DARRIN M. MCMAHON: Kaliforniya da doğan Darrin M. McMahon University of California, Berkeley de lisans eğitimi görmüş ve ardından Yale de doktorasını

Transkript

1 DARRIN M. MCMAHON: Kaliforniya da doğan Darrin M. McMahon University of California, Berkeley de lisans eğitimi görmüş ve ardından Yale de doktorasını yapmıştır. Halen Dartmouth College ta tarih profesörü olarak çalışmakta olan McMahon ın ilk kitabı Enemies of the Enlightenment: The French Counter-Enlightenment and the Making of Modernity dir. Ayrıca on iki dile çevrilmiş olan ve 2006 da ABD nin dört büyük gazetesi tarafından Yılın En İyi Kitabı Ödülü alan Happiness: A History (Atlantic Monthly Books) kitabının da yazarıdır. Ryan Hanley ile birlikte 5 ciltlik The Enlightenment: Critical Concepts in Historical Studies, (Routledge, 2009) dizisinin ve Samuel Moyn ile birlikte Rethinking Modern European Intellectual History (Oxford University Press, 2014) kitabının editörlüğünü de yapmıştır. McMahon Columbia University, New York University, Yale University, University of Rouen, École Normale Supérieur ve University of Potsdam da misafir hoca olarak dersler vermekte ve New York Times, Boston Globe, New York Times Book Review, Washington Post ve Wall Street Journal gibi gazete ve dergilere yazılar yazmaktadır.

2 Ayrıntı: 831 İnceleme Dizisi: 263 İlahi Gazap: Deha Nedir? Dâhi Kimdir? Darrin M. McMahon Kitabın Özgün Adı Divine Fury A History of Genius İngilizce den Çeviren Arlet İncidüzen Yayıma Hazırlayan Papatya Tiraşin 2013 by Darrin M. McMahon Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı De Agostini Picture Library/ Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Birinci Basım 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Darrin M. McMahon İlahi Gazap: Deha Nedir? Dâhi Kimdir?

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR Annie Thébaud-Mony BERABER Richard Sennett HAYATIN ANLAMI Terry Eagleton DUYURU Michael Hardt-Antonio Negri KÜRESELLEŞMENİN SONU MU? Arif Dirlik İSYAN PAZARLANIYOR Joseph Heath & Andrew Potter VAMPİRİN KÜLTÜR TARİHİ Gülay Er Pasin TUHAF ALAN Burcu Canar ÜTOPYA Nilnur Tandaçgüneş AKIL HASTALIĞI VE PSİKOLOJİ Michel Foucault İŞLETME HASTALIĞINA TUTULMUŞ TOPLUM Vincent de Gaulejac ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams TOPLUMLA YÜZLEŞME Zülküf Kara ikomünizm Colin Cremin KÜRESEL ÇARKIN DIŞINDA KALANLAR Kathrin Hartmann AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç ÇALIŞMA SORUNU Kathi Weeks BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood VAHŞİ HUKUK Cormac Cullinan TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martin

5 Doğarak ve var olarak bana hediyelerini sunan Julien ve Madeleine a. Karşılığında daha fazlasını verebilir miyim?

6

7 İçindekiler Sunuş... 9 GİRİŞ Deha Problemi BÖLÜM Antik Deha BÖLÜM Hıristiyan Deha BÖLÜM Çağdaş Deha İdollerin Düşüşü BÖLÜM Romantik Deha BÖLÜM Genetik BÖLÜM Deha Dini SONUÇ Halkın Dehası Dizin...409

8

9 Sunuş H ayatım boyunca şüphesiz birçok yanılsama yüzünden acı çektim ve daha da çekeceğim. Ne var ki dâhi olmak bunlardan biri değildi. Sevgi dolu titiz babam, sıkça dile getirdiği üzere, oğlunun asla briçte kendisine katılacak kadar ilerlediğini göremeyeceğini anladı ve sevgi dolu titiz ailem de hâlâ aynı tavrı sürdürüyor. Gerçeği söylemek gerekirse, ihtişamlı bir çılgınlıktan mustarip olacağıma, kendimi tam bir hafta boyunca çocuklarının oyuncaklarını doğru düzgün kurmayı beceremeyen, modern teknoloji karşısında afallayan ve çamaşırlarını kurutucudan çıkarmayı (hâlâ) unutan bir embesil olarak düşünmeyi tercih ederim. Şahsi başarısızlıklarımın cevaplayacağı çok şey var. Yine de gayet geleneksel bir açıklama- 9

10 İlahi Gazap sı olabilir lerin başlarında daha çocukken, Kaliforniya devlet okulları sistemi içerisinde Zihinsel Yetenekli Küçükler adında bir kabiliyet testine tabi tutulmuştum. Hatırladığım kadarıyla şekilli ve resimli bir nevi IQ testiydi. Yine de çok ayrıntılı hatırlamıyorum, emin olduğum tek şey testi geçemediğimdir. Neredeyse başarıyor olduğumu söylemeleri bir işe yaramamıştı. Neredeyse yetenekli olmak, güzel sayılır olmak kadar avutucu. Küçük arkadaşlarımın her hafta özel sınıflarda debelenmelerini izleyerek az da olsa teselli bulmuştum. Bu hikâyeyi burada anlatıyor olmamın sebebi sadece (her ne kadar kusurlu da olsa) kendi kibrimle mücadele etmem değildir. Aynı zamanda bunun gibi kitapların, bahsettikleri kişiler üzerinde, yaratıcılık, kabiliyet ve deha gibi ölçeklendirilmesinde büyük zorluklar olan, anlaşılmaz, çok etkenli ve karmaşık konularda etiketleme gücüne sahip olmalarıdır. Bu testlerin uygulanması sırasında denetmen olan öğretmenlerden biriyle belirtmeliyim ki kendisi bizim gibi doğuştan kazıklanmışlar için elinden geleni yapan iyi öğretmenlerden biridir yakın zamanda yaptığım bir görüşmede, kendisi bu testlerden başarılı ve başarısız olanları ve sonunda da nasıl yerlere geldiklerini hatırlayınca kahkahayı patlattı. Bu testlerin öngörüsüne pek itimat etmediğini belirtmem yeterli. Bu kitapta kaydedilen birçok veri basit kuşkuculuğu tekrar teyit edebilir. Yine de bu, testlerin ve onları destekleyen varsayımların etkisinin daha güçsüz ve tahammül edilemez olduğu anlamına gelmez. Bana çok küçük yaşımda, tam bir bilimsel objektiflikle yetenekli olmadığım söylenmişti. Bu durumda pes edebilirdim ancak ben inatçı tiplerdendim. Yıllarımı bu kararla mücadele ederek, kendime ve diğerlerine doğuştan zayıf biri olmadığımı ispatlamak için çalışarak harcadım. Çok sonraları bu testin aslında istemsizce bana bir iyilik yapmış olduğunu fark ettim. Üstelik bu iyilik bir yazar ve aydın için gerekli ideal özelliklerden olan kendinden şüphe etme yetisinden de öte bir şeydi. Bu sayede taşıması çok zor olabilecek bir yükten azat edilmiştim. Kalıtsal kapasite ve zekâ gücünün bir çocuğun 10

11 11 Darrin M. McMahon gelişimini olumsuz etkileyerek, motivasyonunu ve girişimciliğini baltalayacağına dair eski inanışı ispatlayacak öneriler mevcuttur. Hatta gençlere birtakım sayılara istinaden uygun olmadıklarını söylemenin yaratacağı sonuçların ne kadar zarar verici olabileceğine dair daha fazla kanıt bulmak da mümkündür. Tabii ki standartlaştırılmış testler yirminci yüzyılın başından beri hayatımızdalar ve var olmaya devam edecekler. Ancak bunlar eğitimde hayati rol oynamaya başladıklarında, yarattıkları etki ve teşkil ettikleri haleti ruhiye üzerine ciddi bir şekilde düşünmek gerekir. Bu kitap, bütün insanların eşit olarak doğdukları evrensel inanışına rağmen biz Batı dakilerin (ve diğerlerinin) sürekli olarak az sayıda bir kesimin doğal ve kalıtsal üstünlüğü gibi bu inanışa aykırı bir önermeyi yeniden tasdik etmeye çalıştığını gösterme gayretindedir. Neden böyle olduğu sorusu psikolojik ve ahlaki bir soru olduğu kadar, tarihsel bir sorudur da. Modern dünyadaki dehanın muazzam çekiciliğine odaklanırsak, bu kitap bir cevap bulabilmeyi ummaktadır. Bu kitabı yazarken insanların nezaket ve uzmanlıklarından fazlaca yararlandım. Eğer yaratım sürecinde esas mesele buysa özellikle bu çalışmada dâhiyane dokunuşları birçok farklı alanlarda hissedildi: psikoloji, bilim tarihi, teoloji, şeytan bilimi, sosyoloji, tarihi estetik, edebi çalışmalar, müzik ve sanat da siyasi tarih, şan ve şöhret tarihi gibi deha çalışmasında yerlerini buldular. Her şeyden önce, bu zorlu mevzuda tartışmama yardımcı olan, bir dizi konferanslar ve sempozyumlar düzenleyerek bu konudaki düşüncelerime büyük katkı sağlayan bazı enstitülere ve şahıslara teşekkür etmek istiyorum: Philadelphia da düzenledikleri iki günlük tatminkâr toplantıyla aralarında James Gleick, Douglas Hofstadter, Anders Erickson, Rebecca Goldstein, Robert Scales, David Lubinski, Roy Baumeister ve Dean Keith Simonton ın da bulunduğu olağanüstü bir uzmanlar grubunu bir araya getiren Pensilvanya Üniversitesi nden çok yardımsever Martin Seligman ve Angela Duckworth e. Florida Eyaleti Strozier Kütüphanesi ndeki veri-

12 İlahi Gazap leri toplamak ve Prof. Christian Webber ve benim için Şubat 2012 de Dâhinin Görünüşü isimli bir günlük sempozyumu organize etmek gibi muhtelif konularda desteğini sunan, bağlı bulunduğum enstitünün uygarlık tarihi bölümü kütüphane görevlisi Sarah-Buck Kachaluba ya. Son olarak da Mayıs 2012 de meslektaşım ve arkadaşım Joyce Chaplin ile birlikte baş döndürücü sayıda araştırmacıyı bir araya getirip mümkün olabilecek en uyumlu ortamda iki gün boyunca dehayı tartışmamıza vesile olan Pasadena daki Huntington Kütüphanesi ne. Antoine Lilti nin 2010 ilkbaharında bir ay süreyle Paris te kalıp École Normale Supérior da bir dizi konferanslar vermeme vesile olan nazik daveti paha biçilemez değerdedir (en azından benim için). David Armitage ve Peter Gordon benim için Harvard da Avrupa Çalışmaları Merkezi nde cazip bir izleyici kitlesine hitap edebileceğim bir konuşma ayarladılar. Aynı şekilde bir başka konuşmamı da Dan Edelstein ve Keith Baker sayesinde Standford da Fransız Kültürü Çalıştayı nda gerçekleştirdim. Tony Judt ölümünde aylar önce beni New York Üniversitesi Remarque Enstitüsü nde kabul ederek, ilham verici bir grupla deha hakkındaki fikirlerimi paylaşmamı ve kendisiyle çok değerli bir saat geçirmemi sağladı. Kariyerimin büyük bir kısmında Tony koruyucu bir melek ve deha ikramiyesi [genius bonus] olmuştur benim için. Onu tanımış olmaktan ötürü çok müteşekkirim ve onu her gün özlüyorum. Ayrıca Carolina Armenteros a beni Cambridge te Jesus Koleji nin Joseph de Maistre Beşinci Uluslararası Kolokyumu açılış konuşmasını yapmak üzere davet ettiği için; Annie Jourdan a misafirperverliği ve Amsterdam Üniversitesi Avrupa Çalışmaları nda kötücül dâhiler üzerine konuşma daveti için; Ivo Cerman a bana Prag taki Çek Ulusal Bilim Akademisi Tarih Enstitüsü nde dehanın dini üzerine tartışma şansı verdiği için ve Hans Stauffacer e Berlin Devlet Üniversitesi Dini Araştırmalar Enstitüsü nde genetik hakkında konuşmama fırsat tanıdığı için müteşekkirim. Deha üzerine yayımlanan metinler aynı zamanda Batı Toplumu Fransız Tarih Araştırmaları na, 12

13 * Fr.: Şans meleğime/ilham perime teşekkür ederim. (ç.n.) 13 Darrin M. McMahon Avrupa Devrim Konsorsiyumu na ve Potsdam Üniversitesi ne de iletildi. Buradaki dinleyicilere, konu üzerine getirdikleri yorum ve katkılar için minnettarım. Aynı şekilde Florida Eyaleti ndeki meslektaşlarıma da Tarih Bölümü nde süregiden iki tartışma konusu hakkında bana ilettikleri çok faydalı geri bildirimler için minnettarım. Ron Doel, Charles Upchurch, George Williamson, Fritz Davis ve Robert Gellately her bir bölümü itinayla okuma nezaketinde bulunarak bana çok faydalı tavsiyeler verdiler. Klasik Arkeoloji Bölümü nden John Marincola da cömert ve güçlü sezgileriyle metinleri inceleyerek bana destek verdi. François Dupuisgrenet Desroussilles in sunduğu müthiş bilgelik başlangıçta ayrı olan iki bölümün birleşerek tek bir bölüm olmalarını sağladı. Edward Gray muhtelif defalar beni dinleyerek üretkenliğimi yükselttiği gibi karaciğerimi de yordu. Ayrıca St.Walpurgis Tarikatı mensuplarından John Carrigan, Thomas Joiner, Neil Jumonvile, David Kirby, John Maner, Mark Petralunga, David Scott ve Mark Weingardner a taşralaşmaya, usanmaya, entelektüel kibre, tembelliğe ve ayık kalmaya karşı verdiğimiz savaşta gösterdikleri dirençli cesaretleri, profesyonel yardımları ve kişisel destekleri için teşekkür ederim. Elyazısı taslaklarımın tamamını okuyan saygıdeğer üç şahsa özellikle teşekkür ederim: David Belle e, ki kendisi öngörüsü ve gösterdiği benzersiz fedakârlıkla bu eserin gelişmesinde ve eksikliklerinin giderilmesinde herkesten fazla rol oynamıştır. Merci, bonne étoile.* Bütün taslakları kendine has parıltılı ve kıvrak zekâsıyla okuyan ve beni anlatımlardaki müthiş uzantılar hakkında coşturarak, kahkahalara boğan silah arkadaşım ve dostum David Armitage a ve Paris teki resim atölyesini tatlılık ve ışıkla dolu bir yenilenme mekânına çeviren, yazarlığının yanı sıra çok iyi bir tarihçi olarak da bilge görüşlerini sunan Steve Englund a. Daha birçok kişi bilgisini, kaynaklarını, öngörülerini ve yayımlanmamış eserlerini paylaştı. Tam listesi ileriki sayfa-

14 İlahi Gazap larda yer alacak ancak en azından Kathleen Kete, John Carson, Adam Potkay, David Bates, Pascal Dupuy, Lauren Gray, Nathalie Heinich, April Shelford, Rob Riemen, Eric Eichman, Robert Folkenflik, Mark Juergensmeyer, Kent Wright, Jeremy Caradona, Daniel Roche, Jacques Rvel, Eva Giloi, Christine Zabel, Larry Fischer, Micheal Carhart, JuliannaBaggot, Danny Markel, Cyril Triolaire, Philippe Carbonnières, Peter Hicks, Thierry Lentz, John Randolph, Rolf Reichardt, Mark Lilla, Stéphane Van Damme, Matthew Day, Will Hanley, Sophia Rosenfeld, Shalyn Rae Claggett, W. Warner Burke, James Younger, Lynn Hunt, Irina Sirotkina, Margaret Jacob ve çok erken kaybettiğimiz, kendisinden çok şey öğrendiğim Frank Turner a şükranlarımı iletmeme müsaade ediniz. Tarah Luke, Katherine Cox, Darren Derby ve Antje Meijners araştırmamda ve materyal toplamamda bana yardımcı oldular. Berlin de Dorit Brixius, Almanca kaynaklar konusunda paha biçilemez bir destekte bulundu. Ayrıca doktora öğrencilerim Joe Horan, Cindy Ermus, Shane Hockin ve Jonathan Deverse, hepsi de bu sürece bir yerden dahil olup bana yardım ettiler; etkileri büyük katkıları çok olumlu oldu. Bu elyazılarının çoğu büyük felaketler yaşamış, acılar çekmiş ama sonunda kendisini inanılmaz bir eğlence ve bilgi başkentine dönüştürmeyi başarmış şehir, Berlin de yazıldı. Oradaki zamanımı finanse eden Alexander von Humboldt a, örnek bir ev sahibi olduğu gibi dostluğunda, fikirlerinde ve kıvrak zekâsında da bana karşı cömert olan Günther Lottes a son derece minnettarım. Yine aynı şekilde Iwan d Aprile de çok cana yakındı. Postdam Üniversitesi son sınıf öğrencileri de canlı ve sıcakkanlı bir ortam yarattılar. Tıpkı Prenzlauer Berg deki kiralık dairemi gerçek bir eve çevirmeme yardımcı olan Irmela Schautz, Christian Ridder ve kızları Salome gibi. En nihayetinde, Araştırma ve Yaratıcılık Konseyi dahi kurarak, bana çalışma zamanı ve kaynak yaratarak bu projenin ortaya çıkmasında büyük destek veren kendi kurumum, Florida Eyalet Üniversitesi ne çok müteşekkirim. 14

15 Darrin M. McMahon En kıt aklı bile çalıştırabilecek güçte ve zekâda üç kadın, üç ilham perim: Karım Courtney McMahon, menajerim Tina Bennett, editörüm ve yayıncım Lara Heimert. Beni ateşlediler. Courtney nin sükûnet içinde çalışabilmem ve dikkatimin dağılmaması için gösterdiği fedakârlık azımsanamayacak ölçüdedir. Aksine bu kitabı adadığım evlatlarım Julien ve Madeleine, ofisimin kapısından içeri süzülüp üzerime atlamak ve gecenin bir yarısında beni uyandırmak suretiyle bu kitabın gecikmesinde ellerinden geleni artlarına koymayarak ufak bir başarı elde ettiler. Ya kitap biraz daha uzun sürseydi 15

16