Ýslâm Araþtýrmalarý Dergisi

Transkript

1 Anselm, Descartes ve Leibniz in ontolojik argümaný ele aldýklarý, Kant ýn ise Tanrý nýn varlýðýný kanýtlamanýn imkân dahilinde olmadýðýný ifade ettiði metinlerden oluþan bölümde, herhangi bir ahlâkî meseleyi, en azýndan yazarýn kendisinin de kitabýn baþka bir yerinde (s. 63) dile getirdiði, insanýn eylemleriyle Tanrý nýn iradesinin iliþkisi sorununu ele alan bir paragraf dahi bulunmamaktadýr. Dolayýsýyla bu bölümün kitabýn bütünüyle iliþkisi tam olarak kurulmuþ görünmemektedir. Temellendirme probleminin ele alýndýðý son bölümde ise, mesele açýk bir þekilde ortaya konulamamýþtýr. Üstelik Albert ve Apel dan yapýlan çeviriler de konunun anlaþýlmasý sadedinde okuyucuya yardýmcý olacak türden çeviriler deðildir. Sonuç olarak Çilingir in kitabýnýn özellikle farklý görüþleri yansýtan metinleri barýndýrmasý açýsýndan okuyucunun dikkatini çekebileceði söylenebilir. Osman Baþ Postmodern Dünyada Kýbleyi Bulmak T. J. Winter (Abdülhakim Murad) Çev. Ömer Baldýk, Muhammed Þeviker Ýstanbul: Gelenek Yayýnlarý, sayfa. Kitap Baþlamadan Önce baþlýklý bir önsöz ve on bir ayrý makaleden oluþuyor. Makaleleri, bir bütünü oluþturmaktan ziyade, belli konularda birbirinden baðýmsýz yorumlarý içeren parçalar olarak deðerlendirmek mümkün. Kitap genel olarak Müslümanlarýn yüzyýllardýr tartýþtýðý bazý konularý ve günümüz Müslümanlarýnýn yaþamak zorunda olduðu bazý durumlarla ilgili yorumlarý içermektedir. Çeviri olmasýna raðmen, dilinin akýcýlýðý eserin okunmasýný kolaylaþtýrmaktadýr. Makalelerin bir kýsmý, müellifin de belirttiði gibi akademik çevrelere, diðer bir kýsmý ise genel okuyucu kitlesine hitap etmektedir. Kitap belirli bir konuya yoðunlaþmadýðý ve birbiriyle çok baðlantýlý konular içermediði için, yapýlan deðerlendirmenin de bir bütünlük arz etmesi güçleþmektedir. Bu nedenle deðerlendirmeler makale ismi belirtilerek ilgili makale sýnýrlarý içinde yapýlacaktýr. T. J. Winter, kitabýn Bir Ýþaret Olarak Yeni Binyýl adlý ilk makalesinde (s ) sekülerleþme konusuna deðinmektedir. Ona göre, etrafýmýzda sürekli 140

2 Kitâbiyat ve büyük bir hýzla güçlenmekte olan küresel süreçleri ve bunlarýn sonuçlarýný anlamaya çalýþmak her bir Müslüman için farzdýr. Bu süreç, insanlarýn tüm konulara bakýþýný da þekillendirmektedir. Farklý kültürlere ve dinlere mensup insanlar güvensiz bir ortamda yaþadýklarýný hissetmeye baþladýklarýnda, dýþlayýcý bir tutum takýnýrlar. Ancak Müslümanlarýn yapmasý gereken þey, sekülerleþme süreci ve tepkisel haricîlikten uzak durmaya çalýþmak olmalýdýr (s. 32). Belki de bu noktada sorunu net bir þekilde ortadan kaldýracak çözümler üretmek çok kolay olmadýðý için, yazar bu öneriyi dile getirirken okuyucuya çözüm konusunda çok aydýnlatýcý bilgiler sunamamaktadýr. Hz. Peygamber in sünneti, kitabýn genelini dikkate aldýðýmýzda, yazarýn üzerinde çok durduðu ve deðer verdiði bir unsur olarak göze çarpýyor. O, Temel Ýlke Olarak Sünnet (s ) baþlýklý makalesinde Hz. Peygamber in sünnetini saflýðýn ve duruluðun sembolü olarak deðerlendirdiðinden onu günümüz dünyasýnda sýðýnýlabilecek en iyi liman olarak görüyor (s. 56). T. J. Winter, erkek biyolojisinin ayný anda birden çok kadýnla evli olmayý mümkün kýlmasý sebebiyle çok eþliliði normal karþýlar. Yazar, Batý da isteðe baðlý eþcinsel iliþkiler normal karþýlanýrken, yine isteðe baðlý çok eþliliðin yasaklanmasýný anlayamadýðýný ifade eder. Winter, konuyla ilgili Ýslâm, Irigaray ve Cinsiyetin Yeniden Tanzimi adlý makalesinde (s ) Hz. Peygamber in çok eþliliðinin, bedene karþý yürütülen Hýristiyan savaþýnýn sonuna iþaret ettiðini ve ayrýca cinselliðin, Ýbrani peygamberlerin beyan ettiði kutsal deðerini teyid etmiþ olduðunu ifade eder. Fakat, Hz. Peygamber in Hz. Hatice nin vefatýna kadar tek eþle yaþamasý ve diðer evliliklerini kýrk yaþýndan sonra yapmasý sebebiyle, diðer evliliklerin çoðunun sebeplerini cinsellik dýþýndaki etkenlerde aramamýz gerektiðini düþünürsek, onun çok eþliliðinin, cinselliðin önemini ve kutsal deðerini teyid etme niyetiyle çok da ilgili olmadýðýný söyleyebiliriz. Hz. Peygamber elbette cinselliði yadsýmýyordu ve Müslümanlara evliliði ýsrarla tavsiye ediyordu. Fakat Hz. Peygamber in evliliklerinin çokluðunun cinselliðin kutsallýðýnýn bir ifadesi olduðu yorumuna baðlamak, zorlama bir yorum olsa gerektir. Aslýnda meseleyi Hz. Peygamber özelinden çýkardýðýmýzda, karþýmýza cevaplanmasý gereken Çok eþlilik erkek biyolojisinin bir sonucu mu? veya Zorunlu hallerin bir çözümü mü?, yoksa Hayatýn normal sayýlabilecek dönemlerinde de yaþanabilecek bir durum mu? gibi sorular çýkmaktadýr. Çok eþlilik, üzerinde daha fazla düþünmeyi ve günümüz þartlarýný dikkate alarak yeniden yorumlanmayý gerektiren çok önemli bir konu olarak canlýlýðýný hâlâ devam ettirmektedir. Bu çaðda Müslü- 141

3 man kadýnýn çok eþliliðe bakýþýnýn klasik anlayýþtan artýk epeyce farklýlaþtýðýný görmezden gelemeyiz. Dindar Ötekiyi Tasvip Etmek adlý makalesinde (s ) T. J. Winter, açýk bir þekilde dinsel çoðulculuða karþý olduðunu belirtmekte ve Müslümanlarýn tarihte gayrimüslimlere karþý olan müsamahakâr tavrýnýn, gayrimüslimlerin kurtuluþlarýna vesile olmasý yorumuna bizi götüremeyeceðini ifade etmektedir. Yazara göre þefaat, dinlerin çokluðu ve doðruluðu probleminde çözüme katký saðlayabilir. Winter bu konuda ortaya koyduðu fikirlerle klasik dýþlayýcý yaklaþýmýn sýnýrlarýndan dýþarýya çýkmamaktadýr. Fakat bu konu þefaatle ya da dýþlayýcý birtakým ifadeleri benimsemekle halledilebilecek bir konu deðildir. Winter, Müslüman ve Ýngiliz? adlý makalesinde (s ) kendi özelinden hareketle bir Ýngiliz Anglikan, bir Ýngiliz Yahudi ve bir Ýngiliz Hindu sunun sahip olduðu tipolojiden bahsetmek mümkünken bir Ýngiliz Müslüman tanýmýnýn henüz tam bir anlam ifade etmediðini söylemektedir. Yazara göre bu durum Ýngiliz muhtedilerinin önemli sorunlarýndan biridir. Hýristiyanlýk ve Ýslâm ýn yayýlýþýndaki farklara deðinen Winter, Hýristiyanlýðýn yayýlma sürecinde Amerikan yerlilerinin imhasý, kalanlarýn zorla vaftiz ediliþi ve diðer taraftan engizisyon mahkemelerinin rolü ile Ýslâm ýn yayýlýþýndaki sûfi ve tüccarlarýn nezaketi arasýnda önemli bir metot farký olduðunu düþünmektedir. Bu nedenle Hýristiyanlaþma, beraberinde Avrupalýlaþmayý getirirken, Ýslâmlaþma Araplaþmayý getirmemiþtir. Bunun örnekleri dinlerin mimarî yapýlarýnda çok net bir þekilde gözlemlenebilir. Winter, Müslüman ülkelerdeki camilerin mimarî yapýlarýnýn, bulunduðu ülkenin kültürel rengini yansýttýðýný, dünyadaki katedral ve kiliselerin mimarilerinin ise birbirinden çok farklý olmadýðýný belirtir (s. 150). Winter a göre Britanya halkýnýn son birkaç yüzyýldaki ahlâkî ve dinî mizaçlarý Hýristiyanlýða deðil, Ýslâm a daha yakýndýr. Dolayýsýyla bir Ýngiliz, Müslüman olabilmek için çok büyük zorluklarla karþý karþýya deðildir. Yazarýn böyle bir sonuca ulaþmasýna yol açan nedenlerin ayrýntýsýna girilmemekle birlikte, Britanya nýn Katolikliðin boyunduruðundan kurtulup Anglikan Kilisesi ni kurmasýnýn önemine ve deðerine iþaret edilmekle yetiniliyor. Ancak burada sorulmasý gereken soru, Britanya halkýnýn ahlâkî ve dinî mizaçlarýný belirleyen Hýristiyanlýkken, nasýl ve hangi nedenlerle onlarýn Ýslâm a daha yakýn olabildiðidir? Ýngilizler, Almanlardan ya da Fransýzlardan hangi farklý özellikleri sebebiyle Ýslâm a daha yakýn olabiliyorlar? Bunun ikna edici ce- 142

4 Kitâbiyat vaplarýný kitapta bulamýyoruz. Böylesine bir yorum, kendisi Ýngiliz olan yazarýn inandýðý dinle daha yakýn bir iliþki içinde olmasý arzusunun bir sonucu olarak deðerlendirilebilir. Ailenin Çöküþü adlý makalesinde (s ) T. J. Winter, aile kurumunun parçalanmasý ve çöküþünün Batý da önemli bir problem olduðuna iþaret etmektedir. Ona göre aile yapýsýndaki bu çöküþ, ahlâkî zayýflýðýn sonuçlarýyla doðru orantýlýdýr. Yazar, okul ve iþyerlerinde kýz-erkek karýþýk olmasýnýn ahlâkî dejenerasyonun önemli bir sebebi olduðuna inanmaktadýr (s. 67). Fakat yazarýn teklif ettiði ayrý eðitim ve iþyerlerinde kadýn erkek ayrýmý, günümüz dünyasýnda mümkün müdür ve problemin çözümüne katkýsý ne olacaktýr? Bu küresel ortamda, televizyon ve internetin yarattýðý sanal dünyada kurulan iliþki biçimlerinin açtýðý zararlar, ayrý eðitimin getireceði faydalarý çok gerilerde býrakmaktadýr. Bu þartlarda ayrý eðitimi savunmak ne kadar uygulanabilir ve bu uygulamalar ne kadar faydalý olacaktýr? Winter, Baðnazlýðýn Sefaleti adlý makalesinde (s ) önemli bir soruyu gündeme getiriyor. Nasýl oluyor da Nâsýr gibi kendini beðenmiþ bir demagog, milyonlarca üyesi bulunan Ýhvan-ý Müslimîn e galip gelebilmiþtir? Bu, gerçekten üzerinde düþünmeyi gerektiren önemli bir sorudur. Bu tespitten hareketle, radikal Ýslâm anlayýþýný eleþtiren Winter, onun yüzeysel ve kaygan bir zeminde ilerlediðini örnekler vererek açýklar (s. 171). Buna karþýlýk sûfi geleneðin önemi üzerinde durur ve onu Ýslâm ýn önemli ve ihmal edilmemesi gereken yönü olarak görür. Radikal Ýslâm anlayýþýnýn bu sûfi geleneðin insana kazandýrdýðý derinliðe ihtiyacý olduðunu söyler (s ). Yazar ýn yukarýda sorduðu soru, aslýnda Müslümanlarýn probleminin kaynaðý konusunda bizlere önemli ipuçlarý vermektedir. Yazar dinle ilgili konularda yorum yapmanýn çok kolay olmadýðý kanaatindedir. Ona göre bütün hadis külliyatýný kavramadan ve hüküm çýkarma usûllerini bilmeden bir konuda karar vermeye çalýþmak, ciddi tehlikeleri beraberinde getirir. Ýnsanlar istisnalar dýþýnda, bunu yapamayacaðýna göre, bu istisnalar dýþýndakilerin hüküm vermeye çalýþmasýnýn gereði yoktur. Nasýl ki iyileþmek için týp kitaplarýna deðil, doktora baþvuruyorsak dini doðru anlamak için de bu konularda uzmanlaþmýþ âlimlerin yol göstericiliðine baþvurmalýyýz. Kendisinin ictihada kesinlikle karþý olmadýðýný belirten yazar, bunun uzmanlarýn iþi olduðunu söyler. Bu anlayýþ bizce, kabul edilebilir bir yaklaþým olmakla beraber, bu durum insanlarý mensubu olduklarý dini düþünmeye, yorumlamaya ve yeni birtakým düþünceler üretmeye engel olabilir. Bir konu 143

5 üzerinde yorum yapmanýn bu kadar külfeti olmamalýdýr. Bu görüþten hareketle, din eðitimini fakülte düzeyinde almýþ kiþilerin tamamýna yakýný, yazarýn belirttiði özelliklere sahip olmadýðý için bunlarýn dinî bir konu ile ilgili yorum yapmasý pek saðlýklý olmayacaktýr. Herhalde insanlarý düþünmekten ve yorum yapmaktan alýkoymak için bu kadar korkutmanýn -amaç yanlýþa düþmekten korumak dahi olsa- dine saðlayacaðý fayda, zarardan fazla deðildir. Winter, kitap boyunca çok planlý seçilmediði anlaþýlan konular üzerinde ve klasik Sünnî anlayýþ çerçevesinde hiç de yabancýsý olmadýðýmýz yorumlar dile getirmektedir. Fakat þunu açýkça söyleyebiliriz ki bu kitap, kýbleyi bulmak isteyenlere elbette faydalý olacaktýr. Mustafa Çakmak Kur an ý Kendi Tarihinde Okumak: Tefsirde Anakronizme Ret Yazýlarý Mustafa Öztürk Ankara: Ankara Okulu Yayýnlarý, sayfa. Bu çalýþma yazarýn konu bütünlüðünü dikkate alarak ve yeniden gözden geçirerek daha önce yayýmlanmýþ yazýlarýndan yaptýðý bir derlemedir. Konular toplam dokuz baþlýk altýnda incelenmiþtir. Kur an ve Anlama Sorununun Mahiyetine Dair (s ) baþlýklý yazýsýyla Kur an ý anlama sorununu temelde geleneksel Kur an anlayýþý ve tefsir yaklaþýmýna indirgeyen yazar, hemen peþinden gelen Kur an ve Yeni Anlama Yöntemleri (s ) baþlýklý ikinci yazýsýyla bir çözüm önerisi sunarak Kur an ý anlamada yeni yöntemlerden biri olarak deðerlendirdiði Batýlý yorumbilim kuramlarýnýn (hermeneutik) uygulanmasýný savunmaktadýr. Kur an ýn Cennet Tasvirlerinde Yerel ve Tarihsel Motifler (s ) ve Kur an da Uhrevi Azap Figürleri (s ) baþlýklarý altýnda Kur an ýn dil ve ifade özellikleri üzerinde durulmaktadýr. Kur an a Göre Ötekinin Konumu: Ehl-i Kitapla Ýlgili Âyetlerin Klasik Yorumuna Eleþtirel Bir Yaklaþým (s ) ve Kur an ve Ýslâm ýn Ataerkil Yorumu (s ) baþlýklarý altýnda yazar, Müslüman erkeðin ötekisi olarak deðerlendirdiði ehl-i kitap ve kadýn örneklemesi üzerinde durmak suretiyle çaðdaþ Kur an okumalarýnda dikkat çeken Ku ran da ehl-i kitap ve Kur an da kadýn gibi iki önemli konuyu gündeme taþýmaktadýr. Kur an da Örtünme Emrinin Tarihsel Zemini: Klasik Tefsirlerdeki Tesettür Formu Üzerine (s ) 144