1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ GELĠġĠMĠ

Transkript

1 1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ GELĠġĠMĠ 1.1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN DÜNYADAKĠ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ: Yapılan iģ ile sağlık arasındaki iliģkiler üzerinde, ilk defa Yunan ve Roma uygarlıklarında durulmaya baģlanmıģtır. Fakat bu konuda etraflı incelemeler, Paracelsus ( , iģçilerin sağlık konularını ele alan ilk hekimlerdendir), Gregorius Agricola-George Bauer (Saksonyalı hekim, 1526'da Avrupa madenlerinde çalıģan iģçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren De Re Metalica adlı eserini yazmıģtır) ve Bernardino Ramazzini ile baģlar. Büyük Ġtalyan klinikçisi Bernardino Ramazzini ( ), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir. Ramazzini, 1713 yılında yayınladığı "De Morbis Artificum Diatriba" isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meģgul olmuģtur. Endüstri sağlığı sorunları, daha sonra, özellikle sanayileģme hareketleri içinde büyük bir ilgi toplamıģtır. ĠĢ hekimliği Ġtalya'da doğmuģ ise de, büyümesini ve geliģmesini sanayi inkılabının ( ) beģiği olan Ġngiltere'de geçirmiģtir. Endüstri sağlığı meselelerinin devlet tarafından ele alınması, Ġngiltere'de Sanayi Ġnkılâbı hareketlerinin hızlanmaya baģladığı devrelere rastlar. Bu ülkede, XIX. yüzyılın baģlarında (1802), Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu ve bunu izlemek üzere (1833) Fabrikalar Kanunu yayınlanmıģtır. Bu sonuncu kanunda, ĠĢ Güvenliği MüfettiĢliği öngörülmüģtür. Aynı devrelerde, diğer Avrupa ülkelerinde de devletin çalıģan insanı himaye etmeye baģladığı görülür: Fransa'da 1810 yılında yayınlanan Ġmparator Kararnamesi, yine aynı ülkede 1841 yılında yayınlanan ĠĢ Mevzuatı bu gayretlerin ilk ürünleridir yılında Cenevre'de, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) kurulmuģtur. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar, iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleģme çıkarılmıģtır. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuģtur. 20. yüzyılda, iģ sağlığı ve güvenliği, sanayide yaģanan geliģmelerle birlikte, özellikle kalkınmıģ ülkelerde ön planlarda yer almaya baģlamıģtır. Gerçekten, Amerika BirleĢik Devletleri baģta olmak üzere, Ġngiltere, Kanada, Avustralya, Japonya ve Almanya gibi ülkelerde, iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili modern düzenlemeler yapılmıģtır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içerisinde de, 1980'li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya baģlanmıģtır. Özellikle, 1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iģ sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiģ ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıģtır. 1

2 1.2. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN TÜRKĠYE'DEKĠ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ: Türkiye'de çalıģan insanı koruma hareketleri ise, 1865 yılında yayınlanan Dilaver Paşa Nizamnamesi ve onu izleyen Maadin Nizamnamesi (1869) ile baģlamıģtır. Endüstri sağlığı konusunun bütün yönleriyle ele alınması ise Cumhuriyet döneminde gerçekleģmiģtir yılında çıkartılan "Dilaver PaĢa Nizamnamesi"nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası iģçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalıģma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeģitli konuların ele alındığı görülür yılında çıkarılan "Maadin Nizamnamesi" ise, bütün madenlerde çalıģanların güvenliği ile ilgili çeģitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kurulduğu tarihten itibaren ise, iģ sağlığı ve güvenliği olgusu da gündeme getirilmiģ ve çeģitli yasal düzenlemeler yapılmaya baģlanmıģtır. 10 Eylül 1921 tarihinde Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanunu çıkartılmıģtır. Daha sonra, 8 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3008 sayılı ĠĢ Kanunu içerisinde de, temel iģ sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almıģtır yılında çıkarılan 931 sayılı ĠĢ Kanunu içerisinde ilk defa modern hükümlerle yer alan disiplin, bu Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafından Ģekil yönünden iptal edilmesinden sonra, 1971 yılında çıkarılan 1475 sayılı ĠĢ Kanunu içerisinde de aynı hükümlerle yer almıģtır. Batı'da, yıldır yaģanan endüstri devriminin bir nebze olsun yakalanabilmesi için, sanayileģmenin sürdürüldüğü 1970, 80 ve 90'lı yıllarda ise, 1475 sayılı ĠĢ Kanunu ve bu çerçevede çıkarılmıģ olan Tüzük ve Yönetmelikler, iģ sağlığı ve güvenliği alanının gereksinimlerine belli ölçüde cevap verebilmiģtir. Ancak, 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın baģlamasıyla birlikte, teknolojinin, tüm sanayi koģullarının, endüstri iliģkilerinin ve çalıģma mevzuatının baģ döndürücü bir hızla ilerlediği ve değiģtiği gerçeği ortaya çıkmıģtır. Avrupa Birliği'nin, Aralık-1999'daki zirvesinde, Türkiye'ye adaylık statüsünün tanınmasıyla birlikte, 2003 yılında 4857 sayılı ĠĢ Kanunu çıkarılmıģtır. Bu Kanunun iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri, belki birkaç madde dıģında, aynen 1475 sayılı ĠĢ Kanunu'ndan aktarılmıģtır. Ancak, 4857 sayılı ĠĢ Kanununa göre çıkarılması gereken yönetmelikler, Avrupa Birliğinin 89/391/EEC sayılı çerçeve direktifine ve diğer bireysel direktiflere göre uyumlaģtırılmıģtır ve 2003 yılı ile 2004 yılı içerisinde artarda yayımlanmıģtır. Dolayısıyla, ülkemizde iģ sağlığı ve güvenliği mevzuatı modern hükümlerle donatılmıģ durumdadır. Ancak, uygulamada çok fazla mesafenin kat edilmesi gerekmektedir. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) tarafından bugüne kadar iģçi sağlığı ve iģ güvenliğine iliģkin 30 sözleģme ve pek çok önemli karar kabul edilmesine karģın, Türkiye bunlardan sadece 7 ILO SözleĢmesini imzalamıģtır. Bu yaklaģım sonucu geliģkin bir mevzuatın bulunduğu ülkemizde iģçi sağlığı ve iģ güvenliği sorunları çözüme kavuģturulamamıģtır. 2

3 2003 yılında birçok yeni düzenleme getiren ve halen yürürlükte olan 4857 sayılı ĠĢ Kanunu hükümleri ve ilkeleri gereğince iģverenler, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında aģağıdaki genel prensiplere uymakla zorunludur: Risklerin önlenmesi, Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, ĠĢin kiģilere uygun hale getirilmesi için, özellikle iģyerlerinin tasarımında, iģ ekipmanları, çalıģma Ģekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalıģma ve önceden belirlenmiģ üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, Teknik geliģmelere uyum sağlanması, Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiģtirilmesi, Teknolojinin, iģ organizasyonunun, çalıģma Ģartlarının, sosyal iliģkilerin ve çalıģma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliģtirilmesi, Toplu korunma önlemlerine, kiģisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, ĠĢçilere uygun talimatların verilmesi. Yeni mevzuat ilkelerinden bir diğeri de, çalıģanların mesleki riskler konusunda eğitilmesi, bilgilendirilmesi ve katılımlarının sağlanmasıdır. Bugün gelinen noktada, iģ sağlığı ve güvenliği bir bilim dalı olarak ele alınmaktadır. Sanayide ve çalıģma hayatında yeni ortaya çıkan risklerle ilgili, sürekli olarak araģtırma ve geliģtirme çalıģmaları yürütülmekte ve yeni yasal düzenlemeler yapılmaktadır ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN ÖNEM KAZANMASININ NEDENLERĠ Teknik Zorunluluklar Bilim ve teknolojinin hızla geliģmesi ve yeni enerji kaynaklarının bulunarak kullanılması sonucu üretim süreçleri daha karmaģık hale gelmektedir. Bunun sonucunda yeni riskler ortaya çıkmaktadır. Elektronik fabrikalarında olduğu gibi ileri teknolojiyle çalıģılan bazı fabrikalarda iģçilerin son derece hassas ve dikkatli olmaları gerekmektedir. Bu da çalıģanların çok sağlam psikolojik ve fizyolojik yapıya sahip olmalarıyla sağlanabilir. Ayrıca kimya sanayinde olduğu gibi operatörlerin izole edilmiģ bir bölümde çok uzun zaman göstergeleri izlemek Ģeklindeki çalıģma koģulları çalıģanlarda stres ve benzeri ruhsal bozukluklar yaramaktadır. Tekstil ve gıda sanayilerinde kullanılan teknolojilerden 3

4 kaynaklanan titreģim, yoğun gürültü, koku, radyoaktivite gibi faktörlerin artması çeģitli iģ kazaları ve iģçi sağlığı sorunlarına yol açmaktadır. Ekonomik Zorunluluklar Yeni teknoloji, yeni üretim teknikleri, daha kompleks makineler ve rekabet ortamı yeni yatırım ve araģtırmaları gerektirmektedir. Bunlar son derece büyük harcamaları gerektirmektedir. Bu nedenle çoğu kez maksimum yarar sağlanması için vardiya sistemi gündeme gelmektedir. Vardiya sistemi gece çalıģmalarını zorunlu kılmakta ve gece çalıģmalarıysa sağlık yönünden ve sosyal yönden çalıģanları gittikçe daha çok hırpalamaktadır. Bunun sonucunda birçok sanayi kolunda devamsızlık ve iģi bırakma eylemleri, iģgücü devir hızının yüksekliği gibi sorunlar ekonomik açıdan önemli maliyet artıģlarına neden olmakta ve konuya çözüm arama yönünde daha çok çaba harcanmasına neden olmaktadır. Sosyal Zorunluluklar ĠĢletmelerin verimliliğini artırmak ve daha fazla kâr sağlamak amacıyla üretim temposunun hızlandırılması, aģırı iģ bölümü, vardiya sistemi ve rahatsız edici çevresel koģullar, çalıģanların ve iģçi kuruluģlarının haklı tepkilerine yol açmıģtır. Çoğu kez toplumun diğer kesimleri de bu haklı tepkileri desteklemiģlerdir. Bu tepkiler ilk önce çalıģma sürelerinin kısaltılması, sağlık tedbirlerinin alınması, çalıģma koģullarının iyileģtirilmesi amacına yönelik olmuģtur. Nitekim bu tepkilerin sonucu olarak geliģmiģ sanayi ülkeleri, istekler doğrultusunda, bir taraftan yasal düzenlemelerle bazı çözümler getirmeye çalıģmıģlar, bir taraftan da özellikle yürüyen bant sistemi kullanılan iģyerlerinde, maden ve inģaat sektöründe, kısaca ağır çalıģma koģullarının bulunduğu iģkollarında yabancı iģçi çalıģtırma yoluna gitmiģlerdir. Bütün bu geliģmeler iģçi sağlığı ve iģ güvenliği konusuna gittikçe daha çok önem verilmesine neden olmaktadır ĠĢçiler Yönünden ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi ĠĢ kazaları ve meslek hastalıklarından doğrudan ve en çok etkilenenler bu meslek riskleriyle karģılaģan iģçilerdir. ĠĢ kazaları çoğu kez yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açabilmektedir. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıklarıyla karģılaģan kiģiler iģ güçlerinin tümünü ya da bir bölümünü sürekli olarak ya da belirli bir süreyle kaybetmek durumundadırlar. Böyle bir kaybınsa ücret gelirinin tümünün ya da bir bölümünün sürekli ya da belirli bir süre ile kaybedilmesi anlamına geleceği açıktır. ĠĢçilerin, çoğu kez ücret gelirinden baģkaca bir gelirleri bulunmayan kiģiler olması, bu kayıpları hem kendileri, hem de bakmakla yükümlü bulundukları aile üyeleri için kuģkusuz daha da güç katlanılır bir hale getirmektir. ĠĢçilerin iģ kazaları ya da meslek hastalıkları sonucunda iģlerini kaybetmeleri halinde karģılaģacakları güçlük ve problemler çok çeģitlidir ĠĢçiler her Ģeyden önce sağlıklarını kaybedeceklerdir. Sağlığını 4

5 kaybeden iģçilerinse bedensel, ruhsal ve sosyal açılardan olumsuz etkilenmeleri kaçınılmazdır, iģ kazaları iģçileri iki Ģekilde etkileyebilir. Birincisi iģçi sakat kalabilir. Ġkincisi hayatını kaybedebilir. Ölüm halinde iģçiyi geri getirmek olanaksızdır. Yani olayın tazmini tam anlamıyla hiçbir Ģekilde sağlanamaz. ĠĢçinin sakat kalması halinde ise sakatlığının geçici ya da sürekli olmasına göre geçici ya da sürekli iģ göremezlik gelirine hak kazanır. Sosyal sigortalar tarafından yapılan bu ödemeler çok yararlı olmakla beraber iģçinin gerçek kayıplarını karģılamaktan uzak kalacaktır. ĠĢçi ve ailesi için ortaya çıkan kayıpları Ģu Ģekilde gruplandırabiliriz: Gelir Düzeyinde Azalmalar ĠĢ kazaları değiģik ağırlıklarda ortaya çıksa da, en hafifinden en ağırına kadar hepsinin sonucunda iģçinin gelirinde kesinlikle bir miktar azalma olmaktadır. Bu azalma, iģini kaybetme nedeniyle ücret kaybı gibi, doğrudan bir azalma olabilir. Bazen de olası bir terfi olanağının yitirilmesi ya da ailesinin iģçinin eğitimi, beslenmesi, giyimi için yaptığı harcamaların, bir diğer deyiģle, ailesinin iģçiye yaptığı yatırımların karģılığını alamamaktan doğan kayıplar gibi dolaylı azalmalar görülebilir. Çalışma Gücünde ve Meslekte Kazanma Gücünde Kayıplar ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda iģçi, en değerli varlığı olan sağlığını kaybetme tehlikesiyle karģı karģıyadır. Bazı doku ve organlarını kaybetmesi, organlarının bir ya da birkaçını kaybetme riski vardır. En azından bazı organlarının kullanımı kısıtlanabilecektir. Bu durum kuģkusuz iģçinin bundan sonraki çalıģma hayatını etkileyecek ve belki de iģçi çalıģma hayatından tamamen kopmak zorunda kalacak ve bir daha çalıģamayacaktır. Bütün bunlar dolaylı olarak gelir düzeyini de etkileyecektir. Örneğin; kaza sonucu ayaklarını kaybeden bir sürücü artık mesleğini sürdüremeyecek, belki oturduğu yerde yapabileceği baģka bir mesleği öğrenmeye çalıģacaktır. Sözgelimi büro elemanı olarak daktilo yazmasını öğrenecektir. Burada eski mesleği olan sürücülük mesleğinde kazanma gücünü kaybetmiģtir. Ancak geri kalan yetenekleriyle baģka bir mesleğe yönelmesi söz konusudur. Bazen daha kötü sonuçlar da doğabilir. Aynı kaza sonucunda iģçinin felç olduğunu varsayarsak, ne sürücü olarak, ne de baģka herhangi bir iģte çalıģması artık düģünülemez. ĠĢte bu durumda çalıģma gücü tümüyle kaybedilmiģtir. Psikolojik ve Ruhsal Sorunların Ortaya Çıkması Kaza geçirinceye kadar üretken olan iģçi, artık tüketici ve belki de baģkalarına muhtaç hale gelmiģtir. Kendisini iģe yaramayan, ailesine ve topluma yük olan bir kiģi olarak hissetmektedir. Bu duygu insanları değiģik psikolojik bunalımlara itebilir. ĠĢçinin çektiği maddi ve manevi acıların ailesine yansıması da kaçınılmazdır. Bunların maliyetini tam ve doğru olarak hesaplayabilmekse hemen hemen olanaksızdır. Sakat kalan iģçilerin topluma yeniden kazandırılmaları için rehabilitasyon çalıģmaları mutlaka gereklidir ve yararlıdır. Ancak bunların çok masraflı olmaları bir yana, tam bir çözüm getirdikleri de söylenemez. Kaza sonucu çalıģamaz duruma düģen kiģilerin yaģam tarzlarında ve 5

6 çevrelerinde değiģiklikler olacaktır. ĠĢ kaybıyla beraber statü kaybı, buna bağlı olarak dost ve arkadaģ çevresinde azalmalar olabilecektir. Bütün bunları olduğu gibi kabul edebilmek çok zordur. Bugün, normal olarak, bir iģçinin bakmakla yükümlü olduğu bağımlı nüfusu ortalama dört kiģi olarak kabul edersek, bir iģ kazası en az dört beģ kiģinin yaģantısını etkileyecektir ĠĢverenler Yönünden ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi ĠĢçi sağlığı ve iģ güvenliğinin iģletme açısından çok yönlü önemi vardır. ĠĢletme tarafından planlı ve bilimsel Ģekilde yapılan iģ güvenliği harcamaları iģ kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltabilir. Verimlilik ve üretim bu sayede artar. Ayrıca, bu tedbirlerin alınmasıyla hem nitelikli iģgücü, hem de makine, hammadde, donatım ve diğer araç ve gereçler korunmuģ olur. Böylece üretimin ve iģletmenin sürekliliği sağlanmıģ olur. Bu açıdan düģünüldüğünde, konuya gerekli önemin verilmemesi halinde ortaya çıkabilecek maliyetler de kendiliğinden anlaģılmaktadır, iģ kazalarından doğan, maliyetlerin iģletmeler açısından iki ana grupta toplandığı söylenebilir. Bunlardan ilki doğrudan maliyetler ya da sigortalanmıģ maliyetler, ikincisi de dolaylı ya da sigortalanmamıģ maliyetlerdir. Bu iki maliyet grubu birlikte değerlendirilirse iģletmeler açısından bir toplam maliyet ortaya çıkmaktadır. Doğrudan Maliyetler Doğrudan maliyetler, kaza sonucu doğan zararların ödenmesiyle ortaya çıkan maliyetlerdir. Parasal olarak ölçülebilirler. Doktor, ilâç, tedavi ve bakım masrafları, geçici ve sürekli iģ göremezlik ödenekleri, malullük aylıkları, ölüm tazminatları, mahkeme masrafları, sigortalıya ödenen tazminatlarla, cezai ödemelerdir. Dolaylı Maliyetler Dolaylı maliyetler doğrudan maliyetlerden farklı olarak kapsam ve miktar bakımından tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir. Ancak, miktar olarak, dolaylı maliyetlerin doğrudan maliyetlerden çok fazla olduğu söylenebilir. Dolaylı maliyetler çeģitli açılardan gruplandırılabilir: Kaza Nedeniyle Ortaya Çıkan Hasarın Maliyeti: Kazada hasara uğrayan araç gerecin onarım ve yenilenmesine yönelik net maliyetler, kaza esnasında kısmen ya da tamamen tahrip olan hammadde ve ürünlerden doğan kayıplar. Kaza Nedeniyle Yapılması Gereken Harcamaların Maliyeti: Bu tür harcamalar, normal zamanlarda yapılması gerekmeyen, kaza sonucu yapılması zorunlu olan harcamalardır. Kazaya uğrayan iģçilere yapılan ilk yardım ve acil yardım giderleri, kazaya uğrayan iģçinin yardımına giden ya da onun ürettiği parçaya ihtiyacı olduğu için çalıģmasına devam edemeyen iģçilere ödenen ücretler bu grupta değerlendirilebilir. Ayrıca, kaza nedeniyle ek tedbirlerin alınmasında yapılan düzenlemelerin maliyeti, iģyerlerinin normal çalıģma düzenine dönebilmesi için yapılan temizleme, onarım ve yeni yatırımların maliyeti, adli makam ve yetkililerce yapılan inceleme ve soruģturmaların maliyeti. 6

7 Üretimde ve Verimlilikte Ortaya Çıkan Azalmaların Maliyeti: Kazaların doğurduğu üretim kayıpları fazla çalıģma yoluyla giderilmeye çalıģılmaktadır. Kazalar nedeniyle aksayan iģlerin tamamlanması için yapılan fazla çalıģma ücretleri ile ısınma, aydınlatma vb. harcamalar bu grupta değerlendirilebilir. Kazaya uğrayan iģçilerin iģbaģı yaptıktan sonra verimlerinin düģmesinden kaynaklanan kayıplar, diğer iģçilerinse kazalar ve ölümler nedeniyle moral bozukluğu nedeniyle verimlerinin düģmesinden kaynaklanan kayıplar, kaza geçiren iģçilerin yerine yeni iģçi alımı gerekiyorsa bunun getirdiği ek harcamalar ve yeni iģçilerin iģe alıģıncaya kadar geçirdikleri zamandan doğan kayıplar da hemen akla gelen hususlardır. Bunların yanı sıra kaza sırasında üretime ara verilmesi yüzünden, makinelerin durması ya da hasara uğraması yüzünden ortaya çıkan üretim kayıpları da maliyetlere eklenebilir. Ürün Teslimindeki Gecikmelerden Ötürü Pazar Kaybından Doğan Zararın Maliyeti: Kaza nedeniyle normal çalıģma düzeni aksayan iģletme, gecikmeler nedeniyle normalde, ulaģabileceği üretimden sağlayacağı kârdan yoksun kalacağı gibi, teslim etmesi gereken ürünleri zamanında teslim edememesi nedeniyle uzun çabalar sonucunda elde ettiği pazar payından da kayıplara uğrayabilir. Bunun etkisi çok uzun sürebilir. SatıĢların düģmesi iģletmeyi bunalıma sokabilir. Ayrıca, iģletme Ģöhret kaybedecek, prestiji sarsılacak, geç teslim nedeniyle belki, sözleģme gereği para cezası ödemek zorunda kalacak ve gene belki de erken teslim halinde alabileceği primden yoksun kalacaktır Ülke Ekonomisi Açısından ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi ĠĢ kazası ve meslek hastalıkları ülke ekonomisi açısından da son derece önemlidir. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle ülke ekonomisi de birçok kayıplara uğramaktadır. Bir kere yetiģmiģ insan gücü kaybı ve bunların iģ göremez duruma gelmeleri ülke ekonomisini zarara uğratmaktadır. Sosyal ve kültürel bir varlık olan insan gücünün kaybı toplumun bir kaybıdır. Bu kaybın ölçülmesi son derece güçtür. Tek bir iģçi ve iģletme açısından düģünüldüğünde kazaların ve hastalıkların maliyeti rakam olarak belki çok büyük görülmeyebilir. Ancak, ülke ekonomisi açısından durum hiç de öyle değildir. Kazaya ya da hastalığa maruz kalan iģçi, üretimden düģtüğü gibi, ülke ekonomisine de tüketici olarak bir yük olacaktır. Bu nedenle çalıģanları korumak ve kazaları önlemek, kaza sonucu ortaya çıkan zararları tazmin etmekten daha kolay ve ucuzdur Ġġ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ KAVRAMI: ĠĢ sağlığı ve iģ güvenliğinin en genel tanımı ĠĢyerlerinde, iģlerin yürütülmesi sırasında, çeģitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı durumlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli ve bilimsel çalıģmalardır olarak yapılabilir. 7

8 ĠĢ sağlığı ve güvenliği tıp, hukuk, mühendislik ve iktisat disiplinlerinin ortak ilgi alanını oluģturan çalıģanların sağlık ve güvenlik konulan ile ilgili çok yönlü ve geniģ kapsamlı bir alandır. ĠĢyeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile çalıģma koģullarından kaynaklanan çeģitli riskler nedeni ile çalıģanların sağlığı bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teģhis ve tedavisi de bu uğraģıların içine girer, ama bu çalıģmaların asıl amacı, iģyeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol altına almak suretiyle iģyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu ortamda bulunan ve çalıģan kiģilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne geçmektir. ÇalıĢma Ģartları, çalıģan kiģinin bedensel ve ruhsal sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebildiğinden, iģ güvenliğinin sağlanması ile toplumun mutluluğu arasında bir iliģki kurmak da mümkündür. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de meydana gelen iģ kazaları ve meslek hastalıklarının bir bölümü ölümle, bir bölümü ise sakatlanma ve yaralanmalarla sonuçlanmaktadır. Bu olayların manevi üzüntüsü ve meydana gelen maddi zararın ve milli servet kaybının büyüklüğü, insanların iģ sağlığı ve iģ güvenliği üzerinde önemle durmalarının önemli nedenleridir. ĠĢverenler; maddi ve manevi menfaatleri nedeniyle, çalıģanlar; doğrudan etkilenen kiģiler olarak, devlet ise, vatandaģlarının sağlığını ve mutluluğunu düģünmek zorunda olduğu için ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği konusu ile yakından ilgilenmek durumundadır. Buna göre iģ sağlığı ve iģ güvenliğinin amacı aģağıdaki üç madde ile özetlenebilir. a. Çalışanları korumak : ÇalıĢanları iģyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve güvenli bir ortamda çalıģmalarını sağlamak iģçi ve iģ güvenliğinin ilk amacıdır. b. Üretim güvenliğini sağlamak : ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluģabilecek iģ gücü ve iģ günü kayıplarının en aza indirgenmesi, dolayısıyla iģ veriminde artıģın sağlanması ile üretim korunması iģçi sağlığı ve iģ güvenliğinin diğer bir amacıdır. c. İşletme güvenliğini sağlamak : ÇalıĢma ortamlarında alınan tedbirlerle, iģletmeyi tehlikeye sokabilecek yangın, patlama, makine arızaları ve devre dıģı kalmalarını ortadan kaldırılması iģletme güveliğini sağlayacaktır. Bir baģka deyiģle, iģçi sağlığı ve iģ güvenliğinin amacı; kaza ve hastalık Ģeklinde ortaya çıkan tehlikelerden çalıģanları korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek, mümkünse ortadan kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini hedefleyip yaģam kalitesini yüksek tutarak çalıģanların mutlu olmalarını sağlamaktır. 8

9 ĠĢ sağlığı ve iģ güvenliği çalıģmalarının iki temel boyutu vardır: Bunlardan birisi, çalıģanların sağlığının yapacakları iģle ilgisini araģtıran, belirleyen (örneğin; daha önce akciğer rahatsızlığı geçirmiģ bir kiģinin tozlu bir iģte çalıģtırılmaması gibi) ve iģyeri ortamında oluģabilecek bazı risklere karģı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak (örneğin; tetanos aģısı uygulaması vb. gibi) ve iģyerindeki çalıģmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarının teģhis ve tedavisi ile hastalığın yapılan iģle ilgisini araģtırarak gerekli önlemleri almak Ģeklinde ifade edilebilecek olan tıbbi boyuttur. Bu ilgi alanına "ĠĢ Hekimliği" adı verilebilir. Ġkinci boyut ise, iģyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması, bununla ilgili ölçümler yapılması (örneğin; iģyerinde kullanılan çeģitli kimyasal maddelerin, iģyeri ortam havasındaki ölçümü, iģyerinde yapılan iģler esnasında ortama yayılan ve sağlığa zararlı olduğu bilinen tozların ölçümü, makine ve tezgahlardan kaynaklanan gürültünün düzeyini belirlemek üzere yapılan ölçümler gibi) ve bu risklerin kontrol altına alınması Ģeklindeki uğraģılan içeren ve konunun daha çok teknikmühendislik yanını oluģturan "ĠĢ Güvenliği" boyutudur. Bu boyut, iģyeri ortamında sağlıklı ve güvenlikli bir ortam oluģturmak için yapılan tüm çalıģmaları kapsadığı için "ĠĢ Hijyeni" olarak da adlandırılmaktadır ĠĢ Sağlığı Kavramı ĠĢ sağlığının en geniģ kapsamlı tanımı; Çalışma hayatı ile sağlık arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilimdir Ģeklindedir. ÇalıĢanlara yönelik olarak verilen koruyucu ve tedavi edici hekimlik uygulamaları olan iş hekimliği uygulamaları ile çalıģılan ortamın sağlığı etkileyen faktörlerinin kontrol altına alınması için yapılan uygulamalar olan iş hijyeni uygulamalarının bütününe İş sağlığı adı verilir. ġekil 1..1 ĠĢ sağılığı kavramı 9

10 Daha kısa ifade etmek gerekirse çalıģanların ve çalıģılan ortamın sağlıklı olması iģ sağlığının ta kendisidir. Hem ILO hem de WHO'nun katılımıyla ortak kararlaģtırılan tanıma göre "İş sağlığı; bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyili hallerini sürdürme ve daha üst düzeye çıkarma çalışmalarıdır." ĠĢ Sağlığı Kapsamı ÇağdaĢ iģ sağlığını oluģturan iki temel faaliyet iģ hekimliği ve iģ hijyenidir. 1.) ĠĢ hekimliği; bireylere yönelik olarak sağlık personeli tarafından verilen, tanı tedavi ve bireysel korunma faaliyetlerini ifade eder. BaĢlıca iģ hekimliği uygulamaları Ģunlardır: a. ĠĢe giriģ muayeneleri, b. ĠĢkolunun özelliğine göre erken tanı arama testlerinin uygulanması (örneğin gürültüyle çalıģılan iģyerlerinde odiografi ile iģitme kaybının erken aģamalarında yakalanması veya kurģun etkilenimi olasılığı bulunan iģyerlerinde kan kurģun düzeyi ve ilgili enzim düzeylerinin takibi vb.) c. Hastalık semptomlarından çalıģanların haberdar olmasını sağlamak amacıyla bireylere yönelik sağlık eğitimi faaliyetlerinde bulunulması d. ÇalıĢanlar açısından risk oluģturuyorsa biyolojik risklere karģı bağıģıklama yapılması (örneğin gıda sektöründe çalıģanların hepatit, A, Hepatit B, Tetanoz gibi hastalıklara karģı korunmasını sağlayıcı tıbbi ve hijyenik önlemlerin alınması) e. ÇalıĢanların vücut direncinin sağlanması amacıyla düzenli, dengeli ve yeterli beslenmesinin sağlanması f. ÇalıĢanların kiģisel hijyenlerini sağlaması, el yıkama uygulamasının öğretilmesi, uygun koruyucuları kullanmayı öğrenmesi ev kullanabilme becerisine sahip olması, 2.) ĠĢ hijyeni; çalıģma ve yaģama ortamlarında sağlığı tehdit eden faktörlerin saptanması ve kontrol altına alınması faaliyetlerini kapsayan "iģ ve çevre sağlığı" (iģ hijyeni) faaliyetleridir. Bu ana faaliyet alanı; sağlık risklerinin saptanması, ölçümlerin yapılması ve risklerin kaldırılması gibi alt faaliyetleri içerdiğinden iģ sağlığının "teknik boyutu" olarak da isimlendirilmiģtir. Bu kapsamda yapılabilecek faaliyetlerin baģlıcaları Ģunlardır: a. ĠĢyeri sağlık risklerinin saptanması amacıyla (iģkoluna göre farklılık arz etmekle birlikte) ölçümler yapılması. Örneğin, toz ölçümü, gürültü ölçümü, kimyasal maddelerin havadaki konsantrasyonlarının tespit edilmesi, ortam hijyenik kontrollerinin yapılması vb. b. Saptanan sağlık risklerinin kontrol altına alınmasını sağlamak amacıyla teknik 10

11 önlemler alınması (Örneğin kullanılan tehlikeli madde değiģtirilebilir, ya da tehlike arz eden yöntem değiģtirilebilir, c. Söz konusu etken(ler) ortaya çıkmak zorunluluğu varsa çalıģanların bu risklerden korunması, bu amaçla etkenin çıktığı çalıģma ortamı çalıģanlardan izole edilebilir, havalandırılabilir, böylece etken(ler) izole edilmiģ olabilir. Ya da çalıģanların kiģisel koruyucu ekipman kullanması sağlanabilir ĠĢ ve Sağlık ĠliĢkileri ĠĢ sağlık iliģkisinin çok eski zamanlardan beri ilgilenilen bir konu olduğu bilinmektedir. Sağlık durumu iģi etkileyebilmekte iken buna karģılık olarak iģin gereklilikleri de sağlığı etkileyebilmektedir. Sağlık durumunun iģi etkilemesi daha az konuģulan ve irdelenen bir konu olup daha çok sosyal çalıģmaların ve sağlık ve sosyal politikaların konusu olmuģtur. Chadwick'in 1800 lü yıllarda sözünü ettiği; yoksulluk ve sağlıksızlık kısır döngüsü iģ -sağlık iliģkilerinin de karmaģıklığını göstermektedir. Buna göre; kötü çalıģma koģullan ve iģsizlik, yoksulluğun sebebidir. Yoksulluk kötü beslenme ve kötü yaģama koģullarını tetiklediği için sağlıksızlığın tetikleyicisidir. Sağlıksız birey ise ya iģ bulamaz veya kötü çalıģma koģullan olan iģlerde çalıģmaya razı olur. Bu kısır döngü aģağıda ġekil 2.de gösterilmiģtir. Bu kısır döngünün kırılmasında iģ sağlığının rolü çok büyüktür. Kötü çalıģma koģullarının önlenmesine yönelik yönetimsel, yasal, idari, teknik ve tıbbi önlemlerin bir bütün halinde uygulanması gereklidir. ġekil 1.2. Yoksulluk ve sağlıksızlık kısır döngüsü ÇalıĢma ortamına ait faktörler ve bireysel faktörlerin hastalık oluģumundaki etkileģimleri aģağıdaki ġekil 3 de Ģematize edilmiģtir. Buna göre bireye ait özellikler doğrudan hastalık oluģumuna neden olabildiği gibi bireysel faktörlerden bağımsız olarak çalıģma ortamına ait faktörler de hastalık oluģumuna neden olabilir. ÇalıĢma ortamına ait faktörlerin bireysel faktörleri etkilemesi kaçınılmazdır. Bireysel faktörler de 11

12 doğrudan çalıģma ortamına etki etmese bile çalıģma ortamının birey sağlığına olan etkilerini azaltabilir ya da arttırabilir. ġekil 1.3.ÇalıĢma ortamına ait faktörler ve bireysel faktörlerin hastalık oluģumundaki etkileģimleri ĠĢ ve Sağlık ĠliĢkisini Belirleyen Faktörler ĠĢyerlerinde, çalıģanların sağlığı üzerinde etkili olan, bir anlamda ĠĢ ve Sağlık iliģkisini belirleyen baģlıca iki grup faktör vardır; bunlar, kiģisel bazı özellikler ve çevresel faktörlerdir. KiĢisel faktörler olarak, kiģinin yaģı, cinsiyeti, genetik özellikleri, beslenme durumu, sigara, alkol vb. alıģkanlıkları ile yaģadığı çevrede bulunan bazı faktörler bir araya gelerek bir insanın sağlık durumunu belirler. Bu etkileģim sonucunda da kiģi sağlıklı olabilir veya sağlığı değiģik seviyelerde bozulmuģ olabilir. Bu sağlık bozulması, bazen çok hafif derecede olabilir ve kiģide önemli bir hastalık tablosuna yol açmaz. Bazı durumda ise sağlık bozulması ileri derecede olabilir ve kiģide ciddi bir hastalık tablosu ortaya çıkabilir, hatta bazen kiģi, bu hastalık yüzünden hayatını da kaybedebilir. Çevresel faktörler ise, iģçinin çalıģtığı iģyeri ortamında bulunan çeģitli sağlık riskleridir. DeğiĢik iģyeri ortamında bulunan sağlık riskleri pek çoktur. Bu nedenle, bu faktörlerin; fiziksel faktörler ya da etkenler, kimyasal etkenler, tozlar, biyolojik etkenler, ergonomik etkenler, psikolojik etkenler Ģeklinde gruplandırılması, sık olarak yapılan bir yaklaģımdır. Bu etkenleri Ģu Ģekilde inceleyebiliriz; 12

13 1) Fiziksel Etkenler: Gürültü, Vibrasyon (TitreĢim), Aydınlatma, Termal Konfor ġartlan, Havalandırma, Radyasyon, Basınç DeğiĢimleri olarak sıralanabilir. a) Gürültü; genellikle istenmeyen ve rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanır. ĠĢçi sağlığında ise gürültü 'iģitme duyusunun azalmasına veya sağlığının bozulmasına ya da baģka tehlikelerin oluģmasına neden olan seslerdir. b) TitreĢim (Vibrasyon); TitreĢim ses dalgalan gibi belirli aralıklarla tekrarlayan mekanik bir enerjidir. Ġletim ve etkileme derecesi, titreģimin frekans ve Ģiddetine bağlıdır. c) Aydınlatma; Ġyi bir iģyeri aydınlatması yapılan iģe göre yeterli Ģiddette, tek düze, iyi yayılmıģ, gölge vermeyen ve göz kamaģtırmayan aydınlatmadır. Doğal aydınlatma, gündüz aydınlığı, güneģ ile olan aydınlatmadır. Yapay aydınlatma, ampul ya da floresanlarla direkt, yarı indirekt ve indirekt olarak yapılan aydınlatmadır. Yetersiz veya uygunsuz aydınlatma sonucunda, görme fonksiyonunda zorlanmalar, göz yorgunluğu, gözlerde batma, yanma, kızartı olur, ileri derecede etkilenme ile görme bozulur. Ayrıca, iyi ve yeterli derecede aydınlatılmamıģ bir ortamda yapılan çalıģmalarda (ağaç iģleme tezgahları, torna tezgahları gibi tehlikeli makinelerin kullanılması ile) iģ kazaları artabilir. d) Termal Konfor ġartlan; (Isı, nem, havalandırma); ÇalıĢma ortamlarının ısısının ve neminin çalıģılan iģ koluna göre bulunması gereken miktarı değiģiktir. Bazı iģ kollarında belirli ısı ve nem teknolojik bakımdan gerekli olan fiziki koģullardır. (Tekstil sanayinde pamuk, yün ipliklerin yapımı, elyafın yumuģaklığı, bükülme uygunluğu vb. için) e) Radyasyon; enerjinin elektro manyetik veya parçacık modeliyle taģınması radyasyon olarak tanımlanır. Kısa dalga boylu olan ıģınların (mor ötesi ıģınlar) deri ve gözde tahriģ edici etkisi vardır. (Kaynakçılıkta gözlük kullanmadan kaynak yapılması gibi). X ve gama ıģınlan ise bazı kanserler ve genetik bozukluklara yol açar. Uzun dalga boylu radyasyonun ise sıcaklık arttırıcı etkisi vardır. f) Basınç DeğiĢimleri: Alçak basınç ve yüksek basınç altında çalıģanlarda birtakım etkilenmeler olur. Basınç değiģikliklerinden etkilenmelerle dalgıçlarda, sünger avcılarında, dağcılarda, uçaklarda çalıģanlarda kulak uğultusu, sinüslerde ağrı, duyma bozuklukları, kaģıntı belirtileri, karın ağrısı, kemik ağrıları, sarhoģluk hali gibi tüm vücudun etkilenmesiyle çalıģma yeteneğinin kaybı ve hatta ölüme varan iģ kazaları oluģabilmektedir. Yüksek rakımlı yerlerde düģük atmosfer basıncı nedeniyle oksijen basıncının azalmasına bağlı belirtiler görülebilir. 2) Kimyasal Etkenler : Çevrenin normal yaģama uygun kimyasal bileģimini az veya çok değiģtiren elementlere genel olarak Kimyasal Etkenler denir. 13

14 Endüstrinin her dalında, atölyeler, laboratuarlar, sokaklar hatta evlerde organik ve inorganik bileģiklerle, insektisitler, ilaçlar, gaz, buhar, duman ile insanlar birlikte yaģamaktadır. Bu maddelerin çevredeki oranlan belirli düzeylerin üzerinde olunca, sağlığa zararlı olurlar. Bunlar; Metaller; (kurģun, civa, manganez, nikel, magnezyum, selenyum, uranyum gibi) Solventler; (çözücüler; benzen, toluen, trikloretilen, karbontetraklorür, alkollar, eterler gibi) Zehirli Gazlar; (karbonmomoksit, hidrojensülfür, klor, brom, iyot, flor, amonyak, kükürtdioksit gibi) Asit ve Alkaliler; (nitrik asit, sülfürik asit, formik asit, sodyum ve potasyum hidroksit gibi) Boyalar; Madeni boyalar (arsenikli, kurģunlu, civalı, kromlu vb.), sentetik organik boyalar (azotlu, difenilmetanlı, indigo boyaları gibi) Pestisitler; Ġnsan ya da bitkiler için bazı zararlı canlıları yok etmek için kullanılan kimyasal maddeler olarak tanımlanabilir, (fungusitler, rodentisitler, herbisitler, mollusitler olmak üzere 5 gruptur.) Plastikler; Monovinilklorür gibi sağlığa zararlı olanlar. Kanserojen Maddeler; Kanser oluģumuna neden olan veya kanser oluģumunu hızlandıran maddelerdir.(katran, zift, mineral yağlar, krom tuzları, nikel, asbest, arsenik, benzen vb.) 3) Tozlar: Tozlar, çapları mikron büyüklüğünde olup, havada asılı duran katı parçacıklara "toz" denir. ÇalıĢma ortamında bulunan tozların akciğerlere girip birikerek etki yapması sonucunda oluģan hastalıklara "Pnömokonyoz" denir. Pnömokonyozlar, insanlık tarihinde belirlenen ilk meslek hastalıklarıdır. Silisyum, asbest, uranyum, alüminyum, radyum, pamuk, keten, ağaç tozlan vb. bu gibi hastalıklara neden olurlar. 4) Biyolojik Etkenler: ÇalıĢma ortamındaki tehlikeli biyolojik etkenler bulaģıcı hastalıklara neden olabilir. Bunlar mikroorganizmalar, bakteriler, parazitler, mantar ve virüslerdir.(ġarbon, tetanos, viral hepatit, HIV, tüberküloz, tifo, brusellozis gibi). ĠĢyerleri ve çevresindeki çöplük, açık kanalizasyon, bataklık gibi yerlerde, özellikle de hastanelerin belirli bölümlerinde çok yüksek dirençli mikroorganizmalann varlığı bilinmektedir. 5) Ergonomik Etkenler : ÇalıĢma yaģamında ergonomi, çalıģma koģullarının insanın niteliklerine uygun hale getirilmesi olarak değerlendirilmektedir. ĠĢyerlerinde ergonomik kuralların yerine getirilmesi, insanın sağlığı açısından olduğu kadar üretim ve verimlilik açısından da önem taģımaktadır. 6)Psikolojik Etkenler: Ruhsal veya fiziksel faktörlere bağlı olarak geliģen ve etkene özgü olmayan, koģullara uyum (adaptasyon) güçlüklerine karģı olan vücut reaksiyonlarına "stres" denilir. Nedenleri ruhsal ve sosyaldir. Örneğin iģyerinde geçimsizlik, iģini kaybetme endiģesi, ücret azlığı, terfi edememe, vardiyalar, dengesiz ücret sistemi, iģ değiģtirmeler gibi nedenler en çok rastlanılan stres sebepleridir. 14

15 ÇağdaĢ iģ sağlığı ve güvenliği uygulama ilkeleri ÇağdaĢ ĠĢ sağlığı uygulamalarının temel amacı çağdaģ sağlık hizmetinin amacına benzer Ģekilde hastalıklar daha oluģmadan tedbir almak, hastalık yapıcı etkenleri önlemek, yok edilemeyen etkenlerin ise insana temas etmemesi için gerekenleri yapmak olmalıdır. ĠĢ sağlığı uygulamaları Halk Sağlığı uygulamaları ile paralellik göstermektedir. Halk sağlığı felsefesine göre önce sorun tanımlanmalı, daha sonra risk ve koruyucu önlemle belirlenmeli, korunma stratejileri geliģtirilip test edilmeli son olarak ta uygulamalar yaygınlaģtırılmalıdır. Koruyucu sağlık hizmetlerinin uygulanma basamaklarına karģılık gelen bu aģamalar iģ sağlığı uygulamalarının da sıralı basamaklarıdır. ġekil 1.4. ĠĢ sağlığı uygulamaları Sağlığı koruma üç basamakta sınıflandırılır. Buna göre sağlığı tehdit eden etken vücuda girmeden önce alınacak her türlü tedbir birincil korunma olarak adlandırılır. Buna karģın etken vücuda girmiģ ancak henüz hastalık düzeyine gelmemiģ ancak bazı değiģiklikler oluģturmuģ ise erken tanı ve erkenden tedavi amacıyla yapılan uygulamalar sekonder korunma olarak adlandırılır. Etken vücuda girmiģ ve sağlık etkisi oluģturmuģsa verilecek hizmetin "tersiyer korunma" hizmeti yani etkin tedavi olduğu söylenebilir. Ancak primer korunma da kendi içinde basamaklandırılabilir. Elbette etkene yönelik mücadeledir ama etkenin ortaya çıkıģını engellemek amacıyla yönetimsel, idari, teknik önlemler ve mevzuata iliģkin düzenlemeler yapmak primer korunmanın en kapsamlı ve etkili olanıdır. Ancak her türlü tedbire rağmen etken ortada ise ortam ölçümleri, erkenden önlemler almak. 15

16 ġekil 1.5. Sağlığı koruma basamakları ĠĢyeri ortamındaki çeģitli faktörlerin sağlığa olan etkileri ve bu iliģkiyi karıģtıran durumlar ġekil 6 da Ģematize edilmiģtir. Buna göre sağlığı etkileyen faktörler iģyerindedir ve sağlıklı iģyeri sağlanırsa bütün sağlık sorunları çözülür Ģeklinde bir çıkarım yapmak uygun olmaz. Çünkü Ģekilde de anlatıldığı üzere çalıģanın, YaĢı, Cinsiyeti, Beslenme durumu, bağıģıklık durumu vb. kiģisel özellikleri yanında temas süresi ve sıklığı gibi oluģan etkilenimin yapısı durumu karmaģıklaģtırmaktadır. ġekil 1.6. ĠĢyeri ortamındaki çeģitli faktörlerin sağlığa olan etkileri 16

17 Yukarıda sayılan karmaģık etkilenim mekanizmaları göz önüne alındığında iģ sağlığı uygulamalarının bilimsel bir disiplin içerisinde kapsamlı bir modelde verilmesi uygun olacaktır. Bu amaçla iģ sağlığı uygulamaları 6 temel ilkeden oluģan baģlıklar altında incelenir. Bu ilkelerden ilk beģi çalıģanın iģe girdiği andan itibaren sırasıyla yapılması gereken uygulamalardır. Sağlık eğitimi ise bu sıralamanın her aģamasında vardır. 1. Uygun iģe yerleģtirme 2. ĠĢyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi 3. Sağlık risklerinin kontrolü 4. Aralıklı kontrol muayenesi 5. ĠĢyerinde sağlık hizmeti sağlanması 1. Uygun işe yerleştirme : Öncelikle iģe alınacak çalıģanın fiziksel, ve mental kabiliyet, beceri ve özelliklerine göre uygun bir iģe yerleģmesi sağlanmalıdır. Bunu sağlamak için çalıģanın YaĢı, Cinsiyeti, Beslenme durumu, Enfeksiyon öyküsü BağıĢıklık durumu, Aktivite düzeyi Genetik yapısı, ırk vb. bireysel özellikleri yanında mesleki bilgi ve beceri düzeyi bilinmelidir. Riskli iģ kolları olduğu gibi riskli bireyler de söz konusu olabilir. ĠĢ sağlığı uygulamalarında riskli gruplar, baģta çocuklar olmak üzere, gebeler, kadınlar, yaģlılar ve özürlülerdir. Bu risk grubunu yukarıda sıralanan özellikler çerçevesinde uzatmak mümkündür. Örneğin, alerjik bünyesi olanların irritan ve allerjen kimyasalların sıklıkla kullanıldığı bir iģte çalıģmaması, bağıģıklık durumunda bozukluk olan birin biyolojik risklerin yoğun olduğu iģ kollarında çalıģmaması, ağır yük kaldırma gerektiren iģlerde zayıf fizik yapılı kiģilerin çalıģmaması gibi uygulamalar "Uygun ĠĢe yerleģtirme" uygulamalarına örneklerdir. 2.İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi : ÇalıĢılan iģ koluna göre sağlığı tehdit eden etken farklılık gösterir. Bu nedenle hangi iģ kolunda hangi ortam ölçümlerin yapılması gerektiği ilgili mevzuatta yer almıģtır. ĠĢyeri sağlık risklerinin saptanması amacıyla (iģkoluna göre farklılık arzetmekle birlikte) ölçümler yapılması gerekir. Örneğin, toz ölçümü, gürültü ölçümü, kimyasal maddelerin havadaki konsantrasyonlarının tespit edilmesi, ortam hijyenik kontrollerinin yapılması gerekebilir. Ölçümlerde elde edilen değerlerin uluslararası norm ve 17

18 standartlara uygun olması ve risk oluģturup oluģturmadığına karar verilmeli. Bu standarlardan en çok kullanılan ikisi MAK ve ESD'dir. MAK (Müsaade edilen Azami Konsantrasyon); ĠĢyerinde hiçbir zaman aģılmaması gereken düzeydir. Monitörize bir ölçüm yapıldığını varsayarsak, bir an bile aģılmaması gereken üst limitin alarm limiti olarak alınması gerekliliği vardır. Bu durumda ajkut toksik etkiler oluģabileceği varsayıldığında acil tedbirler alınasmlı, korunma, ekipmanları takılmalı, ve veya ortam terk edilmelidir. ESD (EĢik Sınır Değer) ise zaman zaman aģılmasının bir tehlike oluģturmayacağı düzey olup önemli olan gün boyu (8saat) boyunca yapılan ölçümlerin ortalamasının bu düzeyi aģmamasıdır. Günlük uygulamalarda daha çok EWSD kullanılmakla birlikte akt toksik etki yapabilen boğucu, yanıcı, parlayıcı gazların bulunabildiği iģyerlerinde MAK değerinin kullanılma zorunluluğu vardır. 3. Sağlık risklerinin kontrolü : Yukarda sözü edilen korunmanın basamakları göz önüne alındığında önemli olan sağlık riski oluģturan etkenden primer korunmanın sağlanmasıdır. Bu amaçla kaynağında kontrol çok önemlidir. Bu kapsamda yapılabilecek baģlıca uygulamalar öncelik sırasına göre Ģunlardır: Tehlikeli maddeyi kullanmama Tehlikeli madde yerine daha az tehlikeli olan baģka bir madde kullanılabiliyorsa onun kullanılması (substitution) Tehlikeli maddeyi kullanmak zorunlu ise düģük miktarlarda kullanma Tehlike arzeden yöntem yerine tehlikesiz yöntemi kullanmak (process değiģtirme) ĠĢlemin kapalı sistemle yapılması böylece oluģan tehlikenin ortama dağılmasını önlemek (enclosing) Kapatılamayan iģlemlerde zorunlu olarak ortama tehlikeli madde yayılması söz konusu ise etkin bir havalandırma yapılarak etken dilüe edilip konsantrasyonu (dolayısıyla sağlık etkisi) azaltılmıģ olur. (ventilasyon) MAK ve ESD limitleri bilinen etkilenimler için sürekli izleme ve ölçüm yapılması ÇalıĢanların bireysel koruyucu ekipmanları kullanarak ortamdaki tehlikeli madde veya iģlemden kendini koruması Etkenle karģılaģması durumunda vücudun hazırlıklı olmasını sağlamak amacıyla bağıģıklama, düzenli ve dengeli beslenme, sigara vb. zararlı alıģkanlıklardan uzak durma, fizik aktivite düzeyini yüksek tutarak sağlıklı vücudun devamını sağlama vb. uygulamalar da iģyeri sağlık risklerinin kontrolü için yapılabilecek uygulamalardandır. 18

19 4. Aralıklı kontrol muayenesi : Korunmanın basmakları aģçısından incelendiğinde sekonder korunma anlamına gelen aralıklı kontrol muayeneleri (periyodik kontroller) iģ kolunun özelliğine göre farklılık göstermektedir. Periyodik kontrollerin sıklığı iģkoluna göre değiģebilmekle birlikte en az yılda bir kez yapılması zorunludur. Bu periyodik kontrollerde sadece iģkolunun tehlikelerinden kaynaklanabilecek sağlık sorunları değil aynı zamanda herkesin yaptırması gereken hipertansiyon, diyabet vb. genel sağlık kontrollerinin de yapılması uygun olacaktır. 5 İşyerinde sağlık hizmeti sağlanması : ĠĢyerlerinde sağlık hizmetinin ne Ģekilde olacağı "iģyeri sağlık birimlerinin ve iģyeri hekimlerinin görevleri ve çalıģma usulleri ile ilgili yönetmelik" kapsamında düzenlenmiģtir. Bu sağlık biriminin amacı gerek birinci basamak tedavi edici sağlık hizmetlerini sunarak kademeli sağlık hizmetinin uygulanmasını sağlayarak hasta veya kazazede için etkin ve kısa sürede sağlık hizmeti sunmak gerekse de iģyerindeki olası sağlık risklerini saptayarak gerekli korunma tedbirlerinin zamanında alınmasını sağlamaktır. 6. Sağlık Eğitimi: ÇalıĢanların iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ne Ģekilde olacağı sayılı ÇalıĢanların iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin Usul ve esasları hakkında yönetmelikte açıkça belirtilmiģtir. " Bu kapsamda; iģverenler, iģyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalıģma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, iģverenler, çalıģanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karģı karģıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda iģyerlerinde iģ sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalıģanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler. Bu eğitimin amacı, iģyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iģ kazalarını ve meslek hastalıklarım azaltmak, çalıģanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karģı karģıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karģı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iģ sağlığı ve güvenliği bilinci oluģturarak uygun davranıģ kazandırmaktır. 19

20 2. ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUġLAR VE SÖZLEġMELER 2.1. TÜRKĠYE'DEKĠ MEVCUT Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ SĠSTEMĠ: Türkiye'deki mevcut iģ sağlığı ve güvenliği sisteminin ana çatısı, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluģturulmuģtur. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde iģ sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim vardır. Bunlar; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ĠSGGM) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM) ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi (ÇASGEM) Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (SGK) ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı haricinde ise, iģ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri veya iģ sağlığı ve güvenliği bölümleri bulunan diğer kamu kurum ve kuruluģları ise Ģunlardır: Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü) Çevre ve Orman Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) BaĢbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetimi Genel Müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü ve Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu BaĢkanlığı) Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) Yukarıda belirtilen kurum ve kuruluģların dıģında, aģağıda belirtilen iģçi ve iģveren kuruluģları ile meslek örgütleri, dernek ve vakıflar da, iģ sağlığı ve güvenliği ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgilenmektedirler: Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu (TĠSK) Türk Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) Türkiye Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik Sanayii ĠĢverenleri Sendikası (KĠPLAS) Türkiye ĠnĢaat ve Tesisat Müteahhitleri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES) Türkiye Çimento Endüstrisi ĠĢverenleri Sendikası (ÇEĠS) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği 20

21 Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu Türkiye ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (TURK-Ġġ) Hak ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-Ġġ) Devrimci ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (DĠSK) Türk Tabipleri Birliği (TTB) Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB) Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazalarını AraĢtırma ve Önleme Vakfı (MESKA) Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayii Destekleme Vakfı (MEKSA) Türkiye ĠĢ Güvenliği ĠĢ Adamları Derneği (TĠGĠAD) ĠĢ Sağlığı HemĢireliği Derneği ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM) de, iģyerlerindeki gaz, toz, gürültü, titreģim ve termal konfor ölçümlerini gerçekleģtirmekte ve bu ölçümlerle ilgili olarak kendisine bağlı olarak faaliyet gösteren laboratuarlarda analiz çalıģmalarını yürütmektedir. ĠSGÜM, Türk Hükümeti ve Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaģmayla Uluslararası ÇalıĢma KoĢullarını ve Çevresini ĠyileĢtirme Programı (PIACT) çerçevesinde, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında kurulmuģtur. Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye'de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin GeliĢtirilmesi (ĠSAG) Projesi ( ) ile ĠSGÜM'ün binası tamamen yenilenmiģ, laboratuarlar modern cihaz ve ekipmanla donatılmıģ ve teknik personele yurt içi ve yurt dıģında teknik eğitimler verilmiģtir. Proje kapsamında, sanayi yoğunluğu dikkate alınarak Kocaeli Üniversitesinin de katkılarıyla ĠSGÜM Kocaeli Bölge Laboratuarı kurulmuģtur. ĠSGÜM'ün, Ankara'da bulunan merkezinden baģka, Ġstanbul, Ġzmir, Adana, Zonguldak, Kocaeli ve Kayseri'de Bölge Laboratuar ġeflikleri bulunmaktadır ULUSLARARASI ÇALIġMA ÖRGÜTÜ (ILO) Uluslararası ÇalıĢma Örgütü, 1919'da imzalanan Versay AntlaĢmasında öngörülen Milletler Cemiyeti ile ortaya çıkmıģtır. Amaç, Birinci Dünya SavaĢından sonra giderek büyüyen sorunlara yönelik sosyal reform niteliğinde çözümler bulmak ve reformların uluslararası düzeyde uygulanmasını sağlamaktır. Ġkinci Dünya SavaĢından sonra, Filadelfiya Bildirgesi ile birlikte, ILO nun temel amaç ve ilkeleri yeniden oluģum ve geniģleme sürecine girmiģtir. Bildirge, savaģ sonrası ulusal bağımsızlıkla 21

22 birlikte büyümeyi öngörmüģ, geliģmiģ dünya ile büyük ölçekte teknik iģbirliğinin baģlangıcının müjdecisi olmuģtur. BirleĢmiĢ Milletler üyeleri içinde yalnızca ILO üçlü bir yapıya sahip bulunmaktadır; iģveren ve iģçi temsilcileri politika ve programların Ģekillendirilmesinde, üçüncü tarafı oluģturan hükümet temsilcileri ile eģit söz hakkına sahiptirler. ILO, sosyal ve ekonomik konularda ve baģka alanlarda geçerli ulusal politikaların geliģtirilmesinde ve duruma göre uygulanmasında sendikalar ve iģverenler arasındaki "sosyal diyalogu" geliģtirerek aynı üçlü yapılanmayı üye ülkelerde de teģvik etmektedir. ILO sekretaryası, merkez büroları, araģtırma merkezi ve basımevi Cenevre'deki Uluslararası ÇalıĢma Ofisi'nde faaliyet göstermektedir. 40'ı aģkın ülkede ILO nun bölge, alan ve ülke ofisleri bulunmaktadır ve yerinden yönetim ilkesine göre çalıģmaktadır. Yönetim Kurulu ve Ofisin çalıģmalarına, temel sanayi kollarında oluģturulan gene üçlü yapıdaki komiteler yardımcı olmaktadır. Bunların yanı sıra, mesleki eğitim, yönetim geliģtirme, iģ güvenliği ve sağlığı, endüstriyel iliģkiler, çalıģanların eğitimi ve kadın ve genç iģçilerin özel sorunları konularında uzman kiģilerden oluģan komiteler de bu çalıģmaları desteklemektedir. Halen, ILO ya üye ülke sayısı 220 olup, Türkiye Cumhuriyeti 1932 yılında üye olmuģtur. Bugüne kadar, ILO tarafından akdedilen sözleģmelerin toplam sayısı 188 ve tavsiye kararlarının toplam sayısı ise 199'dur. ILO üye ülkelerinin bölgesel toplantıları, bölge ile ilgili özel konuları değerlendirmek üzere düzenli olarak yapılmaktadır. ILO nun dört temel stratejik hedefi vardır: ÇalıĢma yaģamında standartlar, temel ilke ve haklar geliģtirmek ve gerçekleģtirmek. Kadın ve erkeklerin insana yakıģır iģlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak, Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak. Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirmek 2.3. DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO) 1945 yılında ABD'nin San Francisco kentinde toplanan BirleĢmiĢ Milletler Konferansı, bu dönemde bütün halkların sağlığının, dünyada barıģ ve güvenliğin sağlanması açısından temel önem arz ettiğini kabul ederek Çin ve Brezilya'lı delegelerin bir Uluslararası Sağlık Örgütü kurulması amacıyla toplantı düzenlenmesi oybirliğiyle kabul edilmiģtir Temmuz 1946 tarihleri arasında New York'ta toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı'nda, Türkiye'nin de içinde bulunduğu 61 ülkenin temsilcileri tarafından WHO Anayasası imzalanarak en az 26 üye ülkenin resmi kabulü ile yürürlüğe girmesi için iģlem baģlatılmıģtır. 22

23 Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü'ne üye olmuģtur.26 üye ülkenin resmi kabul iģlemi 7 Nisan 1948 tarihinde netleģmiģ ve 7 Nisan günü tüm Dünya'da Dünya Sağlık Günü olarak kabul edilmiģtir. Türkiye Cumhuriyeti, 9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanun la Dünya Sağlık Örgütü Anayasası'nı onaylayarak WHO ya resmen üye olmuģtur. Ġlk Genel Kurul'da bölgesel örgütlenme tartıģılmıģ ve oluģturulan Komisyonun yaptığı çalıģma sonucu Bölge Ofisi kurulması kararlaģtırılmıģtır. Bölge Ofis'lerinin baģlıca amaçlarından biri de WHO ile Ulusal Hükümetler arasında etkin bir iliģkinin sağlanmasıdır. WHO ya, 193 ülke üyedir AVRUPA KOMĠSYONU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ AJANSI (OSHA) OSHA nın kuruluģ amacı; Avrupa Birliğinde iģyerlerinin daha sağlıklı, güvenli ve üretken olmalarına katkıda bulunmaktır. Ajans, iģ sağlığı ve güvenliği konusunda ülkelerin geliģimi ve konuyla ilgili bilgi paylaģımını sağlamaktadır. Ajans üçlü bir yapıda organize olup karar verici konumda olan her bir üye devletin devlet, iģçi ve iģveren temsilcilerini bir araya getirmektedir. Ajansın kuruluģu ve aktiviteleri üç Direktifle düzenlenmiģtir: 2062/94, 1643/95 ve 1654/2003. Ajans merkezi Ġspanya'nın Bilbao kentindedir. Bütün üye ülkeler devlet, iģçi ve iģveren tarafları ile Ajansa üyedirler. YaklaĢık 50 kiģinin görev aldığı Ajansın çok sayıda yayını ve yıllık düzenli aktiviteleri bulunmaktadır. Ayrıca her yıl Ekim ayının ikinci haftasını iģ sağlığı ve güvenliği haftası olarak kutlamakta ve değiģik etkinlikler düzenlemektedir. Ajansın bütün üye ve aday ülkelerce aynı formatta düzenlenen bir internet sayfası ve bilgi ağı mevcut olup bu sayfa aracılığı ile tüm üye ülkelerin konu ile ilgili bilgi alıģveriģinde bulunmaları sağlanmaktadır. Türkiye Ajansa aday ülke olarak gözlemci statüsünde katılmaktadır. 23

24 3. ÜLKEMĠZDE ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ YÜRÜRLÜLÜKTEKĠ KANUN VE YÖNETMELĠKLER 3.1. TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANAYASASI T.C. Anayasası nda; 49.madde ÇalıĢma hakkı ve ödevi, 50.madde ÇalıĢma Ģartları ve dinlenme hakkı, 51.madde Sendika kurma hakkı, 52. madde Sendikal faaliyetler, 53.madde Toplu iģ sözleģmeleri hakkı, 54.madde Grev hakkı ve lokavt, 55. madde Ücrette adalet sağlanması, 56. madde Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması ve 60.madde ise Sosyal güvenlik hakkı ile ilgilidir. Görüleceği üzere, T.C. Anayasası nda, çalıģma hayatında iģ sağlığının ve özellikle iģ güvenliğinin sağlanması için doğrudan doğruya hiçbir madde bulunmamaktadır. Toplam olarak 177 maddeden meydana gelen ve oldukça kapsamlı ve ayrıntılı olan T.C. Anayasası nda iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir maddenin bulunmaması bir eksiklik olarak görülmektedir Ġġ KANUNU 4857 sayılı ĠĢ Kanunu nun iģ sağlığı ve güvenliği baģlıklı 5. bölümünde yer alan maddeleri iģ sağlığı ve güvenliğine ayrılmıģtır. İşverenlerin ve işçilerin yükümlülükleri Madde 77 - ĠĢverenler iģyerlerinde iģ sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, iģçiler de iģ sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. ĠĢverenler iģyerinde alınan iģ sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, iģçileri karsı karsıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iģ sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Yapılacak eğitimin usul ve esasları ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. ĠĢverenler iģyerlerinde meydana gelen iģ kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iģ günü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar. Bu bolümde ve iģ sağlığı ve güvenliğine iliģkin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler iģyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır. 24

25 Sağlık ve güvenlik yönetmelikleri Madde 78 - ( DeğiĢik madde: 15/05/ S.K/3.md.) Bu Kanuna tabi iģyerlerinde iģ sağlığı ve güvenliği Ģartlarının belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması, iģyerlerinde kullanılan araç, gereç, makine ve hammaddeler yüzünden çıkabilecek iģ kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve özel durumları sebebiyle korunması gereken kiģilerin çalıģma Ģartlarının düzenlenmesi, ayrıca iģ sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygunluğu yönünden; iģçi sayısı, iģin ve iģyerinin özellikleri ile tehlikesi dikkate alınarak iģletme belgesi alması gereken iģyerleri ile belgelendirilmesi gereken iģler veya ürünler ve bu belge veya belgelerin alınmasına iliģkin usul ve esaslar, iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda yapılacak risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm, inceleme ve araģtırmaların usul ve esasları ile bunları yapacak kiģi ve kuruluģların niteliklerinin belirlenmesi, gerekli iznin verilmesi ve verilen iznin iptal edilmesi Sağlık Bakanlığının görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir.. İşin durdurulması veya işyerinin kapatılması Madde 79 - Bir iģyerinin tesis ve tertiplerinde, çalıģma yöntem ve Ģekillerinde, makine ve cihazlarında iģçilerin yaģamı için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar iģyerlerini iģ sağlığı ve güvenliği bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiģ, bir iģçi ve bir iģveren temsilcisi ile Bölge Müdüründen oluģan beģ kiģilik bir komisyon kararıyla, tehlikenin niteliğine göre iģ tamamen veya kısmen durdurulur veya iģyeri kapatılır. Komisyona kıdemli iģ müfettiģi baģkanlık eder. Komisyonun çalıģmaları ile ilgili sekretarya iģleri bölge müdürlüğü tarafından yürütülür. Askeri iģyerleri ile yurt emniyeti için gerekli maddeler üretilen iģyerlerindeki komisyonun yapısı, çalıģma Ģekil ve esasları Milli Savunma Bakanlığı ile ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca birlikte hazırlanacak bir yönetmelikle belirtilir. Bu maddeye göre verilecek durdurma veya kapatma kararına karģı iģverenin yerel iģ mahkemesinde altı iģ günü içinde itiraz etmek yetkisi vardır. ĠĢ mahkemesine itiraz, iģin durdurulması veya iģyerinin kapatılması kararının uygulanmasını durdurmaz. Mahkeme itirazı öncelikle görüģür ve altı iģ günü içinde karara bağlar. Kararlar kesindir. Bir iģyerinde çalıģan iģçilerin yaģ, cinsiyet ve sağlık durumları böyle bir iģyerinde çalıģmalarına engel teģkil ediyorsa, bunlar da çalıģmaktan alıkonulur. 25

26 Yukarıdaki fıkralar gereğince iģyerlerinde iģçiler için tehlikeli olan tesis ve tertiplerin veya makine ve cihazların ne Ģekilde iģletilmekten alıkonulacağı ve bunların ne Ģekilde yeniden iģletilmelerine izin verilebileceği, iģyerinin kapatılması ve açılması, iģin durdurulmasına veya iģyerinin kapatılmasına karar verilinceye kadar acil hallerde alınacak önlemlere iliģkin hususlar ile komisyonda görev yapacak iģçi ve iģveren temsilcilerinin nitelikleri, seçimi, komisyonun çalıģma Ģekil ve esasları ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Bir iģyerinin kurulmasına ve iģletilmesine izin verilmiģ olması 78 inci maddede öngörülen yönetmelik hükümlerinin uygulanmasına hiçbir zaman engel olamaz. Bu maddenin birinci fıkrası gereğince makine, tesisat ve tertibat veya iģin durdurulması veya iģyerinin kapatılması sebebiyle iģsiz kalan iģçilere iģveren ücretlerini ödemeye veya ücretlerinde bir düģüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre baģka bir iģ vermeye zorunludur. İş sağlığı ve güvenliği kurulu Madde 80 - Bu Kanuna göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli iģçi çalıģtıran ve altı aydan fazla sürekli iģlerin yapıldığı iģyerlerinde her iģveren bir iģ sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür. ĠĢverenler iģ sağlığı ve güvenliği kurullarınca iģ sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdürler. ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurullarının oluģumu, çalıģma yöntemleri, ödev, yetki ve yükümlülükleri ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri Madde 81 - ( DeğiĢik madde: 15/05/ S.K/4.md.) ĠĢverenler, devamlı olarak en az elli iģçi çalıģtırdıkları iģyerlerinde alınması gereken iģ sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iģ kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, iģçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, iģyerindeki iģçi sayısı, iģyerinin niteliği ve iģin tehlike sınıf ve derecesine göre; a) ĠĢyeri sağlık ve güvenlik birimi oluģturmakla, b) Bir veya birden fazla iģyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle, c) Sanayiden sayılan iģlerde iģ güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler. 26

27 ĠĢverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıģtırdığı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebileceği gibi, iģletme dıģında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu Ģekilde hizmet alınması iģverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz. (Ek fıkra: 23/07/ S.K/49.md.) ĠĢyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına iliģkin hususlar, bu birimlerde bulunması gereken araç, gereç ve teçhizat ile görevlendirilecek iģyeri hekimi, iģ güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, sayısı, iģe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, çalıģma Ģartları, görevlerini nasıl yürütecekleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri ile eğitim kurumlarının yetkilendirilmeleri, iģyeri hekimi ve iģ güvenliği uzmanı eğitim programlarının ve bu programlarda görev alacak eğiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eğitimlerin sonunda yapılacak sınavlar ilgili tarafların görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. (Ek fıkra: 23/07/ S.K/49.md.) ĠĢyeri hekimlerinin, iģyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmeleri ve hizmet verilen iģyerlerinde çalıģan iģçilerle sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmeleri hususunda diğer kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz. (Mülga fıkra: 23/07/ S.K/49.md.) Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluģlarında ilgili mevzuatına göre çalıģtırılmakta olan hekimlere, üçüncü fıkrada öngörülen eğitimler aldırılmak suretiyle ve aslî görevleri kapsamında, çalıģmakta oldukları kurum ve kuruluģların asıl iģveren olarak çalıģtırdıkları iģçilerin iģyeri hekimliği hizmetleri gördürülür. Bu kurum ve kuruluģların diğer personel için oluģturulmuģ olan sağlık birimleri, iģyeri sağlık ve güvenlik birimi olarak da kullanılabilir. İş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanlar Madde 82 - ( Mülga madde: 15/05/ S.K/37. md.) İşçilerin hakları Madde 83 - ĠĢyerinde iģ sağlığı ve güvenliği açısından iģçinin sağlığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karģı karģıya kalan iģçi, iģ sağlığı ve güvenliği kuruluna baģvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul aynı gün acilen toplanarak kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar iģçiye yazılı olarak bildirilir. 27

28 ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulunun bulunmadığı iģyerlerinde talep, iģveren veya iģveren vekiline yapılır. ĠĢçi tespitin yapılmasını ve durumun yazılı olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. ĠĢveren veya vekili yazılı cevap vermek zorundadır. Kurulun iģçinin talebi yönünde karar vermesi halinde iģçi, gerekli iģ sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalıģmaktan kaçınabilir. ĠĢçinin çalıģmaktan kaçındığı dönem içinde ücreti ve diğer hakları saklıdır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve iģçinin talebine rağmen gerekli tedbirin alınmadığı iģyerlerinde iģçiler altı iģ günü içinde, bu Kanunun 24 üncü maddesinin (I) numaralı bendine uygun olarak belirli veya belirsiz süreli hizmet akitlerini derhal feshedebilir. Bu Kanunun 79 uncu maddesine göre iģyerinde iģin durdurulması veya iģyerinin kapatılması halinde bu madde hükümleri uygulanmaz. İçki veya uyuşturucu madde kullanma yasağı Madde 84 - ĠĢyerine sarhoģ veya uyuģturucu madde almıģ olarak gelmek ve iģyerinde alkollü içki veya uyuģturucu madde kullanmak yasaktır. ĠĢveren; iģyeri eklentilerinden sayılan kısımlarda, ne gibi hallerde, hangi zamanda ve hangi Ģartlarla alkollü içki içilebileceğini belirleme yetkisine sahiptir. Alkollü içki kullanma yasağı; a.alkollü içki yapılan iģyerlerinde çalıģan ve iģin gereği olarak üretileni denetlemekle görevlendirilen, b. Kapalı kaplarda veya açık olarak alkollü içki satılan veya içilen iģyerlerinde iģin gereği alkollü içki içmek zorunda olan, c.ġģinin niteliği gereği müģterilerle birlikte alkollü içki içmek zorunda olan, iģçiler için uygulanmaz. Ağır ve tehlikeli işler Madde 85 - Onaltı yaģını doldurmamıģ genç iģçiler ve çocuklar ile çalıģtığı iģle ilgili mesleki eğitim almamıģ iģçiler ağır ve tehlikeli iģlerde çalıģtırılamaz. Hangi iģlerin ağır ve tehlikeli iģlerden sayılacağı, kadınlarla onaltı yaģını doldurmuģ fakat onsekiz yaģını bitirmemiģ genç iģçilerin hangi çeģit ağır ve tehlikeli iģlerde çalıģtırılabilecekleri Sağlık 28

29 Bakanlığının görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Ağır ve tehlikeli işlerde rapor Madde 86 - Ağır ve tehlikeli iģlerde çalıģacak iģçilerin iģe giriģinde veya iģin devamı süresince en az yılda bir, bedence bu iģlere elveriģli ve dayanıklı oldukları iģyeri hekimi, iģçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet veya belediye hekimleri tarafından verilmiģ muayene raporları olmadıkça, bu gibilerin iģe alınmaları veya iģte çalıģtırılmaları yasaktır. Sosyal Sigortalar Kurumu iģe ilk giriģ muayenesini yapmaktan kaçınamaz. ĠĢyeri hekimi tarafından verilen rapora itiraz halinde, iģçi en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu hastanesi sağlık kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir. Yetkili memurlar isteyince, bu raporları iģveren kendilerine göstermek zorundadır. On sekiz yaşından küçük işçiler için rapor Madde 87 - Ondört yaģından onsekiz yaģına kadar (onsekiz dahil) çocuk ve genç iģçilerin iģe alınmalarından önce iģyeri hekimi, iģçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet veya belediye hekimlerine muayene ettirilerek iģin niteliğine ve Ģartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporla belirtilmesi ve bunların onsekiz yaģını dolduruncaya kadar altı ayda bir defa aynı Ģekilde doktor muayenesinden geçirilerek bu iģte çalıģmaya devamlarına bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi ve bütün bu raporların iģyerinde saklanarak yetkili memurların isteği üzerine kendilerine gösterilmesi zorunludur. Sosyal Sigortalar Kurumu iģe ilk giriģ muayenesini yapmaktan kaçınamaz. Birinci fıkrada yazılı hekimlerce verilen rapora itiraz halinde, iģçi en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu hastanesi sağlık kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir. Gebe veya çocuk emziren kadınlar için yönetmelik Madde 88 - Gebe veya çocuk emziren kadınların hangi dönemlerde ne gibi iģlerde çalıģtırılmalarının yasak olduğu ve bunların çalıģmalarında sakınca olmayan iģlerde hangi Ģartlar ve usullere uyacakları, ne suretle emzirme odaları veya çocuk bakım yurdu (kreģ) kurulması gerektiği veya hangi hallerde dıģarıdan hizmet alabilecekleri Sağlık Bakanlığının görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. 29

30 Çeşitli yönetmelikler Madde 89 - Sağlık Bakanlığının görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; a. Ağır ve tehlikeli iģlerden baģka iģler için de iģçilerin iģe baģlamadan hekim muayenesinden geçirilmelerini, b. Bazı iģlerde çalıģan iģçilerin belirli sürelerde genel olarak sağlık muayenesinden geçirilmelerini, c. ÇeĢitli veya bir kısım iģlerde çalıģan iģçilerin sağlık durumlarının aksaması, yaptıkları iģin ürünlerine ve genel sağlığa yahut birlikte çalıģtıkları öteki iģçilere zararlı olursa, bu gibilerin o iģlerden çıkarılmalarını, d. Ne durumda ve ne gibi Ģartları haiz olan iģyerlerinde banyo, uyku, dinlenme ve yemek yerleri ile iģçi evleri ve iģçi eğitimi yerleri yapılmasını, öngören yönetmelikler hazırlayabilir DĠĞER KANUN VE YÖNETMELĠKLER 1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu nun 332. maddesi, iģ sağlığı ve güvenliğine iliģkin bir hüküm getirmiģtir tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, çıkarıldığı dönem itibariyle, çalıģanlar için iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili çök önemli hükümler getirmiģtir. Kanunun 126, 155, ve 268. maddeleri iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgilidir tarihli ve 1580 sayılı Belediyeler Kanunu nun 15. maddesinin 38. ve 76. fıkralarında iģ sağlığı ve güvenliğine iliģkin birer hüküm mevcuttur yılında çıkarılan 2821 sayılı Sendikalar Kanunu nun 33/3. maddesi, iģ sağlığı ve gevenliğini dolaylı yoldan da olsa etkilemektedir. Yine 1983 yılında çıkarılan 2822 sayılı Toplu ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanunu nun 39. maddesinin birinci fıkrası, iģ sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren hüküm ihtiva etmektedir. 16/06/2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 13. maddesi iģ kazaları ve 14. maddesi ise meslek hastalıklarını içermektedir. 30

31 Yukarıda belirtilen Kanunların dıģında, yürürlükten kaldırılan 1475 sayılı ĠĢ Kanunu nun 74. maddesine göre çıkarılmıģ olmakla birlikte halen yürürlükte bulunan; ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle ÇalıĢılan ĠĢyerlerinde ve ĠĢlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Yapı ĠĢlerinde ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü Maden ve TaĢocakları ĠĢletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Önlemlerine iliģkin Tüzük ile bu tüzüğe Gore, 1990 lı yıllarda çıkarılmıģ olan 5 adet Maden Yönetmeliği halen yürürlükte bulunmaktadır yılının sonundan itibaren ise, yaklaģık bir yıllık süre içerisinde, Avrupa Birliği müktesebatına uyum amacıyla, 25 in üzerinde Yönetmelik, bire bir tercüme edilerek yayımlanmıģ durumdadır. Bu yönetmeliklerin büyük çoğunluğu, 4857 sayılı ĠĢ Kanunu nun 78. maddesine dayanılarak çıkarılmıģtır. Bu yönetmelikler aģağıda belirtildiği gibidir: Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha az ÇalıĢılması Gereken ĠĢler Hakkında Yönetmelik Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme ĠĢleri Yönetmeliği Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ÇalıĢtırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kadın ĠĢçilerin Gece Postalarında ÇalıĢtırılmaları Hakkında Yönetmelik ÇalıĢanların ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri Ġle Ġlgili Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (89/391/EEC) (Danıştay 10. Dairesinin /3007 sayılı kararı ile iptal edilmiştir.) Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri Yönetmeliği (92/58/EEC) Ekranlı Araçlarla ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (90/270/EEC) Gürültü Yönetmeliği (2003/10/EC-(86/188/EEC) TitreĢim Yönetmeliği (2002/44/EC) Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (92/57/EEC) Kimyasal Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (98/24/EC-2000/39/EC Sınır Değer) Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden ÇalıĢanların Korunması Hakkında Yönetmelik (99/92/EC) Kanserojen ve Mutajen Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (90/394/EEC-97/42/EEC-99/38/EC) 31

32 Asbestle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (83/477/EEC) ĠĢyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine ĠliĢkin Yönetmelik (89/654/EEC) ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik (89/655/EEC) Elle TaĢıma ĠĢleri Hakkında Yönetmelik (90/269/EEC) KiĢisel Koruyucu Donanımların ĠĢyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (89/656/EEC) Yeraltı ve Yerüstü Maden ĠĢletmelerinde Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik (92/104/EEC) Sondajla Maden Çıkarılan ĠĢletmelerde Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik (92/91/EEC) Geçici veya Belirli Süreli ĠĢlerde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik (91/383/EEC) Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik (2000/54/EC- 93/88/EEC-97/59/EC-97/65/EC) Balıkçı Gemilerinde Yapılan ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (93/103/EEC) ĠĢyeri Kurma Ġzni ve ĠĢletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik ĠĢyerlerinde ĠĢin Durdurulmasına veya ĠĢyerlerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelik ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik Ağır ve Tehlikeli ĠĢler Yönetmeliği Gebe ve Emziren Kadınların ÇalıĢtırılma ġartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik (92/85/EEC) Bunlardan baģka, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü'nün (ILO) hazırlamıģ olduğu ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından da onay kanunlarıyla onaylanmıģ olan sözleģmeler ile bu sözleģmeler doğrultusunda çıkarılmıģ olan tavsiye kararları da mevcuttur. 32

33 4. Ġġ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI 4.1. Ġġ KAZASI Toplumsal bir oluģum içinde önceden planlanmayan, bilinmeyen ve kontrol dıģına çıkan aynı zamanda çevresine zarar verebilecek nitelikteki olaya "kaza" denir. Bu genel bir tanımdır ve görüldüğü gibi zarar oluģması Ģart değildir. Herhangi bir olayın zarar verebilecek olması, kaza kabulü için yeterlidir. Ancak, hukuk açısından bir olayın kaza olarak değerlendirilebilmesi için, olayda herhangi bir zarar söz konusu olmalıdır. Zarar insana yönelikse ceza hukuku ve genel hukuk, mala yönelikse genel hukuk kapsamına girer sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13. maddesine göre, iģ kazası; a) Sigortalının iģyerinde bulunduğu sırada, b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iģ nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalıģıyorsa yürütmekte olduğu iģ veya çalıģma konusu nedeniyle iģyeri dıģında, c) Bir iģverene bağlı olarak çalıģan sigortalının, görevli olarak iģyeri dıģında baģka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl iģini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, iģverence sağlanan bir taģıtla iģin yapıldığı yere gidiģ geliģi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır. Bu yasa hükmüne göre, yapılan iģle kazalar arasında neden sonuç bağlılığını beģ madde halinde ve kesin hatlarla belirtilmiģ ve takdire yer bırakmamıģtır. Bu maddeler arasında özellikle ilk madde biraz tartıģılan bir hüküm getirmektedir. ĠĢyerinde öğle tatilinde spor yapan bir insanın yaralanmasının bir iģ kazası olup olmadığı bir tartıģmalı bir konudur. Üçüncü madde yani baģka bir yerde görevlendirmeye örnek olarak, çıkan bir orman yangınını söndürmek için gönderilen çalıģanın yaralanması halinde iģ kazası kapsamında olmaktadır. ĠĢ kazası, Uluslararası ÇalıĢma Örgütüne (ILO)göre; Önceden planlanmamıģ, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamıģ olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaydır, Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre ise; Önceden planlanmamıģ çoğu kiģisel yaralanmalara makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır Ģeklinde tanımlanmaktadır. 33

34 Kaza ÇeĢitleri ĠĢ kazaları değiģik yerlerde olabilir. Sınıflandırma kazanın olduğu yere göre değil, sonuçlarına göre yapılır. Genel olarak, zararın ağırlığına, kazanın ve yaralanmanın cinsine göre yapılır. A. ) Yaralanmanın Ağırlığına Göre Sınıflandırma 1- Yaralanma ile sonuçlanmayan kazalar, 2- Bir günden fazla iģten uzaklaģmaya gerek olmayan kazalar, 3- Bir gün ile yirmi gün arasında tedavi gerektiren kazalar, 4- Yirmi günden fazla tedavi gerekli olan kazalar, 5- Sürekli iģ göremezlik veya ölümle biten kazalar. B.) Yaralanmanın Cinsine Göre Sınıflandırma 1 - BaĢ,göz ve boyun yaralanmaları. 2- DıĢ beden kazaları. 3 -Kol, el ve parmak yaralanmaları 4- Ayak ve bacak yaralanmaları 5- Ġç organ kazaları. 6- Ruhsal ve sinirsel tahribat c.) Kaza Cinsine Göre Sınıflandırma 1- DüĢme, Ġncinme, 2- Parça veya malzeme düģmesi, 3- Göze bir Ģey kaçması, 4- Yanma ve patlamalar, 5- Makine Kazaları, 6- El Aletleri Kazaları, 7- Elektrik kazaları, 8- Zehirlenme, boğulma, 9- SıkıĢma, ezilme ĠĢ Kazaları OluĢum Teorileri ĠĢ kazalarının oluģumu ile ilgili çeģitli teoriler bulunmaktadır. Bu teoriler iģ kazalarının meydana gelme sebeplerinin açıklamaktadır. Böylece iģ güvenliği çalıģmalarına yön verilmesine yardımcı olacaktır. 34

35 Domino teorisi Kaza, dıģtan ve ani bir etkiyle meydana gelen ve kiģilere zarar veren istenmeyen bir olaydır. Kazanın oluģumunu inceleyen araģtırmacıların, ilginç bir açıklama örneği olarak dik duran domino taģları modelini kullandıkları görülmektedir. Bu modele göre, kaza zinciri faktörleri Ģöyle sıralanmaktadır: 1. Doğa koģullan (doğal durum) 2. KiĢisel eksiklikler veya özürler 3. Güvensiz durum ve davranıģlar 4. Kaza 5. Zarar (ölüm veya yaralanma) Bu teoride olaylar beģ domino taģının arka arkaya sıralanarak, birbirini düģürmesine benzetilerek açıklanmıģtır. Her kaza beģ tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir, buna Kaza Zinciri de denir (ġekil.7). ġartlardan biri gerçekleģmedikçe bir sonraki gerçekleģmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez. ġekil 4.1. Domino etkisi 1-Doğa Koşulları (Doğal Durum): Ġnsanın doğa Ģartları karģısında yaratılıģtan gelen zayıflığı kazaların ilk temel sebebidir. Eğer insanlar tabiat karģısında bu kadar zayıf olmasaydı kazalar olmazdı. Bu sebeple kazalar tam bir kesinlikle önlenemez. 2- Kişisel özürler: Dikkatsizlik, pervasızlık, tedbirsizlik, asabiyet, dalgınlık, önemsemezlik ve ihmal gibi kiģisel kusurlar kazaların ikinci temel sebebidir. Eğitim ve disiplinle kısmen önlenebilir. Bu kusurlar zayıflığın kiģisel boyutu olup, Ģahsın yanlıģ ya da gereksiz hareket yapmasına neden olur. 35

36 3-Güvensiz Durum ve Davranışlar: Ġnsanın Ģahsi kusurlarının bir kazaya sebep olması için tehlikeli şekilde hareket etmesi gerekir. Ancak yalnız baģına tehlikeli harekette bir kazaya sebep olmaz. Kazanın meydana gelmesi için birde tehlikeli durumun bulunması Ģarttır. Kaza ancak bu iki hususun aynı anda üst üste gelmesi hallerinde oluģur. 4-Kaza: Yukarıda belirtilen üç unsurun arka arkaya gelmesi de önceden planlanmayan ve bilinmeyen, zarar vermesi muhtemel bir olayın meydana gelmesi için kafi değildir. Bir de kazanın bütün unsurları ile gerçekleģmesi, yaralanma ya da zararın meydana gelmesi için kaza olayına ihtiyaç vardır. Bu da kaza zincirinin dördüncü halkasını teģkil eder. 5-Zarar (Ölüm veya Yaralanma): Bir kazanın kaza tanımındaki durumuna gelmesi için Ölüm veya Yaralanma safhasının da bulunması gereklidir. Bu husus kaza zincirinin son halkasıdır Heinrich iģ güvenliği aksiyomları Heinrich, iģ güvenliği çalıģmalarının 10 temel aksiyona göre yapılmasının çalıģmaların etkili olması açısından önemli olduğunu belirtmiģtir. Bu 10 kurala iģ güvenliği temel prensipleri diyoruz. Bu prensipler bilimsel bir çalıģma çerçevesinde yürütüldüğü takdirde istenilen sonuçlar elde edilebilir. Bu 10 aksiyon temel ilkeler olarak aģağıda verilmiģtir. 1.İlke - Tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önlenmesi: ĠĢ güvenliği bilimi, kazaların önlenmesi çalıģmasında kaza zincirinin 3.halkası olan tehlikeli hareket ve tehlikeli durum'u asli faaliyet alanı olarak benimser. Kaza zincirinin 3.halkası olan tehlikeli hareket ve tehlikeli durum zincirin en zayıf halkasıdır. Çünkü 1 ve 2. halkalar insan ile ilgili hususlardır ve iģ güvenliği bilimi insan ile uğraģmanın etkili sonuçlan olmayacağını kabul eder. bu nedenle iģ güvenliği sorumlularının ilk yapacağı iģ tehlikeli hareket ve tehlikeli durumları tespit ederek bunları ortadan kaldırmaya çalıģmalıdırlar. 2.İlke - İş kazalarının % 88'i tehlikeli hareketlerden, %10'u tehlikeli durumlardan, %2'si kaçınılmaz ve sebebi bilinmeyen) hareketlerden kaynaklanmaktadır. Bu prensip iģ güvenliği sorumlularının özellikle tehlikeli hareketler üzerinde yoğunlaģmalarının gerektiğini açıkça göstermektedir. 36

37 ġekil 4.2. Kaza Nedenleri Tehlikeli hareketler olarak; Emniyetsiz çalıģma, Gereksiz hızlı çalıģma, Emniyet donanımı kullanılmaz duruma sokma, Alet ve makineleri tehlikeli Ģekilde kullanma, Emniyetsiz yükleme, taģıma, istifleme, Emniyetsiz vaziyet alma, Tehlikeli yerlerde çalıģma, ġaģırma, kızgınlık, üzgünlük, telaģ, ĢakalaĢma vb. KiĢisel koruyucuları kullanmamak Tehlikeli Durumlar olarak da; Uygun olmayan koruyucular Koruyucusuz çalıģma Kusurlu alet, makine, teçhizat kullanma Emniyetsiz yapılmıģ alet ve makineler Yetersiz- bakımsız bina, alet ve makineler Yetersiz ya da fazla aydınlatma Yetersiz havalandırma Emniyetsiz yöntem ve Ģartlar sayılabilir. 37

38 3.İlke - Kaza sonucu meydana gelebilecek zararın büyüklüğü kestirilemez, bu tamamen tesadüflere bağlıdır. Burada; yapılan çalıģmalar ile kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebeplerin ortadan kaldırılmasının doğru olacağına iģaret edilmektedir. Yapılan istatistikler, kazaların %50'sinin kolayca önlenebileceğini, %48'inin ancak etüd ve metotlu bir çalıģma ile önlenebileceğini, % 2'sinin de önlenmesinin mümkün olamayacağını göstermiģtir. 4.İlke - Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 30 uzuv kayıplı ve 300 yaralanma meydana gelmeyen olay vardır. ( oranı) Bu prensipten, özellikle "kazaya ramak kaldı" olaylarının nedenlerinin çok iyi incelenerek sebeplerinin ortadan kaldırılması gerektiği anlaģılmaktadır kuralının önemli bir özelliği de bir iģletmede olabilecek kazalar hakkında önceden tahmin yapma olanağını sağlamasıdır. ĠĢ kazaları istatistikleri yapılan iģyerlerinde önceki yıllara göre elde edilen kaza sıklığı ve kaza ağırlığı oranları değerleri, bir sonraki yıl için yaklaģık tahmin olanağı verir. ġekil 4.3. ĠĢ kazalarının oluģumu 5.İlke - Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri: Ġnsanın güvensiz hareketleri 4 ana nedene dayanır. ĠĢçinin bünyeden ve yaradılıģından gelen Ģahsi kusurları (dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık) Bilgi ve tecrübe yetersizliği Fiziki yetersizlik/uygunsuzluk Uygunsuz olmayan fiziki ortam koģulları 38

39 Görüldüğü gibi insan önce güvensiz koģulları oluģturmakta, sonra bu koģullar nedeniyle kaza yapmakta veya meslek hastalığına uğramaktadır. Bu ilke kazaların %88 ini oluģturan güvensiz hareketlerin nedenlerini ve dolayısıyla önlem alırken hangi konular üzerinde durulması gerektiğini gösterir. 6.İlke - Kazalardan korunma metodu: Kazalardan korunmak için aģağıda yazılı dört esas çalıģma Ģekli uygulanır. A-MÜHENDĠSLĠK ÇALIġMALARI: Tehlikeli Durumların Bilinmesi Tehlikeli Durumların Analizi Tedbirlerin Alınması Tedbirlerin Uygulanması Gerekli Kontrollerin Sağlanması ĠĢ sağlığı ve iģ güvenliğine yeni yaklaģımlar sonucu mevzuatımıza giren risk değerlendirmesi kapsamında bu baģlıkları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz. Tehlikelerin tanımlanması, Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi Riskleri önlemek veya azaltmak için kontrol tedbirlerinin belirlenmesi Kontrol tedbirlerinin uygulanması Kontrol tedbirlerinin sürekli olarak izlenmesi B-ĠKNA VE TEġVĠK: Eğitim ve Öğretim ÇalıĢmaları ÇeĢitli YarıĢmaların Düzenlenmesi Uyarı Levhaları ve AfiĢler Propaganda Ödüllendirme/Özendirme C-ERGONOMĠDEN YARARLANMA: Yapılacak iģe uygun iģçi temini ve çalıģanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine, tesis ve aletleri geliģtirmek Ģeklinde ergonomi biliminin gerekleri yerine getirilmelidir. D-DĠSĠPLĠN KURALLARI: ĠĢ güvenliğini sağlamada en son baģvurulacak çözüm yolu disiplin tedbirlerine baģvurulmasıdır. 39

40 7.İlke - Kazalardan korunma yöntemleri ile üretim, maliyet, kalite kontrolü metotları benzerlik ve paralellik arz eder. ĠĢ güvenliğini sağlama metotları ile verimlilik ve kalite çalıģmalarında kullanılan yöntemler arasında tam bir paralellik vardır. Bu yaklaģım özellikle Yönetim Sistemleri arasında oluģturulan benzerlikte de çok açık bir Ģekilde ortaya konulmuģtur. 8.İlke - İş güvenliği ile ilgili çalışmalara, konulacak kurallara ve atanacak tedbirlere üst düzey yöneticileri katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdırlar. ĠĢ Güvenliği çalıģmaları, sadece iģyerinde bu amaçla görevlendirilen personelin gayret ve çabalan ile sınırlı olmamalıdır. Özellikle üst düzey yöneticilerin iģ sağlığı ve güvenliği çalıģmalarına ilgi duymaları ve destek olmaları, diğer çalıģanların iģ sağlığı ve güvenliği çalıģmalarına pozitif katkısını artıracağı gibi, üst düzey yöneticilerin kendi koydukları kurallara örnek teģkil edecek Ģekilde uymaları da teģvik edici bir neden olacaktır. 9.İlke - Formen, ustabaşı ve benzeri ilk kademe yöneticiler kazalardan korunmada en önde gelen personeldir. Bu prensipte; iģyerinde iģçiye en yakın ilk kontrol elemanının iģ güvenliğini sağlama çalıģmalarında ki önemi ile eğitim, ikna, teģvik ve disiplin çalıģmalarının hangi seviyede yoğunlaģtırılması gerektiğine iģaret edilmektedir. 10.İlke - İş güvenliği çalışmalarına yön veren insani duyguların yanında, iş güvenliğinin sağlanmasında itici rol oynayan iki mali faktör vardır. I- Güvenli bir iģletmede üretim artıp maliyet düģecektir. II- Kazalarda meydana gelen zarar yapılan ödemelerin yaklaģık 5 ( beģ) katı olacaktır 4.2. MESLEK HASTALIĞI ÇalıĢma koģulları ile çalıģanların sağlığı arasında önemli bir iliģki vardır. ÇalıĢma koģulları, insanın fiziki ve zihinsel yeteneklerine uygun ve sağlıkla ilgili riskler kontrol altında tutulmuģ ise fiziksel çalıģma, sağlığı destekleyici ve yükseltici bir faktördür. Bu çalıģmanın sağlıkla ilgili yönü pozitiftir. ÇalıĢma koģullarının riskleri belirli bir düzeyi aģarsa meslek hastalıkları oluģur ki, bu çalıģmanın sağlıkla ilgili negatif yönüdür. ÇalıĢan bir kiģinin sağlık sorunları 3 grupta ele alınabilir. Bunlardan birincisi genel sağlık sorunlarıdır. ÇalıĢan kiģiler de toplumun diğer bireyleri gibi toplumdaki genel hastalıklara yakalanabilirler. Bu 40

41 sağlık sorunlarının ortaya çıkmasında çalıģma hayatının, belirli bir iģte çalıģıyor olmanın özel bir önemi yoktur. Bir grup ise doğrudan çalıģma hayatında karģılaģılan faktörlerin etkisi ile meydana gelen, diğer bir ifade ile iģe özgü olan sağlık sorunlarıdır. Bu grupta iş kazaları ile meslek hastalıkları yer almaktadır. Bir de bu iki grubun dıģında bazı sağlık sorunlarının bulunduğu ara grup vardır. Bu ara grupta yer alan sağlık sorunları belirli bir iģe özgü değildir. Bu hastalıklar herhangi kiģide görülebilir, ancak bazı iģlerde çalıģıyor olmak bu hastalıkların ortaya çıkmasında bir miktar rol oynayabilir, ya da hastalığın seyri üzerinde etkisi olabilir. Bu grupta yer alan sağlık sorunlarına da işle ilişkili hastalıklar adı verilmektedir. Meslek hastalıklarına karģı iģ yerlerinde bir takım tedbirlerin alınması hastalığın görünme sıklığını azaltabilir. Meslek hastalığına maruziyet, teknik planlama ve teknik metotların uygulanması ile kontrol edilebilir. Bu maksadın en verimli bir Ģekilde temini için, eğitilmiģ ve kendilerine düģen vazifenin yerine getirilmesinde birbirleri ile yakın iģbirliği sağlayan bir güvenlik organizasyonu ve personele ihtiyaç vardır bazen küçük bir tedbirle dahi ölümle sonuçlanabilecek meslek hastalığının önüne geçilebilmektedir. Meslek hastalıkları çoğunlukla kronik seyirli hastalıklardır ve uzun süreli etkilenme sonucunda meydana gelir. Bu yüzden meslek hastalığı tanımında bazı mesleklerde çalıģıyor olmanın yanı sıra, belirli bir iģyerinde uzunca bir süreden beri çalıģıyor olma özelliği yer almalıdır. Ülkemizde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 14.maddesinde meslek hastalığı tanımı su Ģeklide verilmektedir: MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten kaynaklanmış ise, sigortalının bu Kanunla sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Bu durumdaki kişiler, 41

42 gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir. Tanımda meslek hastalığının meslekle iliģkisi net bir bicimde ortaya konmaktadır. Bununla birlikte birkaç nokta üzerinde durulması uygun olacaktır. Meslek hastalığı kısa süreli maruziyetler sonucu değil de tekrarlanan sebeple oluģmaktadır. Meslek hastalığı genellikle aylar-yıllar boyu tekrarlanan maruziyetler sonucu oluģur. Meslek hastalığı, iģin niteliğine göre de farklı farklı olmaktadır, yani değiģik iģlerde, etkilenilen faktöre bağlı olarak farklı meslek hastalıkları oluģmaktadır. Tanımda meslek hastalıklarının geçici veya sürekli olabildiğine iģaret edilmekle birlikte bu hastalıklar genellikle süreklidir Meslek Hastalığının Sınıflandırılması Meslek hastalıkları iģyerlerindeki faktörlere göre de sınıflandırılabilir. ĠĢyerlerinde iģin niteliğine ve iģkoluna göre çeģitli faktörler bulunabilir. Ġnceleme kolaylığı bakımından bu faktörler kimyasal, fiziksel, biyolojik vb. gruplar halinde değerlendirilir. Meslek hastalıkları da bu yaklaģıma paralel olarak sınıflandırılabilir. ÇalıĢma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit ĠĢlemleri Yönetmeliği nin 18.maddesine göre meslek hastalıkları beģ grupta toplanmıģtır. A Grubu: Kimyasal Maddelerle OluĢan Meslek Hastalıkları: Kimyasal maddelerin yapısına göre 25 alt gruba ayrılır B Grubu: Deri Hastalıkları: 2 gruba alt ayrılır C Grubu: Pnömokonyoz ve Diğer Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları: 9 alt gruba ayrılır D Grubu: Meslek BulaĢıcı Hastalıklar: 4 alt gruba ayrılır E Grubu: Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları: 12 alt gruba ayrılır Meslek hastalıkları Listesinin D grubunda yer alan bulaģıcı hastalıkların, görülen iģin gereği olarak veya iģyerinin özel koģullarının etkisiyle oluģması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. Meslek hastalıkları listelerinde yer almayan ve fakat görülen iģ ve görev icabı olarak alındığı kesin olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teģhisin 42

43 laboratuar deneyleriyle teyit edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak kabul edilir. Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yeraltı veya yerüstü iģyerlerinde toplam olarak en az üç yıl çalıģmıģ olması Ģarttır. Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan yeraltı ve yerüstü iģyerlerinde meydana gelmiģ, klinik veya radyolojik bulgular ve laboratuar muayeneleriyle süratli seyrettiği ve ağırlığı saptanmıģ olgularda Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı sağlanmak koģuluyla 3 yıllık süre indirilebilir Meslek Hastalıklarında Alınacak Tedbirler Meslek hastalıklarına karģı alınacak tedbirler üç grupta incelenebilir: Tıbbi tedbirler, çalıģma çevresine ait tedbirler ve iģçiye ait tedbirler Tıbbi tedbirler İşe Giriş Tıbbi Kontrolleri: ĠĢe göre iģçi (hamile hanımların radyasyona maruz çalıģma yerlerinde çalıģtırmamaları, gürültülü ortamlarda sağırların istihdamı vb.) seçilmelidir. Bazı iģ kollarında, özellikle tozlu iģyerlerinde iģ yeri hekimi, çalıģtırmayı düģündüğü iģçiyi tam bir (klinik ve radyolojik) akciğer muayenesinden geçirmeli, akciğerleri tozları temizlemeye elveriģli olanlar bu iģyerlerine kabul edilmelidir. Periyodik Tıbbi Kontroller: ĠĢin durumuna göre iģçiler belirli sürelerle tıbbi muayenelerden geçirilmeli ve bu süre altı ayı geçirilmemelidir. Hastalık belirtileri meydana çıkmadan dahi bu periyodik muayeneler ile çoğu meslek hastalığı daha baģlangıcında yakalanabilir ÇalıĢma çerçevesine ait tedbirler Meslek hastalıklarına yol açacak maddelerin oluģumu engellenebiliyorsa koruyucuya lüzum kalmaz. Bunun yolu da zararlı maddeleri kullanmamak veya değiģtirmek gibi teknik tedbirlerin alınmasıdır: Kullanılan Zararlı Maddelerin Değiştirilmesi: ĠĢ yerinde kullanılan zararlı maddeler zararsız veya daha az zararlı maddeler ile ikame edilmelidir. Kapalı Çalışma Yöntemi: Zaralı maddelerin kullanıldığı imalathanelerde üretimin iģçiyle direkt temas halinde olmadan kapalı kaplar veya odalar içinde yapılması için gerekli teknik geliģmelerden 43

44 faydalanılmalıdır. Kullanılan makinelerin zararlı maddeleri dıģarıya sızdırmamaları sağlanmalıdır. Ayırma: ĠĢ yerlerinde meslek hastalığı oluģturulabilecek maddelerle çalıģılan yerler kesinlikle diğer bölümlerden ayrı tutulmalı, bu maddelerin kaynakları izole edilmelidir. Bu tip yerlere giyinilen özel giysi ve araçların iģ yerinden çıkarılması gerekir. Havalandırma: Yapılan iģe göre lokal veya genel havalandırma yapılmalıdır Nemli Çalışma Yöntemleri: Çok toz çıkaran iģ kollarında sulu delicilerin kullanılması iyi bir yöntemdir. Parçalandığında tozlanan malzemelerin önceden ıslatılması toz oluģumunu önler. Genel temizlikte yerlerin ıslak paspaslarla silinmesi zararlı tozların etrafa yayılmasını önler Sürekli Temizlik ve Bakım: ĠĢ yerleri temiz tutulmalı, iģ bitiminde temizlik yapılıp havalandırılmalı ve makineler bakımdan geçirilmelidir. Üretim Planlaması: süreleri kısa tutulmalıdır. ÇalıĢma saatleri iyi düzenlenerek zararlı maddelerle temas edenlerin çalıģma Çalışma Ortamı Ölçümleri: İşyeri ortamında biyolojik (kan ve idrar vb.) ve çevresel (gürültü, zararlı toz ve gaz) ölçümler yapılmalıdır. Bu Ģekilde kullanılan veya ortaya çıkan zararlı maddelerin ortamdaki yoğunluğu tespit edilmelidir ĠĢçiye ait tedbirler Kişisel Korunma Araçlarının Kullanımı: Meslek hastalığı önlenebilir nitelikte bir olgudur. Önlenmesinde, vücuda giriģ yolunun bilinmesi önemlidir. Bu yolu kapatmaya yönelik kiģisel önlemlerin alınması gerekir. Bazen kullanma zahmetinden dolayı iģçiler korunma araçlarını kullanmayı ihmal ederler. Eğitim: Ayrıca iģ yerlerinde kullanılan bazı maddelerin zararları iģçilere anlatılmalı, hangi Ģartların zararlı olduğu ve ne gibi tedbirler alınması gerektiği konusunda seminerler verilmeli ve ayrıca iģ yerlerinde iģle ilgili uyarı levha ve broģürler asılmalıdır. 44

45 4.3. Ġġ KAZALARI ĠLE MESLEK HASTALIKLARI HALĠNDE SAĞLANAN YARDIMLAR A) Sağlık yardımı yapılması; Bu yardımlar sigortalının, Hekime muayene ettirilmesi, TeĢhis için gereken klinik ve laboratuar muayenelerinin yaptırılması, Gerekirse bir sağlık tesisine de yatırılarak, tedavisinin sağlanması, Tedavi süresince gerekli ilaç ve her türlü iyileģtirme vasıtalarının temin edilmesidir. Sağlık yardımı, iģ kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan sigortalının belirli bir süreye bağlı olmaksızın, sağlık durumunun gerektirdiği sürece devam eder ve iyileģen sigortalıların arıza veya hastalıklarının nüksetmesi halinde, tedavileri yeniden sağlanır. B) Geçici iģ göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi: Sigortalıya, çalıģma günü ve prim ödeme süresi ne kadar olursa olsun, istirahatlı bırakıldığı her gün için geçici iģ göremezlik ödeneği verilir. C) Sürekli iģ göremezlik hallerinde gelir bağlanması, D) Protez, araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi: Sigortalıya, arızasına göre gerekli görülecek her türlü protez araç ve gereçleri Kurumca sağlanır, onarılır ve yenilenir. E) Sağlık yardımlarının yapılması veya protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi için, gerektiğinde sigortalının yurt içinde baģka yere gönderilmesi: Sigortalı, gerekirse muayene ve tedavisinin yapılması veya protez araç ve gereçlerinin sağlanması için yurt içinde baģka bir yere gönderilir. GidiĢ-DönüĢ yol paraları ile zaruri masraf karģılıkları ile sigortalının sağlık durumu nedeniyle bir baģkasının refakat etmesi gerektiği hekim raporu ile belgelenirse, refakatçinin de gidiģdönüģ yol paralan ile zaruri masraf karģılıkları ödenir. F) ĠĢ kazasına uğrayan ve meslek hastalığına tutulan sigortalının tedavi için yabancı ülkeye gönderilmesi: Yurt içinde tedavisi mümkün olmayan, ancak yabancı bir ülkede kısmen veya tamamen tedavisi mümkün olan ve mesleğinde uğradığı iģ göremezlik derecesinin azalabileceği Kurum sağlık tesisleri, sağlık kurulu raporu ile tespit edilen sigortalı, tedavi için yabancı ülkelere gönderilebilir. ġayet raporda belirtilmiģse, refakatçisinin gidiģ-dönüģ yol paraları ve zaruri masrafları da ödenir. G) ĠĢ kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerle cenaze masrafı karģılığı verilmesi H) ĠĢ kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması 45

46 4.4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KARġILAġTIRMA ÖLÇÜTLERĠ Kaza, Olay, Meslek Hastalığı AraĢtırma ve Ġstatistiksel Kayıt OluĢturulması Bir iģyerindeki meydana gelen iģ kazaları, meslek hastalıkları ve olayların analizleri ve oluģ Ģekilleri, kuralları hakkında en önemli bilgiler tutulan Kaza/Olay/Meslek hastalığı formlarından toplanabilir. Denetlemelerdeki kaza raporları ve kayıtları etkili ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği programlarının düzenlenmesi amacıyla gerekli bilgileri elde etmek için önemlidir. Kaza raporlaması ile neler yapılabilir? I.) Her Kaza/Olay/Meslek Hastalığı raporu yeniden incelenebilir, denetlemelerde belirlenememiģ tehlikelerin altı çizilebilir. II.) Olgu hızı hesaplanabilir. III.) ĠĢ Kazası sıklık ve ağırlık hızı hesaplanabilir. IV.) Mal hasar frekansı ve fiyat Ģiddet frekansı hesaplanabilir. Veriler toplandıktan sonra sürekli ihlal edilen kurallar analizlerle tespit edilebilir. Bu veriler önceliklerin belirlenmesi ve iyileģtirici davranıģların tespiti açısından önemlidir. Veri analizleri her birimin problemlerini gösterir, bu da birimlerin eğitim programlarının veya öncelikli özel durumlarının düzenlenmesi için gereklidir. Kazalar ile ilgili bilgilerin çalıģanlara bireysel olarak ulaģtırılması yerine görünür bir yerde bir pano üzerinde bu bilgiler ilan edilmelidir Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Kayıt Analizleri Kayıtlardaki verilerin analizleri her birimin problemlerini gösterir, bu da birimlerin eğitim programlarının veya öncelikli özel durumlarının düzenlenmesi için gereklidir. Çeklist ve kaza raporlarının analizi özel önleyici tedbirlerin göstergelerini değerlendirmede kullanılmalıdır. Periyodik özetler, aylık ve yıllık olarak oluģturularak, özetler ayrı ayrı toplanmalıdır. Aylık özetlerin temel amacı, yıl boyunca güvenlik önlemlerinin verimliliğinin gidiģatının izlenebilmesidir Ulusal mevzuatlardaki farklılıklar nedeni ile ülkeden ülkeye hatta bir ajanstan diğerine endüstriyel kazalar hakkındaki istatistiklerin hazırlanmasında kullanılan yöntemler çok geniģ çapta değiģiklikler gösterebilmektedir. Ġstatistik bilgilerini derleyen kaynaklar aģağıda gösterildiği gibidir: 46

47 1- Ulusal istatistik ofisleri 2- Tazminat ajansları 3- Ulusal sigorta veya sosyal sigorta ajansları 4- ĠĢ teftiģ kuruluģları 5- Kaza önleme ajansları 1998 yılında Cenevre de gerçekleģtirilen 16. Uluslar arası ÇalıĢma Ġstatistikçileri Konferansında (ICLS) alınan ilke kararında aģağıdaki istatistik terimlerinin göz önüne alınması kararlaģtırılmıģtır. 1. Mesleki kaza 2. Mesleki yaralanma 3. ĠĢ göremezlik Söz konusu konferansta alınan ilke kararına göre, toplanan veriler istihdamdaki statülerine bakılmaksızın ülke çapında ekonominin tüm dallarındaki ve sektörlerindeki iģçi, iģveren ve kendi adına çalıģanlar olmak üzere çalıģanların tamamını kapsayacaktır. ĠĢgünü kaybına neden olan mesleki yaralanma olayları aģağıdaki hususlar için dikkate alınacaktır. 1. Toplam Olay Sayısı 2. Ölümlü Olaylar Sayısı 3. Ölümlü Olmayan Olaylar Sayısı 4. Geçici ĠĢ Göremezlik Olayları Sayısı Meslek hastalığı olayları, kaza istatistikleri kapsamı dıģında tutulmaktadır Kaza Sıklığı ( k s ) Kaza sıklığı, ülke, sektör veya iģletmeler düzeyinde, genellikle bir yıl olarak seçilen belirli bir çalıģma dönemi için, çalıģan 1000 kiģi baģına düģen iģ kazası sayısını göstermektedir. K 1000 k= s A K=Kaza Sayısı A=Çalışan İşçi Sayısı 47

48 Tablo yılları arası Türkiye Geneli SSK istatistikleri Yıl Sigortalı Sayısı ĠĢ Kazası Sayısı Meslek Hastalığı Sayısı Sürekli ĠĢ Görmezlik Sayısı Ölüm Sayısı Toplam ĠĢ Görmezlik Süreleri (Gün) Kaza Sıklık Oranı Kaza Tekrarlama Oranı Kaza Ağırlık Oranı ,112 8,797 0, ,355 8,481 0, ,340 7,225 0, ,574 6,489 0, ,245 5,936 0,135 Örnek 1: SSK nın 2000 yılı istatistiklerine (Tablo 1) göre Türkiye de çalıģan iģçi (sigortalı) sayısı ve meydana gelen iģ kazası sayısı ise dir. Bu verilere göre Türkiye de 2000 yılında kaza sıklığı ( k s ): k s K A olarak bulunmaktadır. Bu sonuç, 2000 yılında, ülkemizdeki 1000 sigortalı iģçiden inin iģ kazasına uğradığını göstermektedir. Kaza sıklığı değerinin gerçeği yansıtması, iģ kazası ve çalıģan iģçi sayılarının sağlıklı olmasına bağlıdır. Bunlardan özellikle iģçi sayısı üzerinde durmakta yarar görülmüģtür. Bir yıl süresince mevsimlik çalıģanlar, iģten ayrılanlar, yeni girenler, izin veya rapor kullananlar dikkate alındığında, çalıģan iģçi sayısının sağlıklı bir biçimde saptanmasının güç olduğu görülmektedir. Bir baģka husus da, kaza sıklığı ölçütüyle karģılaģtırılan birimlerdeki çalıģma sürelerinin aynı olması gereğidir. Uygulamadaki gerçek durumu tam anlamıyla yansıtan sayısal verilerin elde edilmesi olanak bulunmadığından karģılaģtırmaların da bazı kabullerle yapmak zorunluluğu söz konusu olmaktadır Kaza Tekrarlama Oranı ( k f ) (Kaza Frekansı) Kaza tekrarlama oranı, belirli bir dönem için çalıģılan bir milyon iģ saati baģına düģen kaza sayısını vermektedir. BelirlenmiĢ bir zaman kesiti içinde (hafta,ay, yıl gibi) oluģan ve bir günden fazla iģ göremezliğe neden olan kazaların sayısını belirtmek için kullanılır. BaĢka bir anlatımla, oran kazaların ne kadar sık olduğu sorusunu yanıtlar. 48

49 K 10 k f = H 6 K=Kaza Sayısı H=Çalışılan Saat Toplamı ÇalıĢılan saat toplamı hesaplanırken 1 iģçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıģtığı kabul edilir. Örnek 2: SSK nın 2000 yılı istatistiklerine (Tablo 1) göre Türkiye de geneli için kaza tekrarlama oranı (kaza frekansı): k f 6 6 K H olarak hesaplanır. Bu sonuç, 2000 yılında, ülkemizdeki bir milyon saat için kaza tekrarlama oranının olduğunu göstermektedir. Örnek 3: Bir inģaatta 200 iģçi, haftada 40 saatten 50 hafta çalıģmıģ olsun. Bu sürede çalıģmaya engel olacak 6 iģ kazası olursa; KazaTekrarlama Oranı( k f ) olarak hesaplanır. Kaza Frekansı adıyla da kullanılan bu ölçüt, çalıģılan saat toplamının gerçeğe uygun olarak saptanabilmesi halinde, kaza sıklığı ölçütünden daha güvenilir karģılaģtırmalar yapmaya olanak sağlayacak niteliktedir. Ancak, ülke veya sektör düzeyinde, çalıģılan saat toplamının sağlıklı bir biçimde saptanması zorluğu söz konusudur. Bu nedenle, ülkeler veya sektörler arasında karģılaģtırmalar yapılırken, güvenilir olmayan çalıģılan saat miktarlarını hesaba katmak yerine, bir önceki baģlıkta açıklanan kaza sıklığı ( k s ) ölçütüyle değerlendirmeler yapmak daha pratik olmaktadır. Buna karģın, iģletme düzeyinde, çalıģan iģçi sayısını ve çalıģılan saat miktarını sağlıklı bir biçimde saptanması mümkün olduğundan, kaza tekrarlama oranı yararlı bir karģılaģtırma ölçütü olarak kullanılabilmektedir. Altı aylık, bir yıllık dönemler için, iģletmedeki gözlemler ve tutulan kayıtlarla, iģ kazası sayısı ve çalıģılan saat toplama gerçeğe uygun olarak saptanıp, kaza tekrarlama oranları hesaplanarak, iģletmenin iģ güvenliği açısından durumu sürekli bir biçimde kontrol edilebilir. 49

50 Kaza Ağırlık Oranı ( k a ) Bu ölçüt, belirli bir dönemde meydana gelen iģ kazalarının sayısal durumu değil, neden olduğu iģ günü kaybı açısından önemi saptamak için kullanılmaktadır. Kaza ġiddet Oranı olarak da adlandırılan bu ölçüt, kazalar nedeniyle, çalıģılan bin saat baģına ne kadar iģ günü kaybedildiğini göstermektedir. Tk 1000 k a= H H=Çalışılan Saat Toplamı Tk=Kaybedilen iş günü sayısı Yine çalıģılan saat toplamı hesaplanırken 1 iģçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıģtığı kabul edilir. Örnek 4: SSK istatistiklerine (Tablo 1) göre 2000 yılında toplam gün toplam iģ görmezlik süresi yaģanmıģtır. Buna göre Türkiye de geneli için kaza ağırlık oranı tekrarlama oranı ( k a ): Tk k a= H olarak hesaplanır. Genellikle, yaralanmayla sonuçlanan kazaların önemini belirlemek için kullanılan ( k a ) nın sağlıklı bir biçimde saptanabilmesi hususunda, ( k a ) için daha önce açıklandığı üzere, çalıģılan saat toplamanın gerçeğe uygun olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, önemli bir diğer husus, kaza nedeniyle kaybedilen iģ günü sayısının doğru saptanmasıdır. Bu kazayla ilgili tutanakların, yaralanmayla ilgili sağlıklı raporlarının düzenli bir biçimde özlenmesi ve değerlendirilmesine bağlıdır. Kaza ağırlık oranının kullanımında, kaybedilen iģ günleri sayısının kaza sonucuyla iliģkili bazı sabit rakamlar olarak alındığına da rastlanmaktadır. Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iģ kazası veya sürekli iģ göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iģ göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir. 50

51 ĠHTĠMAL 5. RĠSK YÖNETĠMĠ VE DEĞERLENDĠRMESĠ 5.1. TEHKĠLE VE RĠSK Tehlike, Türk Dil Kurumu sözlüğünde Büyük zarar ya da yok olmaya yol açabilecek durum olarak tanımlanmaktadır. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından tehlike Ortadan kaldırılmadığında kaza, hastalık (yaralanma) veya hasara sebep olan Ģart veya Ģartlar olarak veya ÇalıĢma ortamı ve Ģartlarında var olan, ya da dıģarıdan gelebilecek kapsamı belirlenmemiģ, maruz kimselere, iģyerine ve çevreye zarar ya da hasar verme potansiyeli olarak tanımlanmaktadır. Bir tehlikenin ortaya çıkması olasılığa dayalıdır. Bu olasılık söz konusu tehlikeyi oluģturan koģullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilmelidir. Tehlike olasılığı değiģkenlerini aģağıdaki baģlıklar altında toplamak mümkündür. 1-Tehlikeye maruz kalan kiģilerin sayısı, 2-Ne sıklıkla tehlikeye maruz kalındığı, 3-Ne kadar süreyle tehlikeye maruz kalındığı, 4-Eğitim düzeyi, 5-Denetimin etkinlik düzeyi, 6-ÇalıĢma koģulları, 7-Yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik gibi etmenler, Risk kavramının literatürde değiģik tanımları vardır, bunlardan bazıları: 1. BelirlenmiĢ tehlikeli bir olayın oluģma olasılığı ve sonuçlarının kombinasyonu (OHSAS 18001), 2. Belli bir dönemde veya koģullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığı, çevre koģullarına göre sıklık ve olasılık (ILO), 3. Zarara uğrama tehlikesi (Türk Dil Kurumu), olarak tanımlanmaktadır. Risk değerlendirmesi içerisindeki tanımı ise; tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin bileģkesi olarak ifade edilmektedir. RĠSK ġġddet Risk = Ġ x ġ Ġ: Ġhtimal ġ: ġiddet 51

52 Risk-tehlike tanımı çalıģmaları sırasında en önemli baģvuru kaynağı ise bizzat iģi yapan iģçiler, ustalar, ustabaģları ve teknik personellerdir. Böyle bir ekip çalıģması, kimin nasıl bir tehlike ile karģı karģıya olduğunu gösterebileceği gibi, Ģimdiye kadar hiç gözlemlenmemiģ potansiyel tehlike kaynaklarını da ortaya çıkarabilir. ĠĢyerinde toplanan tehlike ile ilgili verilerin değiģik kriterlere göre sınıflandırılması gereklidir. Burada temel olarak iki kriterden bahsedebiliriz. Bunlardan biri, potansiyel olarak oluģacak zararın boyutudur. ĠĢ ortamında saptanan ve çalıģanların maruz kaldıkları çevre zararlılarının (fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik) ne düzeyde olduğu ve yasa ve yönetmeliklerle belirlenen müsaade edilen seviyelerin aģılıp aģılmadığının öğrenilmesi, yani ortam zararlılarının değiģik bilimsel tekniklerle ölçülmesi gereklidir. Benzer olarak, oluģabilecek iģ kazalarının sonucunun önceden tahmin edilebilecek Ģekilde sınıflandırılmasıdır. Diğer kriter ise bir tehlikeye bağlı olarak meydana gelecek hasar ya da zararın ihtimali; iģyerinde yasalara ne düzeyde uyulduğuna, tehlikelere kaç kiģinin maruz kaldığına, güvensiz koģul ve durumların hangi sıklıkla var olduğuna, kiģisel ve makine koruyucularının kullanılıp kullanılmadığına, makine ve malzeme hatalarına göre azalır veya artar. Bu nedenle zararın oluģma olasılığı araģtırılırken tüm sayılan faktörler ele alınmalıdır Risk Algılama Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir. Risk insanlarca oldukça farklı Ģekilde tanımlandığından risk algılaması da farklılık göstermektedir. KiĢilerin risk algılamasını düzeyini etkileyen bazı faktörler aģağıdaki gibidir; Korkutuculuk düzeyi, AnlaĢılabilirlik düzeyi, Etkilenecek kiģi sayısı, Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaģılabildiği, Riskin ne derece eģit dağıldığı, Riski ne derece önleyebileceği, Riskin kiģisel olarak kabullenilip kabullenilmediği Risk algılanması ile zaman arasındaki iliģki ġekil 5.1 de gösterilmiģtir. Buna göre; 1. Risk kiģi tarafından ilk belirlendiğinde bir önem seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir düģüģ gözlenir. Bu olaya kanıksama denir. 2. Konu ile ilgili ciddi bir kaza yaģanması sonrası risk algılama seviyesi aniden yükselir. 52

53 3. Zaman geçtikçe risk algılama seviyesinde tekrar azalma gözlenir. Bu aģamada uyulması gerekli kurallar konmuģtur. Fakat yine de umursamazlık ve kanıksama sonucu algılamada zamanla azalma meydana gelir. Risk algılama RİSK-1 Risk belirlendiğ inde bir önem Seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir düşüş gözlenir. (kanıksama) Risk Algılama? Ciddi kaza Ciddi bir kaza sonrası risk algılama Seviyesi aniden yükselir. Zaman Zaman ġekil 5.1. Risk algılama zaman iliģkisi Risk Kaynakları ĠĢletmelerinde çalıģanların sağlık ve güvenliklerini olumsuz etkileyen bir takım tehlike ve risklerin bulunduğu kabulü ile hareket edilmektedir. Bu tehlike ve riskleri ortadan kaldırmamız veya kabul edilebilir seviyelere indirerek kontrol altına almamız, bundan daha öte olmak üzere yönetebilmemiz için, tehlike ve risklerin nelerden ve nerelerden kaynaklandığını iyi bilmemiz ve Ģu sorulara cevap aramamız gerekmektedir. Risk kaynakları nelerdir?, ĠĢyeri riskleri nelerden kaynaklanır?. Buna göre risk kaynakları aģağıda sıralanmıģtır. A. Yapılan işler ya da yürütülen faaliyetler: ÇalıĢma hayatında yer alan iģletmelerde çok çeģitli iģler yapılmakta ve yürütülmektedir. Bütün bu iģlerin planlanması ve yürütülmesi aģamalarında çalıģanlar birçok mesleki sağlık ve güvenlik riski ile karģı karģıya gelmektedir. B. İşlemler (operasyonlar): ĠĢletmelerde üretimi sağlamak üzere bir takım temel ve yardımcı prosesler (süreçler) gerçekleģtirilmektedir. Bu prosesler genellikle onlarca alt proseslerden ve yüzlerce iģlemden oluģmaktadır. Bu alt proses ve iģlemlerin gerçekleģtirilmesi esnasında bir çok sağlık ve güvenlik riskleri ortaya çıkmaktadır. C. Kullanılan Maddeler: ĠĢletmelerde gerek doğrudan üretim sürecinde gerek baģka amaçlar için çok çeģitli, ham, yarı mamul ve mamul madde kullanılmakta ve çeģitli ürünler üretilmektedir. ÇalıĢanlar bu maddeler ile çok çeģitli Ģekillerde etkileģim içine girmekte ve sağlık ve güvenlikleri az veya çok olumsuz yönde etkilenmektedir. Yani diğer bir ifadeyle kullanılan ve üretilen maddeler ile bunların atık ve artıkları çalıģanlar açısından birtakım sağlık ve güvenlik riskleri taģımaktadır. 53

54 D. Makine ve donanımlar: ĠĢletmede kuruluģ amacını gerçekleģtirmek ve kanuni zorunlulukları yerine getirmek için birçok iģ ekipmanı bulundurulmakta ve ihtiyaç doğrultusunda kullanılmaktadır. Her ne amaçla olursa olsun bulundurulan bu iģ ekipmanlarından çeģitli sağlık ve güvenlik riskleri ortaya çıkmakta ve çalıģanların sağlığını olumsuz etkilemektedir. E. İnsanlar: ĠĢletmelerde otomasyon sistemlerine rağmen baģta üretim olmak üzere çok değiģik amaçlar için insanlar bulunmaktadır. ĠĢyerinde üretim, yönetim, iģ takibi, eğitim, ziyaret, danıģmanlık vb. iģler için bulunan kiģilerin eylemleri, kararları varlığı ve münasebetleri çeģitli sağlık ve güvenlik risklerini oluģturabilmektedir. F. Organizasyonlar: ĠĢletmelerde üretimin gerçekleģtirilmesi amacına yönelik olarak oluģturulan her türlü organizasyon sistemleri ile bu organizasyonların tür ve nitelikleri, doğrudan yada dolaylı olarak bir takım sağlık güvenlik risklerini oluģturmaktadırlar. G. İş çevresi: KuruluĢlarda üretim faaliyetlerinin yürütüldüğü dahili ve harici çevre çalıģanların sağlık ve güvenliği açısından önemli risk kaynaklarından birini oluģturmaktadır. ĠĢ çevresini oluģturan unsurları iç çevre unsurları ve dıģ çevre unsurları olarak ele almak mümkündür. Ġç çevre unsurları; çalıģma çevresi olarak isimlendirilen ve iģin yapıldığı alanda yer alan ve çalıģanı etkileyebilecek maddi olan /olmayan Ģartların tamamı, iç çevre unsurları olarak Ġsimlendirilir. Ġç çevre unsurları çalıģanın ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından en çok etkileyen risklerin bulunduğu bölümdür. DıĢ çevre unsurları; iģyerini de Ġçine alan ve en geniģ anlamı ile komģu araziler, jeolojik ve coğrafi yapı ile atmosferik unsurları içeren ve çalıģanları etkileyebilecek her Ģeyin yer aldığı hacimdir. Buradan jeolojik riskler (deprem toprak kayması, göçük vb.), coğrafi riskler (sel baskını, uçak düģmesi vb.), atmosferik riskler (yağıģ, don, çevre iģyerlerinden gelen gazlar, vb.) dikkate alınmalıdır. Ayrıca biyolojik çevreden gelen risklerde (hayvanlar, bakteri ve virüsler, bitkiler, vb.) önemli bir husus olarak ele alınmalıdır. H. Faktörlerin etkileşimi: Bütün sayılan bu faktörlerin birden fazlasının birbirleri ile olan olumsuz etkileģimleri, uyum ya da uyumsuzlukları ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından önemli risklerin oluģmasına sebep olabilmektedir. Bu faktörlerin normal bir sıralamada birbirlerine bir üstünlükleri yoktur. Ancak öncelik sıralamasını yapılan iģin türü, kullanılan malzemenin niteliği, çalıģan elemanın özellikleri, yapılan iģlem çeģidi, bulunulan çevre, kullanılan teknoloji vb. hususlar önemli oranda etkilemekte olduğu dikkate alınarak yapılacak her risk değerlendirme çalıģmasında öncelik sıralamasının farklı olabileceği baģtan kabul edilmelidir. 54

55 5.2. RĠSK DEĞERLENDĠRME Günümüzde ülkeler iģ kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları azaltmak ve yolla kaybedilen maddi değerleri ekonomiye kazandırmak için yoğun bir çaba içerisine girmiģlerdir. ĠĢ sağlığı ve güvenliği konusuna bilimsel bir temel üzerinde yaklaģan geliģmiģ ülkeler bu kayıplarını çok az seviyelere çekmeye baģarmıģlardır. Ancak geliģmekte olan ülkeler arasında yer alan ülkemizde halen iģ kazaları ve meslek hastalıklarını neden olduğu direk ve endirekt maliyetler, ülke ekonomisi üzerinde önemli bir mali yük oluģturmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıklarını bu ekonomik kayıplarının yanında kayıpların psikolojik ve sosyolojik etkileri de dikkate alındığında, çok ciddi bir sorun ile karģı karģıya bulunduğumuz bir gerçektir. ĠĢte iģ kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu bu kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalıģmalara bir temel oluģturmak ve belirlenen yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler baģlatabilmenin bilimsel yolu risk değerlendirmesi yapmaktır. AB ülkelerinde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını teģkil eden ve yeni yaklaģım direktiflerinin ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi doğrultusunda hazırlanarak tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ülkemizde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluģturmuģtur. Ancak DanıĢtay 10. Dairesinin /3007 sayılı kararı ile Yönetmelik iptal edilmiģtir. Türkiye de faaliyet gösteren hemen hemen tüm iģverenler için henüz yeni bir kavram olan risk değerlendirmesi kavramı bu yönetmelikte ĠĢyerlerinde var olan ya da dıģarıdan gelebilecek tehlikelerin, iģçilere, iģyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karģı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalıģmalar olarak tanımlanmaktadır. Risk analizi veya değerlendirilmesi ile ilgili çok farklı tanımlar ve yöntemler vardır. Bunların birkaçı aģağıda verilmiģtir: BS 8800'e göre risk analizi metodu; riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreçtir TS 1050'e göre Risk Değerlendirmesi; tehlikelerin, (belirlenerek) sistematik bir yolla gözden geçirilmesine imkân veren bir dizi mantık adımıdır. İLO-OSH 2001 İSGYS rehberinde tanımı; ĠĢteki tehlikelerden ortaya çıkan sağlık ve güvenlik risklerini değerlendiren bir prosestir 55

56 Ülkemizde risk değerlendirmesinin sağlam yasal bir zemine oturtulabilmesi için iptal edilen yönetmelik hükümlerini kapsayan yeni bir yasal düzenlemeye acilen ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle, tarihinde çıkarılan 5763 sayılı Kanunla, ĠĢ Kanununun 78. Maddesini değiģtirmiģ ve Risk Değerlendirmesi konusunda bir yönetmelik çıkarılacağını yasal hükme bağlamıģtır Risk değerlendirmesi ne zaman yapılmalıdır KuruluĢlarda risk değerlendirme çalıģmalarının ne zaman yapılacağı karar verilmesi gerekli önemli konulardan birisidir. Risk değerlendirme çalıģmaları aģağıdaki durumlarda yapılmalıdır. a. ĠĢe baģlama aģamasında b. ĠĢyerinde bir değiģiklik olması durumunda, c. ĠĢ kazası, meslek hastalığı, olay sonrasında, d. Düzenli aralıklarla Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır Risk değerlendirme çalıģmalarının iģyerinde kim ya da kimler tarafından yürütüleceği önemli bir konudur. Bu konuda uzmanlarca ortaya konulmuģ farklı görüģler bulunmaktadır. Bazıları risk değerlendirme çalıģmalarının her zaman ekip halinde yürütülmesi fikrini savunurken diğerleri ise risk değerlendirme çalıģmalarının yapılacağı iģletmenin özelliğini dikkate alarak birey ya da takım tarafından yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Her iki görüģte doğru olmasına rağmen ikinci görüģ daha esnek ve uygulanabilir bir görünüm sergilemektedir. 1. Risk değerlendirilmesi önemli bir ıştır ve uzman ekiplerce yapılmalıdır. Bu görüģe genel olarak herkes katılmaktadır. Ancak iģletmelerin ve yapılan iģlerin çeģitliliği göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husustur. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü yukarıda sayıldığı gibi ĠĢ Kanunu kapsamına giren bütün iģyerlerini kapsamaktadır. Bu kapsama sanayiden sayılansayılmayan, iģçi sayısı üçten baģlayarak on binlere varan ve maden ve metalürjiden baģlayarak büro, yazıhaneye kadar varan birçok iģyeri girmektedir. 2. Risk değerlendirme çalışmaları işletmenin özelliğine göre birey ya da takım tarafından yürütülmelidir. Bu görüģ birincisine göre uygulamacılara daha esnek bir hareket alanı bırakmaktadır. ĠĢletmenin ve yapılan iģin durumu incelenerek risk değerlendirme çalıģmalarının birey ya da ekip tarafından yapılmasına karar verilebilecektir. Bazı küçük iģletmelerde risk seviyesi de göz önüne alınarak yeterliliği olan kiģilerin risk değerlendirme çalıģmalarını yürütmesi mümkün olabilecektir. 56

57 Risk değerlendirme çalıģmalarının birey ya da takım yaklaģımının avantaj ve dezavantajlarının değerlendirilmesi Tablo 5.1 de yapılmıģtır. Birey YaklaĢımı Takım YaklaĢımı Tablo 5.1. Birey ve takım yaklaģımının karģılaģtırılması Avantajları Çabuk netice alınmasını sağlar KiĢinin diğer uzmanlar tarafından yönlendirilmesini engeller KiĢiye, ĠSG konusunda tek yetkili ve otorite olduğu hissini verir Maliyeti düģüktür. Gerekli bilgi tüm çalıģanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve iģbirliği ruhu kazandırır Yöneticilerin katılımı, yapılan çalıģmalara ve sonuçlarına herkesin sahip çıkmasını sağlar. Dezavantajları Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimin ĠSG iģ güvenliği uzmanının iģidir anlayıģının yerleģmesini sağlar. Tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından çalıģanlar kendi bölümlerinde tehlike ve risklerin olmadığını savunurlar. KiĢilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. Takım çalıģmalarından netice daha geç alınabilir. Takım içi etkileģim sonucu etkileyebilir ÇalıĢılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠNĠN AġAMALARI Genel kanı olarak risk değerlendirmesinin 5 aģamadan oluģtuğu düģünülmektedir. Bu aģamalar; tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi, kontrol tedbirlerine karar verilmesi, kontrol tedbirlerinin uygulanması ve izleme-gözden geçirmedir. 1. Tehlikelerin belirlenmesi 5. Ġzleme ve gözden geçirme 2. Risklerin değerlendirilmesi 4. Kontrol tedbirlerinin uygulanması 3. Kontrol tedbirlerine karar verilmesi ġekil 5.2. Risk Değerlendirme AĢamaları 57

58 Tehlikelerin Belirlenmesi ĠĢ kazları ve meslek hastalıklarının önlemesi için öncelikle risklerin belirlenip, risk haritalarının oluģturulması gerekmektedir. Risk haritalarının hazırlanabilmesi için de öncelikle olası tehlikelerin tespit edilmesi gerekmektedir. Tehlikelerin belirlenmesinden sonra bu tehlikelerin analizinin yapılması gerekmektedir. Tehlike analizi; doğru uygulamalar ve tehlikelerin tespiti için yapılan sistematik çalıģmalardır. Tehlike analizi basit ve detaylı olmak üzere iki Ģekilde yapılmaktadır. Basit tehlike analizi, kazaya veya yaralanmaya sebep olabilecek tehlikeleri tespit edip, öncelik sırasına göre sıralamaktır. Tehlike analizinde en önemli husus tehlikelerin ve tehlikeli noktaların tespit edilmesidir. Bunun için Ģu çalıģmalar yapılır: Özel bir etüt gerekmeden (tüm kazaların %50 sini teģkil eden) tespit edilebilen tehlikeler, genel kontrolle yapılır. Eski yıllara ait kaza istatistikleri, bilgiler değerlendirilir. Kazaların nerelerde olduğu ve nedenleri incelenir. Bu değerlendirmenin doğru bir Ģekilde yapılabilmesi için, devamlı olarak her kazada kaza raporu düzenlenir. Yine özel formda aylık ve yıllık istatistik cetvelleri doldurulur. Yaralanma olmayan olaylar veya bir günden fazla istirahat gerektirmeyen kazalar iģlenerek kaza ihtimali da belirlenmiģ olur. Makineler, tesisat, bina yapısı, çalıģma düzeni, kısaca iģ yeri incelenerek kaza ihtimali belirlenir. Yeni teknik geliģmeler sürekli olarak izlenerek iģ güvenliğine etkileri değerlendirilir. Tehlike tanımlanmasına yönelik en sistematik yaklaģım ise iģyerinde mevcut tüm iģ çeģitlerinde ve bu iģlerde çalıģan personel üzerindeki tehlikeleri incelemektir. Bu amaçla özellikle iģyerinde var olan tüm iģ süreçlerindeki görevlerin listelenmesi önemli bir çalıģmadır Risklerin Değerlendirilmesi ve Derecelendirilmesi Belirlenen tehlike listesinde yer alan tehlikelerden kaynaklanan riskler tespit edilerek bu risklerin her biri ayrı ayrı değerlendirmelere tabi tutulmalıdır. OluĢacak riskin ne düzeyde olduğunu, ya da tehlikelerin ne kadar ciddi boyutlarda var olduğunu saptarken iģ ortamında çalıģanların maruz kaldıkları riskleri ayrı ayrı incelemenin yanında, tüm risklerin bileģik etkisinde değerlendirmek unutmamak, mevcut risklerin diğer iģlerle olan iliģkisini kurmak yararlı olacaktır. Risk değerlendirmesinin yapıldığı bu aģama teknik ve bilimsel bir ekip çalıģmasını gerekli kılar. 58

59 Risk analizi yöntemlerinin temelde iki grupta toplamak mümkündür. Bunlar; Nitel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Riskin hesaplanmasında ve tanımlanmasında sayısal değerler kullanılmaz. Matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla risk değerlendirmesi yapılmaktadır. Nicel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Risk tanımlanmasında sayısal değerler kullanılır Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi Bu adımda belirlenen tehlikelerin ortadan kaldırılması ya da risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir. Genellikle kontrol yöntemleri alternatifli olarak belirlenir ve fayda maliyet analizi yapılarak yetkililerin tercihine sunulur. Risk değerlendirmesinin en önemli adımlarından biri olan bu adımda risk kontrol önlemlerinin neler olacağı ve bu önlemlerin belirlenmesinde ne tür bir öncelik tercihinde bulunacağı belirlenir Kontrol Tedbirlerinin Uygulanması Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri iģyerinde uygulanarak tamamlanır. Kontrol tedbirlerinin tamamlanması Ģu hususları içerir; ÇalıĢma yöntemlerinin geliģtirilmesi ĠletiĢim Eğitim ve öğretimin sağlanması Denetim Bakım Ġzleme ve Gözden Geçirme Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir. Bu adımda en azından Ģu sorular cevaplandırılmalıdır. Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmıģ mı? Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? Bu kontrol tedbirleri doğru bir Ģekilde uygulanmıģ mı? Seçilen yöntem çalıģıyor mu? Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler çıkarmıģ mı? Risklere maruziyet ortadan kaldırılmıģ veya yeterince azaltılmıģ mı? 59

60 5.4. RĠSK DEĞERLENDĠRME YÖNTEMLERĠ Risk değerlendirmeyi gerçekleģtirmede kullanılabilecek çok çeģitli metotlar bulunmaktadır. Bu metotlar; Nitel (Kalitatif), Nicel (Kantitatif) olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Nitel Risk Değerlendirmesi olarak; Temel (BaĢlangıç) Risk Analizi, Tehlike ve ĠĢlerlik ÇalıĢmaları Yöntemi (HAZOP), Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA) Yöntemi ve Hata Ağacı Analizi Yöntemi, Nicel Risk Değerlendirmesi olarak da çok değiģik yöntemler olmakla birlikte en bilinen yöntemlerden olan; Matris Metodu, Kinney Metodu ve Ridley in Metodu sayılabilir Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları Nitel Risk Değerlendirmesi Yöntemlerinde; matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla risk değerlendirmesi yapılmaktadır. Yöntemler aģağıda ayrıntılı bir Ģekilde incelenmiģtir Temel (BaĢlangıç) risk değerlendirmesi metodu Bu metodun temeli; potansiyel bir tehlikeyi kazaya dönüģtürebilecek olaylar veya raylar dizisinin belli bir sistematik içinde analiz edilmesine dayanmaktadır. Bu metotta öncelikle olabilecek istenmeyen olaylar belirlenir ve sonrasında mülakat, grup çalıģması vb. yöntemlerle tek tek analiz edilir. Her istenmeyen olay veya tehlike için mümkün geliģme veya önleyici tedbir geliģtirilmeye çalıģılır. Bu yöntemle elde edilen sonuçlar, hangi tehlikelere yönelik acil önlem alınması yönünde bir temel fikir oluģturabilir Tehlike ve iģlerlik çalıģmaları metodu (HAZOP) HAZOP, istenmeyen kazaların sonuçlarını araģtırmayı hedefleyen nedenleri araģtıran ve sonuç odaklı (sonuç analizini izleyen) nitel bir metottur. Sistemin yapısal ve donanımsal özellikleri üzerine kurulu, FMEA nın tersine, HAZOP, iģletmedeki süregelen proseslerle ilgilenir. Tablo 5.2. Örnek HAZOP Tablosu Sapma (Risk) Nedeni Sonucu Kullanılan Koruma Aksiyonlar Tablo 5.2 de gösterilen HAZOP Tablosu, HAZOP değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. HAZOP sistemin tüm iģleyiģiyle ilgili olarak kullanılabildiği gibi sağlık ve güvenlik açısından yapılan risk değerlendirmesi çalıģmalarında da kullanılabilmektedir. Sağlık ve Güvenlik için yapılacak risk değerlendirmesi çalıģmasında sapma yerine risk kullanılır ve riskin nedeni, sonucu, riskin ortadan kaldırılması için kullanılan koruma ve planlanan aksiyonlar bir tablo haline getirilerek risk değerlendirilmiģ olur. 60

61 Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu Günümüzde esas olarak üretim aģamasında ürün ve süreçlerde risklerin azaltılmasına odaklanan ve bu faaliyetleri doküman haline getirmeye yarayan bir tekniktir. Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA), ürün, tasarım ve hizmet gibi incelemeye konu olan süreç içerisinde hata türlerinin belirlenmesi ve saptanabilirlik ve Ģiddet derecelerine göre bu hata türlerinin sınıflandırılması için kullanılmaktadır. Bu teknik, esasen kalitesiz üretimin önlenmesine yönelik olarak geliģtirilmiģ, üründe oluģacak hataların potansiyel riskleriyle ilgilenmektedir. Hata türlerini ortaya çıkararak, her birinin yol açacağı etkileri ve bu sonuçların ehemmiyetini belirlemeyi amaçlamaktadır. Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA) tekniği, hataları tespit etmenin yanı sıra önleyici faaliyetleri de dikkate almaktadır. Yani hatayı belirlemek yeterli olmamakta, hatanın çözümü için tedbirler üretmek gerekmektedir. BaĢarılı bir FMEA uygulaması; her hatanın nedenlerini ve etkenlerini belirler, potansiyel hataları tanımlar, olasılık, Ģiddet ve saptanabilirliğe bağlı olarak hataların önceliğini ortaya çıkarır, sorunların izlenmesini ve düzeltici faaliyetlerin yapılmasını sağlar. Sistemin bütününe bakıldığında potansiyel hatalar tanımlanmasının yerine potansiyel risklerin tanımlanması yapıldığında sistemin bütünlüğü içerisinde riskler de değerlendirilmiģ olur. O halde potansiyel riskler; olasılık, Ģiddet ve saptanabilirliğin bileģkesinden oluģur. Saptanabilirlik, hatanın müģteriye ulaģmadan tespit edilmesini belirtir. Risk değerlendirmesi içerisinde saptanabilirlik, riskin ortaya çıkmadan tespit edilmesini belirtebilir. ġiddet, olasılık ve saptanabilirlik bileģenlerinin belirlenen rakamsal değerlerinin çarpımı sonucunda Risk Öncelik Göstergesi bulunmaktadır. Bu değer, sorunların tespit edilmesi ve önleyici tedbirlerin hayata geçirilmesini sağlamaktadır. FMEA de Hazop ta olduğu gibi risk değerlendirmesi yapacak bir ekiple ancak uygulanabilir. KarmaĢık olmasından ötürü geliģmiģ yönetim sistemlerine sahip bir sektör olan otomotiv sektöründe uygulanma imkanı bulmaktadır. Bu metodun da KOBĠ lerde uygulanabilmesi oldukça güçtür Hata ağacı metodu Hata Ağacı, sistem hatası ile sistemi oluģturan parçalar arasındaki iliģkiyi gösteren mantıksal bir Ģemadır. Tümdengelim yaklaģımına dayanmaktadır. Metotta, öncelikle istenmeyen olay belirlenir, sonrasında bu istenmeyen olaya neden olabilecek olaylar bir ağaç köküne ulaģır Ģekilde tespit edilir. Bu sistem de FMEA metodunda olduğu gibi sistemin iģleyiģiyle ilgili tüm analizlerde kullanılabildiği gibi sağlık ve güvenlik açısından risk değerlendirmesi metodu olarak da kullanılabilir. Metodun ana mantığı tehlikenin ortaya çıkmasına neden olan etkilerin ortaya çıkarılması dır. 61

62 Yangının ortaya çıkması ve Yanıcı/parlayıcı madde sızıntısı TutuĢturucu kaynağının bu sızıntının yanında olması veya Kıvılcımın çıkması ÇalıĢanın sigara içmesi ġekil 5.3. Yangın ortaya çıkması ile ilgili örnek Hata Ağacı ġeması ġekil 5.3 den de görüleceği üzere yangın çıkması ile ilgili tüm tali hatalar ağaç kökü Ģeklinde sıralandırılarak, yangın çıkıģına neden olan ana sebep ortaya konulmaktadır. Böylece zarara/tehlikeye neden olabilecek sebepler giderilerek, riskin ortaya çıkması engellenebilir. Bu metotta, ana sorunu oluģturan ara sorunlar birden fazla olabilmektedir. Örneğin yukarıdaki örnekte tutuģturucu kaynağa neden olan sorun hem kıvılcımın çıkması hem de çalıģanın sigara içmesi olabilir. Bu sebeple sistem değerlendirilirken ve/veya kavramları kullanılmaktadır. Yukarıdaki örnekte risk için kıvılcımın çıkması veya çalıģanın sigara içmesi kullanılabilir. Hata Ağacı Metodunun en olumsuz tarafı karmaģık risklerin değerlendirilmesinde ağaç dallarının çok sayıya ulaģması sonucu asıl riskin tespit edilememesi ve bunun sonucunda değerlendirilmek istenen riskin yan sebeplerine varılarak asıl sebebinden uzaklaģılmasıdır Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları Nicel Risk Değerlendirme Yöntemlerinin çok çeģitli oluģu, yeniden yapılandırılabilmesi ve uygulanan iģyerinde veya sahada yeniden tasarlanabilmesi açısından bu bölümde sadece bilinen yöntemlerden olan Matris Metodu, Kinney Metodu, Risk Puanlama Metodu ve Ridley'in Metodu incelenmiģtir Matris metodu Tehlikelerin detaylı analizi için kullanılan yöntemlerden en önemlilerden birisi risk matrisi metodudur. Bu analiz metodu analitik bir metottur. OHSAS 18001'in temelini oluģturan BS 8800 tarifnamesinde de bahse konu olan bu metot parametrelerin ayrıntılandırılması suretiyle 4x4, 5x5, 6x6... matrislerine de dönüģtürülebilir. Burada geçen risk kelimesinin anlamı üzerinde durulacaktır. Risk matrisi 62

63 yönteminde sırasıyla Ģunlar yapılmalıdır: a. Tehlikeleri tanımlamak (gözlemlemek) b. Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek, saptamak (değerlendirmek) c. Riskin kabul edilip edilemediğine karar vermek ve riski kontrol altına almak Risk Matrisi Yöntemi Ģu adımlar takip edilerek yapılır: I. ADIM: Tehlikelerin Belirlenmesi ĠĢe baģlanmadan Ģu veriler toplanıp değerlendirilmelidir. Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi ĠĢ aktivitelerinin gözden geçirilmesi Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi ĠĢ kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi Literatür taraması (standart vb.) Ġmalatçı verilerinin değerlendirilmesi Uzman görüģlerinden yararlanılması Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi ĠSĠG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi, Benzeri diğer iģyerlerinden elde edilen veriler, II. ADIM: Risklerin Tanımlanması Ve Değerlendirilmesi R = Ġ x ġ R= Risk; Ġ= Ġhtimal; ġ= ġiddet III. ADIM: İhtimalin Ve Zarar Derecesinin Belirlenmesi ĠĢyerinde bir olayın gerçekleģme ihtimalini göstermek için aģağıdaki ihtimal skalası kullanılır; Ġhtimal Derecelendirme ÇOK KÜÇÜK : Yılda Bir 2-KÜÇÜK : Üç Ayda Bir 3-ORTA : Ayda Bir 4-YÜKSEK : Haftada Bir 5-ÇOK YÜKSEK : Her Gün Olası sonuçlar ve zararın Ģiddetinin hesaplanmasında Ģu skala kullanılmıģtır. ġiddet Derecelendirme (Ġnsana Yönelik) ÇOK HAFĠF : ĠĢ saati kaybı yok, 2-HAFĠF : ĠĢ günü kaybı yok, 3-ORTA : Hafif yaralanma, 4-CĠDDĠ : Ölüm, Uzuv kaybı, 5-ÇOK CĠDDĠ : Birden çok ölüm, 63

64 Sonuçların değerlendirilmesi için aģağıdaki risk matrisi oluģturulmuģtur. ġiddet Ġhtimal 1 Çok hafif seviye Risk 1 DüĢük seviye Risk 2 DüĢük seviye Risk 3 DüĢük seviye Risk 4 DüĢük seviye Risk 5 2 DüĢük seviye Risk 2 DüĢük seviye Risk 4 DüĢük seviye Risk 6 Orta seviye Risk 8 Orta seviye Risk 10 3 DüĢük seviye Risk DüĢük seviye Risk Orta seviye Risk Orta seviye Risk Orta seviye Risk 4 3 DüĢük seviye Risk 6 Orta seviye Risk 9 Orta seviye Risk 12 Yüksek seviye Risk 15 Yüksek seviye Risk 5 4 DüĢük seviye Risk 8 Orta seviye Risk 12 Orta seviye Risk 16 Yüksek seviye Risk 20 Çok Yüksek Seviye Risk OluĢturulan risk matrisine göre kabul edilebilirlik, yasal Ģartlar, yerel özellikleri ve iģyeri Ģartları dikkate alınarak aģağıdaki Ģekilde tanımlanmıģtır. SONUÇ 16, 20, 25 8, 9, 10, 12, 15 1, 2, 3, 4, 5, 6 EYLEM KABUL EDĠLEMEZ RĠSK Bu risklerle ilgili hemen çalıģma yapılmalı DĠKKATE DEĞER RĠSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli KABUL EDĠLEBĠLĠR RĠSK Acil tedbir gerektirmeyebilir 64

65 Kinney metodu Bu metotta ġans, Frekans ve ġiddet kavramları kullanılmaktadır. ġans zararın gerçekleģme olasılığıdır ve 0.2, 0.5, 1, 3, 6 ve 10 ile değerlendirilmiģtir. Frekans, tehlikeye zaman içinde maruz kalma tekrarıdır ve 0.5, 1, 3, 6, 10 ile değerlendirilmiģtir. ġiddet ise tehlikenin insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahminin zarardır ve 1, 3, 7, 15, 40 ve 100 ile değerlendirilmiģtir. Tablo 5.3. Kinney metodu risk değeri hesaplama tablosu Bu metotta risk, aģağıdaki formül ile değerlendirilmektedir. RİSK = ŞANS X FREKANS X ŞİDDET Yukarıdaki formül neticesinde risk değeri; 400'den büyük çıkarsa risk tolerans gösterilemezdir ve hemen gerekli önlemler alınmalı veya tesis, bina, çevrenin kapatılması düģünülmelidir. 400 ile 200 arasında çıkarsa risk esaslı risktir ve kısa dönemde iyileģtirilmelidir (birkaç ay içinde). 200 ile 70 arasında çıkarsa risk önemli risktir ve uzun dönemde iyileģtirilmelidir (yıl içinde). 70 ile 20 arasında ise risk olası risktir ve gözetim altında tutulmalıdır. 20'den küçük ise risk önemsiz risktir ve önlem öncelikli değildir. 65

66 Ridley in Metodu Bir diğer sayısal risk değerlendirme metotlarından olan ve John Ridley in kitabında yer verdiği bu modelde, riskin büyüklüğü, ortaya çıkma sıklığı ve Ģiddetinden yola çıkarak risk sayısal olarak değerlendirilir. Risk Değeri = Sıklık x (MPK + OÇİ) MPK: Maksimum Potansiyel Kayıp OÇĠ: Ortaya Çıkma Ġhtimali Sıklık: Bir denetim boyunca aynı riskle karģılaģma miktarını ifade eder. Bu değerlendirme metodunda riskler değerlendirildikten sonra risk değerlerine göre alınması gereken aksiyonlar bir tablo haline getirilmiģtir. Riskin büyüklüğüne göre bu tablodaki aksiyonların yerine getirilmesi önerilir. Yukarıdaki formülde yer alan değiģkenler için birer liste hazırlanır. Bu listelerin bir örneği aģağıda yer almaktadır. Tablo 5.4. Maksimum Potansiyel Kayıp Değerleri Çoklu ölüm 50 Tekli ölüm 45 Sürekli sakatlık 40 Gözün kaybı 35 Kol/bacak kaybı 30 El/ayak kaybı 25 Sağırlık 20 Kırık 15 Derin Kesik 10 Hafif yaralanma 5 Çizik, sıyrık 1 Tablo 5.5 Ortaya Çıkma Ġhtimali Değerleri Her an 50 Saatte 1 35 Günde 1 25 Haftada 1 15 Aydal 10 Yılda yıl ve daha fazla sürede 1 1 Yukarıdaki formül ve değerler ıģığında; bir saha denetiminde 1 defa karģılaģılan. Maksimum Potansiyel Kayıp Değeri Göz Kaybı (35) olan, Ortaya Çıkma Ġhtimali Değeri de Günde Bir (25) olan bir riskin değeri; RD = Sıklık x ( MPK + OÇĠ ) => 1 x ( ) = 60 dır. Elde edilen değerlere göre risk kontrolü için gerekli aksiyonların aģağıdaki tabloda verilen süreler içinde yerine getirilmesi önerilmektedir. 66

67 Tablo 5.6. Aksiyonların Yerine Getirilmesi Süreleri Risk Değeri Aksiyonun Aciliyeti 100'den çok Derhal Bugün gün içerisinde gün içerisinde hafta içerisinde ay içerisinde ay içerisinde Tablo 5.6 da belirtilen süreler tabi ki kuruluģtan kuruluģa, insan kaynakları ve finansal açıdan risk kontrole ayrılan kaynaklardan dolayı farklılıklar gösterebilir. Yukarıda hesaplanan ve risk değeri 60 çıkan örnek için 2 gün içerisinde risk kontrolü tedbirlerinden bir tanesi hayata geçirilmelidir. Ridley'in kitabında yer verdiği bu metodun en büyük olumsuz tarafı, sıklık konusundadır. Bahse konu olduğu gibi sıklık, saha denetimi sırasında o riskle karģılaģma katsayısını belirtmektedir. Bu açıdan Ģartlara göre riskle karģılaģma olasılığı değiģiklik göstereceğinden bu metot bazı zamanlarda gerçeği yansıtmayabilir. Ayrıca bu metodu ancak karmaģıklığından dolayı bu iģin uzmanı olan kiģiler uygulayabilir. 67

68 6.OHSAS Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMLERĠ Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de kuruluģlar daha kaliteli, daha ucuz mal ve hizmet üretmek için arayıģlar içindedirler. Ürün ve hizmetlerin gerçekleģtirilmesi esnasında da insan ve çevre sağlığını bozmamanın yollarını aramaktadırlar. Bunun sonucu olarak bütün dünyada geliģmiģlik ve kültür düzeyi farklılıklarını en aza indirerek tüm iģletmelerin ortak bir paydada üretim yapabilmeleri sağlamak ve bu konuda uluslararası denetime açık olabilmek için Yönetim Sistemlerine geçiģ süreci hızlanarak sürmektedir. Ülkemiz kuruluģları da Kalite, Çevre ve ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularına verdikleri önemi göstermek, etkinlik ve verimliliği artırmak amacıyla Yönetim Sistemlerine geçiģ için uğraģ vermektedirler. Bu çerçevede özellikle 3 yönetim anlayıģı öne çıkmaktadır. Bunlar; TS EN ISO Kalite Yönetim Sistemi TS EN ISO Çevre Yönetim Sistemi TS (OHSAS) ĠSG Yönetim Sistemi Her üç yönetim sisteminde de esas alınan 8 temel prensip Ģunlardır. MüĢteri-Çevre-ÇalıĢana Odaklılık Liderlik ÇalıĢanların Katılımı Süreçlerle Yönetim Sistem YaklaĢımı (PUKO Döngüsü) Sürekli Öğrenme, Yenilikçilik ve ĠyileĢtirme Gerçeklere Dayalı Karar Verme Taraflarla ĠĢbirliği Yıllardır firmalar, çalıģmalarını güvenli bir biçimde yaptıklarını ve iģ sağlığı ve güvenliği çalıģmaları ile güvenlik yönetim sistemleri uygulamalarını en iyi Ģekilde tatbik ettiklerini topluma gösterebilecekleri bir araç olmak üzere bir sertifikasyon Ģekli talep etmektedirler da BS 8800 ün yayımlanması, bu talebin karģılanmasında atılmıģ bir adım olsa da bu standart, bir ĠSG yönetim sisteminin kurulmasına kılavuzluk etmiyordu ve sertifikasyon amacı da yoktu. Bu boģluğu doldurmak üzere çeģitli organizasyon kendi standartlarını geliģtirerek yayımladılar. Ancak; bu standartların kuruluģlar tarafından çok rağbet görmemesi nedeniyle uluslararası standardizasyon kuruluģları, akreditasyon ve belgelendirme kuruluģlarını ISO 9001 ve ISO gibi kabul görülebilecek üçüncü bir standardın oluģturulması çalıģmalarına baģlamıģlardır. Bu çalıģmalar 68

69 hem ISO 9001 hem de ISO in yapısına daha uygun ve ortak dokümanların kullanılabileceği OHSAS ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Değerlendirme Serileri ni ortaya çıkarmıģtır. Türk Standartları Enstitüsü (TSE) de, 9 Nisan 2001 tarihinde, OHSAS in Türkçe çevirisini, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri-ġartlar adı ve TS Doküman no ile standartlar listesine eklenmiģtir. Bu standartta Türkçe kapsam için Bu standart, kuruluģun iģ sağlığı ve güvenliği risklerini kontrol etmesi ve performansı geliģtirmesini sağlamak için iģçi sağlığı güvenliği, yönetim sistemi Ģartlarını kapsar. demektedir. OHSAS serisi standartlar, OHSAS ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Yönetim Sistem Standardı ve ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemi Genel Prensipler Rehberi olmak üzere iki standarttan oluģmaktadır. Bu konuda ISO nun yayınlanmıģ herhangi bir standardı yoktur. OHSAS 18001, organizasyonların kalite, çevre iģçi sağlığı ve iģ güvenliği sistemlerini birbirlerine entegre etmelerini kolaylaģtırmak için, ISO 9001 Kalite ve ISO Çevre Yönetim Sistemi Standartları ile uyumlu olarak geliģtirmiģtir. ĠĢ sağlığı ve iģ güvenliği değerlendirme serileri (OHSAS) standardı ve OHSAS in uygulanması için rehber niteliğinde bir doküman olan OHSAS 18002, tetkik edilebilir, belgelendirilebilir ve kabul görmüģ bir iģ sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi standardı talebini karģılamak için geliģtirilmiģtir OHSAS 18001: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ĠĢ sağlığı ve güvenliği kavramı yönetim sisteminin bir parçası olmalıdır. Uzun vadede düģünüldüğünde bu yaklaģım iģletmede çalıģanların sağlığını dolayısı ile verimliliği ve üretimi de artıran bir faktördür. Bu nedenle, tüm yöneticilerin çalıģanlarını iģi etkileyen sağlık ve güvenlik risklerini analiz etmek; riskleri kontrol altına almak üzere sistematik, sürekliliği sağlanmıģ bir yönetim programı uygulaması gerekmektedir. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Standartları; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sisteminin en iyi Ģekilde uygulanabilmesi için, kriterlerden, uygulamalardan ve prensiplerden oluģan birleģtirilmiģ bir çerçeve sunarlar. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Risklerini idare edebilmek için risk yönetimi sürecinin nasıl uygulanacağı üzerinde pratik tavsiyeler sağlarlar. OHSAS standardı, kuruluģlara ekonomik ve iģ sağlığı ve güvenliğine yönelik amaçlarına ulaģabilmeleri konusunda yardımcı olmak için, diğer yönetim gerekleriyle bütünleģtirilmiģ olan etkin bir ĠSG yönetim sisteminin baģlıca unsurlarını sağlama niyetiyle düzenlenmektedir. Bu yaklaģımın temeli PUKÖ döngüsüdür. PUKÖ döngüsü değiģkenliğin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi 69

70 iyileģtirmek için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu döngü organizasyonların üretim sistemlerini iyileģtirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafından geliģtirilmiģ ve uygulanmıģtır. ġekil 6.1 de Dming tarafından uyarlanmıģ PUKÖ döngüsü görülmektedir. ġekil 6.1. PUKÖ Döngüsü PUKÖ döngüsünün aģamalarını inceleyecek olursak; Planla ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından amacın belirlenmesi (neyi baģarmak istiyoruz, nerde, ne zaman) Mevcut durumu analiz etme Hedeflerin belirlenmesi Kayıtların analizi Tehlikelerin Belirlenmesi Risk değerlendirme metotlarının belirlenmesi Detaylı plan hazırlaması ( uygulama planı ) Ġç talimatlar hazırlama Uygula Riskleri Değerlendirme Risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme Kontrol Önlemlerinin seçimi ve uygulaması Her bölümdeki Ġlgili kiģileri bilgilendirme, eğitme ve katılımını sağlama Faaliyet planını izleme ve gerçekleģtirme Uygulama sonuçlarını yakın takip etme 70

71 Kontrol Et Hedef veya hedeflere ulaģıldı mı? Ġç talimatlar ve yönergeleri gözden geçirme Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme Ġlgili kiģileri bilgilendirme Önlem Al Kalıcı bir denetleme sistemi kurma Etkili önlemleri standartlaģtırma Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama 6.2. OHSAS ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sisteminin Amacı ve Yararları OHSAS spesikifasyonun amacı; ürün ve hizmet güvenliğinden çok iģ sağlığı ve iģ güvenliğine hitap etmektedir. Bu amaç doğrultusunda sistemin getirisi aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir; Toplumda, iģ güvenliği bilincini oluģturur. Zaten yapılmakta olan iģlerin bu sistemi dokümantasyonu ile firma reklamı sağlanır. ÇalıĢanların ve tesis içindeki tüm insanların güvenliğini ve sağlığını tehdit eden risklerin Ģiddetinin en az seviyeye düģürülmesine de bir adım oluģturur. Personelin motivasyonunu yükseltir. Prestij yaratır. Rekabette üstünlük sağlar. Bilimsel destek, kredi yardımları ve teknoloji aktarımını yükseltir. Uzun vadede parasal çıkar sağlar. Tüketici tercihinde avantajla konuma gelinir. DıĢ pazarda tarife dıģ engeller kalkar. OHSAS spesikifasyonu, sağladığı kolaylıklar sayesinde, Pratik olacak bir Ģekilde tasarlanmıģtır, böylece çalıģanların günlük iģlerini yapmalarına engel olmaz. OHSAS hem uygulama, hem de denetleme açısından karmaģık değildir. Güvenlik koordinatörü, ISO 9000 veya ISO in yapısına göre zaten, kısmen eğitimli olacaktır. Toplam değerlendirme maliyetleri ve zarar seviyelerinin önemli miktarda tasarrufu ile birlikte Kalite, Çevre, Mesleki Sağlık ve Güvenlik birimlerinden oluģan tek bir sistem değerlendirmesi mümkündür. 71

72 BaĢka bir ifadeyle ĠSG Yönetim Sisteminin yararları aģağıda belirtildiği gibi tanımlanmıģtır, ÇalıĢanlara ve topluma riskin minimuma indirilmesi ÇalıĢanların eğitim ve bilinçlendirilmesi, Yasal ve diğer gereklerin sistemli takibi ĠĢ performansının artırılması ÇalıĢan performansının artırılması Ekonomik kayıpların önlenmesi, Pazarda güvenlik imajının sağlanmasını sağlar. OHSAS 18001, ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemleri için bir değerlendirme Ģartnamesidir. ġirketlerin sağlık ve güvenlik yükümlülüklerini etkin bir Ģekilde yerine getirme ihtiyaçlarına cevap verecek Ģekilde geliģtirilmiģtir. OHSAS in değerini ifade etmek amacıyla BSI, Ģartnamenin gerekliliklerini açıklayan ve uygulama ve belgelendirme sürecine doğru nasıl çalıģmanız gerektiğini gösteren OHSAS yi yayımlamıģtır. Ġkisinin birlikte olduğu bu entegre paket iģiniz için pratik kayıt yöntemleri sağlayacaktır: ĠĢinizin sağlık ve güvenliği etkileyen unsurlarını tanımlar ve ilgili kanunlara uygunluk elde etmenizi sağlar. ĠyileĢme için amaçlar ve bu amaçlara ulaģmak için bir yönetim programını, sürekli iyileģme için düzenli gözden geçirmelerle birlikte, üretir OHSAS Ġçeriği OHSAS 18001'e uygun olarak yapılandırılmıģ bir ĠSG Yönetim Sisteminde bulunması zorunlu olan maddeler; 1. Genel ġartlar 2. ĠSG Politikası 3. Planlama, Organizasyon ve Risk Değerlendirmesi 4. Uygulama ve ĠĢletme 5. Düzeltici Faaliyetler, 6. Yönetimin Gözden Geçirmesi'dir. Bu maddelerin içeriği aģağıda açıklanmıģtır. ĠSG Yönetim Sisteminin OHSAS 18001'e göre denetlenmesi sırasında bu maddelerden birinin eksikliği sistem için majör uygunsuzluk olarak nitelendirilmektedir. 72

73 Sağlanması Gereken Genel ġartlar KuruluĢ, OHSAS standardının bütün Ģartlarına uyan bir yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. Bu durum kuruluģun ĠSG konusundaki yasal ve diğer Ģartlara uyumlu olmasını da kolaylaģtırır. Yönetim sisteminin sınırlarını ve kapsamını belirlerken dikkatli olmak gerekir. KuruluĢlar, iģletmelerinin genelinin değerlendirilmesi için gerekli olan çalıģanların ve diğer ilgili tarafların sağlığını ve güvenliğini etkileyebilecek bir faaliyeti değerlendirme dıģı bırakacak Ģekilde kapsamlarını sınırlandırmamalıdır ĠSG Politikası'nın OluĢturulması OHSAS 18001'e uygun ĠSG Yönetim Sistemi olan bir kuruluģun, üst yönetim tarafından kabul edilmiģ ve onaylanmıģ, ĠSG konusundaki ulusal mevzuata aykırı hareket edilmeyeceğini ve bu konudaki hedefleri ve ĠSG performansını yükseltme taahhüdünü açıkça ortaya koyan bir ĠSG Politikası olmalıdır. KuruluĢun sağlık ve güvenlik konusundaki felsefesini ve yaklaģımını ortaya koyan ĠSG politikası, kuruluģun ĠSG konusundaki amaç ve hedeflerini kapsamalıdır. Diğer taraftan çalıģanlarca sistemin iģletilmesi için katkılarının beklendiği belirtilmeli ve gerektiği hallerde yapılan bu katkıların her zaman göz önüne alınacağı taahhüt edilmelidir Planlama Yapılması Planlama aģaması sistemin ne Ģekilde iģleyeceğini belirleyici bir rol oynamaktadır. OHSAS 18001'in üçüncü aģamasını oluģturan Planlama aģaması dört alt maddeden oluģmaktadır Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama yapılması ĠĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sistemine sahip bir kuruluģ, var olan tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol yöntemlerinin uygulanması için prosedürler oluģturmalıdır. Standardın bu süreci ĠSG sisteminin tamamı için temel oluģturmalıdır. Bu standardın amacı kuruluģun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol süreçlerinin uygun ve yeterli olup olmadıklarını belirlemesi için gerekli prensipleri sağlamaktır. Yani risk değerlendirmesi sürecinin nasıl olması gerektiğini belirler, metodun ne Ģekilde tasarlanacağı kuruluģun kendi inisiyatifindedir. KuruluĢ, 5.Bölümünde incelenen metotlardan biri veya bir baģkasını tercih ederek riskleri değerlendirebilir. 73

74 Yasal ve diğer gerekliliklerin yerine getirilmesi KuruluĢ, kendi çalıģma alanı ve faaliyetleri içinde kendisine uygulanması zorunlu olan yasal ve diğer ĠSG Ģartlarını belirlemek ve bunlara ulaģmak için bir prosedür oluģturmalıdır. KuruluĢun öncelikle yapması gereken, ilgili mevzuat ve diğer Ģartların belirlenmesidir. KuruluĢlar, bu bilgileri destekleyen; kağıt, CD, internet gibi ortamlar dâhil olmak üzere bilgiye ulaģmak için en uygun yolları tespit etmelidir. KuruluĢ ayrıca, hangi Ģartların geçerli olduğunu, nereye uygulanacağını ve kuruluģta bu bilgiler hakkında değiģiklik olması durumunda kimlerin haberdar edilmesi gerektiğini değerlendirmelidir Hedeflerin oluģturulması KuruluĢ, ĠSG politikasını oluģtururken kendisine hedefler belirlemelidir. Hedefler, ölçülebilir oldukları yerlerde sayısal olarak tespit edilmelidir. Hedefler oluģturulurken ve gözden geçirilirken yasal ve diğer Ģartları, ĠSG tehlikelerini, risklerini, teknolojik seçenekleri, finansal Ģartları da göz önüne alarak ortaya konmalıdır. Daha önce de belirtildiği gibi hedefler sürekli iyileģtirme taahhüdünü de içeren ĠSG politikası ile tutarlı olmalıdır ĠSG yönetim programlarının meydana getirilmesi KuruluĢ, yukarıda da bahse konu olan hedeflerine ulaģmak için ĠSG yönetim programı veya programlarını oluģturmalıdır. Bu programlar, kuruluģun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde hedeflere ulaģılması için verilen sorumluluk ve yetki, amaçlara ulaģırken kullanılacak araçlar ve zaman çizelgesini de içermelidir. Öncelikle ĠSG yönetim programı her seviyede ĠSG hedeflerine ulaģılmasından sorumlu olan personeli belirlemelidir. Bunun yanında ĠSG hedeflerine ulaģmak için yapılması gereken eylemleri de içermelidir. Her görev için uygun sorumluluk ve yetki dağılımı belirlenmeli, ilgili ĠSG hedefinin genel zaman çizelgesine uyulabilmesi için görevlere uygulanacak zaman çizelgelerini de belirtmelidir Uygulama Ġçin Yapılması Gerekenler ĠSG konusunda en büyük sorumluluk üst yönetimindir. KuruluĢta iki yönlü iletiģim sağlanmalıdır. Risk altındaki her personel ĠSG çalıģmalarına katılmalıdır. ĠSG çalıģmaları kayıt edilmelidir. KuruluĢ, kontrol ve önlemleri, alınması gereken yerlerdeki risklerle ilgili uygulama ve faaliyetleri tanımlamalıdır. KuruluĢ, acil durumlara hazırlık ve harekete geçme için planlara sahip olmalıdır. 74

75 Dördüncü aģamayı oluģturan Uygulama ve ĠĢletme aģaması Yapı ve Sorumluluk, Eğitim, Bilinç ve Yeterlilik, DanıĢma ve ĠletiĢim, Dokümantasyon, Doküman ve Veri Kontrol, Operasyonel Kontrol, Acil Durum Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gerekenler olmak üzere yedi alt maddeden oluģmaktadır ĠĢleyiĢe Yönelik Olarak Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler ĠSG performansı düzenli bir Ģekilde izlenmeli ve ölçülmelidir. Gerektiğinde düzeltici ve önleyici faaliyetler uygulanmalıdır. Önerilen tüm önleyici ve düzeltici faaliyetler uygulamaya geçmeden önce risk değerlendirme yöntemi ile incelenmelidir. Tüm kayıtlar belirli süre korunarak saklanmalıdır. ĠSG yönetim sistemi belirli aralıklarla iç tetkike tabi tutulmalıdır. ĠSG Yönetim Sisteminin iģleyiģini kontrol altına almak ve aksayan yönlerini gidermek amacını taģıyan Kontrol ve Düzeltici Faaliyet aģaması, dört alt maddeden oluģmaktadır. Bunlar; Performansın Ölçme Yoluyla Kontrol Altında Bulundurulması Kazaların Ġnceleme Altına Alınması Kayıtlar ve Kayıtların Ġdaresinin Sağlanması Sisteme Yönelik Tetkiklerin Yapılması 6.6. Yönetimin Gözden Geçirmesi KuruluĢun üst yönetimi, ĠSG yönetim sisteminin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sağlamak için belirlenecek aralıklarla sistemi değerlendirmelidir. Yönetimin gözden geçirme süreci, yönetimin bu değerlendirmeyi yapmasına imkan veren gerekli bilgilerin toplanmasını sağlamalıdır. Yönetimin gözden geçirmesi, ĠSG yönetim sistemi tetkik sonuçlarının, değiģen durumların ve sürekli iyileģtirme taahhüdünün ıģığında, ĠSG yönetim sisteminin politikası, hedefleri ve diğer elemanlarında değiģikliklere olan potansiyel ihtiyaca cevap vermelidir. Gözden geçirmeler üst yönetim tarafından düzenli olarak icra edilmelidir. Gözden geçirme, sistemin genel performansına odaklanmalı, özel detaylara inmemelidir. Yönetimin atadığı yönetim temsilcisi toplantıda sistemin genel performansı hakkında bir rapor sunmalıdır. 75

76 Amaç 7. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak Madde 1 Bu Yönetmelik, iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalıģmalarda bulunmak üzere iģ sağlığı ve güvenliği kurullarının hangi iģyerlerinde kurulacağı ve bu kurulların oluģumu, çalıģma yöntemleri, görev, yetki ve yükümlülüklerini belirler. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamına giren, sanayiden sayılan, devamlı olarak en az 50 iģçi çalıģtıran ve altı aydan fazla sürekli iģlerin yapıldığı iģyerlerini kapsar. Dayanak Madde 3 Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 80 inci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre düzenlenmiģtir. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Genel Hükümler ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Kurulacağı ĠĢyerleri Madde 4 28/2/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman ĠĢlerinden Sayılan ĠĢlere ĠliĢkin Yönetmelik hükümlerine göre; sanayiden sayılan, devamlı olarak en az 50 iģçi çalıģan ve altı aydan fazla sürekli iģlerin yapıldığı iģyerlerinde her iģveren bir iģ sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür. ĠĢçi sayısının tespitinde iģyerinde çalıģan iģçilerin tamamı dikkate alınır. ĠĢverene bağlı, fabrika, müessese, iģletme veya iģletmeler grubu gibi birden çok iģyeri bulunduğu hallerde elliden fazla iģçi çalıģtıran her bir iģyerinde ayrı ayrı birer iģ sağlığı ve güvenliği kurulu kurulur. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının OluĢumu Madde 5 ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları aģağıda belirtilen kiģilerden oluģur. a) ĠĢveren veya iģveren vekili, b) ĠĢ Kanununun 82 nci maddesi uyarınca iģ güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanı, c) ĠĢ Kanununun 81 inci maddesi uyarınca görevlendirilen iģyeri hekimi, d) Ġnsan kaynakları, personel, sosyal iģler veya idari ve mali iģleri yürütmekle görevli bir kiģi, 76

77 e) Varsa sivil savunma uzmanı, f) ĠĢyerinde görevli formen, ustabaģı veya usta, g) 2821 sayılı Sendikalar Kanununun değiģik 34 üncü maddesi hükmü uyarınca iģyerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarında seçecekleri kiģi, iģyerinde sendika temsilcisi yoksa o iģyerindeki iģçilerin yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilecek iģçi, h) Sağlık ve güvenlik iģçi temsilcisi. Kurulun baģkanı iģveren veya iģveren vekili, kurulun sekreteri ise bu maddenin (b) bendinde sözü edilen kiģidir. Bu maddenin (b), (c), (d), (e) bentlerinde gösterilen üyeler iģveren veya iģveren vekili tarafından atanırlar. Bu maddenin (f) bendinde belirtilen üye o iģyerindeki formen, ustabaģı veya ustaların yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilen kiģidir. Bu maddenin (f) ve (g) bentlerinde sözü geçen kurul üyelerinin aynı usullerle yedekleri seçilir. Eğitim Madde 6 ĠĢveren tarafından, iģ sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve yedeklerine iģ sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmesi sağlanır. Kurul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari aģağıdaki konuları kapsar. a) Kurulun görev ve yetkileri, b) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar, c) Sıkça rastlanan iģ kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri, d) Endüstriyel hijyenin temel ilkeleri, e) Etkili iletiģim teknikleri, f) Acil durum önlemleri, g) Meslek hastalıkları, h) ĠĢyerlerine ait özel riskler. Görev ve Yetkiler Madde 7 ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurullarının görev ve yetkileri aģağıda belirtilmiģtir; a) ĠĢyerinin niteliğine uygun bir iģ sağlığı ve güvenliği iç yönetmelik taslağı hazırlamak, iģverenin veya iģveren vekilinin onayına sunmak ve iç yönetmeliğin uygulanmasını izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak, b) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında o iģyerinde çalıģanlara yol göstermek, c) ĠĢyerinde iģ sağlığı ve güvenliğine iliģkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, tedbirleri belirlemek, iģveren veya iģveren vekiline bildirimde bulunmak, d) ĠĢyerinde meydana gelen her iģ kazası ve tehlikeli vaka veya meslek hastalığında yahut iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli araģtırma ve incelemeyi yapmak, alınması 77

78 gereken tedbirleri bir raporla tespit ederek iģveren veya iģveren vekiline vermek, e) ĠĢyerinde iģ sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve kurallarla ilgili programları hazırlamak, iģveren veya iģveren vekilinin onayına sunmak ve bu programların uygulanmasını izlemek, f) Tesislerde yapılacak bakım ve onarım çalıģmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek, g) ĠĢyerinde yangınla, doğal afetlerle, sabotaj ve benzeri ile ilgili tedbirlerin yeterliliğini ve ekiplerin çalıģmalarını izlemek, h) ĠĢyerinin sağlık ve güvenlik durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o yılki çalıģmaları değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın çalıģma programında yer alacak hususları ve gündemi tespit etmek, iģverene teklifte bulunmak, planlanan gündemin yürütülmesini sağlamak ve uygulanmasını değerlendirmek, i) 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 83 üncü maddesinde belirtilen taleplerin vukuunda acilen toplanmak ve karar vermek. ÇalıĢma Usulleri Madde 8 ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları inceleme, izleme ve uyarmayı öngören bir düzen içinde ve aģağıdaki esasları göz önünde bulundurarak çalıģırlar. a) Kurullar en az ayda bir kere toplanır. Toplantının gündemi, yeri, günü ve saati toplantıdan en az kırk sekiz saat önce kurul üyelerine bildirilir. Gündem, sorunların ve projelerin önem sırasına göre belirlenir. Kurul üyeleri gündemde değiģiklik isteyebilirler. Bu istek kurulca uygun görüldüğünde gündem buna göre değiģtirilir. b) Ağır iģ kazası halleri veya özel bir tedbiri gerektiren önemli hallerde kurul üyelerinden herhangi biri kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilir. Bu konudaki tekliflerin kurul baģkanına veya sekreterine yapılması gerekir. Toplantı zamanı, konunun ivedilik ve önemine göre tespit olunur. c) ĠĢyerinde iģ sağlığı ve güvenliği açısından kendisinin sağlığını bozacak ve vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karģı karģıya kalan iģçi, iģ sağlığı ve güvenliği kuruluna baģvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. Kurul, aynı gün acilen toplanarak kararını verir, bu durumu tutanakla tespit eder ve karar iģçiye yazılı olarak bildirilir. d) Kurulun olağan toplantılarının süresi toplam olarak ayda yirmi dört saati geçemez. Bu toplantıların günlük çalıģma saatleri içinde yapılması asıldır. Kurulun toplantılarında geçecek süreler günlük çalıģma süresinden sayılır. Kurul üyeleri yaptıkları görev dolayısıyla maddi-manevi zarara uğratılamaz. e) Kurul, üyelerin çoğunluğu ile toplanır, kararlar toplantıya katılanların oy çokluğu ile alınır. Oyların eģitliği halinde baģkanın oyu kararı belirler. Çoğunluğun sağlanamadığı veya baģka bir nedenle toplantının yapılmadığı hallerde durumu 78

79 belirten bir tutanak düzenlenir. f) Her toplantıda, görüģülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenir. Tutanak, toplantıya katılan baģkan ve üyeler tarafından imzalanır ve gereği yapılmak üzere iģverene bildirilir. Ġmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır. g) Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulur. Ayrıca iģçilere duyurulması faydalı görülen konular iģyerinde ilân edilir. h) Her toplantıda, önceki toplantıya iliģkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulamalar hakkında baģkan veya kurulun sekreteri tarafından kurula gerekli bilgi verilir ve gündeme geçilir. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Arasında ĠĢbirliğinin Sağlanması Madde 9 Bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren iģveren, kendisine ait birden çok iģyerinin her birinde kurulacak iģ sağlığı ve güvenliği kurullarının çalıģma usullerini düzenlemek, iģ ve görüģ birliğini sağlamak amacıyla bu iģyerlerine ait iģ sağlığı ve güvenliği ile ilgili raporları, en az altı ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarını toplayarak inceler. Bu raporları göz önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit eder ve uygulanmasını sağlar. ĠĢveren veya ĠĢveren Vekilinin Yükümlülüğü Madde 10 ĠĢveren veya iģveren vekili, toplantı için gerekli yeri, araç ve gereçleri sağlamakla yükümlüdür. ĠĢveren veya iģveren vekili, kurulca hazırlanan toplantı tutanaklarını, kaza ve diğer vakaların inceleme raporlarını ve kurulca iģyerinde yapılan denetim sonuçlarına ait kurul raporlarını, iģ müfettiģlerinin incelemesini sağlamak amacıyla, iģyerinde bulundurmakla yükümlüdür. ĠĢverenler, iģ sağlığı ve güvenliği kurullarında mevzuata uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdür. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Yükümlülüğü Madde 11 ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları, yapacakları tekliflerde, bulunacakları tavsiyelerde ve verecekleri kararlarda iģyerinin durumunu ve iģverenin olanaklarını göz önünde bulundururlar. Kurul üyeleri, görevleri nedeniyle öğrendikleri mesleki tekniklere ve çalıģma metotlarına iliģkin sırları gizli tutmak zorundadırlar. Kurullar, iģ sağlığı ve güvenliğini denetime yetkili iģ müfettiģlerinin iģyerlerinde yapacakları çalıģmaları kolaylaģtırmak ve onlara yardımcı olmakla yükümlüdür. 79

80 ĠĢçilerin Yükümlülüğü Madde 12 ĠĢçiler, sağlık ve güvenliğin korunması ve geliģtirilmesi amacıyla iģ sağlığı ve güvenliği kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere uymak zorundadırlar. ĠĢçiler, iģyerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin belirlenmesi, uygulanması ve alınan tedbirlere uyulması hususunda iģ sağlığı ve güvenliği kurullarıyla iģbirliği yaparlar. ĠĢçiler, uygulamada karģılaģtıkları güçlükler hakkında kurula bilgi verirler. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme Yürürlük Madde 13 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 14 Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. 80

81 8. Ġġ GÜVENLĠĞĠ UZMANLARININ GÖREV, YETKĠ, SORUMLULUK VE EĞĠTĠMLERĠ HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iģ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iģ güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumluluklarına dair usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamında yer alan ve sanayiden sayılan iģlerin yapıldığı ve devamlı olarak en az elli iģçi çalıģtırılan iģyerleri ile eğitim kurumlarını kapsar. Dayanak MADDE 3 Bu Yönetmelik; a) 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 2 ve 81 inci, b) 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci, maddelerine dayanılarak hazırlanmıģtır. Tanımlar MADDE 4 Bu Yönetmelikte geçen: a) Bakanlık: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Eğiticilerin eğitimi belgesi: En az kırkbeģ saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluģları, üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre yetkilendirilen kurumlar tarafından verilen eğiticilerin eğitimi belgesini, c) Eğitim kurumu: ĠĢ güvenliği uzmanlarının eğitimlerini vermek üzere, gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluģları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketlerce kurulan ve iģletilen müesseseleri, ç) Genel Müdürlük: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü, d) ĠĢ güvenliği uzmanı: ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiģ mühendis, mimar veya teknik elemanı, e) Sorumlu müdür: ĠĢyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan ve tam süreli istihdam edilen, eğitim kurumlarının iģ ve iģlemlerinden Bakanlığa karģı sorumlu olan kiģiyi, 81

82 f) Teknik eleman: Teknik öğretmenler ile üniversitelerin fen veya fen-edebiyat fakültelerinin fizik veya kimya bölümleri veya iģ sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını, ifade eder. ĠKĠNCĠ BÖLÜM ĠĢ Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile ÇalıĢma Usul ve Esasları ĠĢ güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve görevlendirilmeleri MADDE 5 (1) ĠĢverence iģ güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli iģ güvenliği uzmanı belgesine sahip olmak zorundadır. (2) ĠĢ güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan iģyerlerinde çalıģabilirler. (3) Birden fazla iģ güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği iģyerlerinde, en az bir iģ güvenliği uzmanının iģyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir. ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesi MADDE 6 (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesinin sınıfları aģağıda belirtilmiģtir: a) (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi; 1) (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iģ güvenliği uzmanlığı sözleģmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2) ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında en az beģ yıl teftiģ yapmıģ mühendis, mimar veya teknik eleman olan iģ müfettiģleri, en az beģ yıl uzman olarak çalıģmıģ Bakanlık iģ sağlığı ve güvenliği uzmanları, iģ sağlığı ve güvenliği veya iģ güvenliği doktorası yapmıģ olan mühendis, mimar veya teknik elemanlar ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde mühendis, mimar veya teknik eleman olarak en az on yıl görev yapmıģ olanlardan (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda baģarılı olanlara, Ek-1 deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir. b) (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi; 1) (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iģ güvenliği uzmanlığı sözleģmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak 82

83 yapılacak (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2) ĠĢ sağlığı ve güvenliği veya iģ güvenliği yüksek lisansı yapmıģ olan mühendis, mimar veya teknik elemanlardan (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olanlara, Ek-1 deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir. c) (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara Ek-1 deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir. (2) YurtdıĢından alınan iģ güvenliği uzmanlığı veya eģdeğer belgeye sahip olan mühendis, mimar veya teknik elemanlardan; a) Sahip olduğu belge ile en az yedi yıl çalıģtığını belgeleyenlerden (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olanlara (A) sınıfı, b) Sahip olduğu belge ile en az üç yıl çalıģtığını belgeleyenlerden (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olanlara (B) sınıfı, c) Sahip olduğu belge ile müracaat ederek yapılacak (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı sınavında baģarılı olanlara (C) sınıfı, iģ güvenliği uzmanlığı belgesi Ek-1 deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir. (3) Ġkinci fıkranın (c) bendine göre (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyenlere sadece bir kez doğrudan sınava girme hakkı tanınır. ĠĢ güvenliği uzmanlarının görevleri MADDE 7 (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, aģağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür: a) Rehberlik ve danıģmanlık; 1) ĠĢyerinde yapılan çalıģmalar ve yapılacak değiģikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere iģin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kiģisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iģ sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iģ güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için iģverene tavsiyelerde bulunmak. b) Risk değerlendirmesi; 1) Risk değerlendirmesinin yapılmasını sağlamak; gerekli çalıģmaları planlayarak alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda iģverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. 83

84 c) ÇalıĢma ortamı gözetimi; 1) ÇalıĢma ortamının gözetimini yapmak, iģyerinde iģ sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek. 2) ĠĢyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalıģmalar yapmak ve uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanmasını sağlamak, periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları yaptırmak, acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini sağlamak. ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt; 1) ĠĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak. 2) ÇalıĢma ortamının gözetimi ile ilgili çalıģmaları kaydetmek ve yıllık değerlendirme raporunu iģyeri hekimi ile iģbirliği yaparak hazırlamak. d) Ġlgili birimlerle iģbirliği; 1) ĠĢyeri hekimi ile iģbirliği yaparak iģ kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araģtırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak. 2) ĠĢyeri hekimi ile iģbirliği yaparak yıllık çalıģma planını hazırlamak. ĠĢ güvenliği uzmanlarının yetkileri MADDE 8 (1) ĠĢ güvenliği uzmanının yetkileri aģağıda belirtilmiģtir: a) ĠĢyeri bina ve eklentilerinde, çalıģma metot ve Ģekillerinde veya iģ ekipmanında çalıģanlar açısından yakın ve hayati tehlike oluģturan bir husus tespit ettiğinde iģverene bildirmek, gerekli tedbirler iģveren tarafından alınmadığı takdirde durumu Bakanlığa rapor etmek. b) ĠĢyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluģturan bir hususun acil müdahale gerektirmesi halinde iģveren veya iģveren vekilinin onayını almak kaydıyla geçici olarak iģi durdurmak. c) Görevi gereği iģyerinin bütün bölümlerinde iģ sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araģtırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaģmak ve çalıģanlarla görüģmek. ç) Görevinin gerektirdiği konularda iģverenin bilgisi dahilinde ilgili kurum ve kuruluģlarla iletiģime geçmek ve iģyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iģbirliği yapmak. (2) Tam süreli iģ sözleģmesi ile görevlendirilen iģ güvenliği uzmanları, çalıģtıkları iģyeri ile ilgili mesleki geliģmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beģ iģ günü kadarı çalıģma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iģ güvenliği uzmanının ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. 84

85 ĠĢ güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri MADDE 9 (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, iģin normal akıģını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalıģma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, iģverenin ve iģyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler. (2) ĠĢ güvenliği uzmanı, görevlendirildiği iģyerinde yapılan çalıģmalara iliģkin tespit ve tavsiyelerini onaylı deftere yazmak ve iģyeri hekimi ile beraber suretlerini saklamak zorundadır. ĠĢyerinde yapılan denetimlerde, bu zorunluluğu yerine getirmediğinin tespiti halinde; iģ güvenliği uzmanı Bakanlıkça yazılı olarak uyarılır. Uyarı gerektiren durumun tekrarı halinde iģ güvenliği uzmanlığı belgesinin geçerliliği bir yıl süreyle askıya alınır. Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar, Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilir. Bir yıl sonunda iģ güvenliği uzmanının tekrar görev alabilmesi için Bakanlığın onayının alınması zorunludur. (3) Ġkinci fıkrada belirtilen onaylı defter; iģ güvenliği uzmanı ile iģveren veya iģveren vekilince, gerektiğinde iģyeri hekimi ile eģ zamanlı olarak imzalanır. Defterin imzalanmaması veya düzenli tutulmamasından iģveren veya iģveren vekili sorumludur. ĠĢ güvenliği uzmanlarının çalıģma süreleri MADDE 10 (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aģağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar: a) Az tehlikeli sınıfta yer alan iģyerlerinde; ayda en az 12 saat, buna ilave olarak iģçi baģına ayda en az 5 dakika. b) Tehlikeli sınıfta yer alan iģyerlerinde; ayda en az 24 saat, buna ilave olarak iģçi baģına ayda en az 5 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan iģyerlerinde; ayda en az 36 saat, buna ilave olarak iģçi baģına ayda en az 10 dakika. (2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla iģçisi olan iģyerlerinde her 1000 iģçi için tam gün çalıģacak en az bir iģ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan iģçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iģ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (3) Tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla iģçisi olan iģyerlerinde her 750 iģçi için tam gün çalıģacak en az bir iģ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 750 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan iģçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iģ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. 85

86 (4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla iģçisi olan iģyerlerinde her 500 iģçi için tam gün çalıģacak en az bir iģ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan iģçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iģ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir. (5) ĠĢ güvenliği uzmanları sözleģmede belirtilen süre kadar iģyerinde hizmet sunar. Birden fazla iģyeri ile kısmi süreli iģ sözleģmesi yapıldığı takdirde bu iģyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalıģma süresinden düģülür. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ĠĢ Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Kurumu ĠĢ güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu baģvuru iģlemleri MADDE 11 (1) Eğitim kurumu olarak faaliyet göstermek isteyenler, Bakanlığa dilekçe ve aģağıda belirtilen ekleri ile baģvurur: a) Ticari Ģirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi. b) Eğitim kurumunun sorumlu müdürünün eğitici belgesi ile; 1) Ticari Ģirketler için tam süreli iģ sözleģmesi. 2) Kamu kurum ve kuruluģları ve üniversiteler için tam süreli görevlendirme yazısı. 3) ġirket ortağı olanlar için tam gün görev yapacağına dair taahhütname. c) Eğiticilerin iģ sözleģmeleri ve eğitici belgeleri. ç) Faaliyet gösterilecek iģyerinin yapı kullanma izni belgesi. d) Faaliyet gösterilecek yere ait kira sözleģmesi veya tapu senedi veya intifa hakkı belgesi. e) Faaliyet gösterilecek yerin ölçülerinin ve bütün bölümlerinin yer aldığı 1/50 ölçekli plan. f) Tapu kütüğünde mesken olarak kayıtlı bir ana gayrimenkulün bağımsız bölümlerinde eğitim kurumunun faaliyet gösterebileceğine dair kat malikleri kurulunun oybirliğiyle aldığı karar örneği. g) Ġlgili mevzuata göre binada yangına karģı gerekli tedbirlerin alındığına dair yetkili merciler tarafından verilen belge. (2) Kamu kurum ve kuruluģları için, yalnızca birinci fıkranın (b) bendinin (2) numaralı alt bendiyle (c), (e) ve (g) bentlerinde belirtilen belgeler istenir. Ancak eğitim verilecek mekân kamu kurumuna ait değilse (a) bendi hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir. (3) Üniversitelerin eğitim kurumu olarak yetkilendirilme taleplerinde baģvuru rektörlükçe yapılır. (4) Bu madde uyarınca istenen belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde, Bakanlıkça tasdiki yapılır. 86

87 Eğitim kurumu yeri ve yerleģim planında aranacak Ģartlar MADDE 12 (1) Eğitim kurumunun yer alacağı binada; meyhane, kahvehane, kıraathane, bar, elektronik oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerler bulunamaz. (2) Eğitim kurumlarının bütün birimlerinin; a) Aynı binanın birbirine bitiģik daire veya katlarında veya bitiģik binaların birbirine bağlantılı aynı katlarında, b) Kuruma ait olan bir arsa içinde ve birbirine uzaklığı en fazla 100 metre olan müstakil binalarda, olması gerekir. (3) Bakanlıktan izin alınmadan, onaylanmıģ yerleģim planlarında herhangi bir değiģiklik yapılamaz ve yerleģim planında belirtilen bölümler, amaçları dıģında kullanılamaz. Ġdari bölümlerde aranacak Ģartlar MADDE 13 (1) Eğitim kurumlarında bulunması gereken bölümler aģağıdaki gibidir: a) Sorumlu müdür odası, en az 10 metrekare. b) Eğitici odası, en az 25 metrekare. c) Büro hizmetleri, arģiv ve dosya odası, en az 15 metrekare; ayrı ayrı olmaları hâlinde toplamı en az 20 metrekare. ç) Her yirmibeģ kiģi için, erkek ve bayan ayrı olmak üzere en az birer tuvalet ve lavabo. (2) Dinlenme yeri bina içinde bağımsız bir bölüm hâlinde veya ayrı ayrı bölümlerden meydana gelebilir ve toplamda en az 30 metrekare olmalıdır. Alan hesabında yönetim ve eğitime ayrılan diğer alanlar dikkate alınmaz. (3) Bölümlerin, alan (metrekare) veya hacim (metreküp) ölçümü sonucu çıkan küsuratlı rakamlar ile kontenjanlar belirlenirken 0,5 ve daha büyük çıkan küsuratlı rakamlar bir üst tam sayıya yükseltilir. Derslik ve diğer bölümlerde aranacak Ģartlar MADDE 14 (1) Eğitimlerin düzenleneceği derslikler en fazla yirmibeģ kiģilik olur ve dersliklerde Bakanlıkça belirlenen kontenjandan fazla kursiyer bulunmaz. (2) Dersliklerde kursiyer baģına en az 10 metreküp hava hacmi olması ve derslikler ile diğer bölümlerin tavan yüksekliklerinin 2,40 metreden az, dört metreden fazla olmaması esastır. Dört metre üzerinde olan yükseklikler hacim hesabında dikkate alınmaz. (3) Derslik ve diğer bölümlerde bulunan pencerelerde; doğal havalandırmaya müsaade edecek Ģekilde binanın dıģ cephesinde olması, pencere alanının bulunduğu bölümün taban alanının %10 undan az olmaması ve yerden yüksekliğinin 90 santimetreden fazla olmaması Ģartları aranır. Binanın dıģ 87

88 cephesinin tamamen veya kısmen camla kaplı olması durumunda uygun havalandırma sistemi Ģartı aranır. (4) Derslik kapılarının geniģliği 80 santimetreden az olamaz ve kapı kasasının içten içe ölçülmesiyle belirlenir. Derslik kapıları dıģa doğru açılmalı ancak çift taraflı derslik bulunan koridorlarda karģılıklı açılmamalıdır. Aydınlatma, gürültü ve termal konfor Ģartları MADDE 15 Eğitim kurumlarının bölümlerinde yeterli aydınlatma ve termal konfor Ģartları sağlanır, gürültüye karģı gerekli önlemler alınır. Genel Müdürlükçe gerekli görülmesi halinde, durumun tespitine yönelik ölçümlerin yaptırılması istenebilir. Eğitim kurumlarının yetkilendirilmesi MADDE 16 (1) Eğitim kurumları tarafından hazırlanan baģvuru dosyası Bakanlıkça incelenir, posta yoluyla yapılan baģvurularda eksiklikler yazılı olarak, Ģahsen yapılan müracaatlarda ise derhal bildirilir. Dosya üzerinde incelemesi tamamlanan baģvurular için yerinde inceleme yapılır. Ġnceleme iģlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için her defasında otuz günden fazla olmamak üzere en fazla iki defa süre verilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler giderilmez ise dosya iade edilir ve bir yıl içinde tekrar baģvuru yapılamaz. Dosya üzerinde ve yerinde incelemeleri tamamlanan baģvuruların, bu Yönetmelikte belirtilen Ģartları taģımaları halinde, dosyasında belirtilen adres ve unvana münhasıran, en geç on gün içinde Bakanlıkça Ek-2 deki örneğine uygun eğitim kurumu yetki belgesi düzenlenir. BaĢka bir adreste Ģube açılmak istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar dâhilinde, bu bölümde belirtilen Ģartların yerine getirilmesi kaydıyla Ģube için ayrıca yetki belgesi düzenlenir. (2) Bu Yönetmelikteki Ģartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarına yetki belgesi düzenlenemez. (3) Yetki belgelerinin, eğitim kurumu tarafından beģ yılda bir vize ettirilmesi zorunludur. (4) Eğitim kurumları, iģ güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu yetki belgesini almadıkça eğitim için katılımcı kaydı yapamaz ve eğitime baģlayamazlar. (5) Eğitim kurumları, eğitim hizmetlerinin bir kısmını veya tamamını baģka bir kiģi veya kuruma devredemezler. (6) Eğitim kurumları, aģağıda belirtilen hususlara uymak zorundadırlar: a) Ġsim ve unvanlar Türkçe olarak tescil ettirilir, tabela ve basılı evraklarında sadece yetki belgesinde belirtilen isim ve unvanlar yazılır. b) Özel kuruluģlar tarafından, kamu kurum ve kuruluģlarına ait olan isimler ticari isim olarak kullanılamaz. 88

89 (7) Eğitim kurumlarında, sadece iģyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olanlar eğitici olarak görev alabilirler. (8) Yetki alan eğitim kurumları, yetki aldıkları yerde Bakanlıkça yetkilendirilmedikleri konularda hizmet veremez ve faaliyette bulunamazlar. (9) Bakanlık, hizmetin etkin ve verimli bir Ģekilde verilip verilmediğinin izlenmesi amacıyla kendi görev ve yetki alanına giren konularda eğitim kurumlarını denetler. ĠĢyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğiticileri MADDE 17 ĠĢyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi; a) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve iģ sağlığı ve güvenliği alanında en az beģ yıllık mesleki tecrübeye sahip; (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanları, iģ sağlığı ve güvenliği, iģ sağlığı veya iģ güvenliği lisansüstü eğitimine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanlar ile Bakanlıkta görevli iģ sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, b) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine sahip ve en az beģ yıl teftiģ yapmıģ iģ müfettiģlerine, c) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve en az on yıllık uzmanlık tecrübesine sahip, mühendis, mimar veya teknik eleman niteliğini haiz Bakanlıkta görevli çalıģma ve sosyal güvenlik eğitim uzmanlarına, ç) Mühendis, mimar, fizikçi, kimyager ve teknik öğretmenler ile hukuk fakültelerinden mezun olanlardan üniversitelerde Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun en az dört yarıyıl ders verenlere, baģvurmaları halinde, Ek-3 teki örneğine uygun olarak düzenlenir. Eğitim kurumlarının eğitici kadrosu MADDE 18 (1) Eğitim kurumları, iģ güvenliği uzmanlığı eğitim programı için iģyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip; makine, inģaat, fizik, kimya veya maden mühendisleri ile bu branģlarda eğitim görmüģ teknik öğretmenler, fizikçi ve kimyagerlerden en az ikisiyle tam süreli, müfredatta belirtilen konulara uygun iģyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip diğer eğiticiler ile kısmi süreli iģ sözleģmesi yapar. (2) Bir eğitim kurumunda tam süreli iģ sözleģmesiyle görev yapan eğitici baģka bir eğitim kurumunda herhangi bir görev alamaz. (3) Tam süreli iģ sözleģmesiyle çalıģan eğiticilerden biri, aynı zamanda sorumlu müdürlük görevini de yürütebilir. 89

90 (4) Eğitim kurumlarında görevlendirme zorunluluğu bulunan personelin iģten ayrılması durumunda üç iģgünü içinde durum Genel Müdürlüğe yazı ile bildirilir. Otuz gün içerisinde bu kiģilerin yerine aranan niteliklere sahip personel görevlendirilmesi ve Genel Müdürlüğe bildirilmesi zorunludur. Eğitim programlarına baģvuru MADDE 19 (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılmak isteyen adaylar eğitim kurumlarına aģağıdaki belgeler ile baģvururlar: a) BaĢvuru yapılan eğitim kurumuna hitaben yazılan ve adayın hangi iģ güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacağını belirten ve T.C. kimlik numarası ile iletiģim bilgilerini içeren baģvuru yazısı. b) Adayın mühendis, mimar veya teknik eleman olduğunu gösteren diploma veya mezuniyet belgesi. c) (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge. ç) (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge. d) ĠĢ güvenliği uzmanlığı yenileme eğitimine katılacaklar için geçerli mevcut belge. (2) Yukarıda belirtilen belgelerin aslı ile birlikte örneğinin getirilmesi halinde eğitim kurumları tarafından tasdiki yapılır. BaĢvuru sırasında gerçeğe aykırı belge ve beyanda bulunduğu tespit edilenlerin baģvuruları reddedilir. Bu durumun sonradan tespiti halinde eğitim, sınav ve belgeleri geçersiz sayılır. (3) Eğitim kurumları, baģvuru esnasında adaylardan katılacakları programın gerektirdiği Ģartları karģıladığını gösteren belgeleri istemek ve bu belgeleri beģ yıl süreyle her bir aday için açılan dosyada saklamak zorundadır. Bu konuda, Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen hükümlere aykırı iģlemlerden doğacak sorumluluk eğitim kurumuna aittir. (4) YurtdıĢından alınan iģ güvenliği uzmanlığı veya eģdeğer belge sahipleri, bu belgelerinin yeterliliklerini Bakanlığa onaylatmak kaydıyla eğitim kurumlarına baģvuru yapabilirler. (5) Bu Yönetmelikte belirtilen çalıģma sürelerinin tespitinde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları, diploma veya mezuniyet belgelerinin doğruluğunun tespitinde Yükseköğretim Kurulu kayıtları esas alınır. Eğitim programları MADDE 20 (1) Eğitim kurumları eğitime baģlayabilmek için; Bakanlıkça belirlenen müfredat esas alınarak hazırlanan ve eğitim verilecek konulara uygun eğiticilerin ve ikiden fazla olmamak üzere 90

91 eğiticilerin yedeklerinin de yer aldığı teorik eğitim programını ve eğitime katılacakların listesini ilgili eğitimin baģlangıç tarihinden en az on iģ günü önce Bakanlığa yazılı ve elektronik ortamda bildirirler. (2) Eğitim kurumları, pratik eğitimin yapılacağı iģyerlerinin listesi ve eğitim tarihlerini Bakanlığa yazılı ve elektronik ortamda bildirirler. (3) Eğitim kurumları, mücbir nedenlerle eğiticilerde değiģiklik olması halinde eğitimin baģlamasından önce Genel Müdürlüğe yazı, faks veya e-posta yoluyla bilgi verirler. (4) Bakanlıkça onaylanmamıģ programlarla eğitime baģlanamaz. (5) Teorik ve uygulamalı dersler haftanın günlerine dengeli olarak dağıtılır. Adayların, teorik eğitimin %90 ına ve uygulamalı eğitimin tamamına katılımı zorunludur. Eğitim kurumlarınca, eğitimin sonunda adayların derslere devam durumunu gösteren çizelge düzenlenir. (6) Eğitimlerde kullanılacak araç ve gereçler günün teknolojisine uygun olacaktır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Eğitim ve Sınavlar ĠĢ güvenliği uzmanlarının eğitimleri MADDE 21 (1) Bakanlıkça belirlenecek eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere iki bölümden oluģur. Eğitim süreleri, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olamaz. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı eğitimler, iģ güvenliği uzmanı bulunan bir iģyerinde yapılır. (2) ĠĢ güvenliği uzmanları, belgelerini aldıkları tarihten itibaren beģ yıllık aralıklarla eğitim kurumları tarafından düzenlenecek yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar. Bu eğitimin süresi otuz saatten az olamaz. Eğitim katılım belgesi MADDE 22 (1) Eğitimi tamamlayan adaylara eğitim kurumları tarafından, Ek-4 teki örneğine uygun eğitim katılım belgesi düzenlenir. Bu belgeler, eğitimin tamamlanmasından itibaren en geç on gün içerisinde Bakanlığa gönderilir. (2) Eğitim katılım belgesi Bakanlığa gönderilmeyen adaylar sınava katılamaz, yenileme eğitimine katılma zorunluluğu bulunanların ise vize iģlemleri yapılmaz. 91

92 Sınavlar MADDE 23 (1) Eğitim programlarını tamamlayan adayların sınavları Bakanlıkça yapılır veya yaptırılır. (2) Girdiği ilk sınavda baģarılı olamayan aday takip eden sınavlardan birine daha katılabilir. Ancak iki sınavda da baģarılı olamayanlar yeniden eğitim programına katılmak zorundadırlar. (3) Sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar baģarılı sayılır, itirazlar sınavı düzenleyen kurum tarafından sonuçlandırılır. Belgelendirme MADDE 24 (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda baģarılı olan adayların belgelendirme baģvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgelerin Ģahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir. (2) ĠĢyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi almak isteyenlerin belgelendirme baģvurularının değerlendirilmesi amacıyla; aģağıda belirtilen belgelerin Ģahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir: a) Geçerli (A) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar için; pedagojik formasyon veya eğiticilerin eğitimi belgesi ile iģ sağlığı ve güvenliği alanında mesleki tecrübeye sahip olduklarını gösteren belge. b) Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun alanlarda üniversitelerde ders vermiģ olanlar için; mühendis, mimar, fizikçi, kimyager, teknik öğretmen veya hukuk fakültesi mezunu olduklarını gösteren lisans diplomaları ve Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun alanlarda en az dört yarıyıl ders verdiklerini gösteren rektörlük onayını içeren resmi yazıların asılları. c) Yukarıdaki bentlerde belirtilenler dıģında kalanlar için ise 17 nci maddede belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgeler. (3) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde Bakanlıkça tasdiki yapılır ve eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan eğitim kurumları, Ģahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise Ģahıslar sorumludur. Belge alma ve vize iģlemleri MADDE 25 (1) Belge almak veya vize iģlemlerini yaptırmak isteyen kiģi ve kuruluģların; a) Bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygunluk sağlamaları, b) Bakanlıkça belirlenen belge veya vize ücretini ödemeleri, gereklidir. 92

93 (2) Yetkilendirilen kurumlar beģ yılın tamamlanmasına en fazla atmıģ, en az kırkbeģ gün kala vize iģlemleri için Genel Müdürlüğe müracaat eder. Eksikliği bulunmayan kurumların vize iģlemleri vize süresinin bitiminden önce Genel Müdürlükçe sonuçlandırılır. Yukarıda belirtilen süreler içinde müracaat etmeyen ve vize süresi sona erdikten sonra vize iģlemlerini tamamlamamıģ olanların yetki belgeleri iptal edilerek durum on gün içinde yazı ile bildirilir. (3) Yetki belgesi sahipleri, herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları halinde otuz gün içinde yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade ederler. BEġĠNCĠ BÖLÜM Mesleki Bağımsızlık, Ġhtar ve Ġptal Mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler MADDE 26 (1) ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler; a) Uzmanlık bilgilerini uygularken iģveren ve iģçilerden mesleki anlamda bağımsız olarak çalıģır ve iģverenden talimat alamazlar. b) Özellikle sağlık ve güvenlik riskleri konusunda, iģveren ve iģçilere önerilerde bulunurken hiçbir etki altında kalmazlar. c) Hizmet sundukları kiģilerle güven, gizlilik ve eģitliğe dayanan bir iliģki kurar ve ayrım gözetmeksizin tüm iģçileri eģit olarak değerlendirirler. ç) ÇalıĢma ortamı ve koģullarının düzenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici ve iģçilerle iletiģime açık ve iģbirliği içerisinde hareket ederler. (2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiçbir Ģekilde iģ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenlerin aleyhine kullanılamaz ve yapılan sözleģmelere mesleki anlamda bağımsız çalıģmayı kısıtlayabilecek Ģartlar konulamaz. Ġhtarlar MADDE 27 (1) 28 inci maddede yer alan yetki belgesinin doğrudan iptalini gerektiren durumların dıģındaki ihlallerde, Ek-5 ve Ek-6 da belirtilen Ģekilde ihtar puanları uygulanır. (2) Bir takvim yılı içinde hafif ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 30 a, orta ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 60 a ulaģması durumunda kiģi ve kurumların o yıl içinde iģleyecekleri diğer hafif ve orta ihlaller bir üst derecenin tavan puanı esas alınarak uygulanır. (3) Ġhtar gerektiren bir ihlali yalnızca bir kez iģlemiģ olan kiģi ve kurumların, o ihlale iliģkin ihtar puanları üç yıl sonunda, beģ yıllık sürenin sonunda vize iģlemini tamamlayan kiģi ve kurumların ise ihtar puanının verilmesinin üzerinden en az bir yıl geçmiģ olan tüm ihtar puanları silinir. 93

94 Yetkilerin askıya alınması ve iptali MADDE 28 (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kiģi ve kurumların yetki belgelerinin geçerliliği; a) Ġhtar puanları toplamının, kiģiler için 100, kurumlar için 200 puana ulaģması, b) Denetim veya kontrollerde tespit edilen noksanlıkların giderilmesi için verilen en fazla otuz günlük süre sonunda noksanlıkların devam etmesi hallerinden birinin gerçekleģmesi durumunda altı ay süreyle askıya alınır. (2) Yetki belgelerinin geçerliliğinin altı ay süreyle askıya alınması iģlemini gerektiren durumların tekrarı halinde bir yıl süreyle askıya alma yaptırımı uygulanır. (3) ĠĢ güvenliği uzmanları için yenileme eğitimine katılmamaları ve bu eğitimi tamamlamamaları halinde bu eğitimi tamamlamalarına kadar yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınır. (4) Yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınan kiģi ve kurumlar askıya alınma süresince bu Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kullanamazlar. Yetki belgesi askıya alınan kurumlar taahhüt ettikleri hizmetleri herhangi bir ek ücret talep etmeden bir baģka eğitim kurumundan temin etmek zorundadırlar. (5) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kiģi ve kurumların yetki belgelerinin geçerliliği; a) Bakanlıkça belirlenen esaslara aykırı Ģekilde Ģube açmaları, yetki aldığı adres veya il sınırları dıģında hizmet vermeleri, b) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin tamamını veya bir kısmını devretmeleri, c) Üçüncü defa yetki belgelerinin geçerliliğinin askıya alınmasını gerektiren Ģartların oluģması, ç) Yetki belgesinin amacı dıģında kullanıldığının tespiti, d) Belgesi askıda olan kiģi ve kurumların bu süre içinde faaliyetleri ile ilgili sözleģme yaptıklarının veya hizmet vermelerinin tespiti, hallerinden birinin varlığı halinde doğrudan iptal edilir. (6) Yetki belgesi iptal edilen kurumlar ve bu kurumlarda kurucu veya ortak olanlar ile eğitici belgesi sahipleri ve iģ güvenliği uzmanları beģ yıl içinde tekrar yetki belgesi baģvurusunda bulunamaz ve iģ güvenliği uzmanları beģ yıllık sürenin sonunda bir alt sınıfta yer alan belge sınıfı için yapılacak sınava baģvuruda bulunabilirler. (7) Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar ve iptal edilenlere Genel Müdürlükçe yazılı bildirim yapılır ve internet sayfasında ilan edilir. Belgesinin geçerliliği askıya alınan kiģi ve kurumların belgelerini tekrar kullanabilmeleri için Bakanlık onayının alınması zorunludur. 94

95 (8) Yetki belgesinin iptali veya geçerliliğinin askıya alınması durumunda önceden yapılan hizmet ve iģ sözleģmeleri ile aday kayıt iģlemlerinden doğan hukuki sonuçlardan iptal edilen yetki belgesi sahipleri sorumludur. ALTINCI BÖLÜM ÇeĢitli ve Son Hükümler Bir üst sınıfta çalıģma GEÇĠCĠ MADDE 1 Bu Yönetmeliğin yayımından itibaren, (C) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar üç yıl süreyle tehlikeli sınıfta yer alan iģyerlerinde, (B) sınıfı iģ güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar dört yıl süreyle çok tehlikeli sınıfta yer alan iģyerinde iģ güvenliği uzmanı olarak görevlendirilebilirler. Mevcut eğitim kurumlarının durumları GEÇĠCĠ MADDE 2 Bu Yönetmeliğin yayımından önce iģyeri hekimliği ve iģ güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu yetki belgesi almıģ olan kurumlar, bu Yönetmelikte belirlenen yer ve donanımla ilgili Ģartları bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay, diğer Ģartları ise otuz gün içinde yerine getirir. Belirlenen süreler içinde Ģartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarının yetki belgeleri iptal edilir. Vizesi dolmuģ iģ güvenliği uzmanlığı belgeleri GEÇĠCĠ MADDE 3 Belge alma tarihine göre vize süresi dolmuģ olan iģ güvenliği uzmanlarının belgeleri bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren altı ay süreyle geçerlidir. Bu sürenin sonunda yenileme eğitimini tamamlamayanların yetki belgelerinin geçerliliği söz konusu eğitimi alana kadar askıya alınır. Eğitimi tamamlayanlar GEÇĠCĠ MADDE 4 15/8/2009 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında yetkilendirilmiģ eğitim kurumlarınca düzenlenen iģ güvenliği uzmanlığı eğitim programlarını tamamlayanlar bu Yönetmelik kapsamında yer alan iģ güvenliği uzmanlığı eğitimlerini tamamlamıģ sayılırlar ve düzenlenecek sınavlara katılmaya hak kazanırlar. Yürürlük MADDE 29 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 30 Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. 95

96 9. ÇALIġANLARIN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ EĞĠTĠMLERĠNĠN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELĠK Amaç BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Dayanak Madde 1 - Bu Yönetmelik, iģverenlerce, iģyerlerinde çalıģanlara verilecek iģ sağlığı ve güvenliği eğitiminin usul ve esaslarını düzenler. Kapsam Madde 2 - Bu Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamında bulunan iģyerlerini kapsar. Bu Yönetmelikte yer alan hükümler, iģyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır. Dayanak Madde 3 - Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 77 nci maddesine dayanılarak düzenlenmiģtir. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Genel Hükümler ĠĢverenin Yükümlülükleri Madde 4 - ĠĢverenler, iģyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalıģma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, iģverenler, çalıģanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karģı karģıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda iģyerlerinde iģ sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalıģanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler. Asıl iģveren-alt iģveren iliģkisi kurulan iģyerlerinde, alt iģverene ait çalıģanların eğitimlerinden, asıl iģveren, alt iģverenle birlikte sorumludur. Geçici iģ iliģkisi kurulan iģveren, geçici iģ iliģkisi ile çalıģanlara gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. ĠĢverenler, çalıģanlarına, iģ sözleģmesinin türüne bakılmaksızın gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. ÇalıĢanın Yükümlülükleri Madde 5 - ÇalıĢanlar sağlıklı ve güvenli bir çalıģma ortamının tesisi için iģyerinde düzenlenecek olan iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmak ve bu konudaki talimat ve prosedürlere uymakla yükümlüdürler. 96

97 Eğitimin Maliyeti ve Eğitimde Geçen Süreler Madde 6 - Verilen eğitimler, çalıģanlara herhangi bir mali yük getirmeyecek Ģekilde düzenlenir ve eğitimlerde geçen süre çalıģma süresinden sayılır. Özellik Arz Eden ĠĢçilerin Eğitimi Madde 7 - ĠĢyerindeki kadınların, gençlerin, çocukların, özürlü, eski hükümlü, terör mağduru ve göçmen iģçilerin eğitimine özel önem verilir. Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan çalıģanlar ve temsilcileri özel olarak eğitilir. Sağlık ve güvenlik açısından özel önlem alınmasını gerektiren alanlarda çalıģanlara özel eğitim verilir. Eğitimin Amacı ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Eğitim Programlarının Planlanması ve Düzenlenmesi Madde 8 - Eğitimin amacı, iģyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iģ kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, çalıģanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karģı karģıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karģı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iģ sağlığı ve güvenliği bilinci oluģturarak uygun davranıģ kazandırmaktır. Eğitim Programlarının Belirlenmesi Madde 9 - Eğitim programları, bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinde belirtilen eğitimin amacına uygun hazırlanır. Eğitim programlarının hazırlanmasında iģçilerin veya sağlık ve güvenlik iģçi temsilcisinin katılımları sağlanarak görüģleri alınır. Genel eğitim planına uygun olarak yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösterir bir Yıllık Eğitim Programı hazırlanır. Yıllık Eğitim Programı, yıl içinde eğitim ihtiyaçlarını karģılamak için düzenlenen genel bir çizelgedir. Bu çizelgede, verilecek eğitimlerin hedefi, konusu, süresi, amacı, tarihi, eğitim vereceklerin adı, soyadı, unvanı, eğitime katılanların sayısı hakkında bilgiler yer alır. Eğitim Programlarının Düzenlenmesi Madde 10 - ĠĢverenler, çalıģanların yaptığı veya yapacağı iģle ilgili bilgisinin olmaması, eksik olması ya da mevcut bilgisinin yetersiz kalması gibi hususları dikkate alarak iģe baģlamadan önce, çalıģma yeri veya iģ değiģikliğinde, iģ ekipmanlarının değiģmesi halinde ve yeni teknoloji uygulamalarında, çalıģanların aģağıda belirtilen eğitim programlarından geçmelerini sağlayacaktır. a) Yeni eğitim; çalıģanların iģe baģlamalarında ve yeni Ģartlara kolaylıkla uyum sağlamaları için yeni bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır. 97

98 b) Ġlave eğitim; çalıģanların iģ güvenliği ve mesleki bilgilerinin eksikliklerini gidermek ve meslekteki niteliklerini geliģtirmek için ilave bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır. c) Ġleri eğitim; çalıģanların iģ güvenliği ve mesleki düzeylerini yükseltmek ve meslekte eskimiģliği gidermek için düzenlenen programlardır. Eğitim, değiģen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır. Eğitim Programının Konuları Madde 11 - ÇalıĢanlara verilecek eğitim, iģyerinin faaliyet alanına göre aģağıdaki ve benzeri konulardan seçilir; a) Genel iģ sağlığı ve güvenliği kuralları, b) ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve iģyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, d) ĠĢ ekipmanlarının güvenli kullanımı, e) ÇalıĢanların yasal hak ve sorumlulukları, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) ĠĢyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, h) KiĢisel koruyucu alet kullanımı, i) Ekranlı ekipmanlarla çalıģma, j) Uyarı iģaretleri, k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, l) Temizlik ve düzen, m) Yangın olayı ve yangından korunma, n) Termal konfor Ģartları, o) Ergonomi, p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, r) Ġlk yardım, kurtarma. Eğitime Katılacakların Seçimi Madde 12 - ĠĢyerinde çalıģan her bir iģçinin görevini en iyi bir biçimde yerine getirebilmesi için sahip olması gereken bilgi, beceri, davranıģ ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması esastır. Bireysel seviye analizi yapılarak iģçinin eğitim öncesi seviyesi ve alması gereken eğitimler tespit edilir. Eğitim Programının Ġçeriği Madde 13 - Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine özen gösterilir. Eğitim teorik ve pratik olarak uygulanır. 98

99 Eğitimin Dili Madde 14 - Eğitim, çalıģanların kolayca anlayabileceği Ģekilde olmalıdır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Eğitimin Verilmesi ve Belgelendirilmesi Eğitimi Verebilecek KiĢi ve KuruluĢlar Madde 15 - ĠĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinde; uzmanlık konularına göre, iģ güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman ile iģyeri hekiminden yararlanılacağı gibi, verilecek eğitimin çeģidine göre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kuruluģ ya da firmalardan, eğitim amaçlı merkezlerden, iģçi veya iģveren kuruluģlarınca kurulan eğitim vakıflarından, iģveren ve iģçi kuruluģları veya bunlar tarafından birlikte oluģturulan ortak eğitim merkez ve birimlerinden, iģ sağlığı ve güvenliği konularında ĠĢ MüfettiĢi olarak görev yapmıģ olanlardan yararlanılabilir. Uzman kiģi veya kuruluģlardan hizmet alınması durumunda çalıģanlara verilecek eğitimin, bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde belirtilen hususları kapsayacak Ģekilde uygulanmasından iģveren sorumludur. Ölçme ve Değerlendirme Madde 16 - Verilen eğitimin sonunda bir ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek yeni eğitime ihtiyaç duyulup duyulmadığına karar verilir. Belgelendirme Madde 17 - ĠĢyerlerinde düzenlenen eğitimler belgelendirilir ve bu belgeler çalıģanların özlük dosyalarında saklanır. Eğitim sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kiģinin adı, soyadı, görev unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer alır. Yürürlük BEġĠNCĠ BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme Madde 18 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 19 - Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür. 99

100 10. KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLAR 10.1 KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLAR (KKD) KiĢisel Koruyucu Donanımlar (KKD) iģ sağlığı ve güvenliğinin teknik tedbirlere göre sağlanamadığı durumlarda çalıģanı maruz kalabileceği ĠSG risklerine karģı koruyacak Ģekilde tasarlanmıģ, çalıģanca giyilen ya da takılan ekipmanlardır. ĠĢyerinde ne kadar önlem alınmıģ olursa olsun, üretim sırasında kullanılan araçların çalıģmalarından kaynaklanan olası tehlikelere karģı kiģisel koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluğu vardır. KiĢisel koruyucular, çalıģanların iģ kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek üzere, çalıģılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre çalıģma süresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir. KiĢisel koruyucuları iģyerinin özelliğine göre, sürekli kullanılması gerekenler (baret, iģ elbisesi, iģ ayakkabısı vb.) ve çalıģma anında kullanılması gerekenler (maske, gözlük, eldiven, yağmurluk, emniyet kemeri vb.) Ģeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek mümkündür. KiĢisel koruyucu donanımlar, kiģiyi çalıģtığı iģin zararlarından koruyabilecek, zararlı etkileri en aza indirebilecek özellikte olmalıdır. KiĢisel koruyucu donanımlarının tasarımında dikkat edilmesi gereken hususların baģında ergonomi (kiģisel koruyucunun vücutta fazladan ağırlık yapmaması, uzuvlara rahatsızlık vermemesi) gelir. KiĢisel koruyucular, solunum sistemi ve vücudun korunması olarak iki kısımda incelenebilir. Solunum sisteminin korunmasında, özellikle solunum sisteminin iģten kaynaklanan uçucu ve kimyasallara karģı korunmasını öngörür. Vücudun korunması ise el, göz, kulak, baģ ve ayaklar gibi organların tehlike karģısında kiģisel koruyucular ile korunmasıdır. Kullanılacak donanım iģ yeri Ģartları ile iģin özelliğine uygun seçilir Solunum Sisteminin Korunması Bir kısım sanayi kuruluģlarında kullanılan, insan sağlığına zararlı metal tozları, çözücüler (solventler) duman, gaz, buhar, sis veya sıvılar ile çalıģmalar, çalıģanların solunum sistemini olumsuz etkiler. Silis, amyant, kömür tozları gibi zararlılar pnömokonyoz olarak adlandırılan akciğer hastalığına neden olurlar. Kötü havayı teneffüs solunum, sindirim ve sinir sistemlerinde hastalık yapar. Bu ve benzer zararlıların, maksimum konsantrasyon (yoğunlaģma) değerlerini geçmeleri durumunda, 100

101 uygun aspirasyon (havalandırma, kirli havayı temiz havayla değiģtirme) sistemleri kullanılmalı ya da bu tip çalıģmaların kapalı ünitelerde yapılması sağlanmalıdır. Ancak bu sistemlerin kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, solunum sistemi koruyucularının kullanılması gerekmektedir. Solunum cihazlarının iki ana türü vardır; a) Temiz hava sağlayan solunum cihazları Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalıģana bir hortum yardımıyla hava tüpünden sıkıģtırılmıģ temiz hava sağlar. Bu iģlem yüze sımsıkı oturan cihazlar yardımıyla yapılır. Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler Hava beslemeli solunum cihazları Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları Dalgıç donanımı ve elbisesi b) Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazları Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum havasından filtre ederek kiģiye temiz hava Sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir. Solunan havayı temizleyen cihazlar (maskeler) Ģunlardır: 1- Mekanik filtre tipi (partikül tutucu) maskeler: Metal ve silis tozlarına karģı kullanılır, Ortamda asılı duran toz partikülleri (parçacıkları) solunum esnasında, filtre tarafından tutulur, Kısa sürede toz ile dolar, bu nedenle sık değiģtirilmelidir, Filtre renginin koyulaģması, koruma özelliğini kaybettiğini gösterir, 2- Kimyasal filtre tipi maskeler: Havada bulunan toz, gaz, duman ve toksin partiküllere karģı kullanılır, Zararlı gazlar ve partiküller, aktif granül kömür tarafından emilerek reaksiyona sokulur. 3- Toz maskeleri: Genellikle, selülozik elyaftan yapılmıģ basit maskelerdir, (0,2 5 mikron) arasındaki tozlara karģı kullanılır, Kullanma süresi çok kısadır, sadece ağız ve burun bölgesin kapatır. 4- Kanisterli (filtre kutulu) gaz maskeleri: Tüm olarak yüzü kaplayan, sırtta taģınan filtre kutusuna bağlı olan ve organik buhar, asit gazları, NH3, CO veya bunların farklı bileģimlerinden oluģan zararlılara karģı kullanılır, Gaz yoğunluğunun düģük olduğu, geniģ alanlarda kullanılır, Kısa süreli, acil durumlarda kullanılır, sürekli kullanılmaz, 101

102 Oksijen yetersizliği veya zararlıların Mak. Değerlerini aģtığı durumlarda yararlı olmaz, Kanisterin kontrol penceresindeki panelin renk değiģikliğine uğraması, renginin solması maskenin koruyucu özelliğini kaybettiğini gösterir. 5-Hava beslemeli maskeler: ĠĢyeri havasında bulunan zararlı etkilerden korunmak üzere, hortum vasıtasıyla dıģarıdan hava verilir, Tehlikeli konsantrasyonlardaki toz, sis, buhar veya gaz içeren tanklar, kuyular vb. yerlerde kullanılırlar. 6-Temiz havası kendinden olan (oksijen beslemeli) maskeler: Zararlı gazların yüksek konsantrasyonlarında ve oksijen yokluğunda, tam bir solunum sağlarlar, ÇeĢitli tipleri vardır, sırtta taģınanları her yerde kullanılabilir, ancak ağır olması bir dezavantajdır, Kimyasal kartuģların (korderiç) belirli kullanma süreleri vardır, son kullanma tarihi dolan kartuģlar değiģtirilmelidir, Filtreler, neme ve mekanik zararlara karģı korunmalıdır. ÇalıĢanların solunum yoluyla zarar görmemesi için sırasıyla Ģu yöntemlere baģvurulur: 1. Havayı kirleten kaynakları giderme Havayı kirleten veya güvenliği tehdit eden sebepler tespit edilip uygulanan üretim usullerine uygun olarak teçhizat yenilenebilir, Zararlı (zehirli) maddeler yerine zararsız veya daha az zararlı maddeler ile değiģtirilebilir (Örneğin, boya iģlemlerinde kurģun oksit yerine, çözünmez kurģun bileģiklerinin kullanılması vb.), Üretim yöntemini değiģtirmek (örneğin, gaz ve buharların meydana geldiği kimyasal reaksiyonlarda, ısı, basınç ve reaksiyon hızlarının kontrolü vb.). 2. Kirli havanın yayılmasını önleme Kirli hava, kaynağında giderilmediğinde baģvurulan bir yöntemdir. Kirli havanın yayılmasını önlemek için; Tehlikeli üretim yapılan bölümler diğer bölümlerden tecrit edilebilir (tehlikeli iģler tek bir yerde toplanır), Tehlikeli üretim yapılan bölümler tamamen kapalı hale getirilebilir (daha ziyade patlayıcı maddeler için uygulanır), YaĢ usulle çalıģılabilir (meydana gelen tozun ıslatılarak yayılmaması), 102

103 Kirli hava emilerek dıģarı atılabilir (hava akım ve uygun aspirasyon tesisatı vb.). 3. ÇalıĢanı tehlikeden koruma Birçok hallerde iģçinin tehlikeye maruz kalma riskini azaltma, yeteri kadar mümkün olamamaktadır. Bu tip durumlarda genel havalandırma ile veya koruyucu solunum cihazları gibi kiģisel koruyucuların kullanılması uygulamalarına gidilir. ĠĢ yerlerinde genel havalandırma ve uygun aspirasyon ile tozun çevreye yayılmasını önlemek için su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulabilir. ĠĢçilere solunum cihazları için üretilmiģ özel maskeler verilebilir. Solunum sisteminin korunması için verilen maskeler Ģunlardır: Oksijen ve hava verici maskeler (kimyasal reaksiyonlu, basınçlı, basınçlı ve hava tüplü vb,), Hava hortumlu maskeler (hava vericili ve vericisiz vb.), Süzgeçli solunum cihazları, Hava tesisatlı solunum cihazları Vücudun Korunması Ellerin ve kolların korunması Eller vücudun sıkça yaralanan bölümleri arasındadır ve sürekli çeģitli risklere maruzdurlar. Travmatik (darbeli) yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir. El yaralanmalarına sebep olan riskler aģağıdaki Ģekilde sınıflandırılabilir; Mekanik riskler: Çarpmalar, ezilmeler, burkulmalar, yıpranmalar, delinmeler, kesilmeler, kopmalar. Termik riskler: Sıcaklık, ergimiģ metallerin sıçraması, soğuk. Kimyasal riskler: Asitler, bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin sıçraması ve teması. Elektrik riskler: Elektrik kıvılcımı. El kazalarını önlemek için alınması gerekli tedbirler: ĠĢ için doğru el aleti kullanılmalıdır. Uygun bir Ģekilde çalıģacağından emin olmak için kullanmadan önce bütün teçhizat kontrol edilmelidir. DüĢme olasılığını azaltmak için çalıģma bölgesi temiz ve kuru bulundurulmalıdır. Zira düģülürken düģüģü hafifletmek için eller kullanılmakta burkulmalara veya kırılmalara neden olmaktadır. Bozuk zemin ve döģemelere, buruģmuģ halılara, kaygan yüzeylere özellikle dikkat edilmelidir. 103

104 Eller, saç ve giysiler makinelerin tüm hareketli bölümlerinden uzak tutulmalı, iģe baģlamadan önce tüm mücevherler, evlilik yüzüğü dahi çıkarılmalıdır. Yapılan iģe göre uygun eldivenler ve koruyucu diğer teçhizat giyinilmelidir. Eldiven delme, kesme, yanma tehlikesi, kimyasal maddeler, elektrik Ģoku, radyasyona maruz kalma gibi iģlemlerden ileri gelebilecek tehlikelere karģı elleri koruyacak cinsten olmalıdır. Eldivensiz olarak keskin, sivri uçlu, ağır, sıcak yakıcı ve aģındırıcı maddeler kaldırılmamalı ve taģınmamalıdır. Hareketli makinelerde çalıģırken, makinenin tehlike yaratma olasılığını ortadan kaldırmak için makinelerin tehlikeli bölümlerine koruyucular takılarak çalıģılmalıdır. Temizlik yapmaya veya kurmaya baģlamadan önce her bir makine veya alet kapatılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, hareketli makinenin içine ellerin sadece bir saniye sokulması halinde dahi kopmalara kadar varan kazalarla karģılaģılmaktadır. El ve kol koruyucuları Ģunlardır: Özel koruyucu eldivenler: Makinelerden (delinme, kesilme, titreģim ve benzeri) Kimyasallardan Elektrik ve ısıdan koruyan eldivenler. Tek parmaklı eldivenler Parmak kılıfları Kolluklar Ağır iģler için bilek koruyucuları (bileklik) Parmaksız eldivenler Koruyucu eldivenler El koruyucularında dikkat edilmesi gereken hususlar: Sıyrılma, kesilme ve darbelere karģı korunma: Ağır döküm parçaları ile çalıģılırken, içerisine çelik bileģikler yerleģtirilerek takviye edilmiģ eldivenler kullanılır. Nem ve suya karģı, doğal veya sentetik kauçuk, su geçirmez kumaģ, plastik ve camyününden yapılmıģ eldivenler kullanılırlar, Darbe ve sıkıģtırmaya karģı, eldivenlerin uçlarına çelik yüksükler konulur. Keskin kenarlı aletlerden doğabilecek tehlikelere karģı, tel dokumayla takviye edilmiģ eldivenler kullanılır. Alev ve ısıdan korunma: Sıcak malzeme ile çalıģılan yerlerde; kromlu deri, amyant, alüminyum kumaģ veya cam elyaflı malzemelerden yapılmıģ eldivenler kullanılır. Kimyasal zararlılardan korunma: 104

105 Asit, yağ ve diğer kimyasal maddelerle çalıģılırken, sıvıları ve ince tozları geçirmeyen, kauçuk, PVC, ateģe dayanıklı branda, cam elyafı, su geçirmez deri gibi malzemelerden yapılmıģ eldivenler kullanılır, Elektrik Kazalarına karģı korunma: ManĢetleri eli, bileği Ģok ve yanıklardan koruyacak kadar uzun olan lastik eldivenler kullanılır. Bu eldivenler volta 3 dakika dayanmalıdır. Bu eldivenler, diğer plastik eldivenlerle karıģtırılmamalıdır. Bu eldivenlerin üzerinde, etkili olabileceği voltaj değeri belirtilmelidir. Radyasyondan Korunma: KurĢun ile empreyne edilmiģ lastikten üretilen eldivenler kullanılır. Kol koruyucularının türleri Ģunlardır: Alev, ısı, darbe, kesilme, asit toz sıçramalarına, elektrik ve radyasyon yanıklarına karģı kullanılır. Üç çeģit olarak üretilir. Bilek ve ön kolu örtenler; dirsek hizasına kadar örtenler; omuzlara kadar örtenler, Dökümhane, tay ocakları vb. yerlerde kullanılır, Aminyum, astarlı kumaģ, kurģunlu deri, kauçuk deri, pamuklu yünlü dokuma gibi malzemelerden üretilir Gözlerin korunması Göz fiziksel, kimyasal ve radyasyon tehlikesi ile karģı karģıya gelen organdır. Fiziksel ve kimyasal etkiler altında kalan gözlerin çok ciddi Ģekilde korunması gerekir Uçucu, fırlayıcı veya sıçrayıcılı parçalardan meydana gelen göz yaralanmalarını önlemek üzere, koruyucu gözlükler kullanılır. Gözlerin korunması, uygun evsafta gözlük veya buna benzer koruyucular kullanmakla mümkün olur. Koruyucu gözlüklerin sıkı olması, cildi rahatsız etmesi, baģ ağrısına sebep olması, terleme yapması vb. Ģikayetler ile kullanılmasına ara verilmemelidir. Gözlere zarar veren maddeler Ģunlardır: Uçucu parçalar (demir ve çelik pres kalıp iģleri, kalem, matkap delici ve kesici aletlerin kullanılmasını gerektiren iģler vb.), Tozlar, rüzgar ve kıvılcımlar (inģaat ekipmanlarında, kaynak iģlerinde, taģlama ve aģındırma tezgahlarında, taģ oyma ve yontma iģlerinde vb.), Gazlar ve sıvılar (her tip galvenoplast iģlemlerinde kullanılan soventler, anorganik asitler ve alkalilerde çalıģan iģler vb.), Metal parça (metal döküm, galvanoplasti, yatak dökme ve eritilmiģ muhtelif metalleri akıtma vb.). 105

106 Gözlerin korunması için kullanılan en genel gözlüklerden bazıları: toz gözlüğü, yarı açık koruyucu gözlük, bükülebilir çerçeveli gözlük, kaynakçı gözlüğü vb. Bu gözlüklerin en geliģmiģ olanları Ģunlardır Sadece camlı gözlükler (sıçrayan parçalara mukavemetli cam), Filtreli camlı gözlükler (uçucu maddeler, ıģık, radyasyon vb.), Kaynakçı gözlükleri (kaynak makinelerinin zararlı ultraviyole, enfraruj radyasyonunu absorbe edici (emici), kıvılcım ve fırlayan metal parçalara mukavimdir), Özel gözlükler (döküm iģlerinde sıvı ve gazlar için koruyucu vb.) BaĢın Korunması BaĢın yaralanmasıyla ilgili kazalar daha ziyade fırlayan ve baģ üzerine düģen maddelerden ileri gelmektedir. Bu maddeler çok ağır, büyük ebatlı ve yüksek süratle hareket edebilir. Bu tehlikelerden korunmak için koruyucu baģlıklar kullanılmadır. Koruyucu baģlıklar yağ, su, ateģ ve asitlerden etkilenmeyecek cinsten olmalı ve asla elektrik iletkenliği olmamalıdır. Koruyucu baģlığı, giyen kimseleri rahatsız etmeyecek tarzda uygun Ģekilde yapılmalıdır. Her koruyucu baģlıkta, giyecek kimsenin baģına rahatça uydurabilecek tarzda özel malzemelerden yapılmıģ bir destek ile ayarlanabilir kemeri bulunmalıdır. Koruyucu baģlıklar: Genel hizmette (darbelere karģı koruyucu nitelikte), özel hizmette (darbelere karģı sınırlı bir koruyuculuğu bulunur), itfaiye hizmetlerinde (yanmaya ve sınırlı olarak elektrik akımına karģı dayanıklı) ve diğer hizmetlerde (kask, baret ve miğfer vb,) kullanılır. Parça düģmesi veya sıçraması, bir yerden geçerken kafanın çarpması, baģ yaralanmalarına neden olan olayların baģlıcalarıdır. BaĢımızın kaza tehlikelerinden korunması için delinmeye, kırılmaya, elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmıģ baret (güvenli kask) kullanılmalıdır. Koruyucu baģlıkların Ģu Ģekilde sınıflandırılabilir: Koruyucu baretler (madenler, inģaat sahaları ve diğer endüstriyel alanlar), Koruyucu baģlıklar (normal kumaģ veya geçirimsiz kumaģtan yapılmıģ boneler, kepler, gemici baģlıkları ve benzeri) Saçlı derinin korunması (kepler, boneler, saç fileleri - siperlikli veya siperliksiz), BaĢın korunması için kullanılan baretler Ģunlardır: 1-Plastik Baretler: Darbe tesirlerinden korunmak için kullanılır, DüĢme mesafesine bağlı olarak Kg ağırlığındaki cisimlerin etkilerinden korur, Demir-çelik, madencilik, bina, gemi ve tünel inģaatlarında kullanılır, 106

107 Yalıtkan özelliği nedeni ile 600 V a kadar güvenlik sağlar, Sert, sağlam, güneģ ıģınına, yağa, neme dayanıklı, plastik malzemeden yapılmalıdır. Plastik baretler, asgari 300 gr. ağırlığında olup, iyi kullanıldığı takdirde 5 yıl süreyle kullanılabilirler. BileĢiminde polietilen oranı fazla olan plastik baretler, sıcak ortamlarda yumuģadığından, bu yerlerde kullanılmamalıdır, 2-Yalıtkan-Plastik Baretler: Bu sınıfa giren baretler, hem darbelere hem de elektrik enerjisi tehlikelerine karģı kullanılır, Yüksek düzeyde yalıtkanlık özelliğine sahiptir. Bu tür baretler üzerinde, havalandırma deliği ve perçin gibi metal parça bulunmaz Genellikle, elektrik iģlerinde kullanılırlar 3-Alüminyum Baretler: ĠĢyerinde duran engellere çarpma riskine karģı kullanımı uygundur, Elektriksel kaza ihtimalinin çok düģük olduğu yerlerde kullanılmalıdır, Alüminyum yapıldığından sıcak çalıģma ortamında kullanılabilir, Hafif ve ısıya dayanıklı olması nedeniyle, plastik baretlerin kullanılamayacağı iģler için elveriģlidir Petrol kuyuları, rafineri ve kimyasallarla çalıģılan tesislerde kullanılır. Baretlerin yapımında ve kullanımındaki önemli hususlar Ģunlardır: Baretin dıģ gövdesi, tek parça halinde dikiģsiz olmalıdır. Alın bandı ve baģ kolonları, birbirine uygun bir Ģekilde bağlanarak, baģın içine oturduğu bir ağ torba Ģeklinde olmalı ve baret dıģ gövdesini kafadan belirli uzaklıkta tutarak darbenin etkisini önlemelidir. BaĢ kolonları (koruyucu yastık); kauçuk, plastik vb. esnek bir malzemeden yapılmalıdır. Alın bandı ise; YumuĢak, dayanıklı; plastik, deri veya benzer uygun bir malzemeden yapılmalıdır. Baretler, kolon ve bantları çıkarılarak kullanılmamalıdır. Baretler, 4 Kg.lık çelik bilyenin 1,5 metreden üzerine düģmesine dayanıklı olmalıdır. Plastik baretler, 600 Volt; elektrik iģlerinde kullanılan, yüksek düzeyde yalıtkan plastik baretler, VoIt a kadar bozulmadan koruyucu özelliğini göstermelidir. Baretler sık sık kontrol ve testten geçirilerek, kullanma ve eskime sonucunda, koruyucu özelliklerini yitirip yitirmedikleri belirlenmelidir. Baretler, sık sık temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli, kullanılmadığı zamanlarda havadar bir yerde ambalajı içinde saklanmalıdır. 107

108 Uzun saçlı çalıģanlar, hareketli kayıģ, volan, zincir, matkap, diģli vb, iģlerde çalıģmaları durumunda (dönen makine aksamından korunmak için) baģlıklar, kepler, boneler, lifler, saç fileleri - siperlikli veya siperliksiz- kullanılır. Ayrıca gözlerin ve aynı zamanda yüzün korunabilmesi için yüz siperlikleri kullanılmaktadır. Bunların kimyasallar, kıvılcımlar, toz, duman, buhar ve yangınlara karģı kullanılanlar gibi yapılan iģe göre tipleri bulunur, Kaynak yapımı, döküm ve benzeri iģlerde etrafa sıçrayan çapaklardan (parçalardan) yüzü korumak için özel yüz maskeleri kullanılır Kulakların Korunması Kulaklar için, kulak sağlığını sağlamak üzere çeģitli türlerde kulak koruyucuları kullanılmaktadır. Kulak koruyucularından özellikle kulak tıkaçlarında diğer kiģisel koruyucularda olduğu gibi kullanma problemleri ortaya çıkmakta, iģçiler ağrı, uğultu, baģ dönmesi gibi Ģikayetlerle tıkaçları takmak istememektedir. Bir baģka itiraz da, tıkaçlarla kapatılmıģ kulakların gerekti sesleri de iģitmeyeceğinden kaynaklanmaktadır Ayakların Korunması ÇalıĢanların, ayakları üzerine düģen ağır cisimlerden, çivi batmalarından, sıçramıģ erimiģ metallerden ve asitlerden korunmaları gerekir. Ġyi Ģartlarda bulunan normal sokak ayakkabıları darbe ve delinmelere biraz karģı koyabilse de, ayaklar için tehlikeli yerlerde çalıģan iģçilerin çelik burunlu ve metal parçalı ayakkabı giymeleri gerekmektedir. Bazen özel tip ayakkabılara da ihtiyaç vardır. Metal pençeli ayakkabılar, özelikle inģaat iģlerinde çalıģanlar için önemlidir. Patlayıcı madde fabrika çalıģanlarına kıvılcım çıkarmayan ayakkabı verilmelidir, Özellikle elektrikçiler akım geçirmeyen tip ayakkabı giymelidir. Ayakkabılarda demir çivi bulunmamalıdır. Koruyucu ayakkabılar, darbe tesirini azaltmak üzere, ayak parmaklarını koruyabilecek nitelik gösteren metalden faydalanmak suretiyle imal edilir. Özel maksatla kullanılmakta olan koruyucu ayakkabıların yağlara, sulara karģı emme özelliği olmamasına, elektrik iletkenliği bulunmamasına ve kaymaları önleyici nitelikte olmasına özen gösterilir. Potin tipi koruyucu ayakkabılar, çalıģılan yerin icabı olarak, ayakkabı içerisine eritilmiģ metal girmesi mümkün olan iģyerlerinde kullanılır, Ayrıca bol ayakkabılar, tehlike anında ani hareket gerektiği zaman kullanıģlı olmamaktadır. Ayak koruyucuları, yalnızca ayak parmaklarını korumak üzere ve ayakkabının burun kısmı üzerine gelecek Ģekilde yapılmıģtır. Genellikle ayak parmaklarını korumak üzere özel koruyucuları bulunan çizmeler kauçuktan yapılır. 108

109 Çok yıpranmıģ bot ve ayakkabıları giymek tehlikelidir. Fabrika içinde terlik, tokyo, sandalet ve takınya giymek tehlikelidir. Bazı iģ kollarında kol ve bacaklar korunması için de güvenlik önlemleri alınır. Bu maksatla dizlik, tozluk, kolluk kullanılmalıdır ĠĢ Elbiseleri ĠĢ görenler çalıģırken çeģitli tehlikelerle karģılaģırlar. Sonucu yanma ya da zedelenmeyle bitebilecek tehlikeli iģ kollarında çalıģan iģ görenler, çalıģtığı iģin özelliğine uygun elbise giymek zorundadır. Tulum, yağmurluk, önlük (kaynakçı, röntgen gözlüğü vb), tozluk (kaynakçı) ve yelek gibi iģ elbiseleri kumaģ olabildiği gibi asbest, deri veya meģin de olabilir. Endüstriyel kuruluģlarda iģ elbiseleri seçiminde ve kullanımında aģağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: Yapılacak iģte beklenen tehlikeleri en aza indirecek Ģekilde seçilmelidir, ĠĢ elbisesi kullanıģlı olmalı ve bedene iyi oturmalıdır. Tehlike oluģturmayacak biçimde uzantılı kısımları, geniģ parçaları vb. bulunmamalı, Yırtık, gevģek ve eskimiģ elbiseler, kravat, saat veya anahtar zincirleri, hareketli parça bulunan makinelerde giyilmemelidir, Selüloit gibi yanıcı maddelerden yapılmıģ elbiseler, yapılan iģlemlerde yangın veya patlama tehlikesi varsa kullanılmamalıdır. Bazı özel iģ elbiseleri Ģunlardır: deri mamulleri (deriden imal edilmiģ iģ elbiseleri, eritilmiģ hafif metallerden sıçramalara, hafif darbelere ve kaynakçılıkta zararlı ıģınlara karģı iyi bir koruyucudur), amyant mamulleri (yüksek ısı ve aleve karģı dayanıklıdır), dokunmuģ amyant mamulleri (ağır, keskin ve kaba malzemelerin kullanılıp taģınmalarında önemli bir koruyucu), yünlü giyim malzemeleri (bilhassa soğuk yerlerde ve düģük ısıda çalıģırken iģçilere ve özellikle asitlerle ilgili yerlerde iģ görenlere ve yüksek ısılarda çalıģanlara, bu tür koruyucu giyim malzemeleri verilmektedir), kauçuk giyim malzemeleri, Ģapkalar, eldivenler, pardösüler, ceketler, önlükler, kukuletalar. Bu malzemeler daha ziyade asitlerle temas durumunda olan kimseler tarafından kullanılmaktadır. ĠĢ elbiseleri gibi tüm kiģisel koruyucu teçhizata ve envanterine iģçilerin kolay ulaģabilmeleri temin edilmelidir. Muhafaza edilen yerin tertipli ve düzenli olması sağlanmalı. Mümkün olduğu durumlarda kiģisel koruyucu teçhizatı düzenli ve temiz tutmak için kapalı dolaplar kullanılmalı. 109

110 10.2. KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLARIN ĠġYERLERĠNDE KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, iģyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu koruma ya da iģ organizasyonu veya çalıģma yöntemleri ile sağlanamadığı durumlarda, kullanılacak kiģisel koruyucuların özellikleri, temini, kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirlemektir. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamına giren tüm iģyerlerini kapsar. Hukuki Dayanak Madde 3 Bu Yönetmelik 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 78 inci maddesi uyarınca çıkarılmıģtır. Tanımlar Madde 4 Bu Yönetmelikte geçen; Bakanlık: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, KiĢisel koruyucu donanım: ÇalıĢanı, yürütülen iģten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karģı koruyan, çalıģan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmıģ tüm alet, araç, gereç ve cihazları, ifade eder. A) Bu tanım kapsamında; a) KiĢiyi aynı anda bir veya birden fazla riske karģı korumak amacıyla üretici tarafından bir bütün haline getirilmiģ cihaz, alet veya malzemeden oluģmuģ donanım, b) Belirli bir faaliyetin yapılması için korunma amacı olmaksızın taģınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzeme, c) KiĢisel koruyucu donanımın rahat ve iģlevsel bir Ģekilde çalıģması için gerekli olan ve sadece bu tür donanımlarla kullanılan değiģtirilebilir parçalar da, kiģisel koruyucu donanım sayılır. 110

111 Ayrıca; Tehlikeye maruz kalma süresince, sürekli olarak kullanılması veya giyilmesi amaçlanmasa da, farklı ve ilave bir dıģ cihazla birleģtirilmesi için kiģisel koruyucu donanım ile bağlantılı olarak piyasaya arz edilen herhangi bir sistem, kiģisel koruyucu donanımın bütünleyici bir parçası olarak kabul edilir. B) AĢağıda belirtilenler, yukarıda tanımı yapılan kiģisel koruyucu donanımdan sayılmaz: a) Özel olarak çalıģanın sağlığını ve güvenliğini korumak üzere yapılmamıģ sıradan iģ elbiseleri ve üniformalar, b) Acil kurtarma servislerinin kullandıkları ekipman, c) Askerlerin, polislerin ve diğer kamu güvenlik güçlerinin giydiği ve kullandığı kiģisel koruyucular, d) Kara taģımacılığında kullanılan kiģisel koruyucular, e) Spor ekipmanı, f) Nefsi müdafaayı veya caydırmayı hedefleyen ekipman, g) Riskleri ve istenmeyen durumları ikaz eden, taģınabilir cihazlar. ĠKĠNCĠ BÖLÜM ĠĢverenin Yükümlülükleri Genel Kural Madde 5 KiĢisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korumayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iģ organizasyonu ve çalıģma yöntemleriyle önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılacaktır. Genel Hükümler Madde 6 KiĢisel koruyucu donanımların iģyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aģağıdaki hususlara uyulacaktır: a) ĠĢyerinde kullanılan kiģisel koruyucu donanım, KiĢisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak tasarlanmıģ ve üretilmiģ olacaktır. Tüm kiģisel koruyucu donanımlar; 1) Kendisi ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır. 2) ĠĢyerinde varolan koģullara uygun olacaktır. 3) Kullanan iģçinin sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun olacaktır. 4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır. 111

112 b) Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla kiģisel koruyucu donanımın kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu kiģisel koruyucu donanımların bir arada kullanılması uyumlu olacak ve risklere karģı etkin olacaktır. c) KiĢisel koruyucu donanımların kullanılma koģulları özellikle kullanılma süreleri, riskin derecesine ve maruziyet sıklığına, iģçinin çalıģtığı yerin özelliklerine ve kiģisel koruyucu donanımın performansına bağlı olarak belirlenecektir. d) Tek kiģi tarafından kullanılması esas olan kiģisel koruyucu donanımların, zorunlu hallerde birkaç kiģi tarafından kullanılması halinde, bu kullanımdan dolayı sağlık ve hijyen problemi doğmaması için her türlü önlem alınacaktır. e) ĠĢyerinde, her bir kiģisel koruyucu donanım için, bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hususlarla ilgili yeterli bilgi bulunacak ve bu bilgilere kolayca ulaģılabilecektir. f) KiĢisel koruyucu donanımlar, iģveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım ve onarımları ve ihtiyaç duyulan elemanlarının değiģtirilmelerinden sonra, hijyenik Ģartlarda muhafaza edilecek ve kullanıma hazır bulundurulacaktır. g) ĠĢveren, iģçiyi kiģisel koruyucu donanımları hangi risklere karģı kullanacağı konusunda bilgilendirecektir. h) ĠĢveren, kiģisel koruyucu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eğitim verecektir. i) KiĢisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel koģullar hariç, sadece amacına uygun olarak kullanılacaktır. KiĢisel koruyucu donanımlar talimatlara uygun olarak kullanılacak ve talimatlar iģçiler tarafından anlaģılır olacaktır. KiĢisel Koruyucu Donanımların Değerlendirilmesi ve Seçimi Madde 7 ĠĢyerinde kullanılacak kiģisel koruyucu donanımlar aģağıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir: a) ĠĢveren, kiģisel koruyucu donanımları seçmeden önce, koruyucuların bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (a) ve (b) bentlerindeki Ģartlara uygun olup olmadığını değerlendirecektir. 112

113 Bu değerlendirme aģağıdaki hususları içerecektir; 1) Diğer yollarla önlenemeyen risklerin analiz ve değerlendirmesi, 2) KiĢisel koruyucu donanımın bu maddenin (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde belirtilen risklere karģı etkili olabilecek özelliklerinin, ekipmanın kendisinden de kaynaklanabilecek herhangi bir risk de göz önünde bulundurularak tanımlanması, 3) Satın alınmak istenen kiģisel koruyucu donanımın özellikleri ile bu maddenin (a) bendinin (2) numaralı alt bendine göre belirlenen özelliklerin karģılaģtırılması. b) KiĢisel koruyucu donanımın herhangi bir elemanında değiģiklik yapıldığı takdirde bu maddenin (a) bendindeki değerlendirme yeniden yapılacaktır. Kullanım Kuralları Madde 8 Her iģveren, Ek-III de belirtilen iģlerde ve benzeri iģlerde, toplu koruma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda, Ek-II de belirtilen kiģisel koruyucu donanımlardan iģçilerin sağlık ve güvenlikleri için gerekli olanları Ek-I de örneği verilen tabloya göre değerlendirecek ve iģçilere verecektir. ĠĢveren, iģçilerin kiģisel koruyucu donanımları uygun Ģekilde kullanmaları için her türlü önlemi alacaktır. ĠĢçiler de kendilerine verilen kiģisel koruyucu donanımları aldıkları eğitime ve talimata uygun olarak kullanmakla yükümlüdür. ĠĢçiler kiģisel koruyucu donanımda gördükleri herhangi bir arıza veya eksikliği iģverene bildirecektir. ĠĢçilere verilen kiģisel koruyucu donanımlar her zaman etkili Ģekilde çalıģır durumda olacak, temizlik ve bakımı yapılacak ve gerektiğinde yenileri ile değiģtirilecektir. ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi Madde 9 ĠĢveren, 9/12/2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesindeki hususlar saklı kalmak kaydı ile kiģisel koruyucu donanım kullanımında, sağlık ve güvenlik yönünden alınması gerekli önlemler hakkında iģçilere ve/veya temsilcilerine bilgi verecektir. 113

114 ĠĢçilerin GörüĢlerinin Alınması ve Katılımının Sağlanması Madde 10 ĠĢveren, bu Yönetmelik ve eklerinde belirtilen konularda ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 11 inci maddesine uygun olarak iģçilerin veya temsilcilerinin görüģlerini alacak ve katılımlarını sağlayacaktır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Son Hükümler Ġlgili Avrupa Birliği Mevzuatı Madde 11 Bu Yönetmelik 30/11/1989 tarihli ve 89/656/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıģtır. Uygulama Madde 12 Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile, kiģisel koruyucuların kullanımında, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır. Yürürlük Madde 13 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 14 Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür Ek-II KiĢisel Koruyucu Donanım Listesi BaĢ Koruyucuları - Endüstride (madenler, inģaat sahaları ve diğer endüstriyel alanlar) kullanılan koruyucu baretler, - Saçlı derinin korunması (kepler, boneler, saç fileleri - siperlikli veya siperliksiz), - Koruyucu baģlık (normal kumaģ veya geçirimsiz kumaģtan yapılmıģ boneler, kepler, gemici baģlıkları ve benzeri) Kulak Koruyucuları - Kulak tıkaçları ve benzeri cihazlar - Tam akustik baretler - Endüstriyel baretlere uyan kulaklıklar - Kapalı devre haberleģme alıcısı olan kulak koruyucuları - Ġç haberleģme donanımlı kulak koruyucuları 114

115 Göz ve Yüz Koruyucuları - Gözlükler - Kapalı gözlük (dalgıç tipi gözlük) - X-ıĢını gözlüğü, lazer ıģını gözlüğü, ultra-viyole, infrared, görünür radyasyon gözlükleri - Yüz sperleri - Ark kaynağı maskeleri ve baretleri (elle tutulan maskeler, baģa veya koruyucu baģlıklara bağlanabilen maskeler) Solunum Sistemi Koruyucuları - Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler - Hava beslemeli solunum cihazları - Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları - Dalgıç donanımı - Dalgıç elbisesi El ve Kol Koruyucuları - Özel koruyucu eldivenler: Makinelerden (delinme, kesilme, titreģim ve benzeri) Kimyasallardan Elektrik ve ısıdan - Tek parmaklı eldivenler - Parmak kılıfları - Kolluklar - Ağır iģler için bilek koruyucuları (bileklik) - Parmaksız eldivenler - Koruyucu eldivenler Ayak ve Bacak Koruyucuları - Normal ayakkabılar, botlar, çizmeler, uzun botlar, güvenlik bot ve çizmeleri - Bağları ve kancaları çabuk açılabilen ayakkabılar - Parmak koruyuculu ayakkabılar - Tabanı ısıya dayanıklı ayakkabı ve ayakkabı kılıfları - Isıya dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve tozluklar - Termal ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları - TitreĢime dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları - Antistatik ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları - Ġzolasyonlu ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları 115

116 - Zincirli testere operatörleri için koruyucu bot ve çizmeler - Tahta tabanlı ayakkabılar - Takıp çıkarılabilen ayak üst kısmı koruyucuları - Dizlikler - Tozluklar - Takılıp çıkarılabilen iç tabanlıklar (ısıya dayanıklı, delinmeye dayanıklı, ter geçirmez) - Takılıp çıkarılabilen çiviler (buz, kar ve kaygan yüzeylere karģı) Cilt Koruyucuları - Koruyucu kremler / merhemler Gövde ve Karın Bölgesi Koruyucuları - Makinelerden korunmak için kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler (delinme, kesilme, ergimiģ metal sıçramalarına karģı) - Kimyasallara karģı kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler - Isıtmalı yelekler - Cankurtaran yelekleri - X ıģınına karģı koruyucu önlükler - Vücut kuģakları / kemerleri Vücut Koruyucuları - Düşmelere karşı kullanılan donanım: DüĢmeyi önleyici ekipman (gerekli tüm aksesuarlarıyla birlikte) Kinetik enerjiyi absorbe eden frenleme ekipmanı (gerekli tüm aksesuarlarıyla birlikte) Vücudu boģlukta tutabilen donanım (paraģütçü kemeri) - Koruyucu giysiler: Koruyucu iģ elbisesi (iki parçalı ve tulum) Makinelerden korunma sağlayan giysi (delinme, kesilme ve benzeri) Kimyasallardan korunma sağlayan giysi Ġnfrared radyasyon ve ergimiģ metal sıçramalarına karģı korunma sağlayan giysi Isıya dayanıklı giysi Termal giysi Radyoaktif kirlilikten koruyan giysi Toz geçirmez giysi Gaz geçirmez giysi Florasan maddeli, yansıtıcılı giysi ve aksesuarları (kol bantları, eldiven ve benzeri) Koruyucu örtüler. 116

117 Listede yer almayan benzer donanımın yukarıda belirtilen kiģisel koruyucu donanımlardan sayılıp sayılmayacağına karar vermeye ve bu listeye eklemeler yapmaya Bakanlık yetkilidir Ek-III KiĢisel Koruyucu Donanım Kullanılmasının Gerekli Olabileceği ĠĢler ve Sektörler BaĢ Koruyucuları Koruyucu baretler - ĠnĢaat iģleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalıģma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan iģler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma iģleri, iskelede çalıģma ve yıkım iģleri. - Çelik köprüler, çelik yapılar, sütunlar, kuleler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar, çelik iģleri ve haddehaneler, büyük konteynırlar, büyük boru hatları, ısı ve enerji santrallarında yapılan çalıģmalar. - Tüneller, maden ocağı giriģleri, kuyular ve hendeklerde yapılan çalıģmalar. - Toprak ve kaya iģleri. - Yeraltında ve taģocaklarında yapılan iģler, hafriyat iģleri, kömür iģletmelerinde yapılan dekapaj iģleri. - Civatalama iģleri. - Patlatma iģleri. - Asansörler, kaldırma araçları, vinç ve konveyörler civarında yapılan iģler. - Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iģleri, haddehaneler, metal iģleri, demir iģleme, presle sıcak demir iģleme, döküm iģleri. - Endüstriyel fırınlar, konteynırlar, makinalar, silolar, bunkerler ve boru hatlarında yapılan iģler. - Gemi yapım iģleri. - Demiryollarında yapılan iģler. - Mezbahalarda yapılan iģler Ayak Koruyucuları Delinmez tabanlı emniyet ayakkabıları. - Karkas ve temel iģleri, yol çalıģmaları. - Ġskelelerde yapılan çalıģmalar. - Bina yıkım iģleri. - Kalıp yapma ve sökme iģlerini de kapsayan beton ve prefabrike parçalarla yapılan çalıģmalar. - ġantiye alanı ve depolardaki iģler. - Çatı iģleri. Delinmez taban gerektirmeyen emniyet ayakkabıları. - Çelik köprüler, çelik bina inģaatı, sütunlar, kuleler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar, çelik iģleri 117

118 ve haddehaneler, büyük konteynırlar, büyük boru hatları, vinçler, ısı ve enerji santrallarında yapılan iģler. - Fırın yapımı, ısıtma ve havalandırma tesisatının kurulması ve metal montaj iģleri. - Tadilat ve bakım iģleri. - Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iģleri, haddehaneler, metal iģleri, demir iģleme, presle demire Ģekil verme, sıcak presleme iģleri ve metal çekme fabrikalarında yapılan iģler. - Yeraltında ve taģocaklarında yapılan iģler, hafriyat iģleri, kömür iģletmelerinde yapılan dekapaj iģleri. - TaĢ yontma ve taģ iģleme iģleri. - Düz cam ve cam eģya üretimi ve iģlenmesi. - Seramik endüstrisinde kalıp iģleri. - Seramik endüstrisinde fırınların içinin döģenmesi. - Seramik eģya ve inģaat malzemesi kalıp iģleri - TaĢıma ve depolama iģleri - Konserve yiyeceklerin paketlemesi ve dondurulmuģ etle yapılan iģler - Gemi yapım iģleri - Demiryolu manevra iģleri Kaymayı önleyici ve delinmeye dayanıklı ayakkabılar - Çatı iģleri Yalıtkan tabanlı koruyucu ayakkabılar - Çok sıcak veya soğuk malzemelerle yapılan çalıģmalar Kolayca çıkarılabilen emniyet ayakkabıları - ErgimiĢ maddelerin ayakkabıdan içeri girme riski bulunan iģler Yüz ve Göz Koruyucuları Koruyucu gözlükler, yüz siperlikleri veya elle tutulan yüz koruyucuları - Kaynak yapma, öğütme ve ayırma iģleri - Sızdırmazlık sağlamak için yapılan iģler (kalafatlama) ve keski ile yontma, biçimlendirme iģleri - TaĢ yontma ve Ģekillendirme iģleri - Civatalama iģleri - TalaĢ çıkaran makinalarla yapılan çalıģmalar ve talaģ toplama iģleri - Presle sıcak demir iģleme - Artıkların parçalanması ve uzaklaģtırılması iģleri - AĢındırıcı maddelerin sprey halinde kullanılması iģleri - Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aģındırıcı temizlik maddeleriyle yapılan iģler 118

119 - Sıvı spreylerle çalıģma - ErgimiĢ maddelerle veya onların yakınında çalıģma - Radyant ısı ile çalıģma - Lazerle çalıģma Solunum Sistemi Koruyucuları Respiratörler/ Solunum cihazları - Yetersiz oksijen veya zararlı bir gazın bulunabileceği konteynırlar, kapalı alanlar veya gaz yakan endüstriyel fırınlarda yapılan çalıģmalar - Yüksek fırınlara yükleme yapılan alanlardaki çalıģmalar - Yüksek fırınların gaz boruları ve gaz konvertörleri civarındaki çalıģmalar - Ağır metal dumanlarının bulunabileceği yüksek fırın kapakları civarındaki çalıģmalar - Toz bulunması muhtemel, fırın içi döģeme iģlerinde ve kepçelerle yapılan çalıģmalar - Toz oluģumunu önlemenin yetersiz olduğu sprey boyama iģleri - Kuyularda, kanalizasyon ve kanalizasyonla bağlantılı diğer yer altı sahalarında yapılan çalıģmalar - Soğutucu gaz kaçağı tehlikesinin olduğu soğuk hava depolarında yapılan çalıģmalar ĠĢitme Duyusunun Korunması Kulak koruyucuları - Metal Ģekillendirme presleriyle çalıģma - Pnömatik matkaplarla çalıģma - Havalimanlarında yapılan çalıģmalar - Kazık çakma iģleri - Ağaç ve tekstil iģleri El, Kol ve Vücut Korunması Koruyucu giysi - Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aģındırıcı temizlik ürünleriyle yapılan iģler - Sıcak maddelerle veya civarında yapılan çalıģma ve ısı etkisinin hissedildiği yerlerdeki çalıģmalar - Düz cam ürünleriyle çalıģma - Kumlama iģleri - Derin dondurucu odalarda çalıģma Ateşe dayanıklı koruyucu giysi - Kapalı alanlarda kaynak iģleri Delinmeye dayanıklı önlükler - Kesme ve kemiklerinden ayırma iģleri - El bıçaklarıyla yapılan ve bıçağın vücuda doğru çekilmesini gerektiren iģler 119

120 Deri Önlükler - Kaynak iģleri - Sıcak demircilik iģleri - Döküm iģleri Ön kolun (kolun bilekle dirsek arasında kalan bölümü) korunması - Kesme ve kemiklerinden ayırma iģleri Eldivenler - Kaynak iģleri - Eldivenlerin yakalanma tehlikesinin bulunduğu makineler dıģında, keskin kenarlı cisimlerin elle tutulması - Asit ve baz çözeltileriyle yapılan çalıģmalar Metal örgülü eldivenler - Kesme ve kemiklerinden ayırma iģleri - Kesim ve kullanım amaçlarına göre parçalama için el bıçağı kullanılarak yapılan sürekli kesim iģleri - Kesim makinelerinin bıçaklarının değiģtirilmesi Ġklime Dayanıklı Giysi - Açıkta, soğuk ve yağmurlu havada çalıģma Yansıtıcı Giysi - ÇalıĢanların açıkça görülmesi gereken yerlerde yapılan çalıģmalar Emniyet Kemeri - Ġskelelerde çalıģma - Prefabrik parçaların montajı - Direk ya da sütunlarda çalıģma Güvenlik Halatları - Vinçlerin yüksekte bulunan kabinlerinde çalıģma - Ambarlarda kullanılan istifleme ve boģaltım ekipmanlarının yüksek kabinlerinde çalıģma - Sondaj kulelerinin yüksek bölümlerinde çalıģma - Kuyu ve kanalizasyonlarda yapılan çalıģma Derinin Korunması - Malzemenin kaplanması iģleri - Tabaklama (dericilik) iģleri Listede yer almayan iģler ve sektörlerin bu listeye eklenmesine Bakanlık karar verir. 120

121 11. GÜVENLĠK VE SAĞLIK ĠġARETLERĠ YÖNETMELĠĞĠ Amaç BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, iģyerlerinde kullanılacak güvenlik ve sağlık iģaretlerinin uygulanması ile ilgili kuralları belirlemektir. Kapsam Madde 2 Bu Yönetmelik hükümleri 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamındaki tüm iģyerlerinde uygulanır. Ancak, a) Diğer bir mevzuatla özel olarak atıfta bulunulmadıkça, tehlikeli maddelerin, preparatların, ürünlerin veya malzemelerin piyasaya arzında kullanılan iģaretlemelerde, b) Karayolu, demiryolu, iç suyolu, deniz ve hava taģımacılığının düzenlenmesinde kullanılan iģaretlemelerde, bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz. Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır. Dayanak Madde 3 Bu Yönetmelik, 4857 sayılı ĠĢ Kanunu nun 78 inci maddesine göre çıkarılmıģtır. Tanımlar Madde 4 Bu Yönetmelikte geçen ; a) Güvenlik ve sağlık iģaretleri : Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iģaret eden levha, renk, sesli ve/veya ıģıklı sinyal, sözlü iletiģim ya da el kol iģareti yoluyla iģ sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karģı uyaran ya da talimat veren iģaretleri, b) Yasak iģareti : Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıģı yasaklayan iģareti, c) Uyarı iģareti : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan iģareti, d) Emredici iģaret : Uyulması zorunlu bir davranıģı belirleyen iģareti, e) Acil çıkıģ ve ilkyardım iģaretleri : Acil çıkıģ yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren iģaretleri, 121

122 f) Bilgilendirme iģareti : Yukarıda (b) den (e) ye kadar belirtilenler dıģında bilgi veren diğer iģaretleri, g) ĠĢaret levhası : Geometrik Ģekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluģturulan ve gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiģ özel bilgi ileten levhayı, h) Ek bilgi levhası : Bir iģaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhayı, i) Güvenlik rengi : Özel bir güvenlik anlamı verilen rengi, j) Sembol veya piktogram : Bir iģaret levhası veya ıģıklandırılmıģ yüzey üzerinde kullanılan ve özel bir durumu veya özel bir davranıģı tanımlayan Ģekli, k) IĢıklı iģaret : Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmıģ, içeriden veya arkadan aydınlatılarak ıģıklı bir yüzey görünümü verilmiģ iģaret düzeneğini, l) Sesli sinyal : Ġnsan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmıģ bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıģ sesi, m) Sözlü iletiģim : Ġnsan sesi veya yapay insan sesi ile iletilen, önceden anlamı belirlenmiģ sözlü mesajı, n) El iģareti : ÇalıĢanlar için tehlikeli olabilecek manevra yapan operatörü yönlendirmek için, ellerin ve/veya kolların önceden anlamları belirlenmiģ hareket ve pozisyonlarını, o) Operatör : ĠĢareti izleyerek araç ve gereci kullanan kiģiyi, p) ĠĢaretçi : ĠĢareti veren kiģiyi, ifade eder. Genel Kurallar ĠKĠNCĠ BÖLÜM ĠĢverenin Yükümlülükleri Madde 5 ĠĢveren, iģyerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (c) bendinin birinci fıkrasına göre yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına göre; çalıģma yöntemleri, iģ organizasyonu ve toplu korunma önlemleriyle iģyerindeki risklerin giderilemediği veya yeterince azaltılamadığı durumlarda, güvenlik ve sağlık iģaretlerini bulundurmak ve uygun Ģekilde kullanmak zorundadır. Ek-V te belirtilen hususlara aykırı olmamak Ģartı ile karayolu, demiryolu, iç suyolu, deniz ve hava taģımacılığı alanlarında kullanılan iģaretler, iģyerinde benzeri taģımacılık iģlerinin yapılması halinde aynen kullanılabilir. Kullanılmakta Olan Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri Madde 6 Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte kullanılmakta olan güvenlik ve sağlık iģaretleri, en geç 18 ay içerisinde bu Yönetmeliğin eklerinde belirtilen asgari Ģartlara uygun hale getirilecektir. 122

123 ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi Madde 7 ĠĢveren, iģyerinde kullanılan güvenlik ve sağlık iģaretleri hakkında iģçileri ve/veya temsilcilerini ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinde belirtilen esaslara göre bilgilendirecektir. ĠĢaretlerin anlamları ve bu iģaretlerin gerektirdiği davranıģ biçimleri, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 12 nci maddesinde belirtilen esaslara göre yazılı talimat haline getirilerek iģçilere ve temsilcilerine verilecektir. ĠĢçilerin GörüĢlerinin Alınması ve Katılımın Sağlanması Madde 8 Güvenlik ve sağlık iģaretleri ile ilgili konularda iģçilerin ve/veya temsilcilerinin ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 11 inci maddesinde belirtilen esaslara göre görüģleri alınarak katılımları sağlanacaktır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Son Hükümler Ġlgili Avrupa Birliği Mevzuatı Madde 9 Bu Yönetmelik 24/6/1992 tarihli ve 92/58/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıģtır. Yürürlük Madde 10 Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 11 Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür EK I ĠġYERĠNDE KULLANILAN GÜVENLĠK VE SAĞLIK ĠġARETLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ GENEL GEREKLER 1. Genel hususlar 1.1. Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesindeki genel kurala göre, iģyerinde bulunması gereken güvenlik ve sağlık iģaretleri Ek II den itibaren tüm eklerde belirtilen özel koģullara uygun olacaktır Bu ekte; yukarıda (1.1.) de belirtilen gereklerin tanıtımı, güvenlik ve sağlık iģaretlerinin değiģik kullanımları ve bu iģaretlerin birlikte veya birbirinin yerine kullanılmasındaki genel kurallar belirlenmiģtir Güvenlik ve sağlık iģaretleri sadece bu Yönetmelikte belirlenen mesaj veya bilgiyi iletmek üzere kullanılacaktır. 123

124 2. ĠĢaret çeģitleri 2.1. Sabit ve kalıcı iģaretler Sabit ve kalıcı iģaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu iģler ile acil kaçıģ yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve tanınması için kullanılacaktır. Yangınla mücadele ekipmanının bulunduğu yerler, iģaret levhası ve kırmızı renkle kalıcı Ģekilde iģaretlenecektir Konteynır ve borular üzerindeki iģaretler Ek III te belirtildiği Ģekilde olacaktır Engellere çarpma veya düģme riski olan yerler, iģaret levhası ve güvenlik rengi ile kalıcı Ģekilde belirlenecektir Trafik yolları güvenlik rengi ile kalıcı olarak iģaretlenecektir Geçici iģaretler Gerekli hallerde ve aģağıda 3 üncü maddede belirtildiği Ģekilde iģaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılma imkanı da dikkate alınarak; tehlike sinyali vermek, insanların belli bir takım hareketleri yapması ve acil tahliyesi için ıģıklı iģaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletiģim kullanılacaktır Gerekli durumlarda, tehlikeye yol açabilecek ya da tehlikeli manevralar yapan kimseleri yönlendirmek için el iģaretleri ve/veya sözlü iletiģim kullanılacaktır. 3. ĠĢaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılması 3.1. Aynı derecede etkili ise, aģağıdaki iģaretlerden herhangi biri kullanılabilir: Engel veya düģme tehlikesi olan yerlerde; iģaret levhası veya güvenlik rengi IĢıklı iģaret, sesli sinyal veya sözlü haberleģme El iģaretleri veya sözlü haberleģme 3.2. AĢağıda belirtilen iģaretler birlikte kullanılabilir. IĢıklı iģaret ve sesli sinyal. IĢıklı iģaret ve sözlü haberleģme. El iģaretleri ve sözlü haberleģme. 124

125 4. AĢağıdaki tabloda yer alan hususlar güvenlik rengi kullanılan tüm iģaretlere uygulanır. Renk Anlamı veya Amacı Talimat ve Bilgi Kırmızı Yasak iģareti Tehlikeli hareket veya davranıģ Tehlike alarmı Dur, kapat, düzeneği acil durdur, tahliye et Yangınla mücadele ekipmanı Ekipmanların yerinin gösterilmesi ve ne olduğu Sarı Uyarı iģareti Dikkatli ol, önlem al, kontrol et Mavi (1) Özel bir davranıģ ya da eylem Zorunluluk iģareti KiĢisel koruyucu donanım kullan YeĢil Kapılar, çıkıģ yerleri ve yolları, ekipman, Acil kaçıģ, ilk yardım iģareti tesisler Tehlike yok Normale dön (1) Mavi: Sadece dairevi bir Ģekil içinde kullanıldığında emniyet rengi olarak kabul edilir. (2) Fluoresan turuncu: Emniyet iģaretleri dıģında sarı yerine kullanılabilir. Özellikle zayıf doğal görüģ Ģartlarında bu renk çok dikkat çekicidir. 5. Güvenlik iģaretinin iģlevi aģağıda belirtilenler tarafından olumsuz etkilenmemesi için : 5.1. Görülmesini veya iģitilmesini zorlaģtıracak veya engelleyecek, aynı türden bir baģka emisyon kaynağının bulunması önlenecek, özellikle; Çok sayıda iģaretin birbirine çok yakın bir Ģekilde yerleģtirilmeyecektir KarıĢtırılma ihtimali olan iki ıģıklı iģaret aynı anda kullanılmayacaktır IĢıklı bir iģaret bir diğer ıģıklı iģaretin çok yakınında kullanılmayacaktır Birden fazla sesli sinyal aynı anda kullanılmayacaktır Çok fazla ortam gürültüsü olan yerlerde sesli sinyal kullanılmayacaktır ĠĢaretlerin ya da sinyal aygıtlarının; uygun tasarımı, yeterli sayıda olması, uygun bir Ģekilde yerleģtirilmesi, bakım ve onarımının iyi yapılması ve doğru çalıģması sağlanacaktır. 6. ĠĢaretler ve sinyal aygıtları imalindeki karakteristik özelliklerini ve/veya iģlevsel niteliğini korumak için, düzenli aralıklarla, temizlenecek, kontrol, bakım ve tamiri yapılacak ve gerektiğinde değiģtirilecektir. 7. ĠĢaretlerin ve sinyal aygıtlarının sayısı ve yerleģtirileceği yerler, tehlikenin büyüklüğüne ve bunların uygulanacağı alana göre belirlenecektir. 8. Herhangi bir enerji ile çalıģan iģaretlerin, enerjinin kesilmesi ve tehlikenin baģka bir Ģekilde önlenememesi durumunda, iģaretlerin yedek enerji kaynağı ile derhal çalıģması sağlanacaktır. 125

126 9. IĢıklı iģaret ve/veya sesli sinyallerin çalıģmaya baģlaması, yapılacak iģin veya hareketin baģlayacağını belirtir. Yapılan iģ veya hareket süresince ıģıklı iģaret veya sesli sinyal çalıģmasına devam edecektir. IĢıklı iģaret ve sesli sinyal kullanılıp durmasından hemen sonra tekrar çalıģabilir olacaktır. 10. IĢıklı iģaretler ve sesli sinyaller, doğru ve etkili çalıģmalarını sağlamak için, kullanılmadan önce ve kullanım süresince yeterli sıklıktaki aralıklarla kontrol edilecektir. 11. KiĢisel koruyucu kullanımından kaynaklanan hususlar da dahil olmak üzere, iģçilerin görme ve iģitmelerine engel olacak herhangi bir husus var ise; ilgili iģaretlerin güçlendirilmesi veya değiģtirilmesi için gerekli önlemler alınacaktır. 12. Önemli miktarda tehlikeli madde ya da preparat depolanan alanlarda, odalarda veya kapalı yerlerde bulunan her bir paket ya da kap üzerinde bulunan etiketlerin, bu yerlerde alınması gereken güvenlik önlemlerini ikaz için yeterli değilse, Ek III ün 1 inci bölümünde belirtilenlere uygun olarak ikaz iģareti bulundurulacak veya iģaretlenecektir EK II ĠġARET LEVHALARIYLA ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER 1. Temel nitelikler 1.1. Kendi özel amaçlarına göre; yasaklama, uyarı, emir, kaçıģ yolu, acil durumlarda kullanılacak ya da yangınla mücadele amaçlı ekipmanı belirten ve benzeri iģaret levhalarının biçim ve renkleri bölüm 3 te verilmiģtir Piktogramlar mümkün olduğunca yalın olacak ve sadece temel ayrıntıları içerecektir Aynı anlamı veriyorsa ve yapılan değiģiklik ya da düzenleme anlamını belirsiz hale getirmeyecekse, kullanılan piktogramlar bölüm 3 te belirtilenlerden biraz farklı ya da daha ayrıntılı olabilir ĠĢaret levhaları kullanıldıkları ortama uygun, darbeye ve hava koģullarına dayanıklı malzemeden yapılacaktır ĠĢaret levhalarının boyutları ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri, bunların kolayca görülebilir ve anlaģılabilir olmalarını sağlayacaktır. 2. Kullanım koģulları 2.1. ĠĢaret levhaları özel bir tehlike olan yerlerin ve tehlikeli cisimlerin hemen yakınına, genel tehlike olan yerlerin giriģine, engeller dikkate alınarak, görüģ seviyesine uygun yükseklik ve konumda, iyi aydınlatılmıģ, eriģimi kolay ve görünür bir Ģekilde yerleģtirilecektir. Doğal ıģığın zayıf olduğu yerlerde fluoresan renkler, reflektör malzeme veya yapay aydınlatma kullanılacaktır ĠĢaret levhasının gösterdiği durum ortadan kalktığında, iģaret levhası da kaldırılacaktır. 126

127 3. Kullanılacak iģaret levhaları 3.1. Yasaklayıcı iģaretler Temel nitelikler - Daire biçiminde, - Beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi (kırmızı kısımlar iģaret alanının en az % 35 ini kapsayacaktır) Sigara Ġçilmez Sigara içmek ve açık alev kullanmak yasaktır Yaya giremez Suyla söndürmek yasaktır Ġçilmez Yetkisiz kimse giremez ĠĢ makinası giremez Dokunma 3.2. Uyarı iģaretleri Temel nitelikler - Üçgen Ģeklinde - Sarı zemin üzerine siyah piktogram, siyah çerçeve (sarı kısımlar iģaret alanının en az % 50 sini kapsayacaktır) 127

128 Parlayıcı madde veya yüksek ısı Patlayıcı madde Toksik (Zehirli) madde AĢındırıcı madde Radyoaktif madde Asılı yük ĠĢ makinası Elektrik tehlikesi Tehlike Lazer ıģını Oksitleyici madde Ġyonlayıcı olmayan radyasyon Kuvvetli manyetik alan Engel DüĢme tehlikesi Biyolojik risk DüĢük sıcaklık Zararlı veya tahriģ edici madde 128

129 3.3. Emredici iģaretler Temel nitelikler - Daire biçiminde, - Mavi zemin üzerine beyaz piktogram (mavi kısımlar iģaret alanının en az % 50 sini kapsayacaktır) Gözlük kullan Baret giy Eldiven giy Maske kullan ĠĢ ayakkabısı giy Yaya yolunu kullan Koruyucu elbise giy Yüz siperi kullan Emniyet kemeri kullan Genel emredici iģaret (gerektiğinde baģka iģaretle birlikte kullanılacaktır) 3.4. Acil çıkıģ ve ilkyardım iģaretleri Temel nitelikler - Dikdörtgen veya kare biçiminde, - YeĢil zemin üzerine beyaz piktogram (yeģil kısımlar iģaret alanının en az % 50 sini kapsayacaktır) 129

130 Acil çıkıģ ve kaçıģ yolu Yönler (Yardımcı bilgi iģareti) Ġlk Yardım Sedye Güvenlik duģu Göz duģu Acil yardım ve ilk yardım telefonu 3.5.Yangınla mücadele iģaretleri Temel nitelikler - Dikdörtgen veya kare biçiminde, - Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogram (kırmızı kısımlar iģaret alanının en az % 50 sini kapsayacaktır) Yangın Hortumu Yangın Merdiveni Yangın Söndürme Cihazı Acil Yangın Telefonu Yönler (Yardımcı bilgi iģareti) 130

131 11.3. EK III BORU VE KAPLAR ÜZERĠNDEKĠ ĠġARETLER ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER 1. Ġçinde tehlikeli madde veya preparatların bulunduğu veya depolandığı kaplar ile bunları ihtiva eden veya taģıyan, görünür borular; yürürlükteki mevzuata uygun olarak, renkli zemin üzerinde piktogram veya sembol bulunan etiket ile iģaretlenecektir. Birinci paragrafta belirtilen etiketler; - Aynı piktogram veya semboller kullanılarak, Ek II de verilen uyarı iģaretleri ile değiģtirilebilir. - Tehlikeli madde veya preparatın adı ve/veya formülü ve tehlikesi hakkında ek bilgileri de içerebilir. 2. ĠĢaretler; katlanmaz, kendinden yapıģkanlı ya da boyama biçiminde olacak ve görünür yüzeylere yerleģtirilecektir. 3. Bu Ek in 1 inci bölümünde belirtilen iģaretler, Ek II, bölüm 1.4. te belirtilen temel niteliklerde olacak ve Ek II, bölüm 2 de yer alan iģaret levhalarının kullanımıyla ilgili Ģartları yerine getirecektir. 4. Borular üzerinde kullanılan iģaretler, 1, 2 ve 3 üncü bölümlerde belirtilen hususlar ile birlikte, vanalar ve bağlantı yerleri gibi tehlikeli noktaların yakınına görünür Ģekilde ve uygun aralıklarla konulacaktır. 5. Önemli miktarda tehlikeli madde ya da preparat depolanan alanlar, odalar veya kapalı yerler, Ek II, bölüm 3.2 de yer alan uygun ikaz iģareti ile belirtilecek veya Ek III, bölüm 1 de belirtilen Ģekilde iģaretlenecektir. DeğiĢik tehlikeli madde ya da preparatın depolandığı yerlerde, genel tehlikeyi belirten uyarı iģareti kullanılabilir. Bu iģaret veya etiketler depolama bölgesinin yakınına ya da depo için kullanılan odanın giriģ kapısına yerleģtirilecektir. 131

132 11.4. EK IV YANGINLA MÜCADELE ĠġARETLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER Genel hususlar 1. Bu Ek yangınla mücadele amacıyla kullanılan ekipmana uygulanır. 2. Yangınla mücadele ekipmanı özel bir renk ile belirtilecek ve yerini bildiren bir iģaret levhası ve/veya bu gibi ekipmanın bulunduğu yer ya da eriģim noktaları için özel bir renk kullanılacaktır. 3. Bu tür ekipmanı belirlemede kırmızı renk kullanılacaktır. Kırmızı alan, ekipmanın kolayca tanınabilmesi için yeterince geniģ olacaktır. 4. Bu tür ekipmanın bulunduğu yeri iģaretlemek için Ek II, bölüm 3.5 te verilen iģaret levhaları kullanılacaktır EK V ENGELLER, TEHLĠKELĠ YERLER VE TRAFĠK YOLLARINI BELĠRLEMEK ĠÇĠN KULLANILAN ĠġARETLER ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER 1. Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan iģaretler 1.1. Engellere çarpma, düģme ya da nesnelerin düģme tehlikesinin bulunduğu yerler; iģletme tesisleri içinde iģçilerin çalıģmaları esnasında dolaģtıkları bölgelerde, birbirini takip eden sarı ve siyah ya da kırmızı ve beyaz renk Ģeritleriyle iģaretlenecektir ĠĢaretlerin boyutu, engelin ya da tehlikeli bölgenin büyüklüğü ile orantılı olacaktır Sarı siyah ya da kırmızı beyaz Ģeritler yaklaģık olarak 45 derece açıyla ve aynı büyüklükte boyanacaktır Örnek: 2. Trafik yollarının iģaretlenmesi 2.1. ÇalıĢma yerlerinin kullanım biçimi ve ekipmanlar, iģçilerin korunmasını gerektiriyorsa; araç trafiğine açık yollar, zemin rengi de dikkate alınarak, açıkça seçilebilir Ģekilde, sarı ya da beyaz renkli sürekli Ģeritlerle belirtilecektir ġeritler; araçlar ile araçlara yakın bulunabilecek nesneler arasında ve araçlarla yayalar arasında, emniyetli bir mesafeyi belirtecek Ģekilde çizilecektir. 132

133 2.3. Tesislerin açık alanlarındaki sürekli trafiğin olduğu yollar, uygun bariyerler ve kaldırımlar yoksa, uygulanabilir olduğu ölçüde, yukarıda belirtildiği Ģekilde iģaretlenecektir EK VI IġIKLI ĠġARETLER ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR 1. Genel hususlar 1.1. IĢıklı iģaretler, kullanım amacına ve Ģartlarına uygun olarak, bulunduğu ortama göre iyi görünür ve seçilir olacak, aģırı ıģık nedeniyle parlamayacak veya yetersiz ıģık nedeniyle görünürlüğü azalmayacaktır IĢıklı iģaretlerin sinyal gönderen ıģıklı alanı, tek renk ya da belirli bir zemin üzerinde piktogramdan ibaret olacaktır Kullanılan tek renk Ek I, bölüm 4 te yer alan renk tablosuna uygun olacaktır ĠĢaret bir piktogram içeriyorsa, bu piktogram Ek II de belirtilen ilgili kuralların hepsine uygun olacaktır. 2. Özel kullanım kuralları 2.1. Bir aygıt hem sürekli hem de aralıklı iģaretler gönderiyorsa, aralıklı gönderilen iģaret sürekli iģaretin belirttiğinden daha fazla tehlikeli bir durumu ya da daha acil olarak yapılması istenen/emredilen müdahale ya da eylemi ifade eder. IĢığın yanık kalma ve sönük kalma süreleri aģağıdaki gibi olacaktır. - mesajın tam olarak anlaģılmasını sağlayacak ve - diğer ıģıklı iģaretlerle veya sürekli yanan ıģıklı iģaretlerle karıģmayacaktır Yanıp sönen ıģıklı iģaret, sesli sinyal yerine ya da sesli sinyalle birlikte kullanılıyorsa, aynı kodlama kullanılacaktır Ciddi bir tehlikeyi bildiren yanıp sönen ıģıklı iģaretler, özel olarak gözlem altında tutulacak ve yedek bir lamba bulundurulacaktır EK VII SESLĠ SĠNYALLER ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR 1. Genel hususlar 1.1. Sesli sinyaller; (a) ortam gürültüsünden hayli yüksek, ancak aģırı derecede yüksek ve zarar verici olmayacak Ģekilde duyulabilir bir ses düzeyinde olacak ve (b) teknik özellikleri itibariyle kolaylıkla tanınabilir, diğer sesli sinyaller ile ortamdaki seslerden açıkça ayırt edilebilir olacaktır. 133

134 1.2. Eğer bir aygıt sabit ve değiģken frekansta sesli sinyal yayıyorsa; aygıtın yaydığı değiģken frekanslı sinyal, sabit frekanslı sinyale göre daha tehlikeli bir durumu veya daha acil olarak yapılması istenen/emredilen müdahale ya da eylemi ifade eder. 2. Kodlama Tahliye iģaretleri sürekli olacaktır EK VIII SÖZLÜ HABERLEġME ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR 1. Genel hususlar 1.1. Bir veya birden fazla kiģiler arasında yapılan sözlü haberleģmede; belirli bir formda veya kodlanmıģ haldeki kısa metinler, cümleler, kelime veya kelime grupları kullanılacaktır Sözlü mesajlar mümkün olduğunca kısa, yalın ve açık olmalıdır. KonuĢanın konuģma becerisi ve dinleyenin duyma yeteneği güvenilir bir sözlü iletiģime uygun olacaktır Sözlü haberleģme doğrudan insan sesi veya uygun bir vasıtayla yayınlanan insan sesi ya da yapay insan sesi ile olacaktır. 2. Özel kullanım kuralları 2.1. Sözlü haberleģmede yer alan kiģiler, sağlık ve güvenlik açısından istenilen davranıģı yapabilmeleri için sözlü mesajı doğru telaffuz edebilecek ve anlayabilecek seviyede kullanılan dili bileceklerdir Sözlü iletiģim, el kol hareketleri yerine ya da onlarla birlikte kullanıldığında aģağıda verilen komutlar kullanılacaktır. baģlat : bir iģlem veya hareketi baģlatmak için dur : bir hareketi durdurmak veya sona erdirmek için tamam : bir iģlemi sona erdirmek için yukarı : bir yükü yukarı kaldırmak için aģağı : bir yükü aģağı indirmek için ileri geri sağ sol : (Bu komutlar uygun el hareketleri ile eģgüdümlü olacak Ģekilde kullanılacaktır.) kes : acil olarak durdurmak için çabuk : güvenlik nedeniyle bir hareketi hızlandırmak için 134

135 11.9. EK IX EL ĠġARETLERĠ ĠÇĠN ASGARĠ GEREKLER 1. Özellikler El iģaretleri kesin, yalın, yapılması ve anlaģılması kolay olacak ve benzer iģaretlerden belirgin bir Ģekilde farklı olacaktır. Aynı anda iki kol birden kullanılıyorsa, bunlar simetrik olarak hareket ettirilecek ve bir harekette sadece bir iģaret verilecektir. Yukarıdaki Ģartlara uymak, aynı anlamı vermek ve anlaģılabilir olmak kaydıyla 3 üncü bölümde gösterilen iģaretlerden biraz farklı veya daha detaylı iģaretler kullanılabilir. 2. Özel kullanım kuralları 2.1. ĠĢaretçi : El kol hareketleri ile ĠĢaretleri veren kiģi, Operatör : ĠĢaretçinin talimatları ile hareket eden kiģi ĠĢaretçi, operatöre manevra talimatlarını vermek için el kol hareketleri kullanacaktır ĠĢaretçi, kendisi tehlikeye düģmeyecek Ģekilde, bulunduğu yerden bütün manevraları görsel olarak izleyebilmelidir ĠĢaretçinin esas görevi; manevraları yönlendirmek ve manevra alanındaki iģçilerin güvenliğini sağlamaktır Yukarıda, 2.2. deki Ģart yerine getirilemiyorsa ek olarak bir veya daha fazla iģaretçi konuģlandırılacaktır Operatör, almıģ olduğu emirleri güvenlik içerisinde yerine getiremeyeceği durumlarda yürütmekte olduğu manevrayı durdurarak yeni talimat isteyecektir Yardımcı unsurlar: - Operatör, iģaretçiyi kolaylıkla fark edebilmelidir. - ĠĢaretçi, ceket, baret, kolluk veya kol bandı gibi ayırt edici eģyalardan bir veya daha fazlasını giyecek ya da uygun bir iģaret aracı taģıyacaktır. - Ayırt edici eģyalar; parlak renkli, tercihen hepsi aynı renkte ve sadece iģaretçilere özel olacaktır. 3. KodlanmıĢ iģaretler. Genel hususlar AĢağıda verilen kodlanmıģ iģaretler, belirli sektörlerde aynı manevralar için kullanılacaktır. 135

136 A. Genel ĠĢaretler Anlamı Tarifi ġekil BAġLAT Hazır ol BaĢlama komutu Avuç içleri öne bakacak Ģekilde her iki kol yere paralel DUR Kesinti / ara Hareketi durdur Avuç içi öne bakacak Ģekilde sağ kol yukarı kalkık TAMAM ĠĢlemin sonu Her iki kol göğüs hizasında eller kenetli B. Dikey hareketler Anlamı Tarifi ġekil KALDIR Sağ kol avuç içi öne bakacak Ģekilde yukarı kalkıkken yavaģça daire çizer ĠNDĠR Sağ kol avuç içi içeri bakacak Ģekilde yere doğru indirilmiģken yavaģça daire çizer DÜġEY MESAFE Mesafe her iki elin arasındaki boģlukla ifade edilir 136