çünkü XBRL, iģletmelere elektronik ortamda finansal bilgilerini birçok dilde ve para biriminde yayınlama olanağını eģsiz bir biçimde sağlamaktadır. IAS/IFRS lere geçiģte hızlı ilerlemeler kaydeden Güney Amerika da; 2004 yılında IFRS lere tam geçiģi sağlayan Nikaregua, iģletmelerin IFRS leri uygulamaları zorunlu olan Peru, Sermaye Piyasası Kurulu nun IFRS lerin 2006 yılında uygulanmasını istediği Venezuella, 2001 yılında IFRS leri kabul eden Panama, IFRS uyum aģamasına devam eden Meksika ve ġili, IFRS lerden etkilenmekle birlikte halen iç raporlamada kabul etmemiģ olan Arjantin ve Brezilya aynı oranda XBRL uygulamalarından etkilenmektedir 153. Örneğin Peru daki bir iģletme, IFRS lere uygun finansal tablolarını IASB nin belirlediği XBRL Taksonomisi vasıtasıyla Avrupa daki yatırımcılara ulaģtırabilmektedir. XBRL dosyası kolay bir Ģekilde Ġspanyolca dan yatırımcının seçeceği herhangi bir dile rahatlıkla dönüģtürülebilmektedir. Çünkü finansal tablolar IFRS lere göre hazırlandığından numaralar anlaģılır olmaktadır. XBRL ye uyumun Güney Amerika daki dezavantajı ise buradaki muhasebecilerin teknoloji konusundaki eksiklikleri olarak belirtilmektedir Norman, Lyle, (2006), "Financial Reporting Supply Chain Current Perspectives And Directions",p.1, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 152 Hannon, Neal, a.g.e., p AktaĢ, BaĢcı, a.g.m, s Catacora, Fernando. Hannon N., (2005), XBRL and IFRS in Latin Amerika, Strategic Finance, February. 81

99 XBRL nin muhasebe standartları üzerinde etkili olacağı ve GAAP içerisinde yer alan farklılıkları ortadan kaldıracağı yönünde düģünceler bulunmaktadır. Ancak XBRL, GAAP içerisinde yer alan farklılıkları ortadan kaldıracak bir konumda değildir. Varlıkların beklenen faydalı ömürleri ve amortisman oranlarına iliģkin olarak oluģan farklı uygulamaları XBRL elbette ki elimine etmemektedir. Bu farklılıklar yasal düzenlemeler veya standartların olanak tanıması ile gerçekleģmektedir ve dolayısıyla bu aģamada XBRL kullanımı bunların tek bir uygulamada birleģmesi anlamına da gelmemektedir 155. XBRL formatında hazırlanan finansal bilgiler manüel bir müdahaleye ihtiyaç duymaksızın kolayca transfer edilebilmekte, kolaylıkla ulaģılabilmekte ve karģılaģtırılabilmektedir 156. XBRL raporlama dilinin sağladığı bu olanaklar ile verinin doğruluğu sağlanmakta, bilgi asimetrisi azalmakta, Ģeffaflık artmakta, maliyetler azalmakta ve daha hızlı ve etkili finansal raporlama zincirleri oluģturulabilmektedir. Ayrıca kullanıcılar açısından veri analizi daha kolay ve sağlıklı bir Ģekilde gerçekleģtirilerek karar verme hızı artmaktadır Muhasebe Bilgi Sistemi ve Geleneksel Finansal Raporlama Zinciri Bilgi iģleme sistemi, girdi ile baģlayan bilgi iģleme süreci, veri derleme, veri sınıflama ve sıralama, bilgi iģleme, özetleme ve raporlama evrelerinden oluģmaktadır 158. Genel anlamıyla muhasebenin tanımına bakıldığında yukarıdaki bilgi iģleme sistemi ile benzer olarak, iģletmenin ekonomik etkinlikleri ile ilgili verilerin tanınması, kaydedilmesi, özetlenmesi, raporlanarak sunulması ve değerlendirilmesi biçiminde 159 ya da iģletmede meydana gelen geçmiģ olayların sistematik olarak raporlanması olarak tanımlanmaktadır 160. Dolayısıyla, nihai amaç olarak iģletme içindeki ve dıģındaki kiģilerin 155 AktaĢ, BaĢcı, a.g.m., s Toraman, Abdioğlu. a.g.m., s Vasarhelyı Miklos A., (2005), Financial Reporting in XBRL on the SEC s EDGAR System: A Critique and Evaluation, Journal of Informatıon Systems, Vol. 19, No. 2, Fall, p Erdoğan, Melih. Erdoğan, Nurten. (1996), Muhasebede Bilgisayar Kullanımı, EskiĢehir, s Yükçü, Süleyman. (2002), Vergi Kanunları ve Tekdüzene Göre Finansal Muhasebe ve Dönem Sonu İşlemleri, Ġzmir, s Sayan, Mehmet, (1998), Financial Accounting, Gazi Kitabevi, Ankara, s.9. 82

100 gereksinim duydukları bilgileri sağlamayı amaçlayan muhasebe gerçek anlamda bir bilgi sistemidir. Finansal muhasebenin önemli bir kısmını verilerin derlenmesi, sınıflandırılması, iģlenmesi ve özetlenmesi oluģturmaktadır. Bu süreç, finansal tabloların ve finansal nitelikli raporların elde edilmesini sağlayan bir süreçtir 161. ġekil 23' de muhasebe döngüsü görülmektedir. Muhasebe döngüsünü üç ana kısımda incelemek mümkündür Günlük iģlemlerden kaynak belgelerin elde edilmesi ve defter tutma aģaması, 2. Dönem sonu envanter ve değerleme iģlemlerinin yapılması ve kesin mizanın hazırlanması aģaması, 3. Gereksinim duyulan raporların kesin mizanda üretilmesi ve sunulması aģaması. ġekil 23: Muhasebe ve Raporlama Süreci Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara ġekil 23' de görüldüğü gibi muhasebe ve raporlama süreci birbirinin devamı ve tamamlayıcısı niteliğindedir. Finansal raporlamanın ve finansal bilgi sisteminin kaynağı muhasebe bilgi sistemi uygulamalarıdır 163. Muhasebe döngüsü iģletme faaliyetleri sonucunda oluģan bilgi ve belgeler ile baģlamaktadır. 161 Erdoğan, Erdoğan, a.g.e., s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Erdoğan, Erdoğan, a.g.e., s

101 Bu bilgi ve belgelerin kaynağını; 1. Alıcılardan ve satıcılardan alınan faturalar, 2. Tahsil ve tediye makbuzları, 3. Üretim iģlemleri, 4. Ġnsan kaynakları yönetimi, 5. Sermaye artırımı veya azaltılması, 6. Stok hareketleri oluģturmaktadır. Yukarıdaki iģlemlerden doğan veriler, Vergi Usul Kanunu (VUK) tarafından düzenlenen fatura ve sevk irsaliyesi, perakende satıģ vesikaları, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, ücret bordrosu, taģıma irsaliyesi, yolcu listeleri, günlük müģteri listeleri ile Türk Ticaret Kanunu (TTK) tarafından düzenlenmiģ bulunan bono, çek, poliçe, hisse senedi, tahvil, makbuz senedi ve varant gibi belgeler ile yevmiye defterlerine tarih sırasına göre kaydedilmektedir 164. Yevmiye defterine kaydedilen veriler niteliklerine göre büyük defterlere aktarılarak sınıflandırılmaktadır 165. Muhasebe süreci belgelerin yevmiye defterine kaydedilmesi ile baģlamakta ve kapanıģ maddesiyle sona ermektedir. Günümüzde kullanılan alt ve orta seviyeli muhasebe yazılımları ile üst seviyedeki ERP (Enterprise Resource Planning) yazılımlarında iģletmede meydana gelen ve parayla ifade edilebilen herhangi bir iģlem doğduğunda ve bu iģlem bu yazılımlara aktarıldığında yevmiye defter kaydı ile büyük defter kaydı eģ zamanlı olarak gerçekleģmektedir. Muhasebe dönemi içerisinde gerçekleģen ve belgeye dayalı olan bütün iģlemler defterlere (yevmiye, büyük defter) kaydedildikten sonra muhasebe döngüsünün ikinci aģaması olan finansal tabloların hazırlanması aģamasına geçilir. Bu aģamada öncelikle büyük defter kayıtları ve hesap planı dikkate alınarak genel geçici mizan çıkartılır. Genel geçici mizan dönem sonunda borç ve alacakların toplanıp, kalanlarını hesaplayarak listelenmesi iģlemidir 166. Genel geçici mizanın amacı, defter kayıtlarının doğru yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesidir. Genel geçici mizanın düzenlenmesinden sonra dönem sonu envanter ve değerleme iģlemleri yapılır. 164 Bektöre, Sabri. Söz bilir Halim, Banar Kerim, (2002), Genel Muhasebe, Birlik Ofset, EskiĢehir, s Bektöre, Sabri, vd., a.g.e., s Tenker, Nejat, (1997), Finansal Muhasebe, Gazi Kitabevi, Ankara, s

102 Kesin mizana göre hazırlanan finansal tablolarda, vergi kanunlarına göre gerekli düzeltmeler yapılarak mali bilânço hazırlanmaktadır. Hazırlanan finansal tablolar denetim için bağımsız dıģ denetçiye gönderilmekte, bağımsız dıģ denetim raporu alındıktan sonra finansal tablolara denetim raporu da eklenerek Ģirketin yıllık finansal raporları yayımlanmaktadır. Finansal raporlama süreci ġekil 24'de daha ayrıntılı bir Ģekilde görülmektedir. ġekil 24: Muhasebe Döngüsü ve Finansal Bilgi AkıĢı Kaynak: ErkuĢ Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara ġekil 24 de Finansal raporlama sürecinde Muhasebe döngüsü ve Finansal bilgi akıģı ayrıntılı bir Ģekilde görülmektedir. Finansal tablolar finansal raporlama sürecinin bir parçasıdır. Bir finansal tablo seti normal olarak bilânço, gelir tablosu, fon akım tablosu, nakit akım tablosu, öz kaynaklar değiģim tablosu, kar dağıtım tablosu, satıģların maliyeti tablosu, dipnotlar ile finansal tabloların ayrılmaz parçası olan açıklamalar kısmını içerir. Finansal tabloların amacı, çeģitli kullanıcılara ekonomik kararlar verirken faydalanmaları için iģletmenin finansal 85

103 durumu, performansı (faaliyet sonuçları) ve finansal durumundaki değiģiklikler hakkında bilgi sağlamaktır 167. ġekil 25: Finansal Bilgi AkıĢı Kaynak: XBRL for CFOs ( ġekil 25'de oldukça karmaģık ve emek yoğun bir yapıda olan iģletmelerde finansal bilgilerin akıģ zinciri görülmektedir. Yukarıda görülen ve oldukça karmaģık olan finansal bilgi akıģ zinciri XBRL'nin kullanılması ile oldukça basit ve kolay uygulanır bir yapıya dönüģecektir. Bu konu daha sonraki bölümde ayrıntılı bir Ģekilde açıklanacaktır. Süreç organizasyonun gerçekleģtirdiği faaliyetlerle baģlamaktadır. Veriler iģletmenin muhasebe sistemine kaydedilmekte, sürecin sonunda ise muhasebe departmanı hem iç hem de dıģ kullanıcıların kullanımı için finansal raporları açıklamaktadır. Bu bilgiler daha sonra farklı amaçlar için kullanılmaktadır. 167 TMSK, (2008), Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS/IAS) ile Uyumlu Türkiye Muhasebe Standartları, TMSK Yayınları-1, s

104 ĠĢletmenin raporlama zincirine finansal verileri hazırlayanlar, bu verileri yayınlayan ve toplayanlar, yatırımcılar, ticari ortaklar, denetimciler, düzenleyici güçler ve yazılım Ģirketleri katılmaktadır. Bu süreçte yer alan bütün katılımcılar XBRL uygulamalarından faydalanabilirler. Raporlama zincirinde esas olarak iki kesim yer almaktadır. Bunlar finansal bilgileri hazırlayanlar ve bu bilgileri kullananlar. Hazırlayan ve kullananlar raporlama zincirinin daha iyi anlaģılmasına yardımcı olacaktır. Bir sürece katılan her bir katılımcı raporlama zincirinde hem bilginin üreticisi hem de tüketicisi olabilirler 168. Finansal raporlama zincirinin ilk kısmını finansal tabloları hazırlayanlar oluģturmaktadır. ġirketlerde finansal raporlamadan sorumlu olan kiģiler muhasebeciler ve yöneticilerdir. "Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ e (Seri: X, No:16) (RG: ) Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Seri: X, No:19) (RG: ) ile "Mali tablo ve raporların kurulun muhasebe standartları ile genel kabul görmüģ muhasebe ilkelerine uygun olarak hazırlanmasından, sunulmasından ve gerçeğe uygunluğu ile doğruluğundan Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Mevzuatı açısından ortaklık ve aracı kurumun yönetim kurulu sorumludur" ibaresi eklenmiģtir. Türkiye Muhasebe Standartları (TMS) kavramsal çerçevesinde finansal tablo kullanıcıları, mevcut ve potansiyel yatırımcılar, çalıģanlar, borç verenler, satıcılar ve diğer ticari tedarikçiler, müģteriler, hükümetler ve kamu iģletmeleri ile genel anlamda kamu olarak sıralanmıģtır. Bu kiģi ve kurumlar finansal tabloları değiģik bilgi ihtiyaçlarını karģılamak için kullanırlar. Türkiye Muhasebe Standartları kavramsal çerçevede sayılan finansal rapor kullanıcıları iģletme içi kullanıcılar ve iģletme dıģı kullanıcılar olmak üzere ikiye ayrılabilir. 168 XBRL, (2003), Price Water Hause Coopers, trusted an Efficient Financial Reporting, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 87

105 ĠĢletme Ġçi Kullanıcılar ĠĢletme DıĢı Kullanıcılar Tablo 6: Finansal Rapor Kullanıcıları Üst Yönetim Bölüm Yöneticileri ĠĢletme Sahipleri (iģletme içindekiler) Hisse Senetleri Sahipleri (iģletme dıģı) Yatırımcılar Borç Verenler (kreditörler) Satıcılar ve Tedarikçiler ÇalıĢanlar Rakipler MüĢteriler Kamu Otoriteleri Kamu Kaynak: Maciej Piechocki, a.g.e, 2007, p.51'den uyarlanmıģtır. Tablo 6 da Finansal raporlama sürecine katılan finansal rapor kullanıcıları hakkında bilgi verilmiģtir. Roller Tablo 7: Katılımcıların Finansal Raporlamadaki Rolleri Açıklama Finansal Raporları Sistematize Edenler Muhasebe Standart Koyucular Kanun Koyucular ve Düzenleyiciler Finansal Raporları Hazırlayanlar Organisyonlar ve KiĢiler Finansal Raporların Sunulmasında Aracı KiĢi ve Kurumlar Finansal Rapor Kullanıcıları Analistler Yatırımcılar Kreditörler Düzenleyiciler Yöneticiler AraĢtırmacılar Kaynak: Maciej Piechocki, a.g.e, 2007, p.50. Denetçiler ve fînansal raporlarla ilgili görüģ açıklayanlar Finansal Veri Yayımcıları Tablo 7'de görüldüğü gibi finansal raporlamaya katılanlar finansal tabloların hazırlanmasını isteyen düzenleyici kuruluģlar (finansal tabloları sistematize edenler), finansal raporları hazırlayanlar, denetçiler ve finansal tabloları yayımlayanlar (aracı kiģi ve kurumlar) ve finansal tablo kullanıcıları olmak üzere dört gruba ayrılabilirler. 88

106 Muha sebeci Yönet ici Denet çi Serma ye Piyas ası Kredi kurul uģlar Vergi Ġdares i Tablo 8: Finansal Raporlama Zincirine Katılanların Sorumluluk ve Rolleri Yevmiye Kaydı S/O 0 Büyük Defter Kayıtları GenelGeçiciMizan Çıkarma DönemSonuEnvanterĠĢlemleri Kesin Mizan Çıkarı Ġması S/O S/O S/O S/O FinansalTablolarınHazırlanması S 0 D D D Denetim Y Y S/ O FinansalRaporlarınHazırlanması S 0 D D D Raporların Dağıtılması S 0 B B B B Raporların Analizi S S S S: Sorumlu 0: Onay D: DanıĢman B: Bilgilendirme Y: Yardım Kaynak: Maciej Piechocki, a.g.e, 2007, p,162' den uyarlanmıģtır. Tablo 8 'de Finansal raporlama zincirine üretici ya da tüketici olarak katılan kiģilerin, finansal raporlama sürecindeki rolleri ya da sorumlulukları görülmektedir Finansal Raporların Sunulması Finansal raporlar, yasal zorunluluklardan ya da iģletme içi gereksinimlerden dolayı farklı formatlarda ve içeriklerde hazırlanmakta ve çeģitli kurum ve kuruluģlara sunulmaktadır. Ülkemizde, iģletmelerin finansal raporlarını düzenli olarak sunmak zorunda oldukları kiģi, kurum ve kuruluģlar; 1.Bağımsız DıĢ Denetçiler 2.Sermaye Piyasası ve Menkul Kıymetler Borsası 3.Maliye Bakanlığı ve Vergi Ġdaresi 4.Veri Toplama, Ġstatistik ve Analiz KuruluĢları, 5.Bankalar ve Diğer Kredi KuruluĢları. olmak üzere 5 ana grupta toplanabilir. 89

107 Yukarıda belirtilen 5 gruba sunulan finansal raporlar bazen küçük farklılıklar içermekle birlikte çoğunlukla aynı içeriğe sahip olmakta, fakat format ve Ģekil olarak farklılaģabilmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, finansal raporların ana kaynağını iģletmelerin dönem sonunda hazırlamıģ oldukları kesin mizan oluģturmaktadır. Kesin mizanda yer alan bilgiler, raporun sunulacağı yerin istek ve beklentilerine göre farklı detaylarda ve formatlarda raporlanmaktadır. Hazırlanan finansal raporlar posta, faks, internet ya da kiģisel olarak elden dağıtılabilir. Dağıtım aracı olarak kâğıt ya da elektronik dosya formatları kullanılabilir. Finansal raporların dağıtılmasında veri formatı olarak metin dosyaları (Word/rtf), HTML (web sitesi görüntüleme dili), excel çalıģma sayfası, PDF (Portable Document Format), XML ve XBRL kullanılabilmektedir Bağımsız DıĢ Denetçiler Bağımsız dıģ denetim uygulamaları ülkemizde ilk defa bankalarda 1987 yılında baģlamıģtır. Bunu Sermaye Piyasası Kanunu'na tabi Ģirketler izlemiģtir. Daha sonra sigorta Ģirketleri bağımsız dıģ denetim kapsamına alınmıģtır. Bağımsız dıģ denetime tabi Ģirket türleri Ģunlardır 169 : 1. SPK Mevzuatına tabi Ģirketler, 2. Bankalar Kanunu'na tabi Ģirketler, 3. Sigorta ve Reasürans Ģirketleri, 4. Bireysel Emeklilik Ģirketleri, 5. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu kapsamına giren Ģirketler, 6. Faktoring ve Finansman Ģirketleri. Sermaye Piyasası Kurulunun gözetiminde olan Ģirketler, SPK'dan bağımsız denetim yetkisini almıģ denetim Ģirketlerine mali tablolarını sürekli denetim esasına göre eğer borsada hisse senetleri iģlem görüyorsa ayrıca sınırlı denetim esasına göre de denetletmek zorundadırlar. Bankalar ve özel finans kurumları diğer iģletmelerden daha ağır denetim ve gözetime tabidir. Banka Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Bankalar Kanununun 15. maddesinde kendisine verilen yetkiye dayanarak banka ve özel finans kurumlarının 169 Kaval, Hasan, (2005), Muhasebe Denetimi, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, s

108 denetimine iliģkin yönetmelikler yayınlamıģtır. Bu yönetmeliklere göre, bankaların denetimi yılsonu (sürekli), ara dönem (sinirli) ve özel denetim çalıģması Ģeklinde olabilecektir. Sigorta ve reasürans Ģirketleri, Hazine MüsteĢarlığının 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu'ndan aldığı yetkiye dayanarak tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de "Sigorta ve Reasürans ġirketlerinin Bağımsız DıĢ Denetim KuruluĢlarında Denetlenmesi Hakkında Yönetmeliği" yayınlamıģtır. Bu yönetmelikle sigorta ve reasürans Ģirketleri için bağımsız dıģ denetim zorunluluğu getirilmiģtir. Bu Ģirketlerde sadece yıllık mali tabloların bağımsız dıģ denetimi öngörülmektedir 170. Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu kapsamına giren Ģirketler tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Enerji Piyasasında Faaliyet Gösteren Gerçek ve Tüzel KiĢilerin Bağımsız Denetim KuruluĢlarınca Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik" ile bağımsız denetim kapsamına alınmıģlardır. Faktoring ve finansman Ģirketlerinin SPK ve BDDK dan izin alınarak kurulan bağımsız dıģ denetim Ģirketleri tarafından yıl sonu itibariyle bağımsız dıģ denetime tabi tutulması öngörülmüģken, sınırlı ve ara dönem mali tablo denetimi öngörülmemiģtir. Bunlara ek olarak ülkemizde bağımsız dıģ denetimden çok, uygunluk denetimi kapsamına giren ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali MüĢavir, Yeminli Mali MüĢavir Yasası (RG: ,20194) kapsamında yerine getirilen tasdik iģlemleri söz konusudur. Tasdik iģlemleri; "Gerçek veya tüzel kiģilerin veya bunların teģebbüs ve iģletmelerinin yeminli mali müģavirlerce denetleme ilke ve standartlarına göre uygunluk yönünden incelenmesi, bu inceleme sonuçlarına dayanılarak tasdik kapsamına giren konuların ve belgelerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığının imza ve mühür kullanılmak suretiyle tespiti ve rapora bağlanmasıdır". ġirketler finansal tablolarını denetlenmesi amacıyla bağımsız dıģ denetçilere çok farklı formatlarda sunabilmektedirler. Finansal tablolar basılı (yazıcı çıktısı) olarak sunulabileceği gibi Excel, Word, PDF veya diğer elektronik doküman olarak da sunulabilmektedir. Finansal raporların doğruluğunun onaylanabilmesi için denetçilerin finansal raporların dayandığı muhasebe belge ve kayıtlarını da gözden geçirmeleri gerekmektedir. Bu iģlem oldukça yoğun iģ gücü ve zaman gerektirmektedir. 170 Kaval, Hasan, a.g.e., s

109 Sermaye Piyasası ve Menkul Kıymetler Borsası Sermaye Piyasası Kanununa (SPK) tabi Ģirketlerin düzenlemeleri gereken mali tablolar Seri: X, No:12 "Sermaye Piyasasında Bağımsız DıĢ Denetleme Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Sürekli ve Sınırlı Denetlemeye Tabi Ortaklık ve KuruluĢların Belirlenmesi Hakkında Tebliğde] (RG: ,25290)" belirlenmiģtir. Tebliğin 8. maddesinde "Mali tablolar, finansal raporlama sürecinin bir parçasını teģkil eder ve bilânço, gelir tablosu, kar dağıtım tablosu, satıģların maliyeti tablosu, nakit akım tablosu, öz sermaye değiģim tablosu ve mali tabloların ayrılmaz bir parçası olan dipnotlardan oluģur. Bunların yanında, mali tablolarda, mali tablo bilgilerine dayanılarak üretilmiģ ilave bilgiler de yer alabilir" denilmektedir. Buna göre SPK' ya tabi olan Ģirketlerin düzenlemeleri gereken mali tablolar; 1. Bilânço ve dipnotları, 2. Gelir tablosu ve dipnotları, 3. Nakit akim tablosu ve dipnotları, 4. Öz sermaye değiģim tablosu olarak belirlenmiģtir. Dipnotlar ve dipnotlarda yer alan muhasebe politikaları ile ilgili açıklamalar da ilgili mali tabloların bir parçasını oluģturur. Mali tablolar, Ģekil açısından tablo ve dipnotlar kısmı olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ile Türk Ticaret Kanunu uyarınca hazırlanan denetçi raporu mali tabloların kapsamı içinde değildir. Türk Ticaret Kanunu uyarınca seçilmiģ bulunan denetçilerin mali tablolarla ilgili raporları da, yıllık mali tablolar ile birlikte Kurula ve ilgili borsaya gönderilir(seri: X, No:12, m.710). Nisan 2005 de ise ABD de, Menkul Kıymetler Komisyonu (SEC), GĠRD finansal raporlama formatlarının gönüllülük esasına dayalı olarak düzenlenmesini baģlatmıģtır 171. ĠĢletmeler, yıllık mali tablolarını her yıl olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde yayımlatmak zorundadır. Ayrıca, kendisine ait bir internet sitesi bulunan iģletmeler, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ile yıllık veya 171 Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s

110 ara mali tablolarını ve varsa buna iliģkin bağımsız denetim raporunu Borsada kamuya açıklandıktan sonra mali tablo kullanıcıları tarafından kolaylıkla ulaģılabilecek bir Ģekilde web sitelerinde yayımlamak zorundadırlar. ġirketler tarafından internet sitesine konulan finansal tablolar çoğunlukla Excel, ya da PDF formatında olmaktadır Maliye Bakanlığı ve Vergi idaresi Bugün dünyanın birçok ülkesinde XBRL in, vergi yönetimlerinde giderek kullanımı yaygınlaģmakta ve her geçen gün idarelerin ilgisini çekmektedir. Yakın bir gelecekte pek çok ülkenin vergi idareleri ve pek çok denetim organı XBRL formatında finansal raporlama biçimlerinin düzenlenmesini isteyeceklerdir. Ekim 2004 te OECD, XBRL uygulamasının vergi tahsilâtını arttırma noktasında faydalı olacağını açıklamıģtır 172. Vergi yönetimlerinde XBRL in bu kadar yaygınlaģmasının öncelikli temel nedeni iģ dünyasında raporlamanın birçok alanında kullanımı, vergi planlamasını, vergi uyumu ve vergi denetimini yakından ilgilendirmesidir. XBRL ile farklı kurumlar için farklı finansal raporlar hazırlanabilir, bu bilgiler otomatik olarak değiģtirilebilir ve güvenilir bir Ģekilde sunulabilir 173. Türkiye de vergi kaybının büyüklüğü, vergi inceleme oranının düģük seviyelerde kalmasından ve kayıt dıģı ekonominin büyük boyutlara ulaģmasından anlaģılabilmektedir. Bugün vergi kaybının; cezai yaptırım tehditleri, denetim korkusu veya bir takım manevi duyguların harekete geçirilerek tam anlamıyla sağlanamayacağı gerçeği anlaģılmıģtır. Vergi denetimlerinde biliģim teknolojilerinden faydalanılarak vergi sistemlerinin bünyesinde etkin uygulamaların yer alması bir zorunluluktur. XBRL kullanıcılarına eģ zamanlı muhasebe uygulamaları ile denetim kanıtlarının elektronik formda, yüksek kalitede, güvenilirlikte ve hızlı bir Ģekilde elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca XBRL ortamında finansal bir bilgi aynı zamanda mali olayların arkasında yatan bilgileri tanımlayarak ortaya koyabilmektedir. Bununla birlikte XBRL uygulamalarının sağladığı eģ 172 Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s Uyar, Çelik, a.g.m., s

111 zamanlı denetim olanağı ile mali bir iģlemin gerçekleģmesi, kayıt altına alınması ve gözden geçirilmesi arasındaki zaman farkı en aza indirgenmektedir tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 340 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile mükelleflere beyannamelerini ve finansal tablolarını elektronik ortamda verme olanağı tanınmıģtır. Vergi Usul Kanununun mükerrer 257 nci maddesinin Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 346 Sıra No'lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile aģağıda belirtilen beyannamelerin elektronik ortamda gönderilmesi mecburiyeti getirilmiģtir. 1. Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi, 2. Kurumlar Vergisi Beyannamesi, 3. Geçici Vergi Beyannamesi, 4. Özel Tüketim Vergisi Beyannamesi (2/a beyannamesi hariç), 5. Özel ĠletiĢim Vergisi Beyannamesi, 6. ġans Oyunları Vergisi Beyannamesi. Yukarıda sayılan beyannameler ile beyannamelerin üzerinde belirtilen ekler (bilânço, gelir tablosu gibi finansal tablolar ve diğer belgeler) de elektronik ortamda verilmektedir. Aynı Ģekilde Mükellefler tarafından verilecek olan Form Ba ve Bs'lerinde elektronik ortamda verilmesi zorunluluğu getirilmiģtir (362 Sıra No.lu VUK Genel Tebligi). Ancak, elektronik ortamda verilen finansal tablolar Excel, Word ya da benzeri elektronik formatta olmaktadır. Bu durum vergi idaresi tarafından yapılacak olan analiz ve denetimler de iģletmelerin vermiģ oldukları finansal verilerin kendi analiz araçlarına yeniden yazmalarını gerektirebilmektedir. Yani mükelleflerden gelen finansal bilgiler doğrudan analiz iģlemlerinde kullanılamamaktadır. 174 Toraman, Abdioğlu, a.g.m., s

112 Bankalar ve Diğer Kredi KuruluĢları Kredi kuruluģları kredi değerlendirmelerini finansal tablolar üzerinden yapmaktadırlar. Basel II kriterlerine göre kredi derecelendirme iģlemlerinde IFRS 'lere uygun olarak hazırlanmıģ finansal tablolar esas alınmaktadır. ġirketler kredi kuruluģlarına çoğunlukla raporlarını kâğıda basılmıģ olarak vermektedirler. Kâğıda basılı olarak verilen finansal tabloların analiz edilmesi için tekrar elektronik ortama aktarılması yani yeniden yazılması gerekmektedir. Bu nedenle kredi baģvurusunda bulunan bir Ģirkete cevap verilmesi yaklaģık olarak günü bulmaktadır. Zamanın yüzde 90'ı dokümanın tasdiki, karıģık Excel tabloları oluģturma, rakamların elle kontrolü ve yapılan iģlerin yeniden kontrol edilmesiyle geçmektedir Mevcut Raporlama Yöntemlerinin Eksiklikleri Halen kullanılmakta olan raporlama yöntemlerinin birtakım eksiklikleri vardır. Bunları aģağıdaki gibi sıralanabilir; Ġlk olarak birçok organizasyon farklı kiģilere ve bu kiģilerin farklı amaçlarına göre finansal rapor hazırlamak durumunda kalmaktadır. Yani aynı bilgiler tekrar tekrar farklı kiģilere farklı Ģekillerde sunulmaktadır. Günümüzde, birçok rapor elektronik ortamlarda üretilmekte ancak bunların formatları (text veya html) otomatik olarak veri alınmasına izin vermemektedir. Bu raporları kullananlar verileri kendilerine uygun hale getirmek için manüel olarak iģlemek zorunda kalmaktadırlar 175. Ġkincisi, kullanıcılara sunulan bilgiler çoğunlukla güncelliğini yitirmiģ bilgiler olmaktadır. Üçüncüsü, bazen hissedar olmayan bir kiģinin bu bilgileri elde etmesi dahi mümkün olmamaktadır. Ġstediğiniz bilgi Ģirketin web sitesinde yer alsa bile bunu orada bulmak zor olabilmekte, bilgi bulunsa dahi web sitesinde yer alan bilginin formatı kolay analiz edilmeye uygun olmamaktadır. Dördüncüsü, bulunan bilginin formatı ne olursa olsun analiz yapılması gerektiğinde bu bilgilerin yeniden yazılması gerekecektir. Bir sistemden 175 Cotton, a.g.m. p

113 baģka bir sisteme aktarma zorunluluğu hata yapma ihtimalini artırmaktadır. Ġlk ortaya konulan bilgi ile en son iģlenen bilgi birbirinin aynısı olamayabilmektedir 176. Yukarıda da belirtildiği gibi dünyada ve ülkemizde Ģirketler finansal raporlarını hazırlarken ve bu verileri çeģitli kesimlere ulaģtırırken farklı araç ve standartlar kullanmaktadır. Bu durum zaman ve iģ gücü kaybına neden olarak verimliliği azaltmaktadır XBRL ile Finansal Raporlama Zincirinde Ortaya Çıkacak DeğiĢiklikler Uluslararası Ticaret Örgütü (ICC- International Chambers of Commerce) Ģirketlerin, yatırımcıların ve diğer ilgililerin finansal raporların analizinde zamanlılığı ve etkinliği sağlamak için yeni teknolojilerden faydalanmaları gerektiğini belirtmiģtir. Bu amaçla da farklı yazılımlar arasında gerçek zamanlı veri değiģimini sağlayan XBRL'yi önermiģtir 177. Geleneksel raporlama süreci yukarıda açıklanmıģtır. ĠĢletmelerde XBRL kullanılmaya baģlanması ile birlikte sürecin baģlangıcı olan yevmiye defteri aģamasında muhasebe iģlemleri etiketlenmekte ve etiketlenen bu veriler sürecin sonuna kadar kullanılmaktadır. ġekil 26'da iģletme raporlama zincirine XBRL'nin dâhil olduğu yerler görülmektedir. Zincir üzerinde bilginin değiģimine katkıda bulunması amacıyla mevcut yazılımlar XBRL' ye uyumlu yapılabilir. XBRL' nin gücü zincir içindeki bütün katılımcılara fayda sağlamasından kaynaklanmaktadır 178. Finansal raporlama alanına XBRL nin getirdiği yeniliklerle beraber muhasebe meslek elemanlarının farklı bir alanda uzmanlaģma ihtiyacı doğmaktadır. Muhasebe meslek elemanları XBRL nin nasıl çalıģtığı konusunda bilgi sahibi olmak durumundadırlar. Zira taksonomilerin oluģturulması son derece kompleks ve disiplinler arası iliģkiyi gerekli kılmaktadır. Ayrıca veri yapısı son derece karıģık olup kullanmak için 176 Rıchards, Tibbits. a.g.m., p Ġccwbo, (2005), International Chamber of Commerce, ICC Policy Statement "Improving the Quality of Financial and Business Reporting", 2 November, p.l13, Kaynak: iccwbo.org, (EriĢim Tarihi: ). 178 PWC, (2002), Price Water Hause Coopers, The Sarbanes-Oxley Act of 2002: Strategies for Meeting New Internal Control Reporting Challenges, A White Paper, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 96

114 teknik bilgi ve eğitime ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda hem ilgili muhasebe standartlarının hem hukuki düzenlemelerin ve hem de XBRL özelliklerinin iyi kavranması gerekmektedir. Bu bağlamda meslek elemanlarına gerekli yetkinliğin kazandırılması amacıyla muhasebe meslek odalarınca mesleki eğitim çalıģmaları ve sertifikasyon programlarının baģlatılmasında fayda vardır. Zira XBRL tabanlı finansal bilginin üretilmesinde özel yazılımların öğrenilmesine ihtiyaç vardır. XBRL uygulamaları; Zincir üyelerinin iģletme bilgilerini daha kolay ve etkili paylaģmalarını, 2. Verilerin XBRL uyumlu olarak hazırlandıktan sonra, kendi standart formatı korunarak dağıtılabilmesi ve kullanılabilmesini, 3. Zincirin her bir halkası ya da tamamı için yeni yazılımlar geliģtirilebilmesini sağlayarak raporlama zincirini güçlendirmektedir. ġekil 26: ĠĢletme Raporlama Zinciri ve XBRL Kaynak: Fehmi Karasioğlu ve Oya Eryiğit, Finansal Raporlama ve XBRL (Genişletilebilir Kurumsal Raporlama Dili), Süleyman Demirel Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F Dergisi, Yıl:2005, C:10, S:2, s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

115 ġekil 26'da finansal bilgi ve tedarik zincirinin nasıl iģlediği ve iģletme raporlama zincirine XBRL'nin dâhil olduğu yerler görülmektedir. ġekil 27'de görüldüğü Ģekliyle oldukça karmaģık olan finansal bilgi akıģı XBRL kullanılması ile oldukça basit bir yapıya dönüģecektir. AĢağıda yer alan ġekil 27'de XBRL kullanılması ile organizasyonlarda finansal bilgi akıģının nasıl basit bir yapıya dönüģeceği açıkça görülmektedir. ġekil 27: XBRL ile Bilgi AkıĢ Döngüsü Kaynak: XBRL for CFOs dan uyarlanmıģtır ( ġekil 27 de XBRL ile bilgi akıģ döngüsü gösterilmiģtir. Geleneksel finansal raporlama ile XBRL finansal raporlamanın her ikisi de dayanak olarak genel kabul görmüģ muhasebe ilkelerini esas almaktadır. Ancak XBRL FR geleneksel finansal raporlamadan farklı olarak genel kabul görmüģ muhasebe ilkeleri için taksonomiler geliģtirmekte ve finansal rapordaki verileri etiketlemektedir. Geleneksel finansal raporlama ile XBRL FR arasında son çıktı ve rapor formatı bakımından da farklılık vardır. Geleneksel raporlamada finansal raporlar kâğıt baskı, PDF, Word, Excel ve ya HTML formatında olabilmektedir. XBRL FR' de ise rapor örnek doküman olarak düzenlenmekte, bilgisayar ortamında istenilen Ģekle ve formata dönüģtürülebilmekte ve iletilebilmektedir. 98

116 ġekil 28: XBRL ile Muhasebe Döngüsü ve Finansal Bilgi Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, ġekil 28 de XBRL ile muhasebe döngüsü ve finansal bilgi hakkında bilgi verilmiģtir. Yukarıda yer alan ġekil 28'de görülebileceği gibi muhasebe döngüsü ve finansal veri akıģında kaynak belgelerin dıģında zincirin tamamında XBRL GL ya da XBRL FR taksonomileri kullanılabilmekte ve örnek dokümanlar oluģturulabilmektedir. Yevmiye defteri, büyük defter, genel geçici mizan ve kesin mizan XBRL GL taksonomilerine dayalı olarak örnek doküman (instance document) formatına dönüģtürülebilmektedir. XBRL GL ve XBRL FR taksonomileri yevmiye defteri ve büyük defterin yerini almamakta sadece bunlara ait verileri standart taksonomilerle etiketlemektedir. Yevmiye kaydı giriģi yapıldıktan sonra (ERP kullanan iģletmelerde bu iģlem de dâhil olabilir) bu kaydın XBRL GL taksonomileri ile etiketlenmesi ve büyük deftere aktarılması muhasebe programları tarafından yapılmaktadır. Genel geçici mizan ve kesin mizan XBRL örnek dokümanı Ģeklinde oluģturulmakta ve XBRL GL taksonomisi ile etiketlenen kesin mizan XBRL FR taksonomisine dönüģtürülmektedir. XBRL FR taksonomisine 99

117 dönüģtürülen kesin mizan çeģitli geniģletici taksonomiler kullanılarak istenilen raporun üretilmesine olanak verecektir. Örneğin, XBRL FR taksonomisinin geniģletilmesi ile mali bilânço üretilebilecektir. Ayrıca, denetim raporu gerekli taksonomilerin sağlanması ile finansal raporlara eklenebilmektedir. Örnek doküman olarak hazırlanan finansal raporlar internet üzerinden ya da online olarak farklı yazılımlara aktarılabilmektedir. XBRL nin bilgi giriģ ve çıkıģ alanları ġekil 29 daki gibi oluģmaktadır. Buna göre muhasebe ve envanter gibi diğer bilgi kaynaklarından kodlanmak üzere veriler alınmakta, kodlama sonrasında değiģik formatlarda ve farklı bilgi kullanıcıları için istenen düzeyde bilgi raporlanmıģ olmaktadır. ġekil 29: XBRL Sisteminin Temel Veri AkıĢı Kaynak: Berkeley Al, The Road to Beter Business Information Marking Acase For XBRL A Conversation with Nasdaq, Micosoft and Pricewaterhousecoopers, (EriĢim Tarihi: ). ġekil 29 da XBRL sisteminin temel veri akıģı gösterilmiģtir. Mevcut internet tabanlı finansal raporlamada her kuruluģ finansal verilerini farklı biçim ve standartlar dâhilinde yayınlamaktadır. Bu da kuruluģlar arası iletiģimde veya finansal bilgi kullanıcıların birden fazla kuruluģ arasında kıyaslama yapması durumunda problemlere ve daha fazla zaman harcanmasına neden olmaktadır. AĢağıdaki Ģekillerde de görüldüğü gibi mevcut durumda 100

118 Ģirket raporlarının çıkar gruplarına ulaģtırılmasında birden fazla iletiģim yer almaktadır. Bu da hem maliyet hem de zaman açısından her iki gruba yükler getirmektedir. Fakat XBRL kullanımı finansal bilgilere ulaģma maliyeti ve zamanını azaltarak kuruluģ içi ve dıģı daha etkin kararlar alınmasını sağlayacaktır. ġekil 30 'da mevcut finansal raporlama zinciri görülmektedir. Bilgi, firma birimlerinden rapor hazırlama iģlemlerine ulaģana kadar birçok düzenlemeden geçmektedir 180. Yatırımcı, analist, ve diğer çıkar gruplarının her birine istedikleri bilgilerin internet yoluyla ulaģtırılabilmesi için farklı raporlar hazırlanmaktadır. Ayrıca hazırlanan raporlarda yeniden veri giriģleri, format değiģiklikleri, manuel veri düzeltmeleri ve düzenlemeleri yapılmaktadır 181. ġekil 30: Mevcut Ġnternet Tabanlı Finansal Raporlama Kaynak: Kurt Ramin, "XBRL As A New Language For Business And Intangibles Reporting", Ramin_2002. pdf. (EriĢim Tarihi: ). ġekil 30 da XBRL kullanımı ile finansal bilgi tedarik zincirinin basitleģtirilmiģ halini göstermektedir. Firmalar ticari bilgilerini çoklu sistem ve kaynaklarla düzenleyebilmektedirler. Bu durumda bilgi akıģı daha hızlı ve etken olmakta, ayrıca düzenleme iģlemleri basitleģmektedir. XBRL kullanımı ile raporlar bir kere hazırlanmakta 180 Kurt, Ramin, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 181 Clinton, E.White, (2004), XBRL &XML-related Technologies Europan Conference on AIS, Kaynak: udel.edu/whitec/xbrl/workshops/ecaismain.ppt, (EriĢimTarihi: ). 101

119 ve her ayrı istek için defalarca kullanılabilmektedir. Böylece ilgili bütün bilgiler doğru ve eģ zamanlı olarak bütün çıkar gruplarına ulaģtırılabilmektedir. ġekil 31: XBRL Kullanımı Ġle Finansal Raporlama Kaynak: Kurt Ramin, "XBRL As A New Language For Business And Intangibles Reporting", (EriĢim Tarihi: ). ġekil 31 de de görüldüğü gibi finansal veriler birden fazla kaynaktan elde edilmekte ve birden fazla amaç için kullanılmaktadır. Firma içerisinde ve dıģında; veriler farklı alanlardan toplandığı ve farklı alanlarda kullanıldığı için sürekli farklı sistemler arasında veri alıģveriģi gerektirmektedir. Verilerin eldesi için ise araģtırma, seçme, düzenlenme ve yeniden biçimlendirme iģlemleri yapılmaktadır. Bu iģlemler manuel, zaman alıcı ve zordur. XBRL kullanımı ile farklı kaynaklar arasındaki iletiģim standartlaģtırıldığı için verilerin farklı amaçlarla kullanımı kolaylaģmakta, firmalar tek bir veri giriģi ile farklı raporlamalar yapabilmektedir. Finansal veri kullanıcıları ise istedikleri verilere bütün dokümanları incelemeden veya dokümanlarda biçim değiģikliği yapmadan ulaģmaktadırlar. Bunun sonucunda da veri eldesi iģlemlerinde etkenlik artmaktadır Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s

120 Tablo 9: XBRL Ġle Ġnternet Tabanlı Finansal Raporlamanın XBRL Ġle Finansal Raporlama KarĢılaĢtırılması XBRL'de tek bir veri giriģi ile hazırlanan raporlar farklı amaçlarla kullanılacak sunum biçimlerine dönüģtürülebilmektedir. Böylece rapor hazırlama maliyetleri azalmaktadır. XBRL kayıtlı bilgilerin birbirleri ile uyumlu ve doğru olmalarını sağlamaktadır. Çünkü sınıflandırma sistemi, verilerin uyumlu olması halinde kaydedilmesini sağlamaktadır. Bilgi parçalarına anlam kazandıran etiketlerin kullanılmasından ve veri giriģinin sadece bir kere yapılmasından dolayı, raporlarda yapılmak istenen herhangi bir değiģiklik sadece sistemin bir bölümünde yapılmakta ve diğer sistemlere otomatik olarak iletilmektedir. XBRL ile finansal raporlar online olarak analiz edilebilmekte ve farklı kaynaklardan elde edilen finansal tablolar karģılaģtırılabilmekte ve oran analizleri yapılabilmektedir. XBRL yönetim için gerekli finansal raporların herhangi bir zamanda online olarak hazır olmasını sağlamaktadır. Ġnternet Tabanlı Finansal Raporlama Farklı amaçlarla kullanılacak raporların istenilen biçimde ve formatta hazırlanması iģlemlerinde verilerin tekrar tekrar girilmesi ve biçimlendirilmesi gerekmektedir. Veri kaydı için kullanılan sistemler farklılık arz etmektedir; sistem desteği bulunmadığından veri kayıtlarında hataların belirlenebilmesi için raporların Ġncelenmesi gerekmektedir. Raporlarda herhangi bir değiģiklik yapılabilmesi için bilgi sisteminin her bölümünde ayrı ayrı değiģiklik yapılması zorunludur. Ayrıca bu değiģiklikleri gerçekleģtirebilmek için tüm farklı raporlama biçimlerinin tek bir biçime dönüģtürülmesi gerekmektedir. Bu da hatalara sebep olmaktadır. Farklı sistemlerdeki kaynaklardan elde edilen finansal bilgileri birleģtirmek vc analiz etmek gerektiğinde problemler meydana gelmektedir. Yönetim için gerekli olan tamamlanmıģ ve doğru bilgiler ancak finansal raporlama iģlem aģamaları tamamlandığında hazır olmaktadır. Kaynak: D.M.Swagerman, D.A.Wassenaar, M. Van Elk, Application of XBRL for Financial Reporting Conditions for Success, papaer4. pdf, (EriĢim Tarihi: ). Tablo 9 da Mevcut internet tabanlı finansal raporlama ve XBRL kullanımı ile finansal raporlamanın karģılaģtırılması özet olarak görülmektedir. XBRL ile verinin sisteme bir kez girilmesi yeterli olmakta böylece finansal bilginin hazırlanmasında emek ve zaman tasarrufu sağlanarak hata sayısı azaltılabilmektedir. Ayrıca farklı yazılım paketlerinin kullanımında dahi amaca uygun finansal raporların düzenlenmesi mümkün olmaktadır. Örneğin; birçok muhasebe ve office yazılımı XBRL ile uyumlu olarak çalıģabilmektedir 183. Bundan dolayı bugün XBRL dünyada finansal sistemden ve muhasebe mesleğinden çok büyük bir destek sağlamakta olup her geçen gün popülaritesi meslek gruplarının desteği ile birlikte artmaktadır 184. Muhasebe meslek 183 Johnston Randolph P., (2005), A Tour of Tomorrow s Technology, Journal of Accountancy, October, s Rezaee, Zabihollah. Elam Rick, Sharbatoghlie Ahmad, (2001), "Continuous Auditing: The Audit of The Future", Managerial Auditing Journal, Vo1.l6 No.3, pp

121 mensupları bugün elle girerek yaptıkları birçok iģi XBRL uygulaması ile artık otomatik olarak yapabilmektedir 185. Esasen 1997 yılında muhasebe biliminin terminolojisine giren XBRL uygulaması ile muhasebe meslek mensupları müģterilerine daha etkin bir hizmet verebilir duruma gelmiģlerdir. 186 Muhasebe meslek mensupları finansal raporlamada XBRL kullanımı ile kayıt ve raporlamanın dıģında esasen ilgilenmeleri gereken iģletme faaliyetleri ile ilgili analiz ve yorumlama görevlerine yoğunlaģabilmektedirler 187. Böylece firmalara yüksek katma değerli bir hizmet sağlayabilmektedirler. ġekil 32: XBRL nin ÇalıĢma Düzeni ve Finansal Bilgi Sunumu Kaynak: Toraman, Cengiz ve Abdioğlu Hasan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (GİRDİ) VE Gelir İdaresince Kullanımı, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F. Dergisi C.X,SII,2008, s. 91. ġekil 32 de XBRL nin çalıģma düzeni ve finansal bilgi sunumunu göstermektedir. Muhasebe standartları, muhasebenin temel kavramları ile muhasebe politikalarının açıklanması, mali tabloların düzenlenmesi ve sunumu hakkındaki esasları içerir. Belirli iģlem ve olayların mali tablolara nasıl ve ne Ģekilde yansıtılması gerektiğini anlatan 185 Toraman, Abdioğlu. a.g.m., s Teıxeıra, Alan, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ), s Bovee, Matthew. Ettredge Michael L., Srıvastava Rajendra P. And Avasarhelyı Miklos, (2002) Does the Year 2000 XBRL Taxonomy Accommodate Current Business Financial-Reporting Practice?, Journal of Information Systems, Vol. 16, No. 2, p

122 güvenilir açıklamalardır. Uluslararası düzeyde güvenilir mali tablo hazırlamak ve yayınlamak ise, yine uluslararası platformda kabul gören standartlara uyum ile mümkündür Muhasebe ve Finansal Raporlamada Sağlayacağı Kolaylıklar XBRL'nin yukarıda anlatıldığı Ģekliyle muhasebe döngüsü ve finansal raporlama zincirinde neden olacağı geliģmeler muhasebe uygulamalarında ve finansal raporlamada oldukça önemli kolaylıklar sağlayacaktır. XBRL muhasebe döngüsü içerisinde ve finansal raporlama zincirinde bilgilerin daha verimli, daha hızlı ve daha ucuz transfer edilmesine yardımcı olacaktır. XBRL GL taksonomileri ile yevmiye kaydı aģamasında etiketlenen verilerden finansal raporların üretilmesi daha ucuz ve daha hızlı olacaktır. EtiketlenmiĢ veriler hem iç raporlamada hem de dıģ raporlamada kullanılabilecektir. XBRL bilgisi muhasebeciler açısından rekabetçi bir avantaj sağlayacaktır. XBRL ile defter kaydı (book keeping) iģlemleri daha az zaman alacak böylece muhasebe meslek mensupları finansal verilerin analizi gibi katma değeri daha yüksek çalıģmalara daha fazla zaman ayırabileceklerdir. XBRL muhasebe standartlarını değiģtirmemekte, mevcut muhasebe standartlarını esas alarak çalıģmakta ve bu standartların uygulanmasını kolaylaģtırmaktadır. Finansal tablolar mevcut Ģekilleriyle kullanılmaya devam edebilecek, ancak XBRL raporların üretilmesi ve çeģitlendirmesinde büyük esneklikler sağlayacaktır 188. XBRL nin finans ve muhasebe mesleğinin geliģmesinde oldukça önemli bir etkiye sahip olacaktır. Finans ve muhasebe meslek mensupları iģlemleri sürekli denetleme ve iģletme kararları için gerçek zamanlı bilgi sağlama olanağına kavuģacaklardır. Muhasebe Uygulamalarında XBRL nin kullanılması ile finansal raporların konsolidasyonu daha kolay olacaktır. XBRL ile etiketlenmiģ veriler kolay bir Ģekilde konsolide edilebilir ve finansal bilgi kullanıcıları Ģirketlerin verilerine konsolidasyon metodlarını (öz kaynak, orantılı veya ful) göz önünde bulundurmadan göz atabilirler Rıchards, Tibbits, a.g.m., p Ramin, Prather, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 105

123 Ayrıca XBRL kullanılması ile nakit akıģının raporlanmasında direkt yöntemin uygulanması mümkün olabilecektir. Direkt yöntem faaliyetlerden nakit giriģ ve çıkıģlarını gerçek zamanlı olarak göstermektedir. Faaliyetlerden kaynaklanan nakit akıģını belirlemek için Ģirketler gelir tablosu kalemlerini tahakkuk esasına göre değil nakit esasına göre düzenlemektedirler. XBRL Ģirketlere faaliyetlerden doğan nakit akıģlarını doğrudan hesaplama olanağı sağlar. ĠĢletmelerde XBRL kullanılması ile ilgili muhasebeciler; ĠĢletmelerin finansal performansı ile ilgili bilgilere daha hızlı ve güvenilir olarak ulaģabilecekler, 2. Verileri toplama ve analiz etmek için daha az gayret ve maliyet harcayacaklar, 3. ĠĢlemler basitleģecek ve otomatikleģecek, 4. Katma değeri daha fazla olan iģlere ve analize zaman ayırabilecekler. Özetle XBRL muhasebe iģlemlerinde hızı artıracak, maliyetleri ve harcanan emeği azaltacak, muhasebe ve denetim iģlemlerinin güvenilirliğini artıracaktır. Neden muhasebe ve finansman meslek mensupları XBRL yi kullanmak ister? XBRL; 1. Veri iģleme (data manipualtion) iģlemlerinde azalma, 2. Kâğıtsız finansal raporlama olanağı, 3. ÇeĢitli muhasebe iģlemlerinin yürütülmesi için gereken zamanda azalma, 4. Veri değiģimine izin vermesi, 5. Birçok Ģirketin finansal analizine olanak vermesi, Nedeniyle muhasebe ve finansman meslek mensupları tarafından kullanılmaktadır. Bu sürenin %90 ı doküman tasdiki, Excel tabloları oluģturma ve raporların kontrol edilmesi için geçmektedir. XBRL formatında bankaya ulaģması ile finansal tabloların analizi iģlemleri çok kısa süre içerisinde bitirilebilmektedir ErkuĢ, Hakan, (2008), İşletmelerde Yeni Raporlama Dili; XBRL,7.Anadolu ĠĢletmecilik Kongresi, Mayıs, Çorum, s Erim, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 106

124 XBRL vadeli iģlem sözleģmeleri gibi finansal sözleģmelerin raporlanmasını da güçlendirir. XBRL finansal bilgileri orijininde yakalayabildiği için birçok yönden Ģeffaflığı artırmaktadır. Örneğin, vadeli döviz sözleģmesinde, para birimi, değeri ve vade detayları sözleģmenin her bir elementi ile iliģkilendirilebilir. XBRL kontratın her bir elementini barkodlandığından kullanıcı kolaylıkla sözleģmenin içeriğini inceleyebilir. Böylece raporlanan rakamlar ile gerçek nakit akıģının mutabakatı sağlanır 192. XBRL kullanılarak, iģletmeler ve diğer finansal veri üretenler veri toplama iģlemini otomatik olarak yapabileceklerdir. Örneğin, bir firmanın farklı bölümlerinden ve farklı muhasebe sisteminden elde edilen veriler hızlı, verimli ve etkin bir Ģekilde birleģtirilebilecektir. Veriler XBRL'de toplandıktan sonra farklı Ģekillerdeki raporlar çok küçük gayretler ile üretilebilecektir. Firmanın finans departmanı iģletme yönetimine, iģletme dıģına, maliye ve diğer resmi kurumlara ve bankalara yönelik raporları çok hızlı bir Ģekilde hazırlayabilecektir. Sadece veriler otomatik olarak elde edilmeyecek aynı zamanda zaman israfı önlenecek, hata yapma ihtimali azalacak ve verilerin doğruluğu yazılım tarafından kontrol edilebilecektir 193. Daha hızlı ve daha kapsamlı üretilen raporlar karar vermede kullanılırsa yönetimler daha doğru kararlar alacaklardır. Fakat XBRL destekli raporlamanın en büyük dezavantajı sermaye piyasasında yer alan Ģirketlerin gerçek zamanlı raporlamaya karģı gösterecekleri dirençtir. Gerçek zamanlı raporlama yatırımcılara ve analistlere önemli değerler sağlayabilir fakat bilgilerin yöneticilerin kontrolleri dıģında yayılmasından kaynaklanabilecek bazı kaygılar oluģabilecektir 194. Ülkemizde orta ölçekli bir iģletme vergi idaresi, SSK, TUĠK, bankalar, meslek kuruluģları gibi onlarca kurum ve kuruluģa oldukça çok sayıda ve binlerce satırdan oluģan raporlar vermektedir. Bu raporlarda yer alan veriler çoğu zaman aynı olmaktadır. Yani aynı veriler farklı farklı raporlara tekrar tekrar yazılmaktadır. Bu durum zaman israfına yol açmaktadır. XBRL uygulaması ile iģletmeler bu sıkıcı ve maliyetli iģlemlerden kurtulacaktır. 192 Ramin, Prather, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 193 XBRL.t.y.,Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 194 Mcguire, Brial, vd., a.g.m. 107

125 PDF dosyaları içerik ve yapı olarak statik bir yapıya sahip dokümanlardır. PDF dosyalarında yer alan veriler analiz edilmesi istenirse ya da baģka bir Ģekilde sunulmak istenirse yeniden yazılması gerekmektedir. Bilginin kullanılabilir hale getirilmesi için bu Ģekilde bir iģleme tabi tutulması hem ek zaman ve emek harcanmasını gerektirecektir, hem de yeniden yazma iģlemi hataya açık bir uygulamadır 195. XBRL otomasyonu, standardizasyonu iģletme raporlama sürecinin kolaylaģmasını sağlayacaktır. Çünkü verilerin iģlenmesi ve iletilmesi sırasında manuel iģlemler gerektirmemektedir. XBRL nin kullanılması ile iģletmeye ait bilgiler kes-yapıģtır iģlemine veya manuel olarak tekrar yazmaya ihtiyaç kalmadan otomatik olarak iģleme tabi tutulabilmektedir. XBRL ye uygun olarak oluģturulmuģ olan bir dokümanın içerdiği bilgileri bilgisayarlar anlayabilir, seçebilir, analiz edebilir, depolayabilir, diğer bilgisayarlara iletebilir ve çok farklı Ģekillerde sunabilirler. XBRL ile hem insanların hem de bilgisayarların anlayabileceği raporlar elde edilebilmektedir. Bunun yanı sıra farklı dil ve muhasebe standartlarına göre düzenlenmiģ bilgiler XBRL yardımıyla kolaylıkla üzerinde çalıģılabilir hale getirilmektedir. XBRL nin benimsenmesinin diğer önemli bir sebebi de raporların tamamının ya da bir kısmı diğer dokümanlara kolayca aktarılabilmesidir. XBRL sermaye piyasasının ihtiyaç duyduğu bilgilerin daha Ģeffaf ve daha güvenilir olarak üretilmesine dağıtılmasına yardımcı olur Denetim ĠĢlemlerinde Kullanılması Genel anlamda denetim, sunulan bilgilerle önceden belirlenmiģ ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini belirlemek amacıyla, kanıtların toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgililere raporlanması sürecidir. Bu iģlemlerin, iģletme dıģından bağımsız bir denetçi tarafından yapılmasına dıģ denetim denilmektedir. Bağımsız denetçiler, denetim iģini herhangi bir iģletmeye bağlı olmaksızın, bir serbest meslek icrası olarak yerine getiren uzman kiģilerdir. Bu kiģiler denetim iģini, bir denetim firmasına bağlı olarak yapabilecekleri gibi, kendi adlarına da yapabilirler. Bu nedenle, denetlenen iģletmeler, 195 Smith, Bary, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 196 ErkuĢ, Hakan, a.g.m., s

126 bağımsız denetçilerin müģterisi konumundadırlar. DıĢ denetimin en geniģ uygulama alanı finansal tabloların denetimidir 197. Yatırımcıların büyük bir kısmı, Ģirketlerin finansal tablolarını anlama ve yorumlama konusunda sorun yaģamaktadırlar. Bir kısım yatırımcılar bu konuda bilgili olsalar da, Ģirket yöneticileri kasıtlı olarak finansal tablolardaki bilgileri yanlıģ gösterebilirler. Bu durumda, yatırımcıların yanlıģ bilgiyi doğru bilgiden ayırmaları zor olduğu için, finansal tabloların bağımsız bir dıģ denetçi tarafından denetlenmesi gereği ortaya çıkmaktadır 198. Finansal tabloların internet üzerinden sunulması ile birlikte, bu uygulamanın dıģ denetimi etkileyip etkilemeyeceği tartıģılmaya baģlamıģtır. Bu konuda iki farklı görüģ bulunmaktadır. Birinci görüģe göre, denetim uygulamalarını etkilemeyecektir. Çünkü finansal raporlar internetten yayımlanıncaya kadar, denetim süreci tamamlanmıģ olacaktır. Ġkinci görüģe göre, bazı uzmanlar internet teknolojisinin her Ģeyi değiģtirdiği, bu yüzden denetim uygulamalarını da etkileyeceği görüģündedirler. Bu uzmanlar, çeģitli nedenlerden dolayı internet tabanlı finansal raporların denetimi konusunda bazı sorunların ortaya çıkabileceğini düģünmektedirler 199. Son yıllarda Türkiye de ön plana çıkan e-dönüģüm, e-devlet ve e-yönetiģim çalıģmaları düģünüldüğünde, XBRL standardının temel katkısı yerel alanda daha rahat ortaya konabilir. Küresel alandaki katkı ise Avrupa Birliği, Basel II Kriterleri ve Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları (UMS/UFRS; IAS/IFRS ) gibi süreçler ilerledikçe ölçülebilir hale gelecektir. Söz konusu çalıģmaların temel motivasyonu özellikle kamu yönetimi alanında teknolojik araçların artan ölçekte ve kapsamda kullanımını sağlayarak Ģeffaflığı, veri paylaģımını ve veri sorgulama kültürünü geliģtirmektir. 197 Çömlekçi, Selçuk. Özen S., Çerezci O., Çolak O.,(2004), " Analysis of Electromagnetic Energy Absorbtion and Temperature Rise in Biological Tissue Exposed to Near Field of Dipole Antennas", 4th International Conference on Advenced Engineering Design, AED, p.5-8 September, Glasgow, Scotland, UK. 198 Kepekçi, Celal. Ferruh Çömlekçi ve Melih Erdoğan ile ortak yayın, (1993), Muhasebe Denetimi, 2.Baskı, EskiĢehir, s Ercan, Cuma, (2009), İnternette Finansal Raporlamanın Dış Denetime Etkilerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.1-9, Cilt1, Sayı 2, Haziran, Çorum, s

127 XBRL ve Ġç Denetim Ġç denetim, faaliyetlerin etkinliği ve verimliliği, finansal raporlamanın yasalara ve diğer düzenlemelere uygunluğunu sağlamak amacı ile yeterli ölçüde güvence sağlamak üzere oluģturulan ve iģletmenin yönetim kurulu, yönetici ve diğer personeli tarafından etkilenen bir süreçtir 200. XBRL GL uyumlu yazılımlar büyük defter fonksiyonlarını XBRL taksonomileri ile kodlanmıģ olarak yerine getirebilmekte ve herhangi bir yazılım ile bu bilgiler kullanılabilmektedir. Bu kolaylık örneğin çok uluslu Ģirketlerde çalıģan iç denetçilerin her bölümden muhasebe bilgisi alma konusunda karģılaģtıkları zorlukları ortadan kaldıracaktır 201. XBRL geniģletilmiģ ve etkin denetim hizmetleri ile daha fazla Ģeffaflık sağlayabilir. Çünkü XBRL muhasebe verilerinin değiģimini standart hale getireceği için denetçiler müģterilerinin muhasebe verilerini kendi özel yazılımına kolaylıkla transfer edebilecek ve ayrıca ara bir yazılıma ihtiyaç duymayacaktır. Muhasebe skandallarından sonra daha fazla Ģeffaflığın sağlanabilmesi için katlanılabilir tutarlarda harcamalardan kaçınılmamaktadır. XBRL, verileri muhasebenin en ilk aģamalarında elde ettiği için rahatlıkla sürekli denetim yapılmasına olanak verecektir 202. XML tabanlı muhasebe etiketlerinin "sürekli online denetim" (continous online auditing) uygulamalarına yardımcı olması beklenmektedir 203. Yıllık raporların XBRL örnek dokümanlarına uygun veri tabanlarına aktarılması sürekli denetime olan güveni artırmaktadır 204. Sürekli denetim kâğıtsız ve gerçek zamanlı muhasebe ortamında hazırlanmıģ finansal tablolara uygun görüģ verebilmek için elektronik denetim kanıtlarının toplanması sürecidir 205. CICA (Chartered Accountants of Canada) ve AICPA tarafından hazırlanan rapora göre; sürekli denetim, denetim konusuna giren iģlemlere iliģkin olarak anında veya 200 Doyrangöl, Nuran Cömert, (2001), Sermaye Piyasası Aracı Kurumlarında Etkili Bir İç Kontrol Sistemi ve İç Denetim Fonksiyonu, Lebib Yakın Matbaası, Ġstanbul, s Pinsker, Robert, a.g.m., p Mcguire, Brial L., vd., a.g.m., s Kogan A., Sudit E. F., M. A. Vasarhelyi, (1999), "Continuous Online Auditing:A Program of Research", Journal of Information Systems, 13(2), pp.,s Teixeira, Alan, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 205 Rezaee, Zabihollah, vd., a.g.m., pp

128 iģlemler gerçekleģtikten kısa bir süre sonra yazılı güvence verilmesini sağlayan yöntemdir. Sürekli denetim, bilginin ortaya çıkmasıyla veya müteakiben, denetçi tarafından sürekli bilgiye iliģkin güvence verilmesini sağlayan kapsamlı bir elektronik denetim sürecidir 206. Sürekli denetim, fiziki belge olmaksızın gerçek zamanlı muhasebe bilgi sisteminde üretilmiģ olan finansal tablolarda yer alan finansal karakterli bilgilerin doğruluğuna ve güvenilirliğine iliģkin bir görüģ oluģturmak amacıyla bilgisayar destekli denetim tekniklerini ve analitik prosedürleri kullanarak elektronik denetim kanıtlarını toplamaya ve toplanan kanıtlardan ulaģılan görüģü bir denetim raporu ile bilgi kullanıcılarına sunmaya yönelik sistematik bir süreçtir Temmuz 2012 tarihi itibariyle yürürlüğe girecek olan 1535 maddelik Türk Ticaret Kanunu tasarısı 12 Ocak 2011 tarihli TBMM genel kurulunda kabul edilerek yasalaģmıģtır. TTK da web raporlama ile ilgili iki husus önemlidir. Bunlardan ilki web raporlamanın kabul görebilmesi için öncelikle web sitesinin yeterince güvenli olması gerekmektedir. Ġkincisi, web sitesinin denetlenmiģ ve denetlenmemiģ kısımlarının birbirinden ayırt edilebilmesi gerekmektedir. Denetçiler, kullanıcıların gördükleri materyallerin denetlenmiģ mi yoksa denetlenmemiģ mi olduğunu anlamaları için ilkeler geliģtirmelidirler XBRL ve DıĢ Denetim XBRL kullanımı dıģ denetçilerin denetim sürecini hızlandırır. AICPA'nin yeni iģletme raporlama modeli XBRL kullanılması yoluyla online raporlamayı vurgulamaktadır. Model beģ temel unsurdan oluģmaktadır 208 : 1. Bilgileri toplamak ve analiz etmek için güvenilir bir bilgi sistemi, 2. Endüstriye özel finansal ve finansal olmayan performans ölçütleri, 3. Meslek mensubu olmayan kiģiler için daha anlaģılabilir açıklamalar, 4. ġirket izlenebilirliği, 5. Gerçek zamanlı bilgi dağıtımı. 206 Cangar, Ġsmail, (2007), Denetimin Yeni Paradigması: Sürekli Denetim, SayıĢtay Dergisi, Sayı:61, s Selimoğlu, Seval K., (2005), "Denetim Olgusunun Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) Sistemleriyle Bütünleştirilmesi", 7. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Antalya, s Pinsker, Robert, a.g.m., p

129 XBRL, modelin son unsurunu doğrudan diğer dört unsurunu da dolaylı olarak önemli ölçüde etkiler. XBRL kullanımı anlaģılabilir finansal ve finansal olmayan bilgilerin evrensel bir terminoloji ve etkin bir muhasebe sistemi ile dağıtılmasına olanak tanır. Böylece, Almanya'daki bir finansal tablo kullanıcısı ABD' deki kullanıcılar kadar anlaģılabilir bilgiye sahip olacaktır. XBRL finansal bilgilere ulaģılmasını kolaylaģtırıp artıracağı için bilgilerin Ģeffaflığını artıracaktır 209. Gerçek zamanlı raporlama gerçek zamanlı denetime olanak sağlayacaktır. ABD'de gerçek zamanlı raporlama Sarbanes-Oxley Kanunu ve 2000 yılında SEC tarafından yayımlanan "Regulation Fair Disclosure (FD)" ile yürürlüğe konulmuģtur. Sarbanes Oxley Kanununun temel amacı, halka açık Ģirketlerin muhasebesini denetlemek için bir kurul oluģturmak, denetleyicilerin bağımsızlığını artırmak, finansal raporlamayı daha fazla ve daha hızlı güçlendirmek ve iģletme sorumluluğunu artırmaktır 210. SEC tarafından 15 Ağustos 2000 yılında yürürlüğe konulan "Regulation FD" ise iģletme raporları ile ilgili üç kural ( ) içermektedir. "Regulation FD" finansal bilgilerin acil olarak açıklanmasını gerektirmektedir. Bu düzenlemelerin uzun dönemli amacı yatırımcıların sermaye piyasasına olan güvenini yeniden sağlamaktır. Teknolojik geliģmeleri göz önünde bulunduran yeni kanuni düzenlemeler gerçek zamanlı raporlama ve sürekli denetimi mümkün kılmaktadır 211. Finansal raporlamada internetin kullanımı, denetçilerin rolleri ve sorumlulukları ile ilgili sorunların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu kapsamda, iģletmenin web sitesinde bulunan yıllık raporları izlemeden ve incelemeden, denetçilerin sorumlu olup olmadığı tartıģılmaktadır. Eğer böyle bir sorumluluğun olabileceği kabul edilirse, bu durumda web sitesinde bulunan denetlenmemiģ finansal ve finansal olmayan bilgilere iliģkin denetçilerin sorumluluklarının nasıl olacağı konusu gündeme gelmektedir Hannon, Neal, a.g.e., p PWC, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 211 Pinsker, Robert E., vd., a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 212 Ercan, Cuma, a.g.m., s

130 Birçok yazar, geleneksel raporlamadan internet tabanlı raporlamaya geçiģte, dıģ denetçilerin sorumluluklarında değiģikliğin olabileceğine dikkat çekmektedir. Finansal tablolar Ģirket web sitesinde yayımlandığında, denetçilerin sorumlu olduğu finansal bilgilerle birlikte, yanıltıcı bilgilerde sunulabilir. Bu yüzden dıģ denetçilerin sorumluluklarının sınırlarını belirlemek zordur 213. Denetçiler, kağıt tabanlı finansal tabloların denetlenmiģ versiyonu ile, müģteri web sitesinde yayımlanan finansal tabloların benzerliğini teyit etmelidirler. ġirketin web sitesinde yer alan yıllık raporlar ve diğer bilgiler multimedya özellikler içerir. Geleneksel raporlamada olmayan bu özellikler, kullanıcılara daha geliģmiģ iletiģim biçimi sağlarken, onların farklı yapısı, web sitesi ziyaretçilerini yanlıģ yönlendirebilir. Bu durumda denetçiler, multimedya teknolojisi içeren bilgilerin, denetlenmiģ finansal tablolarla uygunluğunu düģünmek zorundadırlar. Denetçilerin, iģletmeye ait web sitesinde yayımlanan denetlenmiģ finansal tabloları inceleme sorumlulukları tartıģma konusudur. Amerika daki muhasebe uzmanları bu konuda farklı bir görüģ benimsemiģlerdir. Bu görüģe göre, web sitesindeki finansal bilgiler asla yayımlanmıģ bilgiler olarak dikkate alınmaz. Bu yüzden, denetçilerin, web sitesinde yer alan finansal bilgileri inceleme zorunluluğu yoktur. Ancak, finansal tablolara iliģkin denetçilerin sorumluluklarının, iletiģim araçları dikkate alınmaksızın benzerliği varsayımı kabul edilirse, denetçiler web tabanlı denetlenmiģ finansal tablolar ile web sitesinde bulunan diğer bilgiler arasındaki uygunluğu sağlamada sorumlu tutulabilirler. Bu durumda denetçilerin, web sitesindeki finansal olmayan bilgilerin denetiminden de sorumlu olma durumları ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, internet tabanlı raporlamada denetçilerin sorumluluklarının geniģlemesi beklenmektedir. 213 Lymer, Andrew. Debreceny Roger.(2003), The Auditor and for parate Reporting on the Internet: Challenges and Institutional Response,International Journal of Auditing, Volume 7, February. 113

131 Diğer yandan, geleneksel raporlama yaklaģımında, yıllık raporlardaki bilgilerin, yayımlandıktan sonra kolay ve hızlı bir Ģekilde değiģtirilebilir; yeniden düzenlenebilir ve ya iptal edilebilir. Bir anlamda, ortaklığa ait web sitesi canlı belgeler içerir. Bu durumda, denetçilerin web tabanlı finansal tablolarla, web sitesinde yer alan diğer bilgilerin tutarlılığını sağlamak için, sürekli bir sorumluluk aldıkları tartıģılmaktadır. 214 Bu durum Ģunu göstermektedir ki; denetçiler zaman içerisinde web sitesi içeriğindeki tüm değiģiklerden dolayı bilgilendirilmeli ve denetçiler web sitesini sürekli olarak kontrol etmelidirler. Açıkçası, bu sorumluluk, denetçiler için zor olacaktır. Ancak bu sorumluluk, geleneksel finansal tabloların denetim alanı dıģında olmalıdır Vergilendirme ve Mali Denetimde Kullanılması ABD'de federal vergi uygulamalarında XBRL ve diğer XML tabanlı uygulamaların kullanımının artması Kongre tarafından 1998 yılında kabul edilen e-beyanname (e-filing) düzenlemesi ile yakından iliģkilidir. IRS'in yeniden yapılandırılması ve reform kanununun (Restructuring and Reform Act of 1998 (RRA)) bir parçası olarak, IRS (Internal Revenue Service) 2007 yılına kadar beyannamelerin % 80'ini elektronik olarak düzenlemeyi zorunlu kılmıģtır yılında beyannamelerin % 50'si elektronik olarak doldurulmuģtur 216. Bu uygulamanın birçok nedeni vardır. Elektronik beyanname iģlem süresini kısaltmakta, hata oranını düģürmekte ve beyannamede yer alan rakamların tekrar yazılması gerektirmemektedir. Daha hızlı iģlem süresi IRS tarafından yapılan denetimlerin hata oranını düģürmektedir. Her Ģeyden önemlisi e-dosyalama beyannamelerin iģlenme maliyetini azaltmakta ve dolayısıyla birim maliyet baģına toplanan vergi miktarı artmaktadır. E-beyanname ile IRS beyanname baģına iģlem maliyetinin 5$ dolardan 2 $ doların altına indiğini tahmin etmektedir Ercan, Cuma, a.g.m., s Pinsker, Robert E., vd., a.g.m., (EriĢim Tarihi: ). 216 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Walsh, S. T., and White C. G., (2000), "Congress's Goal of Increasing Electronic Filing: An Assessment Based Upon the Technology-Adoption Literature", Accounting Horizons, 14, pp , (EriĢim Tarihi: ). 114

132 Elektronik dosyalama beyanname verilerinin elektronik formatta transferini gerektirmektedir. Birden fazla format olmasına rağmen XML ve XBRL tabanlı uygulamalar en güçlü ve en esnek formatı sunmaktadır. Bu nedenle IRS çeģitli vergi beyannameleri için XML tabanlı Ģemalar geliģtirmiģtir 218. Modern toplumlarda özellikle kamusal nitelikteki bilgiye eriģim temel vatandaģlık hakları arasındadır. Bu çerçevede, parlamenter demokratik rejimlerin temel özelliği "yürütme organının yasama organına karģı hesap verme sorumluluğu"dur. Bu sorumluluğun yerine getirilmesinin ön koģullarından biri, kuģkusuz yürütme erkinin nasıl kullanıldığının vatandaģlarca gözlenebilmesi ve izlenebilmesidir. GeliĢmiĢ toplumlarda söz konusu Ģeffaflığın olabildiğince ilerlemiģ olduğu ve söz konusu ilerlemede özellikle son yirmi yılda çevrimiçi olanakların giderek daha çok seferber edildiği söylenebilir. Bir bakıma, çevrimiçi olanakların artan kullanımı bilgiye eriģimin ortalama maliyetini dikkate değer ölçüde düģüren bir "ölçeğe göre artan getiri" ortamı yaratmaktadır. Son yıllarda, finansal bilginin iletiminde çevrimiçi ölçek ekonomisi doğuran çeģitli teknolojilerin de ötesinde standartlaģtırma yaklaģımı benimsenmektedir. Nitekim XBRL bu çabalar arasında ilk sıralarda yer almaktadır. XBRL her ne kadar mali bilginin iletimini destekleyen bir çözüm Ģeması olarak ortaya atıldıysa da, veri derleyen kurumlar tarafından örneklem yaratma amacıyla da kullanılabilir. Özellikle firma verilerinin derlenmesinde ve iģlenmesinde çevrimiçi olanakların kullanımı belirgin bir katma değer doğurabilecektir. Firmalar farklı dönemlerde, resmi istatistik derleyen kurumlarca istenen bilgileri, Ġnternet ortamında yayımlanan ilkelere uygun metaveri formatında (örneğin XBRL) gönüllülük esasına dayalı olarak sağlayabilirler. Ġlk bakıģta maksadını aģıyor gibi görünen bu öneri, yeni istatistiklerin derlenmesi için paha biçilmez bir kaynak olmaya adaydır. Veri Derleyiciler/Sağlayıcılar söz konusu olduğunda, bilginin ters yöndeki akımı da en az ilki kadar önem taģır. Mevcut Ģartlar altında Türkiye'de veri derlemekle ve sağlamakla yükümlü kurumlar çevrimiçi ve çevrimdıģı sayısız veri dizisini kamuoyunun kullanımına sunmaktadır. Ancak farklı veri sağlayıcıların farklı formatlar benimsemeleri 218 Strand, C.A., Mcguire, B.L., Watson, L.A.,Hoffman, C., (2001), The XBRL Potential, Strategic Finance, 82(12). 115

133 nedeniyle standartlaģmadan veya yukarıda değinilen ölçek ekonomilerinden söz etmek mümkün olmamaktadır. ĠĢletme verileri söz konusu olduğunda, verilerin kullanıcısının salt finansal sistem olması beklenemez. Düzenleyici/Denetleyici nitelikteki sayısız kurum, farklı amaçlarla da olsa aynı veri tabanından beslenmelidir. Örneğin Maliye Bakanlığı vergi beyannamelerini çevrimiçi toplama yolunu seçebilir ve beyannamelerin gerçekçiliğini/tutarlılığını yine çevrimiçi derlenen mali tablo verileriyle karģılaģtırma yoluyla sınayabilir. Benzer biçimde, bankalarca sağlanan mali veriler, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından XBRL araçları yardımıyla kullanılabilir. Borsada ĠĢlem gören Ģirketlere iliģkin verilerin de en güncel halleriyle Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından kullanılması mümkündür. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Rekabet Kurumu (RK), Türk Standartları Enstitüsü (TSE) için de geniģ olanaklardan söz edilebilmektedir. Özel ve bağımsız denetim kuruluģlarının sayısız veri dizisine kolay eriģimi, en az resmi makamların eriģimi kadar önemlidir. Özellikle denetim sürecinin sağlıklı biçimde yürümesi açısından, önerilen XBRL çerçevesine önemli rol düģmektedir. Bu çerçeve de, Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) ve Türkiye Denetim Standartları Kurulu (TÜDESK) gibi standart belirleyicilerin kilit role sahip olması beklenmektedir. Bu çerçevede, XBRL ye geçiģi cazip hale getiren en önemli hususlardan biri, eģ zamanlı denetim (concurrent auditing) çalıģmalarının yapay zekâ (artificial intelligence) uygulamalarıyla desteklenerek etkin erken uyarı sistemlerinin geliģtirilmesine olanak tanıyacağı beklentisidir. Denetim süreçlerinin rastgele örneklemlere konsantre olmasındansa, konsantre olunacak kesitlerin isabetli biçimde belirlenmesi kısaca anılan bu olanakların doğuracağı en önemli faydalar arasındadır Banka ve Kredi ĠĢlemlerinde Kullanılması Finansal sistemin temel iģlevi fon fazlası olanlarla fon ihtiyacı (veya eksiği) olanları buluģturmak olarak tanımlandığında, özel bankalar, aracı kunıluģlar, Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası (ĠMKB), vb. sistemin fon sağlayıcıları olarak görülmektedir. Operasyonel ayrıntılarda farklılıklar olmakla birlikte, söz konusu kurumların temel ilkeleri 116

134 benzerdir. Bu ilkelerin baģında kendi getirisini arttırmak bulunmaktadır. Ancak söz konusu arttırma, tüm arttırma problemleri gibi kendi kısıtlama sahiptir ve bu kısıtlar çoğunlukla riskin makul seviyelerde yönetilmesi biçiminde karģımıza çıkar. Nitekim finansal sektör genelinde riskin makul seviyelerde yönetilmesi, finansal istikrarın olmazsa olmazları arasındadır ve bu konuya yönelik olarak uluslararası süreçler (Basel II gibi )mevcuttur. ĠĢletmeler, finansal sistemin kalbini oluģturur. Ekonomi içerisinde Pareto Kuralı iģlemektedir; ekonominin yüzde 80 ininden fazlasını meydana getiren iģletmelerin sayıca yüzde 20'den daha küçük bir çoğunluğa karģılık geldiği söylenebilir. Bu noktada sonuçlar kadar nedenlere de eğilmek; büyük iģletmeler kadar KOBĠ lere de yer vermek gerekmektedir. Ölçek ekonomisi yaratmak için KOBĠ leri KOSGEB çatıģı altındaki bir portal aracılığıyla XBRL leģtirme yoluna gidilebilir. Diğer türlü, her KOBĠ nin tek baģına bu dönüģtürme ve yayınlama maliyetine katlanması beklenemez. Bilindiği üzere risk değerlendirmesinin temel girdisini bilgi teģkil etmektedir. Sözü edilen sadece fon talebinde bulunan bireysel yatırımcıya veya iģletmeye iliģkin bilgi değildir; diğer bireysel yatırımcıların ve iģletmelerin (anlamlı büyüklükteki) örneklem bilgisi de kritik öneme sahiptir. Zira piyasalarla ilgili bilgiler ancak bir bütünün parçası olduğu sürece rasyonel biçimde değerlendirmeye tabi tutulabilir. Öte yandan, sözü edilen bilgi toplama ve değerlendirme süreci mevcut durumda kredi baģvurusu özelinde ve fon sağlayan kuruluģ (örneğin banka) dâhilinde ele alınmaktadır. XBRL'ye geçiģ sonrasında ise tümleģik (entegre) bir değerlendirme sürecinden söz etmek doğru olacaktır: Banka kendisine iletilen iģletme kredisi baģvurusunu değerlendirirken, baģvuru sahibi firmanın finansal bilgilerine çevrimiçi eriģebilecek ve bu bilgilerin kendi kredi kriterleriyle ne derecede örtüģtüğünü sınayacaktır. Daha da önemlisi, banka yalnızca baģvuru sahibinin mali bilgilerine bakmakla yetinmek veya bilgileri sağlıksız bir örneklerde karģılaģtırmak yerine, baģvuru sahibi firmanın mali bilgileri ile aynı sektörde faaliyet gösteren pek çok benzer ölçekli firmanın bilgilerinden derlenen istatistiksel veri tabanından faydalanabilecektir. Bu "tam" otomasyonla desteklenmiģ bir yatay analiz süreci anlamına gelmektedir. Aynı zamanda dikey analiz de kolaylaģacak, farklı sektörler bir arada değerlendirilebilecektir. Böylelikle Sektörel Kredi Yoğunluğu (Sectoral Crédit Concentration) gibi göstergeler hızlı biçimde hesaplanabilecektir. Özetle XBRL, sürekli 117

135 güncellenebilen geniģ kapsamlı bir finansal veritabanının çevrimiçi olarak eriģilebilmesi için gerekli olanakları sağlayacaktır. Kredi veren kurumlar büyük oranda güncel ve kaliteli bilgilere ihtiyaç duymaktadırlar. XBRL bu tür verilerin elde edilmesini sağlar. XBRL kullanımı ile bankalar verileri otomatik olarak analiz ederek kredi ile ilgili sonuçlara ulaģabilir. Firmaların finansal verilerine standartlaģmıģ bir yoldan ulaģılabilir. Firmaların finansal performansı hakkında daha doğru, açık ve hızlı veri elde edebilir 219. Finansal yayımcı ve veri toplayan grupların, verileri daha düģük maliyetle hızlı bir Ģekilde toplamaları sonucunda finansal verilere değer ekleme çalıģmalarına odaklanabilir 220. XBRL, bankacılık sektöründe müģterilerden gelen raporların analizinde, bankaların yatırımcılarına yönelik hazırladığı raporlarda, yönetime sunulan raporların hazırlanmasında, yasal beyan ve bildirimlerin hazırlanmasında kullanılabilir. 1.Kredi Kullananların Finansal Bilgilerinin Toplanması ve Kullanılmasında Kolaylık Bankalar kredi kullandırdıkları müģterilerine ait finansal bilgilerin toplanması ve analizi konusunda oldukça önemli gayret sarf etmektedirler. Bu analizler kredi açılmaya baģlandığı andan kredinin geri ödendiği son ana kadar devam eder. Fakat bu iģlemler teknik ve bürokratik yetersizlikler nedeniyle oldukça zordur. XBRL bu engelleri ortadan kaldıracak yeteneğe sahiptir 221. Günümüzde bankalar kredi kullandırdıklarında genelde Ģu adımları takip etmektedirler. Kredi kullanan müģteriler belirli dönemler halinde finansal bilgileri üretmekte ve bunu kredi veren kuruluģa sunmaktadırlar. Kredi kuruluģları Word, Excel ya da PDF formatında gelen bu bilgileri analiz etmek amacıyla kendi veri tabanlarına aktarmaktadırlar. Veri tabanına aktarılan veriler bu yazılımlar tarafından analiz edilerek karar vermede kullanılabilir hale getirilmektedir. Bu iģlemler her müģteri için belirli aralıklarla yılda birkaç defa yapılmaktadır. ĠĢlemlerin bu Ģekilde karmaģık ve manüel 219 FEĠ.t.y., Financial Executives International, XBRL, Kaynak: / canada/positionpapers/ XBRL _2004.pdf, (EriĢim Tarihi: ). 220 Penler, Paul. Schnitzer Mark. (2005), Web-Enable Business Reporting For The Banking Industry, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 221 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

136 olması bankaların kredi kullandırırken karar verme sürecini uzatmakta, verilerin manüel olarak iģlenmesi hata yapma payını ve personel maliyetini artırmaktadır. Bankalarda XBRL teknolojisinin kullanılması ile kredi kullananlar muhasebe sistemlerinde üretmiģ oldukları bilgileri XBRL'ye uyumlu (etiketlenmiģ) Ģekilde hazırlar, internet yoluyla kredi kurumlarına iletir, kredi kurumları etiketlenmiģ verileri XBRL'ye uyumlu yazılımlar ile herhangi bir iģlem yapmaksızın analiz eder. Böylece müģterilerden gelen bilgilerin kalite ve doğruluğu artar, tekrar yazma iģlemi olmayacağı için iģlem maliyetleri azalır, karar verme süreci hızlanır ve etkinlik kazanır, bilgilerin transferi kolaylaģır. 2.Yatırımcılar Ġçin Raporlama: Son Kullanıcılara Ġstedikleri Bilgileri Vermek XBRL yatırımcılar ile Ģirketler arasındaki iliģkinin Ģekil ve boyutlarını değiģtirebilir. XBRL ile finansal bilgiler yatırımcılara daha Ģeffaf, daha hızlı ve daha yaygın bir Ģekilde ulaģacağı için, yatırımcılar XBRL kullanan Ģirketleri daha fazla tanıyabileceklerdir. Bu Ģeffaflık daha düģük maliyetli fon akıģını da beraberinde getirebilir. Örneğin, finansal raporlarını BASEL II kriterlerine göre düzenleyen ve sunan Ģirketlerin kredi derecelendirme notu ile BASEL II'ye uygun rapor hazırlamayan Ģirketlerin kredi derecelendirme notu ayni değildir. Kredi derecelendirme notu düģük olan Ģirketler daha yüksek maliyetle fon ihtiyaçlarını karģılamaktadırlar. Günümüzde Ģirketler/kredi kuruluģları finansal raporlarını en erken 3 ayda bir yayınlamaktadırlar. Raporlar genellikle basın yoluyla ve web siteleri aracılığıyla duyurulmaktadır. 3.Yasal Bildirimler Banka ve kredi kuruluģları devlete ve resmi kuruluģlara rapor vermek amacıyla çeģitli beyanname ve bildirimlerde bulunmaktalar ve bunun için oldukça fazla zaman harcamaktadırlar. Aynı Ģekilde bildirim ve beyannameleri alan resmi daireler de bunları kendi veri tabanı ve analiz sistemlerine aktarabilmek için emek ve zaman harcamaktadırlar. Çünkü rapor formları, direktifler ve bu formların dağıtımı dijital formata uygun değildir. 119

137 XBRL ile hem Ģirketlerin/kredi kuruluģlarının hem de onların bildirimde bulundukları resmi dairelerin veri iģleme maliyeti azalacaktır. Özetle XBRL kullanımının bankalara sağlayacağı faydaları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz 222. XBRL'nin kullanılması ile bankaların kredi departmanları; 1. Ġhtiyaç duydukları verileri daha hızlı ve güvenilir olarak elde edebilecekler, veri iģleme maliyetleri azalacak, 2. Finansal verilerin analizi ve karģılaģtırılması daha güvenilir ve etkin bir Ģekilde yapılabilecek, 3. Kredi kullananların finansal performansları daha hızlı ve etkin olarak takip edilebilecek, 4. Kararlar daha güvenle alınacak ve müģteri taleplerine daha hızlı cevap verilebilecektir. Özellikle Kredi Derecelendirme ġirketleri (Credit Risk Assesment Companies) XBRL'nin bu alanda kullanılabilmesi için XII ile iģbirliği içerisindedirler. Kredi sigortalama kararları ve çok büyük miktarlarda ve güncel verilerin doğru bir Ģekilde değerlendirilmesini gerektirmektedir. Sistemler ve yazılımlar XBRL uyumlu olduğunda iģletme içine ve dıģına yönelik bütün raporlama iģlemleri oldukça kolaylaģacak ve geliģecektir. Yatırımcılar, analistler, kredi verenler, vergi daireleri, yasal düzenleme yapanlar ve iģletme içi finansal ve finansal olmayan bilgi kullanıcıları XBRL'nin avantajlarından faydalanabileceklerdir Beklenen Genel Yararlar XBRL kullanımı, finansal girdilerin birden fazla girilmesini engeller, verinin hatalı giriģ riskini azaltır, farklı formatlar(yazılı finansal raporlar, Ģirket web sayfası için HTML dokümanı, kredi raporları gibi biçimler) için manuel bilgi anahtarlaması ihtiyacını ortadan kaldırır. Bu suretle yatırımcı ve analistlere ulaģtırılacak finansal bilgileri hazırlama ve dağıtım maliyetleri azalmaktadır. XBRL, Ģirketin mevcut muhasebe standartları dâhilinde normalde açıkladığı bilgilerden daha fazla herhangi ek bilgileri açıklamasını 222 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

138 istememektedir. Ayrıca mevcut muhasebe standartlarında da herhangi bir değiģiklik gerektirmemektedir 223. ĠĢletmelerde XBRL kullanımı baģta finansal raporları hazırlayanlara, bu raporları kullananlara, finansal verileri toplayarak yayınlayan kuruluģlara ve iģletme yazılımları geliģtiren software Ģirketlerine oldukça önemli yararlar sağlayacaktır. XBRL'yi her çeģit organizasyon raporlama zinciri arasındaki iletiģimi güçlendirmek ve hızlandırmak, maliyet tasarrufu sağlamak, verimliliği artırmak, doğru ve zamanlı bilgi elde etmek amacıyla kullanabilir. Çünkü XBRL'nin geniģletilebilir ve esnek yapıda olması, farklı gereksinimlere göre uyarlanabilmesine olanak verir. Finansal bilgi üreten zincirin bütün halkaları ister verileri hazırlama aģamasında, ister transfer aģamasında, isterse bu verileri kullanma aģamasında XBRL' den faydalanabilir 224. XBRL otomasyonu, standardizasyonu ve raporlama sürecinin kolaylaģmasını sağlar. Çünkü verilerin iģlenmesi ve iletilmesi sırasında manüel iģlemler gerektirmez. XBRL'nin kullanılması ile iģletmeye ait bilgiler kes-yapıģtır iģlemine veya manüel olarak tekrar yazmaya ihtiyaç kalmadan otomatik olarak iģleme tabi tutulabilmektedir. XBRL'ye uygun olarak oluģturulmuģ olan bir dokümanın içindeki bilgileri bilgisayarlar anlayabilir, seçebilir, analiz edebilir, depolayabilir, diğer bilgisayarlara iletebilir ve çok farklı Ģekillerde sunabilirler 225. XBRL ile raporların tamamı ya da bir kısmı diğer dokümanlara kolayca aktarılabilmektedir 226. XBRL ile hem insanların hem de bilgisayarların anlayabileceği raporlar elde edilebilmektedir. Bunun yanı sıra, farklı dil ve muhasebe standartlarına göre düzenlenmiģ bilgiler XBRL yardımıyla kolaylıkla üzerinde çalıģılabilir hale getirilebilir. Her büyüklükteki iģletme XBRL'nin avantajlarından faydalanabilir. XBRL ile Ģirketlerin raporlama konusunda elde edecekleri avantajlar Ģu Ģekilde sıralanabilir: Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 225 Dreyer, C. Cheaper. Smarter Faster. (2007), Benefits to Analysts from XBRL, articles/mi_qa3857 is_200704/ai_n /print, (EriĢim Tarihi: ). 226 PWC, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 227 XBRL, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 121

139 XBRL, farklı biçimlerdeki finansal raporların hazırlanması iģlemlerinin etkinliği ve bu raporlardaki özel, detaylı bilgilerin güvenli olarak eldesi ile ilgili iki önemli problemi çözmektedir. Birinci problem, Ģirketlerin yazılı finansal raporlar, web sayfası ve dosyalama gibi raporları hazırlamaları için bilgileri birden fazla girmesidir. XBRL ile bilgi bir kere girilecektir ve aynı bilgi baskılı finansal rapora, web sayfası için HTML dokümanına, XML dosyasına ya da bankacılık veya diğer düzenleyici raporlar gibi özel raporlama biçimlerine dönüģtürülecektir. Ġkinci problem ise, finansal raporlardan özel-detaylı bir bilginin bulunması iģleminin manuel bir iģlem olmasıdır. Örneğin bir Ģirket bir bilgisayara 1999 yılı amortisman giderlerini al diyemez. Eğer finansal raporlar XBRL kullanılarak hazırlanırsa, bilgisayar programı bu rapordaki istenen her bilgi parçasını kolayca çıkartabilecektir 228. Genel anlamda XBRL nin finansal raporlama alanına sağlayacağı faydalar maddeler halinde Ģöyle sıralanabilir: XML tabanlı bir dil olmasından dolayı finansal rapor üreticileri ihtiyaç duydukları verileri etiketleyebilmekte veya kullandığı sınıflandırma sistemine ilaveler yaparak uygulama geniģliğini artırabilmektedir, 2. Farklı muhasebe standartlarında hazırlanmıģ finansal raporların birbirine uygun hale getirilmesi için yeniden yazılması gereksinimini ortadan kaldırmaktadır, 3. Bağımsız bir programdır. Herhangi bir bilgisayarda herhangi bir iletiģim sistemiyle kullanılabilir, 4. XBRL kullanan kuruluģlar kendi istediklerinden daha fazla bilgiyi raporlamak ve mevcut muhasebe standartlarında değiģiklik yapmak zorunda değillerdir. XBRL, raporların mevcut standartlara uygun hale getirilmesine yardımcı olmaktadır, 5. XBRL, finansal bilginin daha hızlı ve doğru elde edilmesini sağlamaktadır, 6. XBRL, raporlama iģlemlerini otomatikleģmeye olanak vermekte, yeni raporlama sistem ve standartlarına uyanlanabilmekte ve raporlma biçimlerinde esneklik sağlamaktadır, 228 AICPA, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 229 Karasioğlu, Eryiğit, a.g.m., s

140 7. XBRL kullanımı, veri toplama iģlemlerini kolaylaģtırır ve otomatikleģtirir. Bu da, bilgilerin birleģtirilmesi iģlemlerinin daha zamanlı ve düģük maliyetli olmasını sağlar, 8. XBRL yetkili referanslar, tanımlamalar ve tariflerle veri unsurları arasında linkler sağlayarak organizasyonların raporlanan bilgileri daha açık iletmesini sağlar, 9. XBRL, dâhili bilgi sistemlerinin daha hızlı ve ucuza entegre olmasını sağlar, 10. XBRL ile farklı muhasebe standartlarına göre raporlamanın daha kolay olmasından dolayı farklı muhasebe standartlarının birbirine yakınlaģması sağlanabilir, 11. Rapor üretim ve dağıtım maliyeti yanında verilerin giriģi esnasında meydana gelen insan hatalarını ortadan kaldırarak raporlama iģleminin etkenliğini artırmaktadır, 12. Verilerin daha etkili dağıtımı ile daha fazla kullanıcıya ulaģarak firmanın Ģeffaflığının artırılması mümkündür, 13. XBRL ile finansal olmayan bilgiler de finansal bilgiler gibi kolaylıkla yasal raporlama içerisinde yer alabilir, Bu da yatırımcılara, farklı firmaların maddi olmayan varlık kullanımlarını karģılaģtırma olanağı sağlar, 14. XBRL ile finansal veri hazırlama iģlemlerinin hızı ve etkinliği artacaktır bu da alına kararların daha etkin olmasını sağlayarak iç etkinliğin artmasına yardımcı olmaktadır, 15. XBRL, farklı ülke kullanıcılarının baģka bir ülkedeki firmanın finansal bilgilerini kendi ülkesinin genel kabul görmüģ muhasebe standardında ve/veya dilinde elde edilmesini sağlar, 16. XBRL kullanımı ile veriler farklı sistemler arasında yeniden anahtarlanmadan taģınabileceği için farklı kaynaklardan veri toplama iģlemlerindeki hatalar ortadan kalmaktadır. 123

141 XBRL yazılımı bir kere kurulduktan sonra yönetim, yatırımcılar, hükümet ve diğer ilgililer bunun birçok faydasını göreceklerdir. Bu faydalar Tablo 10'da yer almaktadır 230. Tablo 10: XBRL'nin ĠĢletme Raporlamasına Faydası Rapor Kullanıcılar Hazırlayıcılar Iç DıĢ Kullanmak Ġçin Daha Uygun X X Bilgi kalitesi ve doğruluğunu artırır X X Faaliyet verimliliği ve etkinliğini artırır X X Bilgi ve raporları karģılaģtırma kabiliyetini artırır X X Bilgi daha kolay yönlendirilebilir X X Bilgi daha ulaģılabilir olur X X Daha Hızlı Raporların hazırlanma ve döngü süresi kısalır X X Kararlar daha hızlı alınır X X Raporlar daha sık hazırlanır ve güncellenir X X Daha Ucuz Raporların hazırlanması ve kullanımı ucuzlar X X X Raporları yeniden Ģekillendirme ve yazma maliyeti X X X azalır Yazılım bağımsızlığı sağlanır X X X Kaynak: Ernst&Young, (2007), "What are the benefits?", content.nsf/lnternational/xbrl-what are the Benefts, (EriĢim Tarihi: ). Tablo 10 da XBRL nin ĠĢletme raporlamasına faydalarından bahsedilmiģtir. XBRL yazılımı bir kere kurulduktan sonra yönetim, yatırımcılar, hükümet ve diğer ilgililer bunun birçok faydasını göreceklerdir. XBRL kredi kuruluģlarının riskinin en aza indirgenmesi konusunda da önemli yararlar sağlayacaktır. Riskleri en aza indirmek için finans kuruluģlarının kredi iliģkisi içinde oldukları birey ya da kurumları değerlendirebildikleri bir veritabanı oluģturması ve bunların finansal bilgilerini düzenli olarak analiz etmesi gereklidir. 230 Ernst&Young, (2007), "What are the benefits?", Kaynak: lnternational /XBRL-What are the Benefts, (EriĢim Tarihi: ). 124

142 Bu Ģekilde hem finans Ģirketi riskini düģürecek hem de kredi alan kiģi ya da kurum daha yüksek faize mahkûm olmayacaktır. Riski daha kolay ölçülebilir hale getirmenin yöntemlerinden birisi de finans kuruluģlarında, Merkez Bankası, Hazine, Maliye Bakanlığı, BDDK, IMKB, Takasbank, SPK gibi kurumlarda XBRL teknolojisini kullanmaktır. Ülkemizde ve dünyanın birçok ülkesinde her kurum verilerini oluģtururken ve bu verileri denetçi kurumlarla paylaģırken farklı standartlar kullanıyor. Bu hem verinin kaybına hem de verimin azalmasına neden oluyor. XBRL ise finansal raporlamaya iliģkin bilânço, vergi bildirimi gibi tüm enstürmanların çıktığı kurumdan, gönderilen kuruma kadar tek standartta kullanılmasını ve ardından iģlenebilmesini sağlıyor. Bu Ģekilde kurumlar ortak bir raporlama dili kullanıyor Bilgi Üretilmesinde Maliyet ve Zaman Tasarrufu Vergi ve diğer düzenleyici raporlama iģlemlerinde maliyet azalması ve iģlemlerin basitleģmesi sağlamaktadır 232. XBRL, farklı dillerde raporlama yapmak isteyen firmalar için gerekli dil etiketlerinin ilavesi ile raporların her dil için ayrı ayrı hazırlanması iģlemlerini ortadan kaldırmaktadır. Rutin görevlerin otomatikleģtirilmesi sonucunda rapor hazırlama maliyetleri azalmaktadır 233. XBRL kullanımı oran analizlerine yeni boyutlar eklemektedir 234. Dosyalama yapanlar ve vergi otoriteleri için artan otomasyonla maliyet ve iģlem miktarları azalmaktadır. Bir finansal raporda belirli değerleri bulmak için birçok raporun okunması yerine istenen bilginin bulunmasında etiketlenmiģ verilerle hızlı Ģekilde bilgiye ulaģmayı sağlar Erim, (2004), Finansal Risklere Karşı Aşı, haber.php?haber no=90436, (EriĢim Tarihi: ). 232 XBRL.t.y., Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 233 XBRL.a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 234 Arthur, S. Feldman, a.g.m., ons.thomson.com/, (EriĢim Tarihi: ). 235 Gerald, D., Cıca Trites, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 125

143 XBRL'nin sağladığı maliyet tasarrufuna örnek olarak ABD Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (FDIC) ve Alman Deutsche Bank uygulamaları gösterilebilir. FDIC raporların XBRL formatında doldurulması ile % 25 tasarruf sağlandığını tahmin etmektedir. XBRL'nin ilk uygulayıcılarından Alman Deutsche Bank ise XBRL kullanılması ile yılda saat insan gücünden tasarruf edildiğini duyurmuģtur 236. XBRL ile zaman tasarrufu birçok alanda olabilir: Birden fazla farklı raporları hazırlama daha az zaman alacaktır. XBRL ile kodlanmıģ bilgiler özelleģtirilmiģ çıktılar elde edilmesi için örnek dokümanlara kolayca aktarılabilir. 2. Finansal verilerin iģletme içine yönelik analizi daha hızlı olacaktır. Çünkü veriler analize hazırdır ve yeniden yazılmasına gerek yoktur. 3. Finansal analistler bu amaçlar için geliģtirilmiģ özel yazılımları (araçları) kullanarak bilgileri çıkarabilir ve analiz edebilirler. Büyük yazılım Ģirketleri, finansal yazılımlarını XBRL uyumlu yapabilmek amacıyla yazılım geliģtirmektedirler Bilgi Üretilmesi ve Ġletilmesinde Verimlilik ArtıĢı XBRL kullanılarak, iģletmeler ve diğer finansal veri rapor üretenler veri toplama iģlemini otomatik olarak yapabileceklerdir. Örneğin, firmanın farklı bölümlerinden ve farklı muhasebe sisteminden elde edilen veriler hızlı, verimli ve etkin bir Ģekilde birleģtirilebilecektir. Veriler XBRL' de toplandıktan sonra farklı Ģekillerdeki raporlar çok küçük gayretler ile üretilebilecektir. Firmanın finans departmanı iģletme yönetimine, iģletme dıģına, maliye ve diğer resmi kurumlara ve bankalara yönelik raporları çok hızlı bir Ģekilde hazırlayabilecektir. Veriler sadece otomatik olarak elde edilmeyecek aynı zamanda zaman israfı önlenecek, hata yapma ihtimali azalacak ve verilerin doğruluğu yazılım tarafından kontrol edilebilecektir. 236 PWC, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 237 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

144 Bilgi üretilmesi ve iletilmesinde XBRL nin verimlilik artıģı üzerindeki faydaları; 1. Rapor hazırlama iģlemlerinin daha hızlı ve etken olmasını sağlamaktadır, 2. Finansal verilerin doğruluğu ve güvenilirliğinde artıģ sağlamaktadır, 3. Verilerin hazırlanması, toplanması gibi iģlemlerdeki azalmadan dolayı; analiz, karar verme ve öngörü iģlemleri üzerinde daha fazla odaklanma ve daha etkili kararlar alabilme olanağı vermektedir. 4. Pazar hakkındaki bilginin Ģeffaflık ve etkenliğinde artıģ sağlar 238, 5. XBRL iç ve dıģ bilgiler için uluslararası kabul edilmiģ bir format sunarak verilerin toplanması ve dağıtılması maliyetlerini azaltır, 6. XBRL Ģirketler, borsalar, düzenleyiciler ve analistler tarafından paylaģılacak genel veri tanımlamaları sunar. Bu da, Ģirketlerin uluslararası konum kazanmalarını sağlar, 7. Borsalar farklı talepleri bulunan firma ve gruplar Ġçin farklı raporlamalar yapma yetenekleri kazanırlar, 8. XBRL kullanımı ile, daha zamanında, doğru, karģılaģtırılabilir, tutarlı ve Ģeffaf raporlama yapılması kolaylaģtırılır, 9. Varolan fînansal rapor bilgilerinin kullanıģlılığı ve dağıtımı artmaktadır, 10. OtomatikleĢtirilmiĢ analiz, bir biçimden diğer biçime fînansal verilerin transferi iģlemlerini azaltarak analiz için istenen biçimde bilgilerin elde edilebilmesi sağlanabilmektedir 239, 11. Yatırımcı, elde ettiği bilgilerin genel bir standarda dayanmasından dolayı farklı Ģirketlerin bilgilerini yeniden yüklemeden karģılaģtırarak analiz edebilmektedir 240, 12. Rapor hazırlama iģlemlerinin daha hızlı ve etken olmasını sağlamaktadır, 13. Finansal verilerin doğruluğu ve güvenilirliğinde artıģ sağlamaktadır, 238 XBRL.t.y., Stock Exchanges and XBRL, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 239 AICPA.t.y.,What is XBRL?, Kaynak: homepage.asp, (EriĢim Tarihi: ). 240 Softwareag.t.y.,Software AG Türkiye, XBRL, Kaynak: / xbrl12.htm, (EriĢim Tarihi: ). 127

145 Doğru ve Zamanlı Bilgi AkıĢı XBRL finansal bilgi kullanıcılarına Ģimdiki raporlama metodlarından çok daha fazla avantaj sağlar. ĠĢletme bilgilerini kullananlar açısından bakıldığında (sermaye piyasası, denetçiler ve devlet gibi) XBRL zamanlı, ilgili, kaliteli ve ulaģılabilir iģletme bilgileri sağlamaktadır 241. Finansal raporlar ve iģletme performans bilgileri XBRL ile sunulduğunda, analistler finansal ve finansal olmayan iģletme verilerini hızlı bir Ģekilde bir araya getirip değerlendirebileceklerdir 242. XBRL kullanımının doğru ve zamanlı bilgi akıģına faydaları; Ġnternetin daha etkin kullanımı ve daha Ģeffaf bilgi sağlanması sonucunda daha fazla yatırımcıya ulaģabilme olanağı vermektedir. 2. XBRL'nin veri tipi ve yapısının onaylanması desteği sonucunda dosyalamada meydana gelen hatalar otomatik ve hızlı Ģekilde belirlenerek elde edilen verilerin doğru olması sağlanmaktadır, 3. Veriler daha hızlı, etken ve doğru olarak analiz edilebilmekte ve karģılaģtırılabilmektedir, 4. Veriler; standart, kesin ve tekrar kullanılabilir veri tanımlamaları ile zamanında toplanabilmektedir, 5. XBRL tabanlı uygulamaların belirli bir sınıflandırma sisteminden bağımsız olarak geliģtirilebilmesi sonucunda hızla değiģen fırsat ve Ģartlara raporlama gereksinmeleri uyarlanabilmektedir, 6. Daha kesin veriler, analist ve yatırımcılara ulaģtırılabilmekte ve verilerin analizi için daha fazla zaman sağlanmaktadır, 7. Firma bilgilerin toplanması iģlemleri daha etken, karģılaģtırılabilir ve güvenilir hale getirir. 8. Yatırımcılar ve ilgili birimlere iletilecek verilerin içeriği ve rekabet değerlerinde artıģ sağlar, 241 PWC, a.g.k., (EriĢimTarihi: ). 242 Kpmg.t.y., How Will XBRL Impact Corporate Interactions with Analysts?, Kaynak: /xbrl/analysts.asp, (EriĢim Tarihi: ). 243 Karasioğlu, Eryiğit. a.g.m., s

146 9. XBRL'nin raporlamada kullanımının yaygın hale gelmesi, analist ve yatırımcıların özel Ģirket sistemleri ya da web sitelerinden direkt olarak karģılaģtırılabilir bilgiler toplamalarını sağlar Veri Toplama ve Analizde Etkinlik XBRL' den verileri elektronik olarak alan kullanıcılar verileri toplama ve yeniden girme gibi zaman ve maliyet gerektiren iģlemlerden kurtulacaklardır. Yazılım aynı zamanda verinin geçerliliğini kontrol edecek, yanlıģların altını çizecektir. Ayrıca, verilerin analizi, seçilmesi, iģlenmesi gibi yeniden kullanılmasına yardımcı olacaktır. Bu yolla yatırım analistleri önemli kolaylık elde edecekler, verilerin seçilmesi ve karģılaģtırılması kolaylaģtırılacak ve daha derin analizler yapabileceklerdir. XBRL nin veri toplama ve analizine faydaları; Özel Ģirket sistemleri ya da web sitelerinden direkt olarak karģılaģtırabilir bilgiler toplanabilir, 2. OtomatikleĢtirilmiĢ raporlama iģlemleri ile verilere daha hızlı ve güvenilir ulaģma olanağı sağlar, 3. Veri iģleme sürecinin maliyetini azaltır, 4. Finansal bilgilerin karģılaģtırılması ve analizinde daha etken ve güvenilir bir sistem elde edilir, 5. MüĢteri istekleri daha hızlı cevaplanabilir. Bilgiye daha hızlı ulaģılması veri analizine veri yönetimden daha fazla zaman ayrılmasına olanak verecektir. Yakın gelecekte XBRL'nin avantajından yararlanacak daha güçlü analiz araçları ve teknikleri geliģtirilecektir 245. Bunun anlamı analistler iyiyi kötüden daha doğru ve daha çabuk ayırt edebileceklerdir. Bunların sonucunda XBRL muhasebe ve raporlama üzerindeki Ģeffaflık baskılarını artıracaktır. 244 Karasioğlu, Eryiğit. a.g.m., s Kpmg, a.g.k., (EriĢim Tarihi: ). 129

147 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜLKEMĠZDE GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN (XBRL) TEKNĠK VE HUKUKĠ ALT YAPISININ OLUġTURULMASI, DĠĞER BAZI ÜLKELERDEKĠ UYGULAMALARI VE ÖRNEK UYGULAMA GeliĢen bilgi teknolojileri elektronik ticaret, elektronik veri değiģimi ve internet gibi iģletme ile ilgili yeni olanakları ortaya çıkarmıģtır. Bu yeni olanaklar iģletme uygulamaları ile ticari iģlemlerin kaydetme ve saklama sürecini değiģtirmiģtir. Yeni bilgi teknolojileri (internet, EDI, XML, XBRL) kurumların uygulamalarını değiģtirmek üzere ulusal sınırları zorlamıģtır 246. Dünyada iģletmeler, 1990 lı yılların ortalarında web ortamında finansal bilgilerini yayınlamaya baģlamıģtır 247. Günümüzde ise birçok iģletme finansal bilgilerini web ortamında yayınlamaktadır. Ancak bu raporlar finansal bilgi kullanıcılarını tam olarak tatmin edememektedir. Bunun birkaç nedeni bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; kaynağa ulaģım problemi, uygun verinin elde edilmesi sorunu ve bu verilerin standart ve uygun biçimde sunulmaması Ģeklinde sıralanabilir. Verilerin standart ve uygun bir biçimde sunulmaması sonucunda, finansal tablo kullanıcıları kendilerine sunulan finansal bilgileri yeniden düzenlemek ve benzer iģletmeler ve sektörler ile karģılaģtırmak ihtiyacı duymaktadır. Diğer taraftan, bugün birçok bilgi insan eliyle (manuel olarak) toplanmakta ve sistemlere girilmeden önce yine insanlar tarafından kontrol edilmektedir. Bu tür bir çalıģmanın maliyeti, baģka kıyaslamalara da izin vermediği için gittikçe artabilmektedir AktaĢ, BaĢcı. a.g.m., s Rogeraan, Debreceny. Gray Glen L., (2001), The Production And Use Of Semantically Rich Accounting Reports On The Internet: XMFL And XBRL, International Journal Accounting Information Systems, Vol.2, s AktaĢ, BaĢcı.a.g.m., s

148 Günümüzde çok sayıdaki web site üzerinden bilgi aramak ve doğru bilgiye kısa zamanda ulaģmak da oldukça zordur. Web ortamında bilgi araģtırılmasındaki sorunlara iliģkin olarak birçok çalıģma yapılmıģtır. Bu çalıģmalar sonucunda, ulaģılan bilgiler içerisinde boģ bilgi kaynaklarının yoğun bir Ģekilde bulunduğu tespit edilmiģtir. Ayrıca finansal veriler genel olarak; HTML, excel, metin dosyası ya da adobe dosyası olarak yayınlanmakta ve bunlarda bir formattan diğer bir formata dönüģtürülemeden kullanılmaktadır. Üzerinde yazı yazabilmenin haricinde de kâğıt kopyalardan pek de farklı olmayan bu tip elektronik ortamlar, farklı bilgisayar ortamlarında ve farklı uygulamalar arasında veri paylaģımına olanağı tanımamaktadır. Bu da yeni bir uygulama ihtiyacını beraberinde getirmektedir. XBRL (extensible Business Reporting Language), tamamen farklı yazılım uygulamaları kullanan bilgi tedarik zincirlerinin, firmalar ve endüstriler çapında otomatik olarak; finansal raporlama bilgilerini oluģturabildikleri, takas edebildikleri, araģtırabildikleri ve analiz edebildikleri XML tabanlı bir iģaretleme (etiketleme) sistemidir. XBRL, çevrimiçi finansal bilgi raporlaması için bir standart sunmakta ve bu sayede günümüzde kullanılmakta olan uygulamaların birbirinden farklılığını ortadan kaldırmaktadır 249. Finansal raporlamadaki değiģimlere bakıldığında eski sistem olarak nitelendirilebilecek olan raporlamada; hissedar odaklı bir yaklaģım bulunmakla birlikte, kâğıt üzerinde ve standart bilgileri içeren, periyodik aralıklarla gerçekleģtirilen, geçmiģe iliģkin olan ve iģletme kontrolünde sunulan performans bilgilerinden oluģan bir sistem söz konusudur. Yeni sistem olarak adlandırılan elektronik raporlamada da hissedar odaklı bir yaklaģım izlenmektedir. Ancak burada web tabanlı bir raporlama gerçekleģtirilmekte ve standart bilgilerden ziyade isteğe bağlı bilgiler sunulmaktadır. Ayrıca raporlama süreklilik temelinde geniģ bir performans raporlaması gerçekleģtirilebilmektedir. Bu performans mevcut duruma iliģkin olmakta ve geleceğe de vurgu yapmaktadır Rogeraan, Gray. a.g.m., s Haasmark, De. Snısders Paul. (2001), Defining The Tags, cations.htm, (EriĢim Tarihi: ). 131

149 Elektronik ortamda finansal raporlama hususunda dünyada muhasebe standartlarını belirleyen baģlıca kurullarda daha önceden bazı çalıģmalar gerçekleģtirmiģtir. Örneğin; International Accounting Standards Board (IASB) un 1999 yılında çıkardığı internet Ortamında Raporlama ya iliģkin çalıģması, Financial Accounting Standard Board (FASB) un; 2000 yılında tamamladığı ĠĢletme Bilgilerinin Elektronik Ortamda Yayınlanması na iliģkin araģtırma projesi ve Canadian Institute of Chartered Accountants (CICA) nın 1999 yılında çıkardığı Finansal Bilgi ve Faaliyet Raporlamasında Teknolojinin Etkisi isimli çalıģması bulunmaktadır ÜLKEMĠZDE GENĠġLETĠLEBĠLĠR ĠġLETME RAPORLAMA DĠLĠ NĠN TEKNĠK VE HUKUKĠ ALT YAPISININ OLUġTURULMASI Ülkemizde bilgi toplumu olma yolundaki çalıģmalar DPT öncülüğünde "e-dönüģüm Türkiye Projesi" adı altında yürütülmektedir. Proje ile etkin, Ģeffaf ve basitleģtirilmiģ ve birbiri ile entegre olmuģ iģ süreçlerine sahip bir devlet yapısı oluģturularak, bireylere ve iģ alemine daha hızlı ve daha kaliteli hizmet sunulması amaçlanmaktadır. Bu amaçla hem kamu kurum ve kuruluģlarınca hem de özel sektör tarafından bilgi ve iletiģim teknolojilerine önemli yatırımlar yapılmaktadır. Yapılan bu yatırımlardan etkin ve verimli bir Ģekilde faydalanılabilmesi için yatırımların "birlikte çalıģılabilirlik" ihtiyaçları çerçevesinde birbiri ile uyumlu yapılar oluģturması ve bunların birbirleri ile entegrasyonlarının sağlanması önem taģımaktadır. Birlikte çalıģılabilirlik özelliği hem kamu kurumları arasında, hem kamu kurumları ile özel sektör iģletmeleri arasında, hem de özel sektör iģletmelerinin kendi aralarındaki veri iletiģimini kolaylaģtıracaktır. Birlikte çalıģılabilirliğin vazgeçilmez unsuru ise standartların kullanılmasının sağlanmasıdır. Veri iletiģimi ve birlikte çalıģılabilirliği sağlamak amacıyla, DPT MüsteĢarlığı koordinasyonunda e-dönüģüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı ( tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2003/48 sayılı BaĢbakanlık Genelgesi)(KDEP) çerçevesinde kamu, özel kesim ve sivil toplum kuruluģlarının da 251 AktaĢ, BaĢcı. a.g.m., s

150 Bunlar: Dosya (veri) sunumu ve değiģimi, katkıları ile "Birlikte ÇalıĢabilirlik Esasları Rehberi ( tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan BaĢbakanlık Genelgesi Eki)" yayınlanmıģtır 252. Bu Rehber, e-dönüģüm Türkiye Projesi kapsamında baģta kamu kurumları olmak üzere kamuya elektronik ortamda hizmet sunan tüm kurumlar arasında birlikte çalıģılabilirliği sağlamak ve bu çerçevede yetki, sorumluluk, esas, prensip, yöntem ve kriterler ile teknik standartları belirlemek amacıyla hazırlanmıģtır. Rehber'de, 5 temel konuda esaslar ve kullanılacak standartlar belirlenmiģtir. 2. Ara bağlantı, 3. Süreç ve veri entegrasyonu ve içerik yönetimi, 4. Güvenlik 5. Çözüm yaģam döngüsüne iliģkindir. Rehber'de ele alınan konular, elektronik devlet hizmetlerinin sunumunda kamu kurum ve kuruluģlarının birlikte çalıģabilirliğinin temelini oluģturmaktadır. Rehber üç bölümden oluģmaktadır. Birinci bölümde; genel esaslar ve birlikte çalıģabilirlik politikası, ikinci bölümde; bilginin sunumu, taģınması, değiģimi, entegrasyonu, güvenliği ve geliģtirilen çözümlerin yaģam döngülerine iliģkin teknik standartlar belirlenmiģtir. Üçüncü bölümde ise önümüzdeki dönemde yürütülecek Rehber'i tamamlayıcı nitelikteki çalıģmalara yer verilmektedir 254. Standart veri paylaģımının saptanması amacıyla öncelikli olarak kurum ve kuruluģların sahip oldukları ve ihtiyaç duydukları bilgilerin açık ve net bir Ģekilde ortaya konulması gerekmektedir. Yani, verinin nerelerde üretildiğini ve nerelerde tüketildiğini gösteren bir akıģ Ģeması çıkartılmalıdır. Hazırlanan rehberde meta verinin kaynak keģfi alanında önemli bir araç olan meta verinin (verileri tanımlayan veri, XML bir meta veri dilidir) ülkemiz bilgi envanterinin çıkarılmasında kullanılabileceği belirtilmiģtir. Kütüphane ve arģiv literatüründe, kataloglama ve arģiv kontrol sistemlerinde kullanılan bir 252 DPT, (2005), e-dönüşüm Türkiye Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi, Sürüm 1.0, Bilgi Toplumu Dairesi, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 253 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s /08/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan BaĢbakanlık Genelgesi, s

151 kavram olan meta veri, günümüzde tüm kaynakların tanımlanabilmesi, keģfi ve aranabilmesi açısından, internetle birlikte giderek daha fazla önem kazanmıģtır. DPT tarafından hazırlanan bu rehberde içerik yönetimi ve veri/bilgi paylaģımı; veri sahipliği, veri güvenliği, veri gösterimi, veri iletimi ve veri eriģimi mekanizmaları üzerine kurularak veri ve meta veri sözlüğü içinde ifade edildiği Ģekilde kullanılacaktır. Bu veri tanımlamada XML dilinin ve tabanının kullanılacağını ortaya koymaktadır. Görüldüğü gibi, DPT süreçler arasındaki etkileģimin belirlenmesi ve bu süreçler arasında paylaģılan verinin anlamlandırılmasına olanak veren veri yapılarının XSD standardı kullanılarak tanımlanması, verinin XML kullanılarak sunumu ve veri değiģimi için web servislerinin kullanılmasını öngörmektedir 255. DPT'nin veri tanımlama, iletme ve sunma için XML'i standart olarak belirlemesi ülkemizde XBRL'nin benimsenmesi ve uygulanması aģamasını oldukça kolaylaģtıracaktır. Benzer Ģekilde finansal verilerin tanımlanması ve transferi için standart olarak kabul edilen XBRL'nin ülkemizde bir an önce kullanılmaya baģlanması DPT tarafından yürütülmekte olan bu projenin etkinliğini daha da artıracaktır. XBRL çalıģmalarının temel hedefi veriyi ilk çıkıģ noktasında farklı elektronik formatlara dönüģtürülebilecek bir yapıda üretmektir. Verinin akıģının standart bir dil ile en kolay, en ucuz, en ulaģılabilir ve en kullanıcı dostu olarak üretilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla öncelikle ülkemizde XBRL TR yerel temsilciliğinin kurulması ve taksonomilerin oluģturulması gerekir. Taksonomilerin oluģturulması içinde veri akıģının incelenmesi ve hangi tip verilerin kimler tarafından üretilmekte ve kimlere sunulmakta olduğunun ortaya konulması gerekmektedir. Ülkemizde yapılacak olan XBRL çalıģmalarında Ģu adımların izlenmesi uygun olacaktır: adım: Türkiye Yerel Temsilciliğinin Kurulması 2.adım: ÇalıĢma gruplarının oluģturulması 3.adım: Taksonomilerin oluģturulması, 255 5/08/2005 tarihli ve sayılı, a.g.k., s ErkuĢ, Hakan, a.g.m., s

152 4.adım: XBRL çalıģmalarının tanıtılması ve meslek mensuplarının bilgilendirilmesi (kongre, konferans ve workshop faaliyetlerinin organizasyonu). OluĢturulacak yerel temsilciliğin yapması gereken iģler Ģu Ģekilde sıralanabilir: 1. XBRL TR Yönetim kurulunu oluģturma 2. web sitesini kurma 3. XII ye üyelik için baģvuruda bulunma 4. ÇalıĢma gruplarını oluģturma 5. Sempozyum, konferans ve seminerler ile tanıtım ve eğitim faaliyetlerini yürütmesi Ģeklinde olmaktadır. 1.1.GeniĢletilebilir ĠĢletme Raporlama Dili Türkiye Yerel Temsilciliğinin Kurulması Daha önceki bölümlerde yerel temsilciliklerin ne olduğu, ne amaçla ve nasıl kuruldukları, kimlerin üye olabildikleri ayrıntılı bir Ģekilde açıklanmıģtır. Özetle yerel temsilcilikler XBRL çalıģmalarının organize edilmesi, taksonomilerin oluģturulması, XBRL'nin tanıtım ve eğitim faaliyetlerinin yapılması amacıyla oluģturulmuģ olan kâr amacı gütmeyen gönüllü bir organizasyondur. Yerel temsilcilikler ilk kurulduklarında Yerel Temsilciliğe tam üyelikleri kabul edilene kadar geçici yerel temsilcilik olarak kabul edilmekte, üyelik onaylandıktan sonra ise Daimi Yerel Temsilcilik olarak çalıģmalarına devam etmektedirler. Ülkemizde kurulacak olan yerel temsilcilik Geçici Yerel Temsilcilik olarak çalıģmalarına baģlayacak, Yerel Temsilcilik tarafından üyeliği onaylandığında KurulmuĢ Yerel Temsilcilik haline dönüģecektir. Bu yerel temsilciliğe öncelikle TMSK, TÜRMOB, BDDK, SPK, TUĠKĠ, Maliye Bakanlığı gibi düzenleyici kuruluģların katkıda bulunması gerekmektedir. XBRL konusunda yapılan uluslararası çalıģmalara aktif olarak katılım sağlanmalıdır 257. Ülkemizde tüm tüzel (resmi, özel) ve gerçek kiģiler XBRL TR temsilciliğine potansiyel üye olarak kabul edilebilir. Yerel temsilciliğin kuruluģu aģamasında veri toplayan ve analiz eden resmi kuruluģların yanı sıra kâr amacı gütmeyen meslek odaları ve özel Ģirket temsilcilerinin bulunması uygulamanın yaygınlaģması açısından önemli 257 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

153 olacaktır. Bu açıdan bakıldığında XBRL TR yerel temsilciliğinin oluģturulması aģamasında aģağıdaki kurum ve kuruluģların yerel temsilciliğe üyeliklerinin sağlanması XBRL çalıģmalarının baģarıya ulaģmasında önemli rol oynayacaktır. Tablo 11: XBRL TR Yerel Temsilciliğine Üye Olabilecek Kurum ve KuruluĢlar Resmi Kurumlar Kar Amacı Gülmeyen Kurumlar Özel ġirketler DPT TURMOB Muhasebe ve Denetim ġirketleri (PwC, KPMG v.b.) TUIK TOBB Yazılım GeliĢtiren ġirketler (Sentez, Link, Logo gibi) SPK TMSK TBB KOSGEB TCMB Maliye Bakanlığı Kaynak: ErkuĢ, Hakan, İşletmelerde Yeni Raporlama Dili; XBRL,7.Anadolu ĠĢletmecilik Kongresi, Mayıs 2008, s.150, Çorum. Tablo 11 de XBRL TR yerel temsilciliğine üye olabilecek kurum ve kuruluģlar hakkında bilgi verilmiģtir. XBRL TR Yerel Temsilciliği; Organizasyon yapısı Yönetim Kurulu ÇalıĢma Kurulu Strateji çalıģma grubu Koordinasyon çalıģma grubu Taksonomi geliģtirme çalıģma grubu Eğitim çalıģma grubu Yahoo Grup 136

154 1.2.Taksonomilerin OluĢturulması Taksonomilerin oluģturulmasında dikkate alınacak olan spesifikasyonlar Türk Muhasebe Standartları, VUK ve TTK gibi yasal düzenlemelerdir. XBRL TR çalıģmalarının öncelikli hedefi iģletme bilgilerinin raporlanmasıdır. IAS tarafından oluģturulan taksonomiler IFRS 'ye uygun olarak hazırlanmıģtır. Türk Muhasebe Standartları'da IFRS'lerin bire bir tercümelerinden oluģmaktadır 258. Bu nedenle, ülkemizde oluģturulacak taksonomiler için IAS tarafından oluģturulmuģ taksonomi çerçevesi esas alınırsa çalıģmalar daha da kolaylaģacaktır. IFRS 'ye uygun olarak geliģtirilecek taksonomiler ülkemizin ihtiyaçlarına, kanunlara ve ilgili düzenleyici ve denetleyici kurum ve kuruluģların isteklerine göre çeģitli düzenlemeler yapılabilir. Ülkemizde oluģturulacak olan taksonomi seti aģağıda ġekil 33 ' deki gibi olabilir. ġekil 33: XBRL TR Taksonomi Çerçevesi Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara ġekil 33 de XBRL TR taksonomi çerevesinden bahsedilmiģtir.tr-fr taksonomisi bütün iģletmeler tarafından finansal raporlama (öncelikli olarak bilânço, gelir tablosu ve dipnotlar) için kullanılabilecek ortak bir taksonomi olmalıdır. Bu çekirdek taksonomiler daha sonra sektörlerin ihtiyaçlarına göre geniģletilmelidir. Öncelikli olarak sanayi ve ticaret iģletmeleri taksonomisi ve finansal sistem taksonomilerinin 'geliģtirilmesi 258 TMSK Yayınları-1, a.g.m. 137

155 önerilmiģtir. Hazırlanacak olan bu taksonomiler muhasebe standartlarında ortaya çıkacak değiģikliklere göre güncelleģtirilmelidir. TR-GV taksonomisi finansal raporlarda yer alacak genel verileri göstermektedir. Organizasyonun ismi, yasal statüsü, iletiģim bilgileri gibi genel bilgiler TR-GV taksonomisi içerisinde düzenlenmelidir. Taksonomiler sadece finansal verilerin etiketlenmesi amacıyla geliģtirilmezler. Finansal verilerin dıģındaki diğer verilerin de etiketlenmesi amacıyla taksonomiler oluģturulabilir. Örneğin, ABD'de Ģu alanlarda taksonomiler geliģtirilmiģtir: Finansal tablolar için XBRL 2. Yönetim raporları için XBRL 3. Büyük defter için XBRL 4. Vergi karģılıkları için XBRL 5. EDGAR dosyalama için XBRL 6. Sigorta Ģirketleri için XBRL 7. ĠĢletme raporlamaları için XBRL 8. Endüstriye özel taksonomiler 9. Ġç raporlama için özel olarak hazırlanan taksonomiler Taksonomilerin oluģturulması için öncelikle ülkemizdeki veri akıģ sisteminin ortaya konulması gerekmektedir. Yani hangi tip verilerin nerelerde, kimler tarafından üretildiği, bu verilerin nereye ve nasıl rapor edildiği ve hangi amaçlarla kullanıldığı belirlenmelidir. 259 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

156 ġekil 34: Veri AkıĢ ġeması Kaynak: ErkuĢ, Hakan, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, 1.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara ġekil 34'de gerçek veya tüzel kiģiler tarafından üretilen verilerin akıģ Ģeması görülmektedir. Veri kaynakları tarafından üretilen veriler (finansal ya da finansal olmayan) iģletmelerin raporlama yükümlülüğü (yasal zorunluluklar ya da sözleģmelerden doğan) olan kamu/özel kurum ve kuruluģlarına farklı Ģekil ve formatlarda raporlanmaktadır ÇalıĢma Gruplarının OluĢturulması Ülkemizde XBRL nin alt yapısını oluģturmak için çalıģma gruplarının belirlenmesinde yarar vardır. AĢĢağıda çalıģma grupları ve çalıģma gruplarının temel görevleri ile ilgili bilgi verilmeye çalıģılmıģtır. 139

157 Strateji ÇalıĢma Grubu Strateji çalıģma grubunun temel görevi XBRL TR'nin stratejisini belirlemek ve uygulamaktır. Bu çerçevede XBRL II'nin gereklerini yerine getirmek amacıyla gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasını sağlamak, XBRL TR'nin bütçesini hazırlamak, mevcut fonları yönetmek ve denetlemektir Koordinasyon ÇalıĢma Grubu Koordinasyon çalıģma grubu XBRL'nin geliģtirilmesi ve uygulanması için çalıģma grupları arasında ve Yerel Temsilcilikler ile koordinasyonu sağlar, üyeleri geliģmeler konusunda bilgilendirir. geliģtirir Taksonomi GeliĢtirme ÇalıĢma Grubu Taksonomi geliģtirme grubu XBRL tarafından kullanılacak olan taksonomileri Eğitim ÇalıĢma Grubu Eğitim çalıģma grubu XBRL'nin tanıtılması için eğitim faaliyetlerini yürütmekten, eğitim materyallerini geliģtirmekten sorumludur. Konferanslar, seminerler ve benzeri toplantılar yoluyla eğitim faaliyetlerini yürütür. Bu çalıģmalarını yerine getirirken koordinasyon çalıģma grubu ile birlikte çalıģır. 1.4.Meslek Mensuplarının Bilgilendirilmesi XBRL spesifikasyonları halen kullanılmakta olan muhasebe standartlarına dayanmaktadır. Dolayısıyla, muhasebe meslek mensuplarının öğrenmek zorunda oldukları yeni bir muhasebe standardı seti değildir. Ayrıca, XBRL spesifikasyonları ve taksonomilerinin oluģturulması için oluģturulacak çalıģma gruplarında yer alacak olan 140

158 meslek mensupları ve akademisyenler dıģında, diğer meslek mensuplarının XBRL dilini öğrenmeleri gerekmeyecektir. Çünkü muhasebe ve finansman yazılımları XBRL'ye uyumlu hale getirileceği için bu yazılımlar otomatik olarak bütün iģletme bilgilerini XBRL diline çevireceklerdir DĠĞER BAZI ÜLKELERDEKĠ UYGULAMALARI 2.1. Amerika BirleĢik Devletleri ABD Sermaye Piyasası Kurulu'nun federal tescilli markası olan US Edgar Online, US-GAAP taksonomisini baz alarak geliģtirdiği Excel eklentisi vasıtasıyla yaklaģık 8200 organizasyona XBRL formatında veri sağlamaktadır. EDGAR sistemi her yıl civarında finansal dosya toplamakta, 375 milyondan fazla çevrimiçi aramaya yanıt vermektedir. ABD'de sermaye piyasasına verilen önemden dolayı SEC, finansal analistlerin iģletme bilgilerine ulaģmasını ve kullanmasını daha etkin hale getiren teknolojileri desteklemektedir. Bu nedenle, ABD'de SEC'e bildirimde bulunan organizasyonların bildirimlerini XBRL dosyaları ile yapmalarına izin verilmiģtir. SEC XBRL'nin daha ileri seviyede kullanılmasını teģvik etmektedir. SEC 2006 yılında US-GAAP taksonomisinin ve XBRL yazılım araçlarının geliģtirilmesi için 55 milyon dolar tahsis etmiģtir. SEC halka açık Ģirketlerin raporlarını XBRL ve XML uyumlu olarak EDGAR sistemi vasıtasıyla kabul etmektedir 261. SEC Mart 2007' de Enteraktif Finansal Rapor Görüntüleyici (Interactive Financial Report Viewer) yazılımını bedava olarak kullanıma açmıģtır. SEC 2007 yılı Eylül ayında ABD Genel Kabul GörmüĢ Muhasebe Ġlkelerinin tümü yani bütün sektörler için taksonomi geliģtirme çalıģmalarını tamamlamıģtır Malhotra, Rashmi. Garritt Francis. (2004), Bar codes for financial information? Introducing XBRL, RMA Journal, June, Kaynak: com/p/articles/mi_m0itw/is_9_84/ai_n /pg_1, (EriĢimTarihi: ). 261 Rogeraan, Debreceny, (2005), "Financial Reporting in XBRL on the SEC's EDGAR System: A Critique and Evaluation" Journal of Information Systems, Fall, pp , (EriĢim Tarihi: ). 262 Condor, a.g.m., (EriĢim Tarihi: ), s

159 AlCPA, XBRL kullanımını güçlü bir Ģekilde desteklemekte ve finansal raporların ve büyük defter bilgileri gibi iģletme bilgilerinin elektronik olarak yayınlanması, değiģimi ve analizinin XBRL tarafından yapılmasını desteklemektedir 263. FDIC 2005 yılından sonra bankalar tarafından gönderilecek olan bildirim ve beyannamelerin XBRL uyumlu olmasını ve bankalar tarafında raporların XBRL formatında gönderilmesini zorunlu tutmuģtur 264. Ġç Gelir Servisi (IRS-Internal Revenue Service), XML uygulamalarını vergi beyannamelerini doldurmada kullanmayı planlamaktadır Ġngiltere Ġngiltere'nin resmi mali veri derleyicisi (Companies House), mali tabloları XBRL formatında toplamaktadır. 24 Mart 2006 tarihinde Ġngiltere hükümeti, iģletmelere vergi beyannamelerini en geç 2010 yılna kadar XBRL formatında sunma zorunluluğu getirmiģtir. Ġngiltere'de hem Ticaret Sicil Odası (Companies House) hem de Ġç Gelirler Servisi (Inland Revenue Service) finansal raporlama ve vergi beyannameleri için XBRL kullanılması konusunda proje yürütmektedir. Ġngiliz Ġç Gelir Servisi'nin temel hedefi tüm bildirim ve beyannamelerde XBRL kullanılmasını 2010 yılının Mart ayına kadar zorunlu hale getirmektir 266. Ġç Gelir Servisi (Inland Revenue Service) 2003 yılından bu yana XBRL e uyumlu beyannameleri elektronik olarak kabul etmektedir ve bunun için özel taksonomisini geliģtirmiģtir 267. Halen binlerce Ģirket 2011 de mecburi olacak XBRL ile raporlama yapmaktadırlar. Vergi otoritesinin yine 2011 de mecburi olacak dosyalama hizmeti bulunmaktadır. 263 Tie, Robert, (2000), "Comments Encouraged on Newly Named XBRL", Journal of Accountancy, pp.14-15, Kaynak: (EriĢim Tarihi: ). 264 Krugman, Robert.t.y., "SEC Proposing to MakeXBRLFilings Mandatory", Kaynak: com/content/media/producer_ CONTENT /Newsletters/ Articles_2007/CorpFin/ Man datory.jsp, (EriĢim Tarihi: ). 265 Strand, C.A., vd. a.g.m., s Calvert, Peter, (2006), UK Government Says XBRL Will Be Mandatory for Company Tax Filings from,kaynak: 267 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

160 2.3. Avustralya ġubat 2002'den beri APRA (Australian Prudential Regulatory Agency) sayıları 'i bulan fon, sigorta Ģirketleri ve bankalardan veri toplamak amacıyla XBRL'yi kullanmaktadır. Ayni zamanda APRA topladığı verileri Avustralya Ġstatistik Bürosu (Australian Bureau of Statistics) ve Avusturya Merkez Bankası (Reserve Bank of Australia) ile paylaģarak onların veri iģleme prosedürlerini azaltmakta ve toplanan verilerin tekrar tekrar manüel olarak yazılmasını ortadan kaldırmaktadır. APRA dünyada XBRL'yi kullanan ilk resmi (düzenleyici) kurumdur. Avustralya Vergi Ofisi, iģlemlerinde XBRL kullanılması için yeni bir düzenleme yapmaktadır Hollanda Hollanda Ġstatistik Kurumu (CBS), 500'den fazla yerel belediyeden üç aylık finansal raporlarını XBRL formatında toplamaktadır. XBRL ile 900 milyon Euro civarında tasarruf sağlanması beklenmektedir 268. Hollanda'da hükümet çok büyük boyutlara ulaģan zorunlu raporlama yükünü azaltmak için XBRL stratejisi geliģtirmiģ olup, halen uygulamaktadır. Projenin uygulanması ile özellikle küçük ve orta ölçekli iģletmeler açısından zorunlu raporlama maliyetlerini %25 oranında azaltılması amaçlanmaktadır 269. Hollanda hükümeti, vergi idaresi de dâhil olmak üzere kamu sektöründe kullanılabilecek taksonomiler geliģtirmektedir. Bu proje ile Hollanda ekonomisinde yaklaģık olarak 350 milyon Euro tasarruf sağlanması beklenmektedir. Hollanda hükümeti iddialı bir programın bir yönü olarak XBRL yi finansal, Vergisel, yasal ve istatistikî raporlama uygunluğu maliyetini %25 azaltmak üzere kullanmaktadır. 268 Tokel, Ömer Emre, vd. a.g.m., s Çıtak, Nermin, a.g.m., s

161 2.5. Japonya 8 ġubat 2006'dan itibaren Japonya Merkez Bankası Finansal Sistemler ve Denetim Bölümü, XBRL üzerine kurulu bir veri transfer sistemini ilgili finansal kurumlara açtı. BaĢlangıçta merkezi bilanço verilerini toplayan sistem, 2008 mali yılından baģlayarak mali tabloları da kapsayacak olup, hâlihazırda yaklaģık 500 adet kuruluģ raporlama yapmaktadır 270. Japon Merkez Bankası (The Bank of Japan), 500 finansal hizmet iģletmesinin raporlarını XBRL formatında verdiğini açıklamıģtır. Bu yolla veri doğrulama iģleminde oldukça önemli bir tasarruf sağlanmıģtır. Japonya da yabancı yatırımcıları da çekmek amacıyla dil farklılıklarını da ele alan XBRL kabul edilmiģtir dan bu yana Japon Bankası finansal hizmet kuruluģları ihtiyari XBRL raporlama programını kullanmaktadır, giderek rapor yelpazesini geniģletmekte ve Formula Link ve Dimensions gibi son teknolojileri uygulamaktadır. Japon Milli Vergi Ġdaresi Zeimusho (Japanese National Tax Agency) ġubat 2004 de XBRL uyumlu finansal raporları kabul etmeye baģlamıģtır Almanya Alman Merkez Bankası, banka ve kredi sigortacılarını mali tablolarını 2004 yılı son çeyreğinden bu yana Alman taksonomisini baz alan XBRL formatında toplayarak operasyonel istatistik karģılaģtırmalarını, istatistik derlemelerini ve makroekonomik analizlerini hızlı ve hatasız biçimde gerçekleģtirmekledir da bu raporlamalara uluslararası finansal raporlama standartları taksonomisi de eklenecektir 272. ġubat 2007 tarihinden itibaren ebundesanzeiger (the Electronic German Public Register) XBRL formatında sunulan raporları kabul etmeye baģlamıģtır. Alman hükümeti vergi raporları (gelir vergisi, ücretler üzerinden alınan vergiler, katma değer vergisi gibi), 270 Tokel, Ömer Emre. vd. a.g.m., s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Tokel, Ömer Emre. vd. a.g.m., s

162 yıllıkk muhasebe raporları ve ekonomik istatistikler raporlarında XBRL'yi yaygın bir Ģekilde kullanmaktadır 273. Küçük ve orta sermayeli Alman Ģirketleri XBRL ile raporlama yapmaktadırlar. Alman Kamu Tescili Otoritesi (Bundesanzeiger) 2007 yılında XBRL dosyalamasını mümkün kılmıģ ve yaklaģık bir milyon Ģirketten veri almıģtır Belçika Belçika Merkez Bankası, Merkezi Bilânço Verileri Ofisi XBRL Belçika temsilciliği ile iģbirliği içinde ticari ve endüstriyel Ģirketlerin yıllık beyanlarını raporlayabileceği taksonomi geliģtiıme çalıģmalarını 25 Ocak 2006 da tamamladı. Bu taksonomi, XBRL 2.1 spesifıkasyonu üzerine kurulmuģ olup, Flamanca, Ġngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere dört değiģik dilde tanımlanmıģtır. Bilânço taksonomisi, 200'den fazla kalemi etiketlemektedir. Merkezi Bilânço Verileri Ofisi Ģirketlerin yıllık beyanlarını girebilecekleri bir Web ııygulaması üzerinde çalıģmaktadır Nisan 2007'den itibaren yaklaģık 290,000 iģletmeye ait 320,000 yıllık beyanın yer alması beklenmektedir 274. Belçika Merkez Bankası (National Bank of Belgium) ticaret ve sanayi iģletmeleri için kendi finansal tablo taksonomilerini yayınlamıģ ve finansal hizmet Ģirketleri dıģındaki Ģirketlerin yıllık raporlarını Nisan 2007' den sonra XBRL formatında verebileceklerini açıklamıģtır 275. ġubat 2008 yılından bu yana Belçika Ulusal Bankasına yapılan yıllık raporlar için XBRL in kullanımı mecburi olmuģtur. Ġstatistik ve Ekonomik Bilgiler Genel Müdürlüğü, Ģirketlerin yıllık raporlarında sunmuģ oldukları verileri kullanarak bu Ģirketlerin yapıları hakkında araģtırma raporları hazırlamakta ve Ģirket verilerine daha hızlı nasıl ulaģabilecekleri üzerinde çalıģmaktadır. 273 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Tokel, Ömer Emre. vd. a.g.m., s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s

163 2.8. Ġspanya Ġspanya Merkez Bankası, kredi kuruluģlarının mali tablolarını XBRL tabanlı finansal bilgi sistemi ile toplamaya baģlamıģtır. Ayrıca, Madrid Menkul Kıymetler Borsası 3000'den fazla Ģirketten mali raporlarım XBRL formatında toplamaya baģladı. Ġspanya Hükümeti de, 8000 üyelik Ģehir meclisinin bilânço raporlarını XBRL formatında hazırlamak için yeni bir proje baģlatmıģtır 276. Ġspanya Sermaye Piyasası Kurulu l2.000'den fazla Ģirketin finansal raporlarını XBRL formatında almıģtır. Bankaların büyük çoğunluğu da XBRL uyumlu olarak raporlama yapmaktadırlar yılında Ġspanya Menkul Kıymetler Borsası ve Ġspanyol bankacılık endüstrisi XBRL i kullanmaya baģlamıģlardır 278. Belediyeler ve özel Ģirketler de dâhil olmak üzere XBRL nin kullanılmasına odaklanılmıģtır Ġrlanda Ġrlanda da, Irish GAAP (lrish Generally Accepted Accounting Princeples) taksonomisinin geliģtirilmesi için bazı çalıģmalar yapılmaktadır. Ayrıca Ticaret Sicil Odası (companies registration office), vergi idaresi ve merkezi istatistik ofisinde pilot XBRL çalıģmaları yürütülmektedir. Ġrlanda yapılan çalıģmalar neticesinde ABD, Ġngiltere ve Almanya'nın XBRL alt yapısı ile karģılaģtırılabilecek düzeyde XBRL alt yapısı geliģtirmiģ durumdadır Ġsveç Ġsveç ġirketler Sicil Odası (Boiagsverket - The Swedish Companies Registration Office) Ģirket hesaplarının XBRL formatında doldurulması için bir servis oluģturmuģtur. Oda küçük ve orta ölçekli Ģirketlerin yıllık finansal tablolarını XBRL formatında kabul 276 Tokel, Ömer Emre. vd. a.g.m., s ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Mendez, S., Labra J., Andres J. ve Ordonez P., (2009), Analysis of XBRL documents containing accounting of listed firms using semantic web Technologies, meta data and semantics, miguel Angel, Miltiadis D.Lytras, Springer Science+Business Media, (EriĢim Tarihi: ). 146

164 etmektedir. OluĢturulan servis, yazılımlar tarafından üretilen hesapların otomatik geçerliliğini, raporların insanlar tarafından okunabilir olarak sunulmasını ve belgelerin dijital sertifikasyonunu desteklemektedir 279. XML ve XBRL çeģitli kurum ve kuruluģ tarafından farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Yukarıda XBRL'yi kullanan organizasyonlara ve kullanım amaçlarına iliģkin bazı örnekler verilmiģtir. 3.ÖRNEK UYGULAMALAR ĠĢ dünyasındaki ve kamu sektöründeki veri akıģında, veri formatlarından kaynaklanan sorunlar yaģanabilmektedir. Kurumsal birikimler oluģturulurken kullanılan teknolojilerin farklılıkları, söz konusu teknolojileri sunan uygulamaların marka ve kapsam bazında farklılaģabilmesi ve Türkiye'deki teknolojik bilgi altyapısının homojen olmaması, bu sorunların altında yatan baģlıca nedenler olarak sıralanabilir. Veri akıģındaki aksaklıklar, mal ve hizmetlerin üretiminden nihai tüketiciye ulaģtırılmasına kadar olan tipik süreçlerden firmaların kredi değerlendirme iģlemlerine, kamunun denetim iģlevlerinden akademik çalıģmalara kadar sayısız alanda verim kaybına yol açmaktadır. Bu çalıģmanın amacı, uluslararası bir standart olan XBRL'nin (Extensible Business Reporting Language, GeniĢletilebilir Ticari Raporlama Dili) ulusal sisteme uygulanması ve etkin veri akıģı sağlanması için bir örnek ortaya koymaktır 280. XBRL standardı, XML (Extensible Markup Language, GeniĢletilebilir Biçimleme Dili) teknolojisi üzerine kurulmuģtur. XML temel olarak; özelleģtirilebilir imler (tags) kullanan ve bu etiketler sayesinde değiģ-tokuģ edilebilir, doğrulanabilir, sorgulanıp yorumlanabilir semantik veri sunuģuna olanak tanıyan bir ağ teknolojisidir. XBRL bu anlamsal içerik avantajlarını ticari ve finansal gereksinmeler doğrultusunda özelleģtirerek, iģ dünyasındaki veri akıģını rahatlatan bir açılım sunmaktadır. XBRL, kullanımı lisans gerektirmeyen, uluslararası 170 Ģirket ve kurumun bir araya gelerek oluģturduğu Ģeffaf bir raporlama dilidir. Finansal terimlerin XBRL dilinde nasıl tanımlandığını anlatan dokümanları (spesifikasyonlar), XBRL toplulukları oluģturur. 279 ErkuĢ, Hakan, a.g.e., s Tokel, Ömer Emre. Yücel Eray. (2005), Türkiye de XBRL Stardardı: Sektörel Bilanço Verileri Üzerine Bir Uygulama, Active Veri Analiz Dergisi, Temmuz-Ağustos, Kaynak: publications / Active_52_52pdf, (EriĢim Tarihi: ), s

165 Böylelikle XBRL spesifikasyonlarını uygulayan yazılımcılar, ticari raporlama bilgilerinin oluģturulmasını, karģılaģtırılmasını, değiģ-tokuģ edilmesini standart ve çok daha kolay hale getirirler. Yine XBRL toplulukları tarafından oluģturulmuģ olan taksonomiler, her bir ticari raporlama bilgisinin standart bir biçimde nasıl tanımlanacağını ifade eder. Bilgiyi oluģturan kiģiler kendi mali sistemlerinden veriyi alırlar ve taksonomilerin tanımladığı standart bir formata dönüģtürürler. Örneğin; elektronik ortamda hazırlanmıģ yıllık Ģirket raporundaki mali durum tabloları, denetimci raporları ve notları XBRL formatında kodlandığında, ağ ortamında kolay okunabilen sayfalar Ģeklinde sunulmuģ bir doküman, kullanıcılar tarafından doğrudan okunabilir. Bu bölümde XBRL ile ilgili iki örnek uygulama yapılacaktır. Birinci örnekte herhangi bir kullanıcı dostu yazılımdan faydalanmadan ve uluslararası kuruluģlar tarafından muhasebe standartlarına (IAS, US GAAP) göre geliģtirilmiģ taksonomi ve etiketler kullanılmadan en basit Ģekliyle fmansal verilerin XBRL Ömek dokümanına dönüģtürülmesi ortaya konulmaya çalıģılacaktır. Ġkinci örnek uygulamada ise Microsoft Excel formatında yer alan fmansal verilerin ömek doküman oluģturmak Ġçin geliģtirilmiģ yazılımlar ve uluslararası kuruluģlar tarafından muhasebe standartlarına göre geliģtirilmiģ taksonomi ve etiketler kullanılarak XBRL Örnek dokümanın nasıl oluģturulabileceği ortaya konulmaya çalıģılacaktır Örnek Uygulama 1 Bu örnekte XBRL'nin çalıģma yöntemini göstermek amacıyla adım adım finansal verilerin nasıl XBRL uyumlu hale dönüģtürülerek örnek doküman oluģturulduğu ve oluģturulan bu örnek dokümanın nasıl diğer analiz araçlarına aktarıldığı ortaya konulmaya çalıģılacaktır. Örnek çalıģmanın amacı XBRL'nin temel çalıģma mantığını en basit düzeyde ortaya koymak olduğundan finansal verilerin XBRL uyumlu örnek doküman haline dönüģtürülmesi için geliģtirilmiģ olan herhangi bir özel yazılımdan faydalanamayacaktır. Ayrıca, XBRL taksonomisinin ve etiketlerinin nasıl oluģturulduğunun ortaya konulabilmesi amacıyla IASB ve Yerel Temsilcilikler tarafından geliģtirilmiģ olan taksonomi ve etiketler kullanılmayacak bunun yerine üzerinde çalıģacağımız finansal 148

166 verilere uygun olarak etiketler geliģtirilecektir. Taksonomi için mevcut bilanço formatı kullanılacaktır. XBRL örnek dokümanına dönüģtürülecek olan veri bir grup büyük defter hesabından oluģmaktadır. Bu örnek uygulama 5 aģamada gerçekleģtirilecektir. Birinci aģama: Taksonomi oluģturulması, Ġkinci aģama: Etiketlerin geliģtirilmesi. Üçüncü aģama: XBRL örnek dokümanın oluģturulması, Dördüncü aģama: Etiketlenen verilerin iyi yapılandırılmıģ bir XML dosyası haline dönüģüp dönüģmediğinin Microsoft Explorer ile test edilmesi BeĢinci aģama: Örnek dokümanın Microsoft Excel formatına dönüģtürülmesi XBRL örnek dokümanının oluģturulması için gereken bu beģ aģamalı iģlemi ayrıntılı bir Ģekilde inceleyelim. XBRL uyumlu hale dönüģtürülecek olan finansal veriler bir grup büyük defter hesabından oluģmaktadır. 149

167 Tablo 12: Tarım, Avcılık ve Ormancılık Bilânçosu (Milyar TL) Kasa 1.697,2 101 Alınan Çekler ,2 102 Bankalar 6.885,0 120 Alıcılar ,4 121 Alacak Senetleri 1.636,6 150 Ġlk Madde ve Malzeme ,8 153 Ticari Mallar 9.829,8 252 Binalar ,2 253 Tesis, Makine ve Cihazlar ,6 254 TaĢıtlar ,2 255 DemirbaĢlar 7.291,8 260 Haklar 54,8 300 Banka Kredileri ,7 320 Satıcılar ,6 321 Borç Senetleri 3.721,3 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar 3.490,0 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri 974,2 500 Sermaye ,9 * adresinden sektör bilânçosu verileri ana menüsüne ulaģılabilir. Ekler bölümünde de uygulama yapılan firmaların sektör bilânçosu ve gelir tablosuna ulaģılabilir. Birinci aģama: Taksonomi OluĢturulması Bu çalıģmada yukarıda verilen Ģirket bilânçolarına ait bazı hesaplar kullanılacaktır. Yukarıdaki tabloda verilen hesaplardan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde belirtilen bilanço formatına uygun bir XBRL örnek dokümanı üretilecektir. Bu nedenle öncelikli olarak hesaplar aģağıdaki Ģekilde görüldüğü gibi sınıflandırılmıģtır. 150

168 ġekil 35: X A.ġ lerinin Finansal Verilerin Sınıflandırılması Finansal veriler MSUGT de belirtilen bilanço formatına göre sınıflandırıldıktan sonra bir sonraki aģama olan etiketlerin üretilmesi aģamasına geçilir. Ġkinci aģama: Etiketlerin geliģtirilmesi Taksonomi yapıldıktan sonra ikinci aģama; sınıflandırılan verilerin etiketlenmesinde kullanılacak olan etiketlerin oluģturulmasına gelir. XML'de veriler istenilen etiketlerle etiketlenebilmektedir. Ancak, XBRL finansal veriler için standart etiketler kullanılmasını öngörerek XML'in bu esnekliği sınırlandırılmaktadır. Finansal verilerin etiketlenmesi için kullanılacak olan etiketler IASB ve Yerel Temsilcilikler tarafından geliģtirilmektedir. Ancak bu örnek çalıģmada uluslararası kuruluģların geliģtirdiği etiketleri yerine kendi oluģturduğumuz etiketler kullanılacaktır. 151

169 Etiketler oluģturulurken bazı kurallara uyulması gerekmektedir. Daha önceki bölümlerde değinilen bu kuralları burada bir kez daha tekrar etmekte fayda bulunmaktadır. 1. Etiketler bir harf ile baģlar, 2. Etiketler sadece harfler, rakamlar, nokta (.), çizgi (-) ve altçizgiden (_) oluģabilir, 3. Etiketler yukarıda belirtilen özel karakterler ile baģlamaz, 4. Etiketlerde boģluk olmaz, 5. Etiketlerde bölme (/) iģareti yer almaz, 6. Etiketler XML harfleri ve bunların kombinasyonları (XML, xml, xml, XmL gibi) ile baģlamaz. Etiketler yukarıdaki kurallara uygun olmak kaydıyla istenilen Ģekilde üretilebilir, Etiket isimleri "küçük (<)" ve "büyük (>)" iģaretleri arasında yazılır. Bitirme etiketlerinde bunların yanında "/" iģareti de kullanılır. Bu kurallara göre yukarıda verilen finansal veriler için geliģtirilmiģ olan etiketler aģağıdaki gibi olabilir: 13. Finansal Veriler Ġçin Taksonomiye Uygun Olarak Etiket OluĢturulması A- TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK BĠLÂNÇOSU (MĠLYAR TL) 2001 AKTĠFLER DONEN_VARLIKLAR Hazır_Değerler 100 Kasa Kasa 1.697,2 101 Alınan Çekler Açekler ,2 102 Bankalar Bankalar 6.885,0 Tic_Alacaklar 120 Alıcılar Alıcılar ,4 121 Alacak Senetleri Alacak_Sntleri 1.636,6 150 Stoklar 153 Ġlk Madde ve Malzeme ĠlkMadde ,8 252 Ticari Mallar Ticari_Mallar 9.829,8 253 DURAN_VARLIKLAR 254 Mduran_Varlıklar 255 Binalar Binalar ,2 260 Tesis, Makine ve Cihazlar TesMakCih ,6 152

170 300 TaĢıtlar Tasıtlar 320 DemirbaĢlar Demirbas MadOlmDur_Varlıklar 321 Haklar Haklar 54,8 PASIF KISA_VADELI_YAB_KAYNAK Mali_Borçlar 360 Banka Kredileri BankKredi 361 Satıcılar Satıcı Ticari_Borçlar 500 Borç Senetleri Borç_Sntleri Odenecek_Vergiler , , , , , ,0 Ödenecek Vergi ve Fonlar Vergi 974,2 Öden.SosyalGüvenlikKesintileri SSP ,9 Sermaye OZKAYNAKLAR Oden_Sermaye Sermaye Etiketler oluģturulurken yukarıda yapılan taksonomideki mantık gözönünde bulundurulmalıdır. Bir ana etiketin altında birden fazla alt etiket yer alabilir. Buna yuvalanma denilmektedir. Veriler sadece bir alt etiketin içerisinde yer alabilir. XML teknolojisindeki yuvalanmayı Tek Düzen Hesap Planındaki Ana hesap ve alt hesaplara benzetebiliriz. Taksonomideki mantığa uygun olarak yukarıdaki gibi etiketler oluģturulduktan sonra sıra verilerin bu oluģturulan etiketler ile etiketlenmesine gelmektedir. Üçüncü AĢama: XBRL Örnek Dokümanın OluĢturulması Finansal verilerin etiketlenmesi için Notepad'den faydalanılır. Notepad, basit bir metin oluģturma ve düzenleme programıdır. Finansal veriler, oluģturulan etiketler kullanılarak Notepad ortamında aģağıdaki Ģekilde etiketlenir ve böylece XBRL örnek dokümanı oluģturulur. 153

171 Notepad üzerinde oluģturulan örnek doküman. txt ya da, xml formatında kaydedilebilir. Dosyanın. txt formatında saklanması daha sonra üzerinde düzeltme yapılmasına imkân verecektir..txt formatında dosya daha sonra istenildiğinde farklı formatlarda da kaydedilebilir. 154

172 Yukarıdaki Ģekilde görülebileceği gibi, txt formatındaki belge "Dosya" üzerinde yer alan "Farklı Kaydet" fonksiyonu seçilir ve dosya adının sonuna ",xml" uzantısı yazılarak XML formatında ayrı bir dosya olarak da kaydedilir. Dördüncü aģama: Etiketlemenin doğru yapılıp yapılmadığının test edilmesi Etiketlenen verilerin iyi yapılandırılmıģ bir XML dosyası haline dönüģüp dönüģmediğinin Microsoft Explorer ile test edilmesi için Microsoft Explorer kullanılarak açılır. Microsoft Explorer üzerinde "Dosya" menüsünde "Aç" seçeneği seçilir. "Gözat" düğmesi tıklanarak X A.ġ lerinin. xml dosyası bulunur ve çift tıklanarak Microsoft Explorer tarafından açılması sağlanır. 155

173 açılacaktır. Eğer örnek doküman doğru etiketlenmiģ ise, xml uzantılı dosya bir web sayfası gibi 156

174 157

175 verecektir. Eğer etiketlemede bir eksiklik ya da hata yapılmıģ ise aģağıdaki gibi bir hata mesajı Yukarıdaki hata mesajında örnek doküman içinde yer alan bir etiket adında geçersiz bir karakter olduğu belirtilmektedir. Bu hatanın düzeltilmesi için A-TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK notepad.xml.txt adlı dosyaya giderek düzeltme yapılır ve "Farklı Kaydet" fonksiyonu kullanılarak tekrar A-TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK notepad.xml dosyası oluģturulur. Etiketleme iģlemi sırasında yapılan en yaygın hatalar açılıģ ve kapanıģ etiketlerinin aynı olmaması, kapanıģ etiketlerinde "/" iģaretine yer verilmemesi ve etiket isimlerinde uygun olmayan (virgül gibi) karakterlerin kullanılmasıdır. Veriler doğru bir Ģekilde etiketlendikten sonra sıra etiketlenen verilerin istenilen formata dönüģtürülmesine gelir. Biz bu örneğimizde etiketlenen verileri Microsoft Excel formatına dönüģtüreceğiz. 158

176 BeĢinci aģama: Örnek dokümanın Microsoft Excel formatına dönüģtürülmesi Örnek dokümanın Excel formatına dönüģtürülebilmesi için öncelikle Microsoft Excel yardımıyla oluģturulan A-TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK. xml dosyası açılır. Bunun için Dosya menüsünden Aç düğmesi tıklanır ve Excel e aktarılacak olan.xml dosyası bulunur. 159

177 A-TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK.xml dosyasının üzerine çift tıklandığında aģağıdaki diyalog kutusu ile karģılaģılır. Bu diyalog kutusunda yer alan "XML Kaynağı Görev Bölmesini" kullan seçeneği seçilip "Tamam" düğmesi tıklandığında aģağıdaki diyalog kutusu ile karģılaģılır. 160

178 Bu pencerede "Bu iletiyi daha sonra gösterme" iģaretlenerek "Tamam" düğmesi tıklanır. Bu iģlem yapıldıktan sonra etiketlenen veriler Microsoft Excel çalıģma sayfasının sağ tarafında görülecektir. 161

179 XML etiketleri "XML Kaynağı Görev Bölmesi"nde görüldükten sonra sıra bu verilerin Excel'de hazırlanmasına gelmiģtir. Bunun için iki yöntem bulunmaktadır. 1.XML Kaynağı Görev Bölmesinde yer alan veri element sürükle/bırak yöntemi ile istenilen hücreye taģınır. 2.Excel çalıģma sayfasında bir hücre seçilir ve bu hücreye hangi verinin gelmesi isteniyorsa XML Kaynağı Görev Bölmesinde bu hücrenin üzerine çift tıklanır. XML Kaynağı Görev Bölmesinde yer alan elementlerden her birisi Excel çalıģma sayfasında yer alan sadece bir hücreye taģınabilir. Eğer bir elementin birden fazla hücreye taģınması isteniyorsa diğer hücrelere "+" iģareti konarak ilk taģınmıģ olan hücre seçilir. Örneğin, ilk hücre A5 ise ve A5'te yer alan veri A10 hücresine de taģınmak isteniyorsa A10 hücresine +A5 yazılırsa A5'te yer alan veri A10 hücresine de taģınmıģ olur. XML kaynağı Görev Bölmesinde istenirse etiketlerin yanında, değerler de görüntülenebilir. Bunun için Görev Bölmesinin altında yer alan "Seçenekler" bölümünde "Verileri Görev Bölmesinde Ön Ġzle" seçeneği seçilir. 162

180 Böylece değerler etiketlerin yanında görülebilir. XML Kaynağı Görev Bölmesinde yer alan etiketler Excel çalıģma sayfasına aktarıldığında çalıģma sayfasındaki hücrenin çizgileri mavi renge dönüģür ve görev bölmesinde yer alan etiketin, Excel çalıģma sayfasına taģındığını göstermesi için yazı Ģekli"kalın" olarak değiģir. Herhangi bir etiket Excel hücresine taģındığında hücrenin kenarında aģağıdaki resimde görülen üç seçenek içeren bir diyalog kııtusıı açılır. Bu kutuda; 1) Verinin zaten baģlığı var 2) XML baģlığını sola yerleģtir 3) XML baģlığını üste yerleģtir seçeneklerinden 2. veya 3. seçenek seçildiğinde görev bölmesinde yer alan etiket Excel çalıģma sayfasına otomatik olarak gelecektir. 163

181 Bütün etiketler Excel çalıģma sayfasına taģındıktan sonra sıra değerlerin Excel sayfasına taģınmasına gelir. 164

182 Verilerin iģaretlenen hücrelere taģınması için Veri menüsü üzerinde önce XML e daha sonra da Al seçeneğine tıklandığında veriler Excel çalıģma sayfasına kendiliğinden gelecektir. 165

183 Yukarıda anlatıldığı Ģekilde veriler Excel çalıģma sayfasına aktarıldıktan sonra bu tablo üzerinde istenilen iģlemler yapılabilir. 166

184 Bu örnekte bir finansal tablo kesitinin XBRL uyumlu hale getirilebilmesi için yapılan iģlemleri gördük. Örnek uygulamadan anlaģılabileceği gibi herhangi bir finansal raporda yer alan verilerin etiketlenmesi manüel olarak oldukça zor, karmaģık, sıkıcı ve hata yapmaya oldukça açık bir uygulamadır. Bu nedenle finansal raporların XBRL uyumlu örnek dokümanlar haline dönüģtürülebilmesi için bir takım yazılımlar geliģtirilmiģtir. Örnek doküman üretilebilmesi için kullanılabilecek olan yazılımların listesi daha önce verilmiģtir. Ayrıca bu yazılımlara internet adresinden ulaģılabilmektedir. 167